archaeological site information management : a case study...

การจดการสารสนเทศโบราณสถาน : กรณศกษาวดในเขตเกาะรตนโกสนทร

โดย นายอรรถชย ลมเลศเจรญวนช

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการจดหมายเหตและสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรม แผน ก แบบ ก 2 ระดบ

ปรญญามหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2561 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ARCHAEOLOGICAL SITE INFORMATION MANAGEMENT : A CASE STUDY OF TEMPLES IN RATTANAKOSIN ISLAND

By

MR. Adtachai LIMLERTCHAROENVANIT

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Master of Arts ARCHIVES AND CULTURAL HERITAGE INFORMATION

MANAGEMENT Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2018 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

หวขอ การจดการสารสนเทศโบราณสถาน : กรณศกษาวดในเขตเกาะรตนโกสนทร

โดย อรรถชย ลมเลศเจรญวนช สาขาวชา การจดการจดหมายเหตและสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรม แผน

ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต อาจารยทปรกษาหลก อาจารย ดร. จฑารตน ชางทอง

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ไดรบพจารณาอนมตใหเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต

คณบดบณฑตวทยาลย (รองศาสตราจารย ดร.จไรรตน นนทานช)

พจารณาเหนชอบโดย

ประธานกรรมการ (อาจารย ดร. ปญญา จนทโคต )

อาจารยทปรกษาหลก (อาจารย ดร. จฑารตน ชางทอง )

ผทรงคณวฒภายนอก (อาจารย ดร. วชร เพชรวงษ )

ง

บทคดยอภาษาไทย

58903302 : การจดการจดหมายเหตและสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรม แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต ค าส าคญ : โบราณสถาน, วด, เกาะรตนโกสนทร, ออนโทโลย

นาย อรรถชย ลมเลศเจรญวนช: การจดการสารสนเทศโบราณสถาน : กรณศกษาวดในเขตเกาะรตนโกสนทร อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : อาจารย ดร. จฑารตน ชางทอง

การวจยมวตถประสงคเพอจดการสารสนเทศโดยการพฒนาออนโทโลยโบราณสถาน

ประเภทวดในเขตเกาะรตนโกสนทรชนในและชนกลาง จ านวน 12 วด การพฒนาออนโทโลยใชวธการวเคราะหเนอหาจากเอกสารและฐานขอมลเพอรวบรวมค าศพท คณสมบต และความสมพนธของค าศพท การวจยนใชโปรแกรมโปรทเจในการพฒนาออนโทโลย

ผลการออกแบบไดออนโทโลยเชงความหมายของวดในเขตเกาะรตนโกสนทร จ านวน 4 คลาส ไดแก คลาสโบราณสถาน คลาสบคคล คลาสสมยและคลาสเอกสาร เพอประยกตใชกบการสบคนโบราณสถานในล าดบตอไปได

จ

บทคดยอภาษาองกฤษ

58903302 : Major ARCHIVES AND CULTURAL HERITAGE INFORMATION MANAGEMENT Keyword : Archaeological Site, temple, Rattanakosin Island, Ontology

MR. ADTACHAI LIMLERTCHAROENVANIT : ARCHAEOLOGICAL SITE INFORMATION MANAGEMENT : A CASE STUDY OF TEMPLES IN RATTANAKOSIN ISLAND THESIS ADVISOR : JUTHARAT CHANGTHONG

This research aims to manage information by developing the ontology of archaeological sites consisting 12 temples located in both inner and outer areas of Rattanakosin Island. To develop ontology, the method of analyzing content from documents and databases for gathering vocabulary, properties and relationships of vocabulary is implemented through a program called Protégé.

The research has resulted in a semantic ontology of temples in Rattanakosin Island consisting of 4 classes including 1) Archaeological site, 2) Person, 3) Reign, and 4) Document, that can be applied for further archaeological sites retrieving.

ฉ

กตตกรรมประก าศ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไปดวยด ดวยความกรณาของอาจารย ดร.จฑารตน ชางทอง อาจารยทปรกษาวทยานพนธและผชวยศาสตราจารย เลศชย วาสนานกรกลชย ทสละเวลาอนมคาใหค าแนะน าและขอคดเหนตาง ๆ อนเปนประโยชนอยางยงในการท าวจย อกทงยงชวยแกไขปญหาตาง ๆ ทเกดขนระหวางการท าวจย ขอขอบพระคณ อาจารย ดร. ปญญา จนทโคต อาจารย ดร. วชร เพชรวงษและอาจารย ดร. ภร เวณนนทน ทสละเวลาอนมคาและใหค าแนะน าทเปนประโยชนตอการท าวจย

ขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารย ดร. กรรณการ สธรตนาภรมยและผชวยศาสตราจารย ดร. ธนาภรณ รงเรอง ส าหรบค าปรกษาและความชวยเหลอทก ๆ ดานในการท าวจย ขอขอบพระคณอาจารยกวฏ ตงจรสวงศ อาจารยและกลยาณมตร ผใหความชวยเหลอในการท าวจยน ขอขอบพระคณพหงสรส อวมจก พพชมณ ศรสวาง นองขวญฤทย แกวจ าปา นองธญจรา ฤทธทศและนองธนตา พนศร ส าหรบความชวยเหลอดานตาง ๆ

สดทายน ผวจยขอขอบพระคณบดามารดา ส าหรบความชวยเหลอและใหก าลงใจผวจยเสมอมาจนส าเรจการศกษา

อรรถชย ลมเลศเจรญวนช

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................ ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ...................................................................................................................... จ

กตตกรรมประกาศ ............................................................................................................................ ฉ

สารบญ ............................................................................................................................................. ช

สารบญภาพ ..................................................................................................................................... ญ

สารบญตาราง ................................................................................................................................... ฐ

บทท 1 บทน า .................................................................................................................................... 1

1. ความเปนมาและความส าคญของปญหา ................................................................................... 1

2. วตถประสงคของงานวจย ......................................................................................................... 5

3. ขอบเขตของงานวจย ................................................................................................................. 5

4. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ....................................................................................................... 6

5. นยามศพทเฉพาะ....................................................................................................................... 6

บทท 2 วรรณกรรมทเกยวของ ........................................................................................................... 7

1. โบราณสถาน ............................................................................................................................ 7

1.1 ความหมายของโบราณสถาน .......................................................................................... 7

1.2 คณคาและความส าคญของโบราณสถาน ......................................................................... 8

1.3 การขนทะเบยนโบราณสถาน .......................................................................................... 9

1.4 โบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร ............................................................ 13

1. วดพระเชตพนวมลมงคลาราม ............................................................................... 14

2. วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ .................................................................................... 15

3. วดชนะสงคราม ..................................................................................................... 16

ซ

4. วดบวรนเวศวหาร .................................................................................................. 17

5. วดราชนดดา .......................................................................................................... 18

6. วดราชบรณะ ......................................................................................................... 19

7. วดสทศนเทพวราราม............................................................................................. 20

8. วดมหรรณพาราม .................................................................................................. 21

9. วดราชประดษฐสถตยมหาสมาราม ....................................................................... 21

10. วดราชบพธสถตมหาสมาราม .............................................................................. 22

11. วดบรณศรมาตยาราม ........................................................................................... 22

12. วดเทพธดาราม ..................................................................................................... 23

2. ออนโทโลย ............................................................................................................................. 23

2.1 ความหมายและความส าคญของออนโทโลย ................................................................. 23

2.2 องคประกอบของออนโทโลย ........................................................................................ 24

2.3 แนวคดการพฒนาออนโทโลย ....................................................................................... 24

3. ซอฟตแวรทใชในการพฒนาออนโทโลย ................................................................................ 27

4. งานวจยทเกยวของ .................................................................................................................. 29

บทท 3 วธด าเนนงานวจย ................................................................................................................ 34

1. วธวจย ..................................................................................................................................... 34

2. การพฒนาออนโทโลย ............................................................................................................ 34

3. เครองมอทใชในการพฒนาออนโทโลย คอ โปรแกรม Protégé .............................................. 46

บทท 4 บทวเคราะห ........................................................................................................................ 47

1. ผลจากการวเคราะหเอกสาร .................................................................................................... 47

2. ผลการพฒนาออนโทโลยโบราณสถาน .................................................................................. 72

3. ตารางค าอธบายคลาสและคณสมบตออนโทโลยวดในเขตเกาะรตนโกสนทร ....................... 74

บทท 5 สรปผลการวจย ................................................................................................................... 81

ฌ

1. สรปผลการวจย ....................................................................................................................... 81

2. ขอจ ากด .................................................................................................................................. 81

3. ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป .......................................................................................... 82

รายการอางอง .................................................................................................................................. 83

ประวตผเขยน .................................................................................................................................. 88

สารบญภาพ

ภาพท 1 การสบคนโบราณสถาน “วดราชบพธ” ............................................................................... 3

ภาพท 2 ผลการสบคนจากโปรแกรมคนหาดวยค าส าคญ “โบราณสถานเกาะรตนโกสนทร” ........... 4

ภาพท 3 วดชนะสงคราม ถายสมยรชกาลท 5 .................................................................................. 16

ภาพท 4 ตวอยางหนาหลกของโปรแกรม Hozo ของมหาวทยาลยโอซากา ประเทศญปน ............... 28

ภาพท 5 ตวอยางโปรแกรม Protégé ................................................................................................. 29

ภาพท 6 หนงสอทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอา ณาจกร.......................................................... 36

ภาพท 7 หนงสอทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลมท 1 )พ.ศ. 2478-2523) ....................... 37

ภาพท 8 ดชนของหนงสอ ทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลม 1 ....................................... 38

ภาพท 9 หนงสอองคประกอบทางกายภาพกรงรตนโกสนทร ......................................................... 39

ภาพท 10 แสดงรายการพระราชวงและวงตามหนาทการใชงานของโบราณสถานและแผนทระบต าแหนงพระราชวงและวง .............................................................................................................. 40

ภาพท 11 หนงสอรายงานการศกษา โบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2554 41

ภาพท 12 ภาพแสดง ระบบภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม ...................................... 43

ภาพท 13 ภาพแสดงหวขอโบราณสถานใน ระบบภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม .. 44

ภาพท 14 แสดงรายการทะเบยนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ................................. 49

ภาพท 15 แสดงรายการทะเบยนโบราณสถานวดบวรนเวศนวหาร ................................................. 50

ภาพท 16 แสดงรายการทะเบยนโบราณสถานวดบวรนเวศนวหาร ................................................. 51

ภาพท 17 ประกาศกรมศลปากรเรองก าหนดจ านวนโบราณวตถสถานส าหรบชาต จงหวดพระนคร ......................................................................................................................................................... 53

ภาพท 18 ทะเบยนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรมหาวหาร ............................ 55

ภาพท 19 ประกาศราชกจจานเบกษาเรองการขนทะเบยนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ......................................................................................................................................................... 56

ฎ

ภาพท 20 ประกาศกรมศลปากรเรองก าหนดจ านวนโบราณวตถสถานส าหรบชาต จงหวดพระนคร ......................................................................................................................................................... 57

ภาพท 21 ตวอยางประกาศกรมศลปากรเรองก าหนดจ านวนและขอบเขตโบราณสถานส าหรบชาต ดอนเจดย ......................................................................................................................................... 58

ภาพท 22 ตวอยางประกาศจากกรมศลปากรเรองก าหนดเขตทดนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ................................................................................................................................ 59

ภาพท 23 แผนผงแนบปายประกาศจากกรมศลปากรเรองก าหนดเขตทดนโบราณสถาน วดพระเชตพนวมลมงคลาราม แผนท 1 ............................................................................................................ 60

ภาพท 24 แผนผงแนบปายประกาศจากกรมศลปากรเรองก าหนดเขตทดนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม แผนท 2 ............................................................................................................ 61

ภาพท 25 ตวอยางประกาศจากกรมศลปากรเรองแกไขเขตทดนโบราณสถานหอระฆง วดไทร ..... 62

ภาพท 26 ตวอยางแผนผงแนบทายประกาศจากกรมศลปากรเรองแกไขเขตทดนโบราณสถานหอระฆง วดไทร ................................................................................................................................... 63

ภาพท 27 ประกาศจากกรมศลปากรเรองเพกถอนเขตทดนโบราณสถานอาคารหมายเลข 6 อาคาร บก. .................................................................................................................................................. 64

ภาพท 28 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม ............................ 67

ภาพท 29 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของขอมลทวไป ..................................................................................................................................... 68

ภาพท 30 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของความส าคญ ...................................................................................................................................... 69

ภาพท 31 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของโบราณสถาน ................................................................................................................................... 70

ภาพท 32 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของรายละเอยดการขนทะเบยนและก าหนดเขตโบราณสถาน ............................................................... 71

ภาพท 33 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงรายละเอยดของภาพ แผนท แผนผง ................................................................................................................... 71

ฏ

ภาพท 34 ความสมพนธของคลาสสารสนเทศโบราณสถานวดในเขตเกาะรตนโกสนทร ............... 80

สารบญตาราง

ตารางท 1 สรปกระบวนการขนทะเบยนโบราณสถาน .................................................................... 12

ตารางท 2 รายการวดทขนทะเบยนโบราณสถานแลว ในเขตเกาะรตนโกสนทร ............................. 35

ตารางท 3 อธบายคลาสออนโทโลยวดในเขตเกาะรตนโกสนทร .................................................... 74

ตารางท 4 อธบายคณสมบตของคลาสโบราณสถาน ....................................................................... 76

ตารางท 5 อธบายคณสมบตของคลาสบคคล ................................................................................... 77

ตารางท 6 อธบายคณสมบตของคลาสเอกสาร ................................................................................. 78

ตารางท 7 อธบายคณสมบตของคลาสสมย ...................................................................................... 79

บทท 1

บทน า

1. ความเปนมาและความส าคญของปญหา

โบราณสถาน คอ “อสงหารมทรพยซงโดยอายหรอโดยลกษณะแหงการกอสรางหรอ

โดยหลกฐานทเกยวกบประวตของอสงหารมทรพยนนเปนประโยชนในทางศลปะ ประวตศาสตร

หรอโบราณคด ท งนรวมถงสถานททเปนแหลงโบราณคด แหลงประวตศาสตร และอทยาน

ประวตศาสตรดวย” )กรมศลปากร, ส านกโบราณคด, 2553: 47-48) จากกระแสพระราชด ารสของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และ ม.ล. ปน มาลากล ไดสรปประโยชนของโบราณสถานไววาเปน

สงแสดงความเปนมาของประเทศ เปนเกยรตและความภาคภมใจของคนในชาต เปนสงทโยง

เหตการณในอดตและปจจบนเขาดวยกน และเปนสงทใชอบรมจตใจของคนในชาตได )สารานกรม

ไทยส าหรบเยาวชน, 2561: 16)

นอกจากนนโบราณสถานยงนบเปน “มรดกทางวฒนธรรม” )Cultural Heritage) ท

สรางมลคาทางเศรษฐกจได เนองจากสามารถสรางรายไดจากการทองเทยงเชงวฒนธรรมจาก

กจกรรมตาง ๆ ของนกทองเทยว อาท คาเขาชม คาอาหาร คาพาหนะเดนทาง คาพกแรม ของทระลก

และคาบรการตาง ๆ เปนตน แตละประเทศจงระดมปรบปรงโบราณสถานใหเปนแหลงทองเทยวใน

ลกษณะอทยานประวตศาสตรบาง หรอเปนลกษณะของโบราณสถานโดด ๆ บาง จนเกดปญหาขน

ในหลายประเทศทด าเนนการไปโดยทยงไมมความพรอม ท งดานบคลากร และงบประมาณ

ตลอดจนหลกการและแนวทางเกยวกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม (สารานกรมไทยส าหรบ

เยาวชน, 2561: 16)

กรมศลปากร สงกดกระทรวงวฒนธรรม เปนหนวยงานทรบผดชอบการท าทะเบยน

โบราณสถาน มหนาทขนทะเบยนโบราณสถานตามหลกเกณฑดานคณคา อาย รปแบบการกอสราง

ศลปกรรม สถาปตยกรรม หรอประวตความเปนมา นอกจากนยงตองก าหนดขอบเขตของโบราณ

สถานทชดเจนแลวจงน าสงส านกเลขาธการคณะรฐมนตรพจารณาประกาศในราชกจจานเบกษา

(ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร, 2551: 2)

2

กรงเทพมหานครโดยเฉพาะพนทเกาะรตนโกสนทรชนในและชนกลางมโบราณสถาน

จ านวน 71 รายการ ทขนทะเบยนโดยกรมศลปากรแลว (ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร, กอง

นโยบายและแผนงาน, 2555: 10-21) อยางไรกตามกรงเทพมหานคร หรอ กรงรตนโกสนทร

นบตงแตพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชเสดจขนครองราชยเปนปฐมกษตรยแหง

ราชวงศจกร และสถาปนกรงรตนโกสนทรเปนราชธาน เมอวนท 6 เมษายน พ.ศ. 2325 ไดเตบโต

มากขนเปนล าดบ บางสถานทถกท าลายลงไปเนองจากเปนอปสรรคตอการขยายขอบเขตของเมอง

เชน ในกรณของปอมและก าแพง ปจจบนหลงเหลออยเพยงปอม 2 ปอม และหลงเหลอก าแพงเมอง

บรเวณตรงขามวดบวรนเวศวหารเทาน น ในขณะทบางแหงยงคงด ารงอยแตเปลยนแปลง

หนาทการใชงาน เชน พระราชวงบวรสถานมงคล ทไดเปลยนแปลงพนทการใชงานเปน

มหาวทยาลยธรรมศาสตร หรอพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร และสถาบนบณฑตพฒนศลป

ปอมพระสเมร และปอมมหากาฬทเปลยนหนาทการใชงานจากปอมปราการเปนสวนสาธารณะและ

บางแหงยงด ารงและคงหนาทการใชงานอยจนถงปจจบน เชน ศาลหลกเมอง

ในปจจบนพนทเกาะรตนโกสนทรจงนบเปนพนทเมองเกาส าคญของไทย อนประกอบ

ไปดวยโบราณสถานส าคญในระดบชาตทยงปรากฏใหเหนอยเปนจ านวนมาก เชน วง วด

ศาสนสถาน สะพาน คลอง เปนตน โดยเฉพาะโบราณสถานประเภทวดนน มวดส าคญหลายแหง

อาท วดบวรนเวศวหาร วดพระเชตพนวมลมงคลาราม วดราชบรณะ วดมหรรณพาราม เปนตน

ซงนบเปนโบราณสถานส าคญ มการส ารวจ ศกษาคนควาและใชงานสารสนเทศโบราณสถาน

ประเภทนอยอยางสม าเสมอ ทงจากฝายนกวชาการสาขาตาง นกโบราณคด หรอผเกยวของทวไป

เชน หนวยงานภาครฐ ธรกจทองเทยว และจากประชาชนผสนใจทวไป

อยางไรกตามผใชสารสนเทศยงคงพบปญหาเกยวกบสารสนเทศโบราณสถาน เชน

“...แมจะมงานส ารวจออกมาอยางสม าเสมอ แตยงไมมแหลงขอมลทสามารถครอบคลมทงหมดได

แตละแหลงกมจดเนนตางกน เชน ทะเบยนส ารวจ หรอ บางแหลงกใหขอมลจ ากด เชน ตอบสนอง

ความตองการขอมลเชงพกดพนทเทานน” )ภร เวณนนทน, 2561) หรอผใชสารสนเทศไมรถง

ความสมพนธกนของขอมล เชน “...บางครงเราไม รวาวดนกบพระมหากษตรยพระองคนม

ความสมพนธกน คอ ในฐานะผบรณะ ถารเราคงขยายเนอหางานเราไปไดอกมาก..” )ขวญฤทย แกว

จ าปา, 2561)

3

ภาพท 1 การสบคนโบราณสถาน “วดราชบพธ” ทมา: ระบบภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม, กรมศลปากร. )2561). เขาถงเมอ 16

กมภาพนธ. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

อยางไรกตาม จากสถานการณทเกยวของกบโบราณสถานทระบไวในยทธศาสตร 20 ป

กระทรวงวฒนธรรมไดระบวา ประเทศไทยยงไมมการบรหารจดการขอมลสารสนเทศมาใชในการ

ด าเนนงานดานศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมไดอยางมประสทธภาพและประสทธผลเทาทควร

(กระทรวงวฒนธรรม, 2559: 6)

นอกจากนนผสนใจและผทตองการใชสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรมยงพบปญหา

การสบคนสารสนเทศทตองการ อาท การสบคนสารสนเทศทตองการจากอนเทอรเนตและตอง

คดเลอกสารสนเทศทตรงกบความตองการจากผลการคนจ านวนมหาศาล เนองจากระบบการสบคน

ดวยค าส าคญของโปรแกรมคนหา )Keyword-based search engines) ไมสามารถสบคนสารสนเทศ

ดวยการจบคเชงความหมายได ดงนนผสบคนตองใชเวลานาน หรอใชความพยายามมากขน และ

จ าเปนตองมพนความรเพยงพอเพอทจะสามารถตความสารสนเทศได ซงแนวทางการลดปญหา

การสบคนในลกษณะดงกลาวนสามารถใชแนวคดออนโทโลยเพอแกปญหาได (Syamili, C. and R.

V. and Rekha, 2018: 131)

4

ภาพท 2 ผลการสบคนจากโปรแกรมคนหาดวยค าส าคญ “โบราณสถานเกาะรตนโกสนทร” ไดผลการคนจ านวน 129,000 รายการ

ทมา: )2561). เขาถงเมอ 16 กมภาพนธ. เขาถงไดจาก https://www.google.co.th/

ออนโทโลยประกอบดวยรายการค าศพท )Terms) และ ความสมพนธระหวางค าศพท

เพออธบายความหมายของขอบเขตความรเรองใดเรองหนง (Antoniou, G. and F. Van Harmelen,

2004) ออนโทโลยย ง มความส าคญตอการพฒนาระบบฐานความ รและหองสมดดจทล

เชงความหมาย ชวยใหการสบคนขอมลสามารถสบคนคาทมความหมายเหมอนกนแตใชตางกน

ออกมาได )จฑาทพย ไชยก าบง และกลธดา ทวมสข, 2560)

ในประเทศไทยเองนนมงานวจยจ านวนมากทน าออนโทโลยมาประยกตใชเพอพฒนา

ระบบสบคนขอมลใหมประสทธภาพและสามารถสบคนขอมลไดตรงตามความตองการของผใช

เชน ระบบส าหรบสบคนและวเคราะหขอมลทางดานชววทยา (เพญพรรณ อศวนพเกยรต, 2547)

การพฒนาระบบชวยในการวนจฉยโรคทางจตเวชทวไปดวยเทคโนโลยออนโทโลย (กมเลศ

วรธาดา, 2549) การสรางตนแบบออนโทโลยของพชสมนไพรไทย (สรรตน ประกฤตกรชย, 2550)

ตนแบบออนโทโลยน าหอม (ศรทพย ภมเรศ, 2554) และงานวจยเรอง การคนคนสารสนเทศ

5

การทองเทยวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยโดยใชออนโทโลย )อสรา ชนตา, 2557)

เปนตน ซงรวมถงการใชออนโทโลยกบสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรมดวย

จากการสบคนวรรณกรรมทเกยวของพบงานวจยสวนหนงทน าแนวคดออนโทโลยมา

ประยกตใชในการสบคนสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรม อาท การพฒนาออนโทโลยเชงพนท

ส าหรบมรดกทางวฒนธรรมไทย (อบล ภมสถาน, 2554) การพฒนาระบบพพธภณฑอเลกทรอนกส

กรณศกษา พพธภณฑสถานเครองถวยเอเชยตะวนออกเฉยงใต (นภาพร บญศร, มธรส ศกดา

รณรงค, และปานใจ ธารทศนวงศ, 2555) การพฒนาออนโทโลยเชงความหมายของความรเกยวกบ

กลมชาตพนธในประเทศไทย (จฑาทพย ไชยก าบง และกลธดา ทวมสข, 2560) เปนตน

จากความส าคญของโบราณสถานในระดบชาตทเปนมรดกทางวฒนธรรม และปญหา

เกยวกบการสบคนสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรม ดงไดกลาวมาขางตน ผวจยจงมแนวคดทจะน า

ออนโทโลยมาประยกตใชในงานวจย เปนการจดการสารสนเทศ โบราณสถานโดยจดกลม

องคความรและเชอมโยงความสมพนธระหวางขอมลทเกยวของกบโบราณสถาน เพอน าไปใช

รวมกบการสบคนขอมลดานโบราณสถานใหมประสทธภาพและผลลพธทไดจากการคนหามความ

ครบถวนมากขน ซงสามารถชวยใหผใชสารสนเทศสบคนขอมลทเกยวของกบแหลงโบราณสถาน

ไดตรงตามความสนใจมากยงขน และยงนบเปนการสงเสรมความส าคญในมตอน ๆ เชน

การสงเสรมการทองเทยว ไดตอไปอกดวย

2. วตถประสงคของงานวจย

เพอศกษาแนวคดการจดการสารสนเทศดวยการพฒนาออนโทยโบราณสถาน

กรณศกษาวดในเขตเกาะรตนโกสนทรได

3. ขอบเขตของงานวจย

3.1 ขอบเขตดานพนท งานวจยนเลอกโบราณสถานทขนทะเบยนแลวและประกาศใน

ราชกจจานเบกษา ตงแต พทธศกราช 2492-2552 เฉพาะทอยในพนทเขตเกาะรตนโกสนทรชนใน

และชนกลาง ไดแก แขวงพระบรมมหาราชวง แขวงวงบรพาภรมย แขวงวดราชบพธ แขวงส าราญ

ราษฎร แขวงศาลเจาพอเสอ แขวงเสาชงชา แขวงบวรนเวศ แขวงตลาดยอดและแขวงชนะสงคราม

ในเขตพระนคร กรงเทพมหานคร เทานน

6

3.2 ขอบเขตดานประเภทโบราณสถาน ผ วจ ยไดเลอกโบราณสถานดวยเกณฑ

การประกาศเปนโบราณสถานในราชกจจานเบกษา ซงครอบคลมโบราณสถานในเกาะ

รตนโกสนทรชนในและชนกลาง จ านวน 71 รายการ ในจ านวนนไดเลอกวดมาทงสน 12 แหง

ภายในเขตพระนคร เนองจากเปนเขตทมโบราณสถานหนาแนนมากทสด จงน ามาเปนตวอยางใน

การศกษาครงน

4. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

สามารถก าหนดแนวทางเพอพฒนาออนโทโลยโบราณสถาน ในเขตเกาะรตนโกสนทร

ซงจะสนบสนนกลไกการสบคนขอมลโบราณสถานเชงสมพนธ หรอสามารถใช Class Hierarchy

เปนขอมลอางองเพอสรางชดค าส าหรบสบคน อาท ชอเรยกบคคล เชน พระนามซงเปลยนแปลง

ตลอดอายรชกาล เปนตน

5. นยามศพทเฉพาะ

โบราณสถาน หมายถง ตามพระราชบญญตโบราณสถานฯ พ.ศ. 2504 แกไขเพมเตม

โดยพระราชบญญตโบราณสถานฯ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 ไดใหความหมายไวในมาตรา 4 วา

“อสงหารมทรพยซงโดยอายหรอโดยลกษณะแหงการกอสรางหรอโดยหลกฐานเกยวกบประวต

ของอสงหารมทรพยนนเปนประโยชนในทางศลปะ ประวตศาสตร หรอโบราณคด” ทงน ใหรวมถง

สถานททเปนแหลงโบราณคด แหลงประวตศาสตร และอทยานประวตศาสตรดวย

วด หมายถง ศาสนสถานของศาสนาพทธทขนทะเบยนเปนโบราณสถานและอยในเขต

เกาะรตนโกสนทร

เกาะรตนโกสนทร หมายถง พนททางประวตศาสตรนบต งแตพระบาทสมเดจ

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชเสดจขนครองราชยและสถาปนากรงรตนโกสนทรเปนราชธาน

ออนโทโลย หมายถง แนวคดในการจดระบบและคนหาความรเรองใดเรองหนง โดย

การก าหนดโครงสรางของแนวคดทสนใจเปนล าดบชน

7

บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ

ผวจยไดศกษาหลกการ แนวคด ทฤษฎหรอเทคนคตาง ๆ จากเอกสารและงานวจยท

เกยวของกบงานวจยน ดงตอไปน

1. โบราณสถาน

1.1 ความหมายของโบราณสถาน

1.2 คณคาและความส าคญของโบราณสถาน

1.3 การขนทะเบยนโบราณสถาน

1.4 โบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร

2. ออนโทโลย

2.1 ความหมายและความส าคญ

2.2 องคประกอบของออนโทโลย

2.3 การพฒนาออนโทโลย

3. ซอฟตแวรทใชในการพฒนออนโทโลย

4. วรรณกรรมทเกยวของ

4.1.วรรณกรรมทเกยวของในประเทศ

4.2.วรรณกรรมทเกยวของตางประเทศ

1. โบราณสถาน

1.1 ความหมายของโบราณสถาน

โบราณสถาน เ ปนมรดกทางวฒนธรรมของชา ต ซ งประวต คว าม เ ปนมา

ศลปสถาปตยกรรมสอดแทรกในโบราณสถานซงมความส าคญหลายดาน ดงน

กรมศลปากร ใหความหมายวา อสงหารมทรพยซงโดยอายหรอโดยลกษณะแหง

การกอสรางหรอโดยหลกฐานทเกยวกบประวตของอสงหารมทรพยนนเปนประโยชนในทางศลปะ

8

ประวตศาสตรหรอโบราณคด ทงนใหรวมถงสถานททเปนแหลงโบราณคด แหลงประวตศาสตร

และอทยานประวตศาสตรดวย )กรมศลปากร, ส านกโบราณคด, 2553: 47-48)

UNESCO ไมไดระบในความหมายของโบราณสถานแตระบวา เปนมรดกทาง

วฒนธรรม เปนสถานททมความส าคญทางดานศลปะ ประวตศาสตรหรอวทยาศาสตร ยกตวอยาง

เชน สถาปตยกรรม อนสาวรย แหลงโบราณคดและอาคาร (UNESCO, 1972: 2)

การทองเทยวแหงประเทศไทย ไดใหความหมายของโบราณสถานวาเปนแหลง

ทองเทยวทางประวตศาสตรทมนษยสรางขนตามความประสงคของมนษยเอง มประโยชนทาง

ประวตศาสตรหรอโบราณคด เชน ศาสนาสถาน อทยานประวตศาสตร อนสาวรยและก าแพงเมอง

)วรงคพร คณาวรงค, 2557: 18, อางจาก การทองเทยวแหงประเทศไทย, 2545)

มรว. แนงนอย ศกดศรและคณะ (แนงนอย ศกดศร, มรว. และคณะ, 2534: 22) แบง

องคประกอบของเมองตามประเภทการใชงาน เชน พระราชวง วง ศาสนสถาน สถานทราชการ แหลง

ชมชนพกอาศย แหลงพาณชยกรรม เสนทางสญจรทางน าและทางบก )คลอง ทาเรอ สะพาน ถนน)

จากนยามขางตน ผวจยสรปความหมายของโบราณสถานวา เปนสถานททเกดจาก

การกระท าของมนษยไมไดเกดขนตามธรรมชาต มคณคาและความส าคญทางดานวฒนธรรม

ประวตศาสตร สถาปตยกรรมหรอโบราณคด

1.2 คณคาและความส าคญของโบราณสถาน

โบราณสถานมคณคาและความส าคญดานตาง ๆ ดงน (ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร,

กองนโยบายและแผนงาน, 2555)

1.2.1 ดานเอกลกษณ เปนคณคาของโบราณสถานทแสดงการรบร หรอ

ความเขาใจถงทมา สถานทต งชนชาต ความเชอ ศาสนา ขนบธรรมเนยมและวฒนธรรมของ

ชมชนใด ชมชนหนง หรอประเทศใดประเทศหนงโดยเฉพาะ

1.2.2 ดานวชาการ เปนคณคาของโบราณสถานทสะทอนเรองราวในอดต

เปนขอมลทางดานประวตศาสตรโบราณคด สถาปตยกรรม ศลปกรรม ซงเปนเครองแสดงประวต

ความเปนมาอนเกาแกของชมชนของชาต รวมทงเปนแหลงศกษาและเรยนรตลอดชวต

9

1.2.3 ดานเศรษฐกจ เปนคณคาของโบราณสถานทกอใหเกดรายไดของ

ชมชนและประเทศทงทางตรงและทางออม จากการทเปนสถานททองเทยว สรางกจกรรมตาง ๆ อน

สบเนองจากการทองเทยว พรอม ๆ กบการศกษาหาความร

1.2.4 ดานการใชสอย เปนคณคาของโบราณสถานทสามารถน ามาใชงาน

ไดในปจจบน ซงเปนการไมกอใหเกดการเสอมสภาพ การเปลยนแปลง หรอการรอท าลาย

โบราณสถานนน

1.2.5 ด าน ส งคม เ ป น คณค า ขอ ง โบ ร าณสถ าน ท เ ก ย ว ข อ ง กบ

ขนบธรรมเนยมจารตประเพณ เปนความภาคภมใจของคนในสงคม

1.2.6 ดานการเมอง เปนคณคาของโบราณสถานทเกยวของกบเหตการณ

ส าคญในประวตศาสตร การก าหนดขอบเขตหรอการรกษาอธปไตย และการสรางความรวมมอรวม

ใจของคนทงชาต

1.2.7 ด านสนทรยภาพ เ ปนคณค าความงามของ ศลปกรรมและ

สถาปตยกรรม

1.3 การขนทะเบยนโบราณสถาน

กรมศลปากรไดแบงประเภทของโบราณสถานโดยใชเกณฑพจารณาจากหลกการ

ขนทะเบยน แบงออกเปน (กรมศลปากร, ส านกโบราณคด, 2553: 49)

1) โบราณสถานทไดรบการขนทะเบยน

2) โบราณสถานทยงไมไดรบการขนทะเบยน

โบราณสถานทไดรบการพจารณาขนทะเบยนนนจะตองมเกณฑของความส าคญและ

มคณคาดานใดดานหนง ไดแก คณคาดานอายสมย คณคาดานประวตศาสตร คณคาทางศลปะและ

การกอสราง โดยกองโบราณคด กรมศลปากรเปนผด าเนนการแจงขนทะเบยนโบราณสถาน อธบด

กรมศลปากรลงนามแลวจงสงทะเบยนโบราณสถานไปยงส านกเลขาธการคณะรฐมนตรพจารณา

แลวจงประกาศในราชกจจานเบกษา (ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร, 2551: 2) ซงจะมผลบงคบใช

ตามพระราชบญญตโบราณสถานหลงจากการประกาศในราชกจจานเบกษาแลว 30 วน

10

ขนตอนการขนทะเบยนโบราณสถาน

ขนตอนการขนทะเบยนโบราณสถาน สรปจากรายงานการศกษาโบราณสถานทขน

ทะเบยนในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2554 โดย กองนโยบายและแผนงาน ส านกผงเมอง

กรงเทพมหานคร สามารถสรปได 9 ขนตอน )ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร, กองนโยบายและ

แผนงาน, 2555) ดงน

1. รวบรวมขอมลเบองตนและการเตรยมการ การรวบรวมขอมลเบองตน คอ การเกบ

รวบรวมขอมลทเกยวของกบโบราณสถานโดย การศกษา คนควา รวบรวมขอมลดานตาง ๆ

2. การส ารวจ การส ารวจภาคสนามเปนการเกบขอมลของโบราณสถานในพนทจรง

เพอหาทตงและขอบเขตของโบราณสถาน และตรวจสอบลกษณะทางกายภาพ สภาพแวดลอม

สภาพปจจบน วสดทใชในการกอสราง โดยการส ารวจจะเกบขอมลภาพถายโบราณสถานแตละหลง

และภาพดานตงท ง 4 ดาน และภาพถายสภาพแวดลอมโดยทวไป แผนผง/แผนทสงเขป ฯลฯ

บางกรณอาจมการสมภาษณเจาของ/ผครอบครองโบราณสถานเพอเกบขอมลเกยวกบประวต

การกอสรางหรอบรณะโบราณสถานเพมเตม

3. การจดท าแผนผงและเอกสารประกอบเพอการประกาศขนทะเบยนโบราณสถาน

น าขอมลทรวบรวมไดจากการส ารวจมาด าเนนการจดท าขอมลรายงานและแผนผง ประกอบการ

ขนทะเบยนโบราณสถานอยางละเอยด โดยจะตองกระกอบดวยรายละเอยดตาง ๆ ดงน

1) รายงานการส ารวจโบราณสถาน

2) การเขยนแผนผงโบราณสถาน

3) การเขยนคดลอกแบบศลปกรรม

4) เอกสารประกอบกาพจารณาอน ๆ

4. การตรวจสอบขอมลในรายงานและแผนงาน เปนการตรวจสอบความสมบรณ

ถกตองของรายงานและแผนผงประกอบการขนทะเบยนโบราณสถานใหเปนไปตามมาตรฐานของ

แบบรายงาน และแผนผงตามทก าหนดไวเพอประโยชนในการศกษาและน าเสนอคณะกรรมการ

วชาการเพอการอนรกษโบราณสถานพจารณาใหความเหนชอบกอนน าเสนออธบดกรมศลปากร

ลงนามขนทะเบยนตอไป ซงรบผดชอบโดย กลมทะเบยนโบราณสถานและสารสนเทศ

ส านกโบราณคด

11

5. การพจารณาคณคาและความเหมาะสมในการขนทะเบยนโบราณสถาน

6. การประกาศขนทะเบยนโบราณสถาน

7. การประกาศในราชกจจานเบกษา เมออธบดกรมศลปากรลงนามประกาศขน

ทะเบยนโบราณสถานแลว พระราชบญญตโบราณสถานฯ ก าหนดไววาจะตองประกาศในราชกจจา

นเบกษาใหทราบโดยทวกนจงถอวาการขนทะเบยนสมบรณตามกฎหมาย

8. การแจงเจาของหรอผครอบครองโบราณสถาน หลงจากประกาศขนทะเบยน

โบราณสถาน ในราชกจจานเบกษาแลว หากโบราณสถานนนมเจาของหรอมผครอบครอง จะตอง

แจงเจาของทราบ เพอคดคานการขนทะเบยนโบราณสถาน โดยพระราชบญญตโบราณสถานฯ

ก าหนดไววา

“การขนทะเบยนโบราณสถานตามความในวรรคกอน ถาโบราณสถานนนมเจาของ

หรอผ ครอบครองโดยชอบดวยกฎหมาย ใหอธบดแจงเปนหนงสอใหเจาของหรอผครอบครอง

ทราบ ถา เจาของหรอผครอบครองไมพอใจกมสทธรองตอศาลภายในก าหนด 30 วน นบแตวนท

อธบดแจงใหทราบ ขอใหศาลมค าสงใหอธบดระงบการขนทะเบยน และหรอการก าหนดเขตทดน

ใหเปนโบราณสถานแลวแตกรณไดถาเจาของหรอผครอบครองมไดรองขอตอศาล หรอศาลมค าสง

คดถงทสดใหยกค ารองขอของเจาของหรอผครองครอง ใหอธบดด าเนนการขนทะเบยนได”

ดงนน จงตองตรวจสอบหาเจาของหรอผครอบครองโบราณสถาน ทงนเพอประโยชน

ในการแจงไดอยางรวดเรวและถกตองตามกฎหมาย

9. การตดตามและตรวจสอบ การตดตามตรวจสอบ คอ การด าเนนการตดตาม

ตรวจสอบ ดแลโบราณสถานทด าเนนการประกาศขนทะเบยนโบราณสถานทขนบญชโบราณสถาน

ไวแลวโดยส ารวจความเปลยนแปลงของโบราณสถานในดานตาง ๆ เพอปรบปรงขอมลของ

โบราณสถานใหสมบรณ ถกตอง และเปนปจจบน

12

ตารางท 1 สรปกระบวนการขนทะเบยนโบราณสถาน ปรบจาก ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร, กองนโยบายและแผนงาน. )2555). “รายงานการศกษาโบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2554.” เขาถงเมอ 16 กมภาพนธ, 2561. เขาถงไดจาก http://cpd.bangkok.go.th:90/web2/strategy/DATA54/AN_BKK54.pdf.

13

1.4 โบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร

มรว. แนงนอย ศกดศร และคณะ (แนงนอย ศกดศร, ม.ร.ว. และคณะ, 2534) ไดแบง

ระยะเวลาตามรชการ โดยแบงออกเปน 3 ระยะ กลาวคอ ชวงท 1 ตงแตรชกาลท 1 ถงรชกาลท 3

ชวงท 2 ตงแตรชกาลท 4 ถง รชกาลท 6 และชวงท 3 รชกาลท 7 ถง รชกาลท 9

จากต าแหนงทต งขององคประกอบทางกายภาพของเมอง ไดก าหนดประเภท

องคประกอบของเมองจากหนาทการใชงาน อาท พระราชวง วด สถานทราชการ แหลงชมชน แมน า

ล าคลอง เปนตน มการจดเปน 10 ประเภท ดงน (แนงนอย ศกดศร, ม.ร.ว. และคณะ, 2534)

1) ปอม ก าแพง และประตเมอง

2) พระราชวงและวง

3) วด แบงยอยไดเปนวดทเจานายสราง วดทขนนางและราษฎรสราง

4) ศาสนสถานในศาสนาอน แบงยอยไดเปน ศาล ศาลเจา สเหรา มสยด และโบสถ

ครสต

5) สถานทราชการ มการแบงสถานทราชการตามหนาทของการด าเนนงาน เชน

กระทรวงธรรมการ กรมต ารวจภธร โรงพยาบาลศรราช โรงไฟฟาวดเลยบ )การไฟฟานครหลวง)

โรงกษาปณสทธการ โรงชางสบหมและโรงหลอกองหตถศลป โรงเรยนศกษานาร พพธภณฑสถาน

แหงชาต พระนครและสถานฑตรสเซย

6) ทพกอาศยและชมชน ระบในรายละเอยดไดตามประเภทของทพกอาศยและชมชน

เชน เสนาบด ขนนางและขาราชบรพาร กงสลตางประเทศ หมอสอนศาสนา และพอคาชาวตะวนตก

ราษฎรชาวตางชาต )จน ลาว มอญ แขก) ราษฎรไทยทวไป คหบด พอคาและราษฎรชาวจน

7) แหลงชมชนและพาณชยกรรม

8) ตลาดสด ประกอบดวย ตลาดน า ตลาดบก ตลาดแหลงผลตสนคา และตลาดสนคา

จากตางเมอง

9) เสนทางสญจรทางน า ประกอบดวย ทาเรอ และสะพาน

10) เสนทางสญจรทางบก ไดแก ถนน

โบราณสถานในประเทศไทยทงในกรงเทพมหานคร และสวนภมภาค ทงทไดประกาศ

ไวในราชกจจานเบกษาใหขนทะเบยนเปนโบราณไวแลว และยงไมไดขนทะเบยนเปนโบราณสถาน

14

ซงส านกโบราณคด กรมศลปากร ไดรวบรวมขอมลไวดงน (ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร ,

กองนโยบายและแผนงาน, 2555)

1) โบราณสถานทควรคาแกการอนรกษท งทขนทะเบยนและยงไมไดขนทะเบยน

มทงหมด 8,732 แหง ตงอยในกรงเทพมหานคร 535 แหง และตงอยในสวนภมภาค 8,197 แหง

2) โบราณสถานทยงไมไดขนทะเบยน มทงหมด 6,629 แหง ตงอยในกรงเทพมหานคร

344 แหง และตงอยในสวนภมภาค 6,285 แหง

3) โบราณสถานทขนทะเบยนมทงหมด 2,103 แหง ตงอยในกรงเทพมหานคร 191 แหง

และตงอยในสวนภมภาค 1,912 แหง

ในกรงเทพมหานครมโบราณสถานตามทส านกโบราณคด กรมศลปากร ไดขอขน

ทะเบยนเปนโบราณสถาน และไดประกาศไวในราชกจจานเบกษาไวแลวนน มทงหมดจ านวน 191

แหง กระจายอยตามพนทตาง ๆ ทงในเขตพนทชนใน และพนทชนนอก ของกรงเทพมหานคร

ตวอยางวดทขนทะเบยนแลวในเขตเกาะรตนโกสนทร รวบรวมจากศนยขอมลเกาะรตนโกสนทร

ใน website http://www.resource.lib. su.ac.th/rattanakosin/ และฐานขอมลทองว ดใน website

http://www.resource.lib .su.ac.th/web-temple/ ซ งจดท าโดยหอสมดสาขา ว งท าพระ ส านก

หอสมดกลาง มหาวทยาลยศลปากร และหนงสอ “รายงานการส ารวจโบราณสถานในกรง

รตนโกสนทร” ของกรมศลปากร ป พ.ศ. 2538 ดงน

1. วดพระเชตพนวมลมงคลาราม

วดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรมหาวหารเปนพระอารามหลวงชนเอก เดมชอ

วดโพธาราม ชาวบานเรยกสน ๆ วา “วดโพธ” เปนวดโบราณ ราษฎรสรางระหวาง ป พ.ศ. 2231-

2246 ในรชกาลพระเพทราชา สมยกรงศรอยธยา ในสมยธนบรพระเจาตากสนมหาราชทรงยกฐานะ

ขนเปนพระอารมหลวงมพระราชาคณะปกครองตงแตนนมา

ตอมาสมยพระบาทสมเดจระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชไดมการบรณะใหม ตงแต

พ.ศ. 2332 ใชเวลาสราง 7 ป 5 เดอน 18 วน โปรดเกลาใหจดงานฉลองและพระราชทานนามใหมวา

“วดพระเชตพนวมลมงคลาวาส” เปนวดประจ ารชกาลท 1 ตอมาใน พ.ศ. 2374 พระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหวทรงปฏสงขรณอกครงใชเวลา 16 ป จงเสรจสมบรณ ตอมาพระบาทสมเดจ

จอมเกลา เจาอยหวทรงปฏสงขรณพระรศมพระพทธไสยาสน และทรงเปลยนชอเ ปน

15

“วดพระเชตพนวมลมงคลาราม” พรอมทงทรงสถาปนาพระมหาเจดยประจ ารชกาลท 4 ขนในวด

องคหนงเรยกวา “พระมหาเจดยทรงพระศรสรโยทย”

ในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและพระบาทสมเดจ

พระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงมอบใหกระทรวงโยธาธการบรณปฏสงขรณวดพระเชตพนฯ โดยม

กรมศลปากรเปนผควบคมการบรณะจนถงปจจบน การบรณะใหญครงท 2 ด าเนนการในสมย

รชกาลท 5 และการบรณะใหญครงท 3 ด าเนนการในรชกาลท 9

2. วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ

จากหนาเวบเพจของวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ http://www.watmahathat.com/

history-of-wat-mahathat/ ไดใหขอมลกลาวถงประวตโดยยอของวด ซงระบทมาไววา รวบรวมจาก

พระนพนธของสมเดจพระเจาบรมวงเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ททรงนพนธไวเมอ พ.ศ.

2460 วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ เดมชอวา “วดสลก” ผสรางวดไมปรากฏนาม แตสนนษฐานวาม

มาแตครงกรงศรอยธยา เมอสมเดจพระบวรราชเจา มหาสรสงหนาท )พระอนชาธราชของ

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1) ทรงมาพบวดนแลว ทรง

บรณปฏสงขรณ และทรงสรางถาวรวตถขนมาใหม ทรงสถาปนาวดนขนเปนพระอารามหลวงแหง

แรกในยคกรงรตนโกสนทร ทรงขอพระราชทานพระอารามจากพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา

จฬาโลกมหาราชวา “วดนพพานนานาม”

ตอมา พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช โปรดใหท าการสงคายนา

พระไตรปฎกทวดนพพานาราม จงโปรดใหเปลยนนามพระอารามวา “วดพระศรสรรเพชญ” ตอมา

ทรงประชมพระราชาคณะใหจดการศกษาพระปรยตธรรม และจดใหสอบไลพระปรยตธรรมทวดน

จงโปรดใหเปลยนนามพระอารามอกครงวา “วดพระศรรตนมหาธาต ราชวรมหาวหาร”

เมอ พ.ศ. 2346 พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงโปรดใหเรยก

วดพระศรรตนมหาธาต ราชวรมหาวหารวา “วดมหาธาต” ดวยเหตวานามวดดงกลาวเปนหลกของ

พระนครทมทกราชาธานในประเทศน จงควรตองมในพระนครอมรรตนโกสนทร อกทงพระเจดยท

บรรจพระบรมสารรกธาตในพระมณฑป ซงเปนพระศรรตนมหาธาตกมอยในพระอาราม และเปน

พระอารามทสถตสมเดจพระสงฆราชเหมอนวดมหาธาตทกรงเกา จงพระราชทานนามพระอาราม

แหงนใหมในรชสมยของพระองควา “วดมหาธาต”

16

ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 เมอสมเดจพระบรม-

โอรสาธราชเจาฟามหาวชรณหศสวรรคต พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรง

พระราชทานพระราชทรพยอนเปนสวนของสมเดจพระบรมโอรสาธราช เพอปฎสงขรณวดมหาธาต

จงโปรดใหเพมสรอยนามพระอาราม เฉลมพระเกยรตยศสมเดจพระบรมโอรสาธราชวา

“วดมหาธาต ยวราชรงสฤษฎ” (วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ, 2561)

3. วดชนะสงคราม

วดชนะสงครามเปนพระอารามหลวงชนโทชนดราชวรวหารสรางมาตงแตสมยอยธยา

แตเดมบรเวณรอบ ๆ วดเปนทงนาคอนขางกวางใหญ จงเรยกวา “วดกลางนา” สมเดจกรม

พระราชวงบวรมหาสรสงหนาท ทรงบรณปฏสงขรณใหมทงพระอาราม พระบาทสมเดจพระพทธ-

ยอดฟาจฬาโลกทรงแตงต งพระราชาคณะฝายรามญส าหรบพระนครเชนเดยวกบสมยอยธยา

โดยโปรดใหพระสงฆรามญมาอยวดน จงเรยกชอวดวาวดตองป เลยนแบบเดยวกบวดตองปซงเปน

วดพระรามญในสมยอยธยา แตอกกระแสหนงกลาววาชอวดตองปมาจากชาวรามญ หมบานตองป

ซงเคยอยในหงสาวดไดเขามาตงถนฐานในเมองไทย จงน าชอวดทตนยดถอเปนทพงทางใจมาตง

ดวย วดกลางนาจงเปลยนชอเปนวดตองป ตอมาเมอทรงมชยชนะขาศกจงพระราชทานนามวา

“วดชนะสงคราม”

ภาพท 3 วดชนะสงคราม ถายสมยรชกาลท 5 ทมา : Kittitharo, P. )2561). “ภาพวดชนะสงคราม ในสมยรชกาลท 5.” เขาถงเมอ 7 ธนวาคม, 2561,

เขาถงไดจาก https://www.silpa-mag.com/old-photos-tell-the-historical-story/article_15598.

17

ในสมยรชกาลท 2 สมเดจพระบวรราชเจามหาเสนานรกษเมอไดรบการสถาปนาเปน

กรมพระราชวงบวรสถานมงคลแลว ไดโปรดใหซอมแซมพระราชมณเฑยรโดยรอพระทนงพมาน

ดสดาน าไมมาสรางกฏ ในสมยรชกาลท 3 โปรดใหบรณะวดชนะสงครามมาแลวเสรจในสมย

รชกาลท 4 พรอมทงทรงสรางกฏใหม แลวเสรจใน พ.ศ. 2396 ในสมยรชกาลท 5 โปรดใหบรณะ

ซอมแซมและปฏสงขรณหลงคาพระอโบสถ ตอมาสมยรชกาลท 6 สมเดจพระศรพชรนทราบรม-

ราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวงไดพระราชทานอทศพระราชทรพยสวนพระองค

ใหกอสรางทบรรจพระอฐทเฉลยงทายพระอโบสถวดชนะสงคราม ส าหรบบรรจพระอฐเจานาย

ตามรชกาล กอสรางเสรจในสมยรชกาลท 7 ส าหรบการบรณปฏสงขรณพระอโบสถไดมมาจนถง

รชกาลปจจบน

4. วดบวรนเวศวหาร

ขอมลจากหนาเวบเพจของวดบวรนเวศวหาร https://watbowon.org/ประวตวดบวร

นเวศวหาร/ ระบถงประวตของวดซงสรปมาจากหนงสอ “สมดภาพพระเจดยวดบวรนเวศวหาร”

มใจความวา วดบวรนเวศวหาร เดมชอวา “วดใหม” ตงอยภายในพระนครตดถนนบวรนเวศและ

ถนนพระสเมร พนทสรางวดนแตเดมคงเปนทวางอยในอาณาเขตวงหนา สมเดจพระบวรราชเจา

มหาศกดพลเสพย )พ.ศ. 2367-2375) กรมพระราชวงบวรสถานมงคลในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหว ทรงสถาปนาวดใหม ขนในบรเวณดงกลาว ภายหลงจากการท าการศพเจาจอม

มารดานอย ซงเปนเจาจอมมารดาของพระองคเจาหญงดาราวด พระชายาในสมเดจพระบวรราชเจา

มหาศกดพลเสพย สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพย พระนามเดมวา พระองคเจาชาย

อรโณทย เปนพระเจาลกยาเธอล าดบท 17 ในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก กบเจาจอม

มารดานยใหญ ธดาพระยานคร )พฒน) เมอพระชนมาย 23 ชนษา ไดรบพระกรณาโปรดเกลาฯ ให

ทรงกรมเปนกรมหมนศกดพลเสพยก ากบราชการกลาโหม ครนถง พ.ศ. 2368 เมอคราวศกพมา

ยกทพจะเขาตไทย พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงมพระบรมราชโองการใหพระเจา

นองยาเธอ กรมหมนศกดพลเสพยพรอมดวยพระเจาลกยาเธอกรมหมนเจษฎาบดนทรเปนแมทพ

คมพลไปตงรบทหวเมองชายแดนฝงตะวนตก ดวยเหตทพระองคเคยรวมบญชาการศกมาดวยกน

และเปนทไววางพระราชหฤทย เมอพระเจาลกยาเธอกรมหมนเจษฎาบดนทรขนครองราชสมบต

เปนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว จงทรงอปราชาภเษกพระเจาบรมวงศเธอกรมหมน-

18

ศกดพลเสพยเปนสมเดจพระบวรราชเจากรมพระราชวงบวรมหาศกดพลเสพย ด ารงต าแหนง

กรมพระราชวงสถานมงคลตงแตป พ.ศ. 2367-2375 ด ารงพระยศเปนพระมหาอปราชอย 8 ป

สนพระชนมเมอ พ.ศ. 2375 เมอยงด ารงพระชนมชพ สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพยทรง

สถาปนาวดส าคญ 2 แหงคอ “วดบวรสถานสทธาวาสหรอวดพระแกววงหนา” สรางขนในเขต

พระราชวงบวรสถานมงคลทางดานทศเหนอ เพอใหเปนวดประจ าวงแบบเดยวกบวดพระศร

รตนศาสดารามซงเปนวดตง อยในเขตพระบรมมหาราชวง และวดททรงสถาปนาเพมขนอกแหงคอ

“วดบวรนเวศวหารหรอวดใหม” สรางในพนทบรเวณทศเหนอของพระนครใกลกบว ดรงษ

สทธาวาสทสมเดจ เจาฟากรมขนอศรานรกษทรงสรางตงแตสมยรชการท 2 โดยเรมด าเนนการสราง

ภายหลงจากท าการศพเจาจอมมารดานอย พระชายาในกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาท

ในบรเวณพนทซงก าหนดจะสรางวดบวรนเวศวหารขนตรงนน การสถานปนาวดเมอแรกเรมนน

สมเดจพระบวรราชเจามหาศกดพลเสพยทรงสรางพระอโบสถขนกอน ลกษณะเปนอาคารจตรมข

ซงมมขหนายาว มขขางและมขหลงส น แตไดผกพทธสมาเฉพาะมขหนาเทานน โดยไดอญเชญ

หลวงพอโต จากวดสระตะพาน จงหวดเพชรบร มาประดษฐานเปนพระประธานในพระอโบสถ

ขนานนามวา “พระสวรรณเขต”

5. วดราชนดดา

วดราชนดดารามวรวหารเปนพระอารามช นตรชนดวรวหาร พระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหวทรงสรางขนเพอเฉลมพระเกยรตแกพระเจาหลานเธอพระองคเจาหญงโสมนส

วฒนาวด )ตอมาไดด ารงต าแหนงเปนพระอครมเหสองคแรกของรชกาลท 4 มพระนามวา

สมเดจพระนางเจาโสมนสวฒนาวดบรมราชเทว) จงทรงพระราชทานนามวาวดราชนดดาราม เมอ

พ.ศ. 2386

ในสมยรชกาลท 3 โดยทรงโปรดใหเจาพระยายมราช )บญนาค) เปนผออกแบบแผนผง

การสรางวด ก ากบการสรางพระอโบสถ พระวหาร และศาลาการเปรยญ เจาพระยาศรพพฒน

ออกแบบและควบคมการกอสรางโลหะปราสาท พระยามหาโยธาเปนผสรางกฏสงฆ พรอมทง

ก าแพงและเขอนรอบ ๆ วด โลหะปราสาทนหลงจากสรางในสมยรชกาลท 3 แลว ยงไมแลวเสรจ

แตจากหองกลางมบนไดเวยนไปจนถงชนบน เขาใจวามการปฏสงขรณขนในสมยรชกาลท 4

สวนชนลางปลอยไวใหคางตามเดม รชกาลท 5 โปรดใหสรางตอจนเสรจ แตกเกอบจะท าลาย

19

แบบแผนทแทจรงของโลหะปราสาทสมยรชกาลท 3 ไปหมด ตอมาไดมการซอมแซมวดอกครง

หนงในสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต เปนนายกรฐมนตร

ตอมา พ.ศ. 2531-2532 ปชนยสถานตาง ๆ ภายในวดไดรบการซอมบรณะเสรจ

เรยบรอยในป 2531 เปนการบรณะครงใหญทงหลง คอ เปลยนกระเบองมงหลงคาใหม ซอมเปลยน

โครงสรางหลงคาใหม ผนงถอปนใหม ซอมซมประตลงรกปดทองใหมซอมพนฝาเพดานและอน ๆ

6. วดราชบรณะ

จากฐานขอมล “ทองวดผานเวบ” ซงจดท าโดยหอสมดสาขา วงทาพระ ส านก

หอสมดกลาง มหาวทยาลยศลปากร เมอป พ.ศ. 2553 ไดกลาวถงประวตของวดราชบรณะไววา

เดมชอ “วดเลยบ” สรางขนกอนสมยกรงธนบรและกรงรตนโกสนทร สมเดจเจาฟากรมหลวง

เทพหรรกษ พระเจาหลานเธอในรชกาลท 1 ทรงพระราชศรทธาบรณปฏสงขรณ สถาปนาวดเลยบ

ขนเปนพระอารามหลวง เมอปพทธศกราช 2336 โดยพระราชทานนามวา “วดราชบรณราชวรวหาร”

ตอมาในสมยรชกาลท 2 โปรดใหสรางพระอโบสถและพระวหารขนใหมมพระระเบยงลอมรอบ

พระอโบสถ ในสมยรชกาลท 3 โปรดใหขดครอบพระอาราม 3 ดาน ปากคจรดคลองโองอางซงเปน

คพระนคร โปรดใหสรางพระปรางค ใหญขนองคหนง ประดบกระเบองเคลอบทงองค สมยรชกาล

ท 4 วดราชบรณะไดรบการบรณปฏสงขรณใหญ เนองจากมการตดถนนตรเพชรผานกลางวด

โปรดใหสรางหองแถวใหประชาชนอยอาศย เพอเกบผลประโยชนบ ารงวด สวนพนทดานหลงหอง

แถวใหใชเปนทตงของโรงเรยนสวนกหลาบวทยาลย

ตอมา พ.ศ. 2488 ระหวางสงครามโลกครงท 2 วดถกระเบดท าใหไดรบความเสยหาย

คณะสงฆมนตรและคณะรฐมนตรมมตวาสมควรยบเลกวดเสยจงน าความกราบบงคมทลและได

ยบเลกตามประกาศกระทรวงศกษาธการ หลงสงครามสงบลงการบรณะจงเรมขน เมอ พ.ศ. 2503

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เสดจพระราชด าเนนทรงยกชอฟาและเททองหลอ

พระประธานดงทปรากฏในปจจบน พระปรางคไมไดรบภยจากระเบดแตช ารดตามกาลเวลา

กระทรวงมหาดไทยไดบรณะในป พ.ศ. 2505 วดนเคยเปนทประทบของสมเดจพระสงฆราชสมย

รชกาลท 2 และ 3 ทงยงมพระภษทมชอเสยง 2 องค คอ สมเดจพระศรสมโพธราชคร )ขรวอโต) และ

ขรวอนโขงทมชอเสยงในฐานะจตรกรเอกในพระราชส านก

20

7. วดสทศนเทพวราราม

วดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร เ ปนพระอารามหลวงช น เอก ชนด

ราชวรมหาวหาร ตงอยรมถนนตทองและถนนบ ารงเมอง พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

ทรงด ารสใหสรางขน )ประมาณ พ.ศ. 2350-2351) เดมพระราชทานนามวา “วดมหาสทธาวาส”

โปรดเกลาฯ ใหสรางพระวหารขนกอนเพอประดษฐานพระศรศากยมน )พระโต) ซงอญเชญมาจาก

พระวหารหลวงวดมหาธาต จงหวดสโขทย เปนพระพทธรปทสรางขนในสมยราชวงศพระรวง

ครนเวลาผานไปพระวหารหลวงของวดกหกพงลงท าใหพระพทธรปองคนตองตากแดดฝน

จนกระทงในสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชไปพบเขากทรงมพระด ารส

ใหอญเชญเขามายงพระวหารของวดสทศนฯ ในพระนคร แตเมออญเชญเขามาแลวพระวหาร

ในวดนยงสรางไมเสรจ แตสนรชกาลกอนทจะประดษฐานเปนสงฆาราม จงเรยกกนวา วดพระโต

วดพระใหญ หรอวดเสาชงชาบาง

ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงโปรดใหสรางตอและแสดง

ฝพระหตถไวเปนอนสรณโดยทรงสรางบานประตกลางจ าหลกดวยฝพระหตถรวมกบกรมหมน

จตรภกด ของตวพระวหารแหงนดวย แตกสนรชกาลกอนสรางเสรจ

ในสมยรชกาลท 3 ทรงโปรดใหบรณะสรางพระวหารจนส าเรจแลวทรงโปรดใหสราง

พระอโบสถและศาลาการเปรยญ กบโปรดใหสรางสตตมหาสถานและสรางกฏส านกสงฆ

ประดษฐานสงฆาราม พระราชทานนามวา วดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร พรอมกบนมนต

พระสงฆไปจ าวดต งแตรชกาลท 3 ตอมาในสมยรชกาลท 4 และ 5 โปรดใหมการซอมแซม

พระวหารพระศรศากยมนและซอมพระอโบสถเพมเตม

ภายในวดสทศนเทพวรารามเปนทประดษฐานพระบรมราชานสาวรย พระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวอานนทมหดล พระอฐมรามาธบดนทร และไดอญเชญพระบรมราชสรรางคารของ

พระองค มาบรรจทดานหนาพทธบลลงกพระศรศากยมนเมอ พ.ศ. 2493 และมพระราชพธทรง

บ าเพญพระราชกศลคลายวนสวรรคตของพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานนทมหดล

พระอฐมรามาธบดนทรในวนท 9 มถนายนของทกป

21

8. วดมหรรณพาราม

วดมหรรณพารามวรวหาร เปนพระอารามหลวงชนตร ชนดวรวหาร สรางขนในสมย

รชกาลท 3 โดย กรมหมนอดมรตนราษ พระนามเดมวา พระองคเจาอรรณพ เปนพระราชโอรสใน

สมยรชกาลท 1 การกอสรางเสรจสมบรณในสมยรชกาลท 4 หลงจาก กรมหมนอดมรตนราษ

ไดสนพระชนมแลวรชกาลท 4 ทรงโปรดเกลาฯ พระราชทานนามวา ว ดมหรรณพาราม

สถาปตยกรรมภายในวดมทงแบบไทยและแบบทไดรบอทธพลมาจากจน หลงคาของพระอโบสถ

ไมมชอฟา ใบระกา มพระประธานปนดวยปนลงรกปดทอง เปนพระพทธรปสมยกรงศรอยธยา

สวนพระวหารมขนาดเทากบพระอโบสถ รวมทงมศลปะแบบเดยวกน มพระพทธรปหลอสมย

สโขทยนามวา พระรวงทองค า ประดษฐานอย

9. วดราชประดษฐสถตยมหาสมาราม

วดราชประดษฐสถตมหาสมารามเปนอารามหลวงชนเอกชนดราชวรวหาร เปน

พระอารามหลวงทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 โปรดฯ ใหสรางขนเพอเปน

พระอารามหลวงของพระมหากษตรยตามโบราณราชประเพณทวา บนผนแผนดนไทยเมองหลวง

จะตองมวดส าคญประจ าอย 3 วด คอ วดมหาธาต วดราชบรณะ วดราชประดษฐ และสรางขนเพอ

อทศถวายแดพระสงฆคณะธรรมยตกนกายโดยเฉพาะ และไดพระราชทานนามวดไวตามทปรากฏ

ในศลาจารกประกาศสรางวดวนท 26 พฤศจกายน 2407 วา “วดราชประดษฐสถตธรรมยตการาม”

วดแรกของสงฆธรรมยตทสรางขน โดยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดฯ ใหพระยา

ราชสงคราม )ทองสก) เปนแมกองจดสราง บนพนทสวนกาแฟทรกรางทพระองคไดซอไวดวย

พระราชทรพยสวนพระองค มหลมปกเสาศลานมตในทศทงแปด เรยกวา “วสงคามสมา” ใชเวลา

กอสรางประมาณ 7 เดอน ในระหวางกอสรางเกดปญหาทกอสรางเปนพนทต ากลวทานน าหนกไม

ไหวพระองครบสงใหน าไหกระเทยมและเครองลายครามทน ามาจากเมองจนมาถมท และยงไดม

การบอกบญเรยไรใหผมจตศรทธาน าสงของเครองลายครามดงกลาวมารวมถมยกพนเปนฐานสง

ประมาณสศอกโดยไมตองใชเสาเขม เรยกวา “พนไพท” อนหมายถงพนอนเปนทรองรบพระวหาร

และพระเจดยของวด ครนผกพทธสมาแลวไดทรงนมนตพระสาสนโสภณ )สา ปทสเทว) และพระท

คดเลอกแลวจากวดบวรนเวศวหารมาเปนเจาอาวาสและพระลกวดปกครองวดราชประดษฐฯ ตงแต

22

นนมาและพระองคทรงพระบรมราชปถมภเปนพเศษยงกวาวดหลวงอน ๆ ตลอดรชสมยของ

พระองค

ในสมยรชกาลท 5 โปรดฯ ใหท าการปฏสงขรณสงช ารดทรดโทรมทงวด และเขยน

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถไวดวย เสรจแลวแบงพระบรมอฐของพระบาทสมเดจพระจอม

เกลาเจาอยหวบรรจลงในกลองศลา แลวอญเชญไปประดษฐานไวในพระพทธอาสนของ

พระประธานภายในพระอโบสถ สมยรชกาลท 6 พ.ศ. 2456 โปรดฯ ใหชางกรมศลปากรรอเรอนไม

2 หลงทช ารดสรางเปนปราสาทยอดทรงปรางคแบบขอม 2 หลงแทน ตงอยบนฐานไพทดาน

ตะวนออก และดานตะวนตกของพระอโบสถ สรางดวยคอนกรตเสรมเหลกฝมอการออกแบบของ

พระยาจนดารงสรรค ทออกแบบอนสาวรยปรางคขอมในสสานวดราชบพธฯ

10. วดราชบพธสถตมหาสมาราม

วดราชบพธสถตมหาสมารามเปนพระอารามหลวงชนเอกชนดราชวรวหาร สรางขน

ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนวดทมหาสมาขนาดใหญท าเปนเสาศลา

จ าหลกรปสมาธรรมจกรอยบนเสา ตงทก าแพงวดทง 8 ทศ จงไดนามวาวดราชบพธสถตมหาสมา

ราม แปลวาวดซงพระเจาแผนดนทรงสรางและเปนวดซงมมหาสมาตงอย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงสรางวดราชพธสถตมหาสมารามเปน

วดประจ าพระองคตามโบราณราชประเพณนยม โดยทรงโปรดใหพระวรวงศเธอพระองคเจา

ประดษฐวรการเปนแมกองอ านวยการสราง เรมกอสรางในป พ.ศ. 2412 พนทรวมทงหมด 10 ไร

88 ตารางวา ลกษณะพเศษของวดคอไมมหอไตร เปนวดทมการจดวางแผนผงอยางงดงามและ

ประดบประดาอยางวจตรบรรจง

11. วดบรณศรมาตยาราม

วดบรณศรมาตยารามเปนพระอารามหลวงชนตร ชนดสามญ ตงอยทบนถนนอษฎางค

แขวงศาลเจาพอเสอเขตพระนคร กรงเทพมหานคร สรางโดยเจาพระยาสธรรมมนตรปรากฏใน

พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 3 วา กรมหมนเสนเทพ (พระองคเจาอสน)

พระโอรสในสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาท เปนผสรางวดขนแตยงคางอย จนกระทง

พระยามหาอ ามาตย )ตอมาคอ เจาพระยาสธรรมมนตร )บญศร ตนสกล บรณศร)) ด าเนนการสราง

ตอจนเสรจ ในสมยรชกาลท 4

23

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯ พระราชทานนามวดแหงนวา

วดศรอ ามาตยาราม ตอมาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เปลยน

ชอวดมาเปน วดบรณศรมาตยาราม

12. วดเทพธดาราม

วดเทพธดาราม สรางเมอ พ.ศ. 2379 โดยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรง

สรางขนเพอเฉลมพระเกยรตพระราชทานแดพระองคเจาหญงวลาศ ซงภายหลงไดทรงพระกรณา

โปรดเกลาสถาปนาขนเปนกรมหมนอปสรสดาเทพ พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรง

พระราชด ารใหสรางถาวรวตถไวเฉลมพระเกยรตยศจงไดทรงพระกรณาโปรดเกลาใหกรมหมน

ภมนทรภกด )พระองคเจาชายลดาวลย) เปนแมกองอ านวยการสรางทต าบลสวนหลวงพระยาไกร

ในการสรางวดน พระเจาลกเธอกรมหมนอปสรสดาเทพไดทรงบรจาคทนสวนพระองครวมดวย

ดวยเหตนจงพระราชทานนามวา วดเทพธดาราม

สนทรภเคยอปสมบทและจ าพรรษาทวดนในป พ.ศ. 2382-2385 ในระหวางนนได

ประพนธบทกลอนไวหลายเรอง แตเรองทมความเกยวของกบวดเทพธดารามมากทสดคอ

เรอง “ร าพนพลาป” ซงพรรณาถงความสวยงามวจตรพสดารทวทศน ตลอดจนเครองประดบประดา

พระอารามและปชนยว ตถหลากหลายประการ ปจจบนทางวดไดต ง ชอกฏ ททานเคยอยวา

“กฏคณะสนทรภ” และหลอรปครงตวของสนทรภไวเพอเปนอนสรณ

2. ออนโทโลย

2.1 ความหมายและความส าคญของออนโทโลย

Thomas R. Gruber ไดนยาม “ออนโทโลย” คอการสรางความสมพนธของความรใน

เชงแนวความคด ซงบรรยายความรอยางมขอบเขตโดยใชคลาส (Classes) หรอแนวคด (Concepts)

ความสมพนธ (Relations) แอกเซยม (Axioms) และอนสแตนซ (Instances) (Gruber, T. R., 1993:

1-3)

Natalya F. Noy and Deborah L. Mcguinness ไดนยามวาออนโทโลย คอค าอธบายท

ชด เ จนอย า ง เ ปนทา งก ารของแนว คดภายใตขอบ เขตขององคค ว าม ร ท สนใจ และ

การอธบายคณสมบต (Properties) ของแนวคด (Noy, Natalya F. and Mcguinness, Deborah L.,

2001)

24

สรปไดวา ออนโทโลย คอ การก าหนดโครงสรางความร ซงมรปแบบและขอก าหนดท

ชดเจน เพอใชอธบายความรหรอสงใดสงหนงทสนใจ

2.2 องคประกอบของออนโทโลย

ออนโทโลยเปนแนวคดในการจดระบบและคนหาความรเรองใดเรองหนง โดยการ

ก าหนดโครงสรางของแนวคดตามขอบเขตทสนใจเปนล าดบชน มองคประกอบ ดงน (วรรณวมล

นาคะ, 2558: 21)

1) คลาสหรอแนวคด หมายถง ประเภทของสงใดสงหนงทถกระบความหมายอยาง

ชดเจน เชน คลาสดานโบราณสถาน

2) คณสมบตหรอแอตทรบวต หมายถง การก าหนดคณลกษณะเพอการเชอมโยง เชน

ประเภทของโบราณสถาน

3) ความสมพนธ หมายถง รปแบบการสมพนธกนระหวางคลาสหรอแนวคด โดยม

ความสมพนธแบบล าดบชน )Is-a) ความสมพนธแบบสวนหนง )Part-of) และความสมพนธการเปน

ตวแทน )Instance-of) ยกตวอยางเชน ทต งของโบราณสถาน มความสมพนธแบบล าดบช น

)Is-a) โบราณสถาน

4) ขอก าหนดความสมพนธ หมายถง ตรรกะในการแปลงความสมพนธระหวางคลาส

หรอแนวคดกบคลาสหรอแนวคดเอง หรออาจจะแปลงความสมพนธระหวางคลาสหรอแนวคดกบ

คณสมบตหรอแอตทรบวตไดเชนกน

5) ตวอยางขอมล หมายถง ค าศพททก าหนดความหมายรวมกนตามออนโทโลยเรอง

นน ๆ

2.3 แนวคดการพฒนาออนโทโลย

การพฒนาออนโทโลยเปนกระบวนการทตองด าเนนอยอยางตอเนองตามพฒนาการ

ขององคความรในแตละสาขาวชา ในทนน าเสนอแนวคดการพฒนาออนโทโลย 7 ขนตอน (Noy,

Natalya F. and Mcguinness, Deborah L., 2001) ดงน

1) ระบขอบเขตของแนวคดของออนโทโลย ไดแก การระบขอบเขตของออนโทโลยท

ศกษา วตถประสงคในการน าออนโทโลยไปใชงาน โดยระบประเภทและความละเอยดของค าถามท

สามารถตอบโดยอาศยตวแบบออนโทโลยทจะพฒนา รวมทงระบผทจะใชงานตวแบบดวย

25

2) พจารณาเลอกใชตวแบบออนโทโลยทมอยแลว สามารถท าไดและเปนการชวยลด

ระยะเวลาในการพฒนา ทงนการใชออนโทโลยทมอยแลวมกมความจ าเปนในกรณทตองมการน า

ระบบงานคอมพวเตอรใหมไปเชอมตอกบระบบงานคอมพวเตอรทมการบงคบใชตวแบบออน

โทโลยใด ๆ ทเปนมาตรฐานอยแลว

3) ก าหนดค าศพท ท าไดโดยการเขยนศพททเปนไปไดเกยวกบสงทศกษา ระบ

คณสมบตของค าศพทแตละค าโดยละเอยด เชน การก าหนดค าศพทตามธซอรส พจนานกรม

หนงสอ หรอฐานขอมลอน ๆ เปนตน

4) ระบคลาสและล าดบชนของคลาส

5) ระบคณสมบตของคลาส คอ การก าหนดโครงสรางภายนอกและภายในของคลาส

โครงสรางภายนอก ไดแก สงทจบตองไดของคลาส โครงสรางภายใน ไดแก สงทจบตองไมไดของ

คลาส

6) ระบคาเงอนไขใหกบคณสมบต ไดแก การก าหนดจ านวนคา ชนดของคา และคาท

เปนไปไดของคณสมบตของคลาส

7) สรางตวอยางของขอมล ท าไดโดยเลอกคลาสทตองการ สรางตวอยางของขอมลของ

คลาสนน และระบรายละเอยดของคณสมบตของคลาส

นอกจากน จากการทบทวนงานวจยของไทยโดย (จฑาทพย ไชยก าบง และกลธดา ทวม

สข, 2560) ไดใชแนวทางการพฒนาโดเมนออนโทโลยของ (Uschold, Mike and King, Martin,

1995) เปนกรอบการพฒนาม 3 ขนตอน ไดแก

1) ก าหนดวตถประสงคออนโทโลย

2) การสรางออนโทโลย

3) การประเมนออนโทโลย

นอกจากนน ในงานวจยของ อสรา ชนตา จาร ทองค า และจรฎฐา ภบญอบ เรอง “การ

คนคนสารสนเทศการทองเทยวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยโดยใชออนโทโลย”

(อสรา ชนตา, จาร ทองค า และจรฎฐา ภบญอบ, 2557) ไดสรปแนวทางการพฒนาออนโทโลยไววา

ม 3 แนวทาง คอ การพฒนาแบบบนลงลาง การพฒนาแบบลางขนบน และการพฒนาแบบผสม

โดยมรายละเอยด ดงน

26

1) แบบบนลงลาง หรอ Top-Down เปนวธการทเรมจากการก าหนดคอนเซปตใน

โดเมน ทวไป เ รมตนดวยค านยามโดยทวไปทพบมากทสดตามแนวคดในโดเมน และเอา

ความเชยวชาญนนไปคดเปน แนวทาง และก าหนดคอนเซปตทมความเฉพาะเจาะจง ตวอยางเชน

เรมตนดวยการสรางคลาสส าหรบแนวคดโดยทวไปของไวน จากนนสรางรายละเอยดยอย ๆ

(Sub Class) ในคลาสนน เชน ไวนขาว ไวนแดง โรสไวน และเพมคลาสยอยใหกบคลาสทสามารถ

จ าแนกยอยลงไปอกได เชน คลาส ไวนแดง มคลาสยอยเปน Cabernet, Syrah, Red Burgundy

เปนตน

2) แบบลางขนบน หรอ Bottom-Up เปนวธการทเรมจากการก าหนดจากคอนเซปตท

เฉพาะ เจาะจงทสดหรอระดบลางสด โดยเรมตนดวยค านยามของ ความจ าเพาะมากทสดของคลาส

โดยมการจดกลมตาม ลกษณะสงเหลานใหเปนแนวคดทกวางมากขน เชน เรมตน ดวยการก าหนด

ลกษณะของคลาส ส าหรบไวน Pauillac และ Margaux จากนนสราง Super Class ใหส าหรบทงสอง

คลาส เปนตน

3) การพฒนาแบบผสม หรอ Combination เปนวธการน าแนวคดทงสองแบบดงกลาว

ขางตนมาผสมกนเปนวธการทเรมจากการก าหนดคอนเซปตทส าคญหรอมการอธบายในโดเมน

นน ๆ กอน จากนนก าหนดคอนเซปตอน ๆ ทเกยวของ โดยพจารณา ความหมายในเชงทวไป และ

เฉพาะเจาะจงจากค าส าคญ เหลานนไปพรอม ๆ กน

ทงนในสวนของการน าแนวคดออนโทโลยมาใชกบขอบเขตความรดานภมปญญาทาง

วฒนธรรมนน พบวางานวจยเรอง แนวทางการพฒนาออนโทโลยมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม

บนพนฐานแนวคด CIDOC CRM ของวระพงศ จนทรสนาม กลธดา ทวมสข และมารต บรณรช

(วระพงศ จนทรสนาม, กลธดา ทวมสข และมารต บรณรช, 2556) ไดน าออนโทโลยมาประยกตใช

กบขอบเขตความรเรองพญานาค โดยคาดหวงวาออนโทโลยจะชวยในการประมวลผลหรอจดเกบ

และสบคนสารสนเทศในดานตาง ๆ ดงน

1) จดนยามเชงความหมายของเวบไซต (Semantic Organization of websites) จดท า

แผนทความรขอแนะน าการคนพบความร และสามารถงายตอการเรยกใชขอมลโดยไมจ าเปนตอง

ใชตรรกะ (logic) ทมความซบซอน

27

2) ประมวลผลขอความโดยเครองจกร (Text processing by machines) โดยท าหนาท

เปนเหมองขอความทอยบนเวบ หรอเปนเครองมอในการจดการกบขอความและจดเรยงโดย

อตโนมต และเปนกลไกในการคนหาขอความฉบบสมบรณโดยการสรางการคดแยกแบบ

ความหมาย ทสมบรณ

3) การคนหาอยางชาญฉลาดของเวบ (Intelligent search of the Web) เชน การสรางการ

จดรายการแบบพลวตจากเครองทสามารถอานเมทาดาตา และชวยดานการคนหาขามขอบเขต

ความร การประมวลผลภาษาธรรมชาต และการคนหาโดยใชภาษาธรรมชาต เปนตน

3. ซอฟตแวรทใชในการพฒนาออนโทโลย

เครองมอสนบสนนการพฒนาออนโทโลย )Ontology Editor) เปนเครองมอสนบสนน

กระบวนการวศวกรรมความร ทชวยใหผใชทเปนวศวกรความร (Knowledge engineers) หรอ

ผเชยวชาญเฉพาะสาขา (Domain experts) สามารถถายทอดและจดเกบองคความรในรปแบบของ

ออนโทโลยไดสะดวกและงายขน (ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต,

หองปฏบตการวจยเทคโนโลยภาษาธรรมชาตและความหมาย, 2555) ไดแก

3.1 โปรแกรม Hozo จาก http://www.hozo.jp/ เ ปนโปรแกรม ทพฒนา ขนโดย

มหาวทยาลยโอซากา )Osaka University) ประเทศญปน เพอสนบสนนการพฒนาออนโทโลย เปน

เครองมอถายทอดและจดเกบองคความรในรปแบบของออนโทโลยไดสะดวกและงายขน สามารถ

รองรบการท างานบนเครอขายแบบไคลเอนทเซรฟเวอร (Client Server) คอ เปนการท างานแบบรวม

ศนยทผใชงานหลาย ๆ คนสามารถใชงานพรอมกนได โปรแกรมประกอบดวย 4 ฟงกชน ไดแก

Ontology Editor, Ontology Manager, Ontology Server และ Onto-studio โดยมกฎความสมพนธ

พนฐาน คอ Is-a, Past-of และ Attribute-of (วรงคพร คณาวรงค, 2557: 33)

28

ภาพท 4 ตวอยางหนาหลกของโปรแกรม Hozo ของมหาวทยาลยโอซากา ประเทศญปน ทมา: เขาถงเมอ 7 ธนวาคม, 2561, เขาถงไดจาก http://www.hozo.jp/

3.2 โปรแกรม Protégé จาก http://protege.stanford.edu/ เปนโปรแกรมเครองมอส าหรบ

สนบสนนการพฒนาออนโทโลยแบบเปดรหสตนฉบบ )OpenSource) พฒนาขนโดยมหาวทยาลย

สแตนฟอรด ประเทศสหรฐอเมรกา มสวนการตดตอผ ใชงานแบบกราฟฟก )Graphic User

Interface: GUI) รองรบการท างานแบบหลายผใชงาน จดเกบออนโทโลยในรปแบบแฟมขอมลและ

ฐานขอมลเชงสมพนธ มเครองมอในการสรางโดเมน )Domain) ของออนโทโลยและรปแบบขอมล

ทสะดวกในการปอนขอมลโดยยอมใหผใชงานท างานพรอมกนบนคลาสหรออนสแตนซใหม

(Instance) และชวยแกปญหาทเกดขนในการพฒนาสวนของวธการโดยหลาย ๆ แอพพลเคชน

สามารถใชงานโดเมนเพอแกปญหาทตางกน และวธการนนสามารถน าไปประยกตใชงานกบ

ออนโทโลยทแตกตางกนได

http://protege.stanford.edu/

29

ภาพท 5 ตวอยางโปรแกรม Protégé ทมา: เขาถงเมอ 7 ธนวาคม, 2561, เขาถงไดจาก http://protege.stanford.edu/

ในการวจยครงนเลอกใชโปรแกรม Protégé ในการพฒนาออนโทโลยเนองจากสามารถ

รองรบการขยายระบบได เนองดวยจ านวนคลาสในออปเจคทงหมดทมการอางองจะมขนาดใหญ

และเพมขนเรอย ๆ นอกจากนนยงเปนโปรแกรมทแพรหลายและมกลมผใชงานเปนจ านวนมาก

ท งในตางประเทศและในประเทศไทย รวมท งโปรแกรมมการปรบปรงเวอรชนเพอแกไข

ขอผดพลาดและเพมเตมเทคนคใหม ๆ อยางสม าเสมอ

4. งานวจยทเกยวของ

ในสวนของงานวจยทเกยวของกบพนทเการตนโกสนทรนนสามารถพบไดทวไป เชน

สนสา จตพนธ ไดท าการศกษาเรอง การศกษาผลกระทบตอโบราณสถานของชาตในกรง

รตนโกสนทรชนในตงแตป พ.ศ. 2394-ปจจบน (สนสา จตพนธ, 2555) ผลวจยสวนหนงพบวาการ

พฒนาประเทศสงผลกระทบตอโบราณสถานของชาตโดยเฉพาะในเขตกรงรตนโกสนทรเปนอยาง

มาก และท าใหหลกฐานทางประวตศาสตรและโบราณคดขาดความสมบรณ ขาดความตอเนองทาง

ประวตศาสตร

30

นอกจากนน การวจยนยงสบคนพบงานวจยทใชแนวคดออนโทโลยเปนจ านวนมาก

ทงนจงไดคดเลอกงานวจยทน าแนวคดออนโทโลยมาประยกตใชกบการสบคนสารสนเทศมรดก

ทางวฒนธรรม อาท

4.1 วรรณกรรมทเกยวของในประเทศ

จฑาทพย ไชยก าบง และกลธดา ทวมสข ไดรวมกนพฒนาออนโทโลยเชงความหมาย

ของความรเกยวกบกลมชาตพนธในประเทศไทย ดวยวธการวเคราะหเนอหาจากทรพยากร

สารสนเทศทเกยวของโดยใชทฤษฎการจดหมวดหม )จฑาทพย ไชยก าบง และกลธดา ทวมสข,

2560)

การพฒนาออนโทโลยใชโปรแกรม Hozo Ontology Editor ซงพฒนาโดยมหาวทยาลย

โอซากา )Osaka University) ผลการวจยท าใหไดออนโทโลยเชงความหมายของความรกลมชาต

พนธทแสดงชดความรของกลมชาตพนธทอาศยอยในประเทศไทย ประกอบดวยคลาสจ านวน 137

คลาส แบงเปนคลาสหลกของออนโทโลย จ านวน 16 คลาส ไดแก กลมชาตพนธ ชอเรยกตนเอง

ประวตความเปนมา ภาษา ศาสนา ความเชอ ประเพณและพธกรรม การแตงกาย ศลปะ การแสดง

และการละเลน ลกษณะนสยทโดดเดน ทอยอาศย วถการด ารงชวต การจดระเบยบทางสงคม ระบบ

เศรษฐกจ และการปรบตว โดยมคลาสกลมชาตพนธ เปนคลาสทเชอมโยงทง 15 คลาส เพอแสดง

เนอหาความรในทกดานของแตละกลมชาตพนธ

วรงคพร คณาวรงค ไดออกแบบและพฒนาออนโทโลยแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม

ขอมลทน ามาใชเปนกรณศกษา คอ ขอมลของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมในจงหวดนครราชสมา

โดยใชกระบวนการพฒนาออนโทโลย 7 ขนตอน ตามกรอบแนวคดของ Noy, Natalya F. and

Mcguinness, Deborah L. โดยวธการก าหนดคลาส )Class) คลาสยอย )Subclass) คณสมบตของ

คลาส )Properties) และความสมพนธระหวางคลาสภายในออนโทโลย )Relations) )Noy, Natalya F.

and Mcguinness, Deborah L., 2001) พฒนาออนโทโลยโดยใชโปรแกรม Protégé รน 3.5 ผลการวจย

พบวา ออนโทโลยแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมทพฒนาขนประกอบดวยคลาสหลก จ านวน 7

คลาส ไดแก คลาสสถานททองเทยวเชงวฒนธรรม คลาสงานประเพณและวฒนธรรม คลาสวถชวต

คลาสกจกรรมเชงวฒนธรรมทจดแสดง คลาสกจกรรมเชงวฒนธรรมทเขารวมได คลาสต าแหนง

31

ทต ง และคลาสวนเวลาท าการ และประกอบดวยความสมพนธระหวางคลาส จ านวน 12

ความสมพนธ )วรงคพร คณาวรงค, 2557)

นภาพร บญศร มธรส ศกดารณรงค และปานใจ ธารทศนวงศ ไดศกษาการพฒนาระบบ

พพธภณฑอเลกทรอนกส โดยการพฒนาออนโทโลยเพอสรางตนแบบองคความรดานศลป

โบราณวตถเครองถวยเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยมวตถประสงคเพอใชในการสบคนและคดเลอก

ศลปโบราณวตถเพอใชในการจดแสดงในพพธภณฑ โดยก าหนดคลาสในระดบบนสดหรอคลาส

หลกของขอมลศลปวตถเปน 5 คลาส )นภาพร บญศร, มธรส ศกดารณรงค และปานใจ ธาร

ทศนวงศ, 2555) ไดแก

1) คลาสยคสมยทางประวตศาสตร

2) คลาสแหลงผลตศลปโบราณวตถ

3) คลาสศลปะโบราณวตถ

4) คลาสชวงเวลา และ

5) คลาสคณลกษณะศลปะโบราณวตถ

โดยระบบสามารถจดวางศลปโบราณวตถเขาชนวางไดอยางเหมาะสมเปนหมวดหม

อกท งผ เยยมชมสามารถเขาชมนทรรศการยอนหลง และสามารถสบคนผานทางเครอขาย

อนเทอรเนตได

อบล ภมสถาน ไดศกษาเรองการพฒนาออนโทโลยส าหรบมรดกทางวฒนธรรมไทย

พฒนาออนโทโลยโดยใชโปรแกรม Protégé รน 4.0 คลาสออนโทโลยเชงพนททใชในการวจย

)อบล ภมสถาน, 2554) คอ

1) คลาสแหลงมรดกทางวฒนธรรมไทย (แหลงโบราณสถาน แหลงโบราณคด แหลง

อทยานประวตศาสตร)

2) คลาสยคสมย )ยคกอนประวตศาสตร ยคกงกอนประวตศาสตร ยคประวตศาสตร)

3) คลาสหมวดหม )ศลปะ วสดกอสราง ศาสนา แหลงมรดกทางวฒนธรรม)

4) คลาสกจกรรม )การสราง การเปลยนแปลง/บรณะ การท าลาย)

5) คลาสบคคล )กษตรย ประชาชน)

6) คลาสชวงเวลา )ชวงเวลายคสมย ชวงเวลาการเกดศลปะ)

32

ปฐมาวด ค าทอง ไดศกษาและพฒนารปแบบองคความรภมปญญาดานการหลอ

พระพทธรป รวมทงเพอพฒนาเวบแอพลเคชนองคความรภมปญญาดานการหลอพระพทธรปโดย

ระบบการจดการเนอหาตามโครงสรางออนโทโลย การพฒนาออนโทโลยใชโปรแกรม Hozo

ผลการวจยพบวารปแบบองคความรดานเนอหาประกอบดวย ประวตการสรางพระ พระพทธรปปาง

ตาง ๆ พระพทธรปสมยตาง ๆ พระพทธรปประจ าวน เดอน ปเกด วตถดบในการสรางพระ กรรมวธ

การสรางพระพทธรป กรรมวธการท าพระปดมน กรรมวธการท าพระรมด า กรรมวธการท าพระปด

ทอง กรรมวธการท าพระทาสทอง กรรมวธการท าพระสามกษตรย กรรมวธการท าพระกะไหลทอง

)ปฐมาวด ค าทอง, 2553)

4.2 วรรณกรรมทเกยวของตางประเทศ

Charalambos Doulaverakis, Yiannis Kompatsiaris and M.G. Strintzis ไดรายงานผล

วจยทสบเนองจากโครงการ “REACH Project” ซงมวตถประสงคเพอพฒนาออนโทโลยส าหรบเพม

ประสทธภาพการสบคนและเขาถงสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรมกรกทมอยอยางหลากหลายใน

ฐานขอมลตาง ๆ ในสวนของออนโทโลยพฒนาขนจากพนฐานแนวคด CIDOC CRM การสบคน

สารสนเทศดวยออนโทโลยทพฒนาขนมขอดคอเปนการเพมโอกาสใหผใชเขาถงสารสนเทศได

ดกวา สบคนไดอยางเฉพาะเจาะจงกวา (Doulaverakis, C., Kompatsiaris, Y. and Strintzis, M., 2005)

Francisca Hernández, Luis Rodrigo, Jesús Contreras, Francesco Carbone and

Fundación Marcelino Botín ไดพฒนาออนโทโลยของแหลงมรดกทางวฒนธรรมแควนกนตาเบรย

ประเทศสเปน (Cantabria's Cultural Heritage Ontology) ซงเปนออนโทโลยขนาดใหญและมความ

หลากหลายสง ประกอบดวยขอมลหลายดาน เชน อตสาหกรรม ชาตพนธ ธรรมชาต ศลปะ และ

ขอมลเอกสาร ทงนเพอใหเกดการบรณาการขอมลทงหมดทเกยวของกบแควนกนตาเบรย ในขณะท

รายงานผลวจยนนทมงานไดสรางคลาสออนโทโลยไปแลวมากกวา 160 คลาส (Hernández, F. and

others, 2008)

33

Zalamea Patino, O., Van Orshoven, J. and Steenberghen, T. ไดพฒนาออนโทโลย

Built Cultural Heritage (BCH) เพอใหไดสารสนเทศส าหรบการอนรกษเชงปองกนทสมบรณมาก

ขน มการน าออนโทโลยทมอยในปจจบนมาเปนฐานประกอบการพฒนาเพอใหออนโทโลยทไดม

ความสมบรณมากยงขน (Zalamea Patino, O., Van Orshoven, J. and Steenberghen, T., 2017) ไดแก

1) Geneva City Geographic Markup Language (Geneva CityGML)

2) Monument Damage ontology หรอ Mondis

3) แนวคด CIDOC-CRM

ผลวเคราะหทไดประกอบดวย 143 คลาส เปนคลาสเดมจาก Mondis จ านวน 38 คลาส

ไดจาก Geneva CityGML จ านวน 38 คลาส และไดจาก CIDOC-CRM จ านวน 37 คลาส และได

คลาสทสรางขนใหม จ านวน 30 คลาส

Syamili, C. and Rekha, R.V. ไดท าการวจยเ รอง Developing an ontology for Greek

mythology โดยงานวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาออนโทโลยของเทพปกรณมกรก (Greek

Mythology) แหลงสารสนเทศทใชส าหรบรวบรวมขอมลประกอบดวย หนงสอ วารสารวชาการ

งานวจยเชงประวตศาสตร บลอก )blogs) และวก )wikis) พฒนาออนโทโลยโดยใชโปรแกรม

Protégé รน 4.3 ผวจยไดผสมผสานแนวทางการพฒนาออนโทโลยของตนเองขนมาจากหลาย

แนวทาง ผลการประเมนออนโทโลยทพฒนาขนพบวาสามารถตอบสนองความตองการสารสนเทศ

ของผใชได โดยสามารถใชตอบค าถามได 76 ขอ จากค าถามทงหมด 123 ขอ คดเปนรอยละ 62

อยางไรกตามออนโทโลยนยงตองการการพฒนาเพอความสมบรณตอไป (Syamili, C. and Rekha,

R.V., 2018)

จากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของสามารถสรปได แบงเปน 2

ประเดน คอ

1) การไดมาซงความรทจะน าใชในการก าหนดคลาสในออนโทโลย

2) ซอฟตแวรทน ามาใชในการพฒนาออนโทโลย

34

บทท 3

วธด าเนนงานวจย

การวจย เ รองการจดการสารสนเทศโบราณสถาน กรณศกษาวดในเขตเกาะ

รตนโกสนทร ในบทนจะกลาวถงวธการด าเนนการวจย ทเกยวของกบ วธวจย และการพฒนาออน

โทโลย โดยมรายละเอยด ดงน

1. วธวจย

งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ )Qualitative research) ทมงใชความรทเกยวของเพอ

จดการสารสนเทศโบราณสถาน กรณศกษาวดในเขตเกาะรตนโกสนทร โดยน าขอมลทไดจาก

การศกษามาท าการวเคราะหเพอน ามาทดลองพฒนาออนโทโลย ใหมความเหมาะสมและตรงตาม

ความตองการของผใชงาน

2. การพฒนาออนโทโลย

2.1 เลอกขอบเขตแนวคดของออนโทโลย

การเลอกขอบเขตแนวคดการพฒนาออนโทโลยเปนโบราณสถาน กรณวดในเขตเกาะ

รนตโกสนทร นอกเหนอจากความส าคญในมตตาง ๆ ของโบราณสถานดงไดกลาวในบทท 2 แลว

เหตผลส าคญอกประการหนงกคอเปนขอบเขตความสนใจของผวจยหรอผพฒนาทส าเรจการศกษา

สาขาโบราณคด อกทงสถานการณในปจจบนทผทเกยวของกบโบราณสถานไทยในระดบตาง ๆ

ทประสบปญหาการสบคนขอมลเชงวชาการเพอน าใชในการอางองแมวาจะมแหลงขอมลทให

ขอมลอยบางแลว หากแตในแตละแหลงขอมลยงไมสามารถเชอมโยงกนได มความหลากหลายของ

ขอมล สอดคลองกบท

Maria M. Nisheva-Pavlova, Pavel Iliev Pavlov and Anna S. Devreni-Koutsouki ได

ระบวาความเจรญกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศมบทบาทส าคญตอการน ามาใชประโยชนใน

การแปลงสารสนเทศเปนดจทล )Digitization) การแปลงเปนดจทลเปนไปเพอประโยชนทงในเชง

อนรกษ สงวนรกษา และ เผยแพรสารสนเทศทรพยากรทางดานมรดกวฒนธรรม สารสนเทศดจทล

35

ทางดานนจะเพมจ านวนมากขนในอนาคต การจะเตรยมการใหผใชสารสนเทศใหเขาถงไดอยาง

สะดวกจงเปนเรองจ าเปน (Nisheva-Pavlova, Maria M, Pavlov, Pavel Iliev and Devreni-Koutsouki,

Anna S., 2008)

อนง กลมตวอยางโบราณสถานประเภทวดทขนทะเบยนโบราณสถานแลว ในเขตเกาะ

รตนโกสนทรมจ านวน 12 แหง ดงน

ตารางท 2 รายการวดทขนทะเบยนโบราณสถานแลว ในเขตเกาะรตนโกสนทร

รายชอวด แขวง เขต 1. วดพระเชตพนวมลมงคลาราม พระบรมมหาราชวง พระนคร

2. วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ พระบรมมหาราชวง พระนคร

3. วดชนะสงคราม ชนะสงคราม พระนคร

5. วดราชนดดา วดบวรเวศน พระนคร

6. วดราชบรณะ วงบรพาภรมย พระนคร

8. วดมหรรณพาราม เสาชงชา พระนคร

9. วดราชประดษฐสถตยมหาสมาราม พระบรมมหาราชวง พระนคร

10. วดราชบพธ วดราชบพธ พระนคร

11. วดบรณศรมาตยาราม ศาลเจาพอเสอ พระนคร

12. วดเทพธดาราม ส าราญราษฎร พระนคร

2.2 การก าหนดแหลงขอมล

การคดเลอกเอกสารเลอกก าหนดเงอนไขเอกสารทไดรบการรบรองวาเปนของจรง

เนองจากออนโทโลยเปนชดค าอางองเพอบรรยายภาวะความเปนจรงของสงตาง ๆ หากไดรบ

เอกสารทจะใสขอมลคลาดเคลอน ไมถกตอง อาจสงผลใหการสรางออนโทโลยผดพลาดได ขอมล

ทน ามาใชในการพฒนาออนโทโลยโบราณสถานนจงมาจากแหลงเกบเอกสารและเปนเอกสารท

เชอถอได เชน หนงสอ รายงานวจย ทะเบยนส ารวจ กฎหมาย และฐานขอมลทเกยวของของ

หนวยงานของภาครฐ รายชอเอกสารทน ามาประกอบการพฒนาออนโทโลย จ านวน 5 รายการ

ไดแก

36

2.2.1 ทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร

ภาพท 6 หนงสอทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร ทมา: กรมศลปากร. )2516). ทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร กรงเทพฯ:โรงพมพครสภา

พระสเมร.

37

2.2.2 ทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลม 1

ภาพท 7 หนงสอทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลมท 1 )พ.ศ. 2478-2523) ทมา: กรมศลปากร. )2533). ทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลม 1 (2478-2523). กรงเทพฯ:

กองโบราณคด.

“หนงสอทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลมท 1 )พ.ศ. 2478-2523)” จ านวน

600 หนา กรมศลปากรไดจดท าขนโดยมวตถประสงคเพอรวบรวมรายชอและรายละเอยดของ

โบราณสถานทประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษาแลว นบตงแตป พ.ศ. 2478 จนถงป พ.ศ.

2523 การจดท าหนงสอนขนเพอใหความรแกผเกยวของวาโบราณสถานใดบางทไดรบการขน

ทะเบยนแลว จะไดน าความรเกยวกบโบราณสถานไปใชประโยชนในการอนรกษใหโบราณสถานม

อายยนนาน โดยทยงรกษารปแบบดงเดมของศลปะไว

38

ตอนตนของหนงสอ หนา 6-21 เปนดชนสบคนรายชอโบราณสถานจดเรยงภายใตชอ

จงหวด

ภาพท 8 ดชนของหนงสอ ทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลม 1 ทมา: กรมศลปากร. )2533). ทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลม 1 (2478-2523). กรงเทพฯ:

กองโบราณคด.

39

2.2.3 องคประกอบทางกายภาพกรงรตนโกสนทร

ภาพท 9 หนงสอองคประกอบทางกายภาพกรงรตนโกสนทร ทมา: แนงนอย ศกดศร, ม.ร.ว. และคณะ. )2534). องคประกอบทางกายภาพกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

หนงสอจ านวน 496 หนา นจดท าขนจากงานวจยเรอง “การวเคราะหองคประกอบเมอง

ดานกายภาพในเขตกรงรตนโกสนทร: ต าแหนงทตงและความสมพนธตอเนองของ วง วด สถาบน

ราชการ บาน ตลาด คลอง สะพาน ถนน” ขอมลทไดจากการวจยมทงขอมลจากเอกสาร ทอาศย

ขอมลจากหลกฐานทางประวตศาสตรทไดตพมพแลว เอกสารประวตศาสตร หนงสอ บทความ และ

40

หลกฐานตาง ๆ ทเกยวของ โดยจะยดถอขอมลตาง ๆ เปนเกณฑ นอกจากนน ยงมขอมลในสวนของ

ชมชนและยานพาณชยกรรมในเขตกรงรตนโกสนทร ทผวจยไดส ารวจภาคสนามเพมเตม

ภาพท 10 แสดงรายการพระราชวงและวงตามหนาทการใชงานของโบราณสถานและแผนทระบต าแหนงพระราชวงและวง ทมา: แนงนอย ศกดศร, ม.ร.ว. และคณะ. )2534). องคประกอบทางกายภาพกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

41

2.2.4 รายงานการศกษา โบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร

ป พ.ศ. 2554

ภาพท 11 หนงสอรายงานการศกษา โบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร ป พ .ศ . 2554 ทมา: ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร, กองนโยบายและแผนงาน. )2555). “รายงานการศกษาโบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2554.” เขาถงเมอ 16 กมภาพนธ, 2561, เขาถงไดจาก http://cpd.bangkok.go.th:90/web2/strategy/DATA54/AN_BKK54.pdf.

42

กองนโยบายและแผนงาน ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร ไดจดท ารายงานเกยวกบ

โบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร ซงรายงานฉบบนไดใหขอมลโบราณสถานทขน

ทะเบยนเปนโบราณสถานในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2554 ในสวนของขอมลการจดท ารายงาน

ไดรบความอนเคราะหจาก กลมวชาการทะเบยนโบราณสถานและขอมลโบราณคด ส านก

โบราณคด กรมศลปากร

รายงานไดระบวตถประสงคของการจดท ารายงานไว 4 ประการ ไดแก

1) เพอศกษาจ านวน สถานทตงของโบราณสถานทขนทะเบยนเปนโบราณสถาน ตามท

กรมศลปากรประกาศขนเปนโบราณสถาน และไดประกาศไวในพระราชกจจานเบกษา

2) เพอน าขอมลไปวางแผนการบรณะ ฟนฟ ปฏสงขรณ งานโบราณคดและ

สถาปตยกรรม ของโบราณสถานทขนทะเบยน

3) เพอน าขอมลไปวางแผนการพฒนาการทองเทยว ทางศลปะ วฒนธรรม

4) เพอน าขอมลไปประกอบพจารณาวางผง และจดท าผงเมองรวม

43

2.2.5 ระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมโดย

กรมศลปากร

ภาพท 12 ภาพแสดงระบบภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม ทมา: เขาถงเมอ 15 กมภาพนธ, 2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

http://gis.finearts.go.th/fineart/

44

ภาพท 13 ภาพแสดงหวขอโบราณสถานในระบบภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม ทมา: เขาถงเมอ 15 กมภาพนธ, 2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

กรมศลปากรไดจดท าระบบภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปะวฒนธรรมขนเพอ

น าเสนอขอมลแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม ไดแก โบราณสถาน อนสาวรย พระพทธรปส าคญ

โบราณวตถ ศลปวตถ พพธภณฑวดและเอกชน ชมชน เมองโบราณ อทยานประวตศาสตร

ทวประเทศ สามารถสบคนขอมลจากชอแหงและสถานทตง

2.3 วเคราะหขอมลโบราณสถานขนทะเบยน

น าขอมลทไดจากการศกษาขอมลโบราณสถานทขนทะเบยนแลวมาวเคราะห เพอ

น าไปใชในการออกแบบและพฒนาออนโทโลยโบราณ กรณวดในเขตกรงรตนโกสนทรใหมความ

สอดคลองกบความตองการในการสบคนขอมล ท าการวเคราะหดวยการวเคราะหเนอหา )Content

Analysis)

เออมพร หลนเจรญ กลาววา เทคนคการวเคราะหเนอหาเปนเทคนคหนงทสามารถ

น ามาใชในการวเคราะหขอมลเชงคณภาพได เชน การวเคราะหเนอหาจากบนทก ซงโดยปกต

http://gis.finearts.go.th/fineart/

45

การวเคราะหเนอหาจะท าตามเนอหาทปรากฏในเอกสารมากกวากระท ากบเนอหาทซอนอย โดยม

ขนตอน )เออมพร หลนเจรญ, 2555) คอ

1) ก าหนดเกณฑคดเลอกเอกสาร

2) วางเคาโครงการวเคราะหเปนการจดระบบการจ าแนกค า หรอขอความในเนอหา

สาระ ของเอกสาร

3) พจารณาเงอนไขแวดลอม )Context) ของขอมลเอกสารเปนการพจารณาเกยวกบ

ลกษณะ ตาง ๆ ของขอมลเอกสารทจะน ามาวเคราะหเพอใหการวเคราะหขอมลเปนไปอยางถกตอง

ครอบคลมมากทสด โดยลกษณะของขอมลทจะพจารณาไดแก แหลงทมาของขอมล ชวงเวลาของ

การบนทกขอมล ผรบขอมลหรอบคคลทผบนทกขอมลประสงคจะสงขอมลถง และแหลงเผยแพร

ขอมล เปนตน และขนตอนท

4) การวเคราะหขอมล

แมวาจะมการก าหนดเงอนไขในการคดเลอกขอมลวจย หรองานวจยนอาจถกมองวาม

ความล าเอยง )bias) ในการเจาะจงชนดและเงอนไขในการคดเลอกเอกสาร ซงมผลท าใหผลการวจย

มความเฉพาะเจาะจงในบรบทจ ากด อยางไรกตาม งานวจยชนนมงทดสอบเทคนคการใช

การวเคราะหเนอหาเพอสรางออนโทโลยมากกวาการมงน าเสนอออนโทโลยเพอแสดงมตทกดาน

ของโบราณสถาน

2.4 ออกแบบและพฒนออนโทโลยโบราณสถาน

กรณวดในเขตเกาะรตนโกสนทร โดยน าขอมลทไดท าการวเคราะหเปรยบเทยบ

เรยบรอยแลวมาใชในการออกแบบและพฒนาออนโทโลย โดยวธการก าหนดคลาส )Class)

คลาสยอย )Subclass) คณสมบตของคลาส )Properties) และ ความสมพนธระหวางคลาส )Relations)

ภายในออนโทโลย

46

2.5. สรปวเคราะหผลพฒนาออนโทโลยและน าเสนอผลการวเคราะหเชงบรรยาย

หลงจากทไดท าการศกษาขอมลโบราณสถานภายในเกาะรตนโกสนทรเปนทเรยบรอย

แลว จงไดท าการก าหนดคลาสเพอจดการดานการสบคน และยงสามารถน าไปเปนแนวทางในการ

จดการสารสนเทศโบราณสถานในกลมประเภทตาง ๆ ตอไป

3. เครองมอทใชในการพฒนาออนโทโลย คอ โปรแกรม Protégé

Protégé เปนโปรแกรมเครองมอส าหรบสนบสนนการพฒนาออนโทโลย จดเกบ

ออนโทโลยในรปแบบแฟมขอมลและฐานขอมลเชงสมพนธ มเครองมอในการสรางโดเมน

)Domain) ของออนโทโลยและรปแบบขอมล สามารถน าไปประยกตใชงานกบออนโทโลยท

แตกตางกนได

ในการวจยครงนเลอกใชโปรแกรม Protégé ในการพฒนาออนโทโลยเนองจากสามารถ

รองรบการขยายระบบได เนองดวยจ านวนคลาสในออปเจคทงหมดทมการอางองจะมขนาดใหญ

และเพมขนเรอย ๆ นอกจากนนยงเปนโปรแกรมทแพรหลายและมกลมผใชงานเปนจ านวนมากทง

ในตางประเทศและในประเทศไทย รวมทงโปรแกรมมการปรบปรงเวอรชนเพอแกไขขอผดพลาด

และเพมเตมเทคนคใหม ๆ อยางสม าเสมอ

47

บทท 4

บทวเคราะห

1. ผลจากการวเคราะหเอกสาร

การวเคราะหเอกสารทไดจากการคดเลอกอยางเจาะจง )Purposive Sampling) ซงออก

โดยหนวยงานราชการ ไดแก ทะเบยนโบราณสถาน ราชกจจานเบกษาและขอมลจากระบบ

ภมสารสนเทศ ซงเปนแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมทส าคญในช นตน ท าใหพบวาระบบ

การสบคนทมอยในปจจบนมขอจ ากดโดยไมสามารถสบคนจากขอมลทมทงหมดได เอกสารขอมล

ทงหมดมเกณฑในการคดเลอก )Sampling validity) ทผวจยก าหนดไดแก

1) เอกสารทออกโดยหนวยงานราชการ

2) เอกสารทใหขอมลโบราณสถานในบรเวณเกาะรตนโกสนทร

3) เอกสารทไมเปนความลบ ขอมลสามารถเปดเผยแกประชาชนทวไปได

ผวจยเลอกก าหนดเงอนไขเอกสารทออกโดยหนวยงานราชการ เนองจากออนโทโลย

เปนชดค าอางองเพอบรรยายภาวะความเปนจรงของสงตาง ๆ การวเคราะหเอกสารราชการชวย

ก าหนดค าเพอใชอางองได ในทางกลบกน หากใชค าจากเอกสารจากแหลงทไมไดรบการรบรองอาจ

สงผลใหสรางออนโทโลยผดพลาดได ขอมลทน ามาใชในงานนจงมาจากแหลงเอกสารทเชอถอได

การคดเลอกเอกสารเกยวกบโบราณสถานในบรเวณเกาะรตนโกสนทรทออกโดย

หนวยงานราชการจะเนนเอกสารทมความสมพนธกบกรมศลปากรในฐานะผรบผดชอบหลกหรอผ

มสวนรวมในการสรางระเบยนขอมลเพอใหไดขอมลทมระบบและโครงสรางตามทใชในราชการ

ปจจบน เกณฑขอนชวยใหน าผลการสรางออนโทโลยในงานชนนไปใชในงานของกรมศลปากรใน

อนาคตได

นอกจากนเอกสารทน ามาวเคราะหจะตองไมอยในช นความลบเพอใหสามารถ

ตรวจสอบกระบวนการสรางออนโทโลยนได

แมวางานวจยนมกรอบในการก าหนดเงอนไขในการคดขอมลวจย งานวจยนอาจถก

มองวามความล าเอยง )bias) ในการเจาะจงชนดและเงอนไขในการคดเอกสาร ซงมผลท าให

ผลการวจยมความเฉพาะเจาะจงในบรบทจ ากด อยางไรกตาม งานวจยชนนมงทดสอบเทคนคการใช

48

การวเคราะหเนอหาเพอสรางออนโทโลยมากกวาการมงน าเสนอออนโทโลยเพอแสดงมตทกดาน

ของโบราณสถาน

โดยผลจากการส ารวจเอกสารทง 3 ชนด มรายละเอยด ดงน

1.1 เอกสารทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร (พทธศกราช 2516) ในเอกสาร

ดงกลาวระบถงรายละเอยดของโบราณวตถสถานทไดรบการขนทะเบยน ประกอบดวย

1) จงหวดในประเทศไทย โดยแยกตามจงหวด เชน จงหวดพระนครและจงหวดธนบร

ปจจบนเปนจงหวดกรงเทพมหานคร

2) เลขทและชอของโบราณสถานทไดรบการขนทะเบยน เชน เลขท 1 วดพระเชตพนฯ

3) สงส าคญ หมายถง สงส าคญภายในเขตโบราณสถานทงทเปนอาคารหรอวตถ เชน

พระอโบสถ เจดย บานประต ภาพเขยน พระพทธรปและรปศลา

4) หมายเหต เปนการเลาประวตของโบราณสถาน ตวอยางเชน วดบวรนเวศนวหาร

สมเดจกรมพระราชวงบวรมหาศกดพลเสพ ทรงสรางขนในรชกาลท 3 เมอพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหว ขนเสวยราชยทรงสรางเพมเตมและปฏสงขรณทงพระอาราม ตอมาใน

รชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงปฏสงขรณอก

49

ภาพท 14 แสดงรายการทะเบยนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ทมา: กรมศลปากร. )2516). ทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร. กรงเทพฯ: โรงพมพคร

สภาพระสเมร.

50

ภาพท 15 แสดงรายการทะเบยนโบราณสถานวดบวรนเวศนวหาร ทมา: กรมศลปากร. )2516). ทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร. กรงเทพฯ: โรงพมพคร


51

ภาพท 16 แสดงรายการทะเบยนโบราณสถานวดบวรนเวศนวหาร ทมา: กรมศลปากร. )2516). ทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร. กรงเทพฯ: โรงพมพคร


52

1.2 เอกสารทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลม 1 )พ.ศ. 2478-2523)

ในเอกสารทะเบยนโบราณสถานทวราชอาณาจกร เลมท 1 )พ.ศ. 2478-2523) จ านวน

600 หนา กรมศลปากรไดจดท าขนโดยมวตถประสงคเพอรวบรวมรายชอและรายละเอยดของ

โบราณสถานทประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษาแลว นบตงแตป พ.ศ. 2478 จนถงป พ.ศ.

2523 การจดท าหนงสอนขนเพอใหความรแกผเกยวของวาโบราณสถานใดบางทไดรบการขน

ทะเบยนแลว จะไดน าความรเกยวกบโบราณสถานไปใชประโยชนในการอนรกษใหโบราณสถาน

มอายยนนาน โดยทยงรกษารปแบบดงเดมของศลปะไว ทะเบยนโบราณสถานประกอบดวยขอมล

ดงตอไปน

1) การก าหนดเรองทประกาศโดยกรมศลปากร เชน ก าหนดจ านวนโบราณวตถสถาน

ส าหรบชาต ก าหนดจ านวนและขอบเขตโบราณสถานส าหรบชาต ก าหนดเขตทดนโบราณสถาน

แกไขเขตทดนโบราณสถานหรอเพกถอนโบราณสถาน

2) การระบรายละเอยดเลมทประกาศ ตอนทประกาศ วน เดอน ปพทธศกราชทประกาศ

และเลขหนาทประกาศ เชน ประกาศในราชกจจานเบกษาเลม 66 ตอน 64 วนท 22 พฤศจกายน 2492

หนา 5280-5284

3) การอางถงมาตราทใชบงคบกฎหมาย ไดแก พระราชบญญตโบราณสถาน ศลปวตถ

โบราณวตถและการพพธภณฑแหงชาต พทธศกราช 2477 ซงภายหลงเปลยนแปลงเปน

พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถและพพธภณฑสถานแหงชาต พทธศกราช 2504

4) การจ าแนกหวขอตามชอจงหวด เชน จงหวดกรงเทพมหานคร จงหวดสพรรณบร

5) การระบชอและทตงของโบราณสถานทประกาศการขนทะเบยน เชน วดพระเชตพน

วมลมงคลาราม แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพมหานคร

53

ภาพท 17 ประกาศกรมศลปากรเรองก าหนดจ านวนโบราณวตถสถานส าหรบชาต จงหวดพระนคร ทมา: กรมศลปากร, ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต. )2533). ทะเบยนโบราณสถาน

ทวราชอาณาจกร, เลม 1. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

54

1.3 ทะเบยนโบราณสถานในเขตกรงเทพและปรมณฑล (พ.ศ. 2535)

1) เลขท ล าดบทของโบราณสถานและชอโบราณสถาน

2) สถานทตง ในรายละเอยดระบ ถนน ต าบลหรอแขวงและจงหวด

3) พกดแผนท ระบตามระวาง ล าดบชด พมพครงท จงหวดและพกด เชน วดพระเชต

พนวมลมงคลารามราชวรมหาวหาร ระบในระวาง 5036 II ล าดบชด L 7017 พมพครงท 1-RTSD จง

หวดสสมทสาคร พกด 618198

4) สงส าคญภายใน แสดงรายการวตถส าคญภายในโบราณสถาน เชน พระพทธรป

ภาพเขยนหรอจารก เปนตน

5) ประวตสงเขปหรอหมายเหต ระบรายละเอยดของโบราณสถานดานอายสมยการ

สรางและการบรณะหรอความส าคญ

6) ลกษณะรปแบบศลปกรรม เปนการบรรยายลกษณะรปแบบศลปกรรมและ

สถาปตยกรรม เชน ตวอาคาร ประต หนาตางหรอเครองประดบสถาปตยกรรม

7) ลกษณะการถอของทดน (หรอผดแล)

8) ลกษณะการใชงานในปจจบน

9) สภาพปจจบน

10) การขนทะเบยน แสดงอางองการประกาศในราชกจจานเบกษาตามเลม ตอนและ

วนทประกาศ

11) การระวางแนวเขต แสดงแหลงทมาของขอมลหรอรายการอางองทแสดงในการ

ระบขอบเขตของโบราณสถาน

12) ทมาของขอมลหรออางอง แสดงแหลงทมาของขอมลหรอรายการอางองทแสดงใน

การบรรยายประวต ความเปนมาของโบราณสถาน

55

ภาพท 18 ทะเบยนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรมหาวหาร ทมา: กรมศลปากร, กองโบราณคด. )2535). ทะเบยนโบราณสถานในเขตกรงเทพมหานครและ

ปรมณฑล. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

4.1.4 ประกาศราชกจจานเบกษาทเกยวของกบการทะเบยนโบราณสถาน

ในราชกจจานเบกษาซงเปนการประกาศเรองทเกยวของกบโบราณสถาน ประกอบดวย

1) การก าหนดเรองทประกาศโดยกรมศลปากร เชน ก าหนดจ านวนโบราณวตถสถาน

ส าหรบชาต ก าหนดจ านวนและขอบเขตโบราณสถานส าหรบชาต ก าหนดเขตทดนโบราณสถาน

แกไขเขตทดนโบราณสถานหรอเพกถอนโบราณสถาน

56

2) การอางถงมาตราทใชบงคบกฎหมาย ไดแก พระราชบญญตโบราณสถาน ศลปวตถ

โบราณวตถและการพพธภณฑแหงชาต พทธศกราช 2477 ซงภายหลงเปลยนแปลงเปน

พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถและพพธภณฑสถานแหงชาต พทธศกราช 2504

3) การจ าแนกหวขอตามชอจงหวด เชน จงหวดกรงเทพมหานคร จงหวดสพรรณบร

4) การระบชอและทตงของโบราณสถานทประกาศการขนทะเบยน เชน วดพระเชตพน

วมลมงคลาราม แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพมหานคร

5) ในกรณทประกาศเกยวของกบการก าหนดขอบเขต อาท ขนทะเบยนโบราณสถาน

ก าหนดเขตทดนโบราณสถานหรอการแกไขเขตทดนโบราณสถานนน จะปรากฏเอกสารแนบ

ประเภทแผนผง ซงใชระบขอบเขตพนทของโบราณสถานทมหนวยนบเปนไร งาน ตารางวา ผเขยน

และผตรวจแผนผงและมาตราสวนแนบทายประกาศนน

ภาพท 19 ประกาศราชกจจานเบกษาเรองการขนทะเบยนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ทมา: กรมศลปากร. )2516). ทะเบยนโบราณวตถสถานทวราชอาณาจกร. กรงเทพฯ: โรงพมพคร


57

ภาพท 20 ประกาศกรมศลปากรเรองก าหนดจ านวนโบราณวตถสถานส าหรบชาต จงหวดพระนคร ทมา: กรมศลปากร, ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต. )2533). ทะเบยนโบราณสถาน

ทวราชอาณาจกร, เลม 1. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

58

ภาพท 21 ตวอยางประกาศกรมศลปากรเรองก าหนดจ านวนและขอบเขตโบราณสถานส าหรบชาต ดอนเจดย ทมา: เขาถงเมอ 7 ธนวาคม, 2561. เขาถงไดจาก

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2495/D/060/3281.PDF

59

ภาพท 22 ตวอยางประกาศจากกรมศลปากรเรองก าหนดเขตทดนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน, 2561. เขาถงไดจาก

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2544/E/127/2.PDF

60

ภาพท 23 แผนผงแนบปายประกาศจากกรมศลปากรเรองก าหนดเขตทดนโบราณสถาน วดพระเชตพนวมลมงคลาราม แผนท 1 ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน, 2561. เขาถงไดจาก



61

ภาพท 24 แผนผงแนบปายประกาศจากกรมศลปากรเรองก าหนดเขตทดนโบราณสถานวดพระเชตพนวมลมงคลาราม แผนท 2 ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน, 2561. เขาถงไดจาก



62

ภาพท 25 ตวอยางประกาศจากกรมศลปากรเรองแกไขเขตทดนโบราณสถานหอระฆง วดไทร ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน, 2561. เขาถงไดจาก

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2548/00171486.PDF

63

ภาพท 26 ตวอยางแผนผงแนบทายประกาศจากกรมศลปากรเรองแกไขเขตทดนโบราณสถานหอระฆง วดไทร ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน, 2561. เขาถงไดจาก

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2548/00171486.PDF

64

ภาพท 27 ประกาศจากกรมศลปากรเรองเพกถอนเขตทดนโบราณสถานอาคารหมายเลข 6 อาคาร บก. ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน, 2561. เขาถงไดจาก

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2527/D/009/132.PDF

65

1.5 ระบบสารสนเทศภมศาสตรแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม กรมศลปากรไดจดท า

ระบบภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมขนเพอน าเสนอขอมลแหลงมรดกทาง

ศลปวฒนธรรม ไดแก โบราณสถาน อนสาวรย พระพทธรปส าคญ โบราณวตถ ศลปวตถ พพธภณฑ

วดและเอกชน ชมชน เมองโบราณ อทยานประวตศาสตรทวประเทศ สามารถสบคนขอมลจากชอ

แหลงและสถานทตง มรปแบบของการเรยบเรยงหวขอของเอกสาร ดงน

1) ขอมลทวไป มคณสมบต ดงน

- ชอโบราณสถาน (ชอทประกาศราชกจจานเบกษาหรอชอทางการ)

- ชออน )ถาม)

- ประเภท ใหระบเปนโบราณสถานหรอโบราณสถานใตน า

- แหลงมรดกโลก ใหระบเปนใชหรอไมใช

- ทตง มรายละเอยด ไดแก จงหวด อ าเภอ เขต ต าบล แขวง และรหสไปรษณย

- อาย ระบเปนชวงเวลาของพทธศตรรษ ชวงเวลาของพทธศกราชและอน ๆ

- ยคสมย ไดแก ยคกอนประวตศาสตรและยคประวตศาสตร โดยยคประวตศาสตรแบง

รายละเอยดออกเปน สมย / วฒนธรรมทวาราวด สมย / วฒนธรรมศรวชย สมย / วฒนธรรมลพบร

สมย / วฒนธรรมเชยงแสน/ลานนา สมย / วฒนธรรมลานชาง สมย / วฒนธรรมสโขทย สมย /

วฒนธรรมอยธยา สมย / วฒนธรรมธนบร สมย/วฒนธรรมรตนโกสนทรและอน ๆ )ระบรายละเอยด

ในชองอน ๆ เมอทราบสมย เชน รชกาลท 3)

2) ความส าคญ มคณสมบต ดงน

- ประเภทโบราณสถานหรอแหลงขอมล

- ลกษณะทางสถาปตยกรรม ศลปกรรมหรอสภาพแหลง

- สภาพปจจบนและลกษณะการใชงานปจจบน

3) ลกษณะโบราณสถาน มคณสมบต ดงน

- ศาสนาและความเชอ

- ประเภทของแหลง

- วสดในการกอสราง

4) รายละเอยดการขนทะเบยนหรอการก าหนดเขต มคณสมบต ดงน

66

- สถานะโบราณสถาน ใหระบเปนขนทะเบยนแลวหรอยงไมขนทะเบยน

- พนทโบราณสถาน ใหระบเปนตามราชกจจานเบกษาหรอโดยประมาณ

(ในกรณทยงไมไดประกาศในราชกจจานเบกษา)

- การประกาศในราชกจจานเบกษา

- ประเภททดน

- ผทรงกรรมสทธ

- ผดแล / ผใชประโยชน

5) ภาพ ไมปรากฏมคณสมบต แตระบตารางรายการภาพ ซงรายละเอยดในตาราง

ไดแก

- ล าดบ

- ชอภาพ

- ค าอธบายภาพ

- วนทบนทกภาพ

- หมายเหต

- รปภาพแนบ

- จดการขอมล

67

ภาพท 28 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน ,2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

68

ภาพท 29 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของขอมลทวไป ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน ,2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

69

ภาพท 30 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของความส าคญ ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน ,2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

70

ภาพท 31 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของโบราณสถาน ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน ,2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

71

ภาพท 32 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงคณสมบตของรายละเอยดการขนทะเบยนและก าหนดเขตโบราณสถาน ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน ,2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

ภาพท 33 รปแบบเวบไซตระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมแสดงรายละเอยดของภาพ แผนท แผนผง ทมา: เขาถงเมอ 8 พฤศจกายน ,2561. เขาถงไดจาก http://gis.finearts.go.th/fineart/

72

2. ผลการพฒนาออนโทโลยโบราณสถาน

ผวจยพบวาการวเคราะหเอกสารทะเบยนโบราณสถาน ราชกจจานเบกษาและระบบ

ภมสารสนเทศแหลงมรดกทางศลปวฒนธรรมใหขอมลส าคญเกยวกบโบราณสถานซงสามารถใช

ในการคนหา และมประเดนทนาสนใจตอไปน

สถานะการขนทะเบยนโบราณสถานสามารถถกเพกถอนได กลาวคอ จ านวน

โบราณสถานสามารถเพมขนและลดลงไดอนเปนผลจากการประกาศในราชกจจานเบกษา

ขอมลทแสดงในระบบภมศาสตรสารสนเทศมขอมลประเภท อนๆ ซงสะทอนวา ยงม

ขอมลทไมประจกษชดและไมสามารถก าหนดขอบเขตของขอมลได

โบราณสถานบางแหงรปทสรางแนนอนในขณะทโบราณสถานบางแหงทราบเพยง

สมยทสราง

บคคลมความสมพนธกบโบราณสถานในฐานะผสรางหรอผบรณะ

โบราณวตถมความเกยวของกบโบราณสถาน เชน วดพระเชตพนฯ มโบราณวตถท

ส าคญ คอ จารก เปนตน

โบราณสถานทถกเพกถอนการขนทะเบยนไมสามารถสบคนไดจากระบบสารสนเทศ

ภมศาสตรแหลงมรดกทางวฒนธรรม เนองดวยมขอมลสองสถานะ คอ ขนทะเบยนแลวและยงไม

ขนทะเบยน

จากประเดนดงกลาวขางตน ผ วจ ย จงก าหนดกลมประชากร คอ ว ดในเกาะ

รตนโกสนทรทไดรบการขนทะเบยนจากกรมศลปากรในฐานะโบราณสถาน เนองจากเปนกลม

ประชากรทมขอมลหลากหลายและครบถวนในการเปนกลมตวแทนของวดทวประเทศ

ออนโทโลยโบราณสถานประเภทวดแบงไดเปน 4 คลาสส าคญ ไดแก คลาส

โบราณสถาน คลาสบคคล คลาสเอกสารทเกยวของ และคลาสยคสมยโดยสามารถสรางเปนคลาส

และคณสมบตได ดงน

2.1 คลาสโบราณสถาน ประกอบดวยคณสมบต ดงน

เลขทโบราณสถาน

ชอโบราณสถาน

ชอเรยกอน

73

ทตง

วนทขนทะเบยน

ปทสราง

สมย

สรางโดย

บรณะโดย

เอกสารแนบ

2.2 คลาสบคคล ประกอบดวยคณสมบต ดงน

ชอ

ชอเรยกอน

สถานะทางสงคม

ผสราง

ผบรณะ

เอกสารแนบ

2.3 คลาสเอกสารทเกยวของ ประกอบดวยคณสมบต ดงน

หมายเลขอางอง

ชนดเอกสาร )ทะเบยนโบราณสถานหรอราชกจจานเบกษา)

วนสรางเอกสาร

วนทสรางเอกสาร )ระบถงวนทสรางเอกสารหรอขนทะเบยน)

อางถงโบราณสถาน

อางถงบคคล

จดประสงคของเอกสาร )เแสดงสถานะการขนทะเบยน การก าหนด

ขอบเขตหรอการเพกถอน)

74

2.4 คลาสยคสมย ประกอบดวยคณสมบต ดงน

ปหรอชวงป

ค าอธบาย

3. ตารางค าอธบายคลาสและคณสมบตออนโทโลยวดในเขตเกาะรตนโกสนทร

จากการวเคราะหขอมลในขอ 1. ผลจากการวเคราะหเอกสาร และ 2. ผลการพฒนาออน

โทโลยโบราณสถาน สามารถสรางออนโทโลยเพอแสดงขอมลทปรากฏในเอกสารไดดงตอไปน

3.1 ตารางอธบายคลาสออนโทโลยวดในเขตเกาะรตนโกสนทร ประกอบดวย ล าดบ

คลาส ค าอธบายและหมายเหต

ตารางท 3 อธบายคลาสออนโทโลยวดในเขตเกาะรตนโกสนทร

ล าดบ คลาส ค าอธบาย หมายเหต

1 โบราณสถาน สถานทหรอสงปลกสรางทไดรบการ

ขนทะเบยนเปนโบราณสถานโดยตงอยใน

เขตเกาะรตนโกสนทร กรงเทพมหานคร

2 บคคล บคคลทเกยวของกบโบราณสถาน

3 เอกสาร หลกฐานลายลกษณอกษรหรอภาพสญลกษณ

ทใหขอมลโบราณสถานและ / หรอบคคลท

เกยวของกบโบราณสถาน

4 สมย ชวงเวลาตามการขนครองราชยของกษตรย

แตละพระองค หากไมสามารถระบได

ใหก าหนดเปนชวงเวลาตามราชธาน เชน

สมยอยธยาตอนปลายถงรตนโกสนทรตอนตน

75

3.2 ตารางค าอธบายคลาสและคณสมบตออนโทโลยวดในเขตเกาะรตนโกสนทร

ในสวนของตารางค าอธบายคณสมบตวดในเขตเกาะรตนโกสนทรแตละคลาส

ผวจยไดเพมคอลมนชนดและความสมพนธเพอสามารถเชอมโยงคณสมบตทเหมอนกนในคลาสท

แตกตางกนได โดยคณสมบตในออนโทโลย แบงเปนสองชนด คอ

1) Data Properties หมายถง ขอมลคณสมบตหรอลกษณะทสมพนธกบแนวคดหรอ

คลาสตวอยางเชน วนเกด เปน Data Properties ของคลาสคน เปนตน

2) Object Properties หมายถง ความสมพนธระหวางคณสมบตของคลาสหนง

กบคณสมบตของคลาสอน ตวอยางเชน ส าเรจการศกษา เปน Object Properties ของคลาสคน

กบคลาสการศกษา หรอ รภาษาตางประเทศ เปน Object Properties ของคลาสคน กบคลาสภาษา

เปนตน ส าหรบกรณของโบราณสถาน

ตวอยางเชน คลาสโบราณสถานมคณสมบต เอกสารแนบ ทสามารถเชอมโยงกบคลาส

เอกสารแนบไดหรอคลาสบคคลมคณสมบต ผสราง สามารถเชอมโยงกบคณสมบต สรางโดย

ในคลาสโบราณสถานได

76

3.2.1 คณสมบตของคลาสโบราณสถาน

ตารางท 4 อธบายคณสมบตของคลาสโบราณสถาน

โบราณสถาน

ล าดบ คณสมบต ชนด ความสมพนธ ค าอธบาย

1 เลขท โบราณสถาน

Data Properties

เลขทของโบราณสถาน แตละเลขทตองไมซ ากน

2 ชอโบราณสถาน Data Properties

ชออยางเปนทางการในทะเบยนโบราณสถาน

3 ชอเรยกอน Object Properties

ชอเรยกอน ชอเรยกโบราณสถานอนทไมใชชออยางเปนทางการตาม

ทะเบยนโบราณสถาน 4 ทตง Data

Properties ชอแขวงตามทตงของ

โบราณสถาน 5 วนขนทะเบยน

โบราณสถาน Data

Properties วน เดอนและพทธศกราชท

ประกาศขนทะเบยน โบราณสถาน

6 ปทสราง Data Properties

พทธศกราชทสรางโบราณสถาน )ถาม)

7 สมย Object Properties

สมยทสรางโบราณสถาน

8 สรางโดย Object Properties

คน บคคลทสรางโบราณสถาน

9 บรณะโดย Object Properties

คน บคคลทบรณะโบราณสถาน

10 เอกสารแนบ Object Properties

เอกสาร หลกฐานลายลกษณอกษร หรอภาพสญลกษณทใหขอมลโบราณสถานและ/หรอบคคลทเกยวของกบโบราณสถาน

77

3.2.2 คณสมบตของคลาสบคคล

ตารางท 5 อธบายคณสมบตของคลาสบคคล

บคคล


1 ชอ Data Properties พระนามหรอนามของ

บคคลทเกยวของกบ

โบราณสถานตามเอกสาร

ทะเบยนโบราณสถาน

2 ชอเรยกอน Object Properties ชอเรยกอน ชอเรยกบคคลทไมไดถก

ระบตามทะเบยน


3 สถานะทาง

สงคม

Data Properties ระบสถานะวาเปนกษตรย

หรอพระบรมวงศานวงศ

4 ผสราง Object Properties โบราณสถาน ชอโบราณสถาน

5 ผบรณะ Object Properties โบราณสถาน ชอโบราณสถาน

6 เอกสารแนบ Object Properties เอกสาร หลกฐานลายลกษณอกษร

หรอภาพสญลกษณทให

ขอมลโบราณสถานและ/

หรอบคคลทเกยวของกบ


78

3.2.3 คณสมบตของคลาสเอกสาร

ตารางท 6 อธบายคณสมบตของคลาสเอกสาร

เอกสาร


1 หมายเลขอางอง Data Properties เลขทของเอกสารอางอง

แตละเลขทตองไมซ ากน

2 ชนดเอกสาร Data Properties เอกสารจากทะเบยน

โบราณสถานหรอ

ราชกจจานเบกษา

3 วนสรางเอกสาร Data Properties วน เดอนและพทธศกราช

ทประกาศ หมายรวมถง

วนทประกาศและวนขน

ทะเบยน

4 อางถง


Object

Properties

โบราณสถาน เอกสารทเชอมโยงกบ

คลาสโบราณสถาน

5 อางถงบคคล Object

Properties

บคคล เอกสารทเชอมโยงกบ

คลาสบคคลทเกยวของกบ


6 จดประสงคของ

เอกสาร

Data Properties ระบเรองของเอกสารท

สรางขน เชน ขนทะเบยน

ก าหนดขอบเขตหรอ

เพกถอน

79

3.2.4 คณสมบตของคลาสสมย ประกอบดวยคณสมบต ดงน

ตารางท 7 อธบายคณสมบตของคลาสสมย


1 ปหรอชวงป Data Properties ปพทธศกราชตามอาย

สมยของโบราณสถาน

แรกเรม หากไมทราบป

ใหระบเปนชวงเวลา

ของสมยแทน เชน สมย

อยธยาตอนปลายหรอ

สมยรชกาลท 3 เปนตน

2 ค าอธบาย Data Properties ค าอธบายเพมเตม

80

ภาพท 34 ความสมพนธของคลาสสารสนเทศโบราณสถานวดในเขตเกาะรตนโกสนทร

จากการวเคราะหเอกสารท งหมดพบวาคณสมบต ทส าคญส าหรบสารสนเทศ

โบราณสถานประเภทวดในเกาะรตนโกสนทรประกอบดวยคลาสส าคญจ านวน 4 คลาส ไดแก

คลาสโบราณสถาน คลาสบคคล คลาสสมยและคลาสเอกสาร

คลาสโบราณสถาน เปนการแสดงถงการมอยของโบราณสถานทไดรบการกลาวอางใน

เอกสารทออกโดยกรมศลปากร และในขอมลประวตอางองพบวา มการอางถงชอเรยกอนของ

โบราณสถานดวย

คลาสบคคล ไดมาจากการพจารณาขอมลประกอบในเอกสารทะเบยนโบราณสถานซง

แสดงชอผสรางและผบรณะ

คลาสสมย เปนคลาสทใหขอมลก ากบชวงเวลาหนง เนองจากอายของโบราณสถาน

เปนเกณฑหนงส าหรบการพจารณาการขนทะเบยนโบราณสถาน และมเอกสารทกลาวถงขอมลน

คอ ทะเบยนโบราณสถานและระบบสารสนเทศภมศาสตรแหลงมรดกทางวฒนธรรม

คลาสเอกสาร เปนแหลงอางองเพอยนยนการมอยของคลาสอน ๆ โดยมคลาสยอยคอ

คลาสทะเบยนโบราณสถาน และคลาสราชกจจานเบกษา เหตทผวจยไมสรางคลาสยอยส าหรบ

ระบบสารสนเทศภมศาสตรฯ เนองจาก ขอมลในระบบดงกลาวไดมาจากเอกสารทงสองแลว

ส าหรบคลาสราชกจจานเบกษามคลาสยอยคอแผนท / แผนผง ในกรณทชอประกาศเกยวของกบการ

ก าหนดขอบเขตของโบราณสถาน

81

บทท 5

สรปผลการวจย

งานวจยนจดท าขนเพอศกษาแนวทางการจดการสารสนเทศโบราณสถาน วดในเขต

เกาะรตนโกสนทรโดยพฒนาออนโทย ซงอางองเอกสารทะเบยนโบราณสถาน ราชกจจานเบกษา

และระบบภมสารสนเทศ แหลงมรดกทางศลปวฒนธรรม โดยขอมลดงกลาวสามารถน ามา

ประยกตใชในการจดท าระบบสบคนโบราณสถานประเภทวดได ทงนสามารถน าเสนอผลวจย

โดยสรป ขอจ ากดในการวจย และขอเสนอแนะ ตามล าดบดงน

1. สรปผลการวจย

งานวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ )Qualitative research) มวตถประสงคเพอเพอศกษา

แนวคดการจดการสารสนเทศดวยการพฒนาออนโทยทอาจน ามาใชเปนแนวทางในการจดการ

สารสนเทศโบราณสถาน กรณศกษาวดในเขตเกาะรตนโกสนทรได จากการทบทวนวรรณกรรม

พบวาแนวคดและทฤษฏทสามารถน ามาประยกตใชได คอ การพฒนาออนโทโลยแบบบนลงลาง

หรอ Top-Down

ในสวนของเครองมอสนบสนนการพฒนาออนโทโลยนน การวจยครงนไดทดลองใช

โปรแกรม Protégé เปนเครองมอส าหรบสนบสนนการพฒนาออนโทโลย โครงสรางออนโทโลย

ประกอบดวยคลาสโบราณสถาน คลาสบคคล คลาสสมย และคลาสเอกสาร

2. ขอจ ากด

1. งานวจยนผวจยไดท าการศกษาตามขนตอนของการพฒนาออนโทโลยทกขนตอน

ยกเวนเฉพาะการประเมนออนโทโลย

2. การใชการวเคราะหเนอหาเพอสรางออนโทโลยมขอจ ากดในการสรางคลงศพทเชง

ความหมายเนองจาก เปนการวเคราะหภายในกรอบของเจตนาแหงเอกสารเพยงอยางเดยว จงเปน

ผลใหละเลยมตความสมพนธของคณสมบตดานอน เชน วฒนธรรมประเพณทเกยวของกบ

โบราณสถาน เหตการณส าคญทเกยวของกบโบราณสถาน เปนตน

82

3. การพฒนาการจดสารสนเทศเพอประยกตใชกบโบราณสถานทวประเทศจะตอง

ก าหนดแนวคด คลาสและคณสมบตทครอบคลมกบบรบทของโบราณสถานแตละแหงอยาง

เหมาะสม

4. งานวจยนมขอจ ากดในการสรางคลาสชออน ๆ ทมความสมพนธกบผสรางหรอ

ผบรณะ เชน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สมพนธกบรชกาลท 5 หรอ สมเดจพระเจา-

ลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ

3. ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป

1. การพฒนาออนโทโลยครงนยงไมครอบคลมขนตอนการพฒนาออนโทโลย ตาม

แนวคดของ Noy, Natalya F. and Mcguinness, Deborah L. ดงนน การวจยครงตอไปอาจทดลอง

พฒนาใหครบทกขนตอน หรออาจปรบใชแนวทางการพฒนาออนโทโลยของนกวชาการทานอนมา

ปรบใชเพอใหสามารถน าผลการพฒนามาเปรยบเทยบกนและน าไปสการแนวทางพฒนา

ออนโทโลยทเหมาะสมกบบรบทของสารสนเทศมรดกวฒนธรรม

2. การคดเลอกขอบเขตแนวคดของออนโทโลย การเลอกขอบเขตแนวคดการพฒนา

ออนโทโลยในการวจยครงตอไปอาจเพมเตมใหครบองคประกอบดานอน ๆ ของสารสนเทศ

โบราณสถานหรอขยายขอบเขตการวจยไปยงสารสนเทศมรดกทางวฒนธรรมดานอน ๆ

รายการอางอง

รายการอางอง

Antoniou, G. and Van Harmelen, F. (2004). “A Semantic Web Primer,” Massachusetts Institute of Technology. Cambridge: Massachusetts Institute of Technology.

Charalambos Doulaverakis, Y. K. and M. Strintzis. (2005). Ontology-Based Access to Multimedia Cultural Heritage Collections - The REACH Project. EUROCON 2005 - The International Conference on "Computer as a Tool, 1, 151-154.

Gruber, T. R. (1993). A Translation Approach to Portable Ontology Specifications. Knowledge Acquisition 5, 2: 1-26.

Hernández, F. and others. (2008). Building a cultural heritage ontology for Cantabria. Paper presented at the Annual Conference of CIDOC Athens Francisca Hernández.

Nisheva-Pavlova, Maria M, Pavlov, Pavel Iliev and Devreni-Koutsouki, Anna S. (2008). Ontology-based access to digitized cultural heritage and archival collections. Accessed December 7, 2561, Available from https://www.researchgate.net/publication/265074487_Ontology-based_access_to_digitized_cultural_heritage_and_archival_collections

Noy, Natalya F. and Mcguinness, Deborah L.. (2001). Ontology Development 101: A Guide to Creating Your First Ontology. Available from December, 7, 2018, from https://protege.stanford.edu/publications/ontology_development/ontology101.pdf.

Syamili, C. and Rekha, R.V.. (2018). Developing an ontology for Greek mythology. The Electronic Library 36, 1: 119-132.

UNESCO. (1972). Convention Concerning the Protection of the World Culture and Natural Heritage. Paper presented at the The General Conference at its seventeenth session, Paris.

Uschold, M. and King, M.. (1995). Towards a methodology for building ontologies. Paper presented at the "Workshop on Basic Ontological Issues in Knowledge Sharing" ; held in conduction with IJCAI-95., University of Edinburgh, 80 South Bridge, Edinburgh EH1 1HN, United Kingdom.

Zalamea Patino, O., Van Orshoven, J. and Steenberghen, T.. (2017). Knowledge-based representations applied to preventive conservation of built cultural heritage. Paper

84

presented at the International conference: innovative built heritage models and preventive conservation, Leuven.

เพญพรรณ อศวนพเกยรต. )2547). "ระบบส าหรบสบคนและรวบรวมขอมลทางชววทยาโดยใชชวออนโทโลย." วทยานพนธวศวกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวศวกรรมคอมพวเตอร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เออมพร หลนเจรญ. )2555). "เทคนคการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ." วารสารการวดผลการศกษามหาวทยาลยมหาสารคาม 17, 1: 17-29.

แนงนอย ศกดศร, ม .ร .ว. และคณะ. )2534). องคประกอบทางกายภาพกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

กมเลศ วรธาดา. )2549). "การพฒนาระบบชวยในการวนจฉยโรคทางจตเวชทวไปดวยเทคโนโลยออนโทโลย." วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยสารสนเทศ สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

กรมศลปากร, ส านกโบราณคด. )2553). พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ.2504 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 พรอมดวยกฎหมายทเกยวของ. กรงเทพฯ: บรษท ส านกพมพ สมาพนธ จ ากด.

กระทรวงวฒนธรรม. )2559). รางกรอบทศทางยทธศาสตร 20 ป ดานวฒนธรรม ตามกรอบทศทางยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป.

การทองเทยวแหงประเทศไทย. )2545). การจดการทองเทยว. กรงเทพฯ: ไทยยเนยนกราฟฟกส. ขวญฤทย แกวจ าปา. )2561). นกศกษาปรญญาโท สาขาวชาการจดการจดหมายเหตและสารสนเทศ

มรดกทางวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. สมภาษณ, 23 กนยายน. จฑาทพย ไชยก าบง และกลธดา ทวมสข. )2560). การพฒนาออนโทโลยเชงความหมายของความร

เกยวกบกลมชาตพนธ. วารสารวจย สมาคมหองสมดแหงประเทศไทยฯ 10, 2: 1-15. นภาพร บญศร, มธรส ศกดารณรงค และปานใจ ธารทศนวงศ. )2555). การพฒนาระบบพพธภณฑ

อเลกทรอนกส กรณศกษา พพธภณฑสถานเครองถวยเอเชยตะวนออกเฉยงใต. เอกสารประกอบการประชมวชาการบณฑตศกษา ระดบชาตและนานาชาต ครงท 2, มหาวทยาลยศลปากร.

ปฐมาวด ค าทอง. )2553). "การพฒนารปแบบองคความรภมปญญาดานการหลอพระพทธรปโดยใชระบบการจดการเนอหาตามโครงสรางออนโทโลย." วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยนเรศวร.

85

ภร เวณนนทน. )2561) อาจารยประจ าคณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร. สมภาษณ, 10 ตลาคม. วรงคพร คณาวรงค. )2557). "การพฒนาออนโทโลยแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม." วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. วรรณวมล นาคะ. )2558). "ตนแบบระบบออนโทโลยการประกนคณภาพส าหรบ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร." วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ. )2561). ประวตวดมหาธาต. เขาถงเมอ 7 ธนวาคม, 2561. เขาถงไดจาก http://www.watmahathat.com/history-of-wat-mahathat/

วระพงศ จนทรสนาม, กลธดา ทวมสข และมารต บรณรช. )2556). "แนวทางการพฒนาออนโทโลยมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมบนพนฐานแนวคด CIDOC CRM." วารสารวชาการโรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา 11: 76-83.

ศรทพย ภมเรศ. )2554). "ตนแบบออนโทโลยน าหอม." วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน, เลมท 16. ประโยชนของโบราณสถานและโบราณวตถ. เขาถงเมอ 10 มกราคม, 2561. เขาถงไดจาก http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book=16&chap=3&page=t16-3-infodetail03.html

ส านกเลขาธการคณะรฐมนตร. )2551). การสงเรองไปประกาศในราชกจจานเบกษา. เขาถงเมอ 12 กมภาพนธ, 2561. เขาถงไดจาก http://www.ratchakitcha.soc.go.th/RKJ/index/text/v14.pdf

ส านกผงเมอง กรงเทพมหานคร, กองนโยบายและแผนงาน. )2555). รายงานการศกษาโบราณสถานทขนทะเบยนในกรงเทพมหานคร ป พ.ศ. 2554. เขาถงเมอ 16 กมภาพนธ, 2561. เขาถงไดจาก http://cpd.bangkok.go.th:90/web2/strategy/DATA54/AN_BKK54.pdf

สรรตน ประกฤตกรชย. )2550). "การสรางตนแบบออนโทโลยของพชสมนไพรไทย." วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวทยาการคอมพวเตอร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

สนสา จตพนธ. )2555). "การศกษาผลกระทบตอโบราณสถานของชาตในกรงรตนโกสนทรชนในตงแตป พ.ศ. 2394-ปจจบน." ศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.

86

ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต, หองปฏบตการวจยเทคโนโลยภาษาธรรมชาตและความหมาย. )2555). Semantic KM คออะไร. เขาถงเมอ 8 มกราคม, 2561. เขาถงไดจาก http://lst.nectec.or.th/oam/link_semanticKM.php

อสรา ชนตา. )2557). "การคนคนสารสนเทศการทองเทยวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยโดยใชออนโทโลย." วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยมหาสารคาม.

อสรา ชนตา, จาร ทองค า และ จรฎฐา ภบญอบ. )2557). "การคนคนสารสนเทศการทองเทยวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยโดยใชออนโทโลย." วารสารเทคโนโลยสารสนเทศ 10, 2: 15-25.

อบล ภมสถาน. )2554). "การพฒนาออนโทโลยเชงพนทส าหรบมรดกทางวฒนธรรมไทย." วทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศลปากร.

ประวตผเขยน

ประวตผเขยน

ชอ-สกล อรรถชย ลมเลศเจรญวนช วน เดอน ป เกด 26 มนาคม 2527 สถานทเกด กรงเทพ วฒการศกษา มหาวทยาลยศลปากร ทอยปจจบน 50/3 ถ. ระนอง 2 แขวงถนนนครไชยศร เขตดสต กรงทเพฯ

archaeological site information management : a case study...

Documents