การประเมินความร ู ความเข าใจเก...

การประเมนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

นาย ปราโมทย พงวฒนาพงศ นาย พนภยนตร จนทรดษฐ

โครงการพเศษนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ปรญญาเภสชศาสตรบณฑต

คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล พ.ศ. 2549

Evaluation of knowledge in patient with Diabetes Mellitus

MR. PRAMOTE PUNGWATTANAPONG MR. PONPAYAN JANDIT

A SPECIAL PROJECT SUBMITTED IN PARTIAL FULFILMENT OF THE REQUIREMENT FOR

THE BACHELOR DEGREE OF SCIENCE IN PHARMACY FACULTY OF PHARMACY

MAHIDOL UNIVERSITY 2006

โครงการพเศษ เรอง การประเมนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

............................................... (นาย ปราโมทย พงวฒนาพงศ)

...............................................

(นาย พนภยนตร จนทรดษฐ)

............................................... (ผศ.ดร. เนต สขสมบรณ)

อาจารยทปรกษา

............................................... (ภก. จตพร ทองอม)

อาจารยทปรกษารวม

ก

บทคดยอ การประเมนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

ปราโมทย พงวฒนาพงศ พนภยนตร จนทรดษฐ อาจารยทปรกษา: ผศ.ดร. เนต สขสมบรณ *

*ภาควชาเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล คาสาคญ: เบาหวาน ความร การควบคมระดบนาตาลในเลอด โครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน โครงการพเศษนมวตถประสงคทจดทาขนเพอประเมนความรความเขาใจเกยวกบโรคโดยใชแบบทดสอบทจดทาขน ในกลมประชากรผปวยเบาหวานทมารบบรการ ณ ศนยสขภาพชมชนวดไผตน กรงเทพมหานคร ในชวงวนท 1 สงหาคม พ.ศ. 2549 ถง วนท 30 กนยายน พ.ศ. 2549 โดยมผปวยเขารวมการวจยครงนจานวน 63 คน แบงเปนเพศชาย 12 คน (รอยละ 19) และเพศหญง 51 คน (รอยละ 81) ซงมอายเฉลยไมแตกตางกน ผปวยมคาดชนมวลกายโดยเฉลย 26.52 กโลกรม/ตารางเมตร มการศกษาอยในระดบประถมศกษาหรอตากวา 50 คน (รอยละ 79.4) ประกอบอาชพแมบาน 26 คน (รอยละ 41.3) ไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานมากกวา 5 ป 34 คน (รอยละ 54) และมโรครวมกบโรคเบาหวาน 50 คน (รอยละ 79) โดยโรคความดนโลหตสงเปนโรครวมทพบมากทสดจานวน 32 คน (รอยละ 50) จากผลการวจยพบวา ผปวยเบาหวานมความรความเขาใจเกยวกบโรคอยในเกณฑทด (16-20 คะแนน) 23 คน (รอยละ 36.5) ในจานวนนผปวย 9 คน (รอยละ 40.9) สามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได (90-140 มลลกรมตอเดซลตร) รองลงมาผปวยเบาหวานมความรความเขาใจเกยวกบโรคอยในเกณฑทดมาก (21 คะแนนขนไป) 21 คน (รอยละ 33.3) ในจานวนนผปวย 12 คน (รอยละ 70.6) สามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได นอกจากนผปวยทเคยเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานจานวน 6 คน (รอยละ 75) สามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได

การวจยในครงนสรปไดวา ในผปวยเบาหวานทมารบบรการ ณ ศนยสขภาพชมชนวดไผตน กรงเทพมหานคร มความรความเขาใจเกยวกบโรคเบาหวานอยในระดบด โดยระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคเบาหวานและประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานมผลใหผปวยเบาหวานสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดได

ข

Abstract

Evaluation of knowledge in patient with Diabetes Mellitus

Pramote Pungwattapong, Ponpayan Jandit Project Advisor: Assist. Prof. Dr. Naeti Suksomboon* *Department of Pharmacy, Faculty of Pharmacy, Mahidol University Keyword: Diabetes Mellitus, Knowledge, Glycemic control, Diabetic educational program The objectives of this study were to evaluation of knowledge in patient with Diabetes Mellitus using the questionnaire. The study was conducted at Paiton Health Care Center, Bangkok during August 1, 2006 to September 30, 2006. The study included 63 patients with diabetes mellitus, there were 12 males (19%) and 51 females (81%) and there were no difference in the mean age. The average body-mass index was 26.52 kg/m2. In term of education, 50 persons (79.4%) went to primary school or lowers, 26 persons (41.3%) were house-wife, 34 persons (54%) had diabetes mellitus for more than 5 years. Fifty persons (79%) had comorbidity. Of these, thirty-two persons (50%) had hypertension which was the most comorbidity found. From the results, we found that 23 persons (36.5%) had a good level of the diabetic‘s knowledge (16-20 scores) in which 9 persons (40.9%) of those patients had good glycemic control (90-140 mg/dl), 21 persons (33.3%) had very good level of the diabetic’s knowledge (more than 20 scores) in which 12 persons (70.6%) of those patients had good glycemic control. In addition, 6 persons (75%) of patients who participated in diabetic educational program had good glycemic control.

In conclusion, this study found that the patients with diabetes mellitus who attended clinic at Paiton Health Care Center, Bangkok had a good knowledge of diabetes mellitus. The level of the diabetic‘s knowledge and the history of participation in diabetic educational program affected to good glycemic control in patients with diabetes mellitus.

ค

กตตกรรมประกาศ

โครงการพเศษนไดสาเรจลลวงไปดวยด ดวยความอนเคราะหของ ผศ.ดร.เนต สขสมบรณ ภาควชาเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล ผใหเกยรตเปนอาจารยทปรกษาและแนะนาเกยวกบเรองตางๆ ในการดาเนนการวจย ทาใหการดาเนนงานวจยเปนไปดวยด นอกจากนตองขอขอบคณ เภสชกรหญง เนาวคณ อรยพมพ และ เภสชกรหญง วรศรา เจยมสาธต ทใหคาแนะนาในการเกบขอมล แปลผลจากแบบสอบถาม รวมถงการจดทารายงาน

สดทายนตองขอขอบคณผอานวยการศนยสขภาพชมชนวดไผตน และเภสชกร จตพร ทองอม ทอานวยความสะดวกในการดาเนนการวจยในครงน ตลอดจนเจาหนาทภาควชาเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดลทกทานทไดอานวยความสะดวกตางๆ ในขณะจดทาโครงการ และกลมผปวยโรคเบาหวานทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถามเปนอยางด ผวจยจงขอขอบพระคณมา ณ โอกาสน

นศภ. ปราโมทย พงวฒนาพงศ

นศภ. พนภยนตร จนทรดษฐ

ง

สารบญ

หนา บทคดยอ ก Abstract ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง สารบญตาราง จ สารบญรป ฉ สญลกษณและคายอ ช บทนา 1 ทบทวนวรรณกรรม

- ระบาดวทยาของโรคเบาหวาน - โรคเบาหวาน การวนจฉยและการรกษา - ภาวะแทรกซอนในผปวยเบาหวาน - การใหความรโรคเบาหวานแกผปวย - การตดตามและประเมนผลการรกษาโรคเบาหวาน - การศกษาทเกยวของกบความรความเขาใจเกยวกบโรคและการดแล

ตนเองในผปวยเบาหวาน

2 2 12 19 27 30

วธดาเนนการวจย - วสดและวธวจย - ผลการวจยและอภปรายผล - สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ - วจารณผลการวจย

33 36 62 65

เอกสารอางอง 68 ภาคผนวก ก แบบสอบถามสาหรบผปวยเบาหวาน 71 ภาคผนวก ข หนงสอขอใบรบรองทางจรยธรรมจากคณะกรรมการจรยธรรมของ มหาวทยาลยมหดล

75

จ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 ลกษณะทวไปของประชากรกลมทศกษา 37 2 ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน 38 3 ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย 41 4 คะแนนระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน 42 5 ระดบความรความเขาใจในโรคเบาหวาน 42 6 ความรของผปวยในสวนททดสอบความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยา 44 7 ความรของผปวยเกยวกบการดแลตนเอง 45 8 ความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานใน

กลมปจจยตางๆ 47

9 ความสมพนธระหวางระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย

48

10 ความสามารถในการคมระดบนาตาลในเลอดของผปวยทระดบความรความเขาใจแตกตางกน

49

11 ความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

50

12 ความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบคาเฉลยระดบนาตาลในเลอดของผปวย

54

13 ความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย

55

ฉ

สารบญรป

รปท หนา 1 สดสวนของประชากรทมโรครวมกบโรคเบาหวาน 39 2 โรคทเปนรวมกบโรคเบาหวาน 40 3 ความรในเรองของประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง 60 4 จานวนผปวยเบาหวานทมเครองตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง 61

ช

สญลกษณ และ คายอ

β = เบตา HNHC = hypoosmolar nonketotic hypoglycemic

coma DKA = diabetic ketoacidosis BMI = Body Mass Index FBS = fasting blood sugar

n = จานวนประชากร % = รอยละ

1

บทนา

โรคเบาหวานเปนปญหาสาธารณสขทสาคญของประเทศ อกทงโรคเบาหวานมแนวโนมสงขนในประเทศกาลงพฒนาและในทวปเอเชย การควบคมโรคเบาหวานใหมระดบนาตาลในเลอดใกลกบคนปกต จะสามารถปองกนและลดอตราการเกดโรคแทรกซอนได ในผปวยเบาหวานทมความรในการดแลตนเองได จะมการควบคมเบาหวานไดดขน สามารถลดความพการและการพกรกษาตวในโรงพยาบาลอนเนองมาจากโรคเบาหวานและโรคทเกยวของกบโรคเบาหวาน แตในปจจบน ผปวยเบาหวานสวนใหญยงขาดความรและทกษะในการดแลตนเองเนองจากหลายสาเหต เชน ไมเคยไดรบคาแนะนาในการปฏบตตว ไมมความรเรองโรค เรองอาหาร การใชยา การตรวจนาตาลในปสสาวะ ตรวจนาตาลในเลอด รวมถงไมทราบถงโรคแทรกซอนตางๆ ทอาจเกดขน เปนตน

ในปจจบน สงสาคญทขาดหายไปในการดแลรกษาผปวยเบาหวานในสถานบรการทางการแพทยคอ การใหความรในผปวยเบาหวานเกยวกบโรคและการดแลตนเองทด ทงนอาจเกดจากบคลากรทางการแพทยทดแลผปวยเบาหวานสวนใหญยงไมตระหนกถงความสาคญของการใหความรในผปวยเบาหวาน ขาดบคลากรทจะชวยใหคาแนะนา ขาดการสนบสนนทางดานวชาการ และทสาคญทสดคอ ยงไมมมาตรฐานในการใหความรทถกตองและเพยงพอ

ดงนนโครงการพเศษนจงจดทาขนเพอประเมนความรเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน เพอเปนแนวทางสาคญในการใหความรแกผปวยอยางเขมงวดตอไป

2

ทบทวนวรรณกรรม 1. ระบาดวทยาของโรคเบาหวาน

สมาคมโรคเบาหวานของสหรฐอเมรกาไดใหคาจากดความของโรคเบาหวาน คอ กลมโรคทเกยวกบ metabolic โดยการทมนาตาลในเลอดสง ซงเกดจาก ความบกพรองของการหลงอนซลน หรอ การออกฤทธของอนซลน หรอเกดรวมกนทงสองแบบขางตน จะทาใหระดบนาตาลในเลอดสง และนาไปสการเกดโรคแทรกซอนทางหลอดเลอดทงหลอดเลอดขนาดเลกและหลอดเลอดขนาดใหญ (1)

จากการสารวจขององคการอนามยโลกป พ.ศ. 2538 พบวาทวโลกมผปวยเบาหวาน 135 ลานคน และ เพมขนเปน 194 ลานคนในปจจบน และคาดวาในป พ.ศ. 2568 จะมผปวยเบาหวานทวโลกประมาณ 333 ลานคน โดยเปนผปวยเบาหวานชนดท 2 ประมาณรอยละ 85 ถง 95 ของผปวยเบาหวานทงหมด (2) โดยพบวาอตราการเปนเบาหวานมแนวโนมสงขนในประเทศกาลงพฒนาและในทวปเอเชย สาหรบขอมลในประเทศไทย ในปพ.ศ. 2543 พบวามประชากรไทยทมอายมากกวา 35 ปขนไปเปนโรคเบาหวานถงรอยละ 9.6 หรอประมาณ 2.4 ลานคนจากจานวนประชากรทงประเทศ (3)

2. โรคเบาหวาน การวนจฉยและการรกษา

โรคเบาหวานเปนโรคซงเกดจากความผดปกตของตบออนทไมสามารถสรางฮอรโมนอนซลนไดเพยงพอหรอออกฤทธไดไมด เนองจากมภาวะตานอนซลน ทาใหรางกายไมสามารถใชนาตาลกลโคสไดอยางมประสทธภาพ นาตาลกลโคสจงสะสมเพมมากขนในเลอดจนเกนกาลงทไตจะเกบกกไวได นาตาลกลโคสจงถกขบออกมาทางปสสาวะ ทาใหปสสาวะมรสหวาน จงเปนทมาของคาวา “โรคเบาหวาน” (4, 5)

กลไกการควบคมระดบนาตาลในเลอดของรางกายนนคอนขางสลบซบซอน ซงมกระบวนการดงตอไปน คอ ภายหลงการรบประทานอาหาร สารอาหารจาพวกแปงและนาตาลจะถกยอยและดดซมเขาสกระแสเลอด ทาใหระดบนาตาลกลโคสในกระแสเลอดเพมสงขน ระดบนาตาลทเพมสงขนนจะเปนตวกระตนใหเบตาเซลล (β – cells) ในตบออนหลงฮอรโมนอนซลนเขาสกระแสเลอด ซงฮอรโมนนจะทาหนาทในการนาพานาตาลกลโคสเขาสภายในเซลลและกระตนเอนไซมภายในเซลลทาใหมการเผาผลาญนาตาลกลโคสเปนพลงงาน ทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลง นาตาลกลโคสสวนทมากเกนพอ รางกายจะเกบสะสมในรปของกลยโคเจน (glycogen) ท

3

ตบและกลามเนอ โดยจดเกบสะสมในรปไขมนไตรกลเซอไรด (triglyceride) ทเซลลเนอเยอตามผวหนงและหนาทอง ภายหลงรบประทานอาหาร 4-6 ชวโมง เมอกระบวนการยอยและดดซมสนสดลง ระดบนาตาลและระดบอนซลนในเลอดจะลดลง เมอเวลาผานไปรางกายจาเปนตองสรางนาตาลกลโคสขนมาใหม เพอรกษาระดบนาตาลกลโคสในเลอดใหอยในเกณฑทเพยงพอและเหมาะสมทจะใชเปนพลงงานของเซลลตางๆ ในรางกาย โดยขบวนการเปลยนกลยโคเจนใหกลบมาเปนนาตาลในเลอดใหม สวนในกรณทมการอดอาหารเปนระยะเวลานานจนกระทงกลยโคเจนถกใชจนหมดไป รางกายจะมการใชพลงงานสารองโดยยอยสลายเซลลไขมนใหกลายเปนกรดไขมนอสระในเลอดและถกเปลยนเปนกรดคโตนทตบ ซงกรดคโตนนสามารถใชเปนพลงงานทดแทนนาตาลกลโคสไดในเซลลตางๆ ของรางกาย (ในคนปกตจะมระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาอยประมาณ 90-140 มลลกรมตอเดซลตร) (1, 5)

องคการอนามยโลก (World Health Organization; WHO) ไดจาแนกชนดของเบาหวานตามพยาธสรรวทยาดงน (5, 6)

1. โรคเบาหวานชนดท 1 (Type 1 diabetes mellitus) มสาเหตจากพนธกรรมรวมกบภาวะภมคมกนของรางกายผดปกตหรอไมทราบสาเหต ไปกระตนระบบภมคมกนของรางกาย ทาใหเกดการอกเสบและการทาลายเซลลตบออนทมหนาทสรางอนซลน (β – cells ของ islet of langerhans) ทาใหเกดภาวะทมอนซลนตาและมนาตาลในเลอดสง ดงนนโรคเบาหวานชนดท 1 จงจาเปนตองรกษาดวยการฉดอนซลนเพอปองกนการเกดภาวะกรดคโตนคงในกระแสเลอด ผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 1 สวนใหญมลกษณะดงตอไปน

- อายนอยกวา 30 ป - รปรางผอมหรอนาหนกลดลงอยางรวดเรว - การดาเนนไปของโรคเกดขนอยางฉบพลน - มภาวะกรดคโตนคงในเลอด ในกรณทไมไดรบการกษา

2. โรคเบาหวานชนดท 2 (Type 2 diabetes mellitus) มกพบในคนทอายมากกวา 40 ปขนไปหรออาจเกดในคนอายนอยทมรปรางอวนและไมเกดภาวะกรดคโตนคงในกระแสเลอด ผปวยสวนใหญไมแสดงอาการผดปกต ซงจะตรวจพบเมอมการตรวจเลอดหรอมโรคแทรกซอนเกดขน

อาการของโรคเบาหวานทสาคญและพบบอยไดแก ถายปสสาวะบอยครง เนองจากระดบนาตาลในเลอดสงและจะถกขบออกมาทางปสสาวะ ซงนาตาลทถกขบออกมาน จะดงนาใน

4

รางกายออกมาดวย ทาใหกระหายนาและดมนามากขนเพอชดเชยนาทสญเสยออกไปทางปสสาวะ รวมถงการทมอาการหวบอยและรบประทานอาหารไดมาก แตนาหนกลดและออนเพลย เนองจากการทรางกายไมสามารถนานาตาลจากอาหารทรบประทานอาหารเขาไปเปลยนเปนพลงงานเพอนาไปใชได รางกายจงตองใชพลงงานจากการสลายเนอเยอโปรตนและไขมนในรางกายแทน กลไกการเกดโรคเบาหวานชนดท 2 ทสาคญ ไดแก

1. การเกดภาวะดออนซลน ผปวยทมภาวะนจะมระดบอนซลนมากกวาปกต แตอนซลนทมนนไมสามารถออกฤทธได โดยเฉพาะทเนอเยอของกลามเนอ

2. มการสรางอนซลนลดลงและอนซลนทสรางไดนนออกฤทธไดไมด ซงเปนผลมาจากการทมภาวะนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน

3. มการสรางนาตาลกลโคสจากตบมากขน ผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 สวนใหญมลกษณะดงตอไปน

1. มอายมากกวา 40 ป 2. อวนหรอมนาหนกเพมขนอยางผดปกต 3. มประวตครอบครวเปนโรคเบาหวาน 4. อาการของโรคเกดแบบคอยเปนคอยไป

ปจจยเสยงทมผลทาใหเกดโรคเบาหวานชนดท 2 ไดแก 1. พนธกรรมหรอมประวตครอบครวเปนโรคเบาหวาน 2. ความอวน (obesity) สมพนธกบภาวะดออนซลน 3. อายมาก (aging) มโอกาสเปนโรคเบาหวานมากขน 4. ความเครยด

3. โรคเบาหวานชนดอนๆ มดงน 1. โรคเบาหวานทมสาเหตจากโรคของตบออน (pancreatic diabetes) ทาให

เกดโรคเบาหวานได เชน - ตบออนอกเสบเรอรง (chronic pancreatitis) ในผทดมสราเรอรง - มประวตการผาตดตบออน

- โรคเบาหวานทสมพนธกบภาวะทพโภชนาการ มกเกดขนในเดกทมรปรางผอม มการขาดสารอาหาร หรอไดรบสารพษบางชนด

2. โรคเบาหวานทเกดจากโรคตอมไรทออนๆ เชน Cushing ‘s syndrome 3. โรคเบาหวานทเกดจากยาหรอสารเคม เชน ยาขบปสสาวะ ยาคมกาเนด 4. โรคเบาหวานทเกดจากความผดปกตของอนซลน

5

4. โรคเบาหวานในขณะตงครรภ (Gestation diabetes mellitus; GDM) หมายถง โรคเบาหวานทไดรบการวนจฉยครงแรกในขณะตงครรภ รวมถงความผดปกตของความทนตอกลโคส (glucose intolerance) ทเกดในขณะตงครรภ ผตงครรภทมภาวะดออนซลนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงของฮอรโมนทมฤทธตานอนซลน เชน estrogen, progesterone ซงเปนผลใหเกดโรคเบาหวานขณะตงครรภและจะหายไปภายหลงคลอด

การวนจฉย (Diagnosis)

เกณฑการตรวจวนจฉยโรคจากสมาคมโรคเบาหวานแหงสหรฐอเมรกาและองคการอนามยโรคไดเสนอเกณฑในการวนจฉยโรค ดงน (1)

1. เกณฑวนจฉยระดบปกตของนาตาลในเลอด - ระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาหลงอดอาหารอยางนอย 8 ชวโมง นอย

กวา 100 มลลกรมตอเดซลตร - ระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาท 2 ชวโมงหลงกนนาตาลกลโคส 75

กรม นอยกวา 140 มลลกรมตอเดซลตร 2. เกณฑวนจฉยความผดปกตของความทนตอกลโคส (impaired glucose

tolerance test) - ระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาหลงอดอาหารอยางนอย 8 ชวโมง อย ระหวาง 100 - 125 มลลกรมตอเดซลตร - ระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาท 2 ชวโมงหลงกนนาตาลกลโคส 75 กรมอยระหวาง 140 - 199 มลลกรมตอเดซลตร

3. เกณฑวนจฉยโรคเบาหวาน - ระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาหลงอดอาหารอยางนอย 8 ชวโมง

มากกวาหรอ เทากบ 126 มลลกรมตอเดซลตร จากผลการตรวจซาอยางนอย 2 ครง

- ระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาในเวลาใดๆ มากกวาหรอเทากบ 200 มลลกรมตอเดซลตร จากผลการตรวจซาอยางนอย 2 ครง รวมกบอาการของโรคเบาหวาน

6

- ระดบนาตาลกลโคสในพลาสมาท 2 ชวโมงหลงกนนาตาลกลโคส 75 กรม มากกวาหรอเทากบ 200 มลลกรมตอเดซลตร จากผลการตรวจซาอยางนอย 2 ครง

การรกษา (Treatment)

จดประสงคของการรกษาโรคเบาหวาน เพอใหผปวยสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดใหอยในเกณฑปกต ซงจะสามารถชะลอการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน หลกการสาคญในการรกษาโรคเบาหวานมดงน (5)

1. การควบคมอาหารหรอโภชนบาบด เปนหลกสาคญของการรกษาทตองปฏบตควบคกบการใชยาเบาหวานและการออกกาลงกายอยางสมาเสมอ เพอรกษาระดบนาตาลและไขมนในเลอดใหปกต รวมทงการควบคมนาหนกตวใหอยในเกณฑทเหมาะสม

2. การใชยาเบาหวาน ยาเมดรบประทานใชในการรกษาผปวยเบาหวานชนดท 2 และยาฉดอนซลนทจาเปนในการรกษาผปวยเบาหวานชนดท 1 สวนผปวยเบาหวานชนดท 2 อาจจาเปนตองใชยาฉดอนซลนในการรกษาโรคเบาหวานชวคราว เชน ขณะรบการผาตดใหญ หมดสตเนองจากมระดบนาตาลในเลอดสงมาก เปนตน

3. การออกกาลงกาย จะชวยลดระดบนาตาลในเลอดและชวยปองกนการเกดภาวะแทรกซอนโดยเฉพาะโรคหลอดเลอดใหญ (macrovascular complications)

4. การใหความรเรองโรคเบาหวาน เพอใหผปวยหรอผทมหนาทดแลผปวยสามารถนาความรทไดไปปฏบตในชวตประจาวน รวมทงสามารถตดตามและประเมนผลการควบคมโรคไดดวยตนเอง

5. การตดตามการรกษาอยางตอเนองตามนดหมาย เพอรบการรกษาทเหมาะสมและเปนผลดในการควบคมระดบนาตาลในเลอดใหใกลเคยงกบคนปกต

6. สาหรบการรกษาโรคเบาหวานขณะตงครรภ มจดมงหมายทสาคญของการรกษา คอการทาใหทารกทคลอดออกมามสขภาพรางกายแขงแรงปราศจากภาวะแทรกซอน โดยมการควบคมการรบประทานอาหารอยางเหมาะสมใหแมเพอใหทารกทอยในครรภเจรญเตบโตตามปกต

7

ยาทใชรกษาโรคเบาหวาน แบงเปน 2 ประเภท คอ 1. ยารกษาโรคเบาหวานชนดรบประทาน ภาวะนาตาลในเลอดสงในผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 นน แบงออกไดเปนระดบนาตาลในเลอดสงภายหลงการรบประทานอาหารและ ระดบนาตาลในเลอดสงแมในขณะทอดอาหาร กลไกทสาคญททาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดสงนเกดจากภาวะดออนซลนรวมกบความผดปกตของเบตาเซลล (β – cells) ทตบออนไมสามารถสรางและหลงอนซลนไดเพยงพอ การรกษาในระยะแรกนนจะมงเนนทการควบคมอาหารรวมกบการการออกกาลงกายทจะชวยลดภาวะดออนซลน อยางไรกตามถาการควบคมอาหารและออกกาลงกายไมเปนผล จะสงผลใหภาวะดออนซลนเพมขน อกทงเบตาเซลลทตบออนถกทาลายมากขนเรอยๆ ซงในระยะนผปวยจาเปนตองไดรบยาทออกฤทธลดระดบนาตาลในเลอด ยาตางๆ เหลานในปจจบนมอยหลายชนดและมกลไกการออกฤทธทแตกตางกนออกไป (7) ยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดทใชในผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 แบงเปน 3 กลมใหญๆ ตามกลไกการออกฤทธ ดงน (8)

1. ยาทกระตนการหลงอนซลน (insulin secretagogues) ไดแก • ยากลม Sulfonylureas ซงแบงออกเปน

- First generation ไดแก chlorpropamide - Second generation ไดแก glipizide, gliclazide, gliquidone,

glimepiride, glibenclamide • ยากลม Non – sulfonylureas ไดแก repaglinide, nateglinide

2. ยาทเพม insulin sensitivity (insulin sensitizers) ไดแก • ยากลม Biguanides ไดแก metformin • ยากลม Thiazolidinediones ไดแก rosiglitazone, pioglitazone

3. ยาทยบยงการดดซมคารโบไฮเดรตในลาไส ไดแก • ยากลม Alpha – glucosidase inhibitors ไดแก acarbose, voglibose,

miglitiol โดยสรปชนดและวธใชของยาเมดลดระดบนาตาลในเลอด แสดงดงตารางท 1 และกลไกการออกฤทธ ขอด ขอเสยและขอบงใชของยา แสดงดงตารางท 2

8

ตารางท 1: แสดงชนดและวธใชของยาเมดลดระดบนาตาลในเลอด (8)

ชนด ชอสามญ (Generic name)

ชอการคา (Trade name)

ขนาดยา (มลลกรม/วน)

วธการใชยา จานวน ครง/วน

1. Insulin secretagogue 1.1 Sulfonylureas 1.2 Non - sulfonylureas

Glipizide Gliclazide Gliquidone Glimepiride

Glibenclamide Chlorpropamide

Repaglinide Nateglinide

Minidiab®

Diamicron® Glurinor® Amaryl® Daonil®

Diabinese®

Novonorm® Starlix®

2.5 – 20 40 – 320 15 – 120

4 – 8 2.5 – 20

125 – 500

1.5 – 12 180 - 720

กอนอาหาร 30 นาท กอนอาหาร 30 นาท กอนอาหาร 30 นาท กอนอาหาร 30 นาท กอนอาหาร 30 นาท กอนอาหาร 30 นาท

กอนอาหาร 15 นาท กอนอาหารทนท

1 – 2 1 – 2 1 – 2 1 – 2 1 – 2

1 3 3

2. Insulin sensitizer 2.1 Biguanides 2.2 Thiazolidinediones

Metformin

Rosiglitazone Pioglitazone

Glucophage®

Avandia®

Actos®

500 – 3,000

4 – 8

15 - 45

หลงอาหาร

หลงอาหาร หลงอาหาร

1 – 3

1 – 2 1 – 2

3. ยบยงการดดซม กลโคส 3.1 Alpha - glucosidase inhibitors

Acarbose Voglibose

Glucobay® Basen®

150 – 300 0.6 – 0.9

พรอมอาหาร พรอมอาหาร

3 3

8

ตารางท 2: แสดงกลไกการออกฤทธ ขอด ขอเสยและขอบงใชของยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดชนดตางๆ (8)

Sulfonylureas secretagogue

Non – sulfonylureas secretagogue

Biguanides

Alpha – glucosidase inhibitors Thiazolidinediones (TZDs)

กลไกการออกฤทธทเดน

- เพมการหลงอนซลนจากตบออน

- ลดการสรางกลโคสจากตบ - ลดการดดซมนาตาลจากทาง เดนอาหาร

- เพมการนากลโคสเขาสเซลล ของเนอเยอเปาหมาย

ขอด

- ผปวยสวนใหญตอบสนอง ตอยาไดด - ออกฤทธเรว - ราคาถก

- ลดระดบนาตาลในเลอดสงหลงมออาหารไดดกวา sulfonylureas (ออกฤทธเรว)

- เปนทางเลอกสาหรบผปวยทแพ sulfonylureas

- ไมเกดภาวะนาตาลในเลอดตา (hypoglycemia)

- ลดระดบนาตาลในเลอดสงหลง มออาหาร - ไมเกดภาวะนาตาลในเลอดตา (hypoglycemia) - ยาไมถกดดซมเขาสกระแสเลอด

- ไมเกดภาวะนาตาลในเลอดตา (hypoglycemia)

- ลดภาวะดอตออนซลน

9

9

ตารางท 2: แสดงกลไกการออกฤทธและขอดของยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดชนดตางๆ (ตอ)

Sulfonylureas secretagogue Non – sulfonylureas secretagogue

Biguanides

Alpha – glucosidase inhibitors Thiazolidinediones (TZDs)

อาการไมพงประสงค

- ทาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา (hypoglycemia)

- นาหนกเพมขน - เกดภาวะ hyperinsulinemia - ผนขนทผวหนง (พบนอย) - เกดภาวะโลหตจาง (พบนอย) - คลนไส อาเจยน (พบนอย)

- นาหนกเพมขน - ทาใหเกดภาวะนาตาลในเลอด ตา (hypoglycemia) - เกดภาวะ hyperinsulinemia - ตาพรามวชวคราว - คลนไส ทองเสย - เอนไซมตบสงขนเลกนอย ชวคราว (พบนอย)

- มผลขางเคยงตอระบบ ทางเดนอาหาร เชน คลนไส อาเจยน ทองเสย

- มรายงานการเกด lactic acidosis (รอยละ 1)

- อาหารไมยอย ทองอด ปวด ทอง คลนไส อจจาระเหลวและ บอยขน

- นาหนกเพมขน - ตบอกเสบ - เกดการคงของนาในรางกาย ตว บวม - เกดภาวะโลหตจาง (พบนอย)

ขอบงใชตาม US FDA *

- Monotherapy หรอ - ใชรวมกบอนซลน หรอยาเมดลด ระดบนาตาลในเลอดชนดอน

- Monotherapy หรอ - ใชรวมกบยาเมดลดระดบ นาตาลในเลอดชนดอน

- Monotherapy หรอ - ใชรวมกบอนซลน หรอยาเมดลด ระดบนาตาลในเลอดชนดอน

- Monotherapy หรอ - ใชรวมกบยาเมดลดระดบ นาตาลในเลอดชนดอน

- ใชรวมกบอนซลน หรอยาเมด ลดระดบนาตาลในเลอดชนด อน

* US FDA = United State Food and Drug Administration

10

11

สงสาคญทตองเนนแกผปวยเบาหวาน คอ การรบประทานยาเมดเพยงอยางเดยวโดยไมมการควบคมอาหารและออกกาลงกายจะไมสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด ดงนนผปวยเบาหวานจาเปนตองรบประทานยา ควบคมอาหาร รวมทงออกกาลงกายอยางสมาเสมอเพอผลในการรกษาโรคทด (7) 2. ยาฉดอนซลน อนซลนเปนฮอรโมนทสรางจากเซลลของตบออน โดยปกตจะมการสรางและหลงออกมาสกระแสเลอดในปรมาณนอยๆ ตลอดเวลาและจะหลงออกมาเพมขนเมอมการกระตนจากอาหารทรบประทานเขาไปโดยเฉพาะอยางยงนาตาลกลโคส อนซลนทาหนาทสาคญคอ การนาพากลโคสเขาสเซลลเพอใชเปนพลงงาน นอกจากนนยงทาหนาทอนๆ เชน ชวยเสรมสรางเนอเยอตางๆ ควบคมระดบกรดไขมนในเลอด เปนตน (9) ผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 1 นน ตบออนไมสามารถสรางและหลงอนซลนในปรมาณทเพยงพอตอความตองการของรางกาย จาเปนตองไดรบการฉดยาอนซลนไปตลอดชวตเพอปองกนภาวะเลอดเปนกรดจากคโตน สวนผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 นน ตบออนยงสามารถสรางและหลงอนซลนได แตอาจไมพอเพยงทจะเอาชนะภาวะดออนซลนได ในระยะแรกนนผปวยจงสามารถใชยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดทออกฤทธกระตนการหลงอนซลนไดผล แตเมอเวลาผานไปนานขน เซลลตบออนจะเรมเสอมสภาพลง ในทสดเซลลตบออนไมสามารถสรางอนซลนไดอยางพอเพยงแมในภาวะอดอาหาร ในระยะนผปวยจาเปนตองไดรบยาฉดอนซลนเพอลดระดบนาตาลในเลอดเชนเดยวกนกบผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 1 (9) การจาแนกประเภทของอนซลน ตามระยะเวลาในการออกฤทธสามารถแบงไดเปน 4 ประเภท คอ (10)

1. Rapid-acting insulin เปนอนพนธของอนซลนทไดจากการเปลยนแปลง amino acid บางตวบนสายอนซลน ไดแก insulin lispro และ insulin aspart อนซลนประเภทนเรมออกฤทธภายใน 15-30 นาท หลงฉดเขาผวหนง ออกฤทธสงสดท 30-90 นาท และฤทธคงอยนาน 3-4 ชวโมง อนซลนชนดนสามารถใหทางหลอดเลอดดาได

2. Short-acting insulin ไดแก regular insulin เปนอนซลนชนดใสทเรมออกฤทธภายใน 30-60 นาท ออกฤทธสงสดท 2-3 ชวโมง และออกฤทธไดนาน 3-6 ชวโมง จงแนะนาใหฉดกอนรบประทานอาหารประมาณครงชวโมง อนซลนนสามารถใหทางหลอดเลอดดาได

12

3. Intermediate-acting insulin เปนอนซลนทมลกษณะขนและไมสามารถฉดเขาหลอดเลอดดาสามารถแบงไดเปนประเภท คอ

3.1 Neutral Protamine Hagedorn หรอ isophane insulin (NPH) ใช protamine เปนสารททาใหอนซลนออกฤทธนานขน อนซลนชนดนเรมออกฤทธภายใน 2-4 ชวโมง หลงฉดเขาใตผวหนง ออกฤทธสงสดท 6-10 ชวโมง และออกฤทธไดนาน 10-16 ชวโมง

3.2 Lente insulin ใชสงกะส (Zinc) เปนสารททาใหอนซลนออกฤทธนานขนระยะเวลาของการออกฤทธชากวา NPH insulin เลกนอย โดยเรมออกฤทธภายใน 3-4 ชวโมงหลงฉดเขาใตผวหนง ออกฤทธสงสดท 6-12 ชวโมง และออกฤทธนานได 12-18 ชวโมง

4. Long-acting insulin ไดแก ultralente insulin เรมออกฤทธภายใน 6-10 ชวโมง หลงฉดเขาใตผวหนง ออกฤทธสงสดท 10-16 ชวโมง และออกฤทธไดนาน 18-20 ชวโมง

นอกจากนยงมอนพนธของอนซลนอกหนงชนด คอ insulin glargine ซงสามารถออกฤทธได 24 ชวโมง สาหรบอนซลนฉดชนดตางๆ สามารถผสมกนได เพอใหสามารถควบคมนาตาลทเวลาตางๆ กนไดมากขน โดยอาจเปนอนซลน ทมการผสมมากอนแลวจากผผลต ในสดสวนตางๆ กน หรอนามาผสมเองในหลอดฉดอนซลนกอนฉดกได ยกเวน insulin glargine ซงไมสามารถผสมไดกบ short – acting insulin (regular insulin หรอ lispro) 3. ภาวะแทรกซอนในผปวยเบาหวาน ผปวยเบาหวานทควบคมโรคไดไมด จะมภาวะแทรกซอนเกดขนกบผปวย ซงสามารถแบงไดเปน ภาวะแทรกซอนเฉยบพลนและภาวะแทรกซอนเรอรง ดงน 3.1 ภาวะแทรกซอนเฉยบพลนในผปวยเบาหวาน ภาวะแทรกซอนเฉยบพลนในผปวยเบาหวานสามารถทาใหผปวยเสยชวตไดถาไมไดรบการตรวจวนจฉยและเขารบการรกษาอยางถกตองและรวดเรว ภาวะแทรกซอนเฉยบพลนในผปวยเบาหวานม 2 ลกษณะใหญๆ คอ (11) 1. ภาวะนาตาลในเลอดตา (hypoglycemia) คอภาวะทมนาตาลในเลอดตากวา 60 มลลกรมตอเดซลตร ซงภาวะนอาจเกดขนไดอยางเฉยบพลนจนอาจเปนเหตใหตองเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาล

13

สาเหตของภาวะนาตาลในเลอดตา ไดแก (12, 13) - บรโภคอาหารไมเพยงพอ รบประทานอาหารไมเปนเวลา หรอรบประทาน

อาหารประเภทคารโบไฮเดรตนอยเกนไป - ใชยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดหรอยาฉดอนซลนมากเกนไป - ออกกาลงกายมากเกนไป อาการทเกดจากภาวะนาตาลในเลอดตาจะเกดขนอยางรวดเรวและมอาการ ดงน (11, 12) - รสกไมสบายตวอยางทนททนใด - ตวสน เหงอออกมาก - หวจด - ใจสน หวใจเตนเรวและแรง - มนงง เวยนศรษะ หนามด ตาลาย ปวดศรษะ - รสกชาบรเวณปลายมอและรมฝปาก - มความผดปกตทางการออกเสยงและการมองเหน - รสกหงดหงด กาวราว สบสน

ถาผปวยไดรบการแกไขภาวะนาตาลในเลอดตาไมทน ผปวยอาจหมดสตได การแกไข ภาวะนาตาลในเลอดตา อาจทาไดโดยการใหผปวยรบประทานอาหารจาพวกคารโบไฮเดรตทดดซมเรวในปรมาณทเหมาะสม เชน นาตาล นาหวาน ลกอม เปนตน (14) การปองกนไมใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา ไดแก (12, 13) - ควบคมการรบประทานอาหารใหถกตองและเหมาะสมอยางสมาเสมอ - ใชยาฉดอนซลนและยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดในปรมาณและจานวนท

ถกตองตามแพทยสง - ควรออกกาลงกายอยางเหมาะสม ไมหกโหม - ตรวจระดบนาตาลในเลอดอยางสมาเสมอ - ควรมของหวานพกตดตวเสมอ เพอแกไขภาวะนาตาลในเลอดตา เชน ลกอม - แจงผใกลชดใหทราบวาทานเปนโรคเบาหวานและอธบายวธการชวยเหลอเมอ

มอาการผดปกตเกดขน - ปรกษาแพทยถามอาการบงชถงภาวะนาตาลในเลอดตาบอยครง

14

2. ภาวะนาตาลในเลอดสง (hyperglycemia) คอ ภาวะทรางกายควบคมระดบนาตาลในเลอดไมได โดยระดบนาตาลในเลอดจะมคาสงมากกวา 200 มลลกรมตอเดซลตร ภาวะนาตาลในเลอดสงมกเกดขนอยางชาๆ ในผปวยทเปนโรคมานาน ปญหารายแรงจะเกดขนไดหลายประการโดยเฉพาะปญหาทเกดกบหลอดเลอดฝอยทไปเลยงไต ปลายประสาท และหลอดเลอดใหญทไปเลยงสมอง หวใจ และแขนขา (11) ภาวะนาตาลในเลอดสงม 2 ประเภท คอ 2.1 ภาวะนาตาลในเลอดสงมากกวา 240 มลลกรมตอเดซลตร จนผปวยหมดสตแตไมพบสารคโตนในเลอด (hypoosmolar nonketotic hyperglycemic coma : HNHC) ความผดปกตนสวนใหญพบในผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 โดยผปวยจะมอาการชกกระตกเปนบางสวน บรเวณแขนขา และมกมอาการไมรสกตว (14) สาเหตของภาวะนาตาลในเลอดสงชนด HNHC ไดแก (11, 13) - ไมควบคมอาหาร รบประทานอาหารมากเกนไป โดยเฉพาะอาหารประเภท

คารโบไฮเดรต - ไมออกกาลงกาย

- รบประทานยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดหรอใชยาฉดอนซลนไมสมาเสมอหรอไดรบยาในขนาดทนอยเกนไป

- มปจจยเสยง เชน มอาการเจบปวย มภาวะเครยด ผปวยสงอาย - ไดรบยาอนๆ ซงมฤทธตานอนซลน อาการเตอนของการเกดภาวะนาตาลในเลอดสงชนด HNHC อาการจะคอยๆ เกดขน ซงมอาการดงตอไปน (11) - กระหายนามาก ออนเพลย เหนอยงาย - นาหนกลดลง - ปสสาวะบอยและมากผดปกตโดยเฉพาะเวลากลางคน - รสกเพลย งวงนอนอยางทไมเคยเปน - ปวดศรษะ ตามว - คลนไส อาเจยน รสกไมสบายทอง - ซม หมดสต ชกกระตก

15

การแกไขภาวะนาตาลในเลอดสงชนด HNHC อาจทาไดโดย (11) - พกผอนอยางเพยงพอ ออกกาลงอยางเหมาะสม - พบแพทยเพอพจารณาการเพมขนาดยา การปองกนไมใหเกดภาวะนาตาลในเลอดสงชนด HNHC ไดแก (11) - ควบคมปรมาณอาหารทรบประทานอยางถกตองและเหมาะสม - ใชยาใหถกขนาดและเวลาตามทแพทยแนะนา - ตรวจระดบนาตาลในเลอดสมาเสมอ - ถามภาวะนาตาลในเลอดสงเกดขนบอยครง ควรปรกษาแพทย 2.2 ภาวะน าตาลในเลอดสงมากและตรวจพบสารคโตนในเลอด (diabetic ketoacidosis: DKA) ภาวะ ketoacidosis คอ ภาวะทมระดบนาตาลในเลอดสงมากรวมกบการมสารคโตน (ketone) ออกมาทางปสสาวะ ภาวะนสวนใหญเกดในผปวยเบาหวานชนดท 1 ซงภาวะนจะเกดขนอยางเฉยบพลนและมอาการรนแรงจนถงตายได (11) ผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 มกไมคอยเกดภาวะนแตอาจพบไดในรายทไมไดรบการรกษาทดและอาจพบในผปวยทมภาวะเครยดหรอมโรคตดเชอรนแรงรวมดวย สาเหตเกดจากการมปรมาณอนซลนไมเพยงพอทจะนานาตาลเขาสเซลลเพอใชเปนพลงงาน เมอเซลลของเนอเยอไมสามารถใชนาตาลได ระดบนาตาลในเลอดจงเพมสงขนและรางกายจะใชพลงงานจากการยอยสลายไขมน ผลทเกดขน คอ คโตนถกปลอยออกมาสกระแสเลอด ถาไมแกไขภาวะนดวยยาฉดอนซลนจะเกดความผดปกตขน คอ (11, 12) - ระดบนาตาลในเลอดเพมสงขนมากกวา 300 มลลกรมตอเดซลตร - ระดบคโตนในเลอดเพมสงขนจนมบางสวนทถกขบออกมาทางปสสาวะ

- เกดภาวะเลอดเปนกรด ซงภาวะนจะเกดขนเรวมาก โดยเฉพาะรายทมอาการ เจบปวยรวมดวย

อาการของภาวะนาตาลในเลอดสงชนด DKA ไดแก (11) - คลนไส อาเจยน ปวดทอง - ปสสาวะบอย

- กระหายนามาก แมผปวยจะดมนามากแตกไมสามารถชดเชยนาทสญเสยไป ทาใหเกดการขาดนา (dehydration) ขน ผปวยจะปสสาวะมากกวา 5 ลตรตอวน การปสสาวะจานวนมากนจะทาใหรางกายสญเสยโซเดยมและ โปแตสเซยมรวมดวย ถาผปวยมอาการอาเจยนรวมดวยจะเปนเหตใหสญเสย

16

โซเดยมและโปแตสเซยมมากยงขน เปนเหตใหเกดภาวะเลอดเปนกรดเพมขน อกทงลมหายใจยงมกลนของคโตนรวมดวย

- หายใจลกและเรว การแกไขภาวะนาตาลในเลอดสงชนด DKA ทาไดโดยการไปพบแพทยเพอรกษาอาการโดยดวน (11) การปองกนไมใหเกดภาวะนาตาลในเลอดสงชนด DKA ทาไดโดย (11, 12) - ควบคมปรมาณอาหารทรบประทานอยางถกตองและเหมาะสม - ใชยาใหถกขนาดตามทแพทยแนะนาทงขนาดและเวลาทกาหนด - ตรวจวดระดบนาตาลในเลอดอยางสมาเสมอ ถาระดบนาตาลในเลอดสงกวา

240 มลลกรมตอเดซลตร ควรงดการออกกาลงกายเพอปองกนการเกดภาวะเลอดเปนกรดมากขนและควรพบแพทยโดยดวน

ภาวะแทรกซอนเฉยบพลนดงกลาวขางตนสามารถปองกนและรกษาใหหายได อตราการเกดของภาวะเหลานขนกบชนดของเบาหวาน สภาพรางกายของผปวย และสงทเปนสาเหตใหเกด การปองกนไมใหเกดภาวะแทรกซอนเฉยบพลนในผปวยเบาหวานสามารถทาไดโดยใหความรแกผปวยและผดแล โดยอธบายใหทราบถงสาเหต อาการ วธการแกไข และทสาคญ คอ การทาใหผปวยตระหนกถงความสาคญของการควบคมโรคทด เพอปองกนไมใหเกดอนตรายทอาจลกลามถงชวตได (11) 3.2 ภาวะแทรกซอนเรอรงในผปวยเบาหวาน ผปวยเบาหวานมโอกาสเกดภาวะแทรกซอนเรอรงได ซงภาวะแทรกซอนเหลานทาใหผปวยเกดความทกขทรมานทงทางรางกายและจตใจ รวมทงเปนสาเหตการตายทสาคญของผปวยเบาหวาน การใหความรแกผปวยเบาหวานจงมความสาคญมาก เนองจากสามารถปองกนและชะลอการเกดภาวะแทรกซอนตางๆ ได การสงเกตอาการเรมแรกของภาวะแทรกซอนนนจะชวยใหผปวยไดรบการรกษาตงแตเรมตนเพอลดอนตรายทอาจเกดขนได (13) ภาวะแทรกซอนเรอรงในผปวยเบาหวานทสาคญ แบงเปน 3 ประเภท ดงตอไปน 1. ภาวะแทรกซอนจากการถกทาลายของเสนเลอดขนาดเลก (Microangiopathy) เปนภาวะแทรกซอนเรอรงทเกดจากความผดปกตของเสนเลอดขนาดเลกทไปเลยงอวยวะทสาคญ คอ ตาและไต โดยทเซลลบผนงหลอดเลอดบรเวณนนเกดการแขงตว สาเหตทสาคญของการเกดภาวะแทรกซอนน คอ การมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน (11, 13) ซงภาวะแทรกซอนจากการถกทาลายของเสนเลอดขนาดเลกทสาคญ ไดแก

17

1.1 จอตาเสอมจากโรคเบาหวาน (diabetic retinopathy) ผปวยทเปนโรคเบาหวานมานานเสนเลอดฝอยในตาจะเกดการเปลยนแปลงในลกษณะทโปงพองออก (microaneurysms) ซงเสนเลอดฝอยนนอาจแตกออกและมของเหลวรวมถงเลอดรวออกมา เมอรอยแตกทเสนเลอดนนหายด จะเกดเปนแผลเปนซงขดขวางการไหลเวยนของเลอดทมาเลยงลกตา จงทาใหเกดการสรางเสนเลอดใหมขนเพอชวยในการไหลเวยนของเลอดทมาเลยงลกตา แตเสนเลอดทสรางขนมาใหมนจะเปราะและแตกงายทาใหมของเหลวรวมถงเลอดรวออกมาอยในบรเวณวนตา (vitreous) และจอตา (retina) ระยะนตาจะเรมมว ถาจดทมเลอดออกอยใกลกบจดศนยกลางรบภาพบรเวณจอตา (macula) จะมอาการมองไมเหนชวขณะ ถายงไมไดรบการรกษาอาจตาบอดไดเนองจากจานวนแผลเปนทเพมมากขนนนเกดการหดรดตวจนสวนของจอตาฉกขาดออกจากสวนหลงของลกตา (retinal detachment) (13) วธปองกน คอ การตรวจตาโดยจกษแพทย ซงจะสามารถตรวจพบไดในระยะเรมตนทผปวยยงไมมความผดปกตของสายตาเกดขน การตรวจพบในระยะเรมตนและไดรบการรกษาทนทจะปองกนการเกดจอตาเสอมจากโรคเบาหวานได ทงนผปวยทเปนเบาหวานควรควบคมระดบนาตาลในเลอดและความดนโลหตรวมดวย (11, 13) 1.2 ตอกระจกจากโรคเบาหวาน (diabetic cataract) มสาเหตมาจากการสะสมของนาตาลบรเวณเลนสตา ทาใหเลนสตาบวมและการมองเหนจะพรามว ไมเกยวกบการไหลเวยนของของเหลวภายในลกตา ซงตอกระจกนเปนภาวะแทรกซอนเรมแรกทเกดขนกบตา การปองกนทาไดโดยการควบคมระดบนาตาลในเลอดใหอยในเกณฑทเหมาะสม (90-140 มลลกรมตอเดซลตร) (13) 1.3 ไตเสอมจากโรคเบาหวาน (diabetic nephropathy) ในผปวยเบาหวาน ผนงเสนเลอดเลกๆ ในไตจะหนาและแขงตว ทาใหสญเสยหนาทในการกรองเลอดทไหลผานไต ซงสามารถพบโปรตนรวไหลออกมาทางปสสาวะ ในระยะเรมแรกทไตเรมเสอมนน ผปวยยงไมมอาการทเหนไดชด แตสามารถทราบไดจากการตรวจหาระดบอลบมนในปสสาวะ ซงในภาวะปกตจะตรวจพบอลบมนไดไมเกน 20 ไมโครกรมตอนาท เมอไตเสอมมากขนจะมการสญเสยโปรตนทางปสสาวะมากขน ผปวยจะมอาการตวบวมจากการคงของนาในรางกาย ในทสดผปวยจะเกดไตวาย (11, 13) 2. ภาวะแทรกซอนจากการถกทาลายของเสนเลอดขนาดใหญ (macroangiopathy) ภาวะทเสนเลอดแดงแขงและตบแคบ (arteriosclerosis) เปนภาวะทคกคามสขภาพของผปวยเบาหวานมากทสด การเปลยนแปลงของเสนเลอดขนาดใหญในลกษณะนเกดขนกบ

18

ผปวยเบาหวานไดงายและรนแรงเมอเปรยบเทยบกบผทไมเปนโรคเบาหวาน ภาวะนกอใหเกดพยาธสภาพตอหวใจ สมอง ขาและเทา ภาวะทเสนเลอดแดงแขงและตบแคบเปนผลของการเกดแผลทเซลลบผนงหลอดเลอด ทาใหเกดการแบงเซลลเพมขนทบรเวณนน เมอมไขมนในเลอดในเลอดสง ซงรวมทงโคเลสเตอรอลและไตรกลเซอไรด ไขมนเหลานจะสะสมทผนงเสนเลอด ทาใหเกดการแขงตว ตบแคบและสญเสยความยดหยนในการบบตวเพอสงเลอดไปเลยงอวยวะตางๆ (11, 13) ภาวะทเสนเลอดแดงแขงและตบแคบกอใหเกดโรคเสนเลอดหวใจตบตน (ischemic heart disease) กลามเนอหวใจตาย (myocardial infarction) ความดนโลหตสง (hypertension) โรคของหลอดเลอดสมอง (stroke) และเลอดไหลเวยนไปเลยงบรเวณขานอยลง (peripheral artery disease) เปนตน (13) ปจจยเสยงทสงผลใหเกดภาวะทเสนเลอดแดงแขงและตบแคบน ไดแก เบาหวาน ไขมนในเลอดสง ความดนโลหตสง กรรมพนธ อวน ความเครยด และการสบบหร (13) 3. ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาท (diabetic neuropathy) เปนภาวะแทรกซอนทพบไดมากในผปวยเบาหวาน ภาวะนเกดจากการทาลายเซลลประสาทและเสนเลอดฝอยทมาเลยงบรเวณเสนประสาท ทาใหเสนประสาทสญเสยหนาทไป (13) ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาทแบงออกเปน 2 ประเภท คอ (13) 3.1 Peripheral neuropathy เปนการเสอมของเสนประสาททไปเลยงอวยวะสวนปลาย ผปวยมอาการชาบรเวณปลายมอปลายเทา ประสาทรบความรสกเสยไป เมอมการสมผสกบสงทเปนอนตราย เชน ความรอน ความเยน ของมคม ผปวยจะไมมความรสก จงเปนอนตรายตอผปวยมากเพราะจะทาใหเกดบาดแผลไดงาย บางครงอาจมอาการปวดแสบปวดรอนบรเวณฝาเทา ปวดบรเวณนอง อาการเหลานจะดขนเมอมการเดน และจะปวดมากอกครงในเวลากลางคน 3.2 Autonomic neuropathy เปนการเสอมของระบบประสาทอตโนมตทควบคมการทางานของหวใจ หลอดเลอด ลาไส ตอมไรทอและกลามเนอเรยบทวรางกาย ซงสามารถแบงตามระบบการทางานไดดงน - ระบบทางเดนอาหาร (gastrointestinal tract) อาการทเกดขนจากการเสอมของ

เสนประสาทในระบบนไดแก ทองเสยโดยไมทราบสาเหตและอาจมอาการทองผกรวมดวย

19

- ระบบสบพนธและขบถาย (genitourinary tract) อาการทเกดขนจากการเสอมของเสนประสาทในระบบนไดแก กลนปสสาวะไมอย ปสสาวะไมสด ตดเชอในทางเดนปสสาวะไดงายและเสอมสมรรถภาพทางเพศ โดยเฉพาะในเพศชาย

4. การใหความรโรคเบาหวานแกผปวย

ผปวยเบาหวานทกคนจาเปนตองมความรความเขาใจในโรคทตนเปนอยอยางด ทงนเพราะการปฏบตตวทถกตองจะสามารถปองกนและชะลอการเกดภาวะแทรกซอนตางๆ ทเกดขน อนเปนสาเหตการตายและทพลภาพในผปวยเบาหวานได ผปวยเบาหวานสวนใหญขาดความรความเขาใจในโรคทเปนอย สวนใหญรบรหรอศกษาโรคทเปนอย จากคาบอกเลาของคนทเปน อานจากหนงสอหรอเรยนรดวยประสบการณของตนเอง มเพยงสวนนอยเทานนทไดรบความรเรองโรค จากบคลากรสาธารณสข ทงนเนองจากคลนกเบาหวานสวนใหญ มผปวยจานวนมาก บคลากรสาธารณสขมกไมมเวลาพดคย อธบายหรอตอบคาถามของผปวยมากนกและผปวยเบาหวานจานวนมากตองการเพยงไดรบการตรวจจากแพทยและรบยาเทานน ดงนนจงมกพบวาผปวยจานวนมากไมปฏบตตามแพทยสง รบประทานยาไมถกวธ ไมฉดอนซลน ไมออกกาลงกาย เปนตน ปญหาตางๆ เหลานจะแกไขลลวงไปได ตองอาศยความรความเขาใจทไดรบจากผสอนทมความรความชานาญ และทสาคญคอมเวลาใหมากพอ มความสมพนธอนดระหวางบคลากรสาธารณสข โดยเฉพาะแพทย เภสชกร และผปวย จะทาใหการดแลรกษาโรคเบาหวานเปนไปอยางมประสทธภาพ และบรรลผลตามการรกษา (4)

ผปวยเบาหวานจานวนมากไมเขาใจและไมเหนความสาคญของการเรยนรโรคเบาหวานและการดแลตนเอง ผปวยจานวนหนงเบอการรอคอยทโรงพยาบาล ไมชอบการถกเจาะเลอด ดงนนจงไปซอยามารบประทานเอง ผปวยจานวนหนงมการเตรยมตวกอนทจะมาพบแพทย โดยอดอาหารเปนเวลาหลายๆ ชวโมงหรอลดปรมาณอาหารทรบประทานหลายวนกอนมาพบแพทย เพอใหระดบนาตาลในเลอดลดลง หลายคนปฏเสธการฉดอนซลน ทงๆ ทระดบนาตาลในเลอดสงและมภาวะดอตอยาเมดลดระดบนาตาล ปญหาตางๆ เหลานเปนสงทเหนอยทกๆ วนในสถานบรการทางการแพทย ผลทตามมาคอ ผปวยเบาหวานสวนใหญจะเกดภาวะแทรกซอนตามมาภายหลงจากไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานแลวประมาณ 10-15 ป (4)

ความเขาใจทถกตองและการเหนความสาคญของการเรยนรโรคเบาหวาน ทงผปวยและผใหการดแลผปวยเบาหวานจงเปนหวใจสาคญของการดแลรกษาโรคเบาหวานในระยะยาว

20

4.1 อาหารกบโรคเบาหวาน อาหารมบทบาทสาคญตอการรกษาและควบคมโรคเบาหวาน ซงการใหความรความเขาใจเกยวกบอาหารเปนสงทจาเปนสาหรบผปวยทกคน การรจกเลอกรบประทานและกาหนดปรมาณอาหารทเหมาะสมกบความตองการของรางกายจะทาใหผปวยสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด โดยมระดบนาตาลในเลอดตลอดวนใกลเคยงกบคนปกต ซงจดมงหมายในการควบคมและกาหนดอาหารสาหรบผปวยเบาหวานเพอใหผปวยไดรบสารอาหารและพลงงานทเพยงพอกบความตองการของรางกายในแตละวน ทงนปรมาณสารอาหารทผปวยไดรบนน จะตองอยในเกณฑททาใหระดบนาตาลในเลอดอยในเกณฑทเหมาะสมดวย การควบคมอาหารยงรวมถงการควบคมนาหนกใหอยในเกณฑทเหมาะสมเพอปองกนและชะลอการเกดโรคแทรกซอนจากโรคเบาหวาน การดาเนนชวตประจาวนไดเปนปกตและมคณภาพชวตทด (15) หมวดหมของอาหารทผปวยเบาหวานจาเปนตองทราบ ประกอบดวย (15, 16)

1. อาหารทควรหลกเลยง อาหารทผปวยเบาหวานควรหลกเลยง ไมควรรบประทาน เพราะจะทาใหระดบนาตาลในเลอดสงขนอยางรวดเรว เชน ขนมหวาน อาหารและเครองดมทมนาตาลปรมาณสง เชน ผลไมเชอม นาอดลม เปนตน รวมทงเครองดมชกาลงและนมปรงแตงรส ซงจะมนาตาลผสมอยเปนจานวนมาก อาหารทผปวยเบาหวานสามารถรบประทานทดแทนอาหารทควรหลกเลยง ไดแก นาผก นาผลไมทไมใสนาตาล นมพรองไขมนเนย เครองดมหรอขนมทใสนาตาลเทยม เปนตน

2. อาหารทรบประทานไดไมจากดจานวน อาหารทผปวยเบาหวานรบประทานไดไมจากดจานวน ไดแก อาหารทใหพลงงานตา มใยอาหารสง เชน ผกใบเขยวทกชนด

3. อาหารทควรกาหนดปรมาณในการรบประทาน 3.1 คารโบไฮเดรต เปนสารอาหารทใหพลงงานแกรางกาย อาหารประเภทน

ควรควบคมในผปวยเบาหวาน เนองจากการรบประทานทมากเกนไปจะทาใหระดบนาตาลในเลอดสงอยางรวดเรว อาหารประเภทน เชน ขาว แปง นาตาล เผอกและมน

3.2 โปรตน เปนสารอาหารทจาเปนตอการเจรญเตบโตและซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย เนอสตวโดยทวไปมกมมกมไขมนแทรกอยในปรมาณทแตกตางกนไปตามชนดของเนอสตว ผปวยเบาหวานควรเลอกรบประทานเนอสตวทมไขมนตา เนองจากจะชวยปองกนและชะลอโรคแทรกซอนทเกดจากโรคเบาหวานได โดยเฉพาะโรคหวใจและหลอดเลอด ตวอยางของอาหารประเภทโปรตนทควรบรโภค เชน เนอปลา เนอไก โปรตนจากพชจาพวกถว เปนตน

21

3.3 ไขมน เปนเปนสารอาหารทใหพลงงานแกรางกาย อาหารประเภทนควรควบคมในผปวยเบาหวานเนองจากการรบประทานทมากเกนไปจะเพมปจจยเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ซงเปนโรคแทรกซอนทเกดจากโรคเบาหวาน ดงนนผปวยเบาหวานควรหลกเลยงไขมนทมาจากสตว เชน นามนหม ไขแดง หนงสตว เปนตน และควรบรโภคไขมนทมาจากพชแทน เชน นามนถวเหลอง นามนขาวโพด เปนตน

3.4 ผลไม ผลไมแตละชนดจะมปรมาณนาตาลแตกตางกนไปตามแตละชนด ซงจาเปนตองกาหนดปรมาณทไดรบอยางเหมาะสม และควรรบประทานพรอมกบมออาหาร จะทาใหการดดซมนาตาลจากผลไมเขาสกระแสเลอดชากวาการรบประทานผลไมเปนมอวางเพยงมอเดยว ทาใหการควบคมระดบนาตาลในเลอดไมใหเพมสงขน

เครองดมทมแอลกอฮอลไมเหมาะสาหรบผปวยเบาหวาน เนองจากผปวยเบาหวานทรบประทานยาเบาหวานชนดเมดรวมกบเครองดมประเภทนจะเกดอาการไมพงประสงคไดงาย เชน อาการปวดศรษะ คลนไสอาเจยน ความดนโลหตตา เปนตน สวนผปวยท ฉดอนซลนนน แอลกอฮอลจะไปยบยงการสรางนาตาลกลโคสจากตบ การดมเครองดมประเภทนจะทาใหผปวยเกดภาวะนาตาลในเลอดตาไดงาย (15) สาหรบผปวยเบาหวานชนดท 2 สวนใหญมกจะมรปรางอวน การรบประทานอาหารชนดและปรมาณทไมเหมาะสมนน รางกายจะเกบสะสมไขมนและไตรกลเซอไรดสง การลดนาหนกจะชวยลดปรมาณไขมนทสะสมในรางกาย ซงเปนสงทจาเปนสาหรบผปวยเบาหวาน การลดนาหนกในผปวยเบาหวานควรปฏบตตามวธทถกตองและเหมาะสม คอ การควบคมอาหาร โดยรบประทานในปรมาณทเหมาะสม ลดอาหารประเภทแปง นาตาล ไขมนและอาหารทมแคลอรสงใหนอยลง ควรควบคมการรบประทานอาหารตดตอกนเปนประจาทกวน รวมกบการออกกาลงกายอยางสมาเสมอ จะชวยใหการลดนาหนกเปนไปอยางมประสทธภาพ ซงจะทาใหระดบนาตาลและไขมนในเลอดลดลง อกทงการลดนาหนกยงชวยลดภาวะดอตออนซลนลดลงดวย (15, 16) การคานวณปรมาณพลงงานทผปวยควรไดรบในแตละวน รวมถงวธการควบคมอาหารตามทกลาวมาแลวนน สงทควรพจารณารวมดวยเกยวกบตวผปวย คอ อาย เพศ สวนสง นาหนก การตงครรภ และกจวตรประจาวนของผปวย เพอใหผปวยไดรบพลงงานทเพยงพอในแตละวน เพอปองกนการเกดภาวะนาตาลในเลอดตา รวมถงการเจรญเตบโตตามปกตของทารกทอยในครรภดวย

4.2 การออกกาลงกายกบโรคเบาหวาน ระดบนาตาลในเลอดของมนษยมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ภายหลงการรบประทานอาหารในแตละมอมผลทาใหนาตาลในเลอดเพมสงขนได นาตาลในเลอดจะถกใชเปน

22

พลงงานสาหรบอวยวะตางๆ ของรางกาย โดยทกลามเนอเปนอวยวะสาคญทใชนาตาลกลโคสเปนพลงงาน ซงในขณะเดยวกนกเปนแหลงเกบนาตาลกลโคสทเหลอใชในรปของกลยโคเจน การออกกาลงกายอยางสมาเสมอจะทาใหกลามเนอสามารถใชนาตาลกลโคสไดอยางมประสทธภาพและเกบกกนาตาลกลโคสไดมากขน (14) การออกกาลงกาย หมายถง การมกจกรรมเสรมจากชวตประจาวน โดยมการเคลอนไหวของกลามเนอและขอตอตางๆ ทวรางกาย ทาใหมการสบฉดไหลเวยนโลหตทเพมสงขน ทาใหสมรรถภาพการทางานของปอดและหวใจดขน อกทงยงชวยลดนาหนกในคนทมนาหนกตวเกน ชวยเพมความแขงแรงของกลามเนอและขอตอตางๆ และยงเปนการชวยบาบดทางจตเพอลดความเครยด ความกงวลลงได พบวาการออกกาลงกายทเหมาะสมจะทาใหผปวยเบาหวานควบคมโรคไดดขน (14) สาหรบการออกกาลงกายในผปวยเบาหวานทใชยาฉดอนซลนจะตองมการวางแผนหรอหลกปฏบตทเหมาะสม เนองจากผปวยเบาหวานจะมการตอบสนองตออนซลนตางจากคนปกตทวไปคอ ในภาวะทรางกายมปรมาณอนซลนสงจะทาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตาไดงายขณะทมการออกกาลงกาย เนองจากปรมาณอนซลนทมอยปรมาณสงนจะไปยบยงการสรางและการปลดปลอยนาตาลจากตบ ในภาวะทรางกายตองการใชนาตาลจากการออกกาลงกาย สวนผปวยเบาหวานทมปรมาณอนซ ลนในรางกายไม เพยงพอจะทาให เกดภาวะเลอดเปนกรดสง (ketoacidosis) ไดงายขณะออกกาลงกาย เนองจากตบจะสรางและปลดปลอยนาตาลเขาสกระแสเลอดเปนจานวนมาก แตกลามเนอไมสามารถนานาตาลทผลตออกมาจานวนมากนไปใชไดทงหมด ดงนนการออกกาลงกายในผปวยเบาหวานทใชยาฉดอนซลนจะตองมการวางแผนหรอหลกปฏบตทเหมาะสม ซงครอบคลมถงการกาหนดปรมาณอาหาร ยาฉดอนซลน ระยะเวลาและประเภทของการออกกาลงกาย โดยมหลกปฏบตดงตอไปน (14)

1. ควรฉดยาฉดอนซลนทหนาทองเพอหลกเลยงการดดซมของยาอยางรวดเรว ควรหลกเลยงการฉดทบรเวณแขนหรอขาเมอมการวางแผนทจะออกกาลงกาย

2. ไมควรออกกาลงกายขณะทยาฉดอนซลนมการออกฤทธสงสด เชน ผปวยทใชยาฉดอนซลนชนดนาใสควรออกกาลงกายหลงฉดยาประมาณ 4 ชวโมง สวนผปวยทใชยาฉดอนซลนชนดนาขนควรออกกาลงกายหลงฉดยาประมาณ 8 ชวโมง

3. ควรตรวจระดบนาตาลในเลอดกอนและหลงการออกกาลงกายในระยะแรกๆ เพอใหทราบการเปลยนแปลงของระดบนาตาลภายในรางกายตนเอง ซงจะเปน

23

แนวทางการปรบขนาดยาและปรมาณอาหารใหเหมาะสม เพอหลกเลยงภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนในผปวยเบาหวานขณะออกกาลงกาย

4. ควรดมนาใหเพยงพอกอนและหลงการออกกาลงกาย เพอชดเชยปรมาณนาทสญเสยไป ซงการขาดนาจะนาไปสภาวะนาตาลในเลอดสงไดงาย

ภาวะแทรกซอนทสาคญทมกเกดขนในผปวยเบาหวานขณะออกกาลงกาย คอ ภาวะนาตาลในเลอดตา ซงอาการทเกดขนจากภาวะน คอ รสกเหนอย หอบ เจบหนาอก เวยนศรษะ การแกไขสามารถทาไดโดยหยดกจกรรมนนทนทและควรรบประทานนาตาล เชน ลกอม นาหวาน ในปรมาณทพอเหมาะ เพอเพมระดบนาตาลในเลอดใหเพมสงขนใกลเคยงกบเกณฑปกต (90 – 140 มลลกรมตอเดซลตร) 4.3 การดแลตนเองในผปวยเบาหวาน การดแลสขภาพอนามยของตนเองในผปวยเบาหวานมความสาคญและจาเปนตองปฏบตใหถกตองและเหมาะสม เนองจากสขภาพของผปวยเบาหวานจะเสอมเรวกวาคนทวไป หากดแลสขภาพของตนเองไดไมดพอ ประกอบกบควบคมโรคเบาหวานไดไมดจะทาใหรางกายมภมตานทานตาและตดเชอไดงาย ดงนนการดแลสขภาพของผปวยเบาหวานไดอยางถกตองและเหมาะสม ไมวาจะเปนสขภาพในชองปากและฟน การดแลผวหนง การดแลเทา การตรวจตาและไตอยางสมาเสมอ ใหความสาคญกบการตรวจระดบนาตาลในเลอดหรอปสสาวะ รวมทงการรจกปฏบตตนในภาวะพเศษ เชน เมอไปงานเลยงสงสรรค การเตรยมตวในการเดนทาง เปนตน เหลานจะชวยใหผปวยเบาหวานสามารถดาเนนชวตไดอยางมความสข หลกทวไปในการดแลสขภาพของผปวยเบาหวาน มดงน (17, 18) 1. ควบคมปรมาณอาหารประเภทคารโบไฮเดรตเพอควบคมระดบนาตาลใน

เลอด 2. ออกกาลงกายอยางเหมาะสมอยเสมอ 3. รบประทานยาตามแพทยสงอยางสมาเสมอ 4. รกษานาหนกตวใหอยในเกณฑมาตรฐาน โดยการควบคมอาหารและออก

กาลงกายอยางสมาเสมอ ซงนาหนกตวตามเกณฑมาตรฐานสามารถคานวณไดจากสตร

เพศชาย = ความสง (เซนตเมตร) – 100 เพศหญง = ความสง (เซนตเมตร) – 105 5. พกผอนอยางเพยงพอและหลกเลยงภาวะเครยด

24

6. พกบตรประจาตววาทานเปนโรคเบาหวาน มชอยา และขนาดทใช พรอมทงแนะนาวธการชวยเหลอเมอหมดสต

7. หลกเลยงเครองดมแอลกอฮอล บหร และสงเสพยตดทกชนด อาการผดปกตทผปวยเบาหวานควรพบแพทย ไดแก (18)

1. ตาพรามว การมองเหนผดปกต ปวดตา 2. เจบแนนหนาอก 3. เกดบาดแผลทเทา สทผวหนงบรเวณเทามการเปลยนแปลง 4. เปนฝ ตมหนอง 5. หอบ หด 6. คลนไส อาเจยน ซมเศรา 7. มอาการผดปกตอนๆ ทไมเคยเกดขนมากอน

4.3.1 การดแลตา (18, 19) ผปวยเบาหวานมอตราเสยงตอโรคตาสงกวาผทไมเปนเบาหวานถง 25 เทา ปจจยทกอใหเกดความผดปกตแกดวงตา ไดแก ระยะเวลาทเปนโรคเบาหวานมานาน ควบคมระดบนาตาลในเลอดไดไมด มโรคความดนโลหตสงรวม มภาวะไตเสอมรวม ขอควรปฏบตในการดแลตาของผปวยเบาหวาน คอ ควรไดรบการตรวจตาอยางนอยปละ 1 ครง 4.3.2 การดแลชองปากและฟน (18) ชองปากและฟนเปนอวยวะทมสวนเกยวของกบการรบประทานอาหาร ซงเปนปจจยสาคญในการควบคมระดบนาตาลในเลอด ขอควรปฏบตในการดแลชองปากและฟนของผปวยเบาหวาน คอ

- ควรแปรงฟนอยางนอยวนละ 2 ครง ในเวลาเชาและกอนนอน รวมทงบวนปากหลงรบประทานอาหารทกครง

- ควรตรวจชองปากและฟนทกๆ 6 เดอน 4.3.3 การดแลผวหนง (18) ผปวยเบาหวานมกมความผดปกตของผวหนงเกดขน ซงเกดจากความผดปกตของเมตาบอลสมและการเสอมสลายของเนอเยอ ความผดปกตทพบ ไดแก การตดเชอ การเกดตม ฝ หนอง กลาก ผนคน ลมพษ เปนตน

25

ขอควรปฏบตในการดแลผวหนงของผปวยเบาหวาน คอ - อาบนาอยางนอยวนละ 2 ครง ในเวลาเชา – เยน ใชสบทมฤทธออน และทา

ความสะอาดบรเวณรกแร ขาหนบ ใตราวนม อวยวะเพศและทวารหนกเปนพเศษ หลงจากนนเชดทาความสะอาดใหแหง ถาผวแหงควรใชครมทาผวเพอเพมความชมชนรวมดวย

- รกษาแผลตดเชอทมอาการปวด บวม มหนอง ใหหายโดยเรว - หลกเลยงการเกาหรอขดขวนทจะทาใหเกดบาดแผลได - สวมเสอผาทแหง สะอาด ระบายอากาศไดด 4.3.4 การดแลเทา การดแลเทาเปนสงจาเปนโดยเฉพาะผสงอายทเปนโรคเบาหวาน ซงมอตราเสยงตอการเกดแผลเรอรงหรอการตดเชออยางรนแรงไดงายกวาคนทวไป ถาผปวยโรคเบาหวานขาดการดแลเทาทดพอ อาจเกดแผลเรอรงและลกลามจนตองถกตดขา สงเหลานสามารถปองกนไดโดยการเอาใจใสและสารวจเทาทกวน เมอเกดความผดปกตกควรไดรบการรกษาตงแตระยะเรมตน สาเหตทผปวยเบาหวานเกดแผลทเทาไดงาย คอ (18) 1. เสนประสาทสวนปลายเสอม (peripheral neuropathy) เปนสาเหตหลกของการเกดแผลทเทาของผปวยเบาหวาน ปจจบนพบอบตการณเสนประสาทสวนปลายเสอมไดสงถงรอยละ 12 ในการตรวจวนจฉยครงแรก และเพมขนเปนรอยละ 42 หลงเปนเบาหวานมาแลวนอยกวา 5 ป และเพมขนเปนรอยละ 80 หลงเปนเบาหวานมาแลวมากกวา 15 ป ภาวะทเสนประสาทสวนปลายเสอมนมกถกละเลย ไมไดรบการรกษาตงแตเรมแรก แตมกจะเรมทาการรกษาเมอมอาการปวด ชาหรอมแผลเกดขนแลว 2. หลอดเลอดสวนปลายตบตน เปนสาเหตทสาคญรองลงมาจากการทเสนประสาทสวนปลายเสอม ในผปวยเบาหวานพบหลอดเลอดสวนปลายตบตนไดสงถง 2 – 3 เทา เมอเทยบกบคนทวไป ปจจยเสยงททาใหหลอดเลอดสวนปลายตบตน ไดแก อาย ระยะเวลาทเปนโรคเบาหวาน ไขมนในเลอดสง และการสบบหร ภาวะหลอดเลอดสวนปลายตบตนนนไมใชสาเหตหลกของการเกดแผล แตเปนสาเหตททาใหแผลหายชา เกดเนอเนาและตายไดงาย ซงนาไปสการตดขาในเวลาตอมา 3. แรงกดทบ เปนแรงทกอใหเกดบาดแผลตอเทาของผปวยเบาหวานทสญเสยความรสก แรงกดทบทกระทาเกดไดทงแรงในแนวดง (stress) และแนวราบ (shear) แรงกดนอยๆ ซงไดรบเปนเวลานานๆ หรอแรงกดมากๆ ซงไดรบเปนเวลาสนๆ กสามารถกอใหเกดบาดแผลไดเชนกน

26

4. การตดเชอ ผปวยเบาหวานทควบคมโรคไดไมด จะมความผดปกตของเมดเลอดขาวเกดขน โดยจานวนของเมดเลอดขาวลดลง รวมถงความสามารถในการทาลายเชอแบคทเรยกลดลงดวย ทาใหผปวยเบาหวานเกดแผลตดเชอไดงาย นอกจากนการใชยาปฏชวนะตางๆ ในการรกษาแผลตดเชอนน ยงไดรบผลการรกษาไมดเทาทควร เนองจากยาจะเขาสบาดแผลไดยากในผปวยทมภาวะหลอดเลอดสวนปลายตบตนรวมดวย อกทงการไดรบแรงกดทบบรเวณบาดแผล ซงอาจเกดจากการเดน จะทาใหเนอเยอบรเวณนนขาดออกซเจน เปนผลใหการตดเชอนนแพรกระจายลกลามไปอยางรวดเรว

ขอควรปฏบตในการดแลเทาของผปวยเบาหวาน คอ (18, 19) - ผปวยควรสารวจเทาของตนเองอยเสมอวามความผดปกตใดๆ เกดขน

หรอไม เชน อาการปวด บวม ชา เปนตน เพอรกษาอาการดงกลาวในระยะเรมแรก

- รกษาความสะอาดของเทาอยเสมอ เชน หลกเลยงบรเวณทมนาสกปรก เชดเทาใหแหงหลงอาบนาเพอปองกนการอบชน

- ตดเลบใหสนอยเสมอ เพอหลกเลยงการเกดแผลจากเลบ เชน เลบขบ เลบ หก เปนตน

- สวมรองเทาขนาดทเหมาะสม เพอปองกนการเกดแผลจากการบบรดของรองเทา

4.3.5 การรบประทานอาหารนอกบานหรอการรวมงานเลยงสงสรรค ผปวยเบาหวานทตองรบประทานอาหารนอกบานหรอรวมงานเลยงสงสรรค ควรเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสมและควรมการวางแผนทด ซงมหลกปฏบตดงน (18) - วนทตองรบประทานอาหารนอกบานหรอรวมงานเลยงสงสรรค ควรลดปรมาณ

อาหารประเภทคารโบไฮเดรตและไขมนในมออนๆ ลง - ไมควรอดอาหารในมอใดๆ เพยงแตใหเลอกรบประทานอาหารทมนาตาลผสม

อยไมมากนก ทงนเพอปองกนการเกดภาวะนาตาลในเลอดตา 4.3.6 การเดนทางไกล

ผปวยเบาหวานทจาเปนตองเดนทางไกล ควรมการวางแผนและการเตรยมตวทด ดงน (18) - ควรพกบตรประจาตวผปวยเบาหวาน โดยบนทกชอยา ขนาดและวธใช ไวตด

ตว

27

- ควรเตรยมอาหารประเภทของหวาน เชน นาตาลกอน นาหวาน ไวตดตว เพอปองกนการเกดภาวะนาตาลในเลอดตา

- ผปวยควรเตรยมยาเมดลดระดบนาตาลในเลอด ยาฉดอนซลน รวมถงอปกรณทใชในการฉด ในปรมาณทเหมาะสมกบระยะเวลาในการเดนทางและสารองจากความเสยหายทอาจเกดขน

- ผปวยควรมการวางแผนการรบประทานอาหารในแตละมอ รวมถงการตรวจระดบนาตาลในเลอดหรอปสสาวะ

- ควรเตรยมอปกรณทใชในการเดนทางไกล เชน รองเทาทสวมใสสบาย เสอผาทสะอาดและไมคบเกนไป เปนตน

5. การตดตามและประเมนผลการรกษาโรคเบาหวาน การใหความรแกผปวยเบาหวานในเรองการตดตามและประเมนผลการรกษาเบาหวานเปนสงสาคญ โดยจะกอใหเกดความรวมมอในการดแลสขภาพของตนเอง ซงจะเปนประโยชนตอการควบคมเบาหวานใหไดผลดยงขน การตดตามและประเมนผลการรกษาเบาหวานสามารถสงเกตไดจากสงตอไปน คอ 1. อาการของโรคเบาหวาน เชน หวนาบอย ปสสาวะบอย นาหนกลด เปนตน รวมทงอาการจากภาวะแทรกซอน เชน มอเทาชา แผลเรอรง โรคหลอดเลอดและหวใจ เปนตน ผปวยทไดรบผลการรกษาทดควรจะมอาการทเกดจากโรคลดลงหรอไมเพมมากขน (6) 2. นาหนกตว ผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 1 สวนใหญจะมนาหนกตวลดลงมาก เนองจากมการยอยสลายเนอเยอไขมนและโปรตนของรางกาย ผปวยทเปนเดกอาจเกดผลกระทบตอการเจรญเตบโตของรางกายและการพฒนาการของเดก ผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 สวนใหญจะมนาหนกตวทเพมมากขน การมนาหนกตวทเพมขนเกดจากการไมควบคมเรองอาหาร ถาระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานานจะมนาหนกตวลดลงได ในทางตรงกนขามถาผปวยไดรบการรกษาทไมเหมาะสม อาจทาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา ซงจะทาใหหวบอย กนมากขน ทาใหนาหนกตวเพมมากขนได ความสมพนธระหวางนาหนกตวและสวนสง สามารถคานวณคาดชนมวลนาหนกโดยใชสตร ดงน ดชนมวลนาหนก (body mass index, BMI) = นาหนก (กโลกรม) [สวนสง (เมตร)] ²

28

โดยมเกณฑมาตรฐาน คอ 18.5 – 24.99 กโลกรมตอเมตร² (18 – 23 กโลกรมตอเมตร² สาหรบคนเอเชย) (19) 3. ระดบนาตาลในเลอดของผปวยเบาหวาน สามารถตดตามและประเมนผลจากการตรวจปสสาวะและเลอดโดยตรวจทางหองปฏบตการ รวมถงการใหผปวยเบาหวานเรยนรวธการจนสามารถตรวจระดบนาตาลในปสสาวะและเลอดไดดวยตนเอง รวมทงเขาใจวธการประเมนผล ซงจะทาใหการควบคมโรคไดผลดยงขน โดยระดบนาตาลในเลอดกอนมออาหารควรมคาเทากบ 90 – 130 มลลกรมตอเดซลตร สวนระดบนาตาลในเลอดหลงมออาหารควรมคานอยกวา 180 มลลกรมตอเดซลตร (20) 3.1 การตรวจวดระดบนาตาลในปสสาวะ เปนวธหนงในการตดตามการควบคมโรค เปนวธทงายและไมเจบตว จงเปนวธหนงทนยมกน โดยปกตไตจะปลดปลอยนาตาลกลโคสออกมาทางปสสาวะกตอเมอระดบนาตาลในเลอดสงกวา 180 มลลกรมตอเดซลตร ซงการตรวจระดบนาตาลในปสสาวะนเปนวธการประเมนผลอยางคราวๆ ไมสามารถบอกระดบนาตาลในเลอดไดโดยตรง การตรวจพบนาตาลในปสสาวะแสดงถงการควบคมโรคไดไมด มระดบนาตาลในเลอดอยสง แตการตรวจไมพบนาตาลในปสสาวะอาจหมายถงระดบนาตาลในเลอดไมสง แตไมสามารถบอกถงการมภาวะนาตาลในเลอดตาได ทงนการตรวจโดยวธนอาจมขอจากดในผสงอายและผทความผดปกตในระบบขบถายทางปสสาวะ (20) 3.2 การตรวจวดระดบนาตาลในเลอด เปนวธการทดในการตดตามการควบคมโรค จะทาใหทราบระดบนาตาลในเลอดในขณะใดขณะหนง โดยสถานบรการสขภาพสวนใหญนยมนดผปวยเบาหวานมาตรวจวดระดบนาตาลในเลอดกอนมออาหารเชา ภายหลงงดอาหารและนาเปนเวลาไมนอยกวา 8 ชวโมง เพอประเมนผลการควบคมโรคของผปวยในวนทมาตรวจตามนดหมาย ทงนผปวยทสามารถควบคมระดบนาตาลในเลอดตอนเชากอนรบประทานอาหารดอยแลว ควรไดรบการตรวจระดบนาตาลในเลอดในเวลาอนๆ ดวย เพอชวยใหสามารถควบคมโรคไดดขน 3.3 การตรวจวดระดบนาตาลในเลอดจากปลายนวดวยตนเองทบาน ผปวยเบาหวานบางรายทมความพรอมและเหนความสาคญของการควบคมระดบนาตาลในเลอดอยางเขมงวด ควรแนะนาใหผปวยทาการตรวจวดระดบนาตาลในเลอดจากปลายนวดวยตนเองดวยเครองตรวจนาตาลขนาดเลกชนดพกพา ผปวยเบาหวานทจาเปนตองทาการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองทบาน ไดแก ผปวยทตองการควบคมโรคอยางเขมงวด ผปวยทเปนโรคเบาหวานขณะตงครรภ ผปวยทเสยงตอการเกดภาวะนาตาลในเลอดตา ผปวยเบาหวานทรกษาดวยการฉดอนซลน เปนตน (20)

29

3.4 การตรวจวดระดบฟรคโตซามนหรอฮโมโกลบนเอวนซ (Hemoglobin A1c) นาตาลกลโคสในเลอดสามารถจบกบโปรตนหรอฮโมโกลบนเกดเปนสารประกอบฟรคโตซามนหรอฮโมโกลบนเอวนซตามลาดบ ระดบฟรคโตซามนหรอฮโมโกลบนเอวนซจะบงบอกถงการควบคมระดบนาตาลในระยะเวลา 2 – 3 สปดาหทผานมา ซงระดบฮโมโกลบนเอวนซควรมคานอยกวารอยละ 7 (19, 20) 4. ระดบไขมนในเลอด ผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 1 ทควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด ระดบไขมนในเลอดจะไมแตกตางจากคนปกต แตถาควบคมระดบนาตาลในเลอดไมดจะมความผดปกตของไขมนทเกดขนจากการขาดอนซลน เมอไดรบการรกษาดวยยาฉดอนซลนอยางเพยงพอจนควบคมระดบนาตาลในเลอดไดตามปกตแลว ระดบไขมนในรางกายจะกลบสระดบปกตเปนสวนใหญ แตในผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 นอกจากมนาตาลในเลอดสงแลว มกมระดบไขมนผดปกตดวย ซงจะสมพนธกบอายและความอวน ในผปวยทมระดบไขมนผดปกตรวมกบมปจจยเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดและหวใจจาเปนตองไดรบการรกษาควบคไปดวย ซงผปวยควรควบคมระดบไขมนใหอยในเกณฑดงน (19, 21) Low density lipoprotein (LDL) - ผปวยเบาหวาน นอยกวา 100 มลลกรมตอเดซลตร - ผปวยเบาหวานทมโรคหวใจรวม นอยกวา 70 มลลกรมตอเดซลตร Triglycerides (TG) นอยกวา 150 มลลกรมตอเดซลตร High density lipoprotein (HDL) - เพศชาย มากกวา 40 มลลกรมตอเดซลตร - เพศหญง มากกวา 50 มลลกรมตอเดซลตร 5. ความดนโลหตสง มกเปนโรคทพบไดมากในผปวยเบาหวานเมอเปรยบเทยบกบผทไมเปนเบาหวานและมอายเทากน โดยผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 1 มกเปนโรคความดนโลหตสงเมอมโรคแทรกซอนทไตเกดขน สวนผปวยทเปนโรคเบาหวานชนดท 2 มกเปนโรคความดนโลหตสงตงแตตรวจพบโรคเบาหวาน ซงมกเกดจากหลอดเลอดแขงตวมากกวาโรคแทรกซอนทไต ผปวยเบาหวานทมโรคความดนโลหตสงรวมดวย ควรลดนาหนก ลดอาหารเคม ออกกาลงกาย รวมทงหลกเลยงบหรและเครองดมทมแอลกอฮอล คาความดนโลหตในผปวยเบาหวานควรมคานอยกวา 130/80 มลลเมตรปรอท (19, 22)

30

6. การศกษาทเกยวของกบความรความเขาใจเกยวกบโรคและการดแลตนเอง ในผปวยเบาหวาน การศกษาทเกยวของกบการประเมนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน มผลการศกษาทสาคญ ดงน Meisinger C และคณะ (23) ทาการศกษาระหวางป ค.ศ. 1984 ถงป ค.ศ. 2002 เรองความสมพนธระหวางเพศชายและเพศหญงตอปจจยเสยงในการเกดโรคเบาหวานชนดท 2 ซงทาการสารวจในกลมประชากรอายระหวาง 35 ถง 74 ป โดยแบงเปนเพศชายจานวน 3,052 คน และ เพศหญงจานวน 3,114 คน ผลการสารวจพบวา อาย ดชนมวลกาย และ ประวตครอบครว เปนปจจยเสยงในการเกดโรคเบาหวานทพบทงเพศชายและเพศหญงในสดสวนเทากน ปจจยเสยงทมผลตอการเกดโรคเบาหวานในเพศชายไดแก พฤตกรรมการสบบหร พฤตกรรมการดมสรา สาหรบปจจยเสยงทมผลตอการเกดโรคเบาหวานในเพศหญงไดแก พฤตกรรมการไมออกกาลงกาย

Lo R และคณะ (24) ทาการศกษาในป ค.ศ. 1996 โดยใชแบบสอบถาม (questionnaire) ซงจดทาเปนแบบสารวจครอบคลมเนอหาทเกยวกบการจดการกบโรคและภาวะแทรกซอนในผปวยเบาหวาน ไดแก ความถในการเจาะเลอดตรวจนาตาลและการตรวจปสสาวะ การควบคมอาหารและนาหนกตว พฤตกรรมการสบบหรและการดมสรา ซงทาการสารวจในกลมประชากรผปวยเบาหวานจานวน 255 คน ผลการสารวจพบวา เพศหญงมพฤตกรรมการสบบหรและการดมสรานอยกวาเพศชาย แตเพศชายมพฤตกรรมการออกกาลงกายมากกวาเพศหญง และผสงอายมความถในการเจาะเลอดตรวจนาตาลและการตรวจปสสาวะ รวมไปถงการไดรบประทานอาหารทเหมาะสมนอยกวากลมประชากรวยทางาน

Ángeles-Llerenas A และคณะ (25) ทาการศกษาระหวางป ค.ศ. 1998 ถงป ค.ศ. 1999 เพอประเมนระดบความรในโรคเบาหวานชนดท 2 ในกลมประชากร อาย 11 – 24 ป ผลการสารวจพบวา รอยละ 85.6 ของกลมประชากรมระดบความรในโรคเบาหวานอยในเกณฑทตา มเพยงรอยละ 1.6 ของกลมประชากรมระดบความรในโรคเบาหวานอยในเกณฑทสง โดยประชากรในกลมหลงเหลานสวนใหญจะเปน นกเรยน นกศกษา ผทมฐานะด และผทมดชนมวลกายอยในเกณฑนาหนกเกนหรอเปนโรคอวน Tham KY และคณะ (26) ทาการศกษาในป ค.ศ. 2002 โดยใชแบบสอบถาม (questionnaire) ซงจดทาเปนแบบสารวจครอบคลมเนอหาทเกยวกบโรคเบาหวาน ไดแก ปจจยเสยง (risk factors) การรกษา (treatment) การจดการกบโรค (management) และการเฝาตดตามผลการรกษา (monitoring) ทาการเปรยบเทยบความรทเกยวกบโรคเบาหวานระหวางกลม

31

ประชากรผปวยโรคเบาหวานจานวน 95 คน กบกลมประชากรผปวยโรคอนๆ ทไมใชโรคเบาหวานจานวน 91 คน จากการศกษาพบวา กลมประชากรผปวยโรคเบาหวานมระดบคะแนนความรทเกยวกบโรคเบาหวานเฉลยรอยละ 68.1 และกลมประชากรผปวยโรคอนๆ ทไมใชโรคเบาหวานมระดบคะแนนความรทเกยวกบโรคเบาหวานเฉลยรอยละ 65.9 จากการศกษาสรปวา ประชากรทง 2 กลมมระดบความรเกยวกบเบาหวานไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (p=0.51) Habib SS และคณะ (27) ทาการศกษาในป ค.ศ. 2002 เรองความตระหนกในโรคเบาหวานในดาน ปจจยเสยง (risk factor) ความรเกยวกบโรค (knowledge) และสถานะของโรค (health status) ในกลมประชากรผปวยเบาหวานจานวน 120 คน โดยทาการสารวจในรปแบบของแบบสอบถาม (questionnaire) และประเมนรวมกบผลทางคลนกและผลจากหองปฏบตการ (clinical and laboratory assessments) ผลการศกษาพบวา กลมประชากรรอยละ 46.7 มการควบคมระดบนาตาลไดไมด (poor glycemic control), มภาวะไขมนในเลอดสง (atherogenic dyslipidemia), มความรความเขาใจเกยวกบโรคนอย (poor knowledge of diabetes) และไมตระหนกถงความสาคญของการเกดโรคแทรกซอน (unaware of complication) Caliskan D และคณะ (28) ทาการศกษาระหวางป ค.ศ. 1997 ถงป ค.ศ. 2000 โดยทาการศกษาแบบ cross-sectional เรองความตระหนกในโรคเบาหวาน โดยทาการศกษากลมประชากรผปวยเบาหวานจานวน 1,334 คน ทาการสมภาษณโดยตรง (face-to face), การตรวจตา (eye examination), การตรวจวดระดบนาตาลในเลอด ผลการศกษาพบวา กลมประชากรผปวยเบาหวานเพยงรอยละ 28.6 (382 คน) ทมความรและขอมลเกยวกบโรคเบาหวาน โดยกลมประชากรผปวยเบาหวานทมวฒปรญญาตรขนไป กลมประชากรผปวยเบาหวานทมอายตากวา 50 ป กลมประชากรผปวยเบาหวานทเคยผานการตรวจตามากอน และกลมประชากรผปวยเบาหวานทม co-morbidities จะมความรและขอมลเกยวกบโรคเบาหวานมากกวากลมประชากรอน 13.5, 1.92, 1.84, 1.52 เทา ตามลาดบ โดยแหลงความรและขอมลเกยวกบโรคเบาหวานทผปวยไดรบสวนใหญมาจากโรงพยาบาล (รอยละ 76.4) รองลงมาคอ สอตางๆ (รอยละ 19.1) และ primary health care centers (PHCC) (รอยละ 3.9) Prueksaritanond S และคณะ (29) ทาการศกษาในป ค.ศ. 2004 เรอง การประเมนประสทธภาพของระบบ patient-centered care ในผปวยเบาหวานชนดท 2 ผลการศกษาพบวาผปวยเบาหวานชนดท 2 ทเขาระบบ patient-centered care เปนระยะเวลา 1 ป มระดบนาตาลในเลอดลดลง 73.58 + 70.99 mg/dL (p < 0.000) และ มระดบ Hemoglobin A1C (HbA1C) ลดลง

32

รอยละ 0.92 + 1.41 (p = 0.001) นอกจากนผปวยเบาหวานชนดท 2 มพฤตกรรมการรบประทานอาหารดขน (p < 0.000) และ มพฤตกรรมการออกกาลงกายทดขน (p < 0.05) จากผลการศกษาตางๆ ดงกลาวขางตน พบวาผปวยเบาหวานยงขาดความรความเขาใจในโรคเบาหวานถงรอยละ 71 โดยอาจสงผลกระทบตอผปวย ทาใหผปวยมแนวโนมในการเกดภาวะแทรกซอนตางๆ จากโรคเบาหวานได ซงสงผลใหเกดความทกขทรมานแกผปวย รวมถงคณภาพชวตอาจดอยลงและอาจทาใหผปวยเสยชวตไปกอนถงเวลาอนสมควร นอกจากนยงเปนการเพมความเสยงตอความพการและการพกรกษาตวในโรงพยาบาลทอาจเกดขนไดจากโรคเบาหวาน ดงนนผปวยเบาหวานจงจาเปนตองมความรความเขาใจในโรคทตนเปนอยอยางด นอกจากนผปวยเบาหวานจาเปนตองรหลกในการเลอกรบประทานอาหารทเหมาะสมและการออกกาลงกาย ซงจะสามารถชวยควบคมระดบนาตาลในเลอดของผปวยใหอยในเกณฑทเหมาะสมได ทงนเพราะการปฏบตตวทถกตองจะสามารถปองกนหรอชะลอภาวะแทรกซอนตางๆ ทเกดขน อนเปนสาเหตการตายและทพลภาพในผปวยเบาหวานได

33

วสดและวธวจย รปแบบการวจย

การวจยนเปนการวจยในรปแบบเชงพรรณนา (descriptive study)

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร คอ ผ ป วย เบาหวานท มา รบบ รการท ศนย ส ขภาพชมชนวด ไผ ตน กรงเทพมหานคร

กลมตวอยาง เกณฑการคดเลอกผปวยเขารวมงานวจย

1. ผปวยเบาหวานอาย 35 ปขนไป 2. มสตสมปชญญะ ไดยนและรสกตวด 3. สามารถสอสารไดดวยภาษาไทย 4. ไดรบวนจฉยวาเปนเบาหวานอยางนอย 1 ป 5. รบการรกษาตอเนองจากศนยสขภาพชมชนวดไผตน กรงเทพมหานคร อยาง

นอย 6 เดอน เกณฑการคดเลอกผปวยออกจากงานวจย

1. ผปวยทไมยนยอมเขารวมการศกษา

สถานททาการวจย ศนยสขภาพชมชนวดไผตน กรงเทพมหานคร

การเกบขอมล ใชแบบสอบถามในการเกบขอมลผปวยเบาหวานตงแตวนท 1 สงหาคม พ.ศ.2549 ถง วนท 30 กนยายน พ.ศ.2549 (ภาคผนวก) เครองมอในการวจย 1. แบบสอบถาม ใชในการเกบขอมลโดยวธสมภาษณโดยตรง ซงแบบสอบถามประกอบไปดวยขอมลในสวนตางๆ ดงตอไปน

34

1.1 สวนท 1: ขอมลทวไปของผปวย ไดแก เพศ อาย นาหนก สวนสง ระดบการศกษา อาชพ โรคประจาตว และ ระยะเวลาการเปนเบาหวาน

1.2 สวนท 2: ความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยา 1.3 สวนท 3: การดแลตนเองในผปวยเบาหวาน 2. ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวยเบาหวานแตละราย ยอนหลงจานวน 6 ครง วธดาเนนงาน

1. ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ โดยสบคนขอมลจากหนงสอวชาการ และ วารสารทางการแพทย

2. จดทาแบบสอบถามและใหอาจารยทปรกษาโครงการพเศษพจารณาตรวจสอบความครอบคลมเนอหาและความถกตองของสานวนเนอหา เมอผานการตรวจสอบจงจดทาฉบบสมบรณเพอนาไปใชในการรวบรวมขอมล

3. ทาหนงสอขออนญาตเขาทาการวจยเกบขอมลผปวยเบาหวานจากศนยสขภาพชมชนวดไผตน กรงเทพมหานคร

4. ท าหน ง ส อขอใบร บ รองทางจร ยธ ร รมจากคณะกรรมการจร ยธ ร รมของมหาวทยาลยมหดล

5. ทาการสมภาษณผปวยเบาหวานทมารบบรการท ศนย สขภาพชมชนวดไผตนกรงเทพมหานคร โดยใชแบบสอบถามทสรางขน พรอมบนทกระดบนาตาลในเลอดของผปวยยอนหลงจานวน 6 ครง

6. ทาการวเคราะหขอมล ดงน 6.1 ขอมลเชงพรรณนา แสดงขอมล เพศ อาย ดชนมวลกาย ระดบการศกษา

อาชพ โรคประจาตว และ ระยะเวลาการเปนเบาหวาน ในรปรอยละ คาเฉลย และ สวนเบยงเบนมาตรฐาน นาเสนอขอมลแบบตาราง และ กราฟ

6.2 ขอมลตอเนอง ไดแก ระดบคะแนนความรในโรคเบาหวานและระดบนาตาลในเลอด แสดงขอมลเปนคาเฉลย และ สวนเบยงเบนมาตรฐาน นาเสนอขอมลแบบตาราง

6.3 สถตทใชในการวเคราะหขอมล การวจยนใชโปรแกรม SPSS version 13ในการบนทกขอมลและวเคราะหขอมล โดยแบงการวเคราะหขอมลเปนดงน

- สถต Chi-square test เพอวเคราะหความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานและปจจยตางๆ ไดแก ประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน

35

และขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวยและใชสถต Fisher’s exact test ในกรณทคา expected value มคานอยกวา 5

- สถต Mann Whitney U test เพอวเคราะหความสมพนธระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานในภาพรวมและปจจยตางๆ ไดแก เพศ ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน ประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานและขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย

- สถต Kurskal Wallis test เพอวเคราะหความสมพนธระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานในภาพรวมและปจจยตางๆ ไดแก อาย และ ระดบการศกษา

ตารางการปฏบตงาน

เดอน กจกรรม

พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค.1. ขนตอนการเตรยมการ (Preparatory phase)

- ตดตอเพอขออนมตดาเนนการ - เตรยมเครองมอในการวจย - สงคณะกรรมการจรยธรรม

2. ขนตอนการปฏบตงาน (Implementation phase) - เกบขอมล

3. ขนตอนการวเคราะหขอมล (Data analysis)

4. ขนตอนการเขยนรายงานโครงการพเศษ

36

ผลการวจยและอภปรายผล การวจยในครงน มผปวยทเขารวมในงานวจยจานวน 73 คน โดยทาการเกบขอมลตงแต วนท 1 สงหาคม พ .ศ .2549 ถง 31 กนยายน พ .ศ .2549 ท ศนย สขภาพชมชนวดไผ ตน กรงเทพมหานคร มผปวยเขาเกณฑการวจยจานวน 63 คน มผปวยจานวน 10 คนไมเขาเกณฑการวจยเนองจาก ผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานนอยกวา 1 ป โดยผลการวจยแบงเปน 5 สวน ดงตอไปน 1. สวนท1: ขอมลทวไปของผปวยเบาหวาน

2. สวนท2: ระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน 3. สวนท3: ประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน 4. สวนท4: ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย 5. สวนท5: การตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง 1. ขอมลทวไปของผปวยเบาหวาน

1.1 ขอมลทวไปของผปวยเบาหวานทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนวดไผตน ประชากรผปวยเบาหวานทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนวดไผตนมจานวน

ประมาณ 200 คน ซงทศนยสขภาพชมชนวดไผตนจะมคลนกเฉพาะโรคเบาหวานในชวงเวลา 7.00 นาฬกา - 12.00 นาฬกา ทกวนองคารและพฤหสบดของสปดาห เมอผปวยมาตามแพทยนด เจาหนาทพยาบาลจะทาการตรวจวดความดนโลหตและเจาะเลอดผปวยเพอตรวจระดบนาตาลในเลอด หลงจากนนผปวยจะรอพบแพทยและรบยากลบบาน

1.2 ลกษณะทางประชากรของกลมทศกษา ประชากรของกลมททาการวจย คอ ผปวยเบาหวานทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนวดไผตน กรงเทพมหานคร จานวน 63 คน แบงเปนเพศชาย 12 คน (รอยละ 19.0) และ เปนเพศหญง 51 คน (รอยละ 81.0) มอายเฉลย 59.13±10.03 ป ผปวยสวนใหญจานวน 37 คน (รอยละ 60.7) มอายระหวาง 45 - 64 ป มคาเฉลยดชนมวลกายโดยเฉลย 26.52±4.82 กโลกรม/ตารางเมตร ผปวย 28 คน (รอยละ 77.8) มคาดชนมวลกายอยในเกณฑสงกวามาตรฐาน (≥ 23 kg/m2) ระดบการศกษาของประชากรสวนใหญ คอ ระดบประถมศกษาหรอตากวาจานวน 50 คน (รอยละ 79.4) ผปวยจานวน 26 คน (รอยละ 41.3) ประกอบอาชพเปนแมบาน รายละเอยดแสดงในตารางท 1

37

ตารางท 1 ลกษณะทวไปของประชากรกลมทศกษา

จานวน (คน) รอยละ

1. เพศ - ชาย - หญง

12 51

19.0 81.0

2. อาย (mean ± SD) (ป) - 35 - 44 ป 38.25 ± 2.75 - 45 - 64 ป 55.19 ± 4.41 - 65 ปขนไป 70.60 ± 4.40

4

37 20

6.6

60.7 32.8

3.ดชนมวลกาย (BMI; kg/m2) - ตากวามาตรฐาน (<18.5) - มาตรฐาน (18.5-22.9) - สงกวามาตรฐาน (≥ 23) - คาเฉลยดชนมวลกาย (kg/m2) (mean ± SD) 26.52 ± 4.82

0 8

28

0.0 22.2 77.8

4. การศกษา - ประถมศกษาหรอตากวา - มธยมศกษา - อนปรญญาและปรญญาตรขนไป

50 8 5

79.4 12.7 7.9

38

ตารางท 1 ลกษณะทวไปของประชากรกลมทศกษา (ตอ) จานวน (คน) รอยละ 5. อาชพ - ขาราชการ - พนกงานรฐวสาหกจ - พนกงานบรษทเอกชน - คาขาย - ธรกจสวนตว - รบจาง - แมบาน - อนๆ เชน ทานา

3 2 1 13 3 14 26 1

4.8 3.2 1.6

20.6 4.8

22.2 41.3 1.6

1.3 ขอมลทวไปเกยวกบการเปนเบาหวาน

จากผลการวจยพบวา ระยะเวลาทผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานตงแต 5 ปขนไปมรอยละ 54.0 แสดงดงตารางท 2

ตารางท 2 ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน

ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน จานวน (คน) รอยละ

- 1 - 5 ป - 5 ปขนไป

29 34

46.0 54.0

39

1.4 ขอมลประชากรทมโรครวมกบโรคเบาหวาน จากแผนภมท 1 พบวา ผปวยสวนใหญมโรคประจาตวอนรวมกบโรคเบาหวาน

แผนภมท 1 แสดงสดสวนของประชากรทมโรครวมกบโรคเบาหวาน

50 คน 79.0

%

13 คน 21.0 %

มโรคอนๆรวมกบโรคเบาหวาน

ไมมโรคอนๆรวมกบโรคเบาหวาน

40

1.5 ขอมลของโรคตางๆทเปนรวมกบโรคเบาหวาน จากแผนภมท 2 พบวา โรคทเปนรวมกบโรคเบาหวานมากทสด คดเปนรอยละ 50.0

คอ โรคความดนโลหตสง รองลงมา คอ โรคไขมนในเลอดสง และ โรคหวใจ รอยละ 33.0, 7.0 ตามลาดบ

แผนภมท 2 แสดงรายละเอยดของโรคทเปนรวมกบโรคเบาหวาน

62 คน 50.0 %

21 คน 33.0 %

4 คน 7.0 % 3 คน 4.0 %

2 คน 3.0 % 2 คน 3.0 %

โรคความดนโลหตสงโรคไขมนในเลอดสง โรคหวใจ

โรคเกาต โรคภมแพ อนๆ

41

1.6 ขอมลระดบนาตาลในเลอด (FBS) ของผปวย American Diabetes Association (ADA) แนะนาใหผปวยเบาหวานควรควบคมระดบนาตาลในเลอด (FBS) ไมเกน 140 mg/dl จากผลการวจยพบวา ผปวยเบาหวานสวนใหญจานวน 33 คน (รอยละ 56.9 ) คมระดบนาตาลในเลอดได โดยมคาเฉลยของระดบนาตาลในเลอดของผปวย (mean ± SD) 141.37±24.67 mg/dL แสดงดงตารางท 3

ตารางท 3 ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย

ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย จานวน (คน) รอยละ

(N=58 คน) - คมระดบนาตาลในเลอดได (≤ 140 mg/dL) - คมระดบนาตาลในเลอดไมได (> 140 mg/dL)

33 25

56.9 43.1

2. ระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

2.1 คะแนนแสดงระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน การวจยครงน ผวจยไดจดทาแบบสอบถาม ซงประกอบไปดวย สวนททดสอบความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยาในผปวย (สวนท 1) จะมคาถามทงหมด 15 ขอ และสวนททดสอบการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน (สวนท 2) จะมคาถามทงหมด 10 ขอ โดยจะใหผตอบแบบสอบถามตอบคาถาม ถาตอบถก ให 1 คะแนน ถาตอบผด ใหตดลบ 1 คะแนน และ ถาตอบไมทราบ ให 0 คะแนน ดงนน สวนท 1 มคะแนนเตม 15 คะแนน และ สวนท 2 มคะแนนเตม 10 คะแนน ซงคะแนนรวมทงหมดเทากบ 25 คะแนน

จากผลการวจยพบวา ในสวนของการทดสอบความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยาในผปวย (สวนท 1) ผปวยมคะแนนเฉลย 9.84 ± 2.58 คะแนน สวนททดสอบการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน (สวนท 2) ผปวยมคะแนนเฉลย 7.67 ± 2.33 คะแนน และคะแนนรวมจากทง 2 สวน ผปวยมคะแนนเฉลย 17.54 ± 4.18 คะแนน แสดงดงตารางท 4

42

ตารางท 4 ตารางแสดงคะแนนระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

รายละเอยด คาเฉลย (คะแนน)±สวนเบยงเบนมาตรฐาน คะแนนสวนท 1 คะแนนสวนท 2 คะแนนรวม

9.84 ± 2.58 7.67 ± 2.33 17.54 ± 4.18

การวจยนไดแบงระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานเปน 4 ระดบ ไดแก ตา พอใช ด และดมาก พบวาผปวยสวนใหญมระดบความรความเขาใจในระดบด แสดงดงตารางท 5

ตารางท 5 ระดบความรความเขาใจในโรคเบาหวาน ระดบความรความเขาใจ

คะแนน จานวน (คน) รอยละ

ตา พอใช ด

ดมาก

ตากวา 11 11 - 15 16 - 20

21 ขนไป

2 17 23 21

3.2 27.0 36.5 33.3

43

2.1.1 ทดสอบความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยาในผปวย จากแบบสอบถามในสวนทดสอบความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยาใน

ผปวย (สวนท 1) ผลการวจยพบวา คาถามทผตอบแบบสอบถามมความรมากทสด 3 อนดบแรก คอ

- การออกกาลงกายจะชวยใหระดบนาตาลในเลอดลดตาลง ทาใหควบคมเบาหวานไดดขน ตอบถกจานวน 60 คน (รอยละ 95.2)

- อาหารทผปวยเบาหวานควรหลกเลยง คอ อาหารประเภทใด ตอบถกจานวน 59 คน (รอยละ 93.7)

- ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน อาจทาใหการมองเหน ผดปกตและอาจเกดตาบอดไดในทสด ตอบถกจานวน 56 คน (รอยละ 88.9)

ในขณะทคาถามทผตอบแบบสอบถาม คาถามทผตอบแบบสอบถามมความรนอยทสด 3 อนดบแรก คอ

- ทานเคยรวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานหรอไม ตอบถกจานวน 10 คน (รอยละ 15.9)

- สมนไพรสามารถรกษาโรคเบาหวานใหหายขาดได ตอบถกจานวน 17 คน (รอย ละ 27.0) - สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา ตอบถกจานวน 22 คน (รอยละ 34.9)

รายละเอยดแสดงดงตารางท 6

44

ตารางท 6 ความรของผปวยในสวนททดสอบความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยา

คาถาม (เฉลย) จานวนตอบถก (%) 1. ทานเคยรวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานหรอไม (เคย) 2. สมนไพรสามารถรกษาโรคเบาหวานใหหายขาดได (ไมถกตอง) 3. อาการของโรคเบาหวานทเหนไดเดนชด (ปสสาวะบอย ดมนามาก) 4. ผปวยเบาหวานควรควบคมระดบนาตาลในเลอดใหอยระดบใด (90-140 มก./ดล.) 5. อาการทเกดจากภาวะนาตาลในเลอดตา(เหงอออกมากผดปกต หวใจเตนแรง ใจสน) 6. สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา (บรโภคอาหารไมเพยงพอ) 7. การแกไขอาการทเกดจากภาวะนาตาลในเลอดตา (อมลกอม) 8. ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน มสทธเสยงเปน โรคใด (โรคหวใจและหลอดเลอด) 9. ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน อาจทาใหการ มองเหนผดปกต (ถกตอง) 10. อาการทเกดจากภาวะนาตาลในเลอดสง (ปสสาวะบอย คอแหง นาหนกลด) 11. อาการมอ เทาชาเปนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนในผปวยเบาหวานท

มระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน (ถกตอง) 12. อาหารทผปวยเบาหวานควรหลกเลยง (ขนมหวาน) 13. การออกกาลงกายจะชวยใหระดบนาตาลในเลอดลดตาลง ทาให ควบคมเบาหวานไดดขน (ถกตอง) 14. ยากอนอาหารควรรบประทานกอนอาหารเปนเวลาเทาใด (30 นาท) 15. ถาใชยาวนละ2 ครง เชา-เยน เมอลมรบประทานยามอเชา ทานจะทา อยางไร (รบประทานมอเยนตามปกต)

10 (15.9) 17 (27.0) 54 (85.7) 47 (74.6)

37 (58.7)

22 (34.9) 48 (76.2) 33 (52.4)

56 (88.9)

55 (87.3)

50 (79.4)

59 (93.7) 60 (95.2)

48 (76.2) 54 (85.7)

45

2.1.2 ทดสอบการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน จากแบบสอบถามในสวนทดสอบการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน (สวนท 2)

ผลการวจยพบวา คาถามทผตอบแบบสอบถามมความรมากทสด 3 อนดบแรก คอ - ผปวยเบาหวานควรมาพบแพทยตามนดอยางสมาเสมอ ตอบถกจานวน 63 คน

(รอยละ 100.0) - ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงอาหารรสหวานและเคมจด ตอบถกจานวน 60 คน

(รอยละ 95.2) - ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง, ครงละ ประมาณ 15-30 นาท ตอบถกจานวน 59 คน (รอยละ 93.7)

ในขณะทคาถามทผตอบแบบสอบถาม คาถามทผตอบแบบสอบถามมความรนอยทสด 3 อนดบแรก คอ

- ความอวนไมมผลกระทบตอโรคเบาหวาน ตอบถกจานวน 42 คน (รอยละ 66.7) - ประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองได จะชวยใหควบคมระดบนาตาลในเลอดไดดและชะลอการเกดโรคแทรกซอน ตอบถกจานวน 47 คน (รอยละ 74.6)

- การออกกาลงกายวนละ 2 ชวโมงและการอดอาหารจะชวยควบคมโรคเบาหวาน ไดด ตอบถกจานวน 47 คน (รอยละ 74.6)

รายละเอยดแสดงดงตารางท 7 ตารางท 7 ความรของผปวยเกยวกบการดแลตนเอง

คาถาม (เฉลย) จานวนตอบถก (%)

1. ผปวยเบาหวานควรมาพบแพทยตามนดอยางสมาเสมอ (ใช) 2. วธปองกนการลมทานยาคอควรรบประทานยาในเวลาเดยวกนทกวน(ใช) 3. ความอวนไมมผลกระทบตอโรคเบาหวาน (ไมใช) 4. ประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองได จะชวยให ควบคมระดบนาตาลในเลอดไดดและชะลอการเกดโรคแทรกซอน (ใช) 5. ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงการสบบหรและดมสรา (ใช) 6. ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงอาหารรสหวานและเคมจด (ใช) 7. ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง, ครงละ ประมาณ 15-30 นาท (ใช)

63 (100.0) 53 (84.1) 42 (66.7) 47 (74.6)

58 (92.1) 60 (95.2) 59 (93.7)

46

ตารางท 7 ความรของผปวยเกยวกบการดแลตนเอง (ตอ)

คาถาม (เฉลย) จานวนตอบถก (%) 8. การออกกาลงกายวนละ 2 ชวโมงและการอดอาหารจะชวยควบคม โรคเบาหวานไดด (ไมใช) 9. ผปวยเบาหวานควรตรวจตาอยางนอยปละครง (ใช) 10.ผปวยเบาหวานควรดแลเทาของตนเองเปนพเศษ เชน สวมรองเทาไมคบ

เกนไป (ใช)

47 (74.6)

51 (81.0) 51 (81.0)

2.2 แสดงความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานในกลมปจจยตางๆ การวจยในครงน ผวจยไดเปรยบเทยบความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานซงแสดงออกมาเปนคะแนนในภาพรวมกบปจจยเรอง เพศ อาย ระดบการศกษา ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน และประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน เพอทดสอบวา ปจจยตางๆเหลานจะสงผลตอระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานหรอไม ผลการวจยพบวา ไมพบความสมพนธระหวาง เพศ อาย ระดบการศกษา ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน และประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน อยางมนยสาคญทางสถต (p>0.05) แสดงดงตารางท 8

47

ตารางท 8 ความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานในกลมปจจยตางๆ

ปจจย คาเฉลย(คะแนน)±สวนเบยงเบนมาตรฐาน p-value

เพศ - ชาย - หญง

15.25 ± 5.38 18.08 ± 3.71

0.102*

อาย - 35 - 44 ป - 45 - 64 ป - 65 ปขนไป

17.25 ± 5.12 17.76 ± 4.07 17.30 ± 4.37

0.895**

การศกษา - ประถมศกษาหรอตากวา - มธยมศกษา - อนปรญญาและปรญญาตร ขนไป

17.36 ± 3.93 16.38 ± 5.90 21.20 ± 0.84

0.088**

ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน

- 1 - 5 ป - 5 ปขนไป

17.17 ± 3.90 17.85 ± 4.44

0.446*

ประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน - เคย - ไมเคย

17.90 ± 6.08 17.47± 3.80

0.411*

* Mann Whitney U test ** Kurskal Wallis test

48

2.3 แสดงความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย

การวจยในครงน ผวจยไดเปรยบเทยบความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานซงแสดงออกมาเปนคะแนนในภาพรวมกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย เพอทดสอบวา ผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dL) จะมระดบคะแนนในภาพรวมมากกวาผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไมได (FBS > 140 mg/dL) หรอไม ผลการวจยไมพบความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานซงแสดงออกมาเปนคะแนนในภาพรวมกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย (p>0.05) แสดงดงตารางท 9 ตารางท 9 ความสมพนธระหวางระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย ขอมลระดบนาตาลในเลอดของ

ผปวย คาเฉลย(คะแนน)±สวนเบยงเบนมาตรฐาน p-value*

- คมระดบนาตาลในเลอดได ( FBS ≤ 140 mg/dL ) - คมระดบนาตาลในเลอดไมได ( FBS > 140 mg/dL)

17.24 ± 4.39

17.00 ± 3.73

0.764

* Mann Whitney U test

49

เมอแบงระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานเปน 4 ระดบ ไดแก ตา พอใช ด และดมาก พบวาผปวยเบาหวานทมระดบความรความเขาใจอยในเกณฑดมาก สวนใหญ (รอยละ 70.6) จะคมระดบนาตาลในเลอดไดตามเปาหมาย (FBS ≤ 140 mg/dL) แสดงตารางท 10

ตารางท 10 แสดงความสามารถในการคมระดบนาตาลในเลอดของผปวยทระดบความรความเขาใจแตกตางกน

จานวนผปวย (%) ระดบความร ความเขาใจ คะแนน คมระดบนาตาลใน

เลอดได คมระดบนาตาลใน

เลอดไมได ตา พอใช ด

ดมาก

ตากวา 11 11 - 15 16 - 20

21 ขนไป

1 (50.0) 11 (64.7) 9 (40.9)

12 (70.6)

1 (50.0) 6 (35.3)

13 (59.1) 5 (29.4)

3. ประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน โครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน คอ โครงการทใหความรและคาแนะนาในการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน นอกเหนอจากการรกษาพยาบาลทวไป โดยจดเปน การอบรม การสมมนา การลงพนทใหความรในชมชน และการจดกจกรรมตางๆ เพอใหผปวยเบาหวานมความรเพมเตมในการดแลตนเองและปองกนการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน โดยผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยในครงนจานวน 53 คน (รอยละ84.1) ไมเคยเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน

การวจยในครงน ผวจยไดเปรยบเทยบความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน เพอทดสอบวา ผปวยเบาหวานทเคยเขารวมโครงการจะมความรความเขาใจเกยวกบโรคมากกวาผปวยเบาหวานทไมเคยเขารวมโครงการหรอไม ผลการวจยไมพบความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน (p>0.05) แสดงดงตารางท 11

50

ตารางท 11 ความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

ประวตการเขารวมโครงการทใหความร

เกยวกบโรคเบาหวาน คาถาม (เฉลย) เคย (n=10)

จานวนตอบถก (%) ไมเคย (n=53)

จานวนตอบถก (%)

p-value*

1. สมนไพรสามารถรกษาโรคเบาหวาน ใหหายขาดได (ไมถกตอง) 2. อาการของโรคเบาหวานและการ ควบคมระดบนาตาลในเลอด - อาการของโรคเบาหวานทเหนได เดนชด (ปสสาวะบอย ดมนามาก) - ผปวยเบาหวานควรควบคมระดบ นาตาลในเลอดใหอยระดบใด (90-140 มก./ดล.) - อาการทเกดจากภาวะนาตาลใน เลอดสง (ปสสาวะบอย คอแหง นาหนกลด) 3. ความรเรองภาวะนาตาลในเลอดตา - อาการทเกดจากภาวะนาตาลใน เลอดตา (เหงอออกมากผดปกต หวใจเตนแรง ใจสน) - สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลใน เลอดตา (บรโภคอาหารไมเพยงพอ) - การแกไขอาการทเกดจากภาวะ นาตาลในเลอดตา (อมลกอม)

4 (40.0)

8 (80.0)

6 (60.0)

8 (80.0)

6 (60.0)

3 (30.0)

9 (90.0)

13 (25.0)

46 (86.8)

41 (87.2)

47 (88.8)

31 (58.5)

19 (35.8)

39 (73.6)

0.438

0.626

0.259

0.602

1.000

1.000

0.428

*Fisher’s Exact test

51

ตารางท 11 ความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน (ตอ)



จานวนตอบถก (%) ไมเคย(n=53)


p-value*

4. ความรเรองภาวะแทรกซอนจาก โรคเบาหวาน - ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลใน เลอดสงเปนเวลานาน มสทธเสยงเปน โรคใด (โรคหวใจและหลอดเลอด) - อาการมอ เทาชาเปนภาวะแทรกซอน ทอาจเกดขนในผปวยเบาหวานทม ระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน (ถกตอง) - ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลใน เลอดสงเปนเวลานาน อาจทาใหการ มองเหนผดปกต (ถกตอง) - ผปวยเบาหวานควรตรวจตาอยาง นอยปละครง (ใช) - ผปวยเบาหวานควรดแลเทาของ ตนเองเปนพเศษ เชน สวมรองเทาไม คบเกนไป (ใช)

6 (60.0)

8 (80.0)

7 (70.0)

9 (90.0)

6 (60.0)

27 (50.9)

42 (79.2)

49 (92.5)

42 (79.2)

45 (84.9)

0.735

1.000

0.073

0.671

0.086


52




จานวนตอบถก (%) ไมเคย(n=53)


p-value*

5. ความรเรองภาวะโภชนาการในผปวย เบาหวาน - อาหารทผปวยเบาหวานควรหลกเลยง (ขนมหวาน) - ความอวนไมมผลกระทบตอ โรคเบาหวาน (ไมใช) - ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงการสบ บหรและดมสรา (ใช) - ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงอาหาร รสหวานและเคมจด (ใช) 6. ความรเรองการออกกาลงกายกบการ ควบคมเบาหวาน - การออกกาลงกายจะชวยใหระดบ นาตาลในเลอดลดตาลง ทาให ควบคมเบาหวานไดดขน (ถกตอง) - ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกาย อยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง, ครงละ ประมาณ 15-30 นาท (ใช) - การออกกาลงกายวนละ 2 ชวโมง และการอดอาหารจะชวยควบคม โรคเบาหวานไดด (ไมใช)

9 (90.0)

8 (80.0)

9 (90.0)

9 (90.0)

10 (100.0)

9 (90.0)

7 (70.0)

50 (94.3)

34 (64.2)

49 (92.5)

51 (96.2)

50 (94.3)

50 (94.3)

40 (75.5)

0.508

0.474

1.000

0.410

1.000

0.508

0.705


53




จานวนตอบถก (%) ไมเคย (n=53)


p-value*

7. ความรเรองการใชยาในผปวย เบาหวาน - ยากอนอาหารควรรบประทานกอน อาหารเปนเวลาเทาใด (30 นาท) - ถาใชยาวนละ2 ครง เชา-เยน เมอลม รบประทานยามอเชา ทานจะทา อยางไร (รบประทานมอเยนตามปกต) - วธปองกนการลมทานยาคอควร รบประทานยาในเวลาเดยวกนทกวน (ใช) 8. ประโยชนของการตรวจระดบนาตาล ในเลอดดวยตนเองได จะชวยให ควบคมระดบนาตาลในเลอดไดดและ ชะลอการเกดโรคแทรกซอน (ใช)

6 (60.0)

8 (80.0)

9 (90.0)

8 (80.0)

42 (79.2)

46 (86.8)

44 (83.1)

39 (73.6)

0.231

0.626

1.000

1.000

*Fisher’s Exact test จากผลการวจยพบวา ผปวยท เคยเขารวมโครงการท ใหความร เกยวกบ

โรคเบาหวานสามารถคมระดบนาตาลในเลอดได 6 คน (รอยละ 75) เมอเปรยบเทยบกบผปวยทไมเคยเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน พบวา สามารถคมระดบนาตาลในเลอดไดเพยง 27 คน (รอยละ 54 ) แสดงดงตารางท 12

54

ตารางท 12 ความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบคาเฉลยระดบนาตาลในเลอดของผปวย

ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย

ประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน

คมระดบนาตาลในเลอดได

จานวน (%)

คมระดบนาตาลในเลอดไมได จานวน (%)

p-value*

- เคยเขารวมโครงการ (n=8) - ไมเคยเขารวมโครงการ (n=50)

6 (75.0) 27 (54.0)

2 (25.0) 23 (46.0)

0.445

* Fisher’s Exact test 4. ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย คอ การเกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยแตละรายยอนหลงจานวน 6 ครงแลวนามาหาคาเฉลย เพอดความสามารถในการคมระดบนาตาลในเลอดของผปวยแตละราย โดยพบวา พบวา ผปวยเบาหวานจานวน 33 คน สามารถคมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dl) คดเปนรอยละ 56.9 การวจยในครงน ผวจยไดเปรยบเทยบความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย เพอทดสอบวา ผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dL) จะมระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานมากกวาผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไมได (FBS > 140 mg/dL) หรอไม ผลการวจยพบวา ผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไดมความรความเขาใจในเรองภาวะนาตาลในเลอดตาในหวขอ “สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา” เรองความรเรองภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานในหวขอ “ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานานมสทธเสยงเปนโรคใด” และ เรองความรเรองการออกกาลงกายกบการควบคมเบาหวานในหวขอ “ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง ครงละประมาณ 15-30 นาท” มากกวาผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไมไดอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) แสดงดงตารางท 13

55

ตารางท 13 ความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย


คาถาม (เฉลย) คมระดบนาตาลในเลอดได (n=33)


คมระดบนาตาลในเลอดไมได (n=25) จานวนตอบถก (%)

p-value

1. สมนไพรสามารถรกษโรคเบาหวาน ใหหายขาดได (ไมถกตอง) 2. อาการของโรคเบาหวานและการ ควบคมระดบนาตาลในเลอด - อาการของโรคเบาหวานทเหนได เดนชด (ปสสาวะบอย ดมนามาก) - ผปวยเบาหวานควรควบคมระดบ นาตาลในเลอดใหอยระดบใด (90-140 มก./ดล.) - อาการทเกดจากภาวะนาตาลใน เลอดสง (ปสสาวะบอย คอแหง นาหนกลด)

7 (21.2)

27 (81.8)

21 (63.6)

28 (84.8)

7 (28.0)

22 (88.0)

21 (84.0)

22 (88.0)

0.550*

0.718**

0.086*

1.000**

*Chi-square test **Fisher’s Exact test

56

ตารางท 13 ความสมพนธระหวางระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย (ตอ)





p-value

3. ความรเรองภาวะนาตาลในเลอดตา - อาการทเกดจากภาวะนาตาลใน เลอดตา (เหงอออกมากผดปกต หวใจเตนแรง ใจสน) - สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลใน เลอดตา (บรโภคอาหารไมเพยงพอ) - การแกไขอาการทเกดจากภาวะ นาตาลในเลอดตา (อมลกอม) 4. ความรเรองภาวะแทรกซอนจาก

โรคเบาหวาน - ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลใน เลอดสงเปนเวลานาน มสทธเสยงเปน โรคใด (โรคหวใจและหลอดเลอด) - อาการมอ เทาชาเปนภาวะแทรกซอน ทอาจเกดขนในผปวยเบาหวานทม ระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน (ถกตอง)

20 (60.6)

15 (45.5)

22 (66.7)

20 (60.06)

27 (81.8)

13 (52.0)

5 (20.0)

21 (84.0)

8 (32.0)

18 (72.0)

0.512*

0.043*

0.135*

0.031*

0.375*


57






p-value

- ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลใน เลอดสงเปนเวลานาน อาจทาใหการ มองเหนผดปกต (ถกตอง) - ผปวยเบาหวานควรตรวจตาอยาง นอยปละครง (ใช) - ผปวยเบาหวานควรดแลเทาของ ตนเองเปนพเศษ เชน สวมรองเทาไม คบเกนไป (ใช) 5. ความรเรองภาวะโภชนาการในผปวย เบาหวาน - อาหารทผปวยเบาหวานควร หลกเลยง (ขนมหวาน) - ความอวนไมมผลกระทบตอ โรคเบาหวาน (ไมใช) - ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงการสบ บหรและดมสรา (ใช) - ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงอาหาร รสหวานและเคมจด (ใช)

27 (81.8)

26 (78.8)

26 (78.8)

30 (90.9)

22 (66.7)

31 (93.9)

32 (97.0)

24 (96.0)

20 (80.0)

20 (80.0)

24 (96.0)

15 (60.0)

22 (88.0)

23 (92.0)

0.127**

0.910*

0.910* 0.627**

0.601*

0.643**

0.572**


58






p-value

6. ความรเรองการออกกาลงกายกบการ ควบคมเบาหวาน - การออกกาลงกายจะชวยใหระดบ นาตาลในเลอดลดตาลง ทาให ควบคมเบาหวานไดดขน (ถกตอง) - ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกาย อยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง, ครงละ ประมาณ 15-30 นาท (ใช) - การออกกาลงกายวนละ 2 ชวโมง และการอดอาหารจะชวยควบคม โรคเบาหวานไดด (ไมใช) 7. ความรเรองการใชยาในผปวย เบาหวาน - ยากอนอาหารควรรบประทานกอน อาหารเปนเวลาเทาใด (30 นาท) - ถาใชยาวนละ 2 ครง เชา-เยน เมอลม รบประทานยามอเชา ทานจะทา อยางไร (รบประทานมอเยนตามปกต)

33 (100.0)

33 (100.0)

25 (75.8)

26(78.8)

28 (84.8)

22 (88.0)

21 (84.0)

17 (68.0)

19 (76.0)

21 (84.0)

0.075**

0.030**

0.513*

0.801*

1.000**


59





คมระดบนาตาลในเลอดไมได(n=25) จานวนตอบถก (%)

p-value

- วธปองกนการลมทานยาคอควร รบประทานยาในเวลาเดยวกนทกวน (ใช) 8. ประโยชนของการตรวจระดบนาตาล ในเลอดดวยตนเองได จะชวยให ควบคมระดบนาตาลในเลอดไดดและ ชะลอการเกดโรคแทรกซอน (ใช)

27 (81.8)

25 (75.8)

21 (84.0)

18 (72.0)

1.000**

0.770**


5. การตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง American Diabetes Association (ADA) แนะนาใหทาการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองในผปวยเบาหวานทกรายทใชอนซลน สาหรบผปวยทใชยาเมดลดระดบนาตาลในเลอดอาจสงเสรมใหการควบคมระดบนาตาลดขน การตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองจงเปนเครองมออยางหนงทชวยใหผปวยสามารถควบคมระดบนาตาลไดดขนซงมผลชะลอหรอปองกนการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานได จากผลการวจยพบวา ผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยสวนใหญ (รอยละ 74.6) มความรในเรองของประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง แสดงดงแผนภมท 3

60

แผนภมท 3 แสดงรายละเอยดความรในเรองของประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง

จากผลการสารวจพบวา ผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยมเครองตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองเพยง 3 คน (รอยละ 3.2) ซงจากการสอบถามพบวาสาเหตสวนใหญเกดจากผปวยรสกไมดทจะตองทาการเจาะเลอดบอยๆ แสดงดงแผนภมท 4

47 คน 74.6%

16 คน 25.4%

มความร ไมมความร

ความรในเรองของประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง

61

จานวนผปวยเบาหวานทมเครองตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง

92 คน (96.8%)

3 คน (3.2%)

ม

ไมม

แผนภมท 4 แสดงจานวนผปวยเบาหวานทมเครองตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง

62

สรปผลการศกษาและขอเสนอแนะ ในการศกษาครงนมวตถประสงคเพอนาผลการประเมนความรความเขาใจเกยวกบโรคและการดแลตนเองในกลมประชากรผปวยเบาหวานมาเปนขอมลในการพจารณาใหคาแนะนาเกยวกบโรคเบาหวานทถกตองเหมาะสม โดยใชแบบสอบถามในการเกบขอมลผปวยเบาหวาน ซงแบบสอบถามประกอบไปดวยขอมลในสวนตางๆ ดงตอไปน

สวนท 1: ขอมลทวไปของผปวย ไดแก เพศ อาย นาหนก สวนสง ระดบการศกษา อาชพ โรคประจาตว และ ระยะเวลาการเปนเบาหวาน

สวนท 2: ความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยา สวนท 3: การดแลตนเองในผปวยเบาหวาน โดยทาการเกบขอมลจากผปวยเบาหวานทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนวดไผตน

กรงเทพมหานคร ตงแตวนท 1 มถนายน พ.ศ.2549 ถง วนท 30 กนยายน พ.ศ.2549 จานวน 63 คน นาขอมลทไดมาทาการวเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรม SPSS version 13

สรปผลการวจย 1. ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง กลมตวอยางททาการวจย คอ ผปวยเบาหวานทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนวดไผตน กรงเทพมหานคร จานวน 63 คน แบงเปนเพศชาย 12 คน (รอยละ 19.0) และ เปนเพศหญง 51 คน (รอยละ 81.0) มอายเฉลย 59.13±10.03 ป ผปวยสวนใหญจานวน 37 คน (รอยละ 60.7) มอายระหวาง 45 - 64 ป มคาเฉลยดชนมวลกายโดยเฉลย 26.52±4.82 กโลกรม/ตารางเมตร ผปวยสวนใหญ 28 คน (รอยละ 77.8) มคาดชนมวลกายอยในเกณฑสงกวามาตรฐาน ระดบการศกษาของประชากรสวนใหญคอ ระดบประถมศกษาหรอตากวาจานวน 50 คน (รอยละ 79.4) ผปวยสวนใหญจานวน 26 คน (รอยละ 41.3) ประกอบอาชพเปนแมบาน 2. ขอมลทวไปเกยวกบการเปนโรคเบาหวานในกลมตวอยาง ผลการวจยพบวา ระยะเวลาทผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวานตงแต 5 ปขนไปจานวน 34 คน (รอยละ 54.0) ผปวยจานวน 50 คน (รอยละ 79.0) มโรคประจาตวอนรวมกบโรคเบาหวาน โดยโรคทเปนรวมกบโรคเบาหวานมากทสด คดเปนรอยละ 50.0 คอ โรคความดนโลหตสง รองลงมา คอ โรคไขมนในเลอดสง และ โรคหวใจ รอยละ 33.0, 7.0 ตามลาดบ ผปวย

63

เบาหวานจานวน 33 คน (รอยละ 56.9) คมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dl) โดยมคาเฉลยระดบนาตาลในเลอดของผปวยเทากบ 141.37 ± 24.67 mg/dL 3. ระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน

ผลการวจยพบวา ในสวนของการทดสอบความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยาในผปวย ผปวยมคะแนนเฉลย 9.84 ± 2.58 คะแนน สาหรบการทดสอบการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน ผปวยมคะแนนเฉลย 7.67 ± 2.33 คะแนน และคะแนนรวมจากทง 2 สวน ผปวยมคะแนนเฉลย 17.54 ± 4.18 คะแนน เมอแบงระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานเปน 4 ระดบ ไดแก ตา พอใช ด และดมาก พบวาผปวยสวนใหญมระดบความรความเขาใจในระดบด รอยละ 36.5 4. ความสมพนธระหวางคะแนนในภาพรวมของระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานในกลมปจจยตางๆ ผลการวจยพบวา ไมพบความสมพนธระหวาง เพศ อาย ระดบการศกษา ระยะเวลาทไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน และประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน 5. ความสมพนธระหวางคะแนนในภาพรวมของระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย ผลการวจยพบวา ไมพบความสมพนธระหวางคะแนนในภาพรวมของระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย (p>0.05) โดยผปวยเบาหวานทมระดบความรความเขาใจอยในเกณฑดมาก 12 คน (รอยละ 70.6) สามารถคมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dL) 6. ประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน

ผลการวจยพบวา ไมพบความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวาน (p>0.05) โดยผปวยเบาหวานทมประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน 6 คน (รอยละ 75) คมระดบนาตาลในเลอดได 7. ขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย ผลการวจยพบวา ผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไดมความรความเขาใจในเรองภาวะนาตาลในเลอดตาในหวขอ “สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา” เรองความรเรองภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานในหวขอ “ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานานมสทธเสยงเปนโรคใด” และ เรองความรเรองการออกกาลงกายกบการควบคมเบาหวาน

64

ในหวขอ “ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง ครงละประมาณ 15-30 นาท” มจานวนมากกวาผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไมไดอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) 8. การตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง ผลการวจยพบวา ผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยจานวน 47 คน (รอยละ 74.6) มความรในเรองของประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง แตผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยมการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองเพยง 3 คน (รอยละ 3.2) ซงจากการสอบถามพบวาสาเหตเกดจากผปวยรสกไมดทจะตองทาการเจาะเลอดบอยๆ ขอเสนอแนะ 1. เนองจากการวจยน ขอมลของกลมประชากรททาการศกษามจานวนนอยจงใชอางองไดเพยงระดบหนงแตไมสามารถนามาอางองถงประชากรทงหมดของประเทศได อยางไรกตามควรมการเพมขนาดประชากรใหมากขนและเกบขอมลจากศนยสขภาพหลายๆระดบเพอใหไดขอมลทนามาอางองได

2. ควรทาการวจยในกลมโรคอน โดยเฉพาะกลมโรคเรอรงทการปฏบตตามคาแนะนาของบคลากรสาธารณสขเปนสงสาคญ เชน โรคหวใจและหลอดเลอด โรคความดนโลหตสง โรคไขมนในเลอดสง เปนตน เพอนาขอมลทไดมาพฒนาปรบปรงแนวทางในการใหความรแกผปวยเฉพาะโรคตอไป

65

วจารณผลการวจย

จากการศกษาของ Angeles-Llerenas A. และคณะ ซงตพมพในป ค.ศ.2005 พบวารอยละ 85.6 ของกลมประชากรมระดบความรความเขาใจในโรคเบาหวานอยในเกณฑทตา ซงไมสอดคลองกบผลการวจยครงน โดยพบวาผปวยสวนใหญรอยละ 36.5 มระดบความรความเขาใจในเกณฑทด (16-20 คะแนน) รองลงมารอยละ 33.3 มความรความเขาใจเกยวกบโรคในเกณฑทดมาก (21 คะแนน) โดยสาเหตของผลการวจยทไมสอดคลองกบงานวจยของ Angeles-Llerenas A. และคณะ คอ ลกษณะงานวจยของ Angeles-Llerenas A. และคณะ จะเปนการประเมนระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคเบาหวานในกลมประชากรอาย 11-24 ป แตงานวจยในครงนจะประเมนระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคเบาหวานในกลมประชากรผปวยเบาหวานโดยตรง นอกจากนคาถามจากแบบสอบถามในแตละงานวจยแตกตางกนทงทางดานเนอหาและรายละเอยด โดยคาถามจากงานวจยในครงนเปนเพยงการวดระดบความรความเขาใจพนฐานเกยวกบโรคเบาหวาน จงสงผลใหผปวยสวนใหญมระดบความรความเขาใจอยในเกณฑทดถงดมาก จากการศกษาของ Caliskan D. และคณะ ซงตพมพในป ค.ศ.2006 พบวากลมประชากรผปวยเบาหวานทมความรความเขาใจเกยวกบโรคเบาหวาน สวนใหญจะเปนกลมประชากรผปวยทมวฒปรญญาตรขนไป (13.5 เทาของกลมประชากรอน) ซงสอดคลองกบผลการวจยในครงน โดยพบวากลมประชากรทมระดบการศกษาระดบอนปรญญาหรอปรญญาตรขนไปมแนวโนมทจะมระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบโรคสงกวากลมประชากรอน ผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยในครงนทกคนมาพบแพทยเปนประจา อยางไรกดมผปวยเพยง 33 คน (รอยละ 56.9) ทคมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dL) โดยผทาการวจยไดตงสมมตฐานวา ผปวยเบาหวานทมระดบความรความเขาใจอยในเกณฑทดถงดมากจะสามารถคมระดบนาตาลในเลอดได ผลการวจยทไดสอดคลองกบสมมตฐานคอ ผปวยเบาหวานทมระดบความรความเขาใจอยในเกณฑดมากจานวน 12 คน (รอยละ 70.6) สามารถคมระดบนาตาลในเลอดได แตผปวยเบาหวานทมระดบความรความเขาใจอยในเกณฑดสามารถคมระดบนาตาลในเลอดไดเพยง 9 คน (รอยละ 40.9) ถงแมวาผปวยเบาหวานทเขารวมการวจยสวนใหญมความรความเขาใจเกยวกบโรคในเกณฑทด แตปจจยหลกทสงผลใหผปวยเบาหวานคมระดบนาตาลในเลอดไมได คอ ปจจยทางดานพฤตกรรมการดาเนนชวต เชน พฤตกรรมการบรโภค พฤตกรรมการออกกาลงกาย ซงในการทาการวจยในครงตอไปควรเพมการประเมนในเรองพฤตกรรมการดาเนนชวตในผปวยเบาหวานควบคไปกบการประเมนระดบความรความเขาใจ

66

เกยวกบโรคเบาหวาน เพอนาขอมลทไดมาเปรยบเทยบกบความสามารถในการคมระดบนาตาลในเลอดของผปวยตอไป ผทาการวจยไดตงสมมตฐานทวา ผปวยเบาหวานทเคยเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานจะมระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคมากกวาผปวยเบาหวานทไมเคยเขารวมโครงการ ซงผลการวจยไมพบความสมพนธระหวางประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานกบระดบความรความเขาใจเกยวกบโรคเบาหวาน ถงแมวาโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานจะชวยใหผปวยเบาหวานมความรเพมเตมในการดแลตนเองและปองกนการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวาน โดยปจจยหลกททาใหผลการวจยไมสอดคลองกบสมมตฐานอาจเกดจาก ผทาการวจยไมทราบเนอหาและรายละเอยดของโครงการทผปวยเขารวม ซงปจจยนสงผลตอระดบความรทผปวยไดรบจากโครงการ

จากการศกษาของ Prueksaritanond S. และคณะ ทาการศกษาในป ค.ศ. 2004 พบวาผปวยเบาหวานชนดท 2 ทเขาระบบ patient-centered care เปนระยะเวลา 1 ป สามารถคมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dL) โดยมระดบนาตาลในเลอดลดลง 73.58 ± 70.99 mg/dL และ มระดบ Hemoglobin A1C (HbA1C) ลดลงรอยละ 0.92 ± 1.41 ซงสอดคลองกบผลการวจยในครงน โดยพบวาผปวยเบาหวานทมประวตการเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานจานวน 6 คน (รอยละ 75.0) สามารถคมระดบนาตาลในเลอดได (FBS ≤ 140 mg/dL) ซงเปนสงทแสดงถงประโยชนของโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานทสงผลตอความสามารถในการคมระดบนาตาลในเลอดของผปวย ความสมพนธระหวางระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวย ถงแมวาไมพบความสมพนธระหวางขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวยกบระดบคะแนนในภาพรวม แตเมอมองรายละเอยดของแตละคาถามในแบบสอบถามพบวา ผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไดมความรความเขาใจในเรองภาวะนาตาลในเลอดตาในหวขอ “สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา” เรองความรเรองภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานในหวขอ “ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานานมสทธเสยงเปนโรคใด” และ เรองความรเรองการออกกาลงกายกบการควบคมเบาหวานในหวขอ “ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง ครงละประมาณ 15-30 นาท” มากกวาผปวยเบาหวานทคมระดบนาตาลในเลอดไมไดอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) ซงขอมลเหลานลวนแสดงถงความสมพนธระหวางระดบคะแนนความรความเขาใจเกยวกบโรคในผปวยเบาหวานกบขอมลระดบนาตาลในเลอดของผปวยได ผปวยเบาหวานจานวน 46 คน (รอยละ 76.0) ยงมความคดวา สมนไพรสามารถรกษาเบาหวานใหหายขาด ซงจะสามารถสงผลตอพฤตกรรมการรบประทานยาในผปวย เชน

67

รบประทานยาทแพทยสงควบคไปกบสมนไพร หรอ รบประทานสมนไพรเพยงอยางเดยว สงเหลานลวนแลวแตเปนอปสรรคตอการรกษาของแพทย ทาใหผปวยไมสามารถคมระดบนาตาลในเลอดไดและผลการรกษาอาจไมเปนไปตามเปาหมายทวางไว ผปวยเบาหวานจานวน 47 คน (รอยละ 74.6) ทราบถงประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง แตผลการสารวจพบวา ผปวยเบาหวานทมารบบรการทศนยสขภาพชมชนวดไผตน มการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองเพยง 3 คน (รอยละ 3.2) จากการสมภาษณผปวยพบวา ผปวยรสกไมดทจะตองทาการเจาะเลอดบอยๆ ผปวยเบาหวานจานวน 53 คน (รอยละ 84.1) ไมเคยเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน ซงอาจเกดจากโรงพยาบาลหรอสถานบรการทางการแพทยยงขาดการจดอบรมอยางเปนระบบทถกตอง ตอเนอง สมาเสมอ และคลนกเบาหวานสวนใหญมผปวยจานวนมาก บคลากรสาธารณสขมกไมมเวลาพดคย อธบายหรอตอบคาถามของผปวยมากนก และผปวยเบาหวานจานวนมากตองการเพยงการตรวจจากแพทยและรบยาเทานน ดงนนจงมกพบวาผปวยจานวนมากไมปฏบตตามแพทยสง รบประทานยาไมถกวธ ไมออกกาลงกาย เปนตน เภสชกรผซงมโอกาสใกลชดกบผปวยเบาหวานคอนขางมาก ควรมสวนรวมในการแกปญหาดงกลาว โดยมบทบาทในการใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน ใหคาแนะนาในการปรบเปลยนพฤตกรรมการดาเนนชวตทถกตอง รวมไปถงสงเสรมการรกษาโดยชวยประเมนผลการรกษา การแกปญหาจากการใชยาทเกดขน และเฝาระวงโรครวมหรอโรคแทรกซอน ตลอดจนการสงตอผปวยใหกบแพทยเพอแกปญหาทเกดขนโดยเฉพาะอยางยงเมอการรกษาไมถงเปาหมาย

68

เอกสารอางอง

1. American Diabetes Association. Diagnosis and classification of diabetes mellitus. Diabetes Care 2006;29 Suppl 1:S43-8.

2. International Diabetes Federation. Facts & figures: prevalence. Available at: http://www.idf.org/home/index.cfm?node=264. [Accessed date 19 April 2006]

3. Aekplakon W, Stolk RP, Neal B, et al. The prevalence and management of diabetes in thai adults:the international collaborative study of cardiovascular disease in Asia. Diabetes Care 2003;26:2758-63.

4. ปารรฐ พทกษดารงกจ. ความสาคญของการใหความรโรคเบาหวาน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:15-25.

5. ประภทธ โสตถโสภา. ความรเบองตนโรคเบาหวานและการวนจฉยโรค. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:47-63.

6. World Health Organization. Facts & Figures: Classification of diabetes mellitus. Available at: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs138/en/. [Accessed August 14, 2006]

7. สมพงษ สวรรณวลยกร. ยารกษาเบาหวานชนดรบประทาน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน . กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:122-8.

8. อารมณ เจษฎาญานเมธา. New strategics in glycemic control. ใน: เลก รงเรองยงยศ และ กฤตกา ตญญะแสนสข, บรรณาธการ. Advance in Pharmaceutical Care and Pharmacotherapeutics. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: นวไทยมตรการพมพ (1996) จากด, 2545:52-73.

9. มาณย อยเจรญพงษ. ยาฉดอนฃลน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:136-41.

69

10. วภา เตงอภชาต, สธรา สงขศร. ระบาดวทยาของการใชยาลดนาตาลในเลอดในผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 [โครงการพเศษปรญญาเภสชศาสตรบณฑต]: คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล; 2546.

11. อสาห กลนประดษฐ. ภาวะแทรกซอนเฉยบพลนในผปวยโรคเบาหวาน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:178-85.

12. Stratton IM, Adler AI, Matthews DR, et al. Association of glycaemia with macrovascular and microvascular complications of type 2 diabetes (UKPDS 35): prospective observational study. BMJ 2000;321:405-12.

13. เฉลาศร เสงยม. ภาวะแทรกซอนเรอรงในโรคเบาหวาน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน . กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:192-204.

14. มาณย อยพงษเจรญ. การออกกาลงกายสาหรบผเปนเบาหวาน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:113-9.

15. ประภทธ โสตถโสภา. อาหารกบเบาหวาน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:74-93.

16. สรตน โคมนทร. โภชนบาบดสาหรบผปวยเบาหวาน. ใน: อภชาต วชญาณรตน, บรรณาธการ. Textbook of diabetes mellitus the endocrine society of Thailand 2003. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: โรงพมพเรอนแกวการพมพ, 2546:75-84.

17. วราภณ วงศถาวราวฒน. เบาหวานและการออกกาลงกาย. ใน: อภชาต วชญาณรตน, บรรณาธการ. Textbook of diabetes mellitus the endocrine society of Thailand 2003. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: โรงพมพเรอนแกวการพมพ, 2546:85-94.

18. อารรตน ภรมยวงศ. การดแลตนเองประจาวนและในภาวะพเศษ. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:206-13.

19. American Diabetes Association. Diabetes management in correctional institutions. Diabetes Care 2006;29 Suppl 1:S59-66.

70

20. ประภทธ โสตถโสภา. การตดตามและประเมนผลการรกษาเบาหวาน. ใน: สนตย จนทรประเสรฐ, สมพงษ สวรรณวลยกร, บรรณาธการ. คมอประกอบการใหความรโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: โรงพมพเบสท กราฟฟค เพรส, 2547:149-65.

21. Grundy SM, Cleeman JI, Bairey Merz NC, et al. Implications of recent clinical trials for the National cholesterol education program adult treatment panel III guidelines. Circulation 2004;110:227-39.

22. National High Blood Pressure Education Program. The seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Hypertension 2003;42:1206-52.

23. Meisinger C, Thorand B, Schneider A, et al. Sex differences in risk factors for incident type 2 diabetes mellitus: the MONICA Augsburg cohort study. Arch Intern Med 2002;162:82-9.

24. Lo R, MacLean D. A survey of people with diabetes in northern New South Wales: problems with self-care. Int J Nurs Pract 1996;2:11-20.

25. Angeles-Llerenas A, Carbajal-Sanchez N, Allen B, et al. Gender, body mass index and socio-demographic variables associated with knowledge about type 2 diabetes mellitus among 13,293 Mexican students. Acta Diabetol 2005;42:36-45.

26. Tham KY, Ong JJY, Tan DKL, et al. How Much do diabetic patients know about diabetes mellitus and its complications? Ann Acad Med Singapore 2004;33:503-9.

27. Habib SS, Aslam M. Risk factors, knowledge and health status in diabetic patients. Saudi Med J 2003;24:1219-24.

28. Çaliskan D, Ozdemir O, Ocaktan E, et al. Evaluation of awareness of diabetes mellitus and associated factors in four health center areas. Patient Education and Counseling 2006;62:142-7.

29. Prueksaritanond S, Tubtimtes S, Asavanich K, et al. Type 2 diabetic patient-centered care. J Med Assoc Thai 2004;87:345-52.

71

ภาคผนวก ก

แบบสอบถามสาหรบผปวยเบาหวาน

72

แบบสอบถามสาหรบผปวยเบาหวาน การสารวจความรเกยวกบโรคและการดแลตนเองในผปวยเบาหวาน

1. แบบสอบถามนใชเปนขอมลประกอบการศกษาหลกสตรเภสชศาสตรบณฑตซงไมมผลใดๆ

ตอผตอบ จงใครขอใหทานไดกรณาตอบดวยตวทานเอง 2. การศกษาครงนจะไมไดรบผลสาเรจเลย หากไมไดรบความรวมมอจากทาน จงใครขอ

ความรวมมอในการกรอกแบบสอบถามตามความเปนจรง เพอเปนประโยชนในการศกษาและขอขอบคณมา ณ โอกาสนทใหความรวมมอในการกรอกแบบสอบถาม

3. แบบสอบถามนมทงหมด 3 สวน สวนท 1 ขอมลทวไปผปวย สวนท 2 ความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยา สวนท 3 การดแลตนเองในผปวยเบาหวาน

คาชแจง โปรดเตมขอความลงในชองวางหรอกาเครองหมาย √ ลงใน □ หวขอทตรงกบความจรง ตอนท 1 ขอมลทวไปผปวย เพศ □ ชาย □ หญง อาย...........ป นาหนก...............กก. สวนสง................ซม. การศกษา □ ประถมศกษา □ มธยมศกษา □ อนปรญญา □ ปรญญาตร □ ปรญญาโท □ ปรญญาเอก □ อนๆ (โปรดระบ).............................. อาชพ □ ขาราชการ □ พนกงานรฐวสาหกจ □ พนกงานบรษทเอกชน □ คาขาย □ ธรกจสวนตว □ รบจาง □ อนๆ (โปรดระบ)............................... โรคประจาตว □ เบาหวาน □ ความดนเลอดสง □ ไขมนในเลอดผดปกต □ โรคหวใจ □ โรคตบ □ โรคไต □ อนๆ (โปรดระบ)............................. ทานเปนโรคเบาหวานมาแลว □ นอยกวา 1 ป □ 1 - 5 ป □ มากกวา 5 ป ตอนท 2 ความรเกยวกบโรคเบาหวานและการใชยา 1. ทานเคยเขารวมโครงการทใหความรเกยวกบโรคเบาหวานหรอไม □ เคย □ ไมเคย 2. สมนไพรสามารถรกษาโรคเบาหวานใหหายขาดได □ ถกตอง □ ไมถกตอง □ ไมทราบ

73

3. อาการของโรคเบาหวานทเหนไดเดนชด คอขอใด □ ปสสาวะบอย ดมนามาก □ มผนขนตามผวหนง □ ไมทราบ 4. ผปวยเบาหวานควรควบคมระดบนาตาลในเลอดใหอยในระดบใด □ นอยกวา 50 มก./ดล. □ ระหวาง 90 -140 มก./ดล. □ ไมทราบ 5. อาการทเกดจากภาวะนาตาลในเลอดตาเปนอยางไร □ เหงอออกมากผดปกต หวใจเตนแรง ใจสน

□ รสกงวงนอน □ ไมทราบ 6. สาเหตททาใหเกดภาวะนาตาลในเลอดตา คอขอใด

□ บรโภคอาหารไมเพยงพอ □ ลมรบประทานยา □ ไมทราบ 7. การแกไขอาการทเกดจากภาวะนาตาลในเลอดตา คอขอใด □ อมลกอม □ ดมนาเปลา □ ไมทราบ 8. ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน มโอกาสเสยงในการเปนโรคใด □ โรคหวใจและหลอดเลอด □ โรคกระเพาะอาหาร □ ไมทราบ 9. ผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอดสงเปนเวลานาน อาจทาใหการมองเหนผดปกตและ อาจเกดตาบอดไดในทสด □ ถกตอง □ ไมถกตอง □ ไมทราบ 10. อาการทเกดจากภาวะนาตาลในเลอดสงเปนอยางไร □ ปสสาวะบอย คอแหง นาหนกลด □ จกเสยด แนนทอง □ ไมทราบ 11. อาการมอ เทาชาเปนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนในผปวยเบาหวานทมระดบนาตาลในเลอด สงเปนเวลานาน ถกหรอไม □ ถกตอง □ ไมถกตอง □ ไมทราบ 12. อาหารทผปวยโรคเบาหวานควรหลกเลยง คออาหารประเภทใด □ ขนมหวาน □ ผก ผลไม □ ไมทราบ 13. การออกกาลงกายจะชวยใหระดบนาตาลในเลอดลดตาลง ทาใหคมโรคเบาหวานไดดขน □ ถกตอง □ ไมถกตอง □ ไมทราบ

74

14. ยากอนอาหารควรรบประทานกอนอาหารเปนเวลานานเทาใด □ 1 นาท □ 30 นาท □ ไมทราบ 15. ถาใชยาวนละ 2 ครง เชา-เยน เมอลมรบประทานยามอเชา ทานจะทาอยางไร □ รบประทานยาทนท □ รวบยา 2 มอมารบประทานในมอเยน □ รบประทานยามอเยนตามปกต ตอนท3 การดแลตนเองในผปวยเบาหวาน ขอ หวขอ ใช ไมใช ไมทราบ 1 ผปวยเบาหวานควรมาพบแพทยตามนดอยางสมาเสมอ 2 วธปองกนการลมรบประทานยา คอ ควรรบประทานยาในเวลาเดยวกน

ทกวน

3 ความอวนไมมผลกระทบตอโรคเบาหวาน 4 ประโยชนของการตรวจระดบนาตาลในเลอดดวยตนเองได จะชวยให

ควบคมระดบนาตาลในเลอดไดด และชะลอการเกดโรคแทรกซอน

5 ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงการสบบหร และดมสรา 6 ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงอาหารรสหวานจดและเคมจด 7 ผปวยเบาหวานควรออกกาลงกายอยางนอยสปดาหละ 2-3 ครง, ครงละ

ประมาณ 15-30 นาท

8 การออกกาลงกายวนละ 2 ชม.และการอดอาหารจะชวยควบคมโรคเบาหวานไดด

9 ผปวยเบาหวานควรตรวจตาอยางนอยปละครง 10 ผปวยเบาหวานควรดแลเทาของตนเองเปนพเศษ เชน สวมรองเทาไมคบ

เกนไป

----------------------- ขอบคณทใหความรวมมอ ------------------------

ขอมลของทานถอเปนความลบ

75

ภาคผนวก ข

หนงสอขอใบรบรองทางจรยธรรมจากคณะกรรมการจรยธรรมของมหาวทยาลยมหดล

การประเมินความร ู ความเข าใจเก...

Documents