ARO MODERNOA

ARO MODERNOA MAITE ODRIOZOLA ETXANIZ ENEKO SORONDO PAREDERO EGOITZ OLAIZOLA LOINAZJON LARRAAGA CUARTERO NERE MIRARI IRIARTE ROSO.

HASIERA: Amerikaren aurkikuntza (Kristobal Kolon). Errege-erregina katolikoen ezkontza (Isabel eta Fernando). Gaztelako Erresuma eta Aragoiko Koroa batu ziren.

BUKAERA: Erreboluzio Frantsesarekin amaitu zen.

HASIERA ETA BUKAERA

ARO MODERNOAESPAINIAN

Errege - Erregina Katolikoen erregealdia (XV. mendea). Nahiz eta Gaztelako Erresuma eta Aragoiko Koroa batu, leku bakoitzeko legeak berdinak izaten jarraitu zuten. Errege-erreginen konkistak: Granadako Erresuma (1492) Kanariar uharteen konkista Napoliko Erresuma (Italia) menderatu zuten, Aragoiko Koroa Nafarroako Erresuma anexionatu (1512). Afrikako Iparraldeko lurralde txiki batzuk ere (Melilla).

ERREGE-ERREGINA KATOLIKOAK

Kristobal Kolon (XV. mendean) Genevako itsasgizona zen.

Kristobal Kolonen espedizioa Errege-erregina Katolikoek finantzatu zuten.

Haren asmoa Asiara joatea zen, baina Ameriketara joan zen nahi gabe.

1492an abuztuaren 3an, Kolon eta haren espedizioa Palos de la Fronterako(Huelva) portutik irten ziren.

AMERIKAKO AURKIKUNTZA

Ameriko Vespuzioren teoriarengatik deitu zioten Amerika, beraientzat kontinente berria zena.

Espainiak Amerikako lurralde asko konkistatu zituen.

Ameriketatik gauza asko ekarri zituzten: artoa, tomatea, patata, tabakoa, kakaoa, urrea eta zilarra

AMERIKAKO AURKIKUNTZA

ESPAINIAKO ERREGEAKAUSTRIA-ETXEA

Jaio: 1500eko otsailaren 24an, Flandesen.Bere gurasoak: Felipe I eta Juana I1516an errege bihurtu zen.1526ko martxoaren 11an Isabel portugalgoarekin ezkondu zen eta seme hauek izan zituen:Felipe II, Maria Austriakoa , Fernando, Juana Austriakoa eta Juan.Hil: 1558 eko irailaren 21ean hil zen eta bere seme Felipe II utzi zion erregetza.

CARLOS I

Jaio zen 1527ko maiatzaren 21ean Valladoliden, Espainian.Hil zen 1598ko irailaren 13an El Eskorial, Espainian.4 emakumeekin ezkondu zen= Maria Manuela Portugalgoa, Maria I. a Inglaterrakoa , Elisabet Valoiska, eta Ana Austriakoa.Bere aita Karlos I.a zen eta ama Elisabet.Bere erlijioa, katolizismoa zen.

FELIPE II

XVII. MENDEA

Madrilen jaio zen 1578ko apirilaren 14ean.Hil zen sukarra eta erispelarengatik, 1621ko martxoaren 31an. Bere aita Felipe II zen.Bere ama Ana de Austria. Emaztea Margarita de Austria. 8 seme-alaba izan zituen.FELIPE III

Jaio: Valladolid, 1605 apirilaren 8an. (XVII) Hil: Madril, 1665 irailaren 17an. (XVII) 1621-1665 tartean Espainiako errege izan zen. Felipe III.aren eta Margarita Austriakoaren semea zen.Bere aita hil eta bera Espainiako errege bilakatu zen. Lehenengo 1615.ean Elisabet Borboiarekin ezkondu zen eta zazpi seme-alaba izan zituen. Elisabet hil ondoren, Felipe bere iloba Marina Austriakoarekin ezkondu zen (1649) an.

FELIPE IV

Erlijioa: katolikoa zen. Aginpidea bere begikoen eskuetan utzi zuen, Olivares konde dukearengan bereziki. Hau Espainiak Europan zuen nagusigoa mantentzen saiatu zen. Garai hartan gerra ugari zeuden, matxinadak bezala. Bizkaian, Katalunian eta Portugalen matxinadak gertatu ziren, eta Portugalek askatasun osoa lortu zuen. Portugaleko erregea izan zen ere. FELIPE IV

1661. urtean jaio zen eta 1700. urtean hil zen .Bere aita Felipe IV izan zen eta bere ama Maria de Austria zen. Austria etxeko azkena izan zen. Espainiako gahinbera:XVI. eta XVII. Mendeetan, Espainia munduko lehengo probintzia izatera heldu zen, Portugalekin leitan hasiera batean, eta Frantzia, Ingalaterra eta Otomandar inperioarekin geroago.

CARLOS II

BORBON - ETXEAXVIII.MENDEA

1683ko abenduaren 19an jaio zen, Versaillesko - jauregian, Frantzian.1746ko uztailaren 9an hil zen, Madrilen, Espainian.1701tik - 1714ra ezkondu zen Maria Luisa Savoiakoa, eta Elisabet Farnesiokoa 1719tik - 1746ra.Bere aita Luis Frantziakoa zen eta ama Maria Ana Viktoria Barbarinakoa zen. Seme-alabak: Felipe, Ramako dukea, Maria Teresa,Borboikoa; Luis Antonio, Espainiakoa; Chinchongo kondea; Maria Antoni, Espainiakoa eta Sardinako erregina ezkontidea.Bere erlijioa katolikoa da.1700tik 1746ra Espainiako erregea izan zen.1700tik 1713ra Siziliako erregea izan zen.

FELIPE V.

Madrilen jaio zen 1713 ko irailaren 23 an.Hil 1759 ko abuztuaren 10 ean Vilaviciosa de Odonen.Bere semea Carlos III. zen.Bere aita Felipe V zen.Bere ama Maria Luisa de Saboya zen eta bere andrea Barbara de Branganza.

FERNANDO VI.

JAIO: Madrilen, urtarrilaren 20an, 1716an. (XVIII. mendean) HIL: Madrilen, abenduaren 14an, 1788an. (XVIII. mendean) Espainiako erregea izan zen, 1759.urteraino, hil zen arte. Duke izan zen ere, Parma eta Plazentziakoa. (1731-1735) Azkenik Napoles eta Bi Siziliatako erregea izan zen (1734- 1759). Felipe V. ren eta bere bigarren emaztearen seme izan zen, Isabel Farnesiorena. Asko kostatu zitzaion Karlosi errege izatea, bere aitak umeak zituen jada eta, baina bere amaren laguntzaz lortu zuen.

KARLOS III

1738.ean Karlos ezkondu zen Maria Amalia de Sajoniarekin. Hamahiru ume izan zituzten, ohietatik sei hil egin ziren. Erlijioa: katolikoa. Argien mendeko erregea izan zen. Elizen egituren kontra egin zuen borroka. Nazioarteko politikan, Zazpi Urteko Gerran parte hartu zuen, familiaren hitzamenez. Nekazaritza eta merkataritza bultzatu zituen, finantziak indartu eta artea suspertu zuen. Ameriketako Estatu Batuen Independentzia gerran parte hartu zuen, Kolonen aldetik.Menorca eta Florida eskuratu eta Gibraltar galdu zuen. Kanpoko politikan, Austriako Ondorengotza gerra egin zuen. KARLOS III

JAIO: 1748ko azaroaren 11an, Napolin, Italian (XVIII. mendean). HIL: 1819ko urtarrilaren 20an, Erroman (XIX. mendean). Espainiako erregea 1789tik-1808 arte izan zen. Bere aita Karlos III. zen eta ama Maria Amalia Saxoniakoa. 1765an (XVIII. mendean), Karlos Maria Luisa Parmakoa, bere lehengusinarekin ezkondu zen. Maria Luisa Parmakoa, 24 aldiz egon zen haurdun, ohietatik 14 biziarekin jaio ziren eta 7 besterik iritsi ziren heldu arora.

KARLOS IV

Karlosek gaztetatik izan zuen interesa artean, biolina jotzen zuen. Pintura ere bere zaletasunetako bat zen.Erlijioa: katolikoa.Hasieran Arandako kondea ordezkari bezala izan zuen, Frantziako Iraultzaren ondoren, Manuel Godoy izendatu zuen lehen ministro. Espainiak Trinidad galdu zuen Ingalaterraren mesedetan. 1800ean, berriz, Frantzia Lusianaz jabetu zen. 1805ean Espainiak Trafalgarko Gudua galdu zuen.

KARLOS IV

ARO MODERNOA EUROPAN

ERREFORMA PROTESTANTEA:Erdi Aroko Mendebaldeko Kristautasun batua Erreforma protestantek hautsi zuen.Krisiaren aurrean kritikak ugaritu ziren.Izan ere, 1517an Aita Santuaren eta oro har Eliza Katolikoaren autoritateren aurkako kanpaia jarri zuen abian. Leon X. a Aita Santuak eskumikatutakoan Martin Luther hainbat noble alemaniarrek babestu zuten. Haien babespean, Lutherrek dotrina berria eraikitzen segi ahal izan zuen, hil arte Fedea azpimarratzean, Jainkorekin era zuzenean sartu behar zen harremanetan, Elizan bitarteritza eta egintza onen metaketa baztertuz. Horrela desagertu zen protestantismoan.

ERREFORMAK NEKAZARITZAN

Industria asko daude: portzelana, behira, eta gainera txikien industriak produktu manufakturak eta konpainiak negoziatzen eta komerziatzen dute Amerikarekin.

ERREFORMAK INDUSTRIAN

Merkatariak merkataltzen zuten eta traspasatzen janaria VII. hasi eta XV. bukatu. Merkatari ibiltari gutxi zeuden munduan eta luxuzko salgaien salerosketara mugatutako merkataritzat mundu ezaguneko leku urrunetaraino iristen zen.

ERREFORMAK MERKATARITZAN

Hauek izan ziren garai honetako pertsonai batzuk:

Guariano Veronese(1379-1460)Leonard Burni(1370- 1444)Jan Van Eyck(1390- 1441)Francois Philelphe(1398-1481)Nicolas de Cuse(1401- 1464)Lorenzo Valla(1407- 1503)

HUMANISMOA XV. MENDEAN

Monarkia absolutoa edo absolutismoa batez ere XVII. Mendean izan zen. Agintea, Jainkoarengatik zetorren, alegia, erregeak jainkoari erantzun behar zion, eta ez bere menpe zeudenei.Mundua oraindik lau monarkia absolutoa daude:Vatikanoa, Saudi Araba, Swazilandia eta Brunei. Hala ere, gobernu era horrek jendartean onespen murritza du Frantziako Iraultza geroztik, iraultza hark herriaren baitzituen.ABSOLUTISMOA

ILUSTRAZIOA XVIIIXVIII. mendean Europan gertaturiko mugimendu intelektuala zeinen ezaugarriak ziren:Ilustratuek sortutako politika- sistema despotismoa. XVIII. mendean biztanlerian erreformak egin. Ekonomia desamortizazioa aplikatu. Arrazoia eta aurrerapena. Eskubide naturalen defentsa. Tolerantzia.

Gobernu mota hori esaldi bakar batean laburtu daiteke:

Dena herriarentzat, baina herria aintzat hartu gabe.

ILUSTRAZIOA XVIII

KRISTAUTASUNAREN ZATIKETA

Erdi Aroaren amaieratik, elizaren ustelkeria eta grina txarrekin bukatuko zuen erlijio-erreforma sakon bat astearen beharra nabaritzen zena Europan. Lutero izan zen Alemanian, ezarritako dogmanekin autsi zuen lehena, mendebaldeko kristautasunaren batasunari andiera jarriz.

ERREFORMA ETA KONTRAERREFORMA

Pribilegiatuak ziren:Nobleak eta kleroak zirenNobleak gerretan aritzen ziren Kleroak otoitz egiten zuten.Ez pribilegiatuak:Nekazariak, Artisauak, burgesak. Nekazariak lurrak zaindu eta landu, Artisauak, arteak egin, burgesak zergak ordaintzen zituzten.

PRIBILEGIATUAK

Nekazariak, Artisauak, burgesak ziren:Nekazariak lurrak zaindu eta landu Artisauak, arteak egin. Denek zergak ordaintzen zituzten.

EZ PRIBILEGIATUAK

XVIII.MENDEA:URREZKO MENDEAIDAZLEAK

Izen osoa: Felix Lope de Vega y CaspioJaio: 1562eko azaroaren 25ean jaio zen, Madrilen.Poeta eta antzerkigile nabarmena izan zen.Espainiako urrezko mendeko egileen artean duguFuenteovejuna eta El Caballero de Olmedo izan dira bere lanik ospetsuena.Terceira uharteak konkistatzean, bueltan, Elena Osoirorekin ezkondu zen, hiru astera utzi zuen Armadan sartzeko.LOPE DE VEGA

Miguel de Cervantes Saavedra Alcala de Henaresen jaio zen 1547. urtean irailaren 29an.1616ko apirilaren 22an hil egin zen. Urrezko Mendeko idazlea izan zen. Don Quijote de la Mantxa idatzi zuen eta Europako lehen eleberri modernotzat hartzen da.Zenbait adituren arabera, inoiz idatzi den fikziozko lanik hoberenetakoa bat da.

MIGUEL DE CERVANTES

Quevedo: Francisco Gomez de Quevedo y Santibaez Villegas zuen izen oso bezala. JAIO: Madrilen 1580ko irailaren 14a (XVI. mendea). HIL: Villa Nueva de los Infantes, Ciudad Real, 1645ko irailaren 8. Idazle diplomatiko eta politikaria izan zen.Konzeptismo deituriko Espainiako barroko aroko literatura mugimenduaren maisu eta gidaritzat hartu izan da Francisco de Quevedo.

QUEVEDO

Umetako eta gaztetako urteak politika eta erlijio giroan igaro zituen. Hezkuntza oso ona izan zuen. Bere idatzietan gai nagusiak: morala, politika satira eta umorea dira. 25 urte zituela, idazlanak argitaratu zituen.1603-1608an idatzi zuen bere idazlan ospetsuetako bat: El Buscn. Lan nagusiak: Las ferias de Madrid (1604)La prueba de los amigos (1604)Rimas (1604)El Isidoro (1599)El villano en su rincn (1611)Corona trgica (1627)... QUEVEDO

1600eko urtarrilaren 17an jaio zen.1681eko maiatzaren 25ean hil zen.Urrezko mendearen idazle bat zen.Antzerkigile espaniar nabarmena izan zen.Bere lanik ezagunenetarikoak hauek dira:La vida es sueoEl alcalde de Zalamea

PEDRO CALDERN DE LA BARCA.

MARGOLARIAKURREZKO MENDEAN

Velazquez erretratu asko margotzen zituen.1656. urtean bere koadro enblematikoa margotu zuen: Las Meninas.Velazquez margolari oso ona izan zen, 1599tik 1660ra erretratuak Madrilgo Cortekoei margotu zituen.. Ikasi zuen artea 24 urteak arte joan zenean bere familiarekin Madrilera. Koadro pila margotu zituen: Don Juan Francisco de Pimentel, Juan Martinez Montaes

VELAZQUEZ

VELAZQUEZEN OBRAKHILANDOLAS MENINAS

Jaio: 1598eko azaroaren 7an, Fuente de Cantosen jaio zen. Obra aipagarrienetarikoa Caraveggioren eragina zituenak. Ezkontzen da: 1617an Marta Pazekin, Marta hil ondoren berriz ezkondu zen 1663 Beatriz Moralesekin.Hil: 1664eko abuztuaren 27an Madrilen.

FRANCISCO DE ZURBARAN

ZURBARANEN OBRAKSAN HUGO EN EL REFECTTORIO DE LOS CARTUJOSARTE MARIANO

Murillo Juan del Castilloren lantegian sartu zen ikasle bezala, 1633. urtean Alonso Canorekin batera. Irakaslea hil egin zenean beraren kasa lanean hasi zen, 1639. urtean. Hasierako lanetan irakaslez hasi zen.Manierismoarena eta flandir errealismoarena nabarmentzen da. Hauek dira Murilloren obrak: San Frantzisko San Tomas Ama Birjina San Tomasi arrosarioa ematen

MURILLO

MURILLOREN OBRAKINMACULATE CONCEPTIONTWO WOMEN AT A WINDOW

JAIO: Murtzia, 1707an (XVIII. mendean). HIL: Murtzian, 1783an (XVIII. mendean). Espainiar eskultore bat izan zen.Italiar barroko moldeak Espainian ezagutarazi zituen eskultoreetako bat izan zen.Erlijio gaietan oinarrutiko eskulturak eta erliebeak landu zituen batez ere. Zura, burdina, harri-kartoia, ehun gogortuak eta antzeko materialak erabiltzen zituen.

FRANCISCO SALZILLO

Bere lan ospetsuena Belen eskultura izan zen.Bere lan nagusiak hauek dira: Erorialdia(1752)Otoitza baratzean(1754) VeronikaSan Juan eta Doloretako Ama Birjina(1755-1756)Judasen musua eta Afaria(1763),

FRANCISCO SALZILLOREN OBRAK

XV-XVI. mendeen artean pentsamenduan, ekonomian, artean eta politikan izan ziren aldaketa batzuk Erdi Aroarekin bukatu zuten. Errenazimendua grekolatindar antzinateko idei asko berreskuratu zituen Europan zibilizazio berri baterako bidea eraikitzeko; hain zuzen ere, berrikuntza ikerketa eta munduko aurkikuntzei irekitako zibilizazio bat.ERRENAZIMENDUA XV-XVI

JAIO: 1475en martxoaren 6 Errepublika de Florentziar. Hil: 1564ko otsailaren 18a(88 urte) Roman. Bere nazionalidadea Errepublika de Florentzia zen.Okupatzen zen arkitektura egiten.Eskultorea eta margolaria zen.

MIGUEL ANGEL

MIGUEL ANGELEN OBRAKBOUNARROTILOS BURDELES

Jaio: 1483eko apirilaren 6ean Urbino Italia.Bere irakaslea Timoteo Vittieta gero Perugiaren lantegira joan zen 1497.Lana Perugiako San Francisco familiako hilekopera batean jartzeko zela eta Urbinako artistak hainbat artelanetan banatu zuen lana:Ama Birjinaren heriotza, iragarpenan Hil: 1520eko apirilaren 6ean hil zen Erroman.

RAFAELLO SANZIO

RAFAEL SANZIOREN OBRAKLA TRANSFIGURACINRENACIMIENTO

Leonardo da Vinci 1452ko apirilaren 15an jaio zen.1519ko maiatzaren 2an hil egin zen. Beraren margo lanak hoberenak :Azken Afaria Mona Lisa

LEONARDO DA VINCI

LEONARDO DA VINCIREN OBRAKLA MONA LISAAZKEN AFARIA

XVI. mendetik XVIII. mendearte Europan egon zen kultura bat da Barrokoa. Estilo Barrokoa Erroman sortu zen. Dekorazioa oso oparoa zen eta apaindura ugari erabiltzen zituzten fatxadetan, pintura, eskultura eta arkitektura konbinatuz. Material aberats eta deigarriz eraikitzen zituzten eraikuntzak; hala nola, koloretako marmola. Lerro kurbatuak erabiltzen zituzten, eta kiribil formako zutabeak; zutabe Salomonikoak.

BARROKOA

ESTILO BARROKOAIGLESIA SAN AGNESE EN ROMACPULA BASILICA DE ROMA

ZIENTZIALARIAK

1473 ko otsailaren 19 an jaio zen.1543ko maiatzaren 24 ean hil zen. Astronomia modernoaren aita izan zen.Berak formulatu zuen lehenengoz Eguzki Sistemaren heliozentrismoa.Bere De Revulutionivus Coelestium liburua Pizkundeko iraultza zientifikoaren ezinbesteko datua da. Oso zaila zen garai hartako zientzialariek hura onartzea iraultza garbia suposatu baitzuen.

NIKOLAS KOPERNIKO

Koperniko matematikari, astronomo, legegizon, fisikari, kalonje katoliko, gobernadore, administratzaile, buruzagi militar, diplomatiko eta ekonomista izan zela esan dezakegu. Astronomia izan zen bere afizioa eta egin zuen aurrerakuntzagatik Copernicus izena eman zitzaion binokularren laguntzaz ikus daitekeen Mare Insularumen dagoen ilargiko krater bati.

NIKOLAS KOPERNIKO

BERE TEORIAKLA TEORIA DEL SOLTEORIA GECENTRICA

Galileo Galilei Pisan jaio zen 1564tik.1642 hil zen.Zientzia modernoaren sorrerako gatazkaren ikur handienetakoa; Shakespere jaio zen urtean eta Michael Angelu hil zenean, alegia.Mekanikarako zaletasuna oso goiz piztu zitzaion. Pultsazioak zehatz neurtzeko tresna asmatu zuen. Galileo Galilei-k gauza asko ikusi zituen espazioan: Jupiterren lau sateliteen behaketen ondorioz hartu zituen apunteen kopia, Jupiterren aroak Lurra Eguzkiaren orbitan dagoela.

GALILEO GALILEI

GALILEO GALILEI ASMAKIZUNAKTELESKOPIOATERMOMETROA

Jaio: 1662eko abenduaren 25ean jaio zen Ingalaterran .Munduko zientzialari hoberenetarikotzat jotzen dugu.Grabitatearen legea eta abar aurkitu zituen.Adibidez:Argia prisma batetik pasatzean sortzen den kolore espektro argiarena bera dela frogatzea eta ez prismaren (Roger Baconek XIII: mendean esan bezala.Hil: 1726eko martxoaren 20an hil zen.

ISAAC NEWTON

ISAAC NEWTONGRABITATEAREN TEORIAKOLOREAK

ASMAKIZUN HANDIAK

Bolbora substantzia estandarri bat da, bati-bat su armetan erabiltzen dena, hauen jaurtigailuen propultsatzaile gisa erabiltzen dena, baina baita ere su artifizialetan erabiltzen da.Ikatza, sufrea eta potasio nitratoa proportzio ezberdinez eratuta dago.Su artifizialak proportzio hauek ditu: %75, potasio nitratoa, %15, karbono eta %10 sufrea. Bere formula KNO3+S+C da. Bolbora txinatarrek asmatu zuten IX. Mendean.

BOLBORA

K.a. 300.urtean Txinan papera asmatu zen, zetazko papera. Arabiarrek sartu zuten papera Europan.Espainiakoa izan zen lehen enpresa,Romani familiarena, 1150.urtean. Hurrengo urteetan Europa osotik sortu ziren enpresak. Espainian idaztea merkeagoa bihurtu zen, papera papiroak baino gutxiago balio zuelako. PAPERA

PAPER MOTAKTxinatar paperaGaur eguneko papera

Inprenta testu eta irudiak paperaren gainean birsortzeko erabiltzen den makina da.

Tinta jartzen da eta Tipo izeneko metal zatien gainean, tinta hori papera igarotzen da presioaren bidez.

INPRENTA

Imandutako orratza da eta Lurraren kanpo magnetikoaren eraginez, ipar-hego norabidea adierazten du beti. Orientatzeko tresna bat da.Hau da, iparra, ekialdea, hegoa eta mendebaldea jakiteko balio du.

IPARRORRATZA ERABILERA

Astrolabioa astroen, higidura eta kokalekuak zehazteko eta astronomiazko beste hainbat arazo metodo grafikoen bidez aztertzeko antzinako tresna da.K.a. 100-200 urte bitartean asmatu zen Hipatia Alexandriakoak. Hainbat astrolabio mota izan dira historian zehar.

ASTROLABIOA

Bere erakundeak sendotu zituen. Foru askatasunak zehaztu. Kokapen geografiko estrategikoa. Euskaraz argitaratutako lehen liburua. ARO MODERNOA EUSKAL HERRIAN

ARO MODERNOA EUSKAL HERRIAN