ARO MODERNOA

LUCIA OLAZABAL ABARRATEGIJON ZAPIRAIN LULUAGAJON TELLERIA GARZON

ASIER MATEO ETXEBERRIAMALEN GUTIERREZ MARRODAN

AROMODERNOA

ESPAINIAN

HASIERA ETA BUKAERA HASIERA:1492. urtean, XV. mendean, Amerikaren aurkikuntza eta Errege-erregina katolikoen ezkontzaren batera.

BUKAERA: 1789.urtean, XVIII. mendean. Iraultza frantsesarekin

Espainian: errege katolikoen erregealdia (XV. Mendearen bukaeran) Gaztela eta Aragoi herrien batasuna: Isabel Gaztelakoa eta Fernando Aragoikoaren ezkontza, naiz eta batu bakoitza bere legeak eta erakundeak zituzten.

ERREGE KATOLIKOEN ERREGEALDIA(XV. MENDEAREN BUKAERAN) AMERIKAKO AURKIKUNTZA

Errekonkista bukaera: Granadako erresuma konkistatu zuten 1492. urtean.

Amerikako aurkikuntza: Kristobal Kolonek aurkitu zuen 1492an hiru itsasontzirekin: La Pinta, La Niña y Santa Maria. Kolonek India zegoela pentsatzen zuen, baina Amerikan zeuden. Ameriketatik bueltatzenerakoan: janaria, urre eta zilarra ekarri zuten.

Kanariar uhartea konkistatu bukatu zuten. (101. urte iraundu zuen)

Erregeak: Austria-etxea: XVI. mendean: Carlos I: Errege-erregina katolikoen biloba zen, Flandesen hezia. 1516ean, Espainiako errege bihurtu zen. 1520an komunitateen Matxinada izan zen.

ISABEL ETA

FERNAN

DO.

ARO MODERNOK

O ERREGEAK

AUSTRIA ETXEA

XVI. ETA XVII MENDEAN

CARLOS I.- 1500/2/24ean jaio zen , Flandesen.-Bere gurasoak Felipe I eta Juana I ziren.-1516ean bihurtu zen errege.- 1526/3/11an ezkondu zen Isabel de Portugalekin.Semeak: Felipe II, Maria Austriakoa, Fernando, Juana Austriakoa eta Juan., - 1558/9/21anhil zen.

FELIPE II.-1527/5/21an jaio zen, Valladoliden.- Bere gurasoak Carlos I eta Isabel de Portugal ziren.- Lehenengo ezkontza Maria Manuela de Portugalekin izan zen. Semeak: Carlos Austriakoa.- Bigarren ezkontza Maria de Inglaterra rekin izan zen.Ez zuten izan semerik.- Hirugarren ezkontza Isabel de Valoissekin. Semeak: Isabel Klara Eugenia eta Katalina Mikaela:- Laugarren ezkontza Ana de Austriakoarekin izan zen.Semeak: Fernando, Carlos Lorenzo, Diego Felix, Felipe III eta Maria izan ziren.- 1598/ 9/13an hil zen, 71 urterekin.

FELIPE III.- 1578/4/14ean jaio zen, Madrilen.- Gurasoak Felipe II eta Ana de Austriakoa ziren.- Margarita Austriakoarekin ezkondu zen. Ana Mauricia, Maria, Felipe IV, Maria Ana , Carlos, Fernando, Margarita eta Alfonso.- 1621/3/31an hil zen, 42 urterekin

FELIPE IV.-1605/4/8an jaio zen, Valladoliden.- Gurasoak Felipe III eta Margarita de Austriakoa ziren.- 1615ean ezkondu zen Isabel

de Borbonekin. - Semeak: Maria Margarita,

Maria Catalina, Maria Eugenia, Isabel Maria Teresa, Baltasar Carlos, Maria Ana Antonia eta Maria Teresa.

- Bigarren ezkontza Mariana de Austriakoarekin izan zen.

- Semeak: Margarita, Maria Anbrosia de la Concepcion, Felipe Prospera, Fernando Tomas Carlos eta Carlos II.

CARLOS II.-1661/11/6an jaio zen,

Madrilen.- Gurasoak Felipe IV

eta Mariana de Austria ziren.

-Ez zen ezkondu eta ez zuen semerik izan.

- Austria Etxearen azkena izan zen, horregatik gertatu zen

Ondorengotza Guda.

ESPAINIAKO GAINBEHERA

Espainiako inperioa zatitu egin zuten: Portugalek independentzia lortu zuten1640an. Herbehereen independentzia 1648an. Europako erdialdeko lurraldeak galdu zituzten.Barnean arazoak izan zituzten: Italian eta Katalunian.

Ondorengotza gerra ondorioz Gaztela eta Aragoren artean guda izan zen: nazioarteko gerra eta gerra zibila.

BORBON

ETXEAXVIII. MENDEA

FELIPE V. Versalles-en 1683ko

abenduaren 19an jaio zen. Madrilen, 1746ko uztailaren

9an hil zen. 1700eko irailaren 6tik hil arte

Espainiako erregea izan zen. Bere erreinaldia Espainiako

historiako luzeena izan zen. Borbon leinuaren lehenbiziko

erregea izan zen. Luis Frantziakoaren eta Maria

Ana Biktoriakoaren semea izan zen.

Maria Luisa Lehen emaztea hiltzean, Elisabet Farnesioarekin ezkondu zen.

FERNANDO VI. Madrilen, irailaren 23an

Jaio zen. Villaviciosa De Odon,

1759ko abuztuaren 10 hil zen.

Espainiako erregea 1729tik hil arte izan zen.

Aita Felipe V.a izan zen eta ama Maria Luisa Gabriela zen.

1729an Badajozen Barbara Brancarekin ezkondu zen.

CARLOS III. Madrilen, 1716ko

urtarrilaren 20an jaio zen.

Madrilen, 1788ko abenduaren 14 hil zen.

1759-1788 bitartean Espainiako erregea izan zen.

Aita Felipe V. eta ama Elisabete Farnese zituen.

Maria Amaliarekin ezkondu zen.

CARLOS IV. Napoli, 1748ko azaroaren 11

jaio zen. Erroman, 1819ko urtarrilaren

20an hil zen. 1788ko abenduaren 14tik

1808ko martxoaren 19ra arte Espainiakoa erregea izan zen.

Aita Carlos III.a izan zuen eta ama Maria Amalia Saxoniakoa izan zen.

1765ean Maria Luisa Parmakoarekin bere lengusinarekin ezkondu zen.

Maria Luisa Parmakoa 24 alditan egon zen haurdun, baina 14 seme alaba izan zituen.

ERREFORMAK:

Nekazaritzan:Oso garrantzitsua zen ekonomia, %80 nekazaritzatik bizi zen. Nobleak, eliza eta erregeak bere errentak hortik jasotzen zituzten. Zereala usta nagusia izan zen nekazaritzako hau bai zen janari guztien osagaia. Abeltzaintzan nekazaritzaren osagai bezala erabiltzen zen lurra lantzeko.Industria:Garai honetan hasiko da lehen gaien transformazioak egiten eta hau izango da industria iraultzaren hasiera gero eta eskaera handiagoa izango da. Gremiotan banatzen ziren eta hemen irakaslea, ofiziala eta ikaslea zeuden. Hauek monopolioak izango ziren. Altuz Mornus izango da oso teknika garrantzitsuena . Bizi baldintzak oso txarrak ziren. Industria Inglaterran asko eratuko da. Ehungintza, meategiak, eraikuntza eta industria zabaltzen hasi ziren.Merkataritza:Asiatik espezieak ekartzen zuten, baita zeta ere Europa guztian zabaltzen ziren, “Ruta de la Seda” deitzen zuten. Oso garrantzitsua zen itsasoko transportea kontineenten artean produktuak eramateko eta portu batzuk oso garrantzitsuak egin ziren Flandes, Kolonia, Alexandria eta Estambul. Espainian 1492 Amerika ezagutu zen eta portugesak Indiara heldu ziren. Ameriketatik urrea, zilarra, azukrea, patata … eramaten zen.

HUMANISMOAErdi Aroan gizakiok lehenengo jainkoa jartzen zuten eta Erdi Aroaren bukaeran gizakia jartzea erabaki zuten. Hori da humanismoa.

ERASMO DE ROTTERDAMRotterdam izan zen humanismoaren aintzindaria.(1469-1536)

ABSOLUTISMOAAgintea jaikoaren gandik zetorren, alegia, erregeek jainkoari erantzun behar zioten, eta ez bere menpe zeudenei. Zergak kontrolatu zituzten, eta armada iraunkorra sorrarazi zuten. Oraindik geratzen dira tokiak munduan zehar monarkia absolutismoa dutena.

ILUSTRAZIOAFilosofiaren garai oso aberatsa izan zen XVI. - XVIII. mendearen artean. Giza arrazoimenean fede handia zuten.

++

ILUSTRATU BATZUK

24

IMMANUEL KANT DENIS DIDEROT

KRISTAUTASUNAREN ZATIKETA

ERREFORMAKAdministrazioetan, estatuko

idazkariak sortu zuten. Ekonomikoetan, errege-

manufakturak eta merkataritza –konpainiak sortu zituzten.

Herri-lanetan, errepideak eta kanalak eraiki zituzten.

KONTRARREFORMA Trentoko kontzilioa. 1543-1563 Jesusen

Konpainia.

GIZARTE ANTOLAKUNTZA: EGUNEROKO BIZITZA

Pribilejio gabekoak : Nekazariak, artisauak,

burgesak eta bazterretako taldeak.

Pribilegiatuak : Nobleak eta Kleroak.

URREZKOMENDEKOIDAZLEAK

LOPE DE VEGA Madrilen, 1562ko

azaroaren 25an jaio zen. Madrilen, 1635eko

abuztuaren 27an hil zen. 3.000 soneto 3, eleberri,

4 eleberri labur, 9 ekoizpena, 3 poema eta ehunka komedia egin zituen. (1.800 batzuen arabera) Elena Osorioarekin ezkondu zen baina gero moztu egin zuten.

LANIK EZAGUNENAK:

FUENTEOVEJUNA EL CABALLERO DE OLMEDO

CERVANTESMiguel de Cervantes Saavedra ; Alcala de Henares, 1547ko irailaren 29an jaio zen eta Madrilen, 1616ko apirilaren 22an hil zen.Espainiar eleberrigile, poeta eta antzerkigilea, eta Espainiako Urrezko Mendeko idazlerik behinena, izan zen. “On Kixote Mantxakoa” haren lan nagusia, Europako lehen eleberri modrenontzat hartzen da eta, zenbait adituren arabera, inoiz idatzi den fikziozko lanik hoberenetakoak bat da. 37 urteekin ezkondu zen Catalina de Salatzarrekin Esquiviasen (Toledo). Lehenengo umea Napoleon 1575ean Promotorio izena zuela. Hurrengo umea neska izan zen Isabel de Saavedra Madrilen jaio zen 19 azaroaren 1584ean. Berak egin zituen eleberriak: Galatea(1485ean), On Kixote Mantxakoa (1605ean), Novelas Ejemplares (1613an).

FRANCISCO DE QUEVEDOBere izen osoa zen:

Francisco Gomez de Quevedo Villegas y Santibañez Cevallos.- 1580/9/14ean jaio zen, Madrilen.

- Idazlea, dramaturgoa eta poeta handia

izan zen.

- Herrena eta miopea zen.- Gurasoak : Pedro Gomez de Quevedo

eta Maria de Santibañez ziren.

- 1645/9/8an hil zen, 64 urterekin.

Quevedoren obra famatuak: - La Vida del Buscon, - El Parnaso Español, - La Hora de Todos, - Fortuna con Seso, - Sueños, - La Cuna y La Sepultura, - Tirania de Satanas.

CALDERÓN DE LA BARCA

• Jaio: Madrid 1600 Martxoak 17an

• Hil: Ibídem 1681 maiatzak 25ean.

• Antzerki gile espainola Ezagutua batez ere: “La vida es sueño“ “ El alcalde de Zalamea“ “ El gran teatro del mundo“ “ La dama duende"

CALDERONEN OBRAK

LA VIDA ES SUEÑO

EL GRAN TEATRO DEL MUNDO

URREZKOMENDEKO

MARGOLARIAK

DIEGO VELAZQUEZ Sevilla, 1599ko ekainaren

6an jaio zen 1660 ko abuztuaren 6an

San Pedro elizan bataiatuta gertaerarekin plaka bat dago.

Bere ama Sevillarra eta agian kapare odolduna zen aita berriz portugesa.

Hamar urte eskas zituelarik Francisco Herrera zaharraren mintegian hasi zituen bere margo-ikasketak.

Ezkondu eta bi seme eduki zituen, hemeretzi urteekin ezkondu famatu bihurtu zen.

FRANCISCO DE ZURBARÁN

Fuente de Cantos, 1598ko azaroaren 7an jaio zen.

Madrilen, 1664ko abuztuaren 27an hil zen.

Espainiako urrezko mendeko arte gune aipagarrienetariko bat izan zen, eta Sevillako eskolako maisu handiena.

Erlijio gaien margolari gisa nabarmendu zen batez ere.

San Paulo 21 margotu zituen.

San Pedro Nilaskoren bizitzaren22margolan margotu zituen.

OBRA AIPAGARRIENA

CARAVAGGIO

MURILLO • Sevillan, 1617ko abenduaren 31

jaio zen eta Cadizen, 1682ko apirilaren 3an hil zen.

• Murillo Juan del Castilloren lantegian sartu zen ikasle 1633 inguruan, Alonso Canorekin batera, besteak beste.

• Bere margolanak hauek ziren:- Vendedores de fruta- Mujeres en la ventana - Dos niños comiendo melón y uvas-Two Trinities- La Virgen de Rosario con el niño- Anunciación

- San Isidoro -San Leandro -Inmaculada de Soult -Inmaculada -San Francisco Solano eta el mendigo.

VENDEDORES DE FRUTA MUJERES EN LA VENTANA

DOS NIÑOS COMIENDO MELON Y UVAS TWO TRINITIES

LA VIRGEN DE ROSARIO CON EL NIÑO ANUNCIACION

INMACULADA DE SOULT San Francisco Solano y el mendigo.

FRANCISCO SALZILLO - Bere izen osoa Francisco Salzillo y Alcaraz

zen.- 1707/5/12an jaio zen, Murcia.- Bere aita Nicolas Salzillo zen.- 1746ean ezkondu zen Juana Vallejo y

Tabillarekin. - Semeak:Nicolas eta Maria Fulgencia.- 1783/3/2an hil zen.- Bakarrik tematiki erlijiosoari buruz egiten zituen lanak.- Francisco Salzilloren obrak:

Santa Inés, San José, Virgen de las Agustinas, Santa Clara, San Francisco,San Jerónimo Penitente, Oración en el Huerto, La Caída,La Verónica, La Dolorosa,

La Cena.

SALZILLOREN OBRAK

EL CRISTO DE LOS GITANOS LA CAIDA

ESTILOARTISTIKO

AK

ERRENAZIMIENDUAEuropako mugimendu kulturala, (XV-XVI) mendean gertakari eta aldaketa garrantzizkoek markatu zutena-Filosofikoek: Humanismoa

MIGUEL ANGEL Michelangelo

Buonarroti, batez ere Michelangelo Caprese, Toskana, 1475eko martxoaren 6an jaio zen

Erroma, 1564ko otsailaren 18an hil zen

Pizkundeko eskultore, margolari, arkitekto eta olerkari italiarra izan zen.

BERE ESKULTURAK

MADONNA DE BRUJAS SAN PABLO

MARGOLANAK

BOVEDA LA CAPILLA SIXTINA

EL JUICIO FINAL

CRUCIFIXION DE SAN PEDRO LA CONVERSION DE SAN

PABLO

RAFAEL Urbino, 1483ko

apirilaren 6an jaio zen.

Erroma, 1520ko apirilaren 6an hil zen.

Margolaria eta arkitektoa zen.

BERE MARGOLANAK

GURUTZAKETA

AMA BIRJINAREN EZTEIAK

San Jurga eta herensugea

Ansidei erretaula 1505

Santa Katalina Alexandriakoa 1507

Zelaiako ama Birjina 1506

Gurutzetik eraistea 1507

Parnasoa, 1511 Stanza della Segnatura

San Petriren askapena, 1514, Stanza di Eliodoro

Bolsenako meza, 1514, Stanza di Eliodoro

Sua Borgon, 1514, Stanza dell'incendio del Borgo

Galatea, 1512, lan mitologiko nagusi bakarra, Chigi villan.

Mirarizko arrantza, 1515, geratzen diren tapizentzako zazpi marrazkietako bat.

Kalbariora bidean (Il Spasimo) 1517.

LEONARDO DA VINCI

• 1452ko apirilaren 15an jaio zen eta 1519ko maiatzaren 2an hil zen.

• Toskanako Pizkundeko, arkitekto, musikari, asmatzaile, ingeniari, eskulture eta margolari izan zen. Bere maisu-margoengatik hala nola "Azken Afaria" eta "Monalisa"

• Aurreratzea ziren hainbat asmakizun diseinatzeagatik ere da ezaguna.

• Gainera, Anatomia astronomia eta ingeniaritza zibilaren aurrerapenean lagundu zuen.

AZKEN AFARIA MONA LISA

ESTILO BARROKOA

XVII. mendean nagusitu zen. Lerro kurbatu ugari zuten eta apaingarriz betetzen zituzten. Arte ederretan estilo barrokotzat hartzen dena Pizkundeko formen eboluzioak ekarri zuen.Europan, monarkia absolutuak eta kontrarreformaren garaipenarekin batera agertu zen.

ESTILO BARROKOA

Urrezko mendeko

zientzilariak

NICOLAS COPERNICO

67

• Jaio:Polonian 1473ko otsaiaren 19a.

• Hil:1543ko maiatzaren 24a.

• Astronomia modernoaren aita izan zen.

• Berak formulatu zuen lehenengoz Eguzki Sistemaren heliozentrismoa eta bere “De Revolutionibus Orbium Coelestium” liburua Pizkundeko iraultza zientifikoaren ezinbesteko datua da.

• Oso zaila zen garai hartako zientzialariek hura onartzea iraultza garbia suposatu baitzuen.

GALILEO GALILEI Pisa, Italia,1564ko

otsailaren 15an jaio zen

1642ko urtarrillaren 8an hil zen

Filosofoa, fisikaria eta astronomoa izan zen.

Astronomia modernoaren aita izendatu zuten.

Teleskopioa lehen erabili zutenetariko bat izan zen.

ISAAC NEWTON Lincolnshire, Ingalaterra, 1642ko

abenduaren 25an jaio zen. Londres1726ko martxoaren 20an hil

zen. Grabitatearen legea, filosofo, alkimista,

zientzialaria. Kalkuluaren sortzailea, Grabitatearen

Legearen aurkitzailea, eta mekanika klasikoko legeen asmatzailea da. Argia eta optika modu matematikoan aztertu zituen.

Argia prisma batetik pasatzean sortzen den kolore espektroa argiarena bera dela frogatzea, eta ez prismarena (Roger Baconek XIII. mendean esan bezala).

Argia partikulez osatua egon zitekeela argudiatu zuen.

Eroankortasun termikoaren lege bat sortu zuen.

Soinuaren abiadura airean jorratu zuen. Izarren sorreraren inguruko teoria bat

sortu zuen. Grabitatearen Legea sortu zuen.

Asmakizun handiak

BOLBORA• Bolbora,txinatarrak

asmatu zuten, su artifizialak eta armak egiteko asmoarekin, IX mendean, nahiz eta ez zituzten suzko armak mendebaldean ulertzen diren bezala ulertu.

• Persiarrak eta arabiarrak izan ziren bolbora Europara ekarri zutenak, XII. mendearen amaieran.

PAPERA-Txinan asmatu zen papera K.a. II.

mendean.- Zetaren bidez egiten zuten txinatarrak

papera.- Arabiarrak ekarri zuten

Europara papera eta merkeagotu zuen

- Espainian idazketa, lehen oso garestia baizen.

INPRENTA

Johannes Gutenbergek asmatu zuen XV. mendean.

73

IPARRORRATZAREN ERABILERA

Iparrorratza orientatzeko balio duen tresna da, Lurraren ipar magnetikoa seinalatzen du.

Bere funtzionamendua oso sinplea da, imandutako orratz baten bidez Lurraren ipar magnetikoa seinalatzen duelako.

Hala ere, iparrorratzaren seinaleak ez dira beti fidagarriak, perturbazio elektromagnetikoek iparroratzaren interpretazio okerra eragin ditzake.

Txinan asmatu zuten iparrorratza, paperarekin eta portzelanarekin.

ASTROLABIOA Astrolabioa astroen altuera, higidura eta

kokalekuak zehazteko eta astronomiazko beste hainbat arazo metodo grafikoen bidez aztertzeko antzinako tresna da.

K.a. 200-100 urte bitartean asmatu zen, uste denez, eta Hipatia Alexandriakoa izan bide zen asmatzailea.

Hainbat astrolabio-mota erabili izan dira historian zehar.

Astrolabio prismadunak, 1903an Claude eta Driencourt zientzialariek asmatu zutenak, altuera jakina duen zirkulu batetik igarotzen den izarrari begiratuz toki bateko latitudea eta ordua aldi berean jakiteko balio du.

Triangulaketa bidez distantziak kalkulatzeko ere balio du.

XVIII. mendean sestantea asmatu zen arte, nabigazio-tresna nagusia izan zen.