7/25/2019 BALIK_2

1/19

stanbul niversitesi Fen Fakltesi Hidrobioloj

ERDR GL

B LIK L R I

7/25/2019 BALIK_2

2/19

7/25/2019 BALIK_2

3/19

BALIK VE BALIKILIK

s t a n b u l n i v e r s i t e s i F e n F a k l t e s i H i d r o b i o l o j i

r a t r m a E n s t i t s Y a y n l a r n d a n

Say 3 Temm uz Cilt

Eridir Gl ve Balklar

b ra him Horoz Ba s mev i

S T A N B U L

1 9 5 2

7/25/2019 BALIK_2

4/19

E r i d i r G l v e

B a l k l a r

Yazanlar : Ord. Prof. Dr. C. Kossviy

D\ Remzi Geldiay

Hidrobiologi Aratrma Enstitsnn vazifeleri arasnda, her ne ka-

dar denizdeki tetkikat birinci derecede ehemmiyeti haiz ise de, tatl su

gllerinin de tetkiki icabetmektedir. 30

40 sene srm olan bir tet-

kik dev resinden sonra, bug n, Avru pann by k glleri iin, ka ton ba-

lk ihtiva ettii, bu miktarn muh telif cin slere isabet eden miktar, m-

teakip sen elerde tutulacak olan baln m iktar sylen ebildii nazar iti-

bara alnrsa, Trkiye tatl su gllerinin b lde hi bir tetkike tabi

tutulmam olduunu itiraf etmek lzmdr. Bununla beraber , imdiy e

kadar, yanlz zaman zaman ve nisbete ksa ziyaretler neticesinde elde edi-

lebilen malmatmza istinaden, Tiirkiyenin mhim glleri hakknda baz

aydnlatc malm at verile bildii gibi, aada zikred ilecek sebeplerden

dolay Eridir gl hakkndaki bilgimiz biraz daha mufassaldr.

Her g l, bir ferdiye t tekil eder. Hi bir g l fizik, kimye v ve bi-

yolo jik yapl itibariyle bir dierine benzemez. Denizlerde de, yapl-

lar bakmndan, yekdigerinden farkl mntakalar varsa da, bunlar, hi

olmazsa, yek dieriy le mnasebette olup, hudutlarnda bir geit safhas

bulun ur. G ller ise tem amiyle b irbirinde n tecrit edilmi vaziyette bulun-

duklarndan, ok daha bariz bir ekilde ayr ayr hayat birliklerinin yer-

leri (Biotoplar) dirler.

G ller, bizim iin birinci derecede, ba lkl k bakmndan gsterdik-

leri veyahut ta gste rebildikleri verim lilik itibariyle m him dirler. Bura-

da verimlilik kelimesi ile kastedilen mana, muayyen bir gln arzettii

ve insan tarafndan deitirilmiyen artlar altnda ne kadar kilo baln

tutulabileceidir. Dem ek oluy or ki, bir gl n tabi verim lilii, ancak bil-

vasta olarak kontrol altndadr. Buna mukabil, sun' balklkta kk

g l veyahut havuzlarda, balklara muntazam yem verm ek suretiyle, by -

le bir balk havuzunun kon trol, d orudan doru ya insanlarn elindedir.

Tabi artlar altnda, bir gldeki balk miktar, glde kendiliinden te-

ekk l eden balk gdasnn miktarna baldr. Balklarn gdas yaay

7/25/2019 BALIK_2

5/19

tarzlarna ve hayvanlarna gre deiir. Baz balklar srf yrtc olup,

baka balklarla gein ir. D ierleri ise, balklarla deil de daha ufak fk -

raszlarla veyahut nebat gda ile beslenirler. Fakat et yiyen neviler de

dahil olmak zre, hepsi en nihayet gliin iersindeki nebatlarn miktar-

na tabidirler. Ancak, bu su nebatlar gl kenarndaki sazlklar, veyahut-

ta suyun iinde, sahillere yakn olan yerlerde, yalnz yayabilen eitli

su nebat ve otlar deillerdir. Denizde olduu gibi, tatl sularda da g-

ln verimliliini b irinci derecede tayin eden nebatlar, sadece mik rosk op

altnda gr lebilen ufa ck ve tek hcreli nebatlardr. Nebatlarn by -

yp oalmas ancak ziyann muvacehesinde mmkn olduu, herkese

malm dur. Fakat saksda yetitirdiimiz bir nebata her ne kadar k

verilebilirse de, by yebilm esi iin sudan mada toprakta bulunan baz

anorganik maddelere de muhta olduunu bil iyoruz. Bu maddeler ara-

snda n itrojen, fo sf or ve kkrt en byk rol oynamaktadr. nki

bunlar olm adka n ebat organizma, gnein yard myla, karbon di-

oksit ve sudan meydan a g etirmi olduu karbohidratlardan , hayatn

esasn tekil eden yumurta ak maddelerini (Proteinler) meydana geti-

remezler. Bir hayvan hangisi olursa olsun, proteinleri, nebatlar tarafn-

dan hazrlanm olan bir ekilde, dorudan do ruya v e bilvasta nebat-

lardan almak zorundadr. Demek oluyor ki, bir gln balklk bakmn-

dan verimliliinin tespiti, bu gln, ne kadar nebat organizmalarn ya-

yabilmesi iin msait olduunu tespit etmei icabettirir. Gl suyunda

nebatlarn gdasn tekil eden su ve karbon dioksit, kfi miktarda bu-

lunur. Ona nazaran, nisbeten ufak bir miktarda me vcut olan N, P, ve

S birinci srada, nebat prodksiyonun ne derece de mm kn olacan

tayin eden elemanlardr. Fosfor bulunmad veyahut az olduu takdir-

de, nitrojen ok ise de, teekkl edebilen nebatlarn miktar asgar mik-

tarda me vcut olan elemana bald r. B ir glde ki bu nebat gda eleman-

lar nereden geliyor? Onlarn birinci menba gl iinde len nebat ve

hayvan organizmalarn bakterilerin tesiriyle rtlmesiyle, yeniden can-

l nebatlar tarafndan kullanlabilece k bir hale getirilen bakiyeleridir.

kincisi ise hariten yamur sularyle, derelerle vesaire ile karadan g-

le nakledilen gda elemanlardr. Yuk arda zikrettiimiz nebatlar a

mu htatr. Nebatlarn bym esi iin lzm olan k, sahile yakn bl -

geler de ve s olm ak artyle, orta ksmlarnda temin edilebilir. Gl

derin olduu takdirde, dibe az miktarda k nfuz eder. Bylece glle-

rin dibi nebatsz kalacandan ancak y rtc veyahutta gln dibinde a-

mu rlarla geinm ekte olanlarn yaamas kabil olur. Derin olmya n ve

n dibine kadar nfuzun a msait bir g lde ki nebat prod ksiy on, g-

da elemanlar kf olduu takdirde, pek oktur. Bu gibi gllere eutrof

gller de nir. Buna muk abil derinlikleri ksz olan g ller de, ihtiva et-

tii su miktarna nazaran, yanlz mahdut bir blgesi n tesiri altnda

7/25/2019 BALIK_2

6/19

5

kaldndan ve meydana getirebildikleri organik madde, nisbeten az ol-

duundan, oligotrof gl namn alrlar.

Souk ve mutedil iklim blgelerinde bulunan gllerde, me vsimlerle,

hararet d eiir. Yazt sathtaki sular s nr, kn ise so ur. Ha raret yk-

seldik e, kimy ev reaksiyonlar sratlenir ve bun neticesinde, yazn bir

gldeki organizmalarn bymesi de artm olur. Glde len organizma-

larn ve canllarn pislikleri dibe inerler, bakterilerin tesiri altnda, yu-

karda zikrettiimiz paralanmaa maruz kalrlar, ve anorganik hale ge-

erler. Bakteriyum larn bu paralayc faaliyetleri, oksijen sarfedere k

cereyan eder. Gln dibindeki sular, bu surette oksijen bakmndan fa-

kir bir hale gelir, ve lattn bazen, temamen oksijen siz kalr. Bu gibi

hallerde, gllerin dipleri, hayvanlar iin dahi, yaanmaz bir hale girm i

olur. Her ne zaman bir gldeki organik prodksiyon byk ise, (eu-

trof gller) gldeki rmeler de o kadar fazla olur. Bylece gln nis-

beten souk olan dibinde oksijensiz, fakat aslnda nebatlarn hayat iin

zengin olan bir dip tabakas tee kkl edecek tir. Ha kikaten by le bir va-

ziyet vaki olmak la beraber, suyun fizik bir hususiyeti dolaysy le dip-

teki sular yukarya doru hareket ederek, nebatlarn yaayp oalmas

iin elzem olan gda elemanlar da yenid en, bir ziyadar mntakaya

nakledilm i olur. Bu nakliyat temin eden suyun fizik bir hususiyetidir.

Filhakika, mu htelif hararetlerde, suyun kesafet i ve dolaysiyle arl

deiir. Malm olduu veh ile, buz sudan daha ha fift ir, scak su da

souk sudan h afiftir . Suyun en kesif ve ona gr e en ar olduu suhu-

net + 4 C tr. Bir g lde, yazn hk m sren artlar d nelim.

Sathtaki su + 21 C, en dipteki su + 10 C da olsun. Ya z artlar de -

vam ettike , ancak sath sular, gece ve gnd z farklarn n ve rzgrla-

rn tesiri altnda olarak, az ok hareket ettirilir. Dipte ki su ise, taba-

kalamasn aynen muhafaza eder. Son bahara do ru, sath sular sou -

maa balar. Bunun neticesinde, bir andan itibaren, aaya doru in-

me e balarlar. Mu ayyen sathtaki su, 4- 4 derece ye geld ii anda, en

ar oldu u iin, dipteki suyun yerine geer. Dipteki su da, tedricen

satha doru ykselir. Bylece, son bahardaki bu deimenin neticesinde

dip sular yukarya, sathdakiler de aaya indirilmi olur. Kn ha-

raret dm ee devam ettii takdirde, sath sular daha fazla soumaa

balar. Fakat sathtaki sou k sular ilk baharda + 4 C yk selme e ba-

lad sralarda, bu sular aa do ru inerken + 4 C den daha souk

sular yukarya doru kar. Bu surette, senede iki defa olmak zre, g l,

dibine kadar oksijenlenmi olur ve ayn zamanda, nebat gda eleman-

lar, nebatlarn yayabildikleri sahaya kaldrlm olur. Eutrof gller de

yaz ve k duraklamalar esnasnda, dipteki oksijen temamiyle sarf olu-

nabilir. Olig trofla rda dipteki sularda daim bir o ksijen mikta r, yeni

sirklsyon balayncya kadar, mu hafaza edilir. Gayet tabiidir ki, bu

7/25/2019 BALIK_2

7/19

prensip, son bahardaki soum a hadisesi, suyun suhunetini -f 4 ye

kadar azaltmazsa da esas itibariyle aynen cereyan eder.

Trkiye glleri , bulunduklar blgey e gre, birbirinden byk fark-

lar arzederler. Balklk bakmndan byk olan gller, pek tabi ola-

rak birinci srada, eutrof g llerd ir. Bunlar u blg eler e taksim edebi-

liriz :

1 Marmara blgesi glleri ,

2 Ee blg esinde ki g ller, (Bunlarn her ikisi de Akdeniz iklim

blgesine dahildirler.)

3 Orta Anadolu glleri ki, bunlardan balklk bakm ndan

ehem miyeti haiz olanlar, Anad olu yaylasnn gney batsndaki glleri

tekil ederler.

4 Dou Anadolu glleri .

5 Hatayn Amik gl ki, bu gl 1 ve 2 numaralar altnda zik-

redilen gllere, iklim vaziyeti itibariyle, ok benzemektedir.

Mu htelif iklim blg elerin e gre gllerin snmas, baka baka za-

manlarda vukubulduu gibi, bu gllerdeki ilkbahar ve yaz faaliyeti de,

ayn zamanlarda deildir. Karstaki ldr gl daha karl bir manzara

gsterirken, Am ik glnde oktanberi scaklar basm, balklar yum ur-

talarn atmaa balamtr. Bununla beraber, ayn iklim mntkasna da-

hil bulunan gller arasnda dahi, gln dibin e ve geniliine gre b-

yk farklar olabilir. Ana dolun un gn ey batsnda bulunan Eridir ve

Beyeh ir glleri bir taraftan, Eber ve Ak ehir glleri, dier taraftan,

bunun bariz ikier misalidir. Mesel Akehir gl bir ka sene evvel

temamen kurum u ve sonradan yine dolm aa ba lamtr. En derin ola-

rak gsterilen yerde, ancak 4 1/ 2 metre lik bir derinlik llebilm itir.

Akehir glnn genilemesi dev am ed ecee benzemektedir. Halen etra-

fnd a geni bir sazlk saha peydahlan mak tadr. Buna mu kabil Eridir

glnn etraf kalkerle evrili ve dik cdarl olup, hemen daim suret-

te berrak ve hi bir sahilinde geni bataklklar tekil edecek nebat r-

ts veyahutta vejetasyon kemeri yoktur. 92 4 metrelik bir rakmda bu-

lunan ve sahas 50 0 kilome tre kare olan Eridir gl en derin gller

arasnda saylma ma ldr. Derin liinin 20 me tre kadar veyahutta daha

fazla olduu sylenirse de, imd iye kadar azam derinlik aa yukar

13 metre bulunmutur. Eridir glnn hususiyetlerinden bir tanesi de

gln dibinde bulunan menbalar vastasyle beslenmesidir. Menba sula-

rnn harareti, ekseriyetle blge nin vasat senelik hararet derecesine az

ok tabi olduundan , Eridir gln n dipteki ksm da nisbeten scak

kalr. Dipte ki menbalar akmas neticesin de, Eridir glnde 'bir du-

raklama , aslnda me vcut deildir. B ylelik le g l her ne kadar zengin

bir hayat ihtiva ederse de, dipte, rme netice sinde, oksijens iz kalma

7/25/2019 BALIK_2

8/19

7/25/2019 BALIK_2

9/19

hepten dolay, ilim adamlar tarafndan, oktanberi her balk nevinin mu-

ayyen bir ekilde tehisine imkn v erme k zre iki Ltince isimle tesmi-

ye etm ek usul tatbik edilm ekte dir. Kas tettiim iz manada, bykl ba-

lklardan T rkiye de en az 5 mu htelif eit veya ne vi yaama ktadr. Ben-

zerlikleri d olaysyle, ayn Ltince cin s altnda toplanm olanlara Vari-

corhinas denilir. Erid ir ve Beyehir gllerind eki bu genusun nevine

Viyanal bir balk uzmannn namna izafeten

>? sta i

denilir. Etleri fev-

kalde lezzetli ve yum urtlama zamanndan evvel ok yal olan Siraz,

Kelte ve iekler, m uht elif-avlak larda tutulan balk arasnda deim ek-

te olan bir yzdelikte bulunurlar. Mesel 5 00 mntre uzunluunda, 11

metre eninde ve gzleri 5 santim genilikte olan bir rpla yaplan bir

evirmede, 61 Sazan, 1 52 Sraz ve 10 Erez kmtr . (Yani % 27 Sa-

zan, % 68 Siraz ve % 4 Erez isabet: etm ekt e id i.) Srazlar ve gen leri

balarnn altnda bulunan azlarndan ve lis hcreleriyle rtl olan

st dudak ve byklarndan anlald gibi, gdalarn tercihin gln di-

llinden toplarlar. Gdalarm, talar zerine kendilerini tespit ederek ya-

kalama kta olan ve E ridir g ln de fazla m iktarda bulunan tatl s mid-

yeleri, reiasensia polym or.pha. la- tekil ederler. Bu midyelere, yerli-

ler gcrg an derler. Dreiensialar yu mu rtalarn meydan a getirdikten

sonra, serbest olarak suda yzen siirfelerle oalrlar. Srfeler, serbest

hayatlar esnasnda, suda dalm olan kk plankton nebatlar ile ge -

indikten sonra, yzme aletlerini kayb ederek , zemin zerindeki hayata

dne rler. G crgan midy elerinden mada, Sirazlarn sev dikleri bir gda da

tatlsu salyangozu cinsinden Neretina dr ki, bu nevi, o k gzel bir e-

kilde bir koyu fon zerinde, mteaddit bantlarla sslenmi olan kabuk-

laryle tannabilir. Sirazlarn (Siroz da denilir) fevkald e uzun barsak-

lar vardr. Bir hayvann barsa, ne kadar uzun ise, hazm g ve ne-

bat gda ile geinmekte olan bir form olarak tavsif edilir. Bir Sirazn

barsak uzunluu, vcut uzunluunun 7 misli olduu halde, yrtc bir

fo rm olann barsak uzunluu vcudlinn 1 1/ 2 misli kadardr. Siraz-

larn erkekleri, rem e zamannda, bilhassa balarnda, teekkl eden

prtklerle tefrik edilirler.

reme zaman, sular snmaa baladktan sonra, ve imdiye kadar

yaplan tetkiklere gre , 1 Maystan evvel balamaz. Sirazlarn etleri,

taze veyahutta salamura eklinde, ler ne kadar rabette ise de, Sirazlar

zehirli havyarlarndan dolay , yan llkla zararl gib i gsterilmitir. Ger-

ekten, Siraz havyarlarnn zehirli olduklarna dair olan hikyeler E-

ridirde n esilden n esile intikal ettirilmekte dir. Nihayet, Eridire gelen

ilim adamlar, bu hikyelere inanm yarak, her halde evv elce de yaplan

tecrbeyi tekrarlamlardr. Tecrbelerin neticeleri hakknda raporda be-

yan edilen mlitelay aynen nakledelim;

7/25/2019 BALIK_2

10/19

_ 9

Siroz yumurtalarnn zehirli olup olmadklar meselesi

tecrb olarak ta tahkik edilmitir.

3 0 Maysta saat 8. 30 ve 14.00 de bir tavua Siroz yumurtas ve

bir dierine Sazan havyar yedirildi. Akam saat 22.00 de her ikisinin-

de hayatta oldukla r, ancak Siroz havyar ile beslenen fertte ishal les-

bit olundu . 3 1 Maysta bir gn evvel Sazan havyar yedirilen tavua bu

defa Siroz havyar yedirildi, s hh hallerinde bir deiiklik g rlm edi.

Bu rapor 1 Haziranda yazld srada her ii hayvan da eyi idiler.

Buna mu kabil kend im ile y aptm ve iki arkadamn da itirak

ettii tecr be, bizleri olduk a sarsmtr. 31 M ays akam , yeni tutu-

lan bir ka Sirozun havyarlarn da dier ye me klerim iz meyannda ha-

zrlattk. Gece yem ekten 4. 5 saat sonra istifra ve terleme balad.

Faslalarla sabaha kadar devam etti bu arada ishal de balad. Yani Si-

roz havyar hi olmazsa baka havyar miktarna benzer bir miktarda

yenilirse insan fena bir ekilde hasta etme ktedir

Srazlardan mada, Eridir balkl iin mhim olan Sazan veya

apa nam altnda anlan ve L tinces i

Cgprinu s carpio

olan nevidir.

Eridir glnn dibi ekseriyetle ak renkli, kalkerli ve kumsal oldu-

undan, Sazanlar, renk bakmndan yaadklar muhite ok gzel intibak

etm ekted irler. Parlak bir altn renginde olan Sazanlar 60 veya daha faz-

la sm olurlar. Sazanlarn tegadd tarz, Sirazdan pek fark l olmam akla

beraber, v cut bo ylarna nazaran barsak uzunluklar, 2. 5 3 misli ara-

sndadr. Sazanlarn yum urta zaman, scak seven bir balk olduundan

dolay, Eridir gln de nisbeten g e balar. (Sazan ve Sirazlar), yum urt-

lamak iizre, sahildeki sulara doru gmektedirler. Aada gsterilmek-

te olan rakkamlardan sath suyun suhuneti hakknda bir fikir elde et-

mek mmkndr. (ekil 1) Yukarda da mevzu bahis edildii gibi E-

ridirliler tarafndan iek denilen ve Ltincesi Acanthoru tilis handlir-

schi olan nevi yrtc olarak yaar. Kocam an az ve ksa barsa bu -

na delildir. 20 sm k adar olan iri csseli iek ler, hi phe yok ki

baka balklarn yavrulariyle geinirler. Bu yavrular kf gelmedii tak-

dirde, planktonda yayan kk fkraszlar da yerler. Byk srler

tekil eden yavrularnn tercih ettii gdalar arasnda, plankton organiz-

malar vardr. Sadece yaay ve beslenme tarznda deil ve fakat umu-

m olarak , iek, ak sularn b ir form udu r.Srt ksm koy u renkte olup

7/25/2019 BALIK_2

11/19

yan ve karn ta raflar gm m sdr. Suda serbest duru rken, iek ba-

l, Siraz ve Sazann aksine olarak, souk seven bir form du r. Scak yaz

c

aylarnda, bilhassa by kler nadiren gr ld gibi, remeleri de henz

gl sular snmadan ubat ve Mart aylarnda cereyan eder.

Erez denilen ve Ltincesi Vimba vimba olan nevi, daha kk

olup n adiren 2 0 sm i bulur. E rezler h em planktonlar, hem de zeminin

iinden kan b cek larvalarn, bu arada bilhassa, sivri sineklere benze-

yen fekat insan sokmyan Chiroomus

1

) sineklerinin lrvalaryla da

geinirle r. E ridir gln n nisbeten b yk olan bir balk nevini de zik-

retme k lzmdr. Bu nevi, B eyehir ve Eridir gllerinin sakladklar

muam malardan birini tekil eder. Bu baln kolleksiyo num uzdak i n-

mu nesi 4 0 sm boyunda olmakla ber aber, her iki gld e de o kadar na-

dir olm aldr ki; ne halk arasnda bir ad mev cuttur ve ne de bir balk-

1 ) Bu ma ka lede z ikred i len f kra s z la r ha kknd a fa z la ma luma t is t iy en ler , H. B , A .

E . ta ra f nda n y a y n la na n H D RO B OL OG mecm ua sn n A seris in in 1 c i c i ld in in 2 c i nsh a -

s nda ka n P ro f . Kossv v ig ' in ma ka les ine mra ca a t e tmel id ir le r .

7/25/2019 BALIK_2

12/19

11

tarifim ize aina km tr. By lece bu nevin Latince ismini verm ekle

ikti fa edel im: Schizothorax prophylax. lk bakta bir Siraza benziy en

bu balk cinsi, aslnda temamiyle Asyann gl ve nehirlerine aittir. Bil-

hassa Ke m ir ve Afgan istanda yayan b ir g enusun Y akn arkta ve K -

k Asyada tek mmessil idir. Schizothorax

,

m karn yz geleriy le anal

yzgei sahasnn boyu nca derin bir cephe tekil eden bir deri iltivasy-

le, Sirazlardan kolaylkla tefrik edilebilir. Maalesef imdiye kadar yaay

hakknda Beyehir glnden bir ve Eridir glnden de tek bir ferdin ilm

koleksiyon lara geiinden baka bir ey malm deildir. (ek il 2 ve 3)

eki l 2 E r id ir g lnn na dir b ir b a l k nev i :

S e h i z o t h o r a x p r o p h y l a * ( T a b i b o y u 3 5 - 4 0 s m ) .

eki l 3 Sch izo tho ra x pr oph y la ' n ka r n ta ra f na b ir b a k (An s b lg e s i

n isb eten b y k pul la r la iha ta edi lmi b ir o lu un ier is inde b u lunur) .

Eridir glnn ufak balklarna gelince, bunlarn dorudan doru-

ya iktisadi bir ehemm iyeti yoktu r. Fakat aralarnda bazlar vardr ki

bunlar, yaay tarzlarndan, bazlar da gzelliklerinden dolay, zikre de-

er. Eridir golyle Kovada gl arasnda ksa bir zaman evveline ka-

dar mev cut olan gen i bataklklarda kalan su birikintileri veyahutta s

7/25/2019 BALIK_2

13/19

12

olan kelerimle iri csseli nevilerin yavrular yannda, baz ufak nevi-

ler de yaar. Ara larnda hir tanesi vardr ki, srf layvan gda ile ge in -

diinden sivri sineklerin tahrip edilmesinde b yk r rol oynya Ap-

lanius cfantrei isimli Yosu n baldr. Y osun balnn erkek ve diile-

ri renk itibariyle o kadar birbirinden fa rkld r ki adeta bir baka nevi

imi gibi grnrler.

Dier kk balk nevilerinden biri Ot bal ad verilen Pararho-

deus tiger dir. Bu ancak 8

10 sm uzunluunda olan ve by k Sa-

zan balklarnn bir akrabas olan nevin niger ismi, reme zamanla-

rndan bilhassa erkekler tarafndan giyinilen izdiva elbisesinden ileri

gelm ekted ir. re m e zaman haricinde srtlar koy u gri ve yan taraflar

koyu gm olan bu balk kadife gibi siyah bir renk alarak, yer yer

gm u fak lek eler, gsterir. Bu balk nevinin gdalanmas, Yosu n ba-

lnn tegadd ekline benzeyip, belli bal, k k su hayvanlar, sivri

sinek lrvalariyle geinir. Balarnn ucunda bulunan az, su ierisinde

ava kmaa msait bir ekildedir.

Kk balk nevilerinin ncs, Thylognathus dur. Azn n, ba-

nn altnda bulunmas ve eyice inkiaf etmi dudaklaryle ihata edilmi

olmas, gdasn zeminden topladn gsterm ekted ir. Bu nevi daha zi-

yade zemin zerinde yaadndan, daha koy u bir renk almtr. Yu ka -

rda zikrettiimiz Yosun bal ve Ot bal gibi bu nc nevin yan

taraflarnda, akntl sularda yayanlarda old uu gibi, daima eyi inkiaf

etmi yan izgisi mevcut deildir. Yan izgisi kesintili bir manzara ar-

zeder ve his organlarn ihtiva eder. Akan sularn ak derecesini ve

hangi taraftan suyun tazyikinin fazla olduunun hissedilmesine yaryan

bu uzuv, ayn zamanda, baln akntya kar vaziyet almasna da ya-

ramaktad r. Sakin su birikintilerinde yayan bu k k nevin yan

izgisi ya yoktur veyahutta natamamdr.

Ufak balk nevilerinin drdncs Nemachilus angorae, Dere ka-

yas 'dr . Dbrudan doruya kumsal ve akll k blgelerde, zeminde ya-

yan bu nevin, renk bakmndan yaad muhite intibak ettii grlr.

Bu nevi de gdasn zeminden toplar. Bir eyin yenip y enm iyece ini,

nisbeten kk olan gzleriy le deil ve faka t aznn etrafna yerlemi

olan ve tat organlaryle rtlm bulunan ift by ile tayin eder.

Bu baln karn taraf yasslam ve azam bir maktada, baln bir

gen eklini almasna sebep olmutur.

Nemachilus angorae nin bir akrabas Ta yiyen,, balk , Cobitis

taenia dr. Daha ziyade uzunca olan (15 sm) vcud ile ufak bir ylan

gibi suda bym ekte olan sazlarn saplar arasnda, v. s. gibi yerlerde

yaamaktadr. Bu hayat s?hasna gre, vcud, Ltince nevi isminin de

ifade ettii gibi, yandan yasslamtr.

7/25/2019 BALIK_2

14/19

13

Bugnk tabi artlar altnda, manzara itibariyle olduu kadar, ba-

lk nevilerinin de zenginlii bakmndan , da An adolud a husus bir me vkie

sahip olan Eridir gln n sular d den 'lere girere k y er altnda kaybol-

maktadr. Eridir glnden bylece aktlmakta olan sular, Bat Toros-

larn gne ydeki eteklerinden kan menba sular yle birlikte, A kden ize,

dier bir ksmnn da, muhtemelen Byk Menderesin menbalarnda ye-

niden meydana karak, Ee denizine akt tahmin edilebilir. Geni

mikyasta ele alnan ve bitmesi yakn olan islh ameliyesinin neticesinde

ddenleri hav olan saha kurutulup, akar sular bir kanalda toplanldk-

tan sonra , by k bir elektrik santralnn iletilmesinde kullanlacak , g-

ln ak srati bylelikle oaltlm olacaktr.

Bu yeni tesisatn sona erdirilmesinden sonra, gldeki balklar ze-

rine bir tesir icra ed ilip edilm iyece ini nazar itibara almak yerinde bir

hareket olacaktr. Balklar, ekseriyetle sularn ak istikametinin aksine

olarak, vaziyet aldklar halde, akntya kaplp elektrik santralna giden

elleye doru srklenmi olacaktr.

K ey fiye t, Eridirde alan rasat istasyonumu zun ileri arasna m -

him bir mevzu halinde girmi olacaktr. Bu konu, byle bir tehlikenin mev-

cut olup olmadn n tetkiki, alkallarla i birlii yaparak tehlike vu-

kuunda, kanaln iersine szge eklinde olan manialarn konulmasna

yardm etme mes elesidir. yle m it ediyoru z ki, Eridir g l islh ile-

rinin hitama ermesinde, yanlz bugnk verimliliini muhafaza etmiye-

rek daha verimli bir hale sokulmasn da mmkn klacaktr.

Tayin anahtarnn kullanlmas hakknda bir ka sz

Tayin anahtarnn prensibi, baln d yapsnda gr len bir veya

bir ka vasf vastasyle, gln balk nevilerinin heyeti mecmuasn te-

kil eden form larda n sraya gre ev vel b ir tanesini, mtea kiben bir ba-

kasn, ilh. ayrarak tayin yapmaktr. Byle likle mesel tayin anahta-

rmzd a 1 numara altnda, uzun srt yzg ei vastasyle, btn Eridir

g l balklarndan farkl olan Sazan ba l, b ir vasf sayesinde ayrt edi-

lebilir. Birinci nu marann ikinci ihtimali vastasiyle, yani srt yzgeinin

ksa olma s do laysiyle, Eridir glnn dier 9 balk nevinin mte-

rek bir vasf elde edilmi olur. Bylece, anahtarn ikinci ihtimal kk-

na gidilmi olur. ik inci numara altnda, yine mu htelif vasflar vastasiy-

le, bir d ier nev i ekarte edilmi olur. Ge riye kalan sekiz nevi iin 3 ve

4 c num aralarla bu ayklama mu amelesine devam edilir.

7/25/2019 BALIK_2

15/19

Eridir balk trleri tayin anahtar

1. a Srt yzgei uzun, en az 20 ual, S a z a n

(Cyprinus carpio)

b. Srt yzgei ksa, hi bir zaman 15

uadan fazla deildir. 2

2. a V cut yandan yasslam, az etrafnda 3 ift ] Ta yiyen

byk, gzlerinin arkasnda indirilip kaldrlabi-

balk

len birer diken , ) (Cobitis

taenia )

b. Yukarda zikredilen vasflar mtereken yok, 3

3 . a Yan izgis i tekmil vcut boyunca m ev cu tt ur , . . . . 4

b. Yan izgisi tekmil vcut bo yunca mevcut de-

ildir veyahutta yoktur . . . . 7

4. a A z kelerinde bir ift ksa byk 5

b . Byksz 6

5 . a Ansn etrafnda byk pullardan Schizothorax prophy-

yaplm bir klf lax (Nadir)

b. By le bir klf yok Sraz, Kelten v. s.

( Varico-hinus pestai)

6. a A z k k, yan izgisinde 5 0 kadar pul, anal

yzg einde 10 dan fazla ua Erez

(Vimba vimba)

b. Az byk, yan izgisinde 80 den fazla iek

pul mevcuttur. Anal yzgeinde 10 dan (Acathorutilus

az ua mevcuttur. handlirschi)

7. a Pullar saylmyacak derecede kk Dere kayas

ve belli deil, az etrafnda 3 if t (Nemachilus angorae)

byk

b. Pu llar net olarak g r lebilir.

6 0 dan fazla vcut boyun ca deild ir 8

8. a A z, karn tarafnda v e deri iltivala-

ryle ihata edilmitir Thylogn athus klatti

b. Az, ban ucunda veya yukarya do-

ru m teveccih 9

9. a Az, yu karya doru m teveccih, st

ve alt enelerinde birer sra di, er-

kekler azam bantl, diiler vcut bo- Yosu n bal

yunca lekeli, 30 dan az pul, (Aphan ius chantrei)

b. A z, ban ucund a, disiz, vcut bo- Ot bal

yunca 30 dan fazla pul (Pararhod eus niger)

7/25/2019 BALIK_2

16/19

Hidrobiologi Aratrma Enstitsnden

Ksa Haberler

Marmarada yaplan aknt srati ve stikameti tayini:

Hid robi olog i Aratrma Enstits, Boazlar ve Marm aradaki aknt-

larn llm esi iin eitli metotlara ba vurmu bulunm aktadr. Bu ta-

yinlerde, ksmen Enstitde imal edilen aknt l aletleri kollanlm ve

ksmen de Toprak Mah sulleri Ofis i 'nin getirttii Ekman tipindeki

aletler (Cu rrent m eter) iletilm itir. Ad gee n tipteki aletler, sade-

ce gemi demir attktan sonra kullanlabildiinden, elde edilen neticeler

ancak bir ok istasyonlar yapldktan sonra katileebilecek tir. Bu let-

lerle her ne kadar emin neticeler elde edilebiliyorsa da, oktanberi tat-

bik edilmekte olan eski bir metot da Enstit tarafndan istimal edilmi,

25 0 tane ie, ate krmzsna boyanp iine tecrbenin m ahiyetini ve

bulanlarn ve gibi b ilgileri yazarak, bu malm at ne ekilde yollaya cak-

larn ihtiva eden kart postallar da ilve edildikten sonra tpalan m, 6

Au stos 19 52 aramba gn , Ku mk ap aklarnda, davetli bulunan

otuza yakn gazeteci huzuruyla denize atlmtr. Suyun sathnda yzen

bu ieler, aknt tarafndan Marmarann baz yerlerine srklenmiler-

dir. Daha gneye den blgelerden de, nmzdeki haftalar zarfnda, bir

haber alnaca umulmaktadr.

Hidrobiologi Aratrma Enstits tarafndan tertip edilen tetkik

seyahatleri :

Baz tatl su gllerim izde, idare mirleri veya mltezimler tara fn-

dan ileri srlen istek ve Eko nom i ve Ticaret Bakanl, Su rnleri

Mdrlnn direktifleriyle, aada gsterilen gllerdeki balk istih-

sali , f izik ve kimye v yapllar ve tetkikat neticesine gre , mevcut va-

ziyetlerle msait gr len tedbirlerin teklifle riyle birlikte mu fassal ra-

porlar eklinde Ekonomi ve Ticaret Bakanlna arzedilmitir.

Tetkik edilen gller unlardr:

1 Byk ekmece gl,

2 Kk ekmece gl (3 kerre g idi lmit ir ) ,

3 Kars vilyetindeki ldr gl,

4 Akehir gl (3 kerre gidilmitir),

5 Eber gl,

7/25/2019 BALIK_2

17/19

16

6 _ Am ik ve Glba glleri (2 kerre gidilmitir),

7 Eridir gl,

8 Beyehir gl,

9 Mermere gl,

10 demiteki Glck gl.

Enstitnn alma progra m dahilinde olan Manyas glnde ki tet-

kiklere de devam edilmi, balk lk bolojisi mtehasss Dr. Niimann

tarafndan Sinop ile Pazar arasndaki Karadeniz sahilleri esasl bir tet-

kike tabi tutularak, derhal tatbik edil ece k ve me zk r sahadaki balk -

ln kalkndrlmasn l edcf t tan rapor neredilmee hazrlanmtr.

Nehir, balk favnasnn tetkikine 1952 senesi yaz aylarnda devam

edilmi, evvelki senelerde, B yk Mend eres ve F ratn st ksmlar tet-

kik edildikten sonra, bu sene Diclenin st ksmlar, balk favnas bak-

mndan aratrlmtr.

Enstit direk tr O rd. Pro f. Dr. C. Ko ssw ig n iversite Haf tas

mna sebetiyle anakkale ve Ge libolu da Balk lk B iolojisi , , ne ait

konferanslar vermitir. Mteakip saylarmzn birinde, bu konferansla-

rn tam metni yer alm bulunacaktr.

Kapak resmimiz Eridir glnn gzel bir kesini tesbit etmekte-

dir.

I kapak resimlerimiz Eridir glnde yayan balklardan bazlarn

g s termekted ir :

1 Kelte n, Sirazn nisbeten k k olan e rkek cinsinin balarnda

prtkler gze arpmak tadr. Ne v'in ltince ismi Varicor hinus pestai dir.

2 Erez (Vimb a v imba)

3 Ta yiyen balk (Cobitis taenia)

4 Dere kayas (Nem achilus angorae)

5 Ot bal (Pararhodeus niger)

6 Thylognathus klatti

7 iek (Acan thoru tilus hand lirschi)

8 Yosu n bal, dii (Aplanius chan trei)

9 Yos un bal, erkek ( < > )

7/25/2019 BALIK_2

18/19

7/25/2019 BALIK_2

19/19