bazi orman topraklarinin kÜltÜr mantarinda gelİŞİm …tez.sdu.edu.tr/tezler/tf04158.pdf ·...

T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

BAZI ORMAN TOPRAKLARININ KÜLTÜR MANTARINDA GELİŞİM VE VERİM ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

Sedat YILMAZ

Danışman Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Ali VAR

YÜKSEK LİSANS TEZİ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ISPARTA- 2018

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................................... i ÖZET .................................................................................................................................................... iii ABSTRACT .......................................................................................................................................... iv TEŞEKKÜR ........................................................................................................................................... v ŞEKİLLER DİZİNİ .............................................................................................................................. vi ÇİZELGELER DİZİNİ ...................................................................................................................... vii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ................................................................................... viii 1. GİRİŞ .................................................................................................................................................. 1 2. GENEL BİLGİLER .......................................................................................................................... 5

2.1. Orman İçi Topraklar ........................................................................................................ 5 2.1.1. Yerli topraklar ........................................................................................................... 5

2.1.1.1. Kırmızı renkli akdeniz toprakları ............................................................ 5 2.1.1.2. Orman toprakları ............................................................................................ 6 2.1.1.3. Kestane renkli topraklar.............................................................................. 6 2.1.1.4. Kahverengi orman toprakları .................................................................... 7 2.1.1.5. Kara topraklar (Çernezyum) ...................................................................... 8 2.1.1.6. Dönen topraklar(Vertisoller) .................................................................... 8 2.1.1.7. Yüksek dağ çayırı toprakları ...................................................................... 9 2.1.1.8. Çorak topraklar(Tuzlu) ............................................................................. 10 2.1.1.9. Kurak bölge toprakları .............................................................................. 11

2.1.2. Taşınmış topraklar ............................................................................................... 12 2.1.2.1. Kolüvyal topraklar ...................................................................................... 12 2.1.2.2. Alüvyal topraklar ......................................................................................... 13

2.2. Kültür Mantarı ................................................................................................................ 14 2.2.1. Kültür mantarcılığı ............................................................................................... 15 2.2.2. Kültür mantarı üretimi ile ilgili genel bilgiler ........................................... 23

2.2.2.1. Kompost hazırlığı ve pastorizasyonu .................................................. 23 2.2.2.2. Misel(Tohum) ekimi ve ön gelişme dönemi ..................................... 24 2.2.2.3. Örtü toprağı ................................................................................................... 25 2.2.2.4. Sulama, tırmıklama, bakım ve hasat işlemleri ................................. 26

3. MATERYAL VE YÖNTEM ........................................................................................................ 27 3.1. Materyal ............................................................................................................................ 27 3.2. Yöntem ............................................................................................................................... 27

3.2.1. Örtü toprağı analizi .............................................................................................. 27 3.2.2. Mantar üretimi ...................................................................................................... 28

3.2.2.1. Kompost hazırlama .................................................................................... 29 3.2.2.2. Tohum(Misel) hazırlama .......................................................................... 31 3.2.2.3. Örtü Toprağı Serilmesi(Topraklama).................................................. 31 3.2.2.4. Tohum ekimi ve tırmıklama .................................................................... 33 3.2.2.5. Sulama işlemi ................................................................................................ 35 3.2.2.6. Üretimde karşılaşılan mantar hastalıkları ......................................... 35 3.2.2.7. Hasat dönemi ve mantar hasadı ............................................................ 37

4. BULGULAR VE TARTIŞMALAR ............................................................................................ 39 4.1. Örtü toprağı analizine dair bulgular ve tartışmalar ......................................... 39 4.2. Örtü toprağının mantara etkisine dair bulgular ve tartışmalar .................. 44

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ..................................................................................................... 48

ii

KAYNAKLAR .................................................................................................................................... 49 ÖZGEÇMİŞ ......................................................................................................................................... 53

iii

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

BAZI ORMAN TOPRAKLARININ KÜLTÜR MANTARINDA GELİŞİM VE VERİM ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

Sedat YILMAZ

Süleyman Demirel Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı

Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Ali VAR

Bu tez çalışmasında örtü toprağı olarak bazı orman topraklarının kültür mantarcılığı üzerindeki etkileri gözlemsel olarak incelenmiştir. Bu incelemeler, piyasada faaliyet gösteren özel bir mantar üretim tesisisnde gerçekleştirilmiştir. Buna göre, genellikle kültür mantarcılığında örtü toprağı olarak Elmalı, Gölhisar, Mersin ve Tekirdağ bölgesi orman toprakları kullanılmaktadır. Gölhisar ve Elmalı toprakları kültür mantarcılığında en çok kullanılan orman içi örtü toprakları olmuştur. Gölhisar toprağının, mantar verimi açısından beklentileri en fazla karşıladığı görülmüştür. Torf ile karıştırıldıktan sonra, bu toprağın su tutma kapasitesi gibi özellikleri Elmalı toprağına göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Orman topraklarının kompost oluşumundan sonra örtü topraklarının serilmesinde oynadığı rölün önemi oldukça fazla olduğu gözlemlenmiştir. Bu toprakların mantarda su tutma kapasitesi, renk, mantar oluşumu ve gelişimi, gelişim evreleri, fiziksel, görsel gibi özellikleri gözlemlenerek farklı yerlerden alınan toprakların mantar geliştikten sonra yapılan hasatlarda hangi farklılıkların oluştuğu belirlenmiştir. Bu nedenle de üretimi gerçekleşen kültür mantarlarında orman topraklarının etkisinin nedenleri belirlenmiş olup gelecekte kültür mantarcılığında önem arz eden durumların neler olduğu sonucu çıkarılmıştır. Anahtar Kelimeler: Orman ürünleri, Toprak, Yemeklik mantar. 2018, 53 sayfa

iv

ABSTRACT

M.Sc. Thesis

DEVELOPMENT AND EFFICIENCY OF SOME FOREST GROUNDS IN THE CULTURE INVESTIGATION ON THEIR EFFECTS

Sedat YILMAZ

Süleyman Demirel University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Forest Industry Engineering

Supervisor: Asst. Prof. Ahmet Ali VAR

In this thesis study, the effects of cultivated mushrooming of some forest soils as cover soil were investigated in an observational way. These reviews were carried out at a special mushroom manufacturing plant operating on the market. According to this, generally forest foliage is used as cover soil in the forests of Elmalı, Gölhisar, Mersin and Tekirdağ regions. The Gölhisar and Elmalı lands were the most used in-forest covering lands in cultured mushrooms. Gölhisar soil was found to have the highest anticipation in terms of mushroom yield. It has been found that after mixing with the soil, the properties of this soil, such as its water holding capacity, differ according to the Elmalı soil. It has been observed that the forest soil olays a significant role in the spreading of the cover soil after composting. The characteristics such as water retention capacity, color, fungus formation and developmental stages, physical and visual characteristics of these soils were observed and it was determined what differences occurred in the harvests after the mushroom emerged from the soil taken from different places. For this reason, the causes of the effect of forest soils on the cultivated mushrooms have been determined and the conclusion of what is important in culture mushrooming in the future has been concluded. Keywords: Forest products, Soil, Mushroom. 2018, 53 pages

v

TEŞEKKÜR

Bu araştırma için beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile aşmamda yardımcı olan değerli Danışman Hocam Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Ali VAR’a teşekkürlerimi sunarım. Literatür araştırmalarımda ve örnek hazırlama ve deney çalışmalarında yardımcı olan Orman Endüstri Mühendisi Hulusi KAYA’ya teşekkür ederim. Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.

Sedat YILMAZ

ISPARTA, 2018

vi

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil 2.1. Kırmızı renkli akdeniz toprağı (URL-15) ........................................................... 6 Şekil 2.2. Kestane renkli topraklar (URL-16) ....................................................................... 7 Şekil 2.3. Kahverengi orman toprakları (URL-17) ............................................................. 7 Şekil 2.4. Kara topraklar(Çernezyum) (URL-18) ................................................................ 8 Şekil 2.5. Dönen topraklar (URL-14) ....................................................................................... 9 Şekil 2.6. Yüksek dağ çayırı toprakları (URL-19) ............................................................ 10 Şekil 2.7. Çorak topraklar (URL-20) ..................................................................................... 11 Şekil 2.8. Kurak topraklar (URL-21) ..................................................................................... 11 Şekil 2.9. Taşınmış topraklar (URL-22)............................................................................... 12 Şekil 2.10. Kolüvyal topraklar (URL-17)............................................................................. 13 Şekil 2.11. Alüvyal topraklar (URL-23) ............................................................................... 13 Şekil 2.12. Mantarın bölümleri (Anonim, 2012) .............................................................. 14 Şekil 2.13. Kültür mantarı (URL-24) .................................................................................... 16 Şekil 2.14. Kompost .................................................................................................................... 24 Şekil 2.15. Örtü toprağı .............................................................................................................. 25 Şekil 3.1. Kompost üretim sahası .......................................................................................... 29 Şekil 3.2. Kompostların muhafaza edilmesi ...................................................................... 30 Şekil 3.3. Mantar tohumları (miselleri) ............................................................................... 31 Şekil 3.4. Elmalı ve Gölhisar örtü toprakları ..................................................................... 31 Şekil 3.5. Takoz işlemi ve kompost kenar kalınlığının görünümü ............................ 32 Şekil 3.6. Kompostların bekletilmesi .................................................................................... 33 Şekil 3.7. İklimlendirme odaları ............................................................................................. 34 Şekil 3.8. Tırmıklama işlemi .................................................................................................... 34 Şekil 3.9. Mercimek ve nohut büyüklüğüne ulaşmış mantarların görünümü ...... 35 Şekil 3.10. Akarların mantar üzerindeki görünümü ...................................................... 36 Şekil 3.11. Örümcek ağı görünümü ....................................................................................... 36 Şekil 3.12. Yeşil küf görünümü ............................................................................................... 37 Şekil 3.13. Hasat yapılırken ..................................................................................................... 38 Şekil 4.1. Gelişimini tamamlamak üzere olan mantarlar ............................................. 45

vii

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa Çizelge 2.1. Dünya’da kültür mantarı üretimi ve önemli üretici ülkeler ................ 17 Çizelge 2.2. Türkiye’de kültür mantarı üretimi ve önemli üretici iller ................... 18 Çizelge 2.3. Türkiye’de kültür mantarcılığında bazı yıllara göre ithalat ve

ihracatı .................................................................................................................... 20 Çizelge 2.4. Türkiye’de bazı yıllara göre mantar üretim miktarı .............................. 20 Çizelge 2.5. Dünyada başlıca mantar üretici ülkeler ve üretim payları .................. 21 Çizelge 2.6. Dünyada yıllara göre üretim miktarları ...................................................... 22 Çizelge 4.1. Antalya - Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları .................................... 39 Çizelge 4.2. Antalya – Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları ................................... 40 Çizelge 4.3. Antalya - Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları .................................... 40 Çizelge 4.4. Antalya - Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları .................................... 41 Çizelge 4.5. Antalya – Toptancı hali örtü toprağı analiz sonuçları ........................... 41 Çizelge 4.6. Mersin - Torf örtü toprağı analiz sonuçları ............................................... 42 Çizelge 4.7. Tekirdağ - Torf örtü toprağı analiz sonuçları ........................................... 42 Çizelge 4.8. Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları ....................................................... 43 Çizelge 4.9. Korkuteli/Söğütcük örtü toprağı analiz sonuçları .................................. 43 Çizelge 4.10. Söğütçük örtü toprağı analiz sonuçları ..................................................... 44 Çizelge 4.11. Antalya örtü toprağı analiz sonuçları ........................................................ 46 Çizelge 4.12. Antalya/Aksu portakal için kullanılan örtü toprağı analiz

sonuçları .............................................................................................................. 47

viii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ B1 Thiamin B2 Rhiboflavin B3 Pantoteknik asit B5 Nicotinik asit B7 Biothin C Askorbik asit EC Elektriksel iletkenlik değeri N Azot Ppm Parts per million(milyonda bir birime verilen isimdir)

1

1. GİRİŞ

Yeryüzünde binlerce mantar türü doğal olarak yetişmektedir. Makrofungusların

zehirsiz ve zehirli olmak üzere 10.000’ e yakın türünün olduğu bilinmektedir.

Bunların % 60 - 70’ i zehirli olmayan, yenilebilir özellikteki mantarlardır. Ancak,

lezzet ve kalite yönünden hepsi arzu edilebilecek özellikte değildir. Kültürü

yapılabilen mantar türlerinin sayısı 50’ ye yakın iken, ekonomik alanda ticari

olarak üretimi yapılan mantarların sayısı 20 - 25 dolaylarındadır. Üzerinde

araştırma ve geliştirme çalışmaları sürdürülenlerin sayısıysa, 50’ nin

üzerindedir. Mantarların besin maddesi olarak üreticiliği 16. yüzyıla

dayanmaktadır. Ülkemizde ise ilk yetiştiriciliği yaklaşık 40 yıl öncesinde

gerçekleşmiştir. 1970’ li yıllarda yalnızca birkaç tesiste mantar

yetiştirilebilirken, bugün ise farklı büyüklüklerdeki işletme ve tesis sayısı

1000’e yaklaşmıştır. Yıllık mantar üretim miktarı ise 30.000 tona yakındır. Bu

üretim miktarları birçok Avrupa ülkesinin üretiminden çok daha fazladır (Aksu,

2006).

Dünyada yetiştirilen diğer mantar türleri ise; meşe mantarı, enoki mantarı, ağaç

kulağı mantarı, saman mantarı, istiridye mantarları, kayın mantarı ve nameko

mantarı ilk olarak karşımıza çıkmaktadır (Beelman ve ark., 2004). Birçok

mantar türünün de endüstri de, gıda da ve sağlık alanlarında kullanımları ve

yararları yapılan çalışmalar ile ortaya konulmuştur (Chang ve Miles, 2004).

Besin ve tıbbi önemler sebebiyle yaklaşık 10 mantar türünün yaygın bir şekilde

üretimi yapıldığı bilinmektedir (Chakravarty, 2011).

Kültür mantarı yetiştiriciliğinde beyaz şapkalı mantar (Agaricus bisporus)

üretimi en çok yapılan mantar türüdür. Toprak üzerinde beyaz renkli olarak

bulunan sap ve şapka yenilen kısımdır. Mantar insanların beslenmesinde önem

arz eden bir yere sahiptir. Mantar % 90 civarında su içerir. Mantar yetiştiriciliği

yapılacak odaların nem oranı, sıcaklığı, ışık ve havalandırma gibi özellikler

kontrol altına alınabilecek durumda olmalıdır. Mantar yetiştirme tekniklerinin

iyi bilinmesi gerekir. Mantar yetiştirecek olan işletme; ısı izolasyonunu,

havalandırma(aspiratör), sıcaklık, soğutma ve nem durumunu ayarlayabilme

2

tekniğine sahip olmalıdır. Buna bağlı olarak bazı özel aletlere ve ekipmanlara

ihtiyaç duyulmaktadır. Havalandırma, klima, nemölçer(higrometre), sıcaklık

ölçer(termometre), püskürteç(pülverizatör), püskürten(su atan pompa) ve

zaman saati olmalıdır (Özdemir, 2010).

Kültür mantarı yetiştiriciliğinde tesislerin üretim dönemi sonunda çıkardıkları

atık mantar kompostunun bileşiminde bulunan başlıca maddeler;

kompostlaşmış arpabuğday sapı, organik toprak, at gübresi, tavuk gübresi,

kepek, pamuk tohumu küspesi, mantar miselleri ve soya unudur. Bunlara

ilaveten atık mantar kompostuna azot, fosfor, ve potasyum gibi besin

elementlerini ihtiva eden gübreler ve mermer tozu katılmaktadır(Gerrits G.,

1988).

Atık mantar kompostu tekrar örtü toprağı olarak değerlendirilmesi dışında,

tarımda bitki yetiştirme ortamı olarak kullanıldığı gibi toprağın yapısının

düzenlenmesi hususunda tercih edilebilen cazip bir materyal durumundadır.

Atık kompostun mineral gübreler ile takviye edilerek kullanılmasının, organik-

mineral gübre etkisi ve ürün kalitesini artırabileceği, testler yapılarak ıspanak

üretiminde olumlu sonuçlar elde ettiği belirlenmiştir(Söchtig H., ve Grabb e K.,

1995).

Toprak; tarımın temelini oluşturan, geri kazanımı zor ve yerine başka bir şeyin

konulması mümkün olmayacak kadar az ve aynı zamanda canlı, dinamik ve iç

boyutlu çok kıymetli bir varlıktır. Besin maddelerinin neredeyse tamamının elde

edildiği toprak, tarımsal üretimin vazgeçilmez bir unsurudur. Yeterli önlemlerle

korunmadığında yitirebileceğimiz kaynaklardandır. 1 cm toprağın oluşumu 250

yıl gibi bir sürede gerçekleşir. Verimli tarım topraklarının oluşum süreleri ise

hızlandırılamamaktadır (Taşkaya B., 2004).

Toprak içerisindeki besin ağında, değişik boyutlarda, çeşitlilikte ve farklı

görevleri olan canlılar yaşamaktadır. Bu canlıların ekosistem içerisindeki

birincil görevleri toprakaltı ve topraküstü bitkisel tabanlı besin ağı içindeki

organik madde döngüsüne katkıda bulunmaktır(Bardgett D., 2005).

3

Örnek alanlarda mevsimlere bağlı olarak değişen iklim özellikleri ile mantar

sayıları arasında önemli ilişkiler bulunur. Yapılan çalışmalarda genel olarak,

topraktaki mantar sayılarının yaz mevsiminde azaldığı(yetersiz nem), ilkbahar

ve sonbahar mevsimlerinde arttığı(uygun sıcaklık ve nem), kış mevsiminde ise

tekrar azaldığı(düşük sıcaklık) belirtilmektedir(Widden P., 1981).

Orman topraklarının organik madde kaynağını yıllık yaprak dökümü, doğal dal

budanması, toprak organizmaları ile bitki kökleri oluşturur. Ormanlarda üst

topraktaki organik madde miktarı ağaç türüne, ağaç yaşlarına, iklime ve

topografik koşullara göre değişmekle birlikte genelde yüksektir. Havalanma

koşulları toprak türlerine göre farklılık gösterebilir. Ağır topraklar(kil) yetersiz

havalanma ve drenaja sebep olduğundan mikrobiyal canlıları olumsuz etkilediği

bilinmektedir(Hassink J., 1994).

Toprakların kimyasal, fiziksel ve biyolojik koşullarını uygun bir düzeyde tutarak

bunların sürdürülebilir tarım ve bitkisel üretime uygun hale getirilmesi tarımda

giderek daha da önem arz etmektedir. Toprak, bir bitkiye mekanik olarak destek

olmanın yanında, ona su ve besin maddeleri de sağlamaktadır. Bitki ve toprak

arasında yakın bir ilişki vardır. Verimli toprak gerçekten canlı ve dinamik

olmakla birlikte, içinde değişen oranlarda organik madde, mineraller, su ve hava

bulundurmaktadır. Yıllık %2,2’lik nüfus artış oranı ile Avrupa’da birinci sırada

yer alan ülkemizde, nüfusun %40’ının 25 yaş altı gençlerden oluşması ve

yaklaşık her yıl 1,5 milyon çocuğun dünyaya gelmesinden dolayı beslenme,

barınma vs. gibi ihtiyaçlar da buna paralel olarak artmaktadır. Doğal kaynaklar

kullanılarak artan nüfusun gereksinimleri karşılanırken, gelecek nesillerin de

aynı doğal kaynaklara gereksinim duyacağı bir gerçek olarak karşımıza

çıkmaktadır. Özellikle topraklarımızın besin dengesinin korunmasına da dikkat

edilmesi gerekmektedir (Bellitürk K., 2006).

Mantar üretiminde kullanılan toprakların en önemli bileşenlerinin başında

toprak organik maddesi gelmektedir. Bu toprakların organik madde içerikleri

çevre ile ilgili faktörler ve toprak amenajman faaliyetlerinde önemli düzeyde

4

etkilenmek ile birlikte genelde % 1-5 arasındadır. Ülkemiz topraklarının organik

madde materyalleri ise gerek çevresel faktörlere ve gerekse uygulanan toprak

amenajmanı sebebiyle işlem yapılan toprakların % 70’nin organik medde

içerikleri az ya da çok az, %22’si orta ve yaklaşık %10’u yüksek durumda

olduğu anlaşılmaktadır (Anonim 1998).

5

2. GENEL BİLGİLER

2.1. Orman İçi Topraklar

Ülkemiz toprak çeşitliliği bakımından zengin bir konumda yer almaktadır.

Nedeni ise; bölgelerin farklı iklim tiplerini barındırmasıdır. Toprak şekilleri,

küçük alanlar içinde dahi büyük değişkenlikler gösterebilmektedir. Yükseklik

bakımından da Türkiye’de çeşitli yöreler bulunmaktadır. Türkiye’nin farklı

bölgelerinde birbirinden farklı taşlardan oluşan arazileri mevcuttur. Bu

sebeplerle Türkiye’de, çeşitli topraklar kendine yer bulmuştur (URL-1).

2.1.1. Yerli topraklar

Ana kayanın bulunduğu yerde ufalanması sonucu oluşmuş toprak çeşitleridir.

Topraklar, topoğrafya, iklim, bitki örtüsü gibi kavramların etkisiyle kısa

mesafeler içerisinde farklı farklı özellikler gösterebilirler. Bundan sebepten

dolayı Türkiye’nin coğrafi bölgelerinde ya da aynı bölge içersindeki yörelerinde

dahi farklı özelliklere sahip toprakların oluştuğu görülmektedir (URL-1).

2.1.1.1. Kırmızı renkli akdeniz toprakları

Kırmızı renkli Akdeniz toprakları, Marmara Bölgesi'nin güney kesimiyle Ege

Bölümü ve Akdeniz Bölgesi'nin tamamında görülmektedir. Kireçtaşı, marn, kil

ve konglomera ve gnayslar üzerinde oluşmuş toprak türleridir.

Toprağın rengi açık kırmızı, kırmızı ve sarı renktedir. Bu topraklar iri taneli ve

killidir (URL-2).

6

Şekil 2.1. Kırmızı renkli akdeniz toprağı (URL-15)

2.1.1.2. Orman toprakları

Orman altında gelişen toprak türleridir. Trakya tarafında Yıldız Dağları, İç Batı

Anadolu, Karadeniz Bölgesinin büyük bir bölümü ve İç Anadolu’nun orman

oranı yüksek kesimleri ile Güneydoğu Toroslarda yaygın olarak görülmektedir

(URL-1).

2.1.1.3. Kestane renkli topraklar

Ilıman karasal iklimin üstün olduğu bölgelerde daha çok bozkır bitki örtüsünün

altında oluşumunu gerçekleştiren topraklardır. Bitki örtüsünün gür

olmamasından dolayı humus bakımından fakir olup, fazla yıkanmadığından

dolayı toprak üzerinde tuz birikintisi fazladır. Verimsiz topraklar olarak bilinir

fakat sulama ile tahıl üretimine uygun hale getirilebilir. Ülkemizin genellikle İç

Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesinde görülür (URL-3).

7

Şekil 2.2. Kestane renkli topraklar (URL-16)

2.1.1.4. Kahverengi orman toprakları

Kahverengi orman toprakları, Karadeniz Bölgesinde, İç Anadolu’da 1200 m’ den

daha yüksek alanlarda Trakya’nın kuzeyinde Yıldız Dağlarında İç Batı

Anadolu’da ve Güney Doğu Toroslar’ da yaygın olarak görülmektedir. Orman

örtüsünün altında gelişimini gerçekleştirdiği için bu topraklar organik madde

bakımından zengindir ve renkleri koyudur. Yağışın oranının fazla olduğu eğimli

alanlarda bu topraklar asitli reaksiyon göstermektedir (URL-4).

Şekil 2.3. Kahverengi orman toprakları (URL-17)

8

2.1.1.5. Kara topraklar (Çernezyum)

Kara topraklar, Van gölünün kuzeyinden başlayıp Erzurum-Kars Platosunu içine

alan 1600- 2000 metre arasındaki uzun boylu bozkır- çayır vejetasyonu altında

gelişimini sağlamıştır. Ayrıca çernezyomlar Dünya üzerinde en fazla Rusya’da ve

Kuzey Amerika’da bulunmaktadır. Romanya’da Karpatlardan başlayıp Güney

Rusya üzerinden Mançurya’ya kadar uzanan topraklardır (URL-5).

Şekil 2.4. Kara topraklar(Çernezyum) (URL-18)

2.1.1.6. Dönen topraklar(Vertisoller)

Killi ve kısmen bazı yerleri kireçli olan depoların üzerinde gelişen dönen

topraklar, ağır bünyelidir, bu sebeple işlenmesi zor bir toprak türüdür. Kurak

dönemde killi olan bu topraklarda, 1 metre kadar derine inebilen birkaç

santimetre genişliğinde çatlakların oluştuğu görülür. Bu çatlaklara, toprağın üst

kısmında organik madde bakımından zengin toprak parçacıklarının döküldüğü

gözlemlenir. Toprak kış mevsiminde su ile doygun bir yapıya geldiğinde şişer ve

yüzey kısmından gelen toprak ise bu şişme olayına uygun olarak alt kısımdan

üste kısıma doğru itilir. Bu sebeple toprağın kurumasından kaynaklanacak

çatlaması, şişerek genişlemesi ile ait olduğu toprağa taşınan topraklar tekrar

yüzeye çıkarak toprak olduğu yerde döner. Bu sebetten dolayı bu topraklara

9

dönen toprak bir diğer adıyla vertisol ismi verilmiştir. İndus Nehri’nin aşağı

mecrasında ve Gediz Havzası, iç Anadolu’nun kapalı havzalarında ve Güneydoğu

Anadolu’da Ceylanpınar Ovası’nda meydana gelmiştir (URL-6).

Şekil 2.5. Dönen topraklar (URL-14)

2.1.1.7. Yüksek dağ çayırı toprakları

Orman sınırlarının üstünde, 2000 metrenin yukarısında yüksek dağ çayırlarının

altında oluşan toprak türleridir. Bu topraklar Doğu Karadeniz bölgesinde

dağların yüksek olan kısımlarında görümektedir. Bu sığ topraklarda tarım

yapabilme durumu söz konusu değildir. Ancak yeşil, otlak alanlar olarak

değerlendirilebilir (URL-1).

10

Şekil 2.6. Yüksek dağ çayırı toprakları (URL-19)

2.1.1.8. Çorak topraklar(Tuzlu)

Bu topraklar, bünyelerinde bol miktarda bulundurdukları çeşitli tozlar için tuzlu

topraklar olarak isimlendirilir. Çorak toprakları, tabandaki suyun yüzeye çok

yakın bulunduğu ve yüzeyde olduğu yerlerde meydana gelirler. Bu sebepten

dolayı dışa akış imkanı olmayan çukurlukların orta kısmında ve deltalarda

oluşurlar. Bu toprakların Türkiye’de bulunduğu yerler; Burdur Gölü, Tuz Gölü

ve Acıgöl olmak üzer ve birçok tuzlu gölün çevresindeki arazilerdir. Çorak

toprakları üzerindeki bitki örtüsü çok cılız yapıya sahiptir. Yalnızca tuzcul

bitkilerin yetişebildiği bu topraklar, tarım için uygun imkana sahip değildir

(URL-7).

11

Şekil 2.7. Çorak topraklar (URL-20)

2.1.1.9. Kurak bölge toprakları

Yağışların az olması ve bu sebepte bitki örtüsünün cılız olması nedeniyle bu

topraklarda humus oluşumu çok azdır. Ayrıca yağışların az olması nedeniyle

toprak katmanları tam olarak oluşmamıştır. Tuz ve kireç bakımından zengin

topraklardır. Kurak bölge toprakları bulundukları iklim bölgesinin kuraklık

derecesine göre farklılık gösterebilir (URL-8).

Şekil 2.8. Kurak topraklar (URL-21)

12

2.1.2. Taşınmış topraklar

Bu toprak türleri, yamaçlardan aşınmış ve taşınmış materyaller, yamaç üzerinde

mevcut etek kısımları, ova tabanı, akarsu vadisi ve göl kenarı gibi düz

zeminlerde biriktiği bilinmektedir (URL-1).

Şekil 2.9. Taşınmış topraklar (URL-22)

2.1.2.1. Kolüvyal topraklar

Dağların eğimli yamaçlarından eğimin azaldığı dağ eteklerine doğru kopan

toprak parçalarının birikmesi ile oluşan toprak türleridir. Bünyelerinde irili

ufaklı taşlar bulundururlar. Bu toprakların oluşabilmesi için dağların

yamaçlarının bitki örtüsü bakımından fakir olması gerekmektedir. Eğer bitki

örtüsü bakımından zengin olursa bitki kökleri topraklara tutunacağı için

aşınma olayı gerçekleşmez. Kolüvyal topraklar sel olaylarının etkili olduğu

yerlerde iri taneliyken sel olayının etkili olmadığı dağların yamaçlarında ise

daha ince taneli yapıdadır. Türkiye’de Toros ve Kuzey Anadolu dağlarında bu

topraklar yaygın olarak görülmektedir (URL-3).

13

Şekil 2.10. Kolüvyal topraklar (URL-17)

2.1.2.2. Alüvyal topraklar

Alüvyal, taşınmış topraklar grubunda yer alır. Akarsuların geçtiği yerlerde

aşındırdıkları irili ufaklı çakıl, kum, mil ve topraktan oluşan malzemeleri eğimin

azaldığı yerlerde biriktirmesi sonucunda oluşan alüvyonların üzerindeki

kısma alüvyal denir (URL-9). Bu topraklar ülkemizde Akdeniz kıyılarında

Çukurova, Asi, Göksu, Köyceğiz ovalarında, iç kesimde Erzurum, Harran, Erbaa-

Niksar, Muş, Erzincan, Konya, Düzce ovalarında yaygın olarak görülür (URL-10).

Şekil 2.11. Alüvyal topraklar (URL-23)

14

2.2. Kültür Mantarı

Genelde binleri aşkın türü olan mantarların büyüklükleri çok değişken yapıya

sahiptir. Bir hücreli mikroskobik mantarlar var olduğu gibi boyu metreleri

bulan mantar türleri de vardır. Mantarlar esasen sporla üreyen (kriptogam)

canlılardır ve mantarların üremelerini sağlayan sporları oluşturmak için meyve

verdikleri gözlemlenmiştir. Toprağın üzerinde rastladığımız ve mantar olarak

bildiğimiz rengarenk şeyler, mantarların meyveleri olarak bilinmektedir

(Demirci, 2010).

Şekil 2.12. Mantarın bölümleri (Anonim, 2012)

Mantar insan sağlığında koruyucu olarak görev alan B vitaminleri B1 (Thiamin),

B2 (Rhiboflavin), B3 (Pantotenik asit), B5 (Nicotinik asit), B7 (Biothin) ve C

(Askorbik asit) vitamini bakımından zengin bir besin maddesi olarak karşımıza

çıkmaktadır. Mantar folik asit yönünden zengin olduğundan anemi gibi kan

hastalıklarının tedavisinde de kullanılmaktadır. Mantar fosfor, kalsiyum,

potasyum, bakır ve demir bakımından azımsanmayacak miktarlarda mineral

maddeler de bulundurmaktadır. Mantar düşük yağ ve karbonhidrat oranı

sebebiyle kalp ve damar rahatsızlıklarında, kandaki şeker seviyesini düşürme

özelliği nedeniyle de şeker hastalığına bağlı mağduriyet yaşayan kişilerde diyet

öğesi olarak önerilmektedir. Mantar, toprak üzerinde görülen sap, şapka ve

toprak içerisinde gelişen misellerden oluşmaktadır. Toprak üstünde kalan

kısımlar generatif, toprak altında kalan kısımlar ise vegetatif organları meydana

15

getirir. Mantarın toprak altında gelişebilen vegetatif organları ise yan

miselleridir. Sap ve şapka kısımlarını bir ağacın meyvesine benzetebiliriz.

Şapkası açılmış olan bir mantar alınıp, şapkanın alt tarafı incelenirse oluklu bir

yapı gözlenir. Bunlara ‘’lamel’’ ismi verilir. Lamellerin üst tarafında mantarın

üremesini sağlayan sporlar mevcuttur. Mantar beyaz bir kağıdın üzerine

konursa, lamellerdeki sporların kağıt üzerine düştüğü görülür ve siyah bir iz

bırakır. Ayrıca sporlar doğada şapkadan ayrılıp, değişik biçimlerde çevreye

yayılır. Düştüğü yerlerde uygun koşullar bulduklarında çimlenip, ipliksi

görünümde uzunlamasına doğru bir yapı oluşturur. İlk ipliksi oluşuma ise, hif

adı verilir. Mantar hifinin ilk olarak değişik yerindeki hücrelerin bölünerek

değişik yönlere doğru çoğaldığı görülmektedir (Anonim, 2012).

Kültür mantarının % 90’ ını su oluşturmaktadır. Protein, yağ ve karbonhidrat

bakımından zengin, kalori değeri ise düşük seviyededir. Bu sebepten dolayı

protein oranı bakımından hayvansal ürünlere göre zengin olmamasına rağmen,

insanların vücutlarında ihtiyaç duyduğu amino asitleri yeterli seviyede

bünyesinde barındırır. (Altıniğde ve Berkan, 1985). Kilo vermek isteyen

insanların mantarı diyetlerinde tercih edebilir, ayrıca kültür mantarları besin

elementleri ve insan sağlığı bakımından önem kazanmış ve gün geçtikçe artan

bilinç sebebiyle tüketim miktarlarında yükselme olduğu gözlemlenmiştir.

(Deniz vd., 2016).

2.2.1. Kültür mantarcılığı

Mantar, insan yaşamına çok eskiden girmiş bir bitki türüdür. İçerisinde alkoloid

ve zehir barındıran mantarlar diğer yandan insanlar için hastalık tedavisinde,

sinirlerini yatıştırmada ve büyü amaçlı gibi farklı şekillerde kullanılmış, ayrıca

saraylarda istenmeyen şahısların öldürülmesinde zehir olarak yer aldığı

görülmüştür. İlk zamanlarda sadece doğada tabii olarak yetişmekte olan

mantarların toplanıp yenilmesi, daha sonraysa yerini suni ortamlarda üretimi

yapılan kültür mantarlarına bırakmıştır. Günümüzde doğadan toplanıp

yenilebilen mantar miktarları git gide azalmaktadır. Aroma ve tadı bakımından

zengin olan bu doğa mantarlarına karşılık zehirsiz olmaları sebebi ile kültür

16

mantarlar daha çok aranan mantar türü haline gelmiştir. Ayrıca kültür

mantarları doğada yetişen mantarlardan daha temizdir. İstendiği an, istenilen

seviyede bulunabilir (Anonim, 2012).

Şekil 2.13. Kültür mantarı (URL-24)

Avrupa’da yaygın bir şekilde yetiştirilip, yüksek miktarlarda tüketimi olan

kültür mantarı; besin değeri bakımından kırmızı et kadar protein değerlerine

sahip olmasının yanı sıra, kırmızı ette mevcut olan kolestrol ve diğer zararlı

maddeleri kendi bünyesinde içermediği için insan sağlığına faydalı bir besin

olarak karşımıza çıkar (URL-12).

Kültür mantarı yetiştiriciliği, birçok ülkede senelerden beri gerçekleştirilmekte

olup, bu hususta dünyada üretimin başında gelen ülkelerden birisi ise

Hollanda’dır. Türkiye’de kültür mantarı yetiştiriciliği son zamanlarda

yaygınlaşmaya başlamış ve birçok üretim yeri kurulmuştur. Mantar

üreticiliğinde mantar iklimlendirme tesisatının eksik tasarımı ve üretimi,

mantar gelişiminde verimi etkilemekte, yapılan hataların düzeltilmesindeyse

maliyetleri doğrudan etkileyip, bazı durumlarda binanın yapıılışı bakımından

gerekli değişim veya tadilat durumu mümkün olmamaktadır (URL-12).

17

2.2.1.1. Dünyada kültür mantarcılığı

Dünyada kültür mantarı yetiştiriciliği ilk olarak 1600’ lü yıllarda Fransa’da

başlamış olup 2. Dünya savaşından sonra teknolojideki gelişmelerden kültür

mantarı üretiminin sektörü de etkilenerek modern mantar üretiminin temelleri

atılmıştır. Mantar üretimi için özel iklimlendirme sistemlerinin yerleşimi için

kapalı üretim tesisleri kurularak üretim farklı boyutlar kazanmıştır. Günümüzde

mantar üretimi bilgisayarlı tekniklerden yararlanılarak sistemli bir fabrika

görünümü kazanmıştır. Ayrıca bir yandan kompostun girdiği diğer yandan

mamul halde mantarın elde edildiği bir döngü oluşmuş ve tam modernize

işletmelerdeki verim ise gün geçtikçe artmıştır (Özdemir, 2007).

Çizelge 2.1. Dünya’da kültür mantarı üretimi ve önemli üretici ülkeler (Özdemir,

2007)

Çizelge 2.1’e baktığımızda Çin ve ABD kültür mantarı üretiminde ciddi bir orana

sahip olduğu gözlemlenmektedir. Ülkemizde ise son yıllarla birlikte üretim

talebe bağlı olarak artmaktadır.

2.2.1.2 Türkiye’de kültür mantarcılığı

Türkiye’de kültür mantarı yetiştiriciliği 1960 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat

Fakültesi’nde başlamıştır. Ankara’da kültür mantarı üretimi yapan ilk özel

işletme 1963 yılında faailyete girmiştir. İlk kamu işletmesi ise Gıda, Tarım ve

Hayvancılık Bakanlığı, Toprak ve Su Araştırma Enstitüsü tarafından 1970

18

yılında kurulmuştur (Günay, 1995). Türkiye’de mantar üretim miktarı 1970’li

yılların başlarında yıllık 80 ton civarında olduğu bilinmektedir (Erkel, 1992).

1982 yılına gelindiğinde ise üretim miktarının 750 ton ve 1995 yılında yaklaşık

8000 tona ulaştığı görülmüştür (Aksu vd., 1996).

Çizelge 2.2. Türkiye’de kültür mantarı üretimi ve önemli üretici iller (Özdemir,

2007)

Türkiye’de kültür mantarcılığı üretimi özellikle 2000’li yıllardan sonra ciddi bir

şekilde arttığı Çizelge 2.2’de görülmektedir. Ülkemizde mantar yetiştiriciliğinde

Antalya ili ciddi bir pazar oranına sahiptir. Antalya’yı sırasıyla İstanbul, Konya,

İzmir, Denizli ve özellikle 2006’dan sonra Kocaeli takip etmektedir.

2012 - 2014 yıllarında Türkiye’de mantar üreticiliğinin bölgeler arasındaki

dağılımına bakıldığında, Akdeniz Bölgesi diğer bölgelerden daha hızlı gelişim

göstermiştir. Üretim artış miktarları ise bu iki yıllık periyot göz önünde

bulundurularak Akdeniz Bölgesinde yaklaşık 3.500 ton, İç Anadolu Bölgesinde

yaklaşık 1.200 ton ve Marmara Bölgesinde yaklaşık 140 ton olarak

belirtilmektedir. 2014 yılındaki verilere göre mantar üreticiliğinin bölgeler ve

öne çıkan iller arasındaki dağılımı değerlendirildiğinde; ilk sırayı Akdeniz

Bölgesi alıp, üretiminin en fazla yapıldığı il ise Antalya’dır (20.617 ton).

Marmara Bölgesinde Kocaeli (yaklaşık 3.300 ton) Antalya’yı takip etmektedir.

Son yıllarda Ege Bölgesinde İzmir (yaklaşık 500 ton) ve İç Anadolu Bölgesinde

19

Konya (yaklaşık 4.500 ton) ve Ankara (yaklaşık 650 ton) illerinin mantar

üretimde öne çıktığı görülmüştür (TÜİK, 2015).

Ankara ili sınırlarında kültür mantarının üretim miktarları her yıl değişim (artış

- azalış) göstermiştir. 2004 yılında yalnızca Bala ilçesinde (8 ton) mantar

üretimi yapıldığı, 2005 - 2010 yılları arasında ise herhangi bir üretim verisine

rastlanılmadığı ve dolayısıyla işletmelerin faaliyette olmadığı görülmektedir.

2011 yılında Akyurt (10 ton) ve Elmadağ (146 ton) işletmelerinin faaliiyete

girmesiyle birlikte Ankara’da mantar üretiminin tekrar başladığı ve devam ettiği

söylenebilir (Deniz vd., 2016).

Ayrıca, Türkiye’nin sahip olduğu flora ve iklim koşulları sebebiyle değişik

ortamlarda yetişebilen doğa mantarları bakımından oldukça zengindir. Bu

nedenle yenilebilen makro mantar çeşitleri ülkemizin birçok yöresinde, yetiştiği

mevsimlerinde toplanarak ya da yemelik olarak kullanılır ve aynı zamanda

ticareti de yapılır. Türkiye’de 20 milyon hektarlık orman alanı ve geniş ziraat

araziler ile kırlık araziler bakımından geniş bir mantar yetiştirme coğrafyasına

sahiptir. Henüz bu geniş mantar coğrafyasından tam olarak yaralandığımız

söylenemez. Ekonomik alanda değerli olan mantar türlerini tanıyıp koruma

altına alarak, en iyi biçimde faydalanmanın yollarını bulmalıyız (Gözdaş, 2014).

20

2.2.1.3. Kültür mantarcılığında ithalat ve ihracat Çizelge 2.3. Türkiye’de kültür mantarcılığında bazı yıllara göre ithalat ve ihracatı

(URL-11)

Yukarıdaki çizelgeye bakıldığında yıllara göre ithalat ve ihracat oranlarının

değişimi gözlemlenmektedir. Nedeni ise insanların kültür mantarcılığı alanında

detaylı bir şekilde fikir sahibi olması ve artan gıda talepleri karşısında kültür

mantarının talep görmesidir.

Çizelge 2.4. Türkiye’de bazı yıllara göre mantar üretim miktarı (Eren ve Pekşen, 2016)

Türkiye'de kültür mantarı üretiminde özellikle 2000 yılından sonra ciddi bir

artış söz konusu olup, yaklaşık son 15 yılda %250 civarında artarak 45.000 ton

21

seviyelerine ulaşmıştır. 2000’li yıllara kadar kültür mantarının üretimindeki

artışın üretim alanlarına yansıdığı gözlemlenmiştir. 2000’den günümüze kadar

olan süre zarfında ise bu gelişimin teknolojiyle birlikte kendini ön plana

çıkartarak hem üretimfr hem de verimsel ve kalite seviyesinin artışı şeklinde

gerçekleşmiştir (Eren ve Pekşen, 2016).

2014’de yeni mantar yetiştiricilerinin devreye girmesine rağmen, 2012 yılına

göre mantar üretim miktarındaki azalmaların en önemli sebebi ise mantar

tesislerinde görülen yeşil küf hastalığının mantarlara bulaşması ile oluşan verim

kayıplarıdır (Eren ve Pekşen, 2016).

Çizelge 2.5. Dünyada başlıca mantar üretici ülkeler ve üretim payları (Eren ve Pekşen, 2016)

Dünya mantar tüketiminin %85'inin tüketicisi konumundaki 6 ülke ABD,

Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya ve Kanada'dır (Amin ve ark., 2014). Kültür

mantarı üretimindeki artışa paralel, kişi başına tüketim miktarında da önemli

artışlar söz konusudur. Dünyada kültür mantarı tüketimi ülkelere göre

değişebilmektedir (Royse, 2014).

22

Çizelge 2.6. Dünyada yıllara göre üretim miktarları (Eren ve Pekşen, 2016)

1997 yılında mantar tüketim miktarı 1 kg/kişi iken, 2012 yılında bu değer

yukarılara çıkarak yaklaşık 4 kg/kişi miktarını aştığı gözlemlenmiştir (Royse,

2014). Ülkemizde ise 1973 yılında sadece 2,1 g/kişi olarak tespit edilen kişi

başına kültür mantarı tüketim miktarı, 1995 yılına kadar yıllık 100 g/kişi

seviyelerinin altında seyretmiştir. Ticari anlamda üretimin arttığı 1995 yılından

itibaren kültür mantarı tüketim miktarında ciddi artışlar meydana gelmiştir

(Eren ve Pekşen, 2016).

2000 yılında belirlenmiş olan 327,3 g/kişi kültür mantarı tüketim miktarı,

yaklaşık son 15 yıl içerisinde %180 oranında bir artış göstermiştir. Türkiye'de

2014 yılı için kültür mantarı yetiştiriciliğinde üretim miktarı ve nüfus üzerinden

hesaplanmış olan yıllık kişi başına düşen mantar tüketim miktarı yaklaşık 580

gramdır. Bununla beraber, doğa mantarı tüketiciliği de baz alınınca kişi başı

mantar tüketim miktarının bu değerlerden daha yukarı seviyede olduğu

söyleyebiliriz. Ancak, mantar üretim ve tüketimi diğer ürünlerle kıyas

edildiğinde bu miktarlar daha düşük olduğu gözlemlenir. Toplumumuzun

bilinçlenmesi ile birlikte çok yönlü beslenme alışkanlığı verisel olarak artması,

kültür mantarına olan talebin de artmasını sağlamıştır. Son on yılda elde edilen

veriler, yeterli olmamakla beraber bu oranın hızla artığını gözlemlenmektedir

(Eren ve Pekşen, 2016).

23

Yapılan analizlerin sonuçlarına göre, ülkemizde günlük üretilen 135 ton

mantarın yaklaşık 100 tonu taze (dökme veya paket) ve geri kalan günlük 35

tonu ise haşlanarak konserve (yaklaşık 7 tonu) ve salamura (yaklaşık 28 ton)

olarak işlendikten sonra tüketildiği görülmektedir. Dünyada olduğu gibi

ülkemizde de yaz döneminde taze mantar tüketimi oldukça büyük düşüş

gösterdiği bilinmektedir. Bu aylarda günlük 35-40 ton haşlanmış mantar miktarı

50-60 tona kadar yükseldiği görülmektedir (Eren ve Pekşen, 2016).

2.2.2. Kültür mantarı üretimi ile ilgili genel bilgiler

2.2.2.1. Kompost hazırlığı ve pastorizasyonu

Kültür mantarı üretimi, kompost adı verilen malzemeye kültür mantarı

tohumlarının üzerine ekilmesi ve bunun üretim için uygun hava koşullarında

yetiştirilmesinden elde edilir. Kompost; saman, at ve tavuk gübrelerinin buhar

ile doğrudan teması sonucu bekletilmesi ile kültür mantarının üretime hazır

hale getirilmesi durumudur. Kültür mantarı üreticişiğinde; kompost üretimi ve

kültür mantarı üreticiliği ayrı ayrı iş kollarıdır.

Kültür mantarlarının iklimlendirmesi, mantar yetiştiriciliğinde üretime etki

eden önemli faktörlerin başında gelmesi düşünülüp, tasarlanması gereken bir

husustur(URL-12).

Kompostlar, odaya alındıktan sonra ilk günlerde odanın nemi %90 - %95

seviyelerine getirilmelidir. Kompost sıcaklığı 35°C’nin üzerinde tutulmalıdır. Bu

sebeple oda sıcaklığı çok iyi gözlenmelidir (URL-12).

24

Şekil 2.14. Kompost

2.2.2.2. Misel(Tohum) ekimi ve ön gelişme dönemi

Mantarların elde edilebilmesi için, misel gelişimini tamamladıktan sonra

kompost üzerine örtü toprağı serilmelidir. Örtü toprağı mantar gelişimi için

besleyici özelliğinden ziyade mantar kökünün tutunabileceği misellerin

yumaklaştığı yerdir ve suyu iyi tutma özelliğine sahiptir. Su tutma özelliği az

olan örtü toprağı mantar verimine etki eder ve düşmesine neden olur. Ayrıca

serilen örtü toprağı kaymak tabakası oluşturmayacak ve kompost ile yetiştirme

odası arasında gaz difüzyonuna imkan sağlayacak şekilde gözenekli olması

tercih edilir. Örtü toprağının pH’ı 7 - 7.5 aralığına getirilmelidir. pH ayarı için

kireç kullanılmaktadır. Çünkü gelişmekte olan misellerin salgıladığı oksalik asit

kireç tarafından absorbe edilerek pH seviyesi istenilen durumda kalması

sağlanır. Örtü toprağının steril edilmiş, ayrıca % 80 - 90 oranında

nemlendirilmiş olmalıdır (Özdemir, 2010).

25

2.2.2.3. Örtü toprağı

Kompost yüzeylerinin yetiştirilme sırasında misellerin primordium haline

dönüşmesine engel olmayan ve istenildiği zaman nem faktörünü sağlayacak bir

örtü materyaline ihtiyaç duyulur. Örtü toprağı olmadan da mantar elde

edilebilir. Ancak verimsel olarak oldukça düşük seviyeler gözlemlenir. Çünkü

örtü toprağı üretimde yer almadığında kompost dış etkenlerden erken zarar

görebilecek, ortam neminde oluşacak ufak bir azalma primordiumların olumsuz

anlamda etkileyecektir. Şapka oluşumu sırasında karbondioksit yoğunluğunun

olması gerekmektedir. Topraksız bir komposta mantarların yalnızca kasa ya da

torbaların kenarlarına çok az miktarda meydana gelebileceği

bilinmektedir. Örtü toprağı, mantarlar için bir su deposu konumundadır. Ayrıca,

primordiumları hastalık ve zarar verecek etkenlerden korur. Çünkü kompost

içinde barınan besin materyalleri hastalık ve zararlıların üremesi için uygun bir

ortamdır. Kompost üzerine serilme işlemi gerçekleştirilecek örtü toprağında

oluşabilecek enfeksiyonlarla yapılacak savaş tüm kompostun korunmasını

sağlayacağı bilinmelidir. (URL-13).

Şekil 2.15. Örtü toprağı

26

Kompostun üzerine tüm yüzeylere eşit bir şekilde 3 – 5 cm kalınlığında örtü

toprağının serilmesi gerekmektedir. Örtü toprağının nem tutma kapasitesine

bağlı olarak % 72 - 76 oranında nemlendirilmesi sağlandıktan sonra serilme

durumu gerçekleştirilmelidir. Kompost sıcaklığı ise 29 °C’ i geçmemelidir (URL-

12).

2.2.2.4. Sulama, tırmıklama, bakım ve hasat işlemleri

Sulama aşamasında ‘’misel’’ ismi verilen kültür mantarı tohumlarının tam

girmesinden itibaren 2 - 3 gün sonra yapılır. 8. ve 9. güne kadar m² ’ye 10 - 15

litre su verilir. Daha sonra ise m² ’ye 1 litre su verilmelidir (URL-12).

Tırmıklama işlemi ise örtü toprağı serildikten 8 - 9 gün sonra yapılır.

Tırmıklama işlemi sonrası misellerin toparlanması amacıyla 2 - 3 gün beklenir.

Sonrasında ise havalandırma/soğutmaya geçilir. Havalandırma ile birlikte

kompost ısısı 3 - 4 gün içinde 23°C – 27 °C’ den 20°C – 21 °C’ ye daha sonra da

20 °C’ ye kadar düşürülmelidir. Bu esnada oda sıcaklığı 17,5°C – 18 °C olmalı,

bağıl nem %90 üzerinde; karbondioksit miktarı 1000 - 1200 ppm’e indirilmesi

sağlanmalıdır (URL-12).

Hasat işlemlerinde ise miselin topraktan çıkması ve kendini göstermesine ‘’flaş

zamanı’’ denir. Bu esnada hava sıcaklığı ve karbondioksit oranının çok az

miktarda yükseltilmesi mantarın gelişimine olumlu yönde etki eder. Ancak

hasat işlemine 1 - 2 gün kala ısının 2°C – 4°C ve nemin % 85’ e indirilmesi

gerekmektedir. Hasat işleminde havalandırma uygun sap ve şapka gelişimi

açısından önem arz etmektedir (URL-12).

27

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Çalışmada örtü toprağı materyali olarak Afyon/Dinar, Antalya/Elmalı,

Antalya/Korkuteli ve Burdur/Gölhisar orman toprakları kullanılmıştır. Ayrıca

Mersi(Mersin-Torf), Tekirdağ(Tekirdağ-Torf) gibi farklı bölge topraklarına dair

verilerden de faydalanılmıştır.

Bu toprakların mantarın gelişimi ve verimi üzerine etkisinin belirlenmesinde

Antalya’nın Korkuteli ilçesinde faaliyet gösteren özel bir mantar üretim

tesisinden faydalanılmıştır. Bu toprakların seçiminde ilgili işletme tarafından

üretimi yapılmakta olan yemelik mantarların yetiştirilmesinde özellikle

kullanılan bu topraklar üzerinde yapılan analiz sonuçları etkili olmuştur. Çünkü

bu toprakların mantarın gelişim süreci, verimi ve fiziksel özelliklerine doğrudan

olumlu etki etmekte olduğu yetkili firma tarafından belirtilmektedir.

İşletmede Gölhisar ve Elmalı örtü toprakları üzerinde yoğunlaşarak üretimin

sürekliliği sağlanmaktadır. Farklı örtü toprağı kullanımının mantarın üretim

özelliklerine direkt etki ettiği bilindiği için bu topraklar üzerinde çalışma

gerçekleşmiştir.

3.2. Yöntem

3.2.1. Örtü toprağı analizi

Farklı bölgelerde temin edilen toprakların kültür mantarcılığında üretimde

fiziksel, kimyasal, hava geçirgenliği, su tutma kapasitesi, nem düzeyi, organik

madde bakımından zenginliği, pH’ı, tuzluluk durumu, hastalık ve zararlıları

taşıyıp taşıyamaması vb. özellikleri belirlenerek muhafaza altına alınmıştır.

Mantarın gelişimi için iklim koşullarının ve sterilizasyonun sağlanmış olduğu bir

ortam gerekmektedir. Bu özelliklerin sağlanması halinde mantar içerideki besin

elementlerini kullanarak gelişir.

28

Örtü toprağında organik madde değerlerine bakmak daha anlamlıdır. Organik

madde oranının yüksek olması su tutma kapasitesinin iyi olacağı anlamına gelir

ve bu istenilen bir durumdur.

Örtü toprağında besin elementi içeriği çok büyük bir önem arz etmemektedir.

Çünkü çözünmüş besin elementi kompost içinde bulunur. Analizler sonucu

organik madde oranının düşük olması iyi bir ayrışma durumunun söz konusu

olduğunun göstergesidir.

3.2.2. Mantar üretimi

Çalışmada Türkiye’de kültür mantarı yetiştiriciliğinde önemli bir yeri olan

Antalya’nın Korkuteli ilçesinde bulunan bir işletmenin üretim sürecinden

faydalanılmıştır. İşletmenin üretimde kullandığı kompost üzerinde çalışmalar

yapılmıştır. Bu kompostlar test ve kontrol grubu kompostları olarak iki sınıfa

ayrılmıştır.

Belirli aralıklarla test ve kontrol grubu kompostlardaki mantarların gelişimi

gözlemlenmiştir. Bu aşamada tespit edilen farklılıklar, kontrol grubu

kompostlardaki mantarların gelişimine göre belirlenerek kaydedilmiştir.

Mantar gelişimini test ve kontrol grubu kompostlardaki mantarlar

gelişimlerinin tamamlanması sonucu bütün mantarlar hasat edilmiştir. Hasat

edilen test ve kontrol grubu kompostlardaki mantarların özellikleri ayrı ayrı

belirlenmiştir. Mantarların, fiziksel, besin değerleri, görsel, kök-gövde yapısı,

verim, gelişim vb. özellikleri araştırılmış olup gerekli tespitler belirlenmiştir.

Aynı şekilde kontrol grubu kompostlarda hasadı yapılan mantarların da aynı

özellikleri tespit edilerek, test grubu mantarlar ile karşılaştırılmıştır.

Yapılan karşılaştırma sonucu elde edilen veriler oluşturulan şartlar gereği

görsel, fiziksel, tat, kök-gövde yapısı analiz edilmiştir. Bu aşamada örtü toprağı

olarak kullanılan orman topraklarının mantarların yukarıda bahsedilen

29

özellikleri üzerinde yaptığı etkiler, bu etkilerin önem düzeyleri ve toprak türleri

arasındaki farklılıklar araştırılmıştır.

Elde edilen sonuçlar kendi aralarında mevcut standartlarla ve piyasada üretilen

mantarlarla karşılaştırılmıştır.

3.2.2.1. Kompost hazırlama

Mantarın beslenmesi için gerekli olan bu ortam; çeşitli organik maddelerin

ayrıştırılması ve bazı besin elementlerinin eklenmesi sonucu oluşur.

Kültür mantarcılığında verimli ve kaliteli üretimde en büyük rollerden biri

kompostu üretmekten geçer. Hammaddeler titizlikle seçilmelidir. Bu işletmede

çevre illerden ve piyasadan samanlar balya halinde temin edilerek gerekli

şartları sağlanır.

Şekil 3.1. Kompost üretim sahası

Piyasadan toplanan samanlar, yığınlar halinde sulanır. Gübre ile karıştırma

yapılır. Gübre seçiminde tavuk gübresi tercih edilmektedir. Çünkü kompost ham

materyallerinin mantarın yetişmesine uygun besin elementlerine dönüşmesi

için kompostun fermantasyonu gereklidir. Bu fermantasyonu sağlamak için

30

azotça zengin organik maddeler katılır. Bunlara aktivatör de denir. Tavuk

gübresi bu şartları sağladığından dolayı tercih edilen bir madde olarak

karşımıza çıkmaktadır.

Kompost hazırlanırken içine amonyum sülfat bileşimi atılır. Burada sıcaklığın

artması amaçlanmaktadır. Karıştırma işleminde sıcaklığı 45°C - 65°C arasında

tutmak için su verme işlemi gerçekleştirilir. Karıştırma işlemi bittikten sonra

kompostlar bunkerlere getirilerek muhafaza edilir. İklim koşullarına göre

koklayarak ya da dokunarak istenilen duruma gelmesi gelip gelmediği tespit

edilir.

Şekil 3.2. Kompostların muhafaza edilmesi

Homojenliği sağlamak için kompostlar farklı bunkerlerde toplanılır. Açık havaya

bırakılır. 5 - 6 gün boyunca kompostlar tünelde işlem yapılmadan bekletilir.

Tünelde sıcaklık makineler ile 80 °C civarında tutulması sağlanır.

31

3.2.2.2. Tohum(Misel) hazırlama

Tünelde bekletilen kompostlar daha sonra mantar tohumu ekimi için taşıyıcı

bandlar aracılığı ile iklimlendirme odalarına doğru homojen bir şekilde balyalar

halinde gönderilir. Tohumlar 4 °C - 5 °C arasında bekletilir. Bu tohumlar

genellikle yurt dışından temin edilir. Daha sonra örtü toprağının serilmesi ile

tohumların eklenme işlemi başlayacaktır. Kompostlar torbalar içine konularak

gönderilir.

Şekil 3.3. Mantar tohumları (miselleri)

3.2.2.3. Örtü Toprağı Serilmesi(Topraklama)

Şekil 3.4. Elmalı ve Gölhisar örtü toprakları

32

Şekil 3.4.’ de Elmalı ve Gölhisar topraklarına baktığımızda, iki toprak arasında

Kum yapısı oranının farklı olduğu gözlemlenir. Gölhisar toprağı tane yapısı

Elmalı toprağına göre daha uygun yapıdadır. Çünkü mantar üretimini

gerçekleştirirken iyi ayrışma yapan toprağı tercih etmektedir.

Örtü topraklarının hastalıklardan arındırılmış olması gerekmektedir. Mantar

gelişimine doğrudan etki ettiğinden dolayı örtü toprağı serilmeden önce

dezenfekte işlemleri yapılmaktadır. Elmalı ve Gölhisar topraklarının dezenfekte

işlemlerinden sonra pH oranının 7.5 olması sağlanır.

Örtü topraklarının serilme işlemleri iklimlendirme odalarında ranza sistemi ile

kurulan mantar yetiştirme ortamında gerçekleşir.

Ranzalar üzerine yerleştirilen kompostların kenarları 4 parmak kalınlığında

yani 4 cm olarak kesilir. Kesim işleminden sonra kompostlar üzerinde kabartma

işlemi yapılır ve mantar tohumları atılır. Tohumlar atıldıktan sonra takoz

yardımı ile baskı yapılır. Baskı işleminden sonra kompostların nemli kalması

için üzerlerine gazete serilir.

Şekil 3.5. Takoz işlemi ve kompost kenar kalınlığının görünümü

Nemli kalması için ayrıca buhar sistemi ya da sis yönteminden de faydalanılır.

Kompostlar 15 - 17 gün bu durumda bekletilir. 15 - 17 gün içinde ise

kompostların üzerine toprak serilmeye başlanır. Toprak serilme işlemi

33

gerçekleşmezse kompost özelliklerini kaybeder ve bu durum mantar üretiminde

verime doğrudan etki eder. Komposta zamanında müdahele edilmezse ömrü

tükenir ve böylece hasat işlemi de etkilenmiş olur.

Şekil 3.6. Kompostların bekletilmesi

Orman topraklarının serilme işlemlerinden sonra üzerlerine böceklenmeye

karşı ilaçlama yapılır. Daha sonra 2 gün boyunca serilen topraklara sulama

işlemleri yapılır. Toprakların nemli kalması için 6. güne kadar su verme işlemi

devam eder. Ayrıca örümcek ağı gibi hastalıklardan korumak için Mirage 45 adlı

ilaç kullanılır. Böylece topraklara dezenfekte ve koruma işlemleri yapılmış olur.

3.2.2.4. Tohum ekimi ve tırmıklama

Örtü topraklarının serilmesinden sonra üzerlerine mantar tohumları atılarak

ekimler yapılır. Tohum ekimi işleminden sonra topraklara tırmıklama işlemi

uygulanır. Tırmıklamada amaç toprağı havalandırmak ve misellerin her tarafa

eşit miktarda dağıtılmasına katkı yaparak sargılanmasını sağlamaktır.

Bu işlemler uygulandıktan sonra toprak kalınlığı 4 cm olacak şekilde tutulur.

Tırmıklamadan sonra örtü topraklarının üzerine 3 gün boyunca gazete serilir ve

bu süre zarfında oda kapalı halde tutulur. Böylece karbondioksit oranı artar.

Ayrıca nemli olması için odanın zemini ıslak tutulur.

34

Şekil 3.7. İklimlendirme odaları

Buradaki amaç misel sargısının her tarafa eşit dağılımını sağlamaktır. 3 gün

sonunda dışarıdan temiz hava alınır. Bu işlem kuluçka dönemi olarakta

adlandırılır. Kuluçka döneminde torba sıcaklığı 25°C - 26 °C olması

gerekmektedir. 3. gün sonunda havalandırma işlemi ile içeriye oksijen alınır.

Ardından torba sıcaklığı 17 °C’ ye kadar kademeli bir şekilde düşer. Kademeli

olarak düşürme sebebi ise sıcaklığın üretimde şok etkisi yapmasını önlemektir.

Şekil 3.8. Tırmıklama işlemi

35

3.2.2.5. Sulama işlemi

Mantar üretiminde istenilen şartlar oluşturulduktan sonra mercimek

büyüklüğüne ulaşıncaya kadar 2 - 3 gün boyunca su verme işlemi sis yöntemiyle

devam eder. Mercimek büyüklüğüne ulaşan mantarlara su verilme işlemi

durdurulur.

Buradaki amaç mantarların kendilerini toplayıp daha olumlu verim süreci

geçirmesidir. Nohut büyüklüğüne ulaşana kadar bu işlem devam eder.

Şekil 3.9. Mercimek ve nohut büyüklüğüne ulaşmış mantarların görünümü

Nohut büyüklüğüne ulaştıktan sonra 1. hasata kadar su verme işlemi

tekrarlanır. Su verme işlemi ise toprağın nem oranına göre verilir. Mantar

büyüdükçe su verme oranı artar. Sıcaklık mantarın gelişiminde önemli bir rol

oynar. Sıcaklığı ortalamaların dışında olursa mantarda açmalar meydana gelir.

Bu ise mantarda istenilen bir durum değildir.

3.2.2.6. Üretimde karşılaşılan mantar hastalıkları

3.2.2.6.1. Akar

Kompostlar yeteri kadar sıcaklığa ulaşamadığından dolayı mantarların üzerinde

‘’akar’’ adı verilen canlılar üreyebilir ve mantarlar üzerinde buna bağlı olarak

hastalıklar görülebilir.

36

Şekil 3.10. Akarların mantar üzerindeki görünümü

3.2.2.6.2. Örümcek ağı

Yeterince dezenfekte edilmemiş kompostlarda oluşan bir hastalık türüdür. Hızla

yayılır. Nemli ve sıcak ortamlarda yayılma oranı artar.

Şekil 3.11. Örümcek ağı görünümü

37

3.2.2.6.3. Yeşil küf

Toprak kullanım ömrü tükendikten sonra hastalanır. Bu durumda iken üretime

devam edilmek istendiğinde ortaya çıkan bir hastalık türüdür.

Şekil 3.12. Yeşil küf görünümü

3.2.2.7. Hasat dönemi ve mantar hasadı

Mantarların ekonomik olarak hasat süresi 40 - 45 gün civarındadır. Oluşum

gerçekleştikten sonra metrekareye yaklaşık 14 - 15 kg mantar düşer. Hasat

işlemi yaklaşık bir ay sürer. 1. hasat döneminde mantarların % 80’ i alınır. 1.

hasat dönemi bittikten sonra odalar 2. hasata hazırlanır. Mirage 45 ilaç atılır.

Kalan mantarlar ise büyüyerek yeni mantarların oluşumuna zemin hazırlar. 1

hafta sonra 2. hasat gerçekleşir.

Bu dönemde de tekrar ilk hasat işlemine kadar süren işlemler uygulanır. Bu

esnada oluşan örümcek ağı hastalıklarının olduğu yerlere formaldehit su ile

karıştırılarak dökülür. Dezenfekte edilir.

38

Şekil 3.13. Hasat yapılırken

Üzerine gazete serilerek yayılması engellenir. 2. hasat yapıldıktan sonra

kompostlar işletme tarafından atılarak üretimde kullanılmaz.

39

4. BULGULAR VE TARTIŞMALAR

4.1. Örtü toprağı analizine dair bulgular ve tartışmalar

Analizleri yapılan örtü topraklarının arasındaki farklılıklar %C (Karbon

miktarı), C/N (Karbon/Azot) oranı, Organik Madde miktarları, EC (Elektriksel

iletkenlik değeri) oranı gibi değerlere bağlı olarak oluşan analiz sonuçları

aşağıda verilmiştir:

Çizelge 4.1. Antalya - Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları

ÖRTÜ TOPRAĞI ANALİZ SONUÇLARI(Aralık 2017)

Bölge Korkuteli(Gölhisar Toprağı)

pH (1:5) 7,4

EC mikromhos/cm (1:5) 4023

105 °C %Nem 68,9

105 °C %Kuru Madde 31,2

550 °C %Organik Madde 73,4

550 °C %Kül 26,6

Toplam N % 2,63

C % 42,6

C/N 16,2

Toplam P % 1,12

Toplam K % 3,94

Toplam Ca % 7,00

Toplam Mg % 0,64

Toplam Fe ppm 1319

Toplam Mn ppm 524

Toplam Zn ppm 421

Toplam Cu ppm 84

40

Çizelge 4.2. Antalya – Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları

ÖRTÜ TOPRAĞI ANALİZ SONUÇLARI(Aralık2017)

Bölge Korkuteli(Gölhisar Toprağı)

pH (1:5) 7,2


105 °C %Nem 65,6



550 °C %Kül 24,8

Toplam N % 1,96

C % 43,8

C/N 22,3

Toplam P % 0,65

Toplam K % 3,51

Toplam Ca % 3,59

Toplam Mg % 0,44

Toplam Fe ppm 909

Toplam Mn ppm 296

Toplam Zn ppm 238

Toplam Cu ppm 58

Çizelge 4.1. ve Çizelge 4.2.’de toprak analizleri incelendiğinde iki toprak

arasında pH oranının istenilen seviyededir. Ayrıca ayrışmanın olumlu olduğu C

miktarlarına bakınca karşımıza çıkmaktadır. İyi bir ayrışmanın olduğu yerde

organik maddelerin tamamı bu durumdan olumlu etkilenerek üretimin istenilen

seviyede gerçekleşmesini sağlamaktadır.


ÖRTÜ TOPRAĞI ANALİZ SONUÇLARI(Ekim İkinci Hasat 2017)

Bölge Korkuteli(Elmalı Toprağı)

pH (1:5) 7,8


105 °C %Nem 69,1



550 °C %Kül 31,1

Toplam N % 3,66

C % 41,2

C/N 11,3

41


ÖRTÜ TOPRAĞI ANALİZ SONUÇLARI(Kasım Birinci Hasat 2017)

Bölge Korkuteli(Elmalı Toprağı)

pH (1:5) 8,3


105 °C %Nem 73,4



550 °C %Kül 21,9

Toplam N % 10,64

C % 45,7

C/N 4,3

Çizelge 4.5. Antalya – Toptancı hali örtü toprağı analiz sonuçları

ÖRTÜ TOPRAĞI ANALİZ SONUÇLARI(Mart 2018)

Bölge Antalya- Toptancı Hali

pH (1:5) 7,2

%Tuz 0,1


550 °C %Kül 45,1

Yukarıdaki çizelgelere bakıldığında, %C oranı yani karbon miktarının

değişkenliği toprak içinde iyi bir ayrışmanın olduğunu gösterir. C/N oranı ise,

11,3’den 4,3’e düşme sebebi doğrudan azot oranına bağlıdır. Azot oranının

yüksekliği kompostta kullanılan tavuk gübresine veya kepek kullanım miktarına

bağlıdır. Azot oranı yükseldikçe C/N oranı azalır. Organik madde miktarı ise,

olması gereken ortalama değerlerindedir. EC oranı, tavuk gübresinin

kullanıldığı miktarlara bağlı olarak değişkenlik gösterir. Ne kadar fazla

kullanılırsa gübre EC oranı da o kadar artar.

42

Çizelge 4.6. Mersin - Torf örtü toprağı analiz sonuçları


Bölge Mersin-Torf

pH (1:5) 6,8


105 °C %Nem 41,4



550 °C %Kül 66,3

Çizelge 4.7. Tekirdağ - Torf örtü toprağı analiz sonuçları


Bölge Tekirdağ-Torf

pH (1:5) 7,6


105 °C %Nem 62,1



550 °C %Kül 59,1

Toplam N % 1,01

C % 23,7

C/N 23,5

Toplam P % 0,04

Toplam K % 0,35

Toplam Ca % 6,74

Toplam Mg % 0,59

Toplam Fe ppm 10988

Toplam Mn ppm 211

Toplam Zn ppm 21

Toplam Cu ppm 11

Çizelge 4.6. ve Çizelge 4.7’de Mersin ve Tekirdeği örtü topraklarının analizlerine

bakacak olursak; pH oranlarının Tekirdağ örtü toprağının Mersin örtü toprağına

oranla istenilen seviyede olduğu gözlemlenir. Toprağın bulunduğu yer,

gelişimini sağladığı bitkisel materyaller ve diğer organik maddeler ile etkileşim

kurarak oluşumu sağladığı bölgenin örtü toprağının temel özelliklerine

doğrudan etkilediği bilinmektedir. Çünkü toprak, mantar gelişiminde içeriği

bakımından zengin olursa üretimde de olumlu sonuçlara etki edecektir.

43

Çizelge 4.8. Korkuteli örtü toprağı analiz sonuçları

ÖRTÜ TOPRAĞI ANALİZ SONUÇLARI (Temmuz 2017)

Bölge Korkuteli

pH (1:5) 8,7


105 °C %Nem 64,4



550 °C %Kül 52,7

Çizelge 4.9. Korkuteli/Söğütcük örtü toprağı analiz sonuçları


Bölge Söğütcük

pH (1:5) 6,5


105 °C %Nem 66,4



550 °C %Kül 37,7

Toplam N % 2,11

C % 36,3

C/N 17,2

Toplam P % 0,22

Toplam K % 0,38

Toplam Ca % 3,02

Toplam Mg % 1,16

Toplam Fe ppm 10859

Toplam Mn ppm 316

Toplam Zn ppm 92

Toplam Cu ppm 27

44

Çizelge 4.10. Söğütçük örtü toprağı analiz sonuçları


Bölge Söğütcük

pH (1:5) 6,5


105 °C %Nem 75,6



550 °C %Kül 11,3

Toplam N % 2,78

C % 51,4

C/N 18,5

Toplam P % 0,15

Toplam K % 0,02

Toplam Ca % 3,12

Toplam Mg % 0,55

Toplam Fe ppm 2278

Toplam Mn ppm 148

Toplam Zn ppm 25

Toplam Cu ppm 29

Yapılan tüm analiz sonuçları ve bulgular pH oranı ve mineralizasyon açısından

istenilen seviyelerde olması ile birlikte toprağın mantar verimine etkisi dolaylı

veya doğrudan etki ettiği gözlemlenmiştir. Çünkü mantar gelişim evrelerini

kullanırken huzurlu geçiş dönemlerini ister. Bu geçiş dönemleri; organik

materyaller, iyi ayrışma, C ve N miktarları, iklim koşulları vb. özellikleri

barındırır. Kültür mantarcılığı artan talep ile birlikte popülerliğini arttırmakta

ve gelecekte örtü topraklarına ihtiyaç daha da artacaktır.

4.2. Örtü toprağının mantara etkisine dair bulgular ve tartışmalar

Orman topraklarının oluşumunda bitkisel materyallerin çeşitliliği oldukça

etkilidir. Göl alanlarında yetişen bu topraklar bitkisel ve hayvansal atıklar ile

mantarın gelişiminde en büyük etkenler nem ve sıcaklık faktörleridir. Nem,

sıcaklık ve sterilizasyon ile birlikte mantar hastalıklara karşı daha dirençli olur.

Böylece gelişim istenilen seviyelere ulaşır. Birlikte oksijensiz ortamda zamanla

45

çekilen göllerde oluşumunu sağlayarak insanlar tarafından tespiti ile toplanır.

Böylece iklim koşulları ve çevresel etkiler toprağın kalitesini belirler.

Örtü topraklarının özellikleri mantara doğrudan etki edebilir. Bu sebeple

seçilmiş toprak türü mantarın gelişimde olumlu rol oynar. Mantar ayrışmış bir

toprak türünü tercih eder. Çünkü oluşacak ayrışma mantarın istediği ortam ile

buluşmasını sağlar.

Örtü topraklarının pastörize edilmesi gerekmektedir. Hastalıklardan korunması

için toprağın işleme girmeden önce sterilize edilmiş olması gerekmektedir.

Mantar üretimine destek verecek ilaçlar kullanılarak işlem gerçekleştirilmelidir.

Mantarlar üretilirken tane tane görünüm oluşumu sağlanmalıdır. Çünkü bu

durum en iyi fiziksel görünümü sağlamak için bazı nedenlerden biridir. Tane

tane olması için karbondioksit, su ve nem rejimi ciddi etkenlerdir. Bu

iklimlendirme sağlanıp insan etkisi ile birlikte sağlıklı üretimler gerçekleşmiş

olacaktır.

Şekil 4.1. Gelişimini tamamlamak üzere olan mantarlar

Fiziksel olarak Gölhisar, Elmalı, Korkuteli, Mersin, Tekirdağ gibi farklı yerlerden

alınan örtü topraklarının üretim gerçekleştikten sonra aralarında gözle görülür

farkı profesyonel bir üretici dışında bulmak mümkün olmayabilir. Ancak üretim

esnasında iki toprak arasında hastalıklara karşı direnç, hasat sonucu verimlilik,

renk, tat, açık-kapalı olma durumu, mantarın etli görünümü gibi birçok etken

46

göz önünde bulundurulmuş olup birbirine yakın olsa dahi Gölhisar

topraklarının mantar gelişimi üzerinde etkisinin daha olumlu olduğu

gözlemlenmiştir.

Gölhisar topraklarının 1. hasattan sonra 2. hasatta bile üretimde ilkine oranla

çok az bir fark olduğu görülmüştür. Her odanın standart üretim ağırlığı farklı

olup tek oda üzerinde değerlendirme yapıldığında bu topraklarda diğer

topraklara oranla daha fazla mantarın üretildiği gözlemlenmiştir.

Ayrıca idari iklimlendirme ve sterilizasyon iyi bir mikroorganizma ortamı

sağlar. Bu sebeple başka mikroorganizma olursa birbirleri ile rekabete girecek

asıl mikroorganizmayı eleyecektir. Toprağın mil yapısının verime etkiside

dikkate alınmalıdır. Çünkü kum oranının fazlalığı toprağın kalitesini

düşürmektedir.

Üretimi gerçekleşmiş mantar incelendiğinde görsel olarak çoğunlukla istenilen

kapalı mantar görünümünde olup kesildiğinde de içinin istenilen renklerde

olduğu görülmüştür.

Çizelge 4.11. Antalya örtü toprağı analiz sonuçları

Bölge Antalya pH (1:5) 7,4 EC mikromhos/cm (1:5) 3088 105 °C %Nem 72,8 105 °C %Kuru Madde 27,5 550 °C %Organik Madde 71,9 550 °C %Kül 28,5 Toplam N % 4,24 C % 41,6 C/N 9,81 Toplam P % 1,1 Toplam K % 4,97 Toplam Ca % 7,43 Toplam Mg % 1,38 Toplam Fe ppm 926 Toplam Mn ppm 530 Toplam Zn ppm 284 Toplam Cu ppm 149

47

Çizelge 4.12. Antalya/Aksu portakal için kullanılan örtü toprağı analiz sonuçları Bölge Aksu pH (1:5) 6,6 EC mikromhos/cm (1:5) 1416 105 °C %Nem 58 105 °C %Kuru Madde 42,4 550 °C %Organik Madde 33,4 550 °C %Kül 66,2 Toplam N % 1,85 C % 19,7 C/N 10,6 Toplam P % 0,16 Toplam K % 0,4 Toplam Ca % 5 Toplam Mg % 0,33 Toplam Fe ppm 3320 Toplam Mn ppm 156 Toplam Zn ppm 132 Toplam Cu ppm 117

Çizelge 4.11. ve Çizelge 4.12.’ye baktığımızda iki farklı bitkisel ürün için

kullanılan örtü topraklarının analiz sonuçları karşımıza çıkmaktadır. Bu analiz

sonuçlarına göre portakal üretimi için kullanılan toprağın pH değerleri mantar

üretiminde kullanılan toprağa göre daha az olduğu görülmektedir.

C ve N miktarları mantarda istenilen seviyelerde ama portakal üretiminde

istenilen seviyede olmadığı görülmektedir. Bu topraklar üretimde yer

değiştirirse mevcut mantar üretimi yapılan yerde toprağın organik besin

değerlerine temas kurulmalı ve istenilen seviyelere getirmek için daha fazla

maliyet harcanacaktır. Portakal için kullanılan örtü toprağının azot seviyesi

mantarda kullanılan toprağa oranla neredeyse 4 katı kadar az olduğu

görülmektedir. Bunun sebebi ise portakal da kullanılan örtü toprağının uygun

gübre ya da kepeğin kullanılmadığını gösterir. Ülkemizde azot oranını

yakalamak için genellikle tavuk gübresi kullanılmaktadır. N oranının istenilen

seviyelere getirildiğinde kompostlarda iyi bir etkileşim kurarak kompostlar

içerisinde sıcaklığın dengelenmesi sağlanır. Tavuk gübresinde N oranı oldukça

fazla olması sebebiyle işletmeler tarafından tercih edilir.

48

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Bu çalışmada örtü toprağı olarak bazı orman topraklarının kültür mantarı

üzerine etkileri incelenmiştir. Kültür mantarı üretiminde Elmalı, Gölhisar, Dinar,

Mersin ve Tekirdağ bölgesi orman toprakları örtü toprağı olarak görülmüştür.

Ancak Antalya/Korkuteli ilçesindeki mantar tesisleri gibi bazı mantar

tesislerinde Gölhisar ve Elmalı topraklarının kullanımı öncelik arz etmiştir. Bu

iki toprak türü kültür mantarcılığında örtü toprağı olarak en çok kullanılan

orman toprakları olmuştur.

Örtü toprağının özellikleri bakımından mantar veriminde beklentileri veya

istenilen durumları en fazla Gölhisar toprağının karşıladığı gözlemlenmiştir.

Gölhisar toprağının özellikleri torf ile karıştırıldıktan sonra mantar üretiminde

su tutma kapasitesi Elmalı toprağına göre farklılık göstermiştir. Ayrıca Gölhisar

toprağı işletmenin istediği mantar boyutlarına ulaşırken Elmalı toprakları ile

üretimi sağlanan mantarın boyutlarının %15 oranında daha düşük boyutlarda

olduğu gözlemlenmiştir.

Türkiye’de yaşlı torf bulunması zor olduğundan mil oranı yüksek topraklar

seçilmektedir. Bu durum işletmelerin bu oranlara yakınlığından dolayı Gölhisar

topraklarını seçtikleri gözlemlenmiştir. Mantarların oluşum evrelerinde

Gölhisar topraklarının uyum sağladığı Elmalı topraklarının ise daha geride

olduğu anlaşılmıştır.

Bütün bu etkenler göz önünde bulundurulduğu zaman aslında kompost

hazırlama sürecinden üretim odalarına kadar, tohum(misel) ekiminden hasat

işlemine kadar bir bütün olduğu, özellikle örtü toprağı seçimi ve topraklama

işlemlerinin profesyonelce yapılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Çünkü

insanların bilinçlenmesi, bitkisel ürünlere yönelmesi ve içerisinde

bulundurduğu materyaller ile ilgi odağı olup artmakta olan kültür mantarı

talepleri karşısında mantar yetiştiriciliği bağlamında orman topraklarının örtü

toprağı olarak kullanılması büyük önem arz etmektedir.

49

KAYNAKLAR

Aksu Ş., Işık E., Erkal S., 1996. Türkiye Kültür Mantarcılığının Gelişimi ve Mantar

İşletmelerinin Genel Özellikleri, Türkiye V. Yemeklik Mantar Kongresi,

Yalova, 5-7 Kasım 1996, s. 1-13.

Aksu, Ş., 2006. Kültür Mantarı Üretim Teknikleri, I. Baskı

Altıniğde N., Berkan T., 1985. Besin Değeri ve Toksisitesi İle Mantar, Pharmacia

– JPTA 25:55(3), 407 – 412, Web ulaşımı:

www.ekutuphane.teb.org.tr/pdf/pharmacia/1985_1_2/9.pdf., Erişim

tarihi: 15.06.2017

Amin MZM, Harun A, Wahab MAMA. 2014. Status and potential of mushroom

industry in Malaysia. Economic and Technology Management Review, 9b: 103-111.

Anonim. 1998. Türkiye topraklarında organik madde miktarının yüzde bölgesel

dağılımı. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitü Müdürlüğü. Türkiye Gübre ve Gübreleme Rehberi

Anonim, 2012. Kültür Mantarı Yetiştiriciliği, Milli Eğitim Bakanlığı, Tarım

Teknolojileri, Ankara

Bardgett, R.D., 2005. The Biology of Soils: A Community and Ecosystem

Approach. Oxford University Press, Oxford

Beelman R.B., Royse D.J., Chikthimmah N., 2004. Bioactive components in button mushroom Agaricus bisporus (J. Lge) Imbach (Agaricomycetideae) of nutritional, medicinal, and biological importance. International Journal of Medicinal Mushrooms, 5: 321-327.

Bellitürk, K., 2006. Buğdayda Azotlu Gübrelemenin Trakya Bölgesi Toprakları İçin Önemi. Renkli Tarım Dergisi, s. 46-49, Tekirdağ

Chakravarty B., Trends n Mushroom Cultvaton and Breedng, AJAE, 2(4), 102-109, (2011).

Chang S.T., Miles P.G., 2004. Mushrooms: cultivation, nutritional value, medicinal effect, and environmental impact, Second Edition, CRC Press, pp. 480

Demirci Ö., 2010. Avrupa Ülkelerinde ve Türkiye’de Mantar Sektörü ve İlgili

Düzenlemeler, T.C. Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve

Uygulama Merkezi, 46. Dönem AB Temel Eğitim Kursu, Ankara

http://www.ekutuphane.teb.org.tr/pdf/pharmacia/1985_1_2/9.pdf

50

Deniz M., Tütüncü Ş. ve Eren E., 2016. Ankara İli Kültür Mantarı Yetiştiriciliğinde

Tespit Edilen Sorunlar, Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi,

Ankara

Eren E. ve Pekşen A., 2016. Türkiye’de mantar sektörünün durumu ve geleceğe bakış, Türk Tarım- Gıda Bilim ve Teknolojileri Dergisi s. 189-196, 2016

Erkel, İ., 1992. Mantar yetiştiriciliğinde değişik örtü materyali karı- şımlarının

kullanılma olanakları. Türkiye IV. Yemeklik Mantar Kongresi Bildirileri,

Yalova

Gerrits, J.P.G. 1988. Nutrition and compost. p. 29-72. In L.J.L.D. van Griensven

(ed.) The cultivation of mushrooms. Darlington / Somycel, Rustington,

UK, and Langeais, France

Gözdaş, D., 2014. Mantar Endüstrisi ve Yemelik Mantar Üretimi, Süleyman

Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Endüstri Mühendisliği

Bölümü, Lisans Tezi, Isparta

Günay, A., 1995. Mantar Yetiştiriciliği, İlke Kitabevi Yayınları: 2, Kültür Dizisi:

469. S, Ankara

Hassink, J. (1994). Effects of Soil Texture on The Size of The Microbial Biomass

and on The Amount of C Mineralized Per Unit of Microbial Biomass in

Dutch Grassland Soils. Soil Biol. Biochem. 26, 1573-1581.

Özdemir, C., 2010. Mantar Yetiştiriciliği, Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü,

Samsun

Özdemir M., 2007. Farklı Yetiştirme Sistemleri ve Humik Asit Dozlarının Kültür

Mantarında (Agaricus Bisporus (Lange) Sing.) verim ve Bazı Kalite

Özelliklerine Etkisi, T.C. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya

Royse DJ. 2014. A global perspective on the high five: Agaricus, Pleurotus,

Lentinula, Auricularia & Flammulina. In: Manjit Singh (Ed.) Proceedings

of the 8th International Conference on Mushroom Biology and

Mushroom Products, Pages 1-6, New Delhi, India

51

Söchtig, H., Grabbe, K., 1995. The Production and Utilization of Organic-Mineral

Fertilizer From Spent Mushroom Compost. Science and Cultivation of

Edible Fungi Volume II, pg: 907- 915.

Taşkaya, B., 2004. Tarım ve Çevre. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Sayı 5, Nüsha 1: 1-8, Ankara

TÜİK, 2015. Bitkisel Üretim İstatistikleri, İstatistiksel Tablolar ve Dinamik Sorgulama, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara

URL-1: www.nkfu.com, Erişim Tarihi: 08.03.2017 URL-2: www.cografyasozlugu.com, Erişim Tarihi: 12.04.2017 URL-3: www.topraktipleriakdeniz.wordpress.com, Erişim Tarihi: 14.04.2017 URL-4: www.geograpy.blogcu.com, Erişim Tarihi:27.09.2017 URL-5: www.onlinezeka.com, Erişim Tarihi: 27.09.2017 URL-6: www.beyince.com, Erişim Tarihi: 27.09.2016 URL-7: www.etoplum.com, Erişim Tarihi: 27.09.2016 URL-8: www.cografya.gen.tr, Erişim Tarihi: 04.01.2017 URL-9: www.wikipedia.org, Erişim Tarihi: 15.06.2016 URL-10: www.msxlabs.com, Erişim Tarihi:02.02.2017 URL-11: www.bursaobm.ogm.gov.tr, Erişim Tarihi: 02.02.2017 URL-12: www.1.mmo.org.tr, Erişim Tarihi: 21.07.2017 URL-13. www.ziza.net, Erişim Tarihi: 22.07.2017 URL-14: www.cografyahocasi.com, Erişim Tarihi: 22.07.2017 URL-15: www.missionpeaksoap.com, Erişim Tarihi: 05.08.2017 URL-16: www.esdac.jrc.ec.europa.eu, Erişim Tarihi: 05.08.2017 URL-17: www.cografyasitesi.web.tr, Erişim Tarihi: 06.08.2017 URL-18: www.mailce.com, Erişim Tarihi: 09.10.2017 URL-19: www.yildizeli.bel.tr, Erişim Tarihi: 11.10.2017

http://www.nkfu.com/

http://www.cografyasozlugu.com/

http://www.topraktipleriakdeniz.wordpress.com/

http://www.geograpy.blogcu.com/

http://www.onlinezeka.com/

http://www.beyince.com/

http://www.etoplum.com/

http://www.cografya.gen.tr/

http://www.wikipedia.org/

http://www.msxlabs.com/

http://www.bursaobm.ogm.gov.tr/

http://www.1.mmo.org.tr/

http://www.ziza.net/

http://www.cografyahocasi.com/

http://www.missionpeaksoap.com/

http://www.esdac.jrc.ec.europa.eu/

http://www.cografyasitesi.web.tr/

http://www.mailce.com/

http://www.yildizeli.bel.tr/

52

URL-20: www.us.123rf.com, Erişim Tarihi: 12.10.2017 URL-21: www.objektifhaber.com, Erişim Tarihi: 12.10.2017 URL-22: www.uludagsozluk.com, Erişim Tarihi: 04.11.2017 URL-23: www.geo.uu.nl, Erişim Tarihi: 20.11.2017 URL-24: www.bilgiustam.com, Erişim Tarihi: 20.11.2017 Widden, P. (1981). Patterns of Phenology Among Fungal Populations. The

Fungal Community, Its Organization and Role in The Ecosystem, Ed: D.

Wicklow ve G. Carroll, s. 387-401, Marcel Dekker Inc., New York

http://www.us.123rf.com/

http://www.objektifhaber.com/

http://www.uludagsozluk.com/

http://www.geo.uu.nl/

http://www.bilgiustam.com/

53

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Sedat YILMAZ Doğum Yeri ve Yılı : Cizre, 1988 Medeni Hali : Bekâr Yabancı Dili : İngilizce E-posta : [email protected] Eğitim Durumu Lisans : SDÜ, Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği

Taranmış Fotoğraf

(3.5cm x 3cm)

bazi orman topraklarinin kÜltÜr mantarinda gelİŞİm …tez.sdu.edu.tr/tezler/tf04158.pdf ·...

Documents