Áàðèëãûí íîðìàòèâ áàðèìò áè÷ãèéí òîãòîëöîî ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÁÀÐÈËÃÛÍ Ä¯ÐÝÌ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒÛÍ ßÀÌ

Óëààíáààòàð õîò 2007 îí

Àëáàí ¸ñíû õýâëýë

ÁÀÐÈËÃÀ ÁÀÉÃÓÓËÀÌÆÈÉÍ ÈÍÆÅÍÅÐ- ÝÊÎËÎÃÈÉÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ

ÁÄ 11-102-07

Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí Ñàéäûí 2007 îíû  … äóãààð ñàðûí …-íû ºäðèéí … äóãààð òóøààëûí … õàâñðàëò

1. Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн їндэсний тєвийн даалгавараар мэргэжлийн хэсэг боловсруулав.

2. Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн їндэсний тєвд хянав.

3. Монгол Улсын Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2007 оны дїгээр сарын єдрийн тоот тушаалын дїгээр хавсралтаар батлав.

Тєслийн удирдагч: Доктор (Sc.D), профессор Н.Батсїх

Боловсруулсан: Зєвлєх инженер О.Балдорж

Доктор (Ph.D) Д.Доржсїрэн

Доктор (Ph.D) М.Алей

Зєвлєх инженер Я.Алагбанди

Хянан тохиолдуулсан:

Зєвлєх инженер Ж.Зулзагабаатар

Стандартын шинжээч Т.Энхтуул

Энэ норматив баримт бичгийг - Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн їндэсний тєвийн зєвшєєрєлгїйгээр бїрэн болон хэсэгчилэн хувилах, олшруулах, тараахыг хориглоно.

ÁÄ 11­102­07 

2 

1. ХЭРЭГЛЭХ ХЇРЭЭ

Энэхїї барилгын дїрэм нь “Барилга байгууламжийн инженерийн судалгааны нийтлэг їндэслэл” /БНбД 11-07-04/-ийн Инженер- экологийн судалгааны їндсэн зорилго, бїрдэл зэрэг заавал мєрдєх шаардлагуудыг хангах, хєгжїїлэхэд хамаарна.

Бїс нутгийн хєрєнгє оруулалт, хот байгуулалт, барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалт, зураг тєслийг боловсруулах, хєрєнгє оруулалтын їндэслэлийг тооцох, хїрээлэн буй орчинд їзїїлэх байгалийн болон хїний їйл ажиллагааны нєлєєлєлд їнэлгээ єгєх байгаль орчныг хамгаалах тєлєвлєгєє боловсруулахад хамаарна.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр хот байгуулалт, барилга байгууламжийн чиглэлээр зураг тєсєл, хайгуул судалгааны ажил эрхэлж байгаа байгууллага, аж ахуйн нэгжїїд, бусад хуулийн этгээдїїд зєвлємжийн чанартай ашиглахад зориулагдсан болно.

2. ИНЖЕНЕР-ЭКОЛОГИЙН ЇНДСЭН НЭР ТОМЪЁО БА ТОДОРХОЙЛОЛТ

2.1. Агаарын ба сансрын тандан судалгаа: – Агаар ба сансрын тандан судалгаа нь инженер-экологийн судалгаанд ашиглагддаг зайн судалгааны аргуудын цогц хэсэг бєгєєд їїнд олон бїсийн ба спектрийн бїсийн агаарын зураглал, дулааны инфра улаан туяаны фото зураглал, дэлхийн хиймэл дагуулууд, орбитын станцууд, жолоодлоготой сансрын хєлгїїд дээрээс авсан фото, сканнер, телевиз, радиолокаци, инфра улаан туяаны болон бусад аргаар хавсран авсан алсын зайны агаарын зураглал, судалгааны ажил. /Инженер-экологийн судалгаанд фото ба сканнерын зургуудыг єргєн хэрэглэнэ. Зураглалын бусад аргыг тодорхой хїрээнд тус тусын зорилгоор ашиглана/.

2.2. Экологийн аюулгїй байдал: – Байгаль цаг уурын єєрчлєлт болон байгалийн нєєцийг зохистой ашиглах, хамгаалах бодлогын харьцаа алдагдсанаас хїний амьдрах орчин, эдийн засагт їїсэх сєрєг нєлєєллєєс сэргийлэх нєхцєл хангагдсан байдал.

2.3. Экологийн хортой нєлєє: - Аж ахуйн болон бусад їйл ажиллагаа явуулж буй байгууламжаас байгаль орчин ба хїнд їзїїлж буй томоохон, зарим тохиолдолд буцаах боломжгїй сєрєг нєлєє, їр дагавар.

2.4. Экологийн онцгой нєхцєлийн бїс: – Аж ахуйн болон бусад їйл ажиллагаа нь хїрээлэн байгаа орчинд тогтмол сєрєг нєлєє їзїїлж цаашлаад хїн амын эрїїл мэнд, байгаль экологийн тєлєв байдал, ургамал амьтны удмын санд аюул учруулж буй газар нутгийн хэсэг.

2.5. Экологийн гамшгийн бїс: - Аж ахуйн болон бусад їйл ажиллагаа нь хїрээлэн байгаа орчинд нєхєж болшгїй гїнзгий сєрєг хор нєлєє їзїїлснээр хїн амын эрїїл мэнд муудаж, ургамал амьтны тєрєл зїйл єєрчлєгдєж доройтол бий болж байгалийн тэнцвэр, экосистемийн тєлєв байдал алдагдсан газар нутгийн хэсэг.

2.6. Байгаль орчныг бїрдїїлэгч хэсгїїд: - Агаар, гадаргын ба хєрсний ус, газрын хэвлий ( хєрс шороо , уулын чулуулаг ба байгалийн баялаг), їржил шимт хєрс, амьтан ба ургамлын аймаг.

ÁÄ 11­102­07 

3 

2.7. Байгаль техникийн системийн мониторинг: - Байгаль орчны тэнцвэрт байдлыг хадгалах ба барилга байгууламжийн инженерийн хамгаалалтыг хангахад чиглэсэн зєвлєгєєг боловсруулах, нутаг дэвсгэрийг эзэмших ба барилга байгууламжийг барих, ашиглах болон устгал хийсний дараах їеийн тєлєв байдалд хийх байнгын ажиглалтын тогтолцоо.

2.8. Антропогенийн ачаалал: - Хїний їйл ажиллагаанаас байгаль орчинд болон тїїнийг бїрдїїлэгч хэсгїїдэд їзїїлж буй шууд ба шууд бус нєлєєллийн хэмжээ.

2.9. Экологийн їндэслэл: - Тухайн аж ахуйн болон бусад їйл ажиллагаанаас экосистем ба хїнд учруулж буй экологийн аюулыг їнэлэхэд ашиглах баримт нотолгоо ба шинжлэх ухааны таамаглалын цогц.

2.10. Экологийн орчинд аюултай объект: - Хїрээлэн байгаа орчин ба хїнд хортой нєлєє їзїїлж байгаа аж ахуйн болон бусад їйл ажиллагаа явуулж байгаа объект.

2.11. Экологийн аюултай байдал: - Экосистем ба хїнд аюул учруулж байгаа байгалийн ба техногенийн хїчин зїйлийн нєлєєгєєр байгаль орчны чанарын їзїїлэлтїїд муудах магадлал.

2.12. Хїрээлэн байгаа орчинд їзїїлэх нєлєєллийн їнэлгээ: Аж ахуйн болон бусад їйл ажиллагаа явуулж байгаа объектын хїрээлэн байгаа орчинд їзїїлж буй нєлєєний шинж чанар, тївшин, цар хїрээ болон тїїний їр дагаварыг тооцох судалгаа.

2.13. Экологийн эрсдэл: - Аж ахуйн болон бусад їйл ажиллагааны нєлєєгєєр хїрээлэн байгаа орчин ба хїнд хортой нєлєє їїсэх магадлал.

2.14. Экологийн байдал: - Байгалийн ба байгаль техникийн системийн тєлєв байдалд нєлєєлєх байгалийн болон техногенийн шинжтэй нєхцєл, їйл явц, байдлын харилцан зохицолдоо.

2.15. Экологийн шаардлага: - Аж ахуйн ба бусад їйл ажиллагаа эрхлэх явцад байгаль орчиныг хамгаалах нєхцєл, байгалийг ашиглахад тавигдах хязгаарлалтуудын цогц.

2.16. Экосистемийн тогтвортой байдал: - Байгалийн ба антропогенийн хїчин зїйлийн нєлєєлєлд єєрийн бїтэц ба їйл явцын шинж чанарыг хадгалах экосистемийн чадвар.

2.17. Байгаль орчны баталгаажуулалт: -Гурав дахь этгээдээс бїтээгдэхїїн, їйл явц, їйлчилгээ нь єгєгдсєн шаардлагад нийцэж буйг бичгээр баталсан їйл ажиллагаа. [MNS ISO 14024 :1999]

2.18. Байгаль орчны аудитор: -Байгаль орчины талаархи бїхий л їйл ажиллагаа, удирдлагын тогтолцоо, мэдээлэл зэргийг аудитын баримт бичгийг їндэслэн бодитой їр дїнг дїгнэн, баримтжуулан шалгаж, їнэлгээ єгч чадах мэргэшсэн хїн. [MNS ISO 14050 :1999]

ÁÄ 11­102­07 

4 

2.19. Техникийн шинжээч: - Энэ ажилтан нь зєвхєн тухайн їйл ажиллагаанд оролцохдоо мэргэжлийн аудитын баг буюу ажлын хэсгийг тусгай мэдлэг эсвэл магадлагаа шїїлтээр хангах їїрэгтэй бєгєєд аудитороор оролцдоггїй хїн. [MNS ISO 14050 :1999]

3. ЕРЄНХИЙ ЗААЛТ

3.1. Барилга байгууламжийн инженер-экологийн судалгаа нь хїний инженерийн їйл ажиллагаанаас хамааран байгаль орчин, нийгэм, эдийн засагт хортой нєлєє їзїїлж болох їр дагаварыг багасгах, арилгах, тїїнээс урьдчилан сэргийлэх, хїний амьдралын тааламжтай нєхцлийг хангах зорилгоор антропогенийн ачааллын нєлєєлєл дор байгаа хїрээлэн байгаа орчны єєрчлєлтийн талаар урьдчилан мэдээлэх, тїїнээс байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээ єгєх ажлыг гїйцэтгэнэ

3.2. Инженер-экологийн судалгааг хот тєлєвлєх, барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах, инженерийн судалгаа явуулах нийтлэг їндэслэл болон бусад холбогдох норм дїрмийн дагуу дараах бичиг баримтуудыг боловсруулах їе шатуудад явуулна. Їїнд:

• Бїс нутгийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх: - Бїс нутгийн хєгжлийн загвар, байгалийн баялгийг хамгаалах ба иж бїрэн ашиглах тєсєл, инженерийн хамгаалалт ба хот тосгон, дїїрэг тєлєвлєлтийн ерєнхий хєтєлбєр, чиглэл;

• Хот байгуулалтын: - Хот, тосгоны ерєнхий тєлєвлєгєє, хот, дїїрэг, їйлдвэрийн бїсийн хэсэгчилсэн ерєнхий тєлєвлєгєєний тєсєл;

• Барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалтын: - Їйлдвэр, орон сууц, їйлчилгээний цогцолбор ба бусад барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалтын їндэслэл боловсруулах;

• Зураг тєслийн -Їйлдвэр болон бусад барилга байгууламж барих тєсєл, ажлын зураг боловсруулах;

3.3. Инженер-экологийн судалгааны зорилго нь байгалийн тєрх байдлын онцлог, одоо явагдаж байгаа болон тєлєвлєж буй антропогений їйлчлэлийн шинж байдлаар тодорхойлогдох бєгєєд бїтэц нь зураг тєсєл, инженерийн судалгааны ажлын їе шатаас хамаарч єєр єєр байна.

3.4. Инженер-экологийн судалгааны материал нь хот байгуулах, барилга байгууламжийг тєлєвлєх баримт бичиг боловсруулах, хєрєнгє оруулалтын їндэслэлийг тооцоход шаардлагатай хїрээлэн байгаа орчинд їзїїлэх байгалийн болон хїний їйл ажиллагааны нєлєєллийн їнэлгээ єгєх, байгаль орчныг хамгаалах тєлєвлєгєє боловсруулах шаардлагыг хангасан байвал зохино.

3.5. Инженер-экологийн судалгаа нь Барилга дахь инженерийн цогц судалгааны бие даасан нэг тєрєл бєгєєд захиалагчийн даалгавар, техникийн нєхцлийн онцлогоос хамааран бусад судалгаатай (инженер-геодезийн, инженер-геологийн, инженер-ус цаг уурын гэх мэт) хамтад нь болон дангаар нь гїйцэтгэж болно. Инженер-экологийн судалгааг дангаар нь гїйцэтгэж байгаа нєхцєлд инженер-геодези, инженер-геологи, инженер-ус цаг уурын судалгаа нь инженер-экологийн судалгааны бїрэлдэхїїнд хамрагдана.

3.6. Инженер-экологийн судалгааг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт мєрдєж буй барилга, хот байгуулалт, байгаль орчныг хамгаалахтай холбогдсон хууль

ÁÄ 11­102­07 

5 

тогтоомж, норм, стандарт болон бусад эрхзїйн баримт бичгїїдийг удирдлага болгон энэ мэргэжлийн чиглэлээр ажил їйлчилгээ эрхлэх тусгай зєвшєєрєл /лиценз/ авсан хуулийн этгээд болох байгууллага, аж ахуйн нэгж гїйцэтгэнэ.

Хєрсний, геоботаникийн, биологийн, гидробиологийн, ариун цэвэр халдвар судлалын гэх зэрэг судалгааны ажлуудыг мэргэжлийн байгууллага юм уу тухайн салбарын мэргэшсэн мэргэжилтнїїдийг оролцуулан энэхїї дїрэм болон бусад байгаль орчины норматив баримт бичиг, улсын стандартын дагуу гїйцэтгэнэ.

3.7. Инженер-экологийн судалгаа явуулах техникийн даалгаварт дараах зїйлїїд тусгагдсан байна. Їїнд: § Судалгаанд хамрагдах нутаг дэвсгэр, талбай, сонгосон болон бусад

боломжит хувилбаруудын байрлалын зураг, хамрах хїрээний тухай тоон мэдээ;

§ Байгалийн баялагийн олборлолтын хэмжээ (усны, ойн, эрдсийн), олборлох газрын талбай (урьдчилсан хэмжээ ба тогтмол ашиглалтын талбай), їржил шимт хєрс гэх мэт;

§ Одоо мэдэгдэж байгаа болон урьдчилан тооцсон экологийн хортой нєлєєний эх їїсвэрїїд тэдгээрийн їзїїлэлтїїд; (байрлал, хортой нєлєєний урьдчилан тооцсон хэмжээ, бохирдуулагч бодисын бїтэц, агууламж, хаягдлын хортой нєлєєний хїч, давтамж гэх мэт)

§ Тєлєвлєж байгаа їйлдвэрлэл технологийн ажиллагааны параметр, техникийн ерєнхий шийдэл тїїний їзїїлэлтїїд; (ашиглаж байгаа тїїхий эд, химийн бодис болон шатах тослох материалын тєрєл ба хэмжээ, тэдгээрийн эх їїсвэр, яндангийн єндєр, давтан хэрэглэх усны хэмжээ, хаягдал ус, хий-аэрозолийн хаягдлын эзэлхїїн, їйлдвэрийн цэвэрлэх байгууламж гэх мэт бусад мэдээлэл)

§ Хаягдлын тєрєл, тоо хэмжээ, хортой байдал, тїїнийг цуглуулах, хадгалах, буцаан ашиглах тухай мэдээ;

§ Гарч болзошгїй гэнэтийн ослууд тэдгээрийн тєрєл, нэг дор бєєн хаягдал гарах юм уу хуримтлагдах боломж, нєлєєлєлд єртєх боломжтой бїсїїд болон объектууд, гэнэтийн ослоос урьдчилан сэргийлэх, арилгах арга хэмжээний талаарх мэдээлэл.

3.8. Барилга байгууламжийн инженер-экологийн судалгааны хєтєлбєрийг барилга байгууламжийн тєрєл, ач холбогдлын шинж, тївшин, тухайн нутаг дэвсгэрийн байгалийн болон техноген нєхцєл байдлын онцлог, экологийн судлагдсан зэрэглэл, тєслийн ажлын їе шатаас хамааруулж, захиалагчийн техникийн даалгаварын їндсэн дээр “Барилга байгууламжийн инженерийн судалгааны нийтлэг їндэслэл” / БНбД 11-07-04/-д заасны дагуу боловсруулна.

3.9. Инженер-экологийн судалгааны хєтєлбєр нь дараах бїрдэлтэй байна. Їїнд:

• Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, барилга байгууламжийн байрлаж байгаа бїсийн байгаль, уур амьсгал, газар зїй, аж ахуйн товч тодорхойлолт тїїний дотор байгаль орчинд хортой сєрєг нєлєє їзїїлж байгаа болон їзїїлж болзошгїй эх їїсвэр, хїчин зїйлїїдийн талаарх чанарын болон тоон їзїїлэлтїїдийн мэдээлэл;

§ Судалгааны нутаг дэвсгэр, талбайн экологийн судлагдсан байдлын талаарх мэдээлэл;

ÁÄ 11­102­07 

6 

§ Їзїїлж болзошгїй нєлєєнд онцгой эмзэг байдлаар єртєж болох бїсїїд (ялангуяа экологийн аюултай бїсїїд), тусгай хамгаалалтын байгууламжийн талаарх мэдээлэл;

§ Нєлєєллийн бїсийн хил хязгаарыг тогтоох їндэслэл, судалгаанд хамрах нутаг дэвсгэрийн хил заагийг тогтоох;

§ Судалгааны ажлын бїтэц бїрэлдэхїїн, хамрах хїрээ, экологийн мониторинг зохион байгуулах шаардлагатай эсэх;

§ Ажил тус бїрийг гїйцэтгэх аргачилсан заавар, урьдчилсан таамаглал дэвшїїлэх ба загварчлах санал болгож буй аргын талаарх мэдээлэл;

§ Хєтєлбєрийн хэсэг, бїлгїїдийн агуулга, бїтэц бїрэлдэхїїн болон боловсруулалтын їзїїлэлтїїдийн нарийвчлал нь орон нутгийн нєхцєл, барилгын тєрєл, тєслийн судалгааны ажлын їе шатаас хамааран єєрчлєгдєж болно.

§ Байгалийн орчин болон хїн амын амьдрах нєхцєлд хїнд хохирол учруулах хэмжээний осол юм уу байгалийн гамшгийн їед инженер- экологийн судалгааны ажлыг Улсын онцгой байдал, мэргэжлийн хяналт, эрїїл мэндийн асуудал эрхэлсэн тєрийн байгууллагуудын даалгавараар тусгай хєтєлбєрийн дагуу гїйцэтгэж болно.

3.10. Инженер-экологийн судалгааны хєтєлбєрийг боловсруулахдаа MNS ISO 14004 :1996 Байгаль орчны менежментийн тогтолцоо. “Зарчим, тогтолцоо, бїрдїїлэлтийн ерєнхий аргачлал” стандартыг їндэслэл болгон одоо мэдэгдэж байгаа байгаль орчинд гарсан єєрчлєлт тїїнд нєлєєлж байгаа хїчин зїйлїїд болон хортой нєлєєнд хамгийн их автагдсан хэсгїїдийг тодруулах ажлыг заавал урьдчилан хийхээр тєлєвлєнє.

3.11. Инженер – экологийн судалгаагаар тодорхойлж тогтоох їзїїлэлтїїдийн нэр томъёо , хэмжих нэгж, тэдгээрийн шинж чанарын тайлбар, тодорхойлолтууд нь энэхїї дїрэм болон холбогдох стандартад нийцсэн байвал зохино.

4. СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН БЇРДЭЛ, ТЕХНИКИЙН ЕРЄНХИЙ ШААРДЛАГУУД

4.1. Инженер-экологийн судалгааны ажил дараах їндсэн бїрдэлтэй байна. Їїнд: § Судалгаа явуулах орчны талаарх мэдээллийг агуулсан ємнєх судалгааны

материал болон байгалийн нєхцєлтэй нь тєсєєтэй, жишиж харьцуулах нутаг дэвсгэр, талбай, барилга байгууламжийг судлах, материалыг нэгтгэн боловсруулах, тухайн орчны одоогийн тєлєв байдлын єгєгдлїїдийг бїрдїїлэх;

§ Агаарын болон сансрын тандан судалгаа хийх, зургуудад инженер- экологийн судалгааны зориулалтаар тайлал хийх, тайлбарлах;

§ Хїрээлэн байгаа орчин, байгалийн тєрх, ландшафтын бїрэлдэхїїн бїрийг тодорхойлох маршрутын судалгаа явуулж газрын гадаргын болон усны экосистемийн бохирдлын эх їїсвэрїїд, шинж тэмдгийн талаарх бичиглэл тэмдэглэл хийх; [MNS ISO 14020 :1999 Хїрээлэн буй орчины тэмдэг ба мэдэгдэл. “Ерєнхий шаардлага” стандартын дагуу]

§ Экологийн мэдээлэл, дээж авах зориулалтаар уулын малталт хийх; § Экологи-гидрогеологийн судалгаа явуулах; § Гадаргын хєрсний шинжилгээ хийх; [MNS 3298 : 1991 Хєрс. “Шинжилгээнд

дээж авах. Ерєнхий шаардлага”, MNS ISO 11464 :2000 Хєрсний чанар.

ÁÄ 11­102­07 

7 

“Физик-химийн шинжилгээний дээжийг боловсруулах арга” стандартын дагуу]

§ Агаар, гадаргын єнгєн хєрс, ул хєрс, гадаргын болон ул хєрсний ус, газрын давхарга хоорондын гїний усны бохирдолтыг тодорхойлох, їнэлэх зориулалттай геоэкологийн дээжлэлт хийх;

§ Лабораторийн хими-аналитикийн шинжилгээнїїд хийх; [MNS ISO 3696:2001 “Шинжилгээний лабораторид хэрэглэх ус. Техникийн шаардлага, шалгах арга”, [MNS ISO 4594-1 ба 2-р хэсэг: :1998 “Химийн шинжилгээний зориулалттай урвалжууд”, MNS ISO 78-2 :2000 Хими. Стандартын бичлэг. 2-р хэсэг: “Химийн шинжилгээний арга” стандартын дагуу]

§ Радио цацрагийн байдлыг тодорхойлох, їнэлэх судалгаа шинжилгээ хийх;

§ Хийн болон геохимийн судалгаа шинжилгээг MNS ISO 78-3 :2000 Хими. Стандартын бичлэг. 3-р хэсэг: “Молекул шингээлтийн спектрометрийн стандарт”, MNS ISO 78-4 :2000 Хими. Стандартын бичлэг. 4-р хэсэг: “Атом шингээлтийн спектрометрийн стандарт”-аар хийх;

§ Физик нєлєєллийг тодорхойлж їнэлэх судалгаа шинжилгээ хийх; § Ургамлын нємрєг ба амьтны аймгийг судлах; § Нийгэм-эдийн засгийн судалгаа явуулах; § Ариун цэвэр, байгалийн голомтот халдварт євчин судлалын болон

эмнэлэг биологийн судалгаа явуулах; § Экологийн горимын байнгын ажиглалт, хэмжилт судалгаа хийх; § Судалгааны материалын боловсруулалт хийж, тайлан дїгнэлт бичих.

Дээрх ажлуудаас гадна тєлєвлєж байгаа барилга байгууламжийн тєрєл, зориулалт, ашиглалтын технологийн онцлог, ач холбогдол, байгаль техникийн нєхцєл, орчны экологийн судлагдсан байдал, судалгааны їе шат зэргээс хамаарч тусгайлан нэмж гїйцэтгэх шаардлагатай ажил, судалгаануудыг хооронд нь харилцан орлуулах, бусад судалгааны ажлуудтай хавсаргах нєхцлийг инженер-экологийн судалгааны хєтєлбєрт тусгаж єгнє.

4.2. Ємнєх судалгааны материалыг судалж боловсруулах: Ємнєх судалгааны материалын бїрдэл, боловсруулалтаар шийдвэрлэх асуудал:

§ Тєсєл хэрэгжїїлэхээр тєлєвлєж буй байгаль орчинд гарч болзошгїй сєрєг нєлєєллийн шинж тєрх, эрчим, хор хєнєєл болон шинээр бий болох єєрчлєлтийн тєрх байдал, цаашдын хандлагыг тогтоож тїїний їндсэн дээр инженер-экологийн ажлыг бодитой тєлєвлєх нєхцлийг бїрдїїлнэ. § Инженер-экологийн судалгааны бїхий л шатанд тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, барилга байгууламжийн байгаль орчны нєхцлийн талаарх мэдээллийг нэгтгэж дїгнэхийн тулд байгаль орчиныг хамгаалах салбарын тусгай эрх бїхий тєрийн байгууллагууд, тэдгээрийн орон нутгийн салбарууд, ус цаг уурын хїрээлэн, хїрээлэн байгаа орчныг ажиглах тєвїїд, тєслийн болон шинжлэх ухааны байгууллагууд, Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр геологи, гидрогеологи, инженерийн геологи, газрын гадарга, хєрс, ургамал, газар зїй, эмнэлэг-биологийн чиглэлээр судалгаа явуулж байгаа бусад газруудаас холбогдох мэдээллїїдийг авна. § Тухайн газар нутагт нєлєєлж байгаа хїний їйл ажиллагааны хїчин зїйлийн талаарх мэдээллийг хот, аймаг, дїїргийн газрын харилцаа, хот байгуулалтын алба, газрууд, энэ чиглэлийн тєслийн судалгааны

ÁÄ 11­102­07 

8 

хїрээлэнгїїд, їйлдвэрийн удирдлагууд, хотуудын ус суваг ашиглалт, нийтийн орон сууц болон усжуулалтын байгууллага, аж ахуйн нэгжїїдээс авна.

4.3. Агаар ба сансрын зурагт тайлал хийх: Агаарын болон сансрын зураглал судалгааны ажил, зургийн тайлал, тайлбарыг дараах зорилгод ашиглах буюу асуудлыг шийдвэрлэхэд зориулагдана: Їїнд: § Агаар, сансрын зураглалыг янз бїрийн масштабтай байр зїйн

зураг, геоморфологи, геологийн тогтцын зураг, ландшафт болон инженер-геологийн мужлалын зургуудтай холбох;

§ Геологи, цаг уур, байгалийн болон техногений аюултай, хор хєнєєлтэй їйл явц, їзэгдэлїїд тэдгээрийн їїсч болох газруудыг тогтоох;

§ Байгаль орчинд нєлєєлж байгаа газрын гадаргын тогтоц, ландшафт ба дэд бїтцийн техноген хїчин зїйлїїдийг (їйлдвэрийн газрууд, тєрєл бїрийн зам, шугам хоолой, карьер болон бусад) тодруулж тогтоох;

§ Хїний їйл ажиллагааны шууд нєлєєгєєр бий болсон сєрєг їр дагаваруудыг (бохирдсон болон тїймэрт автсан талбай, тайрсан ой болон ургамлын бїрхїїлийн бусад эвдрэл, ухсан газар гэх мэт) илрїїлэх, урьдчилан тогтоож їнэлэх;

§ Экологийн нєхцєл байдлын єєрчлєлтийг тогтоох, єєрчлєлтєнд ажиглалт хийх;

§ Тулгуур тєлєєлєх талбай сонгох, хамрах хїрээг тогтоох, хяналт холболтын маршрутын чиглэл, газар дээрх тєлєвлєлт хийх; Агаарын болон сансрын зургийн тайлалыг дараах їе шатуудаар хийнэ.

• Хээрийн судалгааны ажил эхлэхээс ємнє урьдчилсан; • Хээрийн судалгааны ажил гїйцэтгэх явцад; • Судалгааны суурин боловсруулалтын ажлын їед тус тус хийнэ.

4.4. Агаарын болон сансрын зурагт экологийн тайлал хийх тайлбар бичигтээ єєр єєр цаг їед, єєр єєр улиралд авсан зургуудаас тухайн орчны талаарх хангалттай, їнэн зєв мэдээлэл авах боломжтой хэсгийг сонгох, бусад тєрлийн зургуудтай харьцуулалт хийх аргуудыг хэрэглэнэ.

4.5. Ємнєх судалгааны материалыг боловсруулалт хийж, агаар болон сансрын зурагт тайлал хийсний їр дїнд тухайн орчины экологийн тоймолсон зураг, газар нутгийн аж ахуйн ашиглалтын бїдїївчийг гаргахаас гадна техноген їйлчлэлийн эх їїсвэрийн байрлалыг тогтоож газар дээр нь хийх маршрутыг тєлєвлєх, ажлын хєтєлбєрийг нарийвчлах їндэслэлийг бїрдїїлнэ.

4.6. Маршрутын судалгаа: Маршрутын судалгаа нь ємнєх судалгааны материалын боловсруулалт болон сансрын зургийн тайлалтын дараа хийх хээрийн судалгааны арга бєгєєд экологийн нєхцєл байдлын бїх нэгтгэлїїдийн (геологи орчин, гадаргын ба газар доорхи ус, хєрс, ургамлын нємрєг, ан амьтны аймаг, антропоген їйлчлэл) чанарын болон тоон їзїїлэлт, тєлєв байдал болон нутаг дэвсгэрийн ландшафт, экосистемийн талаар мэдээлэл авах зорилгоор явуулна.

4.7. Барилгажсан талбайд явуулах инженер-экологийн маршрутын судалгааны бїрдэл, тодорхойлсон байвал зохих зїйлс. Їїнд: § Барилгажсан нутаг дэвсгэр талбайн хэмжээ, тїїний хамрах

орчинд байгаа їйлдвэрийн газрууд, хогийн цэг, ахуйн хатуу хог хаягдлын талбай, їйлдвэрийн хаягдал болон нефть хадгалах, шатахуун тїгээх

ÁÄ 11­102­07 

9 

газрууд бусад бохирдлын эх їїсвэрїїдийн байрлалын зураглалыг тэдгээрийн боломжит шалтгаан ба шинж чанарын тайлбартай хамт гаргах; (Энэ судалгааны ажилд шаардлагатай бол тухайн нутаг дэвсгэрийн байгаль хамгаалагч болон холбогдох мэргэжлийн байгууллага, хїмїїсийг оролцуулна)

§ Маршрутын судалгааны їед тухайн барилга байгууламжийн орчинд сїїлийн 40-50 тїїнээс дээш жилээр ажиллаж байсан, буулгасан їйлдвэрийн газруудын байршлыг тогтоох, їйлчилгээ, орон сууцны бохирын шугам сїлжээ, цуглуулах байгууламжид гарч байсан гэмтэл ослоос їїссэн хаягдал, химийн бордоо хэрэглэж байсан газар зэрэг ашиглалтын онцлогийг тодруулах зорилгоор оршин суугчдаас асуулга явуулах;

§ Нїдэнд ил харагдах бохирдлыг (мазут, химийн элемент, нефтийн толбо, бордоо хадгалдаг газар, хїнсний болон ахуйн хог хаягдлын зєвшєєрєлгїй цэг, хурц їнэр гаргагч бодис, метаны илрэл гэх мэт ) олж тогтоон газрын зураг, баримт материалын зураг дээр тусгах зэрэг болно.

4.8. Малталтын ажил: Инженер-экологийн судалгаанд малталтыг дараах зорилгоор явуулна. Їїнд: § Бохирдуулагч бодисыг хадгалах, дамжуулах, нэвчїїлэх нєхцєл шинж

чанарыг їнэлэх, тодорхойлох, єєрчлєлт, шилжилт хєдєлгєєнийг судлах зориулалтаар тухайн орчны єнгєн хєрс, ул хєрс, чулуулгийн найрлага, бїтэц бїрэлдэхїїн, нэвчїїлэх шїїрїїлэх шинж чанар, ус їл нэвтрїїлэх їе давхарга, уст їе гадаргын усны хоорондох харилцан холбоо, ул хєрсний усны урсацын чиглэл, хурд зэргийг тогтооход зориулж;

§ Єнгєн болон ул хєрс, усны химийн найрлага, хортой бодисын агуулга, хий хэлбэрийн бохирдуулагч бодисын нэр тєрєл тэдгээрээс агаар болон хєрсний усыг бохирдуулах аюулыг їнэлж, тодорхойлох шинжилгээний дээж авахад зориулж хийнэ.

4.9. Малталтуудыг бохирдуулагч эх їїсвэрийн байрлал, гадаргын болон ул хєрсний усны урсац, агаарын урсгалын їндсэн чиглэлїїд, газрын гадаргын налуу, хєрс чулуулгийн найрлага ба бусад хїчин зїйлсийг харгалзан їзэж геоморфологийн элементийн суналын шугамд перпендикуляр байрлуулна. Малталтуудын хоорондох зайг судалгааны їе шат, зураглалын масштаб, малталтын зорилго, орон нутгийн нєхцлийн онцлог зэргээс хамааруулан тодорхойлно. Малталтын гїн нь газрын гадаргуугаас єнгєн болон ул хєрсний усны тївшин хїртлэх зузаан, ус їл нэвтрїїлэх давхаргын дээд хилийн гїн, бохирдсон бїсийн зузаанаар тодорхойлогдоно

4.10. Экологи-гидрогеологийн судалгаа: Инженер-экологийн зориулалтаар явуулах экологи-гидрогеологийн судалгааны бїрдэл, тодорхойлох зїйлс: Їїнд: § Тухайн нутаг дэвсгэр, талбайн барилгажилт тїїний ашиглалтаас хамаарч

сєрєг нєлєєлєлд єртєх, бохирдох, ширгэх нєхцєлтэй, тэдгээрээс хамгаалах шаардлагатай уст їе, давхарга байгаа эсэх,

§ Энэхїї уст їе, давхаргуудын байгалаас хамгаалагдсан байдал, тархалт , байрлалын нєхцєл;

§ Ус агуулагч хурдас чулуулаг, агаарын чєлєєт солилцооны бїс дэх ул хєрсний усны найрлага, шїїрэлт шингээлтийн шинж чанарууд;

§ Єнгєний єлгємєл хэлбэрийн ус байгаа эсэх; § Газрын гадаргаас ус їл нэвтрїїлэх нэгдїгээр давхаргын дээд хилийн гїн;

ÁÄ 11­102­07

10 

§ Ул хєрсний усны хєдєлгєєний зїй тогтол, тэжээмж ба илэрцийн нєхцєл, горим;

§ Уст їеїд хоорондоо болон гадаргуугийн устай харилцан холбоотой байх эсэх;

§ Хєрсний усны химийн найрлага, тїїний хортой бодисоор бохирдсон байдал, хїний амьдрах нєхцєлд нєлєєлєх боломж;

§ Гидрогеологийн нєхцєлд нєлєєлж болох техноген хїчин зїйл болон рашаан ус байгаа эсэхийг тус тус тодорхойлж тогтооно.

4.11. Ул хєрсний ус болон уст їе давхрагуудын гидрогеологийн їзїїлэлтїїдийг гидрогеологийн туршилт, хэмжилт судалгааны їр дїнгээр тодорхойлох шаардлагатай “Барилга байгууламжийн инженерийн судалгааны нийтлэг їндэслэл ”БНбД 11-07-04, “Барилгын инженер-геологийн ажил” БНбД 11-03-01-ийн дагуу гидрогеологийн судалгааг тусгайлан явуулна.

4.12. Гидрогеохимийн судалгаа: Гидрохимийн судалгаа шинжилгээг гадаргуугийн усны бохирдолтыг тодорхойлж їнэлэх, ул хєрсний усны бохирдолтын хил хязгаар, бохирдуулагчийн тун хэмжээ, найрлагыг тодорхойлох, бохирдуулагчийн эх їїсвэрийг тогтоох болон хїний эрїїл мэнд, экосистемийн байдалд нєлєєлєх хорт їр дагаварыг їнэлэх зорилгоор хийнэ. Гадаргын болон газар доорхи усны бохирдолтын їнэлгээ, дээжлэлтийг энэхїї дїрмийн 2.31- 2.39-д заасны дагуу хийнэ.

4.13. Хєрсний шинжилгээ: Хєрсний шинжилгээг MNS 3297: 1991 Хєрс. “Хот суурин газрын хєрсний ариун цэврийн їнэлгээний їзїїлэлтийн норм, хэмжээ”, MNS3298:1991 “Хєрсний шинжилгээнд дээж авах арга”, MNS ISO 11464 :2000 Хєрсний чанар. “Физик-химийн шинжилгээний дээжийг боловсруулах арга”, MNS 4917:2000 Байгаль орчин. “Газар шорооны ажлын їед шимт хєрсийг нєхєн сэргээх. Техникийн шаардлага”, MNS 4918:200 Байгаль орчин. “Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулах. Техникийн шаардлага”, MNS 3985:1987 Байгаль хамгаалал. “Хєрс. Ариун цэврийн байдлын їзїїлэлтийн нэр тєрєл” зэрэг стандартын дагуу дараах зорилгоор хийнэ. Їїнд: § Шинээр барих барилгад їржил шим багатай хєрстэй бєгєєд ой модыг

аль болох хєндєхгїй байх нєхцєлтэй талбайг сонгох; § Тєлєвлєж буй барилгын ойр орчмын хєдєє аж ахуйн болон ойн

эдэлбэр газруудад їйлдвэрийн болон бусад хорт бодис бїхий хаягдлаас їзїїлэх хортой нєлєєг тогтоож хамгаалах арга хэмжээг боловсруулах;

§ Ашигтай эдэлбэр газрын хэмжээ болон хаягдал байрлуулах боломжийг судалж їнэлгээ єгєх;

§ Хот суурин газар, барилга байгууламжийн орчны ногоон бїс болон амралт сувилалын бїс байгуулах тєлєвлєгєє боловсруулах;

§ Хєдєє аж ахуйн эдэлбэр газрууд, барилгажсан талбайн хєрсний бохирдлыг тодорхойлох.

4.14. Хєрсний тєрлїїд шинж чанарын анхны їзїїлэлтїїдийг газар зїй, газар зохион байгуулалт, кадастрын алба, эрдэм шинжилгээний хїрээлэн, зураг, хайгуулын байгууллагын архив, сан хємрєгт байгаа энэ чиглэлээр хийгдсэн судалгааны материалууд, ном хэвлэл, эрдэм шинжилгээний бїтээл, ландшафтын болон хєрсний жижиг дунд масштабын зургуудыг нэгтгэн судлах, дїн шинжилгээг хийх замаар тодорхойлно.

ÁÄ 11­102­07

11 

4.15. Хєрсний газрын гадаргад тархах байдал, хєрс їїсгэгч чулуулгууд, тэдгээрийн геохимийн найрлага, хєрс давсжих, намагших, элэгдэх, идэгдэх, эвдрэх, устах, бохирдох їйл явцуудыг тодорхойлно.

4.16. Ємнєх судалгааны материал хангалтгїй тохиолдолд хєрсний зураглал буюу тархалт байршлын зїсэлт хийх, ландшафтын тєрєл бїрээс хєрсний дээж авах, хєрсний давхрагын зузаан, элэгдэл, бусад сєрєг їзэгдлїїдийг тооцох, хєрсний янз бїрийн бодисуудаар бохирдсон хэмжээг тогтоох, эдгээрт їнэлгээ єгєх ажлуудыг гїйцэтгэнэ.

4.17. Хєрсний бохирдлыг тодорхойлох дээжлэлт хийх, їнэлгээ єгєх ажлыг MNS 3985: 1987 Хєрс. “Ариун цэврийн їнэлгээний їзїїлэлтийн нэр тєрєл”, MNS 5034 : 2001 Хєрсний чанар. “Шимэгч хорхой илрїїлэх арга”, MNS 5367:2004 Хєрсний чанар. “Хєрсєн дэх гэдэсний бїлгийн нян, гэдэсний бїлгийн халуун даадаг нян байж болох Е Coli-ийг илрїїлэх арга”, MNS ISO 11074-1 Хєрсний чанар. “Хєрс хамгаалах бохирдлоос сэргийлэхтэй холбогдсон нэр томъёо ба тодорхойлолт”, Тайлбар толь 1-р хэсэг, MNS ISO 4894-1999 Хєрсний чанар. “Хєрсний хялбаршуулсан тайлбар”, MNS ISO 10390:2001 Хєрсний чанар. “Хєрсний pH-ийг тодорхойлох арга”, MNS ISO 11269-2 Хєрсний чанар. Хєрсний ургамлын бохирдолтын нєлєєллийг тодорхойлох арга” зэрэг стандартын дагуу гїйцэтгэнэ.

4.18. Агаар, хєрс, ул хєрс, гадаргуу болон газар доорхи усны геоэкологийн дээжлэлт: § Їйлдвэр, орон сууц, їйлчилгээний бїсїїд, тїїний орчмын ногооны

болон тариалангийн талбай, эдэлбэр газрын агаар, хєрс, ул хєрс, гадаргын болон хєрсний усны бохирдолтыг тодорхойлох лабораторийн шинжилгээ хийж, тухайн барилга байгууламжийн тєлєвлєлтєнд нормын дагуу экологийн зохих їнэлгээ єгєх зориулалтаар геоэкологийн дээжлэлт хийнэ.

§ Дээж авах цэгийн байрлалыг агаарын урсгалын хєдєлгєєний голлох чиглэлд бохирдсон байж болох нєхцєлтэй газрын гадаргын болон нутаг дэвсгэрийн геологи, геоморфологийн тогтоц, газрын доорхи болон газрын гадаргын ус, голын гольдролын урсацын онцлог, зэргээс хамааруулан судалгааны хєтєлбєрєєр тогтооно.

§ Дээжлэлт хийхээр сонгосон арга аргачлал нь барилга байгууламжийн тєлєвлєлтийн нормын дагуу хїрээлэн байгаа орчны геоэкологийн їндсэн їзїїлэлтїїдийг тодорхойлж бохирдолтын талбайн болон гїний хил хязгаар, бїсїїд, бохирдолтын эх їїсвэр, бохирдуулагчийн хуримтлал, шилжилт, хєдєлгєєний зам чиглэл, тархалт, сарнилын нєхцєл байдлыг илрїїлэх, тогтоох мэдээлэл, їр дїн авах нєхцлийг хангасан байна.

4.19. Агаарын дээжлэлтийг инженер-экологийн судалгааны тєлєвлєсєн маршрутын дагууд байрлах ус, цаг уурын хэмжилтийн суурин, нїїдлийн харуулууд дээр хийнэ.

Ажиглалт, хэмжилт, дээжлэлт, їр дїнгийн боловсруулалт бохирдлын їнэлгээг MNS 0017-2-0-07:1979 “Агаарыг бохирдуулах хаягдал. Ангилал”, MNS 4585:1998 “Агаарын орчны чанарын їзїїлэлт. Ерєнхий шаардлага”, MNS ISO 4226 “Агаарын чанар. Ерєнхий ухагдахуун. Хэмжих нэгж”, MNS 0017-2-3-16: 1988 “Агаар мандал. Хот суурин газрын агаарын чанарыг хянах журам”, MNS 3113:1981 “Агаар. Мандал. Агаарын бохирдуулах бодисыг тодорхойлох аргад тавих ерєнхий шаардлага” стандартын дагуу хийж гїйцэтгэнэ.

ÁÄ 11­102­07

12 

Агаарын бохирдолтын зэргийг агаарын дээжлэлт болон хэмжилтээр тогтоогдсон хорт нэгдлїїдийн агуулга зєвшєєрєгдєх хязгаараас давсан хэмжээгээр тогтоох бєгєєд їїнд аюулын зэрэглэл, зєвшєєрєгдєх нормативын хязгаараас давсан бохирдолтын давтамж, биологийн їйлчлэл зэргийг тооцох шаардлагатай .

Агаарын бохирдлын хэмжээ, зэрэглэлд їнэлгээ єгєхєд бохирдуулагч бодисын агууламжийн хоногийн хамгийн их болон хоног, жилийн дундаж їзїїлэлтээр тооцно. Їзїїлэлт нь сїїлийн 2 жилийн хэмжилтээс цєєнгїй хэмжилтээр тогтоогдсон байна.

Агаарын бохирдлын хєндлєнгийн їнэлгээг хєрс болон цасны зураглал хийх замаар гїйцэтгэнэ.

4.20. Єнгєн болон ул хєрсний дээжлэлт: Єнгєн болон ул хєрс нь хот суурин, барилга байгууламжийн хїрээлэгч орчны нэг бїрдэл бєгєєд их хэмжээний бохирдуулагч бодисыг єєртєє хуримтлуулж хїн амын эрїїл мэндийн байдалд шууд нєлєєлєхєєс гадна, тїїнд тарьж ургуулсан хїнсний ногоо бусад таримлаар дамжин шууд бус сєрєг їр дагавар їзїїлэх тул барилга байгууламжид зориулсан инженер-экологийн судалгааны їед єнгєн ба ул хєрсний экологийн хор хєнєєлийн їнэлгээ єгєх зорилгоор дээжлэлт хийнэ.

4.21. Хєрсний дээжлэлтийг MNS3298:1991 “Хєрсний шинжилгээнд дээж авах арга”, MNS ISO 11464 :2000 Хєрсний чанар. “Физик-химийн шинжилгээний дээжийг боловсруулах арга” стандартын дагуу хийж гїйцэтгэнэ.

Хєрсний дээжлэлтийг газрын гадаргуугийн їеэс “дугтуйн аргаар” (20-25м 2

талбайн холимог дээж) 0.0-0.30м-ийн гїнээс, тариалан, ногоо, жимсний талбайгаас хагалсан їеийн нийт гїнээс авна. Ул хєрсний дээжийг бохирдолтын бїх гїнээс 1м тутамд авна.

Дээжийн байршил, тоо хэмжээ, дээжлэлтийн хоорондох зайг тєлєвлєж буй объектын тєрєл, зориулалт, судалгааны районы байгаль техноген нєхцєл, тєсєл, судалгааны ажлын їе шатаас хамааруулан судалгааны хєтєлбєрєєр тогтооно.

4.22. Єнгєн ба ул хєрсний химийн бохирдлыг хїний эрїїл мэндэд хортой нєлєє їзїїлэх хэмжээнд хїрсэн эсэхийг бохирдолтын анхны шинж тэмдэг болох бохирдлын нийлбэр хэмжээ (Zc)-гээр тодорхойлно.

Бохирдлын нийлбэр хэмжээ нь судлагдаж байгаа газар нутгийн хєрс аюултай ангиллын хортой бодисоор бохирдсон байдлыг илэрхийлэх бєгєєд бохирдуулагч бодис тус бїрийн агууламжийн коэффициентуудын нийлбэр буюу дараах томъёогоор илэрхийлнэ.

Zc = Kc(1) + . . . + Kc(i) . . . + Kc(n) - (n- 1)

n – тодорхойлсон нэгдлїїдийн тоо Kc(i) - i - бохирдуулагч нэгдлїїдийн агууламжийн коэффициент бєгєєд энэ нь байх ёстой хэмжээнээс ямар хэмжээгээр илїї гарсныг илэрхийлнэ. Байгалийн бус гаралтай бохирдуулагч бодисуудын хувьд агууламжийн коэффициентийг бохирдуулагч бодисын массыг тїїний зєвшєєрєгдєх бодисын концентрацийн дээд хэмжээн (ЗБК)-д хувааж олно.

4.23. Хєрсний бохирдолтын бїс нутгийн дэвсгэр тївшинг тодорхойлохын тулд тухайн орчны хїний їйл ажиллагаа буюу техноген їйлчлэлд ороогїй хот,

ÁÄ 11­102­07

13 

тєв суурин газар болон тухайн барилга байгууламжаас алслагдсан, салхины чиглэлийн дээд талаас, авто болон тємєр замаас 500м-ээс ойргїй зайд, хортон шавьж, ургамлын хор хэрэглээгїй газраас дээжийг сонгож авна. Зєвшєєрєгдєх химийн бодисын агууламжийн талаар тодорхой мэдээлэл байхгїй бол 4.1-р хїснэгтэд їзїїлсэн лавлагааны материал ба жишиг хэмжээг баримталж болно.

Хэрвээ дээжийн агууламжийн хэмжээ зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрээгїй бол цаашид судалгаа хийх юм уу ямар нэг арга хэмжээ авах шаардлагагїй байж болно.

4.24. Тариалан, хїнсний ногоо тариалах зориулалтаар хагалсан газар нутгийн хєрсний экологийн тєлєв байдлын бусад їзїїлэлтэд гаралзїйн хорт чанар, биологийн бохирдлууд буюу эмгэг їїсгэгч микроорганизмуудыг (туузан хорхойны єндєг ба биологийн бохирдолтын патоген, микроорганизмын тоо, коли-титр, гэдэсний 1 савханцар агуулагдах хєрсний хамгийн бага масс, гельминтїїдийн єндгийн агуулга) 3985: 1987 Хєрс. “Ариун цэврийн їнэлгээний їзїїлэлтийн нэр тєрєл”, MNS 5034 : 2001 Хєрсний чанар. “Шимэгч хорхой илрїїлэх арга”, MNS 5367:2004 Хєрсний чанар. “Хєрсєн дэх гэдэсний бїлгийн нян, гэдэсний бїлгийн халуун даадаг нян байж болох Е Coli-ийг илрїїлэх арга”, MNS ISO 11074-1 Хєрсний чанар. “Хєрс хамгаалах бохирдлоос сэргийлэхтэй холбогдсон нэр томъёо ба тодорхойлолт”, MNS ISO 10390:2001 Хєрсний чанар. “Хєрсний pH-ийг тодорхойлох арга”, MNS ISO 11269-2 Хєрсний чанар. “Хєрсний ургамлын бохирдолтын нєлєєллийг тодорхойлох арга” зэрэг стандартын дагуу тодорхойлно.

4.25. Газар тариалангийн нутаг дэвсгэр дараах нєхцлїїдийг хангасан тохиолдолд хєрсний экологийн тєлєв байдлыг харьцангуй хангалттай гэж їзэж болно. Їїнд:

Химийн бохирдлын нийлбэр дїн 16-аас илїїгїй. Эмгэг їїсгэгч нянгийн тоо 1 гр хєрсєнд 10 -аас бага Коли титр 1.0-ээс их Туузан хорхойн єндєг 1 кг хєрсєнд агуулагдаагїй. Хєрсний хорт чанар (Генотоксичность) 2 -оос ихгїй

4.26. Хєрс органик бус бодисоор бохирдсон тохиолдолд хєрсєн дэх химийн

зарим бодисын зєвшєєрєгдєх дээд агуулга ба тїїний хордуулах чадавхийн їзїїлэлтийг “А” хавсралтын дагуу тодорхойлно. Їїнд: Зєвшєєрєгдєх концентрацийн хэмжээ (ЗКХ) болон бодит концентрацийн хамгийн их утга (К max )- ыг экологийн хор хєнєєлийн тєлєв байдлын дєрвєн шалгуурын (К 1 ,К 2 ,К 3 ,К 4 ) аль нэгээр тодорхойлно. Элементїїдийн агуулгын хэмжээнээс хамаарч 4.2 ба 4.3-р хїснэгтэд їзїїлснээр хєрсний бохирдолтын зэрэгт їнэлгээ єгнє.

4.27. Хєрс нэг тєрлийн органик бодисоор бохирдсон їед тїїний бохирдлын тївшинг ЗКХ болон 4.3-р хїснэгтийн аюултай байдлын ангиллын дагуу тогтооно. Олон тєрлийн бодисоор бохирдсон їед хамгийн их агуулагдаж байгаа бодисын аюултай байдлын зэргээр тодорхойлж болно.

4.28. Бохирдуулагч бодисын аюултай байдлын зэрэг, ЗКХ, тооцоот концентрацийн хэмжээг (ТКХ) тодорхойлох болон хєрсний ариун цэврийн ерєнхий їнэлгээг MNS 3985: 1987 Хєрс. “Ариун цэврийн їнэлгээний їзїїлэлтийн нэр тєрєл”, MNS ISO 10390:2001 Хєрсний чанар. “Хєрсний pH-ийг

ÁÄ 11­102­07

14 

тодорхойлох арга”, MNS ISO 11269-2 Хєрсний чанар. “Хєрсний ургамлын бохирдолтын нєлєєллийг тодорхойлох арга” зэрэг стандартын дагуу хийнэ.

Хїнд металл ба мышьякын хєрсєнд агуулагдах хэмжээ

/MNS ISO 11047: 2001 стандартаар/ Хїснэгт 4.1

Хєрс Zn Cd Pb Hg Cu Co Ni As Элсэн ба элсэнцэр хєрс 28 0.05 6 0.05 8 3 6 1.5 Шавранцар ба шавар хєрс 45 0.12 15 0.10 15 10 30 2.2 Ойн саарал хєрс 60 0.20 16 0.15 18 12 35 2.6 Хар хєрс 68 0.24 20 0.20 25 25 45 5.6 Хїрэн хєрс 54 0.16 16 0.15 20 12 35 5.2 Саарал хєрс 58 0.25 18 0.12 18 12 40 4.5

Хєрсний органик бус бохирдолтын хэмжээ ба ангилал Хїснэгт 4.2

Хєрсєнд агуулагдах хэмжээ Аюултай байдлын ангилал 1 2 3

ЗБК > К мах Маш хїчтэй Маш хїчтэй Хїчтэй

ЗБК -аас К мах хїртэл Маш хїчтэй Хїчтэй Дунд зэрэг 2 суурь їзїїлэлтээс -ЗБК хїртэл

Сул Сул Сул

Хєрсний органик бохирдолтын хэмжээ ба ангилал Хїснэгт 4.3

Хєрсєнд агуулагдах хэмжээ Аюултай байдлын ангилал 1 2 3

> 5 ЗБК Маш хїчтэй Хїчтэй Дунд зэрэг 2- оос 5 ЗБК хїртэл Хїчтэй Дунд зэрэг Сул 1-ээс 2 ЗБКхїртэл Дунд зэрэг Сул Сул

4.29. Олон улсын болон гадаадын хєрєнгє оруулагчийн шаардлагаар хийх хєрсний бохирдол, экологи, эрїїл ахуйн аюулын нэмэлт їнэлгээг олон улсын болон тухайн улсын мєн єєрийн улсын холбогдох стандартын дагуу гїйцэтгэнэ. Энэ тохиолдолд дїрмийн Б, В хавсралтыг харьцуулан тодорхойлно.

4.30. Хэрвээ хєрсєнд мэдэгдэж байгаа бохирдуулагч бодисын концентрацийн хэмжээ байж болох хамгийн дээд хэмжээнээс илїї гарч байвал судалгааны ажлыг їргэлжлїїлэх эсвэл хєрсийг эрїїлжїїлэх шаардлагын тухай шийдвэр гаргахдаа гарч болох эрсдэл, хєрсийг эрїїлжїїлэх зардал, хєрсний бохирдол нь хамгаалагдсан объектуудад їзїїлж байгаа бодит нєлєє, хєрс эрїїлжїїлэхэд сєрєг нєлєє їїсэх боломж болон бусад нєхцєл байдлыг тооцож, тогтооно.

4.31. Ул хєрсєнд дэгдэмхий хорт бодис болон хєрсєн дор 3-3.5 м гїн нэвчдэг бусад бохирдуулагч бодисын (бензол, толуол, ксилол, этилбензин, хлоржсон нїїрс устєрєгч, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїнїїд) агууламжийн хэмжээг тодорхойлохдоо шурф, цооног болон бусад малталтуудад хєрсний їе бїрээс (0-0,2, 0,2-0,5, 0,5-1,0 м гїнээс цаашид 1,0 м тутмаас) бохирдсон бїх хэсгийн гїний дагууд хэмжилт болон дээжлэлт хийнэ.

ÁÄ 11­102­07

15 

4.32. Хуучин хог байсан газар, коллекторын орчим, газар доогуурх хийн шугам сїлжээ, їйлдвэрийн ба ахуйн хаягдлыг хадгалах газраас хєрсний болон агаарын сорьц авч метан, дэгдэмхий хлоржсон нїїрс устєрєгчийн агууламжийг тодорхойлно.

Хєрсний дээд хэсгийн агаар дахь дэгдэмхий хлоржсон нїїрс устєрєгчийн байж болох дээд хэмжээ 10 мг/м-ээс хэтрэхгїй байна.

4.33. Гадаргын болон ул хєрсний усны бохирдолтын шинжилгээ: Ахуйн хэрэгцээ болон унданд хэрэглэдэг гадаргуугийн болон ул хєрсний усны чанарыг тодорхойлох, сорьц авах ажлыг MNS ISO 5667-11:2000 Усны чанар. “Дээж авах”, MNS 3900:1986 Ундны ус. “Амт, їнэр, єнгє, булингарыг тодорхойлох арга”, MNS 3936: 1986 Ахуйн хэрэгцээ, ундны зориулалттай ус. “Хээрийн шинжилгээний арга”, MNS ISO 7887: 1994 Усны чанар. “Єнгє тодорхойлох ба шалгах арга”, MNS ISO 10523:2001 Усны чанар. “pH-ийг тодорхойлох арга”, MNS ISO 5032:2001 Усны чанар. “Хортой хїнд металл тодорхойлох. Рентген флуоресценцийн арга”, MNS ISO 4698:1998 Усны чанар. “Гэдэсний бїлгийн бичил биетэн, халуунд тэсвэртэй гэдэсний бїлгийн бичил биетэн болон таамаглаж буй E.coli –г илрїїлэх ба тоолох”, MNS 5033:2001 Усны чанар. “Шимэгч хорхойн илрїїлэх арга” стандартын дагуу гїйцэтгэнэ. Ундны усны экологийн бохирдлыг тодорхойлох, нєхєн сэргээх зорилгоор авч байгаа усны дээжний хэмжээ 3 л-ээс багагїй байна.

Усыг эрїїл ахуйн хувьд бохирдуулдаг хамгийн гол бодисуудын жагсаалт, тэдгээрийн ЗКХ, мєн ахуйн болон унданд хэрэглэдэг усны чанарын жишиг їзїїлэлтийг Г, Д, Е хавсралтуудад їзїїлэв.

4.34. Гадаргын болон газрын доорхи усыг бохирдлоос хамгаалах їндсэн шаардлагуудыг MNS 3342:1982 Усан мандал. “Газар доорхи усыг бохирдлоос хамгаалах ерєнхий шаардлага”, MNS 3597:1983 “Гадаргуугийн ба газар доорхи усыг эрдэс бордооны бохирдлоос хамгаалах ерєнхий шаардлага”, “Гїний уснаас дээж авах зєвлємж”, “гадаргын уснаас сорьц авах болон тээвэрлэх, гарын авлага зєвлємж” зэрэг стандартад заасны дагуу тодорхойлно.

Харин далай, нуурын усны бохирдлын аюулыг тодорхойлох, чанарыг тогтооход “Байгалийн ба хиймэл нуураас усны дээж авах заавар”, MNS ISO 5667-6:2001 “Гол горхины уснаас дээж авах заавар” болон дээр тэмдэглэсэн усны борхирдолтыг тодорхойлох бусад стандартыг баримтална.

4.35. Гадаргын болон хєрсний усыг шавьжны хор, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн, эрдэс бордоогоор бохирдохоос хамгаалах шаардлагуудыг MNS ISO 5032:2001 Усны чанар. “Хортой хїнд металл тодорхойлох. Рентген флуоресценцийн арга”, MNS ISO 4698:1998 Усны чанар. “Гэдэсний бїлгийн бичил биетэн, халуунд тэсвэртэй гэдэсний бїлгийн бичил биетэн болон таамаглаж буй E.coli –г илрїїлэх ба тоолох арга” MNS 5033:2001 Усны чанар. “Шимэгч хорхойн илрїїлэх арга” стандартын дагуу тогтооно.

4.36. Ундны болон нєхєн сэргээх зориулалттай усны эх їїсвэрийн ариун цэвэр халдвар судлалын нєхцєл байдлын їзїїлэлтийг MNS 899:1992 “Унд ахуйн зоруиулалттай усны тєвлєрсєн хангамжийн эх булгийг сонгох журам ба эрїїл ахуйн шаардлага”, MNS 900:1992 Ундны ус. “Эрїїл ахуйн шаардлага, тїїнд тавих хяналт” болон дээр дурьдсан бусад холбогдох стандартад заасны дагуу тодорхойлно.

Усны халдварын їндсэн їзїїлэлтэд халдварын аюул (эмгэг їїсгэгч нян, коли титр), 1 ба 2-р зэрэглэлийн хортой бодисын агууламж, паразит євчин ба

ÁÄ 11­102­07

16 

микозыг єдєєгчийн агууламж хамаарна. Харин 3; 4-р зэрэглэлийн хортой бодисоор бохирдсон байдал, физик химийн болон мэдрэгдэх шинж чанар нь нэмэлт їзїїлэлтэд тооцогддог. Аюултай байдлаар нь бодисыг хэрхэн ангилах ба ундны усан хангамжийн эх їїсвэрийн бохирдлыг ариун цэвэр-эрїїл ахуйн їїднээс хэрхэн їнэлэх талаар MNS 899:1992 “Унд ахуйн зориулалттай усны тєвлєрсєн хангамжийн эх булгийг сонгох журам ба эрїїл ахуйн шаардлага”, MNS 900:1992 Ундны ус. “Эрїїл ахуйн шаардлага, тїїнд тавих хяналт” гэсэн стандартад заасны дагуу тодорхойлно. /”Ё” хавсралтанд їзїїлэв./

4.37. Ариун цэвэр экологийн зэргийн хувьд тааламжтай бус їзїїлэлттэй гэсэн дїгнэлтийг 1 жилээс бага хугацаанд гарсан їндсэн їзїїлэлтїїд дээр їндэслэж болох бєгєєд ингэхдээ ундны усны эх їїсвэр эмгэг їїсгэгч нян болон онцгой хортой бодисоор хордсоноос бусад тохиолдолд хэд хэдэн їзїїлэлтээр нормоос хэтэрсэн їед л ийм дїгнэлтийг хийнэ.

4.38. Усан хангамжинд ашигладаггїй хєрсний усны экологийн дээжлэлтийг голдуу орон сууцны барилга барих зориулалттай газар нутгийн бохирдлыг тодорхойлох, цэвэршїїлэх шаардлагатай болохыг тодорхойлох зорилгоор авахаас гадна аж ахуйн объектуудын нєлєєллийн бїсээс авна.

Єнгєний ус болон газрын гадаргуугаас 1-р уст їеэс усны дээжийг авахдаа худаг цооногт желонкоор угаалт, шавхалт хийж усны тївшин тогтсоны дараа (шаардлагатай їед бусад уст їе, давхаргаас) авна. Дээжний хэмжээ 3 л-ээс багагїй байна.

4.39. Орон сууцны барилгын ойролцоох аж ахуйн объектын нєлєєллийн бїс дэх хєрсний усны бохирдлын їнэлгээг MNS 4219:1994 Байгаль орчины хамгааллын стандартын систем. “Аж ахуйн нэгжийн экологийн паспорт”. Їндсэн дїрэм, MNS ISO 14015:2002 Байгаль орчины менежмент. “Байрласан газар ба байгууллагын талаарх байгаль орчины їнэлгээ”, MNS ISO 14031:2001 Байгаль орчины менежмент. “Байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын гїйцэтгэлийн їнэлгээ”, арга зїйн заавар, стандартын дагуу гїйцэтгэнэ.

Орон сууц, аж ахуйн зориулалттай барилга байгууламжуудын нєлєєллийн бїс дэх хєрсний усны бохирдлыг тогтоох їзїїлїїлэлтїїд, ангилалыг 4.4 хїснэгтээр хийнэ.

4.40. Олон улсын болон гадаадын хєрєнгє оруулагчийн шаардлагаар усан хангамжинд хэрэглэдэггїй хєрсний усны бохирдлын нэмэлт їнэлгээ хийх бол олон улсын болон тухайн улсын мєн єєрийн улсын холбогдох стандартын дагуу гїйцэтгэнэ.

Орон сууц, аж ахуйн барилга байгууламжуудын нєлєєллийн бїс дэх хєрсний усны бохирдлыг тогтоох їзїїлїїлэлтїїд ба ангилал

Хїснэгт 4.4

Їзїїлэлтїїд Ангилал

Экологийн доройтлын

бїс

Экологийн аюултай

бїс

Харьцангуй хэвийн бїс

Їндсэн їзїїлэлтїїд: Бохирдуулагч бодисын агууламж (нитрат, фенол, хїнд метал, идэвхитэй синтетик бодисууд, нефть), ЗКХ

>100 10-100 3-5

ÁÄ 11­102­07

17 

Хлорын органик нэгдлїїд, ЗКХ

Халдвар їїсгэгч-бензпирен, ЗКХ

Бохирдсон талбайн хэмжээ, км 2

Эрдэсжилт, г/л

Нэмэлт їзїїлэлтїїд:

Ууссан хїчилтєрєгч, мг/л

> 3

> 3

> 8

>100

< 1

1 - 3

1 - 3

3 - 5

10 -100

4 - 1

< 1

< 1

< 0.5

< 3

> 4

4.41.Хорт бодисын лабораторийн шинжилгээ: Инженер - экологийн зориулалтаар явуулах хорт бодисын лабораторийн шинжилгээг хєрс, ул хєрс, гадаргын болон хєрсний ус химийн хортой болон хорт чанараар янз бїрийн зэрэглэлд хамаарах бодисоор, тэдгээрийн органик болон органик бус нэгдлээр хордсон байдлыг їнэлэх, мєн хєрсний шингээх чадварыг тодорхойлох зорилгоор гїйцэтгэнэ.

4.42. Лабораторийн химийн шинжилгээг MNS ISO 10523:2001 Усны чанар. “pH-ийг тодорхойлох арга”, MNS ISO 5032:2001 Усны чанар. “Хортой хїнд металл тодорхойлох. Рентген флуоресценцийн арга”, MNS ISO 4814:1999 Усны чанар. “Атом шингээлтийн спектрометрийн аргаар химийн шинжилгээ хийх”, “Хромын 0.01-2.0%(m/m)-ын агууламжийг тодорхойлох”, MNS ISO 4815:1999 Усны чанар. “Атом шингээлтийн спектрометрийн аргаар химийн шинжилгээ хийх”, “Молибден, титан, ванадийн 0.01-0.5%(m/m)-ын агууламжийг тодорхойлох” стандартад заасан нэгдмэл аргачлалын дагуу хийж гїйцэтгэнэ.

Ажлын хєтєлбєрийн дагуу шаардлагатай їед амьдрал дээр туршигдсан шинэ аргачлалыг туршилтын журмаар хэрэглэж болно.

4.43. Шинжилгээ хийх бодисын сонголтыг барилгын тєрєл, судалгааны ажлын їе шат, бохирдуулагч бодисын бїтцээс хамаарч техникийн даалгаварын дагуу хийнэ. Агууламжийн хэмжээг тодорхойлох шаардлагатай химийн элемент ба нэгдэлд хїнд метал, мышьяк, бром, хїхэр, амиак, цианид, фосфат, їнэртэй нэгдлїїд (бензол, толуол, ксилол, фенол), хагас циклийн нїїрс ус тєрєгч (бензпирен), хлоржсон нїїрс устєрєгч (алифат, полихлорбифенил, полиїнэрт) хлорын ба фосфорын органик нэгдлїїд, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїнїїд, эрдэст тос орно.

4.44. Химийн бїх тєрлийн шинжилгээг улсын аттестатчилалд хамрагдаж магадлан итгэмжлэгдсэн химийн лабораторид явуулах шаардлагатай.

4.45. Цацрагийн тєлєв байдлын шинжилгээ: Инженер-экологийн судалгааны ажлын хїрээнд цацрагийн тєлєв байдлын їнэлгээг хийхдээ Монгол Улсын “ Хїн амын цацрагийн аюулгїй байдал “ -ын хууль, “ Хїн амын ариун цэвэр халдвар“-ын хууль дээр їндэслэж цацрагийн аюулгїй байдлын норм ба цацраг идэвхит бодис ба бусад ионжсон цацраг їїсгэгч бодисуудтай харьцах їндсэн дїрмїїд, MNS 5072:2001 “Барилгын материал, уулын чулуулаг цацраг идэвхит элемент тодорхойлох гамма спектрометрийн арга”, MNS ISO 8690:2002

ÁÄ 11­102­07

18 

“Цацраг идэвхит бодисоор бохирдсон гадаргууг идэвхигїй болгох. Бохирдолгїй таатай байдлыг турших ба їнэлэх арга”, MNS ISO 7503-1, 2, 3: 2001 “Гадаргын бохирдлын їнэлгээ. Бета їїсгїїр ба альфа їїсгїїр”, MNS ISO 10703: 2002 Усны чанар. “Єндєр ялгах чадвартай гамма цацрагийн спектрометрийн аргаар цацраг идэвхит никлидын идэвхижлийн концентрацийг тодорхойлох арга” зэрэг стандартын дагуу гїйцэтгэнэ. Їндсэн тодорхойлолтууд, илэрхийллїїд, физик болон дозиметрийн хэмжигдэхїїнїїдийн хэмжилтийн нэгжїїдийг “Ж” хавсралтад їзїїлэв.

4.46. Цацрагийн экологийн судалгаа нь дараах зїйлїїдээс бїрдэнэ. Їїнд:

• Барилгын талбайн гамма цацрагийн їндсэн їзїїлэлтийн їнэлгээг хийх. MNS 5072:2001 “Барилгын материал, уулын чулуулаг цацраг идэвхит элемент тодорхойлох гамма спектрометрийн арга”, MNS ISO 10703: 2002 Усны чанар. “Єндєр ялгах чадвартай гамма цацрагийн спектрометрийн аргаар цацраг идэвхит никлидын идэвхжлийн концентрацийг тодорхойлох арга” зэрэг стандартын дагуу гїйцэтгэнэ.

• Усан хангамжийн эх їїсвэрїїдийн цацрагийн шинж чанарыг тодорхойлно.

• Газар нутгийн радоны аюулын їнэлгээ хийнэ.

4.47. Хїрээлэн байгаа орчиныг цацрагаар хордуулдаг їндсэн эх їїсвэрїїдэд цємийн байгууламжууд, радионуклид хэрэглэдэг їйлдвэрїїд, радио идэвхт хаягдал хадгалах газрууд, цємийн дэлбэрэлтийн їр дагаварууд зэрэг болно. Радио идэвхит бохирдуулагч бодист оршуулах газар, зєвшєєрєлтэй болон зєвшєєрєлгїй хогийн цэгїїд, хяналтгїй хийн аэрозолийн алдагдал ба хаягдал бїхий газруудад хуримтлагдаж шууд барилгын талбайн хєрс болон хєрсний усанд нэвчсэн эсвэл зэргэлдээ газруудаас дамжиж ирсэн техногенийн радионуклидууд орно.

Хєрсний бохирдлын радионуклидын бїтэц нь бохирдолтын эх їїсвэр, тэдний хєрсєнд нэвтрэх зам (гадаргуугийн болон хєрсний ус, газар доорхи булшнаас), мєн хєрсний шингээх чадвараас хамаарна. Радионуклидын гадаргаас нэвчих гїн нь єнгєн хєрсєнд 50-100 см байдаг бєгєєд техногенийн радионуклидын їндсэн хэсэг нь хєрсний дээд талын 10 см-ийн гїнд хуримтлагдана.

4.48. Бохирдсон газар нутаг дээр амьдарч байгаа хїний радио экологийн аюулгїй байдал нь байгалийн болон техноген эх їїсвэрїїдээс нэг жилд гарч байгаа радио цацрагийн хэмжээнээс хамаарна. Техноген эх їїсвэрїїдээс гарч байгаа радио цацраг 5 жилийн хугацааны турш жилд дундажаар 1 м 3 /ж-ээс хэтрэхгїй байх ба газар нутгийн хїрээнд жилийн радио цацрагийн хэмжээ 5-10 м 3 /ж-ийн хооронд байвал газар нутгуудыг экологийн аюултай бїсэд хамааруулах бєгєєд 10 м 3/ /ж-ээс илїї бол экологийн доройтлын бїсэд хамааруулна.

4.49. Инженер-экологийн судалгааны їед цацрагийн байдлыг урьдчилан їнэлэхдээ Монгол Улсын байгаль орчны радио идэвхт бодисын бохирдлыг хянах їїрэгтэй тусгай албад, ариун цэвэр халдвар судлалын тєвїїд, хїн амын радио идэвхит аюулгїй байдлын тївшинг хянах їїрэгтэй байгаль орчины хамгаалах салбарын эрх бїхий тусгай байгууллагуудын гаргасан мэдээллийг ашиглана.

ÁÄ 11­102­07

19 

4.50. Гадаад гамма цацрагийн аюулын эх їїсвэрийг олж тогтоох, їнэлгээг хийхдээ:

• цацрагийн зураглал; (гадна гамма цацрагийн эквивалент тунгийн чадлыг тодорхойлох)

• радиометрийн дээжлэлт хийж гамма спектрийн эсвэл радио химийн лабораторийн шинжилгээг хийх; (бохирдлын радионуклидын бїтэц тїїний идэвхижилтийг тодорхойлно)

4.51. Тухайн дэвсгэр газар болон талбайд маршрутын дагууд гамма зураглалыг хийхдээ хайгуулын гамма радиометрийн болон дозиметрийн аргыг нэг зэрэг ашиглах шаардлагатай. Хэт их гамма фонтой бїсийг илрїїлэхийн тулд хайгуулын радиометрийг дуут дохиог сонсох зорилгоор ашигладаг. Энэ їед тухайн нутаг дэвсгэр ба талбайг аль болохоор бїхэлд нь хамруулж радиометрийг шулуун шугамын эсвэл Z хэлбэрийн маршрутын дагуу шилжїїлэн байрлуулах замаар гїйцэтгэнэ.

Дозиметрийг гамма туяаны цацрагийн эквивалент тунгийн чадлыг хэмжих зорилгоор ашиглах ба зургийн масштаб, орон нутгийн нєхцєл байдлаас хамаарч тогтоосон сїлжээний дагуух хяналтын цэгїїдэд хэмжилт хийнэ. Хэмжилтийг газрын тївшнээс 0.1 м-ийн єндєрт, мєн асгамал хєрс илэрсэн цооног, малталтанд хийнэ.

4.52. Тухайн орон нутгийн цацрагийн эквивалент тунгийн дундаж чадлын хэмжээг орон нутгийн ариун цэвэр эрїїл ахуй байгалийн голомтот євчин халдвар судлал хяналтын байгууллагууд тогтооно. Цацрагийн эквивалент тунгийн чадлын хэмжээ байгалийн гамма туяанаас шалтгаалсан хэмжээнээс илїї гарсан їед хэвийн бус гэж їзнэ. Хэвийн бус гамма фон илэрсэн бїсїїдэд хяналтын цэгїїдийн интервал дараалан буурч цацрагийн эквивалент тунгийн чадлын хэмжээ 0.3 мкЗв/цаг тївшинд хїртэл багассан бїсїїдийн хил заагийг тогтооно. Эдгээр талбайд цацрагийн жилийн дундаж хэмжээг їнэлэх зорилгоор хєрсєнд техногенийн радионуклидын хувийн идэвхижлийг тодорхойлох бєгєєд Улсын ариун цэвэр халдвар судлалын хяналтын байгууллагуудтай зєвшилцєж нэмэлт судалгаа явуулах эсвэл радио идэвхижлийг багасгах арга хэмжээний талаар шийдвэр гаргана.

Хамгаалалтын арга хэмжээний цар хїрээ, шинж чанар нь цацрагийн бохирдлоос оршин суугчдад їзїїлж байгаа хор нєлєєний хэмжээнээс хамаарна.

4.53. Бїх хэмжилтийн їр дїнг талбайн дэвтэрт бїртгэж гамма туяаны чадлын хуваарилалтын картан дээр хяналтын цэгїїдтэй холбох замаар тэмдэглэж оруулна.

4.54. Радиометрийн дээжийг эхний ээлжинд одоо ашиглагдаж байгаа усан хангамжийн бїсийн хїрээнд хєрс, гадаргын болон ул хєрсний ус, усан сангийн ёроолын тунадас ба техноген объектуудаас (ил уурхай, тїймэрт автсан газар, хогийн цэг, їйлдвэрийн болон ахуйн хаягдлын талбай, барилгын материалын агуулах, хэт радио идэвхитэй биет, бодисыг битїїмжилсэн уут) авна.

4.55. Хєрс болон уснаас радиометрийн хэмжилтэнд зориулан авах дээжийг тусгай зориулалтын багажаар авна.

Дээж сонгож авах, боловсруулах изотопын бїтэц, радионуклидын концентрацийг тодорхойлохдоо тєрийн эрх бїхий байгууллагын тусгай

ÁÄ 11­102­07

20 

зєвшєєрєлтэй ийм тєрлийн ажил эрхлэх эрхтэй итгэмжлэгдсэн лабораторит зохих стандарт, аргачлалын дагуу гїйцэтгэнэ.

4.56. Цацрагийн судалгааны їед дээжийг сонгох аргачлал, мєн дотоод цацрагийн їнэлгээ хийх хяналтын дараалал, хэмжээ, атмосфер дахь агаарын радионуклидыг тодорхойлоход “ Суурин газрын цацрагийн байдлыг їнэлэхэд баримтлах аргачлал”, MNS ISO 8690:2002 “Цацраг идэвхит бодисоор бохирдсон гадаргууг идэвхигїй болгох. Бохирдолгїй таатай байдлыг турших ба їнэлэх арга”, MNS ISO 7503-1, 2, 3: 2001 “Гадаргын бохирдлын їнэлгээ. Бетта їїсгїїр ба альфа їїсгїїр”, MNS ISO 10703: 2002 Усны чанар. “Єндєр ялгах чадвартай гамма цацрагийн спектрометрийн аргаар цацраг идэвхит никлидын идэвхжлийн концентрацийг тодорхойлох арга” зэрэг стандартын дагуу гїйцэтгэнэ.

4.57. Хєрс шороо, барилгын болон їйлдвэрийн хатуу хог хаягдал бусад гамма туяа радионуклид ялгаруулдаг хаягдалтай харьцах їед техникийн болон техноген гаралтай ионы цацрагийн эх їїсвэрээс хїн ам оршин суугчдыг хамгаалах ажлыг цацрагийн аюулгїй байдлын хууль, хог хаягдлын тухай, химийн хортой болон аюултай бодисоос хамгаалах тухай хууль тїїнтэй уялдаж гарсан журмын дагуу гїйцэтгэнэ.

Хэрэв усан дахь радионуклидын хувийн идэвхижилт цацрагийн ариун цэврийн їндэсний дїрэм болон бусад холбогдох стандартуудад зааснаас илїїгїй бол усан хангамжийн эх їїсвэрийг цацрагийн аюулгїй гэж ангилна.

4.58. Тухайн газар нутгийн радоны аюултай байдал нь хєрсний гадаргуугаас гарах радоны урсгалын нягт, барьсан барилга байгууламжийн агаар дахь радоны агууламжаар тодорхойлогдоно.

Нутаг дэвсгэрийн радоны аюултай байдлын їнэлгээг геологи, геофизикийн шинж тэмдгийн цогц дээр їндэслэн хийнэ. Геологийн шинж тэмдэгт чулуулгийн петрографийн тєрлїїд, эвдрэл хагаралууд, газар хєдлєлийн идэвхжил, газар доорхи усан дахь радон, гадаргуу дээр ил гарсан радоны эх їїсвэрїїд хамаарна. Геофизикийн шинж тэмдэгт геологийн зїсэлтэд хамрагдаж байгаа чулуулаг дахь радийн єндєр хувийн идэвхижил, хєрсний агаар дахь радоны эзэлхїїний идэвхижлийн тївшин, судалгаа хийж байгаа болон ойролцоох нутаг дэвсгэр дээр ашиглагдаж байгаа барилга байгууламж дахь радоны тогтворт эквивалент идэвхижлийн хэмжээ орно. Судалгаа хийж байгаа нутаг дэвсгэр дээр ашиглагдаж байгаа барилга байгууламж доторх радоны тогтворт эквивалент идэвхижлийн хэмжээ 100 Бк/м 3 -ээс илїї гарсан тохиолдолд тухайн газар нутгийг радоны аюултай байж болох їндэслэл болно.

4.59. Газар нутгийн радоны аюултай байдлын їнэлгээг тєслийн ємнєх їе шатанд хийнэ. Тєслийн шатанд талбайн радоны аюултай байдлыг нарийвчлан судалж барилгын радоны эсрэг хамгаалах зэрэглэлийг тодорхойлно.

4.60. Орчны цацрагийн ба экологийн байдлыг тодорхойлох физик шинж чанарын хэмжилтийн бїх їр дїнг тухайн орон нутгийн судалгааны байгууллагууд, байгаль орчныг хамгаалах орон нутгийн салбар байгууллагууд, ариун цэвэр халдвар судлалын байгууллагуудын мэдээллийн санд оруулах ёстой.

4.61. Хийн геохимийн шинжилгээ: Инженер - экологийн судалгааны

ÁÄ 11­102­07

21 

бїрэлдэхїїн хэсэг болох хийн геохимийн судалгааны ажлын хїрээнд барилгын, їйлдвэр, ахуйн хаягдал агуулсан 2.0-2.5 м-ээс дээш зузаантай асгамал хєрс (зєвшєєрєлгїй ахуйн хог хаягдлын цэг) тархсан талбайг барилгын зориулалтаар ашиглахад тухайн нутаг дэвсгэрт талбайн нєхєн сэргээлт хийх зайлшгїй шаардлагатай.

4.62. Асгамал хєрсєн дээр барилга барих їед барилгын техникийн подвалууд болон инженерийн шугам сїлжээнд био хийн хуримтлал їїсч метаны концентраци (5-15% О 2 >12,1%) галын болон тэсрэх аюулын тївшинд хїрэх эсвэл бїрэлдэхїїн хэсгїїдийн агууламж (ЗКХ-ээс их) хортой хэмжээнд хїрвэл аюулын байдалтай гэж тооцно.

Геохимийн хувьд метаны агууламж 0.1%-иас илїї, СО 2 0.5%-иас илїї бол аюултай байж болох, метаны хэмжээ 1.0%-иас илїї СО 2 -ын хэмжээ 10% хїртэл бол аюултайд тооцогдох бєгєєд метаны хэмжээ 5.0%-иас дээш, СО 2 -ын хэмжээ 10% хїртэл бол галын болон тэсрэх аюултай хєрсєнд тооцогдоно.

4.63. Асгамал хєрсний хийн геохимийн аюултай байдлын тївшинг їнэлэх, тухайн газрыг барилгын зориулалтаар ашиглаж болох боломж, нєхцлийг тодорхойлох, мєн барилга байгууламжийг био хийнээс хамгаалах арга хэмжээний системийг боловсруулах оршин суугчдын экологийн таатай орчинг бїрдїїлэхийн тулд:

• Газрын гадаргын орчины хийн зураглалыг хийхдээ хєрсєн дэхь агаар ба газрын гадаргын орчмын хийн дээжлэлттэй хамт хийх;

• Цооногт хийн геохимийн судалгаа; • Хєрсний чєлєєт агаарын бїрдїїлэгч хэсгийн бїтэц, хєрсний хийн фаз,

ууссан хий ба атмосферт сарнигч био хийн лабораторийн шинжилгээ болно.

4.64. Хийн орчины гадаргын болон гїний бїтцийг судалсны їндсэн дээр газар нутгийн хийн геохимийн бїсчлэл хийж хєрсєн дэхь янз бїрийн тївшний аюултай байдлын бїсїїдийг ялгана.

Барилгажих талбайн экологийн аюултай бїсїїдийн (CH 4 >1.0% ба СO 2 >10% їед) ул хєрсийг бїрэн зайлуулж хийн геохимийн хувьд экологийн аюулгїй болгох, хий зайлуулах систем байгуулах, хий їл нэвтрэх дэлгэцээр тусгаарлаж шаардлагатай аюултай байж болзошгїй бїсїїдийг дэвсгэр болон зїсэлт зургуудаар їзїїлсэн байна.

4.65. Хортой физик нєлєєллийг судлах: Хот байгуулалтын баримт бичгийг боловсруулах, эзэмшил талбай дээр орон сууцны барилгын ажил тєлєвлєх їед юуны тїрїїнд хортой физик нєлєєг судлах (цахилгаан соронзон цацраг, шуугиан, чичирхийлэл, дулааны орон болон бусад) ажлыг гїйцэтгэнэ. Энэ їед хортой нєлєє їїсгэгч эх їїсвэрїїд, тэдгээрийн эрчимжилт, мєн хортой физик нєлєєллийн зєвшєєрєх тївшингээс илїї гарсан тааламжтай бус бїсїїдийг тогтооно.

4.66. Хортой физик нєлєєллийн урьдчилсан їнэлгээ явуулахын тулд ариун цэвэр халдвар судлалын болон байгаль хамгаалах чиглэлийн эрх бїхий байгууллагуудын орон нутгийн салбаруудад байгаа материалуудыг ашиглана.

Инженер-экологийн судалгааны ажлын хїрээнд физик нєлєєллийг шууд їнэлэх зорилгоор їйлдвэрийн, тээврийн болон ахуйн їїсэлтэй янз бїрийн давтамж, далайцтай чичиргээ, цахилгаан соронзон орны хэмжилтийг байгаль

ÁÄ 11­102­07

22 

орчины болон физик нєлєєллийг хянах техникийн гэрчилгээ бїхий ийм тєрлийн ажил явуулах зєвшєєрєлтэй мэргэжлийн байгууллагуудаар гїйцэтгїїлнэ.

4.67. Цахилгаан соронзон орны туяаны хїний биед їзїїлэх нєлєєллийн їнэлгээг хийхдээ їйлдвэрлэлийн давтамж бїхий хувьсах гїйдэл дамжуулах єндєр хїчдэлийн шугамаас їїсэх цахилгаан соронзон орны нєлєєлєл, радио давтамжийн цахилгаан соронзон оронд зориулсан тогтмол гїйдлийн єндєр хїчдэлийн тєхєєрємжєєс їїсэх цахилгаан статик орон, нэн ялангуяа телевизийн станцуудын долгионы метрийн, дециметрийн диапазоныг судласан байх шаардлагатай.

4.68. MNS 0012-1-018:1988, Цахилгааны аюулгїй байдал. “Шїргэлтийн хїчдэл ба гїйдлийн байж болох дээд хэмжээ”, MNS 0012-4-015:1988 Цахилгааны хїчдлийн тэмдэг. “Хэлбэр хэмжээ. Техникийн шаардлага” стандартад заасны дагуу їйлдвэрийн давтамжийн (50Гц) цахилгаан талбайн хїчдлийн зєвшєєрєгдєх тївшний хязгаарын дээд хэмжээг хїснэгт 4.5-д їзїїлэв.

Цахилгаан орны хїчдлийн зєвшєєрєгдєх дээд хязгаар Хїснэгт 4.5

Байршил, талбай Хїчдэл Е, кВ/м Орон сууцны барилгын дотор Орон сууцны барилгын бїсэд Орон сууцны барилгын гадна орших суурин газарт Єндєр хїчдлийн шугамууд 1-4 зэрэглэлийн авто замтай огтлолцох хэсгїїдэд Тээврийн хэрэгсэл хїрч болох хїн оршин суугаагїй газарт Хїрэхэд хїндрэлтэй нутаг дэвсгэрт

0.51 5

10 15 20

Тайлбар: Цахилгаан орны хїчдлийг газрын тївшнээс 2.0 м-ийн єндєрт тодорхойлно.

4.69. Хїчин тєгєлдєр їйлчилж байгаа нормын дагуу єндєр хїчдлийн шугамын дагуух ариун цэврийн хамгаалалтын бїсийн хязгаарын зураглалыг “Е” хэмжїїрээр тодорхойлдог бєгєєд энэ нь 1 кВ/м-ээс дээш гарах ёсгїй ба хамгийн захын фазын утаснаас хоёр тийш газрын гадаргуу дахь тусгал дараах зайд байрлах ёстой:

10 м 20 кВ 15 м 35 кВ 20 м 110 кВ 25 м 150, 220 кВ 30 м 330, 500 кВ 40 м 750 кВ 55 м 1150 кВ

4.71. Эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсэд орон сууц, нийтийн їйлчилгээний барилга байгууламж барихыг хориглох бєгєєд хїн ам байнга цугларах (тэр дундаа цэцэрлэг) зориулалтаар газар олгохыг хориглоно.

Хїн оршин суудаг газрын хил хязгаараас 750-1150 кВ-ын єндєр хїчдлийн шугам хїртэл 250-300 м-ээс багагїй зайтай байх ёстой.

Инженер-экологийн судалгаа явуулах їед шаардлагатай бол 4.69-4.71-ын шаардлага хангаж байгаа эсэхийг шалгаж болно.

ÁÄ 11­102­07

23 

4.72. ЦДАШ-ын 220-1150 кВ хїчдэлд ажил гїйцэтгэх їед 50 гц-ийн давтамжтай хувьсах соронзон орны аюулгїйн жишиг тївшинг MNS 0012-1- 018:1988, Цахилгааны аюулгїй байдал. “Шїргэлтийн хїчдэл ба гїйдлийн байж болох дээд хэмжээ”, MNS 0012-4-015:1988 Цахилгааны хїчдлийн тэмдэг. “Хэлбэр хэмжээ. Техникийн шаардлага стандартад” заасан байна. Соронзон орны эрч хїч нь соронзон индукцийн хэмжээгээр эсвэл хїчдлийн амплитудын хэмжээгээр илэрхийлэгдэнэ.

4.73. Тогтмол гїйдлийн єндєр хїчдлийн тєхєєрємжєєс їїссэн цахилгаан статик орны хїчдлийн зєвшєєрєгдєх хэмжээ MNS 0012-1-018:1988, Цахилгааны аюулгїй байдал. “Шїргэлтийн хїчдэл ба гїйдлийн байж болох дээд хэмжээ” стандартаар тогтоосон бєгєєд дээд тал нь 60 кВ/м байна (хїнд богино хугацаанд їйлчлэх їед)

4.74. Радио техникийн тєхєєрємжєєс їїссэн цахилгаан соронзон орны їйлчлэлийг MNS 5148:2002 “Радиогийн сїлжээний цахилгаан соронзон орон, ажлын байрны зєвшєєрєх тївшин, хяналт тавих шаардлага”, MNS 0012-1- 018:1988, Цахилгааны аюулгїй байдал. “Шїргэлтийн хїчдэл ба гїйдлийн байж болох дээд хэмжээ” стандартаар тогтооно. Їїнд: цахилгаан талбайн хїчдэл Е, энергийн ачаалал Е 2 Т, энергийн урсгалын гадаргын нягт зэрэг їзїїлэлтїїдийг нормчилдог.

MNS 0012-1-016:1988 Хэт єндєр дуу. “Аюулгїй ажиллагааны ерєнхий шаардлага”, MNS 5002:2000 “Хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагаа, эрїїл ахуй. Шуугианы норм, аюулгїй ажиллагааны ерєнхий шаардлага” стандартад заасны дагуу цахилгаан соронзон орны давтамжийн диапазон болон цахилгаан талбайн хїчдэлийн зєвшєєрєгдєх дээд хэмжээ.

0.06-3 Е - 600 В/м, Е 2 Т 28800 (В/м 2 ) ц 3-30 Е - 300 В/м, Е 2 Т 7200 (В/м 2 ) ц 30-300 Е - 5 - 2,5 В/м 300-3000 - 10 мкВт/см 2 (энергийн урсгалын гадаргын нягт)

4.75. Орон сууцны барилга, єрєє тасалгаанд байж болох ердийн шуугиан, инфра ба ультра авианы зєвшєєрєгдєх хэмжээг MNS 5002:2000 Хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагаа, эрїїл ахуй. “Шуугианы норм, аюулгїй ажиллагааны ерєнхий шаардлага”, MNS 0012-1-009:1985 “Орон сууц, иргэний барилгад байж болох шуугианы тєвшин” стандартад заасны дагуу, Эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсийн шуугианы тооцоог MNS5105: 2001 “Эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсийн хэмжээ, ерєнхий шаардлага” стандартын дагуу тогтооно. Эрїїл ахуй хамгаалалтын бїсийн гадна шуугианы хэмжээ норматив хэмжээнээс хэтэрсэн тохиолдолд шуугианы эх їїсвэрт болон тухайн газарт хэмжээг багасгах арга хэмжээг урьдчилан авч їзсэн байна.

4.76. Чичирхийллийн аюулгїйн шалгуурыг MNS OIML R 103:2001 “Хїнд їзїїлэх чичирхийллийг хэмжих хэрэгсэл” стандартаар тогтооно. Мєн чичирхийллийн хурдатгал, чичирхийллийн хурд, орон сууц, ажлын байранд чичирхийлэл шилжих зэрэг їзїїлэлтїїдийг нормчилно.

4.77. Барилга байгууламж тєлєвлєж байгаа нутаг дэвсгэр,талбайд физик хїчин зїйлийн нєлєєнд (цацрагийн бохирдол, цахилгаан соронзон цацраг, шуугианы ачаалал, дулааны талбай) єртсєн бїс, физик нєлєєллийн эх

ÁÄ 11­102­07

24 

їїсвэрийн байрлалыг зураг тєслийн ажлын їе шат бїрд дэвсгэр ба схем зураг дээр зохих таних тэмдгээр зурж, тэмдэглэж їзїїлнэ.

4.78. Ургамлын бїрхїїлийн судалгааг гурван чиглэлд явуулна. Їїнд:

• Инженер геологийн нєхцєл, тїїний антропогенийн нєлєєн (цэвдгийн нєхцєл, хєрсний усны гїн, усанд автах, хуурайшилт, цєлжилт гэх мэт) доорх єєрчлєлтийн илрэл,

• Экосистемийн бїтэц функцийн зохион байгуулалт, тїїний тодорхойлолтонд шийдвэрлэх їїрэг гїйцэтгэдэг байгаль орчины био хїчин зїйлсийн илрэл,

• Байгаль орчинд (ойн мод огтлох, гал тїїмэр гарах, малын тоо толгой хэтрэлт, механик эвдрэл, техногенийн хаягдлын бохирдол, ургамлын тєрєл зїйлийн єєрчлєлт, ургамлын бїрхэвч, нєєцийн хомсдол) нєлєєлєх антропогенийн ачааллын илэрлийг тус тус судлах хэлбэрээр явуулна.

4.79. Ургамлын бїрхїїлийг судлахад: • Энэ чиглэлээр хийгдсэн судалгаа шинжилгээний хэвлэмэл ба фондын

материалыг цуглуулах, нэгтгэх, судлах, боловсруулах; • Талбайн геоботаникийн судалгаа, шаарлагатай бол тодорхой хугацаанд

байнгын ажиглалт, хэмжилт хийх; • Ємнєх судалгааны материалыг цуглуулах ажил нь стандартууд болон

нийтээр зєвшєєрєгдсєн аргачлалын їндсэн дээр хийгдэх бєгєєд авсан мэдээллїїдэд статистик боловсруулалтыг хийнэ.

4.80. Ургамлын бїрхїїлийг судлахад бїсийн болон бїс хоорондын ургамлын тєрєл зїйлийг ландшафттай нь уялдуулан судалж тэдгээрийн тархалт, їндсэн ургамлын бїлэглэлийн ач холбогдол, ойн сангийн бїтэц, шинж чанар, ашиглалт, євсєн болон намгийн ургамлын тєрлїїд, ашиглалт, байдал, ховор ба устаж байгаа тєрлїїд, тэдгээрийн байрлал, хамгаалалтын систем, ургацыг судлах ажлууд хамрагдана.

4.81. Ургамлын бїрхїїлийн чанарын болон тоон їзїїлэлтїїдийн єєрчлєлтийг байгаль ландшафтын нєхцєл нь судалж байгаа газартай тєстэй бєгєєд харьцангуй эвдрээгїй газар нутгийн ургамлын нэгдлийн байдалтай харьцуулж тодорхойлсон байх шаардлагатай.

Ургамлын бїрхїїлд нь сєрєг єєрчлєлт гарсан газруудыг хэсэгчилсэн болон нэгдсэн дэвсгэр зураг дээр тэмдэглэнэ.

4.82. Амьтны аймгийн судалгаа: Амьтны аймгийн судалгааг энэ чиглэлээр судалгаа шинжилгээ, хяналтын їйл ажиллагаа явуулдаг тєрийн болон тєслийн байгууллагууд, эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, энэ чиглэлээр судалгаа шинжилгээ, аж ахуйн їйл ажиллагаа явуулдаг хувийн болон бусад байгууллагуудын архив, фондод байгаа материалыг ашиглан тодорхойлно.

4.83. Амьтны аймгийн талаарх судалгааны материалд ландшафтын тєрхєєс хамаарсан амьтны тєрлїїдийн жагсаалт, їїний дотор тусгай хамгаалалтанд авах шаардлагатай амьтдын жагсаалт, амьтдын нутаг, онцгой ач холбогдол бїхий амьтдын тєрлїїд, тэдний амьдрах орчин тухайн нутагт нийтлэг чанартай функциональ ач холбогдолтой тїгээмэл тархсан ан амьтдын тєлєв, нїїдлийн амьтдын шинж чанар, байдлын їнэлгээ, тэдгээрийн нїїдлийн зам, объект байрлах газрын агнуурын амьтад, загасны нєєц, биотопийн нєхцєл орно.

ÁÄ 11­102­07

25 

4.84. Антропогенийн їйлчлэлийн нєлєєгєєр бий болсон амьтдын тоо толгойн болон бусад єєрчлєлтїїдийг удаан хугацааны ажиглалт (дундажаар 10 жил), статистик аргаар боловсруулсан мэдээлэл дээр їндэслэн тогтооно.

4.85. Нийгэм эдийн засгийн судалгаа: Нийгэм эдийн засгийн судалгаа нь инженер-экологийн судалгааны нэг биеэ даасан хэсэг бєгєєд энэ нь тухайн нутаг дэвсгэрийн нийгэм эдийн засгийг хєгжїїлэх, нєєц баялгийг хадгалж хамгаалах, нутгийн оршин суугчдын тїїх, соёл, угсаатан зїйн болон бусад сонирхлыг хамгаалахад чиглэгдэнэ. Нийгэм эдийн засгийн судалгаанд:

• Нийгмийн хїрээний судалгаа (хїн амын тоо, хїн амын угсаатны бїтэц, ажил эрхлэлт, нутагшилт ба хїн амын хєдєлгєєн, хїн ам зїйн байдал, амьдралын тївшин)

• Эмнэлэг биологийн, ариун цэвэр халдвар зїйн судалгаа • Уран барилга, тїїх, соёлын дурсгалт зїйлсийн судалгаа, їнэлгээ.

4.86. Нийгэм эдийн засгийн судалгааг тєвийн болон орон нутгийн статистикийн мэдээллийн архивын материал дээр їндэслэн хийнэ.

4.87. Эмнэлэг биологи, ариун цэвэр халдвар зїйн судалгаа нь барилга байгуулалтын їеийн тухайн орон нутаг дахь ариун цэвэр халдварын байдал, экологийн нєхцлєєс хамаарч хїн амын эрїїл мэндэд гарч байгаа болон гарч болзошгїй єєрчлєлтїїдэд урьдчилсан їнэлгээ єгєх зорилготой.

Экологийн нєхцлийн їнэлгээнд эрїїл ахуй-ариун цэврийн тогтоогдсон шалгуурын їндсэн дээр хїний эрїїл мэнд амьдран суух орчины тєлєв байдал, орчиныг бїрдїїлэгч хїчин зїйлсийн (агаар, ундны ус, хоол хїнс, амралт, болон бусад) їзїїлэх їйлчлэлийг тус бїрд нь їнэлнэ. Хїн амын эрїїл мэндийн доройтлын байдал ба тїїний єєрчлєлтийг эмнэлэгийн болон хїн ам зїйн їзїїлэлтїїдээр тодорхойлно.

4.88. Энэ чиглэлээр бэлтгэх тайлангийн материалыг тєрийн тєв байгууллагуудаас гаргасан зааварчилгаа ба аргачлалын норматив бичиг баримтуудын дагуу бїрдїїлнэ.

4.89. Инженер- экологийн судалгааны байнгын ажиглалт, хэмжилт: Инженер – экологийн судалгааны байнгын ажиглалт, хэмжилтийг

(орон нутгийн экологийн мониторинг эсвэл байгаль техникийн системийн мониторинг) барилга байгуулалтын нєлєєллийн бїс дэх хїрээлэн байгаа орчинд цаг хугацаа, орон зайд чанарын болон тооны єєрчлєлт гарч байгаа эсэхийг илрїїлэх, тогтоох зорилгоор явуулна. Инженер-экологийн байнгын ажиглалтад:

• Нєлєєллийн эх їїсвэр байрлаж болох нєлєєллийн хїрээнд багтаж болох газар нутгийн байгаль орчны байдлын їзїїлэлтийг системтэйгээр бїртгэх, хянах;

• Байгаль орчины бїрдїїлэгч хэсгїїдийн єєрчлєлтїїдийг мэдэгдэж буй їзэгдэл, їйл явц дээр їндэслэн урьдчилсан байдлаар тогтоох;

• Экологийн байдлыг хэвийн болгох заавар зєвлєгєєний хэрэгжилт, їр дїнг хянах.

ÁÄ 11­102­07

26 

4.90. Инженер-экологийн байнгын ажиглалт, хэмжилтийг дараах тохиолдлуудад явуулна. Їїнд:

• Экологийн аюултай объект (нефть химийн, уул уурхайн, целлюлоз цаасны, хар ба єнгєт металлургийн, микробиологийн, ДЦС, АЦС, цємийн баяжуулсан тїлшний їйлдвэрїїд болон нефть ба хийн шугам бусад хїнд їйлдвэр) барих болон тєлєвлєх;

• Экологийн нєхцлийн хувьд таатай бус орчинд орон сууцны барилга, цогцолбор барих, тєлєвлєх;

• Экологийн аюулд мэдрэмтгий орчинд (геологийн ба гидрометеорологийн аюултай їйл явцын нєлєєнд єртсєн газар нутаг, олон жилийн цэвдэг хєрс тархсан, тусгай хамгаалалтын бїстэй ойр байрлах нутаг) барилга барих, тєлєвлєх; Ажиглалт, хэмжилт явуулах зардлын тооцоог тєслийн ємнєх шатанд хийх

бєгєєд тєслийг хэрэгжїїлэх їе шат, барилга барих, ашиглах, устгах їед зохих тодотголуудыг хийж болно.

4.91. Байнгын ажиглалт, хэмжилтийг хамгийн зєв оновчтой байдлаар явуулахын тулд 4 їе шаттайгаар гїйцэтгэнэ.

• Ажиглалт, хэмжилт хийх шаардлагатай байгаль орчиныг бїрдїїлэгч хэсгїїдийг олж тогтоох зорилгоор урьдчилсан судалгаа явуулах, ажиглаж байгаа їзїїлэлтїїдийн одоогийн нєхцєл, тєлєв байдлыг тодорхойлох, харьцуулах їзїїлэлтїїдийг тогтоох;

• Байнгын ажиллагаатай ажиглалтын цэг, байрлалуудыг холбож тїїний тоног тєхєєрємж, ажиллах хїч, мєн тїїний бусад байгууллагуудын ижил тєрлийн ажиглалт, хэмжилттэй харилцах ажиллагааг тєлєвлєх;

• Байгаль орчны їзїїлэлтїїдийн єєрчлєлтийн эрчим, нєхцлийн цаашдын тєлєв байдлыг илрїїлэхийн тулд байнгын ажиглалт, хэмжилт хийх;

• Экологийн байдлыг загварчлах, богино болон урт хугацааны урьдчилсан таамаглал дэвшїїлж зєвлєгєє гаргах

4.92. Ажиглалтын хєтєлбєрийг орон нутгийн эрх бїхий байгаль хамгаалах тусгай байгууллагууд, бусад холбогдох газруудтай хамтран боловсруулж орон нутгийн гїйцэтгэх байгууллагуудтай зєвшилцєнє. Ажиглалтын хєтєлбєрт дараах зїйлїїдийг тусгана. Їїнд:

- Ажиглалтын хэлбэрїїд; (инженер геологийн, гидрогеологийн, гидрологийн, атмосферийн агаарын, хєрсний геохимийн, фитомониторинг, хуурай газрын ба усны амьтдын), - Ажиглалтын хэмжих їзїїлэлтїїдийн жагсаалт; - Ажиглалтын цэгїїдийн байрлал; - Бїх тєрлийн ажиглалт, хэмжилт явуулах аргачлал; - Ажиглалт, хэмжилтийн давтамж, цагийн хуваарь, їргэлжлэх хугацаа; - Ажиглалт, хэмжилтийн норматив техникийн хэмжил зїйн хангамж.

4.93. Ажиглалт, хэмжилтийн тєрлїїд , ажиглалт, хэмжилт хийх їзїїлэлтїїдийн жагсаалтыг техноген нєлєєний (физик, хими, биологи) механизм болон нєлєєнд автагдаж байгаа байгаль орчны бїрдїїлэгч хэсгїїдийн (атмосферийн агаар, газрын хэвлий, хєрс, гадаргын болон хєрсний ус, ургамал, амьтад, газрын ба усны экосистем бїхэлдээ гэх мэт) чиглэлээр тогтооно.

Ажиглалтын цэгїїдийн байрлалыг шийдвэрлэх гэж байгаа ажлын агуулга, бохирдол шилжих, хуримтлагдах, зайлуулагдах замыг хянаж болохуйц байгалийн онцлогоос хамааруулан сонгоно.

ÁÄ 11­102­07

27 

4.94. Ажиглалт явуулах аргачлал нь холбогдох улсын стандартууд,улсын болон орон нутгийн зааварчилгаа арга зїй болон норматив эрх зїйн баримт бичгээр тогтоогдох, ажиглалтын давтамж, цагийн хуваарь, їргэлжлэх хугацааг хортой нєлєєний шинж чанар, эрч, хугацаа, їйлдвэрийн объектыг ажиллуулах нєхцєл, ашиглах хугацаа, хортой нєлєєний тархах хурдад нєлєєлєх байгалийн онцлог, тэдгээрийн боломжит їр дагавараас шалтгаалан тогтооно.

4.95. Ажиглалт, хэмжилтийн їед талбайгаас авсан дээжийг лабораторийн нєхцєлд энэ дїрмийн 4.41-4.44-т заасны дагуу шинжилж, їр дїнг боловсруулж байнгын ажиглалт, хэмжилтийн їр дїнг мэдээллийн нэгдсэн системд (мэдээллийн сан ба мэдээллийн систем) оруулна.

4.96. Инженер – экологийн судалгааны їр дїнг їндэслэн техникийн тайлан, дїгнэлт буюу инженерийн иж бїрэн судалгааны нэгдсэн тайланг холбогдох тооцоо, хїснэгт, зураг, схем, хавсралт зураг зїсэлтийн дагуу боловсруулна. Тайлангийн бїтэц агуулгыг барилга байгууламжийн тєрєл, тєслийн судалгааны ажлын їе шат, газар нутгийн байгаль техникийн нєхцлєєс хамаарч БНбД 11-07-04 “ Барилга дахь инженерийн судалгаа. Нийтлэг їндэслэл” - ийн 8.16-8.29, MNS 2492:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлан. Бїтэц ба шаардлага”, MNS 5371:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлангийн реферат” стандартын дагуу тогтооно.

5. ХЄРЄНГЄ ОРУУЛАЛТЫН ЄМНЄХ ЇЕ ШАТНЫ ИНЖЕНЕР-ЭКОЛОГИЙН СУДАЛГАА

5.1. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатны инженер-экологийн судалгаа нь инженер-экологийн аюул, эрсдэл, таагїй болон буцалтгїй їр дагаварыг хамгийн бага байхаар тооцоолсон ерєнхий тєлєвлєлт ба орон зайн шийдлїїдийг боловсруулахад шаардлагатай їндэслэлїїдийг хангасан байх ёстой. Энэ їе шатны инженер-экологийн судалгаанд:

• Бїс нутгийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх баримт бичиг боловсруулахад зориулагдсан;

• Хот байгуулалтын хєрєнгє оруулалтын ємнєх баримт бичиг боловсруулахад зориулагдсан;

• Барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх баримт бичиг боловсруулахад зориулагдсан судалгаа.

5.2. Бїс нутгийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатны инженер – экологийн судалгааны зорилго нь:

• Бїс нутгийн суурьшилт, байгаль ашиглалтын бїдїївч, нутаг дэвсгэрийн болон салбарын хєгжлийн хєтєлбєр, бїс нутаг тєлєвлєлт, шинэ їйлдвэр байршуулах зэрэг зураг тєслийн баримт бичиг боловсруулахад зориулагдсан нутаг дэвсгэрийн инженер-экологийн їнэлгээ гаргах;

• Тєлєвлєж буй тєслийг хэрэгжїїлэхэд хїрээлэн буй орчинд бий болох болзошгїй єєрчлєлтїїд ба тїїний сєрєг їр дагаварт (экологийн эрсдэл) чанарын урьдчилсан їнэлгээ єгєхєд оршино.

5.3. Бїс нутгийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд хээрийн судалгаа явуулахгїй.

Байгаль орчины чиглэлээр судалгаа хийдэг тєрийн болон эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, тэдгээрийн орон нутаг дахь салбарууд болон аж ахуйн нэгж бусад тєслийн байгууллагуудад энэ чиглэлээр урьд ємнє хийгдсэн

ÁÄ 11­102­07

28 

судалгааны материалууд нь хєрєнгє оруулалтын инженер-экологийн судалгааны їндсэн єгєгдлїїд болно.

Хэрэв дээрх материалууд байхгїй буюу хангалттай бус бол захиалагчийн тусгай даалгаварын дагуу тухайн газар дээр нь тодруулалт судалгаа явуулж болно.

5.4. Бїс нутгийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатны судалгааны їр дїнгээр дараачийн їе шатанд хийвэл зохих ерєнхий їзїїлэлтїїдийг

тодохойлохоос гадна тухайн нутаг дэвсгэр, талбайн байгалийн онцлог, газар, баялаг, ус зэрэг байгалийн нєєцийн ашиглалт, хїрээлэн буй орчинд сєргєєр нєлєєлж болзошгїй байгалийн хїчин зїйлс, їзэгдэл їйл явцын нєлєєллийн тєрлїїд, нєлєєллийн цар хїрээ, экологийн шаардлагыг мєрдєх захиалагчийн їїрэг зэргийг тодорхойлсон байх ёстой.

5.5. Хот байгуулалтын хєрєнгє оруулалтын ємнєх баримт бичгийг боловсруулахад зориулагдсан инженер- экологийн судалгааны зорилго нь оршин суугчдын экологийн аюулгїй байдлыг хангах, байгаль хамгаалалтын арга хэмжээнїїдийг тооцоолсон хот байгуулалт, бусад тєлєвлєлтийн шийдвэрїїдийг оновчтой болгох, мєн хот, суурингийн нутаг дэвсгэрийн орчинд байрлах тїїх, соёлын дурсгалт зїйлс, газруудыг хамгаалагдсан байхаар тєлєвлєх зэрэг болно.

5.6. Хот байгуулалтын баримт бичиг боловсруулахад зориулан явуулах инженер-экологийн судалгаа нь дараах зїйлийг багтаасан байна. їїнд:

• Хот, суурин байрших газар нутгийн байгалийн нєхцлийн шинжилгээ, їнэлгээ, тїїх соёлын дурсгалт зїйлс болон газруудын їнэлгээ, ус ашиглалт, боломжит усан хангамжийн тухай мэдээ, гадаргын усны хэмжээ, чанар, тэдгээрийн цэвэршилт, бохирдолтын зэргийн тухай мэдээлэл;

• Хот, суурингийн нутаг дэвсгэр, орчины инженер-экологийн тєлєв байдлын єнєєгийн нєхцлийн їнэлгээ. Їїнд їйлдвэрийн барилга байгууламж, тээврийн хэрэгсэл, ахуйн хог хаягдал зэргээс їїсэх химийн бохирдуулалт, дуу чимээ, чичиргээ, цахилгаан соронзон орон, иончлогдсон цацраг зэрэг физик їйлчилгээний їнэлгээ орно;

• Хот, суурингийн нутаг дэвсгэр, талбайн хэмжээнд урьд нь байгаль орчины чиглэлээр мэргэжлийн байгууллагын зїгээс тєлєвлєсєн ажлуудыг хэрэгжїїлэхэд инженер-экологийн нєхцлийн їйл ажиллагааны ач холбогдлын талаар їнэлэлт, дїгнэлт єгєх;

• Хот орчмын нутаг дахь байгаль хамгааллын чиглэл, инженер-экологийн мониторинг чиглэлээр їйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагад заавар, зєвлємж гаргах;

5.7. Хот байгуулалтын баримт бичгийг тєлєвлєхєд зориулагдсан инженер- экологийн судалгааны материалууд нь хот, суурины байгуулалтаас хїрээлэн буй орчинд їзїїлэх нєлєєллийн їнэлгээг хийх болон хїрээлэн буй орчинд їзїїлэх сєрєг їйлчлэлийг багасгах багц арга хэмжээг боловсруулахад ашиглагдана.

Инженер-экологийн судалгааны материал нь хот, суурингийн нутаг дэвсгэрийн байгаль орчины мэдээллийн сан бий болгох мєн хот байгуулалтын кадастр хийх, барилгажсан газрын инженер-экологийн тєлєв байдлыг сайжруулах шийдвэр гаргах зэрэгт ашиглагдана.

5.8. Барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатны

ÁÄ 11­102­07

29 

инженер-экологийн судалгааны зорилго нь хїн амын амьдрах нєхцєл ба газар нутгийн байгаль-техноген нєхцлийг тооцсон, барилга барих боломжтой газруудыг харьцуулан їзэх, экологийн эрсдэл хамгийн бага байх барилга барих талбайг сонгоход хангалттай мэдээ, мэдээлэл, судалгааны материал бїрдїїлэхэд оршино.

5.9. Барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалтын баримт бичиг боловсруулахад зориулсан инженер-экологийн судалгааны материалд дараах зїйлсийг тусгасан байна. Їїнд:

• Тєлєвлєж байгаа барилга байгууламжуудыг байршуулах сонгосон талбайн хувилбар, байгалийн нєхцлїїдийн шинжилгээ, їнэлгээ, бїс нутаг болон талбайн орчны ландшафт, уур амьсгалын онцлог, гадаргын ус, геолог-геоморфологи, гидрогеологийн нєхцєл, байгаль техногены аюултай їзэгдэл, їйл явц, экосистемийн тєлєв байдал, эмнэлэг, биологи болон ариун цэвэр, байгалийн голомтот халдварт євчин судлалын тєлєв байдлын шинжилгээ, їнэлгээ;

• Нутаг дэвсгэрийн аж ахуйн ашиглалтын тухай єнєєгийн болон хэтийн мэдээ баримт, тухайн газрын тїїхэн ач холбогдол, тїїх соёлын хєшєє дурсгалууд, байгалийг ашиглах хязгаарлалт бий эсэх тухай мэдээ баримт;

• Єнєєгийн болон тєлєвлєж буй техноген їйлчлэлийн тєрлїїд, эрчим, їргэлжлэх хугацаа, давтамж, шинж чанар, агаарын урсгал, гадаргын болон газрын доорхи усны урсгалын орчин тойрондоо нєлєєлєх байдал;

• Барилга байгууламжийн байгаль орчинд їзїїлэх нєлєєг урьдчилсан байдлаар їнэлж тогтоох, ялангуяа тусгай хамгаалалттай объектод їзїїлэх нєлєє, мєн тїїний їйлчлэлийн цар хїрээг тодорхойлох;

• Ландшафт, экосистем, нийгэм эдийн засгийн тогтвортой байдлыг тооцсон бохирдуулагч бодисуудын хаягдлын зєвшєєрєгдєх хэмжээг їндэслэж байгаль хамгааллын арга хэмжээнїїдийг хэрэгжїїлэх зєвлємжїїд;

• Цаашдын судалгааны зорилтыг тодорхойлох экологийн хязгаарлагдмал мониторингийг зохион байгуулах заавар, зєвлємж зэрэг орно.

5.10. Тєрийн тєв байгууллагаас тогтоосон зэрэглэлээр экологийн аюултай зэрэглэлд хамрагдах барилга байгууламжид инженер-экологийн судалгааг

Байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээний тухай Монгол Улсын хуулийн дагуу хийнэ.

5.11. Барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх шатны баримт бичгийг боловсруулахад зориулагдсан судалгаанууд нь барилга

байгууламжийн инженер-экологийн судалгааны гол їе шат учраас байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээг хангах ажлын ихэнх хэсэг хийгдсэн байх ёстойгоос гадна хэтийн болон урьдчилсан їнэлгээний зайлшгїй судалгаанууд хийгдэх бїх шатны хяналт, зєвшєєрєл олгох, хамтрах байгууллагуудтай тохиролцсон байвал зохино. Судалгаанд нутаг дэвсгэр, талбайн хамрах хїрээг сонгохдоо инженер-экологийн бодит їнэлгээг найдвартай, баталгаатай тогтоох орчиныг хамруулах зорилт тавина.

5.12. Барилга байгууламжийн тєрєл, тєлєвлєж буй їйлдвэр, барилга байгууламжийн ашиглалтын техникийн онцлог зэргээс хамаарч инженер- экологийн байдлын бїс нутгийн їнэлгээнд дараах зїйлс хамрагдана. Їїнд:

• Нутаг дэвсгэрийн нэмэлт техноген ачаалал даах чадварыг їнэлэх;

ÁÄ 11­102­07

30

• Їйлчлэлийн хїрээний хилийг тодорхойлох; • Сєрєг їр дагавар тархах боломжтой газар, цаашдын тархалт болон

идэвхжилтийг тооцож тодорхойлох; • Экологийн таатай бус дїїргїїд, тухайн нутаг дэвсгэрийн хувьд хамгийн

хурц экологийн нєхцєл байдал буюу техноген сїйрлийг илрїїлэх; • Экологийн аюул єндєртэй газар хєдлєлтийн бїс, байгалийн гамшиг болон

аюултай їйл явцад єртєх боломжтой бїс, шугаман байгууламжийн тектоник хагаралтай огтлолцох газрыг илрїїлж тогтоох;

• Бохирдуулагчийн шилжих їндсэн чиглэл, зам, тїїний тархалт, хуримтлалын зїй тогтлыг тодорхойлох; (агаарын урсах хєдєлгєєн, нэвчилт, гадаргын урсац, манангийн онцлог, ландшафтын бїтэц, хєрсний шїїрэлт, сорьцийн онцлог, геохимийн саад хориг, бїс нутгийн хэмжээнд ус їл нэвтрїїлэх давхарга байгаа эсэх, байрлах онцлог гэх мэт)

• Байгалийн болон зориудын гидродинамикийн хилийг тодорхойлох; • Барилга байгууламжийг барих, хїн амьдрах аятай нєхцлийн зэрэглэлээр

экологийн мужлал хийх; • Байгаль хамгаалах арга хэмжээ, инженерийн хамгааллын байгууламжийн

экологийн эрсдлийн хэсэгчилсэн їнэлгээнд зориулагдсан тойм мэдээ, мэдээлэл зэрэг орно.

5.13. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд дїрмийн 4.1-д заасан иж бїрэн судалгааны ажлыг гїйцэтгэнэ. Ємнєх судалгааны мэдээ материалыг судалж боловсруулах ажлыг дїрмийн 4.2-т заасны дагуу инженер-цаг уур, инженер-геологийн судалгаа шинжилгээний ажлын явцад хамтатган гїйцэтгэж болно.

5.14. Агаарын болон сансрын зураглал судалгааны ажил, зургийн тайллыг дїрмийн 4.3-4.5-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд газар нутгийн ландшафт, уур амьсгал, геологи-структурын онцлог, техноген їйлчлэлийн тєрєл, зохион байгуулалт, эдийн засгийн хїчин зїйлїїдээс хамааруулан хар цагаан болон олон сувгийн радио долгион, спектор болон радиалокацийн агаарын болон сансрын зургуудыг ашиглана.

5.15. Агаар сансрын зургийн масштаб нь MNS ISO 5455:2005 ”Техникийн зураг. Масштаб” стандартын шаардлагыг хангасан байна. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх шатанд 1:200000-1:125000-ын масштабтай сансрын зураг ашиглах бєгєєд шаардлагатай хэсэгт судалгааны єгєгдєлийг нарийвчлах їїднээс 1:35000, 1:17000, 1:12000-ны стандарт масштабын зургийг ашиглаж болно. Агаар сансрын зургийн тайлал нь экологийн тїргэвчилсэн дээжлэлт явуулсан судалгааны материалд тулгуурласан “тїлхїїр хэсэг”-ийн арга дээр їндэслэнэ.

5.16. Маршрутын судалгааг дїрмийн 4.4-4.7-д заасны дагуу явуулна. Инженер- геологи, инженер-экологийн судалгааг нэгэн зэрэг явуулах їед маршрутын судалгааг хамтад нь хийнэ. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх шатанд маршрутын зураглалыг 1:50000-1:25000-ын масштабтай байр зїйн зурагт явуулна. Экологийн онцлох нєхцєлтэй нарийвчилсан судалгаа явуулах шаардлагатай тохиолдолд 1:10000-1:5000-ын масштабтай дэвсгэр зургийг ашиглана. Шугаман байгууламжийн маршрутын дэвсгэр зургийн масштабыг хєтєлбєрєєр тогтооно.

ÁÄ 11­102­07

31 

5.17. Малталт явуулах зайлшгїй шаардлага, тїїний тоо, гїн байршлыг тухайн дэвсгэрт урьд ємнє хийгдсэн инженер-геологи, гидрогеологийн судалгааны материал газар нутгийн геологийн тогтоц, бохирдож болох талбайн онцлог зэргээс хамааруулан тогтоож хєтєлбєрт тусгаж єгнє. Малталтын хоорондын зай 450-500м-ээс ихгїй байна .

5.18. Малталтын гїн нь хєрс чулуулгийн їе давхаргыг геологийн зїсэлтээр нарийвчлан їзїїлэх, нэвчилт, шїїрэлт явагдах нєхцлийг їнэлэх, хил хязгаарыг тогтоох, хєрс, усны дээж авах, экологийн тєрєл бїрийн туршилт хэмжилт хийх боломжийг хангасан байна. Малталтын гїн нь ус їл нэвтрїїлэх анхны давхарга хїртэл, ердийн нєхцєлд 10-15м-ээс ихгїй байна.

5.19. Экологи-гидрогеологийн судалгааг 4.10-4.11-д заасны дагуу явуулна. Судалгааг MNS ISO 5455:2005 ”Техникийн зураг. Масштаб” стандартын шаардлага хангасан 1:500000-1:25000-ын масштабтай инженер геологи, гидрогеологийн зураглалын материал ашиглан явуулна. Гидрогеологийн нєхцєл, гидрохимийн тєлєв байдлын зэрэглэлийн зураг нь инженер-геологийн зургийн тухайн масштабаар тогтоогдоно. Гидрогеологийн зїсэлт буюу судалгаанд хамрагдах гїн нь ус їл нэвтрїїлэх давхаргын байршлаар хязгаарлагдана. Тодорхой хэсгийг хамарсан том биш талбайд зургийн масштаб 1:10000-1:5000 хїртэл нарийвчлалтай байж болно. Зайлшгїй шаардлагатай їндсэн мэдээлэл байхгїй тохиолдолд мэргэжлийн байгууллага тохирох масштабын гидрогеологийн зураглал судалгааны ажлыг тусгайлан гїйцэтгэнэ.

5.20. Ул хєрсний шїїрїїлэлтийн їзїїлэлтийг инженер - геологи, гидрогеологийн чиглэлээр хийгдсэн хээрийн болон лабораторийн ємнєх судалгааны материал, судалгаа шинжилгээний ном, хэвлэлд тусгагдсан їр дїнг ашиглан тодорхойлохыг зєвшєєрнє. Зайлшгїй тохиолдолд уст їе давхаргын дээрх аэрацийн бїсийн болон ус муу нэвтрїїлэгч хєрсний їеийн шїїрїїлэлтийн їзїїлэлтийг туршилтаар тогтооно.

5.21. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатны инженер-экологийн зориулалтаар явуулах гидрогеологийн судалгааны їр дїн нь дараах нєхцлийг хангасан байна. Їїнд:

• Газрын доорхи усны гидрохимийн тєлєв байдал, тїїний чанарт нєлєєлєх техноген хїчин зїйлсийн нєлєєний зэрэглэлийн ерєнхий їнэлгээ єгєх;

• Газрын доорхи усны бохирдлоос хамгаалагдсан байдлын зэргээр газар нутгийг ангилах;

• Барилга байгууламж барих, ашиглах їеийн газрын доорхи усны тївшин, химийн найрлага, температур, горимын єєрчлєлтїїдийг загварчлах, урьдчилсан їнэлэлт єгєхєд шаардлагатай тооцооны їзїїлэлтїїдийг тодорхойлох зэрэг нєхцлийг хангасан байна.

5.22. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд хєрсний судалгааг 4.13-4.18; 4.20-4.32-т заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Байгаль орчинд їзїїлэх нєлєєллийн

їнэлгээнд тавигдах шаардлагын дагуу барилга байгууламжийн їйлчлэлийн бїс дэх хєрсєн бїрхїїлийн тєлєв байдлын судалгаа нь дараах зїйлсийг агуулсан байна. Їїнд:

• Хєрсний зонхилох тєрєл, дэд тєрлийн тархалт; • Хєрсний зїсэлт, тодорхойлолт; • Хєрсний геохимийн найрлага, ялзмагийн агууламж, устай їйлчлэлцэх

физик шинж чанар;

ÁÄ 11­102­07

32

• Хєрсний цахилгаан дамжуулах чадвар; • Химийн шинж чанарууд, катион солилцооны багтаамж, ерєнхий азот,

хєдєлгєєнт фосфор, калийн хэмжээ, хєрсєн дэх усанд хялбар уусдаг давсны бїтэц, нийт хэмжээ;

• Хєрсний элэгдэл, эвдрэл, тїїний боломжит аюулын їнэлгээ. Хєрсний судалгааг MNS 3307: 1991 Хєрс. “Хєрсний химийн элементїїдийн нийт хэмжээг тодорхойлох арга”, MNS 3985: 1987 Хєрс. “Ариун цэврийн байдлын їзїїлэлтийн нэр тєрєл”, MNS4004:1987 Хєрс. “Хєдєлгєєнт фосфор калийг тодорхойлох Чириковын арга”, MNS4006:1987 Хєрс. “Хєдєлгєєнт фосфор калийг тодорхойлох Мачигины арга”, MNS ISO 14420-1:2003 Хєрсний чанар. “Хєрсний бактерийн биомасс тодорхойлох арга”, MNS ISO 14420-2:2003 Хєрсний чанар. Хєрсний бактерийн биомасс тодорхойлох арга” зэрэг стандартаар хийнэ.

5.23. Тєслийг хэрэгжїїлэх їед хєрсєн бїрхїїлд гарч болох єєрчлєлтийн урьдчилсан їнэлгээнд дараах зїйлс тусгагдана.

• Хєрс физик їйлчлэл, химийн бохирдуулалтанд автахгїй байх чанарын їнэлгээ;

• Барилга байгууламжийн їйлчлэлийн хїрээн дэх хєрсний элэгдэлд орох нєхцєл байдлын їнэлгээ, сєрєг їйл явцын идэвхжилт (эрози, дефляци, усанд автах, бусад)

• Химийн єєрчлєлт; (наангижих, хїхрийн хїчлийн давсуудын ангижрах їйл явц, бусад)

• Барилга байгууламжийн ашиглалтын энгийн горим болон аваарын їед їїсч болох хєрсний боломжит бохирдлын їнэлгээ.

5.24. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд хєрс, ул хєрс, гадаргын болон газрын доорхи усны сорьцлолт, шинжилгээг бїс нутгийн хэмжээнд бохирдлыг їнэлэх, їндсэн бохирдуулагч бодисуудыг илрїїлэхэд зориулан хийнэ.

Бїх хамрагдах талбайн хєрс, хєрсний усанд агуулагдах химийн элемент болон нэгдлийн тухай бодит мэдээлэл хангалтгїй тохиолдолд нийт талбайг тєлєєлж чадах нэг “суурь” цэг дээр бохирдуулагчийн їзїїлэлтийн їндсэн багцыг тодорхойлох зорилгоор хєрс, ул хєрсний усны дээжлэлт хийнэ.

Ийм їзїїлэлтэнд эхний ээлжинд дараах бодисууд орно. Їїнд: мышьяк, хїнд металлууд, нефьт, нефтийн бїтээгдэхїїн, пестицид, азот, аммони, хїхэр, нитрат, нитрит, цианид. Хянах їзїїлэлтїїдийг “А-Ё” хавсралтаар їзїїлэв.

5.25. Бохирдсон талбайн хэмжээ, хамрах хїрээ, байршлаас хамааруулан талбайн хэсэг тус бїрд дээжлэлтийн болон судалгааны тєлєєлєх “суурь” цэг сонгоно. Дээжлэлт, шинжилгээ хийх аргачлал, стандарт, цэгийн тоо байршлыг дїрмийн 4.17; 18; 19; 4.20; 21; 23; 31 заасны дагуу тогтооно.

Хєрс, ул хєрсний усны бохирдуулагчийн химийн найрлага, концентрацийн багц їзїїлэлтїїдийг лабораторид тодорхойлоход бохирдуулагчийн эх їїсвэрийг нарийвчлан судлах шаардлагатай.

5.26. Цацрагийн тєлєв байдлын судалгаа, їнэлгээг дїрмийн 4.45- 4.60-д заасны дагуу хийнэ. Шинээр тєлєвлєх томоохон хот, суурингийн нутаг дэвсгэрт цацрагийн голомтыг бага єндєртэй (50м орчим) нислэгээр 200-250м- ээс холгїй алхмаар торлож їргэлжилсэн гамма зураглал хийх нь хамгийн єндєр їр дїнтэй байна. Газрын гамма зураглалыг 1:10000 ба тїїнээс том масштабтай байр зїйн зураг дээр хийнэ. Их хэмжээний асгамал ул хєрстэй газар гамма-

ÁÄ 11­102­07

33 

цацрагийн дээд хэмжээг инженер-геологийн цооногт гамма-каротажийн аргаар тодорхойлох, бетта-цацрагийн нийлбэр хэмжээг гадаргаас доош хамгийн анхны ус агуулсан давхарга хїртэл тодорхойлно.

5.27. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх шатанд Монгол Улсын байгаль орчны чиглэлээр ажилладаг мэргэжлийн байгууллагууд, цємийн энергийн комисс, цацрагийн хяналтын алба, ариун цэвэр халдваргїйжїїлэлтийн албаны тєвїїд, хїрээлэн буй орчины мониторингийн алба гэх мэт байгууллагуудын фондын материалд дїн шинжилгээ хийж газар нутгийн байж болох радоны аюулын їнэлгээг заавал хийнэ. Радоны аюул байгаа гэж їзсэн тохиолдолд хєрсний агаар дахь радоны ерєнхий идэвхижилтийг радиометрийн багажаар хэмжилт хийж стандарт эманацийн зураглалаар тодорхойлно. 0.7-1.0 хїртэл гїнтэй цооног, шурфанд хєрсєн дэх радоны ерєнхий идэвхижилтийг тогтоох хэмжилт хийнэ.

5.28. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх зураг тєслийн шатанд явуулах хийн геохимийн судалгааны зорилго нь тєсєлд хамрагдаж байгаа нутаг дэвсгэр, талбайд хий їїсгэгч техноген хєрс, хаягдлын хил хязгаарыг тогтоож зураглан їзїїлэх явдал юм. Энэ зорилгыг шийдвэрлэхэд дїрмийн 4.61-4.64-т заасны дагуу дараах ажлуудыг гїйцэтгэнэ:

• Олон жилийн хугацаанд янз бїрийн цаг їеїдэд хийсэн байр зїйн зурагт гадаргын хэлбэрийн єєрчлєлтийн шинжилгээ хийх;

• Тухайн нутаг дэвсгэрт асгамал хєрс байгаа эсэхийг тогтоосон инженер- геологийн архивын баримтыг судлах. Хэрэв 2.0-2.5 м –ээс их зузаантай асгамал хєрс байгаа тохиолдолд хээрийн хийн геохимийн судалгааг явуулна. Їїнд: - Тор болон зїсэлтээр газрын гадаргын хєрсєн бїрхэвч дэх агаарын

биохийн урсгалын зургийг 0.8-1.0м-ийн гїний дээжлэлтээр хийх; - Гадарга орчмын агаар мандлын хийн зураглалыг эмиссийн зураглалтай

хамт хийх (хєрснєєс ургамлаар дамжиж гадагшилах биохийн урсгалын идэвхижилтийг хэмжиж, л/с.см 2 )

- Зураглалын масштаб – 1:10000-1:5000 байна.

5.29. Хєрсєн дэхь болон газрын гадарга орчмын агаар мандал дахь метан, СО 2 -г хєдєлгєєнт хийн анализатор ГЛА-1, хээрийн хийн индикатор ПИГ буюу єєр бусад багажны тусламжтайгаар тодорхойлно. Хєрсєн дэхь болон газрын гадарга орчмын агаараас авсан дээжинд биохийн агууламжийг суурин нєхцєлд хроматографийн аргаар <<Хром-5>>, <<Цвет-500>> багажаар шинжилнэ.

Хий їїсгэгч хєрстэй гарал їїсэл ба орон зайн хувьд холбоотой хийн геохимийн аномалуудыг асгамал хєрсєн дэх агууламжаар нь метан > 0.01%, СО2>0.2-0.3% гэж ялгана.

5.30. Хортой физик їйлчлэлийн судалгаа, їнэлгээг дїрмийн 4.65- 4.77-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Хортой физик їйлчлэлийн эх їїсвэр, тархалтын хїрээний хамгаалалтын зураг тєслийг хот тєлєвлєлт, барилга байгууламжийн зураг тєслийн шатанд албан ёсны нормын дагуу хийнэ.

5.31. Ургамлын бїрхїїлийн судалгааг 4.78-аас 4.81-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Хїрээлэн буй орчинд їзїїлэх нєлєєний їнэлгээний шаардлагад заасан ёсоор ургамлын судалгааны материал нь ургамлын бїрхїїлийн єнєєгийн

ÁÄ 11­102­07

34 

нєхцлийн їнэлгээ, мєн дархан газар, амралт сувилалын газар нутгийн ургамлын їнэлгээ, техноген їйлчлэлд ургамлын тэсвэрлэх чадвар, тєлєвлєж буй барилга байгууламжийг барих ба ашиглах явцад гарах ургамлын бїрхэвчийн боломжит єєрчлєлтийн урьдчилсэн їнэлгээ зэргийг багтаасан байна.

5.32. Амьтны аймгийн судалгааг 4.82-4.84-д заасны дагуу гїйцэтгэгдэнэ. Хїрээлэн буй орчинд їзїїлэх нєлєєний їнэлгээний шаардлагад заасан ёсоор амьтны аймгийн судалгааны материал нь амьтны байгалийн тєлєв байдалд нєлєєлж буй хїчин зїйлсийн їнэлгээ, тєлєвлєж буй инженерийн їйл ажиллагааг явуулснаар амьтны амьдрах орчны хэтийн єєрчлєлтєнд урьдчилсан їнэлгээ єгєх зэргийг багтаасан байна.

5.33. Нийгэм эдийн засгийн їндсэн тулгуур судалгааг хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд гїйцэтгэгдэх ба эдийн засгийн зайлшгїй шаардлагыг цаг тухайд нь їнэлэх боломж олгох, тєлєвлєж буй байгууламжийн экологийн аюулгїй байдлыг хангах, тїїнийг гїйцэтгэх нийгмийн нєхцлийг хангах зэрэг болно. Нийгэм эдийн засгийн судалгааг 4.85-4.88-д заасны дагуу явуулж хїн амын амьдралын нийгэм эдийн засгийн нєхцлийн бїх талын їнэлгээ, тєслийг хэрэгжїїлэхэд гарах нийгэм эдийн засгийн єєрчлєлтїїд, хїн амын янз бїрийн бїлэг, олон нийтийн байгууллагын тухайн байгууламжинд хандах нєхцєл боломж, мєн байгууламжийг барих болон ашиглах їе дэх хєдєлмєрийн нєєцийн ашиглалт зэргийг багтаасан байна.

5.34. Дїрмийн 4.90-д заасны дагуу экологийн байнгын ажиглалт, хэмжилтийг зохион байгуулна. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд дараах ажлыг гїйцэтгэнэ. Їїнд:

• Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатанд мониторингийн нэгдсэн сїлжээг байгуулна.

• Байгаль орчины бїрэлдэхїїн хэсгїїдийг илрїїлэх, ажиглалтанд шаардлагатай їзїїлэлтїїд, шинж чанарыг тогтоох урьдчилсан судалгаа явуулах, бїс нутгийн їзїїлэлтїїдийн дэвсгэр тоон утгыг тодорхойлох;

• Ажиглалтын сїлжээ тєсєллєх, тїїний їйл ажиллагааг хангах, ажиглалтын хєтєлбєрийг боловсруулах;

• Барилга байгууламжийг барих, ашиглахын ємнєх їеийн хїрээлэн буй байгаль орчины бїрэлдэхїїн хэсгїїдийн єєрчлєлтийн ерєнхий хандлагыг зайлшгїй тодорхойлох шаардлагатай бол ажиглалтын эхний хэмжилтїїдийг хийсэн байна

5.35. Бїс нутаг, хот байгуулалт болон барилга байгууламжийн хєрєнгє оруулалтын ємнєх баримт бичиг боловсруулахад зориулан явуулах инженер- экологийн судалгааны ажлын тайлан, дїгнэлтийг БНбД 11-07-04 “ Барилга дахь инженерийн судалгаа. Нийтлэг їндэслэл“-ийн 6.17-6.29-р заалт болон MNS 2492:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлан. Бїтэц ба шаардлага”, MNS 5371:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлангийн реферат” стандартын дагуу бичнэ. Тайлан, дїгнэлтэнд тусгагдсан єгєгдєл, материалууд нь газар нутгийн экологийн эрсдэл, хїрээлэн буй орчинд їзїїлэх нєлєєлєл, тєлєвлєж буй їйлчлэлийн їнэлгээг цогц байдлаар тодорхойлох шаардлагыг хангасан байвал зохино.

5.36. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх шатны зураг тєслийн баримт бичиг боловсруулахад хїрээлэн буй байгаль орчны єєрчлєлтїїдэд чанарын урьдчилсан їнэлэлт хийж энэ нь цаашид ажлын зураг тєслийн шатны нэмэлт

ÁÄ 11­102­07

35 

судалгаа, экологийн байнгын хэмжилт судалгаа, мониторингийн загварчлалаар тодотгогдож , нарийвчлан засварлагдаж байна.

5.37. Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатны инженер-экологийн судалгааны їр дїн нь байгаль техногений аюултай їйл явцын идэвхижилтийн нєхцєл, хортой бодисын зєєгдєл, тархалт, уналт, шилжилт, хуримтлал зэргийг тодорхойлоход чиглэсэн онолын тєсєєлєл, ижил нєхцєлтэй барилга байгууламжийн тєлєвлєлтийн сонголтын загвар, ус цаг уур, инженер-геологи, гидрогеологи, ландшафт, геохимийн судалгаан дээр їндэслэн тухайн їзэгдэл, їйл явцын їйлчлэлийн хїрээний хилийг тодорхойлох їндэслэл болох бєгєєд ажлын зураг тєслийн шатанд зайлшгїй шийдвэрлэх шаардлагатай асуудлуудыг дэвшїїлсэн байна.

6. БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ЗУРАГ ТЄСЛИЙН ШАТНЫ ИНЖЕНЕР-ЭКОЛОГИЙН СУДАЛГАА

6.1. Барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах шатанд явуулах инженер-экологийн судалгаа нь дараах їе шаттай байна. Їїнд:

• Барилга байгууламжийн тєлєвлєлтийн ерєнхий тєлєвлєгєє боловсруулахад зориулсан судалгаа;

• Ажлын зураг боловсруулахад зориулсан судалгаа; • Барилга байгууламжийг шинэчлэх, єргєтгєх ба буулгахад зориулсан

судалгаа;

6.2. Зураг тєслийн баримт бичгийг боловсруулахад зориулсан инженер- экологийн судалгааны зорилго нь:

• Барилга байгууламж барихаар сонгосон талбайн хэмжээнд ашиглалтын технологи болон орчны нєлєєллєєс їїсч бий болж болох бохирдуулагч бодисын боломжит доод болон аваарын їед бий болох дээд хэмжээ, хуримтлалыг тооцох їндэслэлийн хангалттай материал олж авах:

• Хєрєнгє оруулалтын ємнєх їе шатны зураг тєслийн баримт бичиг боловсруулахад зориулан хийгдсэн инженер-экологийн судалгааны материалд тулгуурлан хїрээлэн буй орчны тєлєв байдлын хил, хязгаарыг тодотгох, экологийн болзошгїй эрсдэлийн їнэлгээ єгєх;

• Тєлєвлєж байгаа барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулахад шаардагдах экологийн хортой нєлєєг тогтоох, экологийн болзошгїй эрсдэлээс хамгаалах, байгаль техникийн системийн мониторинг байгуулах, экологийн зайлшгїй шаардлагыг хангах материалыг олж авах, їр дїнг боловсруулах;

• Одоо байгаа барилга байгууламжийн хїрээлэн буй орчинд їзїїлж байгаа экологийн ба бусад сєрєг їр дагаварыг багасгах буюу арилгахад чиглэсэн нэмэлт арга хэмжээг зураг тєслийн шийдэлд тусгах;

6.3. Зураг тєслийн їе шатанд зориулсан инженер-экологийн судалгааны материал нь доорхи зїйлсийг агуулсан байна. Їїнд:

• Барилгажилтын ємнєх байгаль орчны бїрдїїлэгч хэсгїїдийн тєлєв байдлын їнэлгээ, нутаг дэвсгэр, талбайн экологийн хортой нєлєєллийн агуулгын тодорхойлолт;

• Экосистемийн тєлєв байдлын їнэлгээ, тїїний аливаа їйлчлэлд тэсвэртэй байдал, сэргэх чадварын тодорхойлолт;

ÁÄ 11­102­07

36

• Учирч болох нєлєєлєлд єндєр мэдрэмжтэй байгалийн нєхцлийн їндсэн бїрэлдїїлэгч хэсгїїдийн їйлчлэх хїрээний хил заагийн тодорхойлолт;

• Барилгыг барих, ашиглах явцад, тїїний нєлєєний бїсэд байгаль орчины гарч болох єєрчлєлтийн урьдчилсан їнэлэлт дїгнэлт;

• Байгаль хамгаалалтын арга хэмжээнїїдийг зохион байгуулах, байгаль орчины нєхєн сэргээлт, эрїїлжїїлэлтийн талаарх зєвлємж;

• Тухайн нутаг дэвсгэр, талбайн экологийн мониторингийн хєтєлбєрийг тодотгох зєвлємж, хэрэв зураг тєслийн ємнєх їед ажиглалт эхэлсэн бол тїїний анхны їр дїнгийн задлан шинжилгээ;

• Барилгыг барих, ашиглах ба буулгах їеийн ажиглалтын хугацаанд тухайн талбай ба орчинд экологийн мониторинг явуулах хєтєлбєрт засвар єєрчлєлт хийнэ.

6.4. Їйлдвэрийг шинэчлэх, єргєтгєх їе шатны зураг тєслийн баримт бичигт уг барилга байгууламжийг ашиглаж байх хугацаанд гарсан байгаль орчны єєрчлєлтийн тухай мэдээг нэмж оруулж єгнє.

6.5. Барилга байгууламжийг буулгах їеийн баримт бичигт дараах зїйлсийг нэмж тусгана. Їїнд:

• Барилга байгууламжийн ашиглалтын їйл ажиллагааны явцад їїссэн байгаль орчны доройтлын їнэлгээ;

• Экологийн байдал доройтсноос гарах їр дагаварын їнэлгээ, тїїний хїн амын эрїїл мэндэд їзїїлэх нєлєє;

• Байгаль орчны нєхєн сэргээлтийн талаарх саналууд;

6.6. Барилга байгууламжийн зураг тєслийн шатанд дараах нэмэлт мэдээллийг авах шаардлагатай. Їїнд:

• Судалгааны талбай дээрх їйлдвэрлэлийн хаягдал, технологийн бодисуудын балансын тодорхойлолт;

• Судалгаанд хамрагдсан газар нутгийн химийн болон радио идэвхижилтийн бохирдолт; ойролцоо орших їйлдвэрїїдийн хортой бодисуудын хаягдлын хэмжээ, найрлага;

• Хєдєє аж ахуйн эдэлбэр газарт хэрэглэж буй химийн хорт бїтээгдэхїїн, пестицидийн нэр тєрєл, хэрэглэх хэмжээ;

• Ослоос їїссэн бохирдолтын байдал; • Зохион байгуулалттай болон зохион байгуулалтгїй хог хаягдал бїхий

газар, хаягдлын агуулах; • Усалгааны талбай; • Аюултай ачаануудыг дамжуулах талбай; • Нефть болон бусад шатах тослох бїтээгдэхїїний агуулахын ашиглалт; • Шингэн бїтээгдэхїїн дамжуулах болон бохир усны газрын доорхи

коллекторын схемїїд, тэдгээрийн техникийн нєхцєл, гадагш алдах хэмжээ;

• Судалгаанд хамрагдсан талбайд ойр орших барилга байгууламжид гарсан том хэмжээний аваар, химийн хорт бодис бїхий бїтээгдэхїїн гадагшилах алдагдал зэрэг болно.

6.7. Агаарын болон сансрын зурагт тайлал хийх судалгааны аргууд ажлын зургийн шатанд туслах чанартай байна. Энэ аргыг талбайн маршрутын болон уг талбайн эргэн тойронд 8-10 км-ын бїсэд судалгаа явуулж, экологийн

ÁÄ 11­102­07

37 

тєлєв байдлын єнгєрсєн їеийн їнэлгээ єгєхєд хэрэглэнэ. Мєн тїїнчлэн геологи- бїтцийн ба ландшафт-уур амьсгалын нєхцлїїдээрээ ижил тєстэй газарт байгаль орчны бїрдїїлэгч хэсгїїдийн боломжит єєрчлєлт, барилга байгууламжийн экологийн їр дагаврыг ижилтгэн урьдчилан дїгнэхэд ашиглана.

6.8. Инженер- экологийн маршрутын судалгааг дїрмийн 4.6-4.7-д заасны дагуу явуулах бєгєєд инженер-геологийн зураглалыг сонгосон талбайд 1:5000- 1:2000, єндєр нарийвчлалтай хийх зайлшгїй тохиолдолд 1:1000, ойр орчинд нь 1:10000-1:25000-ны масштабтай хийнэ. Шугаман байгууламжийн хувьд ажлын хєтєлбєрийг їндэслэн тогтоохыг зєвшєєрнє.

6.9. Сонгосон талбай, тїїний ойр орчимын нутаг дэвсгэрт хийх маршрутын судалгаанд дараах зїйлсийг оруулсан байх ёстой. Їїнд:

• Тєлєвлєж буй барилгын хїрээлэн буй орчинд нєлєє їзїїлэх ландшафт, геоморфологи, инженер-геологи, гидрогеологийн нєхцлїїдийг тодотгох;

• Газар нутгийн єнєєгийн нєхцєл байдлын судалгаа, урьд ємнєх ашиглалтын тухай (уул уурхайн болон ХАА, тєрєл бїрийн аж їйлдвэр байсан эсэх, тєрєл бїрийн материал, тїїхий эдийн агуулах байсан эсэх, їйлдвэрийн болон ахуйн хаягдал хогны байршил, радио идэвхт болон хортой хаягдлын гадагш урсаж байсан эсэх, гэх мэт) мэдээ, судалгаа шинжилгээнд тулгуурлан хєрс, ул хєрс, бїх тєрлийн усны бохирдуулагчийн байж болох эх їїсвэрийг илрїїлэх;

• Орон нутгийн євєрмєц нєхцлийг бодолцон бохирдуулагчийг гадагшлуулах, талбайн хэмжээнд хязгаарлах, нэвчилт шилжилтийн байж болох замыг тогтоох;

• Тєрєл бїрийн малталтыг 4.9-д заасны дагуу геоэкологи, инженер- геологийн судалгаанд хамтад нь ашиглах боломжтой байхаар тооцоолж геохими, гидрохими, геофизикийн аномали илэрсэн, бохирдлыг хязгаарлах, тїїний тархалт, нэвчих гїн зэргийг тодорхойлох зориулалтаар явуулна.

6.10. Экологи-гидрогеологийн судалгааг дїрмийн 4.10-4.11, 5.19-5.21-д заасныг їндэслэн инженер-геологи, гидрогеологийн зориулалтаар хийгдсэн ємнєх судалгааны материалуудыг нарийвчлах, тодотгох байдлаар явуулна.

Туршилт, ажиглалт, хэмжилтийн їр дїн нь барилга байгууламжийг барьж байгуулах, ашиглах їеийн экологийн байдалд нєлєєлж болох гидрогеологи, гидрохимийн нєхцлїїдэд їнэлэлт, дїгнэлт гаргах, тооцооны схем, модель зохиоход шаардагдах тооцооны їзїїлэлтїїдийг тогтоох, боловсруулалт хийхэд зориулагдана.

6.11. Аж ахуйн болон ундны ус бусад хэрэгцээнд зориулагдсан усан хангамжийн ижил зориулалтаар ашиглагдах газрын доорхи усны дээжлэлт, чанарын їнэлгээ нь батлагдсан ариун цэврийн норм, улсын стандартын дагуу усан хангамжийн эх їїсвэрийн хайгуул шинжилгээний ажлын хїрээнд хамт хийгдэнэ.

6.12. Орон сууцны орчны эзэмшил газрын ногоон бїс, зїлэгжїїлсэн хєрсний судалгаа нь хєрєнгє оруулалтын ємнєх шатанд явуулсан судалгааны їр дїнг харгалзан їзэж дїрмийн 4.20-4.32-д заасан хєрсєн бїрхїїлийн бохирдлын нєхцлийн їнэлгээнд тулгуурлах бєгєєд одоо байгаа мод, бут сєєг, ногоон ургамалд уг хєрс тохирох эсэхийг тогтооно.

ÁÄ 11­102­07

38 

6.13. Хєрсний бохирдуулагчийн химийн найрлага, концентрацийг тогтоох єнгєн болон ул хєрсний экологийн дээжлэлтийг 4.17-21; 4.23; 4.31; 5.22-5.25-д заасны дагуу хийнэ.

Нарийвчилсан дээжлэлтийг хєрєнгє оруулалтын ємнєх зураг тєслийн шатны судалгаагаар хєрсний бохирдолтын суурь їзїїлэлт нь ЗДК ба БДК-оос их гарсан газар хийнэ. Хєрсний физик шинж чанар, шингэн нэвчїїлэлт, шїїрїїлэлтийн шинж чанарыг тодорхойлох дээжлэлт нь инженер-геологийн судалгаа шинжилгээний ажлын бїрэлдэхїїнд багтаж хийгдэнэ.

6.14. Єнгєн болон ул хєрс, гадаргын болон ул хєрсний усны бохирдуулагчийг тогтоох лабораторийн судалгааг дїрмийн 4.41-4.44-д заасны дагуу буюу химийн элемент болон нэгдлийг тодорхойлох нэгдсэн аргууд, улсын стандартын дагуу хийнэ. Шинжилж буй бодис, їзїїлэлтийн найрлагыг <<суурь>> дээжлэлтийн їр дїнгийн їндсэн дээр тухайн талбайд орших їйлдвэрїїдийн онцлог, тїїний ойр орчмын газар нутагт хєрєнгє оруулалтын ємнєх шатанд хийсэн судалгааны материалтай уялдуулан тогтооно.

6.15. Цацрагийн нєхцлийн їнэлгээг 4.45- 4.60-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Цацрагийн зураглалыг 50х50 метрийн алхамтай торлолоор хийнэ.

6.16. Тухайн газар нутагт зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї гадаад гамма цацраг илэрсэн тохиолдолд нэмэлт судалгааг цємийн энергийн комисс, цацрагийн хяналтын алба гїйцэтгэнэ.

6.17. Барилга байгууламжийг радоноос хамгаалах шаардлагын тєрєл, ангийг хєрснєєс ялгарах радоны урсгалын нягтаас хамааруулж тодорхойлно.

6.18. Хєрсєн дэхь агаарын радоны ерєнхий идэвхижилт, радоны урсгалын нягтыг хэмжихдээ тухайн талбайн радоны боломжит аюулыг бодолцон тогтоосон торлолын зангилаан дээрх хяналтын цэг дээр хийнэ. Тухайн барилгажуулах талбай дээрх хяналтын цэгийн тоо 20-оос цєєнгїй байна.

Радоны урсгалын нягтын хэмжилтийг хєрсний гадарга дээр, ухсан нїхний ёроол буюу барилгын суурийн нїхний доод хэсэгт хийнэ. Хэмжилтийг хєрсний дээрх мєсєн бїрхїїл усжсан гадарга дээр хийхгїй.

6.19. Зураг тєслийн їе шатанд хий їїсгэгч асгамал хєрсний геохимийн шинжилгээ нь хийн геохимийн аномалийн хилийг тодотгох, хєрсний давхаргын хийн геохимийн босоо бїслїїрийг тодотгоход чиглэсэн байна. Энэ зорилгын їїднээс дараах ажлуудыг гїйцэтгэнэ:

• Газрын гадаргын хєрсєн бїрхэвч дэх агаарын биохийн урсгалын зураглал 1:2000-1:500 масштабтай.

• Эмиссийн зураглал • Янз бїрийн гїнд агаарын биохийн дээжлэлт хийх; • Цооног малталтанд геохимийн дээжлэлт хийх.

6.20. Газрын гадаргын хєрсєн бїрхїїл дэх агаарын биохийн урсгалын зураглал хийсний їр дїнд хий їїсгэгч хєрсний тархалт байршлыг тогтоож хийн геохимийн нєхцєл, хий їїсгэх чадвар зэргээс хамаарсан биохий бїрдїїлэгч хийнїїдийн бїтцийн онцлогийг тодотгоно.

6.21. Цооног, малталтанд хийн геохимийн судалгаа явуулахад хєрсний

ÁÄ 11­102­07

39 

їе давхарга тус бїрээс дээжлэлт хийнэ. Їїнд: • Цооног, малталтын амсар орчмын хєрсєн дэхь хийн найрлагыг

тодорхойлох; • Ул хєрсний хийн хангамжийн зэрэг ба хий їїсгэх чадвар, органик

нїїрсхїчлийн хэмжээ, зэргийг тодорхойлох; • Ул хєрсний микробиологийн шинжилгээ; (метан їїсгэгч, метан

исэлдїїлэгч микрофлорийн идэвхжилт) • Газрын доорхи усанд ууссан биохийн агууламжийг тодорхойлох дээжлэлт

тус тус хийнэ.

6.22. Лабораторит хийн найрлага, бїрдїїлэгч хэсгїїдийг тодорхойлох шинжилгээнїїдийг хийнэ. Їїнд:

• Хєрсєн дэх чєлєєт агаар; • Хєрсєн дэх хийн тєлвїїд; (фазууд) • Уусдаг хийнїїд; • Газрын гадаргаас агаарт ялгарч буй биохий;

6.23. Зураг тєслийн їе шатанд нийгэм эдийн засгийн, эмнэлэг биологийн, ариун цэвэр халдвар судлалын судалгаанууд нь тухайн барилга байгууламжид ажиллаж, амьдрах хїн ам, оршин суугчдын амьдралын аюулгїй нєхцлийг хангах, тїїх соёлын їнэт, дурсгалт зїйлс газар нутгийг хамгаалах, сэргээх талаар санал боловсруулах, тєслийг хэрэгжїїлэхэд нийгмийн їзэл бодлын таатай нєхцлийг бїрдїїлэхэд чиглэнэ.

6.24. Зураг тєслийн їе шатанд ємнєх їе шатанд эхэлсэн инженер- экологийн байнгын ажиглалт, хэмжилт судалгааны ажлуудыг їргэлжлїїлэн явуулна. Шинээр нэмж хийх ажиглалтын сїлжээ, цэг болон ажиглалтын хєтєлбєрийг тухайн їеийн ажиглалтын їр дїн дээр тулгуурлан зохих тодотгол, єєрчлєлтийг хийнэ.

6.25. БНбД 11-07-04 “ Барилга дахь инженерийн судалгаа. Нийтлэг їндэслэл “ - ын 8.16-8.29, MNS 2492:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлан. Бїтэц ба шаардлага”, MNS 5371:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлангийн реферат” стандартын дагуу тєлєвлєж байгаа барилга байгууламжийн хїрээлэн буй орчныг хамгаалах арга хэмжээг тооцсон зураг тєслийн шийдлїїдийг боловсруулахад шаардагдах зайлшгїй, хангалттай мэдээлэл агуулсан, барилгын хэвийн їйл ажиллагааны їед учирч болох аваар ослыг тооцсон экологийн эрсдэлийн їнэлгээг тусгасан тайлан дїгнэлт боловсруулан гаргана.

6.26. Барилга байгууламжийг барих, ашиглах, буулгах їеийн экологийн мониторингийн їйл ажиллагаанд хїрээлэн буй байгаль орчиныг хамгаалах асуудал хариуцсан улсын мэргэжлийн байгууллагын орон нутаг дахь салбар болон хїрээлэн буй байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр їйл ажиллагаа явуулдаг байнгын ажиглалтын тєв, цэгийн сїлжээгээр хангагдсан їйлдвэрийн тусгай салбарууд бусад сонирхогч байгууллагуудтай хамтран харилцан тохиролцсон хєтєлбєрийн дагуу хяналт тавина.

ÁÄ 11­102­07

40 

ХАВСРАЛТ “А”

(Зєвлємж)

Хєрсєн дэх химийн зарим бодисын зєвшєєрєгдєх дээд агуулга ба тїїний хордуулах чадавхийн їзїїлэлт

Бодисын нэр Агуулагдах хэлбэр

Хєрсєн дэх ЗДА, мг/кг (кларкийн агуулгыг

оруулсан)

Хордуулах чадавхийн їзїїлэлт (К max ) Хорт аюулын ангилал

Байран К 1

Шилжилтийн Ерєнхий эрїїл

ахуйн К 4

Усаар К 2

Агаараар К 3

Зэс Хєдєлгєєнт 3.0 3.5 72.0 - 3.0 2 Хром -“- 6.0 6.0 6.0 - 6.0 2 Никель -“- 4.0 6.7 14.0 - 4.0 2 Цинк -“- 23.0 23.0 200.0 - 37.0 1 Кобальт -“- 5.0 25.0 >1000

.0 - 5.0 2

Фтор Усан уусмал

10.0 10.0 10.0 - 25.0 1

Сурьма Нийт агуулгаар

4.5 4.5 4.5 - 50.0 2

Марганец -“- 1500.0 3500.0 1500. 0

- 1500.0 3

Ванадий -“- 150.0 170.0 350.0 - 150.0 3 Марганец+ ванадий

-“- 1000.0+100. 0

1500.0+ 150.0

2000. 0+200

.0

- 1000.0+ 100.0

3

Свинец -“- 30.0 35.0 260.0 - 30.0 1 Мышьяк -“- 2.0 2.0 15.0 - 10.0 1 Мєнгєн ус -“- 2.1 2.1 33.0 2.5 5.0 1

ÁÄ 11­102­07

41 

Хартугалга+ мєнгєн ус

-“- 20.0+1.0 20.0+1. 0

30.0+ 2.0

- 50.0+2.0 1

Хлорт калий -“- 560.0 1000.0 560.0 1000.0 5000.0 3 Нитратууд -“- 130.0 180.0 130.0 - 225.0 2 Бенз(а) пирен

-“- 0.02 0.02 0.5 - 0.02 1

Бензол -“- 0.3 3.0 10.0 0.3 50.0 2 Толуол -“- 0.3 0.3 100.0 0.3 50.0 2 Изопропилбе нзол

-“- 0.5 3.0 100.0 0.5 50.0 1

Альфаметил стирол

-“- 0.5 3.0 100.0 0.5 50.0 2

Стирол -“- 0.1 0.3 100.0 0.1 1.0 2 Ксилол -“- 0.3 0.3 100.0 0.4 1.0 2 Хїхэрт нэгдлїїд: Хїхэртустєрє гч

-“- 0.4 160.0 140.0 0.4 160.0 3

Энгийн хїхэр -“- 160.0 180.0 380.0 - 160.0 3 Хїхрийн хїчил

-“- 160.0 180.0 380.0 - 160.0 1

Нїїрсний флотацийн хаягдал

-“- 3000.0 9000.0 3000. 0

6000.0 3000.0 2

Їрлэн комплекс бордоо (N:P:К=64:0:1 5)

-“- 120.0 800.0 120.0 800.0 800.0 3

Шингэн комплекс бордоо (N:P:К=10:34: 0)

-“- 80.0 800.0 80.0 >800.0 800.0 3

Тайлбар: Зєвшєєрєгдєх дээд агууламж (ЗДА) нь “Хєрсєн дэх химийн бодисын зєвшєєрєгдєх хязгаарын агууламж ба зєвшєєрєгдєх дээд агууламжийн жагсаалт нь хїчин тєгєлдєр мєрдєж буй їндэсний стандартад заасан хэмжээнд байна.

ÁÄ 11­102­07

42 

ХАВСРАЛТ “Б”

(Зєвлємж)

Хүн амын суурьшлын бүс дэх хөрс болон ул хөрсний усны бохирдлын экологийн үнэлгээний шалгуур

(Гадаадын нормуудтай харьцуулснаар)

Хорт бодисууд

Герман:Берлин хот 1 , Бранденбургийн нутаг 2

Голланд 3

Тухайн категорийн 4 талбай дахь хорт бодисын зөвшөөрөгдөх агууламж:

Хорт бодисын агууламж

Хөрсөнд (мг/кг хуурай бодис)

Хөрсний усанд (мкг/л)

Хөрсөнд (мг/кг хуурай

бодис)

Хөрсний усанд (мкг/л)

Категори Категори

Зөв

шөө

рөгдөх

Цэв

эршүү

лэх

ш

аар

дл

ага

тай

Зөв

шөө

рөгдөх

Цэв

эршүү

лэх

ш

аар

дл

ага

тай

I II III I II III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1.Металлууд -мышьяк 10 20 40 40 60 80 29 55 10 60 -хар тугалга 100 500 600 40 60 150 85 530 15 75 -молбиден - - - - - - 10 200 5 300 -кадмий 2 10 20 5 10 15 0.8 12 0.4 6 -хром, нийт 150 400 600 50 100 200 100 380 1 30 -хром, VI валенттай 25 50 100 20 30 40 - - - - -кобальт 100 200 300 50 150 200 20 240 20 100 -зэс 200 300 600 40 60 150 36 190 15 75 -никель 200 250 300 50 75 100 35 210 15 75

ÁÄ 11­102­07

43 

-мєнгєн ус 0.5 1 10 1 2 3 0.3 10 0.05 0.3 -цинк 500 2000 3000 1000 1500 2000 140 720 65 800 -цагаан тугалга 100 300 1000 40 100 150 - - - - -барий - - - - - - 200 625 50 625 2. Бусад органик бус бодисууд -цианидууд бүхэлдээ – комплекс нэгдлүүдэд : рН<5

5 50 100 50 150 200 5 650 10 1500

рН>5 - - - - - - 5 50 10 1500 Чөлөөт цианидууд 1 5 10 5 1 150 1 20 5 1500 Гуравч цианатууд (нийт)

- - - - - - - 20 - 1500

Сульфатууд - - - 240 мг/л

500 мг/л

1000 мг/л

- - - -

Фосфатууд - - - 500 700 700 - - - - Нитритүүд - - 100 200 300 - - - - Нитратууд - - - 50 100 200 - - - - Аммиак - - - 500 2000 3000 - - - - Фторидууд 500 1000 2000 1500 3000 4000 - - - - 3. Үнэрт нүүрс ус төрөгчид моноароматик

нүүрс ус төрөгчдийн нийлбэр

5 15 25 20 40 80 7 70 30 100

Бензол 0.5 3 5 1 5 10 0.05 1 0.2 30 Толуол 5 15 25 20 40 80 0.5 130 0.2 1000 ксилол 5 15 25 20 40 80 0.5 25 0.2 70 этилбензол - - - - - - 0.05 50 0.2 150 4.Полициклийн нүүрсустөрөгчид (ПАУ) нийлбэрээр

10 50 100 5 10 20 1 40 - -

нафталин - - - - - - - - 0.1 70 Бенз (а) пирен 0.00

1 0.05

5. Галогенаар тїрэгдсэн алифат нїїрс ус тєрєгчид -галогенаар тїрэгдсэн нїїрс ус тєрєгчдийн дэгдэлт бїхэлдээ

5 25 50 25 40 80 - - - -

-хлоржсон нїїрс ус тєрєгчдийн дэгдэлт бїхэлдээ

5 25 50 25 40 80 7 70 15 70

-монохлорэтан 1 3 5 1 1.5 2 - - - - 6. Галогенаар тїрэгдсэн аромат нїїрс ус тєрєгчид -Нийт полихлоржсон бифенилууд

1 3 5 0.5 1 1.5 0.02 1 0.01 0.01

-хлорбензолы 1 3 5 0.5 2 3 - 30 - - -хлорфенолууд 1 3 5 0.2 1 3 - 10 - - 7. Фенолууд ба алкоголиуд Фенолууд 50 100 150 20 50 70 - - - - Дэгдэмхий фенолууд

1 3 5 2 5 10 - - - -

ÁÄ 11­102­07

44 

метанол 100 120 150 5 мг/л

10 мг/л

20 мг/л

- - - -

изопропанол 100 120 150 5 мг/л

10 мг/л

20 мг/л

- - - -

гликоль 100 120 150 5 мг/л

10 мг/л

20 мг/л

- - - -

8. Нефтийн нүүрсустөрөгчид (эрдэс тос)

300 3000 5000 500 1000 2000 50 5000 50 600

9. Пестицидүүд, ДДТ/ДДЕ/ДДД (нийт)

0.5 1 2 0.1 2 3 0.0025 4 - 0.01

1 Bewertungskriterien fur Beurrielung konmaminierter Standorme in Berlin (Berliner liste). Amtsblatt fur Berlin. 40 Jahrgang N65 28. Dezember 1990. 2 Brandenburgische liste6 AbschluBentwurf 27.7. 1990. 3 Neue Niederlanddische liste. Altlasten Spektrum 3/95. 4 Талбайн категори: I-усны хамгаалалтын бүс, тусгай хамгаалалттай бүс; II- эртний голын хөндий ; III-усан хагалбар.

ХАВСРАЛТ “В” (Зєвлємж)

Тодорхой хэлбэрээр ашиглагдаж байгаа нутаг дэвсгэрийн ул хөрсөн дэх хорт бодисын багцаалсан хэмжээ

(Гадаадын нормуудтай харьцуулснаар)

Газар нутгийн ашиглалтын хэлбэрүүд

Ка

тего

ри

Элементүүдийн агуулга (мг/кг)

As Be Cd Cr Cu Hg Ni Pb Se Ti Zn

Төрөл бүрийн зориулалтаар

I 20 1 1 50 50 0.5 40 100 1 0.5 150

Хүүхдийн талбай II 20 1 1 50 50 0.5 40 200 5 0.5 300 III 50 5 10 250 250 10 200 1000 20 10 2000

Орон сууц, ногоон байгууламжийн хэсэг

II 40 2 2 100 50 2 30 300 5 2 300 III 80 5 5 350 200 20 200 1000 10 20 600

Спортын болон хөл бөмбөгийн талбай

II 35 1 2 150 100 0.5 100 200 5 2 300 III 90 2.5 3 350 300 10 250 1000 20 20 2000

Парк болон чөлөөт цаг өнгөрөөх хатуу хучилт хийгээгүй, ургамлан нөмрөг бүхий талбай

II 40 5 4 150 200 5 100 500 10 5 1000 III 80 15 15 600 600 15 250 2000 50 30 3000 

Үйлдвэрлэлийн, агуулахын зориулалтаар ашиглаж буй ус їл нэвтрүүлэх хучилт хийгдээгүй талбай

II 50 5 10 200 300 10 200 1000 15 10 1000 III 150 20 20 800 1000 20 500 2000 70 30 3000

Ус үл нэвчүүлэх II 50 10 10 200 500 10 200 1000 15 10 1000

ÁÄ 11­102­07

45 

хучилт болон ургамлан нөмрөгтэй үйлдвэрлэлийн болон агуулахын талбай

III 200 20 20 300 2000 50 500 2000 70 30 3000

Хөдөө аж ахуйн таримал, жимс, ногоо тарьдаг тариалангийн талбай

II 40 1 2 200 50 10 100 500 5 2 300 III 50 20 5 5000 200 50 200 1000 10 20 600

Тариалангийн зориулалтгүй экологийн систем

II 40 10 5 200 50 10 10 1000 5 2 300 III 60 20 10 500 200 50 200 2000 10 20 600

ХАВСРАЛТ”Г”

(Лавлах)

Эрїїл ахуйн талаас ус бохирдуулдаг бодисын жагсаалт

(“Агаар, ус, хоол хїнсний бїтээгдэхїїнээр дамжин ирдэг химийн бодисын хїнд їзїїлэх ачааллыг тодорхойлох аргачилсан заавар” Їндэсний стандартаар)

№ Бодис Эрїїл ахуй талаас їзїїлэлтийн ЗДА, мг/л

Хор, аюулын анги

1 Акриламид 0.01 2 2 Алюминий 0.5 2 3 Анилин 0.1 2 4 Ацетонциангидин 0.001 2 5 Барий 0.1 2 6 Бензол 0.5 2 7 Бенз (а) пирен 0.000005 1 8 Бериллий 0.0002 1 9 Бор 0.5 2 10 Бром 0.2 2 11 Висмут 0.1 2 12 Вольфрам 0.05 2 13 Гексаметилендиами

н 0.01 2

14 ДДТ 0.1 2 15 Диметиламин 0.1 2 16 Диметилдиоксан 0.005 2 17 2.5

Дихлорнитробензол 0.1 2

18 Дихлорэтан 0.02 (ОБУВ) 2 19 Дихлорэтилен 0.0006 (ОБУВ) 1 20 Диэтилтмєнгєн ус 0.0001 1 21 Кадмий 0.001 2 22 Кобальт 1.0 2 23 м-ба п-Креозол 0.004 2 24 Литий 0.003 2 25 Нитраты 10.0 2

ÁÄ 11­102­07

46 

26 м-и п-Нитрофенол 0.06 2 27 п- Нитрофенол 0.02 2 28 Пентахлорбифенил 0.01 1 29 Пиридин 0.2 2 30 Мєнгєн ус 0.0005 1 31 Хар тугалга 0.03 2 32 Стронций 7.0 2 33 Сурьма 0.05 2 34 Таллий 0.0001 1 35 Тетрахлорбензол 0.02 1 36 Тетрахлорэтилен 0.02 (ОБУВ) 2 37 Тетраэтилсвинец байхгїй 1 38 Трикрезилфосфат 0.005 2 39 Трихлорбифенил 0.001 1 40 Фтор 1.5 2 41 Хлороформ 0.06 (ОБУВ) 2 42 Дєрвєн хлорт

нїїрстєрєгч 0.006 (ОБУВ) 2

43 Этилмеркурхлорид 0.0001 1

ÁÄ 11­102­07

47 

ХАВСРАЛТ “Д”

(Заавал мєрдєх)

Унд, ахуйн ус хангамжийн тєвлєрсєн эх їїсвэрийн газрын доорхи усны чанарыг хянах їзїїлэлтїїд

(MNS 899: 1992 “Унд, ахуйн зориулалттай усны тєвлєрсєн хангамжийн эх булгийг сонгох журам ба эрїїл ахуйн шаардлага”)

1. Усны мэдрэгдэх їзїїлэлт Дээж авах їеийн температур, 0 С 20 0 С дахь усны їнэр,чанар болон баллаар 20 0 С дахь амт, чанар болон баллаар 60 0 С дахь їнэр, чанар болон баллаар Тухайн хэм дэх єнгє Булингаршил, мг/дм 3

2. Усны химийн найрлагын їзїїлэлтїїд Устєрєгчийн илтгэгч (рН) Бериллий, мг/дм 3

Бор, мг/дм 3

Тємєр, мг/дм 3

Маргенц, мг/дм 3

Зэс, мг/дм 3

Молибден, мг/дм 3

Мыщьяк, мг/дм 3

Нитраты, мг/дм 3

Ерєнхий хатуулаг, ммоль/дм 3

Перманганатын исэлдэх чадвар, мгО/дм 3

Химийн хэрэгцээт хїчилтєрєгч, мгО/дм 3

Хар тугалга, мг/дм 3

Селен, мг/дм 3

Хїхэрт устєрєгч, мг/дм 3

Стронций, мг/дм 3

Сульфаты, мг/дм 3

Хуурай їлдэц, мг/дм 3

Чєлєєт нїїрсхїчил, мг/дм 3

Фтор, мг/дм 3

Хлоридууд, мг/дм 3

Цинк, мг/дм 3

їйлдвэрийн, хєдєє аж ахуйн болон ахуйн бохирдлууд*

ÁÄ 11­102­07

48 

3. Усны микробиологийн їзїїлэлтїїд 1 см 3 усан дахь сапрофит бактерийн тоо 1 дм 3 усан дахь гэдэсний савханцрын бїлгийн бактерийн тоо

• їйлдвэрийн, хєдєє аж ахуйн болон ахуйн бохирдлын їзїїлэлтїїдийн жагсаалтыг Улсын ЭАХС-ын хяналттай уялдуулна

ХАВСРАЛТ “Е” (Заавал мєрдєх)

Унд, ахуйн ус хангамжийн тєвлєрсєн эх їїсвэрийн гадаргын усны чанарыг хянах їзїїлэлтїїд

(MNS 899: 1992 Унд ахуйн зориулалттай усны тєвлєрсєн хангамжийн эх булгийг сонгох журам ба эрїїл ахуйн шаардлага, MNS 900: 1992 Ундны ус. “Эрїїл ахуйн шаардлага тїїнд тавих хяналт” )

1. Усны мэдрэмжлэхїй їзїїлэлтїїд Дээж авах їеийн температур, 0 С 20 0 С дахь усны їнэр,чанар болон баллаар 20 0 С дахь амт, чанар болон баллаар 60 0 С дахь їнэр, чанар болон баллаар Тухайн хэм дэх єнгє Булингаршил, мг/дм 3

2. Усны химийн найрлагын їзїїлэлтїїд Устєрєгчийн илтгэгч (рН) Жигнэгдэх бодис мг/дм 3

Тємєр, мг/дм 3

Маргенц, мг/дм 3

Ерєнхий хатуулаг, ммоль/дм 3

Сульфатууд, мг/дм 3

Хуурай їлдэц, мг/дм 3

Чєлєєт нїїрсхїчил, мг/дм 3

Фтор, мг/дм 3

Хлоридууд, мг/дм 3

Шїлтлэг, мг-экв/ дм 3

їйлдвэрийн, хєдєє аж ахуйн болон ахуйн бохирдлууд*

3. Усны чанарын эрїїл ахуйн їзїїлэлтїїд Гадаргуугийн идэвхит бодисын хэмжээ (ПАВ) нийт, мг/дм 3

Биохимийн хэрэгцээт хїчилтєрєгч (БПК полное ), мгО/дм 3

Химийн хэрэгцээт хїчилтєрєгч, мгО/дм 3

Перманганатын исэлдэх чадвар, мгО/дм 3

Давсан аммони , мг/дм 3

Нитритїїд, мг/дм 3

Нитратууд, мг/дм 3

4. Усны микробиологийн їзїїлэлтїїд 1 см 3 усан дахь сапрофит бактерийн тоо 1 дм 3 дэх сїїний сахарт мэдрэмтгий гэдэсний савханцрын тоо

ÁÄ 11­102­07

49 

1 дм 3 дэх гэдэсний халдварыг єдєєгчид (сальмонелл, шигелл, энтеровирусууд) 1 дм 3 дэх колифагийн тоо 1 дм 3 дэх энтерококкийн тоо Фитопланктон, мг/ дм 3

Фитопланктон, ширхэг/ см 3

ХАВСРАЛТ “Ё”

(Зєвлємж)

Ус хангамжийн эх їїсвэр болон ундны усны химийн бодисоор бохирдох аюулын эрїїл

ахуйн їнэлгээний шалгуурууд

(Экологийн доройтлын болон онцгой нєхцєл бий болсон бїсїїдийг илрїїлэх дэвсгэр нутгийн экологийн тєлєв байдлын їнэлгээний шалгуурууд нь MNS ISO 14015:2002 Байгаль орчины менежмент. “Байрласан газар ба байгууллагын талаарх байгаль орчины їнэлгээ”, MNS ISO 14031:2002 Байгаль орчины менежмент. “Байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын гїйцэтгэлийн їнэлгээ. Арга зїйн заавар” стандартаар)

Їзїїлэлтїїд Шалгуур їзїїлэлт Харьцангуй

боломжийн нєхцєл

Экологийн доройтол

Экологийн онцгой нєхцєл

1. Їндсэн їзїїлэлтїїд 1.1 Хор, аюулын нэгдїгээр бїлгийн бодисуудын агуулга (Онцгой хортой бодис) -бериллий, хар тугалга, бенз(а)пирен, линдан, 3,4,7,8 диоксин**, дихлорэтилен, диэтилт мєнгєн ус, галий, тетраэтилт хар тугалга , тетраэтилт цагаан тугалга, трихлорбифенил (ЗДА)

>3 2-3 Эрїїл ахуйн нормуудын

хэмжээнд (ЗДА)

1.2 Хор, аюулын хоёрдугаар бїлгийн бодисуудын агуулга (Их аюултай бодисууд): - Хєнгєн цагаан, барий, бор, кадмий, молибден, мыщъяк, нитритїїд, цагаан тугалга, селен, стронций, цианидууд (ЗДА)

>10 5-10 Эрїїл ахуйн нормуудын

хэмжээнд (ЗДА)

2. Нэмэлт їзїїлэлтїїд

ÁÄ 11­102­07

50 

2.1 Хор, аюулын гурав, дєрєвдїгээр бїлгийн бодисуудын агуулга (аюултай, бага зэргийн аюултай бодисууд): -аммони, никель, нитратууд, хром, зэс, марганец, цинк, фенолууд, нефтийн бїтээгдэхїїнїїд, фосфатууд (ЗДА)

>15 10-15 Эрїїл ахуйн нормуудын

хэмжээнд (ЗДА)

2.2 Физик-химийн шинж чанар: - рН

- Биологийн хэрэгцээт хїчилтєрєгч., мг/О 2 /л

- Химийн хэрэгцээт хїчилтєрєгч, мг О 2 /л

-Ууссан хїчилтєрєгч, мг/л

2.3 Мэдрэгдэх їзїїлэлтїїд: - їнэр,амт, баллаар

- Хєвєгч хольцууд (хальс, тосны толбо.)

<4

>10

>80

<1

5

Бараан єнгийн толбо

харагдах талбайн

2/3 хїртэл эзлэх

4-5.2

8-10

60-80

1-2

3-4

Тод зурвас, бїдэг єнгийн

толбо харагдах

-“-

-“-

-“-

>4

1-ээс ихгїй байхгїй

-“-

Тайлбар: • Дээрхи хїснэгтэд тусгагдаагїй бохирдуулах бодисын аюулыг їнэлэхдээ

MNS 3342:1982, MNS 3597:1983, MNS5032:2001 “Хортой хїнд металл тодорхойлох” стандарттай харьцуулж тогтооно.

• Диоксины зєвшєєрєгдєх тївшин-0.02 нг/л байна.

ÁÄ 11­102­07

51 

ХАВСРАЛТ“Ж”

(Лавлах)

Иончлогдсон цацрагийн физикийн болон тунгийн хэмжээг илэрхийлэх хэмжих нэгж , тэмдэглэгээ, тодорхойлолт

Хэмжигдэхїїний нэр тєрєл

Тодорхойлолт Тэмдэглэгээ Хэмжих нэгж

Идэвхжил Нэгж хугацаан дахь радио идэвхит нуклидуудын аяндаа явагдах цємийн урвал (задрал)-ын дундаж тоо

А Бк (беккерель);

1 Бк=1 задрал/с

Радионуклидийн хувийн идэвхижил

Радионуклидын идэвхийг тїїний массад харьцуулсныг хэлнэ

А m Бк/кг

Байгалийн радионуклидууд (ЕРН) -ын хувийн эффектив идэвхжил

Байгалийн радионуклидууд бїхий материалын нийт хувийн идэвхижлийг хїний биед нєлєєлєх биологийн їйлчлэлтэй нь уялдуулан тодорхойлсон хэмжээ

А эфф Бк/кг

Радоны эзэлхїїний идэвхижил (агуулга)

Тухайн эзэлхїїн дэх радоны идэвхижлийг эзэлхїїний хэмжээнд нь харьцуулсан харьцаа

А Rn Бк/м 3 ; мБк/м 3

Эквивалент тэнцвэржилттэй эзэлхїїний идэвхижил

Энергийн янз бїрийн тївшинтэй хоёрдогч бїтээгдэхїїнтэй тэнцвэртэй байх їеийн радоны эзэлхїїний идэвхижил

А Rn.экв Бк/м 3

Радоны эманий коэффициент

Тэнцвэртэй нєхцєлд нэгж массад ялгарч байгаа радоны тоог радон ялгаруулж байгаа бодисын тоо хэмжээнд харьцуулсан харьцаа

К эм -

Радоны урсцын Нэгж хугацаанд, нэгж

ÁÄ 11­102­07

52 

нягт талбайд ирэх радоны идэвхижлийн хэмжээ

Q мБк/(м 2 с)

Шингээгдсэн тунгийн хїч

Нэгж хугацаанд бодисын нэгж массад шингэсэн цацрагийн энергийн тоо P Гр/с (грей

секунд) Гадаад орчиныГамма цацрагийн эквивалент тунгийн хїч

Нэгж хугацаанд бодисын нэгж массад шингэх иончлогдсон цацрагийн энергийн хэмжээг хїний биед їзїїлэх нєлєєтэй хамтатган тогтоосон хэмжээ

H Зв/с ( зиверт секунд)

Гадаад орчины гамма-цацрагийн экспозицийн тунгийн хїч

Агаар дахь нэгж хугацаанд цацрагаар їїсгэгдсэн нэг тэмдэгтэй ионы нийт цэнэгийг тухайн эзлэхїїнд харьцуулсан харьцаа

H экс

А/кг (ампер килорграмм)

ХАВСРАЛТ “З”

(Лавлах)

Иончлогдсон цацрагийн Си системийн ба системийн бус нэгжийн харьцаа

Хэмжигдэхїїний нэр СИ системийн нэгж

Системийн бус нэгж

Идэвхижил, А

Шингэсэн тунгийн хїч, Р

Эквивалент тунгийн хїч, Р экв

Гамма цацрагийн экспозици тунгийн хїч, Р экв

1 Бк

1 Гр/с

1 Зв/с

1 А/кг

27.027х10 -12 Ки

100 рад/с

100 бэр/с

10 12 х13.95 мкР/час

Тайлбар- 0.01 мкЗв/цаг эквивалент тунгийн хїч нь 1 мкР/цаг экспозицийн тунгийн хїчтэй тэнцїї байна.

ÁÄ 11­102­07

53 

ХАВСРАЛТ “И”

(Заавал мєрдєх)

Инженер-экологийн судалгааы ажилд мєрдєх болон холбогдох норматив баримт бичиг, стандартын жагсаалт

1. MNS ISO 14001 :1998 Байгаль орчины менежментийн тогтолцоо. “Ерєнхий шаардлага, ашиглах удирдамж” 2. MNS ISO 14004 :1996 Байгаль орчины менежментийн тогтолцоо. “Зарчим, тогтолцоо, бїрдїїлэлтийн ерєнхий заавар” 3. MNS ISO 14015:2002 Байгаль орчины менежмент. “Байрласан газар ба

байгууллагын талаарх байгаль орчины їнэлгээ” 4. MNS ISO 14050 :1999 Байгаль орчины удирдлага. Тайлбар толь 5. MNS ISO14031 : 2001 Байгаль орчины удирдлага. “Байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын гїйцэтгэлийн їнэлгээ явуулах арга зїйн заавар”

6. MNS 4191: 1993 Байгаль орчины хамгааллын стандартын систем. “Монгол орны уур амьсгал. Їндсэн їзїїлэлт” 7. MNS 4917:2000 Байгаль орчин. “Газар шорооны ажлын їед шимт хєрсийг нєхєн сэргээх. Техникийн шаардлага” 8. MNS4915:2000 Байгаль орчин. “Ашигт малтмал эрж хайх ажлын явцад эвдэрсэн газрын нєхєн сэргээлт. Техникийн шаардлага” 9. MNS 4918:200 Байгаль орчин. “Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулах. Техникийн шаардлага” 10. MNS 4219:1994 Байгаль орчины хамгааллын стандартын систем. “Аж ахуйн нэгжийн экологийн паспорт. Їндсэн дїрэм” 11. MNS 3985:1987 Байгаль хамгаалал. “Ариун цэврийн байдлын їзїїлэлтийн нэр тєрєл” 12. MNS ISO 14024 :1999 Хїрээлэн буй орчины тэмдэг ба мэдэгдэл. “Хїрээлэн буй орчиныг тэмдэглэх заавар. Зарчмууд ба журмууд” 13. MNS 0017-5-1-19:1992 Газар. “Эвдэрсэн газарт нєхєн сэргээлт хийхэд тавигдах ерєнхий шаардлага” 14. MNS 3473 :1983 Газар. “Газар эдэлбэр. Газар ашиглалт. Нэр томъёо ба тодорхойлолт” 15 MNS ISO 3696:2001 “Шинжилгээний лабораторит хэрэглэх ус. Техникийн шаардлага, шалгах арга” 16. MNS ISO 4594-1, 2 :1998 2-р хэсэг: “Химийн шинжилгээний зориулалттай урвалжууд” 17. MNS ISO 78-2 :2000 Хими. “Стандартын бичлэг. 2-р хэсэг: Химийн шинжилгээний арга” 18. MNS ISO 78-3 :2000 Хими. “Стандартын бичлэг. 3-р хэсэг: Молекул шингээлтийн спектрометрийн стандарт” 19. MNS ISO 78-4 :2000 Хими. “Стандартын бичлэг. 4-р хэсэг: “Атом шингээлтийн спектрометрийн стандарт” 20. MNS 3298 : 1991 Хєрс. “Шинжилгээнд дээж авах. Ерєнхий шаардлага”

ÁÄ 11­102­07

54 

21. MNS ISO 11464 :2000 Хєрс. “Физик-химийн шинжилгээний дээжийг боловсруулах арга” 22. MNS ASTM D 2487:2004 Хєрс. “Ул хєрсийг инженерийн зориулалтаар ангилах нэгдсэн систем” 23. MNS ASTM D 1558:2002 Хєрс. “Жижиг ширхэглэлтэй хєрсний чийг ба шигдэлтийн эсэргїїцлийн хамаарлыг тодорхойлох арга” 24. MNS 3297: 1991 Хєрс. “Хот суурин газрын хєрсний ариун цэврийн їнэлгээний їзїїлэлтийн норм, хэмжээ” 25. MNS 3298 :1991 Хєрс. “Хєрсний шинжилгээнд дээж авах арга” 26. MNS 3307: 1991 Хєрс. “Хєрсний химийн элементїїдийн нийт хэмжээг тодорхойлох арга” 27. MNS 3985: 1987 Хєрс. “Ариун цэврийн байдлын їзїїлэлтийн нэр тєрєл” 28. MNS4004:1987 Хєрс. “Хєдєлгєєнт фосфор, калийг тодорхойлох Чириковын арга” 29. MNS4006:1987 Хєрс. “Хєдєлгєєнт фосфор, калийг тодорхойлох Мачигины арга” 30. MNS ISO 14420-1:2003 Хєрсний чанар. “Хєрсний бактерийн биомасс тодорхойлох. Эх бодис. Амьсгал їїсгэх арга” 31. MNS ISO 11464 :2000 Хєрсний чанар. “Физик-химийн шинжилгээний дээжийг боловсруулах арга” 32. MNS ISO 10390: 2001 Хєрсний чанар. “рH-ыг тодорхойлох” 33. MNS ISO 11074-1:2001 Хєрсний чанар. “Хєрс хамгаалах бохирдлоос сэргийлэхтэй холбогдох нэр томъёо, тодорхойлолт”, Тайлбар толь 1-р хэсэг 34. MNS 5034 : 2001 Хєрсний чанар. “Шимэгч хорхой илрїїлэх арга” 35. MNS 5367:2004 Хєрсний чанар. “Хєрсєн дэх гэдэсний бїлгийн нян, гэдэсний бїлгийн халуун даадаг нян байж болох Е Coli-ийг илрїїлэх арга” 36. MNS ISO 4894-1999 Хєрсний чанар. “Хєрсний хялбаршуулсан тайлбар” 37. MNS ISO 11269-2 Хєрсний чанар. “Хєрсний ургамлын бохирдолтын нєлєєллийг тодорхойлох арга” 2-р хэсэг 38. MNS ISO 14420-2:2003 Хєрсний чанар. Хєрсний бактерийн биомасс тодорхойлох 2-р хэсэг: Эх бодис. Утах-Хандлах арга, 39. MNS 3900:1986 Ундны ус. “Амт, їнэр, єнгє, булингарыг тодорхойлох арга” 40. MNS 3936: 1986 Ахуйн хэрэгцээ, ундны зориулалттай ус. “Хээрийн шинжилгээний арга” 41. MNS ISO 7887 : 1994 Усны чанар. “Єнгє тодорхойлох ба шалгах арга” 42. MNS ISO 10523:2001 Усны чанар. “pH-ийг тодорхойлох арга” 43. MNS ISO 5032:2001 Усны чанар. “Хортой хїнд металл тодорхойлох. Рентген флуоресценцийн арга” 44. MNS ISO 4698:1998 Усны чанар. “Гэдэсний бїлгийн бичил биетэн, халуунд тэсвэртэй гэдэсний бїлгийн бичил биетэн болон таамаглаж буй E.coli –г илрїїлэх ба тоолох” 2-р хэсэг: 45. MNS 5033:2001 Усны чанар. “Шимэгч хорхойн илрїїлэх арга” 46. MNS ISO 10703: 2002 Усны чанар. “Єндєр ялгах чадвартай гамма цацрагийн спектрометрийн аргаар цацраг идэвхит никлидийн идэвхижлийн концентрацийг тодорхойлох арга” 47. MNS 5072 : 2001 “Барилгын материал, уулын чулуулаг дахь цацраг идэвхит элемент тодорхойлох гамма спектрометрийн арга” 48. MNS ISO 8690:2002 “Цацраг идэвхит бодисоор бохирдсон гадаргууг идэвхигїй болгох. Бохирдолгїй таатай байдлыг турших ба їнэлэх арга” 49. MNS ISO 7503-1, 2, 3: 2001 “Гадаргын бохирдлын їнэлгээ. Бетта їїсгїїр ба альфа їїсгїїр”

ÁÄ 11­102­07

55 

50. MNS 5002:2000 Хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагаа, эрїїл ахуй. “Шуугианы норм, аюулгїй ажиллагааны ерєнхий шаардлага” 51. MNS 0012-1-009:1985 “Орон сууц, иргэний барилгад байж болох шуугианы тївшин” 52. MNS 5105 : 2001 “Эрїїл ахуйн хамгаалалтын бїсийн хэмжээ, ерєнхий шаардлага” 53. MNS OIML R 103:2001 “Хїндийн хїчнээс їзїїлэх чичирхийллийг хэмжих хэрэгсэл” 54. MNS 0012-1-018:1988 Цахилгааны аюулгїй байдал. “Шїргэлтийн хїчдэл ба гїйдлийн байж болох дээд хэмжээ” 55. MNS 0012-4-015:1988 “Цахилгааны хїчдлийн тэмдэг. Хэлбэр хэмжээ. Техникийн шаардлага” 56. MNS 5148 : 2002 “Радиогийн сїлжээний цахилгаан соронзон орон, ажлын байрны зєвшєєрєх тївшин, хяналт тавих шаардлага” 57. MNS 0012-1-016:1988 “Хэт єндєр дуу. Аюулгїй ажиллагааны ерєнхий шаардлага” 58. MNS ISO 5455:2005 ”Техникийн зураг. Масштаб” 59. БНбД 11-07-04 “Барилга байгууламжийн инженерийн судалгааны нийтлэг їндэслэл” 60. БНбД-11-03-01 “Барилгын инженер-геологийн ажил” 61. MNS 2492:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлан. Бїтэц ба шаардлага” 62. MNS 5371:2004 “Эрдэм шинжилгээний ажлын тайлангийн реферат”

ÁÄ 11­102­07

56 

Г А Р Ч И Г Хуудас

1. ХЭРЭГЛЭХ ХЇРЭЭ 2

2. ИНЖЕНЕР-ЭКОЛОГИЙН ЇНДСЭН НЭР ТОМЪЁО БА ТОДОРХОЙЛОЛТ 2-4

3. ЕРЄНХИЙ ЗААЛТ 4-6

4. СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН БЇРДЭЛ БА ТЕХНИКИЙН ЕРЄНХИЙ ШААРДЛАГУУД 6-28

5. ХЄРЄНГЄ ОРУУЛАЛТЫН ЄМНЄХ ЇЕ ШАТНЫ ИНЖЕНЕР-ЭКОЛОГИЙН СУДАЛГАА 28-36

6. БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ЗУРАГ ТЄСЛИЙН ШАТНЫ ИНЖЕНЕР-ЭКОЛОГИЙН СУДАЛГАА 36- 41

ХАВСРАЛТ “А” (Зєвлємж) 42-43 Хєрсєн дэх химийн зарим бодисын зєвшєєрєгдєх

дээд агуулга ба тїїний хордуулах чадавхийн їзїїлэлт

ХАВСРАЛТ ”Б” (Лавлах) 44-46 Хүн амын суурьшлын бүс дэх хөрс болон ул хөрсний

усны бохирдлын экологийн үнэлгээний шалгуур

ХАВСРАЛТ “В” (Лавлах) 46 Тодорхой хэлбэрээр ашиглагдаж байгаа нутаг дэвсгэрийн ул

хєрсєн дэх хорт бодисын багцаалсан хэмжээ

ХАВСРАЛТ “Г” (Лавлах) 47-48 Эрїїл ахуйн талаас ус бохирдуулдаг бодисын жаг саалт

ХАВСРАЛТ “Д” (Заавал мєрдєх) 49 Унд, ахуйн ус хангамжийн тєвлєрсєн эх їїсвэрийн газрын

доорхи усны чанарыг хянах їзїїлэлїїд

ХАВСРАЛТ “Е” (Заавал мєрдєх) 50 Унд, ахуйн ус хангамжийн тєвлєрсєн эх їїсвэрийн гадаргын

усны чанарыг хянах їзїїлэлтїїд

ХАВСРАЛТ “Ё” (Зєвлємж) 51-52 Ус хангамжийн эх їїсвэр болон ундны усны химийн бодисоор

бохирдох аюулын эрїїл ахуйн їнэлгээний шалгуурууд

ХАВСРАЛТ “Ж” (Лавлах) 53-54 Иончлогдсон цацрагийн физикийн болон тунгийн хэмжигдэхїїний

нэр тєрєл, тодорхойлолт, хэмжих нэгж , тэмдэглэгээ,

ХАВСРАЛТ “З” (Лавлах) 54

ÁÄ 11­102­07

57 

Иончлогдсон цацрагийн Си системийн ба системийн бус нэгжийн харьцаа

ХАВСРАЛТ “И” (Заавал мєрдєх) 55-56 Инженер-экологийн судалгааы ажилд мєрдєх болон

холбогдох норматив баримт бичиг, стандартын жагсаалт