เวทเสวนา “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน วนองคารท 31 มกราคม 2555 เวลา 13.00-16.30 น. ณ หองประชมบญศร สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

ศ.เกยรตคณ นพ.ประเวศ วะส กรรมการสภามหาวทยาลยผทรงคณวฒ มหาวทยาลยมหดล

นพ.สมย ศรทองถาวร ผอำนวยการสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร จงหวดเชยงใหม

ดร.อบล ยะไวทยณะวชย

ปลดองคการบรหารสวนตำบลดอนแกว อำเภอแมรม จงหวดเชยงใหม

นางจรนนท วงศมา

พยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลสนทราย ตำบลหนองหาร อำเภอสนทราย

จงหวดเชยงใหม

พระครสธรรมานสฐ

เจาอาวาสวดหวยเกยง ตำบลหนองหาร อำเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

นพ.อปทน รงอทยศร

ผอำนวยการโรงพยาบาลเสลภม จงหวดรอยเอด

ผดำเนนการเสวนา:

แพทยหญงสพตรา ศรวณชชากร

ผอำนวยการสถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

บรรณาธการ แพทยหญงสพตรา ศรวณชชากร

รวบรวมเรยบเรยง พนดา วสธาพทกษ ขวส ฤกษศรสข

คณะทำงาน สมพร ใชบางยาง ดวงพร เฮงบณยพนธ

สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

ทศนย ญาณะ ผการตน ฤทธศรบญ พฤกษา บกบญ

สำนกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.)

เรงวชญ นลโคตร ณฐพชร ทองคำ ณฐกา สงวนวงษ

สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

จดพมพโดย สำนกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน (สพช.)

สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

ต.ศาลายา อ.พทธมณฑล จ.นครปฐม 13170

โทรศพท 02-4419040-3 ตอ 15-18

โทรสาร 02-4410163

Website : www.aihd.mahidol.ac.th,

www.thaiichr.org

สนบสนนโดย แผนงานพฒนาระบบสขภาพชมชน

ภายใตความรวมมอระหวางรฐบาลไทยกบองคการอนามยโลก

ปกและรปเลม วฒนสนธ สวรตนานนท

พมพท บ. ท คว พ จำกด

ระบบการดแลผพการในชมชน เวทเสวนา “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 สถาบนวชาการกบการขบเคลอนสขภาพชมชน

สารบญ

“เราตองเปนสงคมท คนไทยไมทอดทงกน”

ศ.เกยรตคณ นพ.ประเวศ วะส

เปดประเดน 7 ศ.เกยรตคณ นพ.ประเวศ วะส

กรรมการสภามหาวทยาลย

ผทรงคณวฒ มหาวทยาลยมหดล

กรณศกษา 1 : 15

บทเรยน อบต.ดอนแกวและเครอขาย

กรณศกษา 2 : 37

บทเรยนวดหวยเกยงและเครอขาย

กรณศกษา 3 : 57

บทเรยนโรงเรยนเสลภม จงหวดรอยเอด

ปดทาย 91

ประเดนสการขบเคลอนเชงนโยบาย

เปดประเดน

ศ.เกยรตคณ นพ.ประเวศ วะส กรรมการสภามหาวทยาลย

ผทรงคณวฒ มหาวทยาลยมหดล

8 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน เปดประเดน | 9

เวทเสวนารวมพฒนาระบบสขภาพชมชน เปนการนำ

ตวอยางดๆ มาเลาสกนฟง เพอขยายเรองราวเหลานใหเตมพนท

ประเทศไทย ทงในทางนโยบายและทางปฏบต จงมผเขารวมหลายฝาย

ทงผปฏบตงานในพนท ผททำงานดานวชาการ ผบรหารจากกระทรวง

สาธารณสข ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข ผแทนจากสำนกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) เปนตน

เรองชมชนทองถนเปนจดยทธศาสตรของประเทศ เราจงให

ความสำคญตรงจดน เพราะประเทศไทยพฒนามาคอนศตวรรษไม

สำเรจ เนองจากพยายามสรางพระเจดยจากยอด พระเจดยสรางจาก

ยอดไมได ตองสรางจากฐาน ฐานแขงแรงจงจะรองรบพระเจดยทง

องคใหมนคง แตประเทศไทยทำอะไรกจะเอาแตขางบนทกอยาง ไม

วาจะเปนเศรษฐกจ การศกษา การเมอง ทงทขางบนนนเปนเรองของ

อำนาจและมายาคต ทำใหมการแกงแยงอำนาจกนตลอด 80 ปท

ผานมา และสงผลใหเกดความรนแรงไปทวปรมณฑลของประเทศ

การพฒนาจากขางบนไมมทางสำเรจ เพราะขางบนไมใช

ความถกตอง เมอเปนความไมถกตอง จะไปสรางความถกตองใหเกด

ขนยอมเปนไปไมได

ขางบนกบขางลางนนมฐานวธคดไมเหมอนกน ขางบนคด

บนฐานเชงอำนาจ สวนขางลางหรอชมชน ฐานวธคดคอ การอยรวมกน

และการอยรวมกนเปนศลธรรม ศลธรรมไมมทอยทอน แตอยทชมชน

ฉะนนขางบนจะสอนศลธรรมกนอยางไรกไมเปนผล โรงเรยนสอน

ศลธรรมเทาไหรกไมมทางเกด เพราะศลธรรมไมใชคำสอน ศลธรรม

คอการอยรวมกน ซงมนเกดขนเอง

ลองไปดในชมชน ครอบครว ไมเคยมความคดจะแสวงหา

กำไรสงสด ไมไดไปตดสนวาใครถกใครผดแลวทอดทงกน จงไดม

เรองของการใหอภย ขนตธรรม การไกลเกลย และเรองอนๆ อก

สารพด ทงระหวางคนกบคน และคนกบสงแวดลอม เพราะในความ

เปนจรงชาวบานรวาสงแวดลอมมความสำคญ ถาไมรกษาปาซง

เปนตนนำ พอลำธารเหอดแหงไป เขากจะเรยนรได เปนความคดซง

คนปจจบนไมเขาใจ

ธรรมชาตมความศกดสทธ พระแมธรณ (Mother Earth)

คอแผนดน ในตนไมกมรกขเทวดา แตคนปจจบนบอกวา ไมเหนมเลย

และคดวาตวเองฉลาดกวา เจรญกวา แตไมรวาคนโบราณเขาฉลาด

จากประสบการณ ประสบการณทำใหเกดปญญา ปญญาคอรถงความ

เชอมโยงตางๆ

เปดประเดน ศ.เกยรตคณ นพ.ประเวศ วะส กรรมการสภามหาวทยาลยผทรงคณวฒ มหาวทยาลยมหดล

10 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน เปดประเดน | 11

ทานมหาตมะคานธ จงกลาววาถาคณเรยนจากตำราคณได

ความร ถาคณเรยนจากประสบการณคณไดปญญา เพราะ

ประสบการณเปนของจรงซงเชอมโยงกนทงหมด ชวตของชาวบานท

อยรวมกนกจะเจอกบความเปนจรง ถาคดเอาเองจะไมร ระบบการ

ศกษาของเราทงหมดททำมาคอการคดเอาเอง ลอยตว ไมไดมอง

ความเปนจรงของชวตและการอยรวมกน

ระบบการศกษาแบบปจจบนททำกนมารอยกวาป ทำใหเดก

ไทยไมรจกแผนดนไทย นำถงไดทวม คนโบราณรวา ทตำทสงจะอย

อยางไร ทำบานใหยกใตถนสง มเรอ ถานำทวมกอาศยอยขางบนบาน

ขาวพนธโบราณกหนนำได เปนตน แตคนสมยใหมทเตบโตมากบการ

ศกษาในระบบปจจบนนนไมร เพราะทองแตหนงสอ เอาวชาเปนตวตง

ไมไดเอาความจรงของชวตเปนตวตง

ระบบชมชนทอยกนมาเปนหมนป เปนระบบการอยรวมกน

อยางสมดล จงยงยน แตพอมาถงยคสมยใหม อำนาจ 3 อยาง ทเกด

จากความไมรหรออวชชา ไดเขาไปทำลายชมชนจนแตกสลาย คอ 1)

อำนาจรฐ 2) อำนาจเงน และ 3) อำนาจความร ซงเปนความรทไมใช

ปญญา บอนทำลายฐานของสงคมใหออนแอลง

ยทธศาสตรประเทศจงเปนยทธศาสตรชมชนทองถน

ยทธศาสตรการสรางฐานพระเจดยจากฐาน ใหฐานแขงแรงทกดาน

โดยมจดรวมคอเรองสขภาพ

สขภาพหรอสขภาวะเปนผลจากการพฒนาทกดาน เปน

เปาหมายสงสดของการพฒนา ทงทางกาย จต สงคม และปญญา

ถาเราไปจบเปาหมายอนกจะพลาด เชน มงกำไรสงสด โลกทงโลก

จะยงเหยงหมด ซง ณ ขณะนกำลงวกฤต เราตองเขาใจวา เปาหมาย

สงสดของการพฒนาคอ สขภาพหรอสขภาวะ ซงไมไดหมายถง

มดหมอหยกยาเทานน แตหมายถงทงหมดทกดาน ทงทางเศรษฐกจ

จตใจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอม การศกษา ประชาธปไตย ฯลฯ

เมอเปนเชนน ระบบสขภาพชมชนจงสำคญทสด เพราะถา

ระบบสขภาพชมชนด ผคนมความสขทกๆ ดาน มสขภาวะ ขางบนก

จะอยได ตรงกนขาม ถาฐานขางลางพง กจะทำใหขางบนพงลงดวย

ทานทงหลายททำงานขางลาง จงเปนผสรางฐานพระเจดยทมความ

สำคญ หลายทานทำงานมานานมาก 10 ป 20 ปเหนจะได นา

สรรเสรญเปนอยางยง ถอเปนการสรางฐานพระเจดยใหกบสงคมไทย

เพอใหสงคมทงหมดมนคง

วนนเปนการพดคยกนเรองระบบการดแลผพการในชมชน

อยากจะอธบายใหฟงกอนวา เวลาเราทำงานอะไรกตาม ทำเลกทำ

นอยไมเปนไร แตขอใหโยงไปหาความหมายใหญ (Meaning) วาคอ

อะไร เรองคนพการอยในความหมายใหญทวา เราตองเปนสงคมท

คนไทยไมทอดทงกน

องคการบรหารสวนตำบล (อบต.) สามารถสำรวจชมชน

ของตนเองวา มใครอยในขายจะถกทอดทงบาง ไมวาจะเปน คนชรา

คนพการ เดกกำพรา คดวา ภายใน 2 สปดาหกสำรวจไดเสรจ ถาม

คนพการกจดใหมอาสาสมครคอยดแล มตำบลตวอยางททำเรองน

เชน ตำบลปากพน จงหวดนครศรธรรมราช เขาสำรวจพบคนพการ

ในตำบลจำนวน 932 คน จากประชากร 25,000 คน ซงเทาทเคย

ศกษาขอมลในหลายตำบล จำนวนคนพการสวนใหญจะอยท

12 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน เปดประเดน | 13

ประมาณ 400 คนตอประชากร 10,000 คน ตำบลแหงนเขาสามารถ

จดอาสาสมครดแลคนพการไดหมดทกคน แตสงทตองการคอ การ

สนบสนนทางดานวชาการ นอกจากนกวชาการทมาจากสถานอนามย

โรงพยาบาลชมชน นาจะตอสายมาจากทอนๆ ดวย เราตองเชอมโยง

ทงหมดน คอประกอบเครองใหครบ

อนทจรงเรามทรพยากรอยเปนจำนวนมาก แตตางคนตาง

อย ไมไดมาเชอมตอกน การเชอมตอกนนนตองทำในทกพนท ถาเอา

กรมเปนตวตงมนตอกนไมได ตองเอาพนทเปนตวตง ทางสำนกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) กมระบบทจะสนบสนนชวย

เหลอคนพการ ดวยการจดตงกองทนขนมา สวนสำนกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) เอง กมแผนงานสราง

เสรมสขภาพคนพการในสงคมไทยทดำเนนการอย ซงสวนหนงกเปน

กรณศกษาทจะมานำเสนอในวนน มทงสน 3 กรณคอ

กรณศกษา 1: บทเรยน อบต.ดอนแกว และเครอขาย

วทยากรโดย นพ.สมย ศรทองถาวร ผอำนวยการสถาบนพฒนาการ

เดกราชนครนทร และดร.อบล ยะไวทยณะวชย ปลดองคการบรหาร

สวนตำบลดอนแกว อำเภอแมรม จงหวดเชยงใหม

กรณศกษา 2: บทเรยนวดหวยเกยง และเครอขาย วทยากร

โดย นางจรนนท วงศมา พยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลสนทราย

และพระครสธรรมานสฐ เจาอาวาสวดหวยเกยง ตำบลหนองหาร

อำเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

และกรณศกษา 3: บทเรยนโรงพยาบาลเสลภม จงหวด

รอยเอด วทยากรโดย นพ.อปทน รงอทยศร ผอำนวยการโรงพยาบาล

เสลภม จงหวดรอยเอด

เวลาเราฟงเรองการดแลเยยวยาคนยากคนจน คนปวย

คนพการ จตจะพองใหญขนเพราะคนเราจะมความสขเมอเหนทกคน

มจตใจดตอกน อนนสำคญ หนงสอพมพทกวนนลงแตเรองความชว

จนคนหมดศรทธา แตถาไดฟงเรองดๆ จะทำใหเกดศรทธาวาความด

มอยจรง ถาเราไมมศรทธาในความด สงคมกคงไปตอไดลำบาก

ฉะนนเวทนจงเปนเวทสรางจตดวยการฟงคนททำเรองดๆ ประเดยว

คอยดจตจะพองใหญกนหมดทงหอง

กรณศกษา 1:

บทเรยน อบต.ดอนแกว และเครอขาย

16 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 17

กรณศกษา 1: บทเรยน อบต.ดอนแกว และเครอขาย

นพ.สมย ศรทองถาวร ผอำนวยการสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร จงหวดเชยงใหม แนะนำสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร

สถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร จงหวดเชยงใหมนบเปน

สถาบนแหงแรกในภมภาคทกอตงขนมาเพอชวยเหลอเดกทม

พฒนาการลาชาในดานตางๆ เดกทมความพการ ตลอดจนเดก

ดอยโอกาส ใหสามารถมพฒนาการทสมวยและสามารถชวยเหลอ

ตนเองได

สถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร ไดรบพระมหา

กรณาธคณจากสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

ทรงเปนประธานในพธเปดเมอวนท 16 มกราคม 2539 ภายใตชอ

ศนยสงเสรมพฒนาการเดกภาคเหนอ สงกดกรมสขภาพจต กระทรวง

สาธารณสข ตอมา สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา

กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร ทรงพระราชนามใหมเปน สถาบน

พฒนาการเดกราชนครนทร เมอวนท 31 มนาคม 2546 นบเปน

พระมหากรณาธคณททรงเปยมไปดวยพระเมตตาตอชาวสถาบนและ

ปวงชนชาวไทยเปนอยางยง

ดานหนาทความรบผดชอบ ทางสถาบนมขอบเขตรบผดชอบ

ทวประเทศ นบเปนภาระอนใหญ ภายใตการดำเนนงานของ

คณะกรรมการบรหารงาน ซงประกอบดวยผอำนวยการสถาบน รอง

ผอำนวยการกลมบรการทางการแพทย รองผอำนวยการกลมอำนวยการ

รองผอำนวยการกลมการพยาบาล มหนาทวจยและสนบสนนวชาการ

ดานสขภาพจต และสงเสรมพฒนาการเดก รวมทงใหบรการทางการ

แพทยในระดบตตยภม (Tertiary Care) ในเดกพฒนาการลาชา เดก

ทมปญหาการเรยนร ปญหาพฤตกรรม และสขภาพจต

ปจจบน สถาบนมโครงการดำเนนการกอสรางอาคาร

พฒนาการทางสมอง รางกาย และพฤตกรรมของเดกดอยโอกาส

เพอเพมขดความสามารถในการพฒนาสมอง รางกาย และพฤตกรรม

ของเดกดอยโอกาส ซงเปนอาคาร 4 ชน

ชนท 1 ประกอบดวยหองกจกรรมบำบด หองกายภาพบำบด

หองอรรถบำบดฝกพด ศนยวจยเดกออทสตก หองนวดบำบด

(Massage Therapy) หองซาวนา หองธาราบำบด (Hydro Therapy)

ซงหองนประกอบดวย Indoor Hydro Therapy และ Outdoor

Hydro Therapy หองกระตนการเคลอนไหว และหองบรณาการ

ประสาทสมผส (Multisensory Integration Room) ซงทง 2 หองม

การตกแตงและตดตงอปกรณทใชในการกระตนระบบประสาทสมผส

ทงหก เพอพฒนาการทางสมอง รางกายและพฤตกรรม โดยใชแนวทาง

ทชอ Snoezelen

18 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 19

ชนท 2 ประกอบดวย โรงเรยนศกษาพเศษ หองดนตรบำบด

(Music Therapy) หองสมด ศนยฝกอาชพสำหรบผปกครองและเดก

ซงในชนน หองดนตรบำบดจะประกอบไปดวย Optic Music ซงเปน

อปกรณทผลตจากการผสมผสานเทคโนโลยของแสงและเสยงเพอ

กระตนพฒนาการตามหลกของดนตรบำบด ซงใหความเพลดเพลน

ไปดวย

นอกจากน เรายงสามารถนำละครบำบด (Drama Therapy)

เขามาใชรวมกบ Optic Music ไดดวย ซงละครบำบดน ถอเปน

จตบำบดประเภทหนง คอการใชเทคนค กระบวนการของละคร เปน

เครองมอในการบำบด เพราะทำใหผปวยไดแสดงออกมามากกวา

คำพดเพยงอยางเดยว

ชนท 3 เปนหองพกผปวย และชนท 4 เปนหองพกผปวย

และหองประชม

ตวอาคารมความสวยงามและมลกษณะเดนทสามารถใชเปน

แลนดมารก (Land Mark) ของจงหวดเชยงใหมได โดยรปทรงของ

ตวอาคารมลกษณะเดนคลายเครองเปยโน อกทงยงใหความสะดวก

สบายสำหรบผทใชวลแชร (Wheelchair) สามารถเขาถงไดทกจด

อาคารหลงนยงออกแบบมาเพอสงเสรมการประหยดพลงงาน

และรกษาสงแวดลอม โดยใชแผงโซลาเซลลซงตดตงบนหลงคาของ

อาคาร ผลตกระแสไฟฟาจากพลงงานแสงอาทตย เพอนำกระแสไฟฟา

ทผลตไดมาใชประโยชนในกจการของโรงพยาบาล และจำหนายใหแก

การไฟฟาเพอเปนการเพมรายไดอกทางหนง ดวยคณสมบตของ

โซลาเซลลทเปนฉนวนปองกนความรอนเขาสตวอาคารได จงชวยลด

ภาระการทำงานของเครองปรบอากาศ และลดการปลอยกาซคารบอน-

ไดออกไซด กาซซลเฟอรไดออกไซดและกาซไนโตรเจนออกไซดจะไป

ผลตพลงงานไฟฟา ใชเชอเพลงชวภาพ ตลอดอายโครงการเกนกวา

2,577,825 กโลกรม นอกจากนยงเปนการเพมเสถยรภาพการผลต

พลงงานไฟฟาใหกบประเทศไทย อกทงยงเสรมภาพลกษณขององคกร

และเปนตนแบบในการศกษาพฒนาตอไปดวย

สถาบนพฒนาการเดกราชนครนทรเชอมนวา เมออาคาร

พฒนาการทางสมอง รางกาย และพฤตกรรมของเดกดอยโอกาส

สรางเสรจสมบรณแลว จะสามารถใหบรการการรกษาโดยเทคโนโลย

ททนสมย เพอชวยเหลอเดกทมพฒนาการลาชา เดกทมปญหาเกยวกบ

ความพการทางกาย ความพการทางสมอง เดกทมปญหาดานการ

เรยนร ปญหาพฤตกรรม และสขภาพจต ตลอดจนเดกดอยโอกาสได

มากขน เพอใหเดกดอยโอกาสสามารถอยไดในสงคม ดงปณธานทตง

ไววา เราจะชวยเหลอเดกและครอบครวใหสามารถพงพาตนเองได

สงทนำเสนอไปขางตนคอ กจกรรมททางโรงพยาบาล

ดำเนนการอยในปจจบนและกำลงจะดำเนนการในอนาคต

20 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 21

เพอพฒนาเทคโนโลยชวยเหลอเดกพการ หรอพฒนาการชาและผพการในชมชน

มาถงเรองระบบการดแลผพการในชมชน ทางสถาบน

พฒนาการเดกราชนครนทรไดมการลงนามบนทกความรวมมอ (MOU:

Memorandum of Understanding) โครงการพฒนาเครอขาย

สขภาวะสชมชนนาอย ระหวางองคการบรหารสวนตำบลดอนแกว

อำเภอแมรม จงหวดเชยงใหม และสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร

กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข เพอให อบต.ดอนแกว ซงเปน

อบต.แกนนำขยายการดำเนนงานออกไปยงเครอขาย

ขอกลาวถงนยามของความพการกอน ซงมระดบความ

รนแรงแตกตางกน ทเหนไดชดเจนคอ ณ ขณะนมกฎหมายทกำหนด

นยามประเภทของความพการทงสน 4 ฉบบในประเทศไทย ไดแก

พระราชบญญตการฟนฟสมรรถภาพผพการ พ.ศ. 2534, พระราช-

บญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542, พระราชบญญตหลกประกน

สขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545 และพระราชบญญตสงเสรมและพฒนา

คณภาพชวตผพการ พ.ศ. 2552

ป 2534 มกฎหมายฉบบแรกคอ พระราชบญญตการฟนฟ

สมรรถภาพผพการ พ.ศ. 2534 ไดนยามความพการไว 5 ประเภท

และประเภทท 5 เปนนยามทางกฎหมายทผด เพราะไปรวมผพการ

ทางสตปญญาหรอการเรยนรไวเปนประเภทเดยวกน ทงทความจรง

เปนคนละโรค โดยผพการทางสตปญญาหมายถง คนทมภาวะ

ปญญาออนขณะทผพการทางการเรยนร เพยงแตมความผดปกตใน

การทำงานของสมองบางสวนทแสดงถงความบกพรองในกระบวนการ

เรยนร แตยงมระดบสตปญญาปกต

ตอมาในป 2542 ทางกระทรวงศกษาธการกนยามความ

พการไวในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ซงแบง

ความพการเปน 9 ประเภท โดยนยามลกษณะของแตละโรคไวแตกตาง

กน

จากนนป 2545 กมพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหง

ชาต พ.ศ. 2545 ซงนยามความพการไปอกลกษณะหนง ซงมความ

ผอนปรน ไมเขมงวดเหมอนกบนยามเมอป 2534

จนกระทงป 2552 กฎหมายฉบบลาสดคอ พระราชบญญต

สงเสรมและพฒนาคณภาพชวตผพการ พ.ศ. 2552 ของกระทรวง

พฒนาสงคมและความมนคงของมนษยใหนยามของประเภทความ

พการ โดยแบงเปน 6 ประเภทคอ 1) พการทางการมองเหน 2) พการ

ทางการไดยนหรอสอความหมาย 3) พการทางกายหรอการเคลอนไหว

4) พการทางจตใจหรอพฤตกรรมหรอออทสตก 5) พการทางสตปญญา

และ 6) พการทางการเรยนร

เหตผลทหยบยกนยามของประเภทความพการมากลาวถง

เนองจากวา นยามเหลานทำใหกลมผพการมความมาก-นอยแตกตาง

กน บางประเทศในยโรปมเปอรเซนตของผพการสง เนองจากนยาม

ของเขาผอนปรนมาก และคอนขางมความหลากหลายของโรค

มาถงเรองของชมชน ซงมหลายภาคสวน ไมวาจะเปนทม

สาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถน องคกรทเกยวของกบงาน

ทางดานการศกษา และอาสาสมครตางๆ ลวนแตมความเกยวของกบ

22 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 23

ชมชน ขนอยกบวาเราจะจบพนทไหน ซงมความหลากหลาย กวางขวาง

มาก คดวาทประชมแหงนคงจะชวยทำใหเหนตนแบบ (Model) ของ

ชมชนตางๆ ทไดรบการพฒนาขนมา

ความจรง เราอยากเหนตนแบบของทางกระทรวงศกษาธการ

หรอหนวยงานทางดานการศกษาททำงานพฒนาเรองเดกทมปญหา

เกยวกบความพการในโรงเรยน อยากเหนภาพของการพฒนาระบบ

การดแลผพการใน อบต. หรอเชอมโยงกบตางประเทศ ทงการรบ

และใหความชวยเหลอประเทศรอบขาง รวมทงกลมอาสาสมครไมวา

จะเปนในหรอนอกประเทศ สงเหลานเปนสงทชวยจรรโลงและเชอมโยง

เปนจกซอวในชมชน

ทางดานของสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทรในการเชอม

โยงตรงสวนน สวนใหญจะเปนการพฒนาเทคโนโลยสำหรบสนบสนน

ทมงานในพนท อยางกรณของ อบต.ดอนแกว ทางสถาบนเองกชวย

พฒนาเรองของแนวทางและจดทำอปกรณสำหรบชวยเหลอผพการ

แนวทางในการพฒนาเดกและพฒนาการดแลผพการใน

ชมชน ตองใชระยะเวลาในการพฒนา ยกตวอยางแบบประเมนและ

คดกรองพฒนาการเดกกมหลายระดบ หนวยบรการปฐมภม (Primary

Care) ซงเปนระดบทใชในชมชนหรอระดบประชาชน แบบประเมนม

ความละเอยดถง 70 ขอ หนวยบรการทตยภม (Secondary Care)

ซงเปนระดบทมความยงยากซบซอนขนมา ม 300 ขอ และหนวย

บรการตตยภม (Tertiary Care) มมากถง 654 ขอ ซงทงหมดขนอย

กบพฤตกรรมพฒนาการของเดกวา อย ณ ตรงจดไหน

ทางสถาบนยงชวยเหลอในการจดหากายอปกรณและเครอง

ชวยความพการใหกบองคกรในทองถน ไมวาจะเปน อบต. หรอโรง

พยาบาล ซงตอนนไดมการจดอปกรณไปมอบใหกบหนวยงานตางๆ

ทวประเทศ รวมทงถายทอดเทคนคทจะพฒนาและชวยเหลอให

ผพการทงในสถาบนและชมชนไดมศกยภาพมากขน ทงกจกรรมบำบด

กายภาพบำบด การศกษาพเศษ จตวทยา ดนตรบำบด ละครบำบด

ธาราบำบด ฝงเขม อาชาบำบด ดนตรบำบด ฯลฯ เปนการแพทย

ทางเลอกทมความหลากหลายเปนอยางมาก ในสวนของศนยเดกเลก

กมรายการอปกรณตางๆ ทจะชวยในการสนบสนนใหสามารถหยบ

ยมนำไปใชในชมชนได

เรองของอปกรณทจะชวยเหลอใหเดกทมปญหาเกยวกบ

ความพการสามารถอยทบานไดบางครงเปนสงทเราหลงลมไป เหนวา

เดกอาจจะไมตองใชอปกรณเหลาน แตความจรง ถาหากไมไดใช เขา

อยทบานกจะตองนอนตลอด และอปกรณเหลานคอนขางหายาก ใน

เมองไทยไมคอยจะผลต จงจำเปนตองจดหาอปกรณจากตางประเทศ

โดยสวนใหญรบบรจาคจากตางประเทศ เนองจากอปกรณมราคาแพง

อปกรณบางอยางมไดมและผลตจำหนายในเมองไทย เดกๆ เหลานจง

จะไดมอปกรณนำไปใชทบานได ซงสวนใหญผทบรจาคไมไดมฐานะด

มาก บางคนเปนชางไมทประเทศสหรฐอเมรกา กวาจะเกบเงนมา

เมองไทยไดนานพอสมควร แตกยงสามารถหาอปกรณเหลานจาก

ประเทศสหรฐอเมรกามาบรจาคใหประเทศไทย ปหนงๆ หลายสบลาน

หรอบางคนเปนผพการชาวญปน ทกครงทเดนทางมาเมองไทย กจะ

ขนอปกรณตางๆ มามอบใหกบทางสถาบน เพอจะนำไปชวยเหลอ

ประชาชนทวประเทศไทยตอไป

24 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 25

ฝกการเรยนรและอาชพ ชวยเหลอเพอนำสการพงตนเอง

ตวอยางกจกรรมบรการของทางสถาบน เชน หองสมดของ

เลน โดยปกตถาเปนโรงพยาบาลทวไปหลงจากรบการรกษากจะมการ

จายยาให แตของเราจายเปนอปกรณใหผปกครองสามารถนำไปใช

ฝกเดกตอทบาน รวมทงอปกรณเหลานยงสามารถนำไปใชในศนย

เดกเลกตางๆ ไดอกดวย อปกรณเหลานเดกๆ เรยกวา “ของเลน”

เรามการทำกจกรรมกลม ในกลมของผปกครองทมความ

เขมแขงมหองฝกการเรยนรของผปกครอง ซงสวนใหญงบประมาณท

มไมเพยงพอ ตองอาศยบรษทตางๆ บรจาคมาให รวมทงยงม

กจกรรมกอนออกจากโรงพยาบาล เพราะทงเดกและผปกครองตางก

ตองการการฝกอาชพเพอใหสามารถออกไปหาเลยงชพไดดวยตนเอง

โดยวนพฤหสบด-ศกรจะมการจดตลาดนดขน เมอผปกครองพาเดก

มารบการรกษากขายของหาเงนไปไดดวย

นอกจากน กจกรรมบางกจกรรมเรากมการทำรวมกบ อบต.

ซงสวนใหญทางสถาบนจะชวยเหลอในเรองของการพฒนาเทคนคเปน

หลก อยางเชน ดนตรบำบด ละครบำบด อปกรณฝกกายภาพบำบด

และเทคนคการอบรมใหผพการมพฒนาการทดขน อกทงยงมการ

จดทำคมอการดแลผพการในชมชนรวมกบทาง อบต.ดอนแกว ซงม

ทงหมด 7 ขนตอน ตงแตการพฒนา จนถงการนเทศงาน และ

ประเมนผลการดำเนนงาน เนองจาก อบต.ดอนแกว ไดรบการยกยอง

ใหเปนตนแบบ อบต.เขตภาคเหนอ เรองการดแลผพการในชมชน

ดร.อบล ยะไวทยณะวชย ปลดองคการบรหารสวนตำบลดอนแกว อำเภอแมรม จงหวดเชยงใหม

เอกซเรยชมชน คนหาคนพการ มาในสวนของภาคปฏบต องคการบรหารสวนตำบลดอนแกว

เรมตนการดแลผพการ จากการทเราไดรบการถายโอนภารกจเรอง

เบยยงชพกอน

พอไดรบการถายโอนมา กเกดขอสงสยวา ทำไมผพการใน

ตำบลของเราจงมจำนวนนอย ทงทอตราสวนผพการตอประชากร

โดยทวไปคอนขางจะมาก โดยประชากรในตำบลดอนแกวมประมาณ

14,000-15,000 คน แตมผพการสงมาใหเราเพยง 37 คนเทานน

สมาชก อบต.ไมเชอ ขอดรายชอ จงรวาตวเลขดงกลาวนนไมจรง จง

รวมตวเปนกลมจตอาสาและรวมตวกนลงไปเอกซเรยในชมชนทก

หมบาน จนคนพบวา เรามผพการ 100 กวาคน และเปนผพการทก

ประเภท

กลมอาสาสมครพฒนาคณภาพชวตผดอยโอกาสตำบล

ดอนแกว ซงมทงสมาชก อบต.และกลมจตอาสาทมาจากประชาชน

จงเกดการรวมตวกนขน ณ ขณะนน พวกเรายงไมมความรเรองผพการ

แตอาศยวา ในพนทมสถาบนทดแลเรองนอย อยาง นพ.สมย ศรทอง

ถาวรจากสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร ซงชวยดแลทางดาน

วชาการ และอกหนวยงานทสำคญคอ ศนยการศกษาพเศษเขต 8

26 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 27

จงหวดเชยงใหม ซงรวมกบสมาคมสภาคนพการทกประเภทแหง

ประเทศไทย จดการฝกอบรมให เราจงสงกลมอาสาสมครเขาไปรบ

วทยายทธในเรองของการดแลผพการทบาน

ทมานนเรมตนจากตอนทกลมอาสาสมครลงชมชนไปเยยม

บาน พอเหนสภาพแลวรสกหดหมาก บางคนเปนผสงวยและเปน

ผพการ อกทงยงปวยซำซอนดวยโรคมะเรง สภาพบานกมอยเพยง

หองเดยว เปนทงหองนอน หองอาหาร หองขบถาย อยทเดยวกนหมด

และฝาผนงมรโหว สนขและแมวเขาออกไดสบาย เรองยงยงไมตอง

พดถง ไมมความปลอดภยใดๆ สงแวดลอมอยในขนแยมาก กลม

อาสาสมครจงมาคดวา พวกเราตองรวมกนดแล แตจะดแลอยางไร

จากนนเขากลงไปเจอสภาพของผพการคนอนๆ ทมญาต

พนองอย ปรากฏวา เมอเขาไปในหอง ทกคนถงกบผงะ เพราะกลน

แรงมาก ทนอนเหมนกลนปสสาวะและอจจาระ และไมรวาไดอาบนำ

บางหรอเปลา นานๆ ครงคงจะไดเชดตวท เหนสภาพอยางนจงคดวา

จะทำอยางไรใหญาตพนองของเขาหนกลบมาดแลใสใจผพการมากขน

จงเปนทมาซงทำใหเราตองสงกลมอาสาสมครไปเรยนร

กระบวนการดแลผพการทบาน

พอไดรบการถายทอดความรมา ทางกลมอาสาสมครกลงไป

สอนเทคนคการดแลใหกบญาตพนองของผพการ ตงแตการพลกตว

การทำความสะอาดแผลกดทบ ตลอดจนการชวยเหลอในดานตางๆ

โดยทำใหดกอน เมอญาตของผพการเหนกลมอาสาสมครลงไปเยยม

และทำความสะอาดให เขากเกดความละอายใจ เพราะบางททาง

กลมกรวมขนกนนำเงนไปซอทนอนหรอมงใหใหม หรอไปทำความ

สะอาดเชดถ ซกผาใหกบผปวยดวย

ญาตพนองบางคนมการปดกนไมใหกลมอาสาสมครเขาไป

เยยมบาน เพราะอายทมผพการอยในบาน โดยเฉพาะพอแมทมฐานะ

และตำแหนงหนาทในสงคม เขาอายทมลกเปนแบบน แตเราสงสาร

เดก กลมอาสาสมครจงพยายามอธบายจนผปกครองเขาใจและ

ยนยอมใหเขาถงตวลกหลานทเปนเดกพการในบาน จนในทสดเดกก

มพฒนาการทดขน เพราะเขาไดพดคยกบกลมอาสาสมครของเรา

ตรงนจงกลายเปนการทำงานเชงรก จากตอนแรกทลงไป

เอกซเรยในชมชนจนไดจำนวนผพการมา พบสภาพปญหา เมอทราบ

แลวกไปสอบถามวา นอกจากทเรามาเยยม ผพการยงตองการอะไร

จากชมชนเพอใหเขาสามารถดแลตวเองไดบาง เมอรวาตองการอะไร

เราจงมาจดกระบวนการให

บำบด-ฟนฟดวยภมปญญา และความรวมมอของชมชน

ตอนลงพนทเอกซเรยชมชน เราพบวา ผพการตองการอะไร

หลายสงหลายอยาง โดยเฉพาะโอกาสทจะออกมาพบปะกบสงคม

ขางนอก ออกมาทำกจกรรมใหสงคมยอมรบ จงมการคดกจกรรมกน

วา ทำอยางไรจงจะดงเขาออกบาน จนเปนทมาของการจดใหม

วนพเศษขนในวนแหงความรก เดอนกมภาพนธ ใชชอวา วนถกทอ

สายใย รอยดวงใจคนพการ (วนคนพการตำบลดอนแกว)

28 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 29

ผลจากการจดงานดงกลาว เราพบวา เขามความสขมากเมอ

ไดออกมาทำกจกรรม ไดพดคยถงสงทเขาตองการ จนเปนเหตใหเรา

สามารถเกบประเดนตางๆ มารอยเรยงจนเกดขอบญญต อบต.

ดอนแกว เรองการสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตผพการ ตำบล

ดอนแกว พ.ศ. 2551

หากผบรหารชดใดจะขนมาบรหาร อบต.ดอนแกวในวาระ

ตอไป เขาจะตองมแนวทางการดแลผพการตามขอบญญตฉบบน ถา

ไมทำตามขอบญญตทมไว ทางชมชนกจะลงโทษหรอประนามเขาเอง

เพราะถงแมผพการจะเปนกลมคนเลกๆ ในชมชน แตทกภาคสวนใน

ชมชนลวนตองมความสำคญเหมอนกนหมด เราจะตองทำใหผพการ

มศกดศรและความเทาเทยมในเรองสวสดการตางๆ แมกระทงการ

ทำกจกรรมในสงคม

จากการลงไปเยยมบานและไดพบสภาพบานทยำแยมากดง

ทไดเลาไป กลมอาสาสมครยงชวยกนสรางบานใหผพการใหม เพราะ

ถงเขาจะเปนโรคมะเรงระยะสดทาย กระนนเรากไมอาจทอดทง

คนในชมชน คนละไมละมอ ชวยกนหาวสดอปกรณมาสรางบานให

ผพการ ขอกำลงจากทหารมาเปนแรงงาน ผใหญบานชวยประกาศ

เสยงตามสายวา วนนมกลมอาสาสมครลงมาสรางบานใหกบคนนน

คนน ใครมกำลงมาชวยกมาได หากใครไมมกนำขาวหมอแกงหมอมา

เปนกองทพมาชวยกน ทำใหผพการในตำบลดอนแกวหลายคนไดรบ

การปรบปรงทอยอาศยทงซอมแซมและสรางทอยใหใหม

เราไปเจอผพการอกรายหนงซงพการดานการเคลอนไหวจาก

การประสบอบตเหต พอไปดสภาพบาน ถามวา หองนำอยไหนกไมม

เวลาจะปสสาวะหรออจจาระกใสถงไวและเอาไปทงหลงบาน กลม

อาสาสมครจงชวยระดมทนทรพยจากในชมชนและผบรหาร โดยไมได

ใชงบประมาณของ อบต.เลย เพอสรางหองนำใหผพการรายน หรอ

ผพการบางราย ไมมสงอำนวยความสะดวกในการขน-ลงจากบาน เรา

กไปปรบปรงสภาพบานใหวลแชร (Wheelchair) สามารถขนได เพอ

ใหเกดความสะดวกมากขน อกกรณหนง ทางทานนายก อบต.

มองวา ผพการตดเตยงคอนขางลำบากในการเดนเหน ทานจงคด

ภมปญญาชาวบานโดยใชไมไผรวกสรางทพยงตวผพการจากหองนอน

ไปยงหองนำ โดยมกลมจตอาสาทเปนชาวบานมารวมแรงชวยกน ถอ

เปนการใชวตถดบ ภมปญญา และความรวมมอในชมชนมาชวยในการ

บำบดและฟนฟสภาพจตใจรวมทงทอยอาศยใหกบผพการในชมชน

ศนยฟนฟสมรรถภาพคนพการ ผสงอายในชมชนตำบลดอนแกว

หลงจากการลงเยยมบานและทำกจกรรมอยางตอเนอง เรา

พบวา ผพการมจำนวนเยอะมาก ถาลงไปเยยมทกคนแบบนไมมทาง

ทวถงแน เพราะใชเวลาคอนขางนาน ทางกลมอาสาสมครจงคดวา

นาจะตงศนยสกแหงหนงเพอจะดแลผพการในตำบลดอนแกว เจา

สำนกสงฆสนเหมองประชาราม ทานจงบอกวา ทางวดมศาลาอยหลง

หนง อยากจะมสวนรวมในการชวยเหลอโดยมอบอาคารหลงนให

ทาง อบต.จงสงเจาหนาทลงไปชวยปรบปรงจนแขงแรงและภมฐาน

จดตงเปนศนยฟนฟสมรรถภาพคนพการ ผสงอายในชมชนตำบล

ดอนแกว

30 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 31

ไมเฉพาะแตผพการเทานน ดานผสงอายกจำเปนตองไดรบ

การฟนฟสมรรถภาพ เพราะผสงอายในอนาคต ถาไมไดรบการดแลก

อาจจะปวยเปนอมพฤกษอมพาต กลายเปนผพการทตองดแลเชน

เดยวกน เพราะฉะนนเราตองทำงานเชงรกเพอปองกนไมใหผสงอาย

ตองกลายเปนผพการ

เราไดรบความอนเคราะหจากศนยฟนฟอาชพคนพการหยาดฝน

ซงเปนหนวยงานสงกดกรมพฒนาสงคมและสวสดการ ลงมาชวย

สนบสนนเรองอปกรณบางสวนในการออกกำลงกายเพอฟนฟ

สมรรถภาพ และมาชวยสงเสรมดานอาชพใหกบผพการและผสงอาย

รวมทงยงไดรบความอนเคราะหกายอปกรณหรออปกรณบำบดจาก

สถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร มลนธขาเทยมในสมเดจ

พระศรนครนทราบรมราชชนน

สวนทาง อบต.กใหการสนบสนนดวยการสงเจาหนาทลงมา

ดแลทศนยฟนฟฯ 2 คน โดยคนหนงเปนเจาหนาทจาก อบต. สวน

อกคนเปนอาสาสมครจากชาวบานซงเรามคาตอบแทนให เพราะคนท

จะออกกำลงกายโดยใชกายอปกรณหรออปกรณบำบด ทกคนจะตอง

ไดรบการกระตนกลามเนอกอน ชาวบานทเราจางมาเปนอาสาสมคร

จะมหนาทนวดใหกบผพการและผสงอายกอนจะไปใชอปกรณตางๆ

นอกจากน ทานนายก อบต.ยงเหนวา ผพการและผสงอาย

บางคนอาจไมสามารถเดนทางมารบบรการทศนยฟนฟฯ ได ทานจง

จดหารถมาให 1 คน มาคอยรบ-สงผพการและผสงอายเพอมาใช

บรการ ซงรถคนดงกลาวเปนการขอรบการสนบสนนมาอกทหนง

ทางดานกจกรรมในศนยฟนฟฯ โดยปกตในแตละเดอน ทาง

อบต.ดอนแกวจะกำหนดใหมการจดวนเตมสขทกวนพฤหสบดท

สำนกสงฆสนเหมองประชาราม ซงจะมทงกจกรรมนนทนาการ และ

การฝกอาชพตางๆ ใหผพการไดหวเราะ มความสข แตผพการและ

ผสงอายซงมาจากทง 10 หมบาน อยากใหมการจดกจกรรมท

หมบานของตนเองบาง จงกำหนดใหมวนพฤหสบด 1 วน สำหรบจด

กจกรรมวนเตมสขสญจรเวยนไปยงวดตางๆ ในตำบลเดอนละครง

ผพการและผสงอายจากแตละทจะไดมโอกาสออกมาจดกจกรรมรวมกน

บรณาการกบภาคเครอขาย รปแบบการทำงานของ อบต.ดอนแกวเนนการบรณาการรวม

กนกบภาคเครอขาย เปนผลใหไมวาจะขอหรออยากไดอะไรกมกจะ

ไดสงทตองการ เพราะ 1) อบต.และกลมอาสาสมครคอยทำหนาท

เปนตววง ตวประสาน ในเรองราวตางๆ ของชมชน และ 2) เราไม

ไดทำงานคนเดยว แตมหนวยงานทชวยสนบสนนในพนท ซงเราดง

มาทำงานรวมกน เชน สวนของภาคราชการ เนองจากผพการในตำบล

ของเรามหลายประเภท ทางสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทร

กจะชวยดแลผพการดานการเคลอนไหวในการขอรถวลแชร (Wheelchair)

หรอไมเทา ทางมลนธขาเทยมฯ กใหความกรณาชวยทำแขน-ขา

เทยมใหกบผพการในพนท หรอทางวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

เชยงใหม เมอรวาทาง อบต.ดอนแกวทำงานเรองน กมการนำเรอง

การดแลผพการและสงอายเขาไปบรรจไวในหลกสตรและนำนกศกษา

พยาบาลลงมาชวยดแลเรองสขภาพจตของผพการ รวมทงเกบขอมล

32 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 33

ตางๆ และนำขอมลกลบมาให อบต.พจารณาในแตละกรณวา จะ

ชวยกนดแลและฟนฟผปวยอยางไร นอกจากนยงมมลนธผลชอ

มลนธบานสมานใจ องคการพเอช-เจแปน (PH-JAPAN) และหนวยงาน

ตางๆ ลงมาชวยกน

รปธรรมความสำเรจ: เทาทน ทวถง และเทาเทยม ผลลพธทเกดขน ตอนนพฒนาการของผพการในตำบลเราด

ขนอยางมาก โดยเฉพาะเดกดาวนซนโดรม จากแตกอนเขาชวยเหลอ

ตวเองไมได ทงทอาย 30 กวาปแลว แมแตภารกจสวนตวอยางการ

อาบนำ การเขาหองนำ กลมอาสาสมครของเราจงตองเขาไปเยยม

บอยๆ และครงหนงเรากถามนองผชายคนหนงวา คราวหนาถามา

เยยมอกอยากไดอะไรไหม จะซอหามาฝาก เขาตอบวา อยากไดแฟน

ใหหาแฟนมาฝากใหดวย แสดงวา พฒนาการของเขาดขนเพราะเรม

มความรสกทางเพศ

เมอเหนพฒนาการดขน เรากทำการตอยอด เนองจากทาง

สถาบนพฒนาการเดกราชนครนทรมการทำกจกรรมในเรองของละคร

บำบด โดยมอาจารยผสอนจากประเทศสหรฐอเมรกา เราจงนำเดก

ดาวนซนโดรมและเดกออทสตกซงมอย 4 - 5 คน เขาไปรวมฝกฝน

ดวย และในเดอนกมภาพนธนจะเรมออกแสดง

สงทองและตะลงมากคอ อาจารยผสอนใหเดกเหลานรอง

เพลงฝรง โดยใชเวลาสอนแค 15 นาท จากนนกใหขนรองพรอมกน

ปรากฏวา เขาสามารถทำได ในขณะทเราเปนคนธรรมดายงทำไมได

ดวยซำ เกงกวาคนไมพการเสยอก บางคนเปนเดกขอาย ไมพดไมคย

เดยวนกลายเปนเดกกลาแสดงออก สามารถสอสารกบเรารเรอง

นอกจากนทศนยฟนฟฯ ของเรายงมการฝกทำเรองงานฝมอตางๆ

เดกบางคนทำขนมเกงมาก เราสอนไปเขากอยากจะนำไปประกอบ

อาชพ ซงกมกองทนสำหรบไวใหผพการกยมไปลงทนดวย

นอกจากการมพฒนาการทดขนแลว ผพการยงมชวตความ

เปนอยทดขน เราเคยไปพบผพการคนหนงนาสงสารมาก ไมมแม

กระทงบตรประชาชน กลมอาสาสมครจงพาไปทำทงบตรประชาชน

บตรผพการ บตรผสงอาย และบตร 30 บาทรกษาทกโรค เพอชวยให

เขาไดรบสวสดการอยางเทาเทยมทกอยาง เดยวนเวลาไปไหนมาไหน

เขากจะยมพรอมกบชบตรประชาชนวา ตอนนเปนคนไทย 100

เปอรเซนต

ผพการของตำบลดอนแกวตองไดรบบรการ 3 ท. คอ เทาทน

ทวถง และเทาเทยม หลายคนบอกวา รสกมความภาคภมใจทอยใน

ตำบลดอนแกว เพราะทกภาคสวน ไมวาจะเปนกำนน ผใหญบาน

อบต. หรอองคกรอนๆ ทอยในตำบล ตางมาชวยกนดแล มอย

ครอบครวหนง นองสาวยายไปทำงานตางอำเภอ เขาอยากจะพา

พสาวซงเปนผพการและแมไปอยดวย ปรากฏวา เมออาทตยทผานมา

แมกบพสาวมาท อบต.บอกวา ไมอยากออกไปจากตำบลดอนแกว

ขอใหหาทอยใหหนอยไดไหม เพราะทเดมทเขาเคยอยเจาของจะใหออก

เนองจากขายใหคนอนไปแลว เรากถามวา ทำไมไมอยากไปอยกบ

นองสาวละ เขากบอกวา ไปทอนกลวไมไดรบการดแล ไมมกจกรรมทำ

อยทนแลวมความสข

34 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 1 | 35

ไมเพยงเทานน ผพการทอยตางอำเภอ ซงเคยมารวม

กจกรรมวนถกทอสายใยรอยดวงใจผพการ และรบฟงขาวสารตางๆ

จากเพอนผพการดวยกน เหนวา ทนใหความใสใจกบผพการ ปรากฏ

วา มการยายทะเบยนบานเขามาอยในตำบล ทำใหยอดผพการใน

ตำบลดอนแกวเพมขนและมอกกรณหนง เปนผพการสงวย 3 คนอย

ทจงหวดภเกต เขากขอใหทางนนสงตวกลบมา เพราะสมยกอนเคย

อยทตำบลดอนแกว

เราคดวา สงท อบต.ดอนแกวทำ นาจะเปนแบบอยางให

ทอนได แตจะเรมตนอยางไร จงจดทำคมอการดแลคนพการในชมชน

ออกมา โดยรวมมอกบทางสถาบนพฒนาการเดกราชนครนทรในการ

ชวยจดสงนกวชาการลงมาถอดบทเรยน ดงทงประชาชน พเลยง

ผปกครอง และเครอขายของ อบต.ดอนแกวซงปแรกมอย 20 แหง

(ทง อบต.และเทศบาล) มารวมกนถอดบทเรยนเรองการดแล

ผพการทบานและการตงศนยฟนฟฯ ณ สถาบนพฒนาการเดก

ราชนครนทร จนออกมาเปนหนงสอ 3 - 4 เลม สำหรบทองถนทวไป

ทสนใจ ใหเปนตวอยางของการทชมชนชวยเหลอซงกนและกน เปน

สวสดการสวนหนงจากชมชนสชมชน

กรณศกษา 2:

บทเรยนวดหวยเกยง และเครอขาย

38 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 39

กรณศกษา 2: บทเรยนวดหวยเกยง และเครอขาย

นางจรนนท วงศมา พยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลสนทราย ตำบลหนองหาร อำเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม การขบเคลอนเรองการดแลสขภาพประชาชนในพนท

งานดานชมชนของโรงพยาบาลสนทรายเรมตนมาจากการ

ทำศนยเดกเลกกอน ดวยการประเมนตนเองวา มกำลงจะเขาถง

ชมชนในขนาดและระดบไหน โดยตงตนจากเขตความรบผดชอบของ

โรงพยาบาล ซงอยในตำบลหนองหาร มเขตการปกครองแบบ

เทศบาลและ อบต.

เราฝงตวเขาไปอยในชมชนดวยรปแบบของพยาบาลประจำ

ครอบครว ประจำชมชน โดยใชเทคนค ทกษะ การเขาชมชน ทได

รบโอกาสและการบมเพาะ (เมลดพนธ) จากอาจารยหมอสพตรา

ศรวณชชากร ผอำนวยการสำนกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพ

ชมชน และสถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดลและ

ทมงาน ตงแตป 2540 เปนตนมา และถายทอดจากรนสรนใหกบคน

ทเขาไปทำงานกบชมชน เพอเปนการปรบกระบวนคดคนทำงาน

หลงจากเขาสชมชน ทำใหเราไดมองเหนถงภาวะสขภาพใน

มตตางๆ ทหลากหลาย สอดรบกบนโยบายของภาครฐและโรง

พยาบาล ทตองการใหเจาหนาทออกไปดแลผคนในชมชน โดยการ

เขาไปคลกอยในพนท ซงทำใหไดเหนการดำเนนวถชวต ไดฟงและรบร

เรองราวอารมณความรสกของผคนในชมชนในมตตางๆ ทำใหกระตก

(ปรบ) กระบวนการคดและปรบวธการทำงานทแตกตางไปจากเดม

เราเรมจากจดเลกๆ โดยไดเขาไปนำรองในสวนทสามารถทำไดกอน

ประกอบกบการทบทวนระบบการดแลสขภาพทผานมา พบวา กรอบ

การปฏบตงานในโรงพยาบาลทำใหเกดขอจำกดในการดแลสขภาพ

ผรบบรการทเชอมโยง ทำใหตองนำบทเรยนทผานมาประมวลและ

ทบทวนวา แนวทางทจะขบเคลอนไปขางหนาในการดแลสขภาพ

ควรจะเปนรปแบบไหน อยางไร จงเปนทมาของแรงบนดาลใจททำให

เราตองการขบเคลอนพฒนาเรองการดแลสขภาพของประชาชนใน

พนททไมซำรอยเดมเพอใหรเทาทนความเจรญแบบกาวกระโดดท

เขามาสชมชน

คนพการเปนคนกลมหนงทเราตองดแลในพนท ซงมการ

บรการเชงรกในหลายรปแบบผานงานประจำททำ โดยมรปแบบการ

ทำงานเหมอนกบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล (รพ.สต.) แตกตาง

ทเราใชสถานทวด ศาลาอเนกประสงคในชมชนแตละหมบานเปนท

จดใหบรการสำหรบผปวยโรคเรอรง ความดนโลหต โรคเบาหวาน

ทำใหผปวยและประชาชนมารบการรกษาสะดวกและแลกเปลยนการ

ดแลสขภาพเสมอนเปนพอแมพนอง มความเปนกลยามตรและนำไป

สการวางแผนการดแลสขภาพอยางมสวนรวมตอเนองเชอมโยงทง

40 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 41

ระดบบคคล ครอบครว ชมชนและองคกรปกครองสวนทองถน กอปร

กบผอำนวยการโรงพยาบาลไดใหโอกาสใหพาทมงานเปดศนยสขภาพ

ชมชนโดยแยกตวออกจากโรงพยาบาลมาทำงานในชมชน ซงหางจาก

โรงพยาบาลเพยง 3 กโลเมตร ทำใหทางทมงานเรยนรในการจด

รปแบบบรการทสอดคลองกบศกยภาพและความตองการของชมชน

รวมทงของทมงานทไดเรยนรจากการบรหารจดการงานสขภาพชมชน

ทคลองตว อสระ และมกระบวนการคดทแตกตางไปจากเดม (นอก

กรอบ)

จากการเขาไปทำงานในชมชนไดเหนและรบรความรสกของ

ผพการและญาตทงมตทางกาย จตใจ สงคม เศรษฐกจ ทำใหเกด

ความอยากทจะแบงเบา ผองถายชวยเหลอเยยวยาใหดขน กอนหนา

นน ทางโรงพยาบาลไดเคยมโอกาสทำงานรวมกบทานพระครมาแลว

ครงหนง แตไมตอเนองไมยงยน เนองจากขอจำกดของคนใน

โรงพยาบาลทมภารกจคอนขางมาก สงผลใหการทำงานเกดความ

ไมตอเนอง แตทานพระครมใจทอยากจะทำงานอยตลอดเวลา จงถอ

เปนบทเรยนวา เราจะตองมการตอยอดในเรองของการใหชมชนเขา

มามสวนรวม ในป 2548 จงเขยนโครงการพฒนาระบบการใหบรการ

ฟนฟสมรรถภาพผพการในชมชนผานสำนกงานหลกประกนสขภาพ

แหงชาต (สปสช.) และไดรบการอนมตในวงเงนจำนวน 1 แสนบาท

และไดนำโครงการไปปรกษาทานพระครสธรรมานสฐเจาอาวาส

วดหวยเกยง วาจะใหความกรณาชวยเหลออยางไรไดบาง ทานกม

จตเมตตาใหอาคารหลงหนงในวดมาสรางเปนศนยฟนฟสมรรถภาพ

ผปวยอมพฤกษอมพาตวดหวยเกยง

การสรางการมสวนรวมเรมจากการคดเลอกจตอาสา ไดไป

ปรกษาและนมนตทานพระคร มสวนรวมในการคดเลอกจตอาสาและ

สรางแรงจงใจการจะเปนจตอาสาทด สวนหลกสตรการฟนฟสมรรถภาพ

ของจตอาสา ประสานงานกบทางนกกายภาพบำบดทโรงพยาบาลให

มาจดทำหลกสตรเพอชวยฝกฝนอาสาสมครและจตอาสากอนจะไป

ทำงานทศนยฟนฟฯ สำหรบผปวยและญาตทางทมงานซงนำโดยทาน

พระครสธรรมานสฏ และทมสขภาพไดสรางความเขาใจกอนดำเนนการ

ใหกบญาตและคนพการถงสถานการณคนพการดานการเคลอนไหว

ในชมชนซงมทงหมด 67 ราย เกยวกบแนวทางการเขามารบบรการท

ศนยหวยเกยง และบรการทจะไดรบซงจะเปดเฉพาะภาคเชา การ

ดำเนนการทศนยหวยเกยงทานพระครเปรยบเสมอนนกจตวทยาท

ชวยเตมพลงใหกบคนพการและญาตทเขามารบบรการ ซงตองการ

พลงใจทจะตอสเพอดแลสขภาพของตนเอง ภาคบายเปนบรการฟนฟ

ผพการทบานในรายทไมสามารถมาทวดไดโดยรวมกบจตอาสา

ลงชมชน คนขอมล เสรมพลง สรางคณคา

การลงชมชนเพอไปดแลคนพการ เปนสงทเราทำอยาง

ตอเนองมาตงแต 7 ปทผานมา และมการพฒนาตอเนอง ปจจบน

ทศนยฟนฟฯ ทวดทาน พระครจะประสานและหาแหลงทนเอง

โรงพยาบาลจงใหการสนบสนนเฉพาะในสวนของเจาหนาท ไมวาจะ

เปนนกกจกรรมบำบด นกกายภาพบำบด พยาบาล และแพทย

อายรเวทไปชวยปฏบตงาน

42 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 43

หลงจากนน เรากมการสรางทมจตอาสาประจำหมบานเพอ

จะใหชมชนไดเขามามสวนรวมดแลในหมบานตนเอง โดยเขาไป

ประสานงานกบองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ในการคนขอมล

เรองจำนวนคนพการทอยในชมชนซงตองไดรบการดแลอยางตอเนอง

ใหกบ อปท. เพอจะของบประมาณสนบสนน และวางแผนการ

ทำงานรวมกน เมอไดรบงบประมาณกนำมาขบเคลอน โดยมการสรป

ประเมนความพรอมและความตองการของทมจตอาสากอนนำไปจด

ทำหลกสตร เพอใหมความสอดคลองกบการเขามาดแลคนพการ

ตลอดจนมการประชมแลกเปลยนและวางแผนกาวตอไปในการ

พฒนาชมชนวา จะทำอยางไรใหเกดความตอเนองและยงยน

ปจจบน จากผลงานของทมจตอาสา เรามการเพม Home

ward (การใชบานเปนเรอนผปวย) ในชมชน ซงเปนการเชอมโยงจาก

โรงพยาบาลไปสชมชน โดยมทมจตอาสาเปนตวกลางในการสอสาร

และมอาสาสมครประจำหมบาน พยาบาลประจำหมบาน ตลอดจน

เจาหนาทจากโรงพยาบาลเขาไปดแล ทำใหผปวยไมตองเดนทางไป

เขารบการรกษาตว (Admit) ทโรงพยาบาลเอกชนหรอโรงพยาบาล

อนๆ

การเสรมพลง สรางคณคาใหกบทมจตอาสา ผปวย และญาต

เมอระยะเวลาผานไปนานเขา กทำใหเกดความถดถอย

ทอแทของทมผดแล ญาต และผปวย เราจงตองมการเตมพลงใหแก

กนและกน โดยเฉพาะจตอาสาทเขามารวมทมกบเรา ดวยการแลก

เปลยนเรยนรผานการเลาเรองราวทเกดความภาคภมใจและเหนผคน

ทไปดแลมอาการดขน เปนการเตมพลงใหแกกนและกน โดยระยะแรก

จะมการจดวงแลกเปลยนเรยนรกนทกเดอน หลงจากนนกจะมทก 2

เดอน สงสำคญทไดเรยนรจากทมจตอาสากคอ ความละเอยดออน

ความสวยงามทไดทำงานในพนท ถาเราถามอาสาตรงๆ วา มอะไร

จะบอกไหม อาสาจะไมตอบ แตถาเราชวนพดชวนคยถงสงทเขาทำ

ในพนท เขาจะคอยเลาใหฟงวา การทคนพการดขนแมสกเลกนอยก

เปนความภาคภมใจ การมวงแลกเปลยนเรยนรรวมทงใหอาสาเขยน

บนทกบอกเลาเรองราวสงทเขาไดทำในแตละวนแตละคนเปนภาษา

ชาวบาน เชน วนนยกแขนไดมากนอยขนาดไหน หนงอาทตยผานมา

เปนอยางไรบาง เมอนำมาอานเลาสกนฟงแลวกรสกมคณคา เกน

ความคาดหวง เปนเรองของการเตมพลงททำใหทมมความสขไปดวย

สงทเรยนรหลงปรบกระบวนคด

จากการทำงานทผานมา สงทตำบลหนองหารไดเรยนร ม

ดงน 1) รปแบบการสอสาร การสอสารแบบ 2 ทาง (2 Way

Communication) มความสลบซบซอน คอนขางจะไปไดดและ

รวดเรวในระดบชมชน เปนการชวยเหลอดแลผปวยในระยะ “เวลา

ทอง” ของคนพการทจะตองไดรบการรกษาในโรงพยาบาลและฟนฟ

หลงแพทยใหกลบบาน โดยมจตอาสาชวยพามาสง บางครงกเปน

ผประสานกบทาง อปท. ชวยจดรถรบ-สง บางครงประสานรถของ

โรงพยาบาล เพอรบสงผปวยเหลานลวนเปนผลพวงจากการสอสาร

ทงสน

44 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 45

2) ระบบการเชอมโยงการดแลทตอเนอง เนองจากความเปน

สหวชาชพ ทำใหมขอจำกดหลายประการในการสอสารกน แตระบบ

ของจตอาสาททำอย เปนสงทชวยการดแลผปวยไดดขนมาก

3) กระบวนการสรางจตอาสา ทมจตอาสาของเรามทง

ผสงอาย ญาตผปวย และอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.)

โดยรนท 1 เปนผสงอาย ซงมความถนดในการพดคย เตมกำลงใจ

ซงกนและกน รนท 2 เปนจตอาสาทเกดจากโครงการของ สปสช.ท

วดหวยเกยง รนท 3 เปนจตอาสาทอยในชมชน ซงตอนแรกมาจาก

4 หมบาน แตเนองจากตำบลหนองหารมทงหมด 13 หมบาน เมอ

จตอาสาทง 4 คนไดไปเยยมบานคนอนกทำใหเกดการเรยนรวา บาน

ของเราทำไมเราไมดแล ตอนนจงมจตอาสาครบทกหมบาน ซง

สวนใหญเปนจตอาสาทมาจาก อสม.

4) กระบวนการพฒนาคนทำงาน แมวาเราจะทำงานแบบ

สหวชาชพในการดแลผปวย แตบางครงกยงคงตดในความเปนวชาชพ

อย แตกตางจากการทำงานรวมกบชมชน ทมการแลกเปลยนอยาง

คอนขางจะเรยงรอยไปดวยกนไดด ถอวา ไดปรบกระบวนการคด

ของคนทำงานคอนขางมาก สงทตามมากคอ ทำใหเรามพลงในการ

ทำงานอยางตอเนอง

5) เกดศนยการเรยนรในชมชน ทงในสวนศนยสขภาพชมชน

ตำบลหนองหารและวดหวยเกยงไดกลายเปนแหลงเรยนรทงถายทอด

และฝกปฏบตของคณะศกษาดงาน นกศกษา จตอาสาทงในและนอก

พนท

ขบเคลอนงานสระดบอำเภอ สงทอยากจะขยายผลตอเนองจากงานททำอยคอ การ

ขบเคลอนสระดบอำเภอ แมความจรงแตละพนทจะทำงานในลกษณะน

อยแลว แตสวนใหญทำแลวไมเกดความยงยน เมอโครงการจบกจบ

เราจงนำทมทเกยวของทงในสวนของสำนกงานสาธารณสขอำเภอ

(สสอ.) โรงพยาบาล เจาหนาทซงอยในชมชน เขามาพดคยรวมกน

โดยมการตงคณะทำงานเพอจดเตรยมงาน ในนามคณะกรรมการ

ประสานงานสาธารณสขระดบอำเภอ (คปสอ.)

การดำเนนการเพอขบเคลอนในเรองดงกลาว จะมการใช

ขอมลมาเปนเครองมอในการ “กระตกคด” ใหเจาหนาทในโรงพยาบาล

และ รพสต. ไดมองเหน ซงขอมลและสถานการณโดยไดรวบรวม

ขอมลมาจากองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ทไดรบเรอง

เบยยงชพ จากขอมลขนทะเบยนคนพการของกระทรวงการพฒนา

สงคมและความมนคงของมนษย (พม.) และขอมลจากจตอาสาใน

ชมชนทลงเยยมบานโดยเทยบเคยงกนในระดบหมบาน ตำบล เพอให

เหนถงจดออนในการเขาถงและจดทจะตองพฒนา รวมทงมการเลา

เรองดๆ จากพนทซงเปนรปแบบทดำเนนการทผานมา ในเวทแลก

เปลยน หลงจากนนกมการวางแผนและแนวทางพฒนาตอเนอง โดย

การกำหนดพนทเปาหมาย (พนทหลกพนทรอง) ของอำเภอสนทราย

ซงจะขยบไปใหสอดคลองตามปญหา บรบทและความพรอมของ

เจาหนาท โดยมการเตรยมความพรอมสรางความเขาใจใหเจาหนาท

ในสวนของโรงพยาบาล และ รพสต. และจดใหมการแลกเปลยนเพอ

สรปบทเรยนรวมกน

46 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 47

หลงจากนน จงจะเตรยมการ Training ทมจตอาสาระดบ

อำเภอโดยใชบทเรยนจากตำบลหนองหารเปนแนวทาง ทงในการเตรยม

คนทำงาน ระบบการดแลทตอเนองยงยน คนทจะเปนจตอาสาจะ

ตองมคณสมบตแบบไหนจงจะเกดความยงยนได สงหนงทไดเรยนร

คอ จตอาสาในรนท 4 ของเราจะเปน อสม.เปนสวนใหญ ซงเนนใน

เรองเทคนควธการ เนองจากการฟนฟผปวยทบานจำเปนตองใชพละ

กำลงมากพอสมควรและเปนบทบาทของ อสม.ทดแลประชาชนซงด

จะมความยงยนมากกวากลมอนๆ สวนจตอาสาผสงอาย จะมความ

ถนดในการชวนพดชวนคยใหกำลงใจซงจะทำใหการดแลมคณภาพ

และยงยน

ทานพระครสธรรมานสฐ เจาอาวาสวดหวยเกยง ตำบลหนองหาร อำเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม

เรองทอยากจะนำมาเลาใหฟงวนน มอย 4 ประการคอ

1) แนวคด 2) แนวทางในการดำเนนการ 3) ผลทไดรบ และ 4) สงท

จะทำตอไป

ประการท 1 คอ แนวคด แนวคดของทางวดหวยเกยงเกดมาจากความมงหมายทวา

จะทำอยางไรใหคนมาวด นอกเหนอจากวนพระ เพราะวนพระนนคน

มาอยแลว แตนอกจากนนวดเงยบเหงา จงเรมจากการทำกจกรรมทก

เรองทกอยางทชมชนเขาตองการจะทำ อาจจะไมมแบบสอบถามเปน

ลายลกษณอกษร แตเปนคำพด จากการเจอกนแลวกถามไถวา เดอนน

จะทำอะไรด อนนเปนแนวคดทเราอยากจะทำใหวดหวยเกยงเปน

ศนยกลางของเรองราวตางๆ ในชมชน

ประการท 2 คอ แนวทางในการดำเนนการ จดเรม ขอท 1 ตองสรางฐานใหแขงแรง โดยการปรบ

แนวทางความคดของทมงานในวด เชน เจาอาวาส พระลกวด เดกวด

วาหากตองการจะทำกจกรรมลกษณะน เราจะหาใครเขามามสวนรวม

บาง แลวจงเรยกประชมกนในวด เพอใหพระในวดเขาใจและอยาก

จะทำกจกรรมรวมกนกอน เพอไปตอบคำถามทวา ทำอยางไรใหคน

เขาวด

จากนนจงใชทนทมอยตอยอด ไดแก หมอนวดแผนโบราณ

ซงเปนสงททางวดดำเนนการมากอนอยเปนทนเดมแลว กจกรรม

ดงกลาว เรมตนจากททางสาธารณสขมาอบรมการบบการนวดให

ชาวบาน แตอบรมแลวกจบตรงนน ไมมสถานทใหหมอนวดไดนง

บรการ จงบอกใหมาอยทวด เรามอาคารให โดยตอนแรกทกอยางฟร

หมด เรมจากหมอนวด 1 คนกอน แตปจจบนนมหมอนวด 8 คน

พอมรายไดขนมา ตอนนไมฟรแลว ตองชวยเหลอทางวดบาง

ตอมาคอ เตรยมสถานทและจดสงแวดลอม กอนจะมาทำ

ศนยฟนฟสมรรถภาพผปวยอมพฤกษอมพาตวดหวยเกยง เรามการ

ตระเตรยมวา สถานทหรออาคารตรงไหนพอจะจดไวใหกบเจาหนาท

โรงพยาบาลและผปวยทจะมาฟนฟทวดได จงตกลงใชศาลาการเปรยญ

48 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 49

ของวดทำเปนศนยฟนฟฯ ซงเรองภมทศนถอเปนเรองสำคญทสด

โดยเฉพาะกบผปวยอมพฤกษอมพาต ผพการหรอบกพรองทางการ

เคลอนไหว เพราะโรคนไมมยาใหกนทวด แตอาจจะกนยาของ

โรงพยาบาลกเปนอกเรองหนง เพราะฉะนนอาคารสถานท ภมทศน

ตองสปปายะ (ทยงใหเกดความสบาย) รมรน สะอาด ทำใหคนปวย

เกดความสบายใจ คนปวยบางคนมาทศนยฟนฟฯ ยงไมทนไปเจอกบ

เจาหนาทเลย บอกวา หายแลว เพราะภมทศน อาคารสถานทด

นนเอง

ทางดานบคลากรและอปกรณกตองมความพรอม บคลากรมอย

3 สวนคอ 1) เจาหนาทโรงพยาบาล 2) จตอาสา และ 3) อาสาสมคร

จตอาสาแตกตางจากอาสาสมคร ถาเปนจตอาสาคอ ทำงานโดยไมม

เงอนไข ไมหวงผลตอบแทนใดๆ ทงสน จะมาหรอกลบกโมง หรอไม

มากได ถาหากมากดแลกนตามอตภาพ แตอาสาสมครตองมาทำงาน

ตามเวลา ตามกฎเกณฑทเราตงไว เพราะมคาตอบแทนเปนเงนให

นดหนอย โดยบคลากรตองทำหนาทสรางความบนเทง (Entertain)

ใหกบคนปวยและญาตคนปวย

แนวทางในการดำเนนการขอตอมา ขอท 2 ประสานความ

รวมมอ เชอมพลง (กาย-ปญญา) + เชอมทน ประสานงานขอความ

รวมมอกบหนวยงานอน ในลกษณะของ บวร (บาน/ชมชน วด

ขาราชการ/ โรงพยาบาล/ โรงเรยน/ หนวยงานอนๆ) โดยมวดเปน

ศนยกลางใหเจาหนาทจากหนวยงานตางๆ กบผปวยมาพบกนทวด

แตคนทง 2 กลมจะมาได เราตองทำใหวดเปนสถานททคนอยากจะ

มากอน โดยการทำใหบคลากรภายในวดและทมงานเปนทเชอมน

เชอถอของคนทมารบการรกษา

คนปวยทมาศนยฟนฟฯ ม 2 ระดบ ไดแก 1) เปนคนจน

คนรากหญา ซงไมเลอกมาก ไมเคยถามวา ระบบการดแลรกษาม

มาตรฐานขนาดไหน ระดบไหน และ 2) เปนคนรวย จะตองถามหา

มาตรฐานกอนวา ใครจะเปนคนดแล มพยาบาล นกกจกรรมบำบด

นกกายภาพบำบดไหม ใครรบผดชอบ โรงพยาบาลมาดวยหรอเปลา

รปแบบการใหบรการภายในวด จะมหมอนวดแผนโบราณ

คอยใหบรการแกผทเขามารบการรกษา ซงการนวดมอย 2 อยางคอ

1) นวดคลายเครยดเพอสขภาพ ใครอยากนวดกมานวด จะปวยหรอ

ไมปวยกมานวดได และ 2) นวดเพอรกษา อนนตองปวย ถาไมปวย

เราไมนวดให นอกจากการนวดแลวยงมการแชมอ แชเทา ประคบ

สมนไพร ฝงเขม เปนตน

ทางดานบคลากร ตอนนเรามนกกจกรรมบำบด 2 คน

นกกายภาพบำบด 1 คน พยาบาล 1 คน แพทยอายรเวท 1 คน

รวมทงยงมอาสาสมครและจตอาสา ซงทางโรงพยาบาลสนทราย

สงมาใหประจำอยทศนยฟนฟฯ ซงเจาหนาทโรงพยาบาลมทงทมาอย

แบบประจำและแบบ 2 วนตอสปดาห แลวแตหนาทความรบผดชอบ

ของแตละคน

ขอท 3 ปรบปรงและพฒนาอยางตอเนอง คอ ตองมการ

ประเมนผลการทำงานของเจาหนาทและคนปวย สำหรบการประเมน

เจาหนาท เชน การตงคำถามวา ทำงานเปนอยางไรบาง มความสขไหม

ซงเปนการประเมนในแบบของเราเอง ขณะททางหนวยงานตนสงกด

กอาจจะมการประเมนอกรปแบบหนง สวนการประเมนคนปวย ม 2

ดานคอ กายกบจต ถาเปนคนปวย เขาจะปวยทางกาย เปนอมพฤกษ

50 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 51

อมพาต หรอพการ แตญาตคนปวย จะปวยในเรองของสภาวะจต

เนองจากการดแลคนปวยนน หากระยะเวลาไมนาน แคประมาณ 7 วน

กยงรบสภาพได แตถาผานไปเปนเดอนเปนป ญาตสวนใหญเรมจะ

รบสภาพไดยาก เพราะมเรองของเศรษฐกจเขามาเกยวของดวย เรา

จงตองดแลทงคนปวยและญาตคนปวย

จากนนจงหาสวนทจะพฒนาเพมเตม โดยการใหชมชนเขา

มามสวนรวม ซงหมายถง กลมจตอาสาและอาสาสมครทไดกลาวถงไป

และตองทำงาน 2 ระบบทงในเชงรกและเชงรบ ตอนเชาทำงานเชง

รบคอ คนปวยในชมชนสามารถเดนทางมายงวดได สวนตอนบาย

ทำงานในเชงรก ทงจตอาสา อาสาสมคร และเจาหนาทโรงพยาบาล

ออกสชมชน

การดำเนนการแกไข ทางวดมเงอนไขทตงไวสำหรบคนปวย

ทจะมาอาศยอยในวดวา คนปวย 1 คนจะตองมญาตมาดแลดวย ถา

ไมมา ไมรบ โดยพจารณาตามสภาวะสขภาพ และเมอมาแลวญาต

ตองมาฝกกบเจาหนาทของเรา เจาหนาทใหคนปวยทำอะไร ญาตตอง

ทำตามนน เผอวาจะเอาไปฝกเองทบานได และอกสวนหนง เปนการ

ปองกนเวลาคนปวยเกดอบตเหต หรอถาพาคนปวยมาใหดแลแลว

ญาตไมมา หากเกดอบตเหตใดๆ ขน เราจะไมรบผดชอบ เพราะกลว

ปญหาเรองขนโรงขนศาล ดงนนจงตองปองกนไวกอน

ประการท 3 ผลทไดรบ

ทางวดหวยเกยง ซงหมายถง เจาอาวาส พรอมทงพระภกษ

และสามเณร เกดการพฒนาจต ทำใหมจตอาสาทจะชวยเหลอสงคม

อกทงวดยงไดทำหนาทเปนศนยการเรยนร และเปนคลงวสดของ

คนพการในชมชน

ศนยการเรยนรชมชนวดหวยเกยง เปนสถานทศกษาดงาน

ทงในประเทศและตางประเทศ เฉพาะเทาทจำไดในเดอนน มคนจาก

จงหวดกรงเทพฯ เขตบางกะป มาดงาน 1 ครง จำนวน 160 คน เขต

ปอมปราบศตรพายมาดงานไปแลว 2 ครง ครงละ 200 คน รวมแลว

เดอนนมคนไปดงานทวด 500 กวาคน วดของศนยท อบต.ดอนแกว

กเคยไปดงานทวดอย 2 - 3 ครง ซงศนยฟนฟฯ ของเรากบ อบต.

ดอนแกวมความแตกตางกน เพราะ อบต.ดอนแกวทำงานกวาง สวน

ของวดหวยเกยงทำงานอยในกรอบ บางอยางคดไดพดไมได บาง

อยางคดไมไดพดได บางอยางทงคดและพดไมได เพราะมกรอบทถก

จำกดอย

รวมทงทางวดยงเปนสถานทฝกงานของนกศกษาภาควชา

กจกรรมบำบด คณะเทคนคการแพทย มหาวทยาลยเชยงใหม ซงมา

ฝกงานทวดอาทตยละ 2 วน หรอหนวยพยาบาลทจงหวดกรงเทพฯ

จงหวดพะเยา แมแตนกศกษาจากประเทศญปนกมาเรยนรทวดเชนกน

นอกจากน วดเปนคลงวสดของคนพการ ไมวาจะเปน เตยง

นอนคนปวย รถเขน เครองผลตออกซเจน ไมเทา และอปกรณตางๆ

ถาชมชนมปญหา กสามารถมาหยบยมทางวดไปใชได ซงอปกรณ

เหลานลวนแตไดรบมาจากการบรจาคของผมจตศรทธา

สวนผลทคนปวยและครอบครวไดรบคอ ทงคนปวยและ

ญาตคนปวยมสขภาพกายและสขภาพจตดขน เหตทพดอยางนได

เพราะปจจบนมผเขามารบการรกษาเพมมากขนเรอยๆ อาคารของ

52 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 53

ศนยฟนฟฯ ม 2 ชน 8 หองนอน มคนปวยมาพกอาศยนอนอย

6 คน จากเรมแรกทตองไปงอ ตองมรถไปรบคนปวยเดนทางมารกษา

ทวด ไมตองแลว ตอนนมคนปวยมาทวดไมตำกวา 15 - 40 คนตอ

1 วน ทำใหวดเรมคบแคบ กำลงจะซอทดนเพอขยายททางเพมเตม

เขาขายให 2 ไร 2 งาน 1,068 ตารางวา วดมเงนอย 2 ลานบาท

ขาดอก 1.5 ลานบาท ถอโอกาสฝากบอกบญทกคนดวย

ดานของชมชนไดอะไรบาง ชมชนไดความเขมแขง เมอวด

และพระในวดเปนทพงของชมชนได ชมชนกเกดความรก ความศรทธา

ในวด ชวยเหลอดแลวดและดแลพระสงฆ

สงทเลามาทงหมด หวใจสำคญทสดตองเรมจากตวเรากอน

ทำอะไรทเราชอบทำทสด เลอกทำตรงนนกอนแลวขยายไปถงชมชน

เอากจกรรมทเขาทำ มาทำใหชมชนเขมแขง เมอชมชนเขมแขงเราจะ

เอาอะไรไปวางกไดเหมอนกบทคณหมอประเวศ วะส กลาวไววา

ชมชนซงอยเบองตำนนเปนเรองของความสข ความสามคค ตางจาก

เบองบนทเปนเรองของอำนาจ การเมอง

ประการท 4 สงทจะทำตอไป โครงการททางวดหวยเกยงตองการจะขยายผลตอ ม 2

โครงการคอ 1) โครงการชราบาลดแลคนพการและคนสงอาย แบบ

เชาไป-เยนกลบ เพอเปนการชวยเหลอผดอยโอกาสทางสงคม เชามา

ไปทำงาน เอาพอแมมาฝากไวทวด จะมเจาหนาทคอยดแล และม

กจกรรมตามทคนสงอายตองการจะทำ จากนนตอนเยนกมารบกลบ

บานไป

ทำไมตองทำตรงน เพราะทผานมา พอแมเลยงลกโดยหวง

จะใหลกเกง เรยนหนงสอเกง แตสอบตดแลวไปอยทไหนกไมร

ทำงานทไหนกไมทราบ ไมมใครคอยดแลพอแม ถาเปนพอแมทแกเฒา

แลวยงอยเปนคกนไมคอยมปญหา แตหากเปนพอหรอแมเชงเดยวจะ

เงยบเหงามาก มความทอแท นกวาถกทอดทง ความจำเสอม เกด

โรคเครยด และทำรายตวเอง

ทมาของโครงการ เกดจากกรณของครอบครวหนงทมอนจะ

กน ลกและพอออกไปทำงานขางนอก เหลอแมอยบานเพยงคนเดยว

ทนแมลนหกลมในหองนำ กวาลกจะกลบมาเหน ดทชวยเหลอไวทน

แตกยงนอนเปนเจาหญงนทราอยจนบดน จงอยากจะใหมโครงการน

เกดขน เพราะเราดจากสภาพสงคมในปจจบนเปนหลก สงคมม

ปญหาตรงไหนเราแกตรงนน

2) โครงการอนบาลเดก เพอทำหนาทดแลเดกแรกเกด ถา

แมเดกไปทำงาน ปกตจะใหยาหรอยายดแลหลานอยทบาน กใหนำ

มาเลยงดทศนยในวดแทน ฟรทกอยาง นำฟร ไฟฟรหมด ทงเดก

และผใหญ แตมเงอนไขวา ตองหอขาวมากนเอง ถาไมหอขาวมาเสย

สตางคแนนอน

งานทงหมดททำมา เพอนำไปสชมชนเขมแขงตามวถของ

ชมชน คำวาชมชนเขมแขงนน เขมแขงอยางไร กอนหนาน เคยม

งบประมาณจาก สปสช.ใหมา 1 แสนบาท พอหมดเงน ทกอยางหยด

ทนท เพราะเอาสตางคมากอน แตชมชนยงไมมความเขมแขง ถา

ชมชนเขมแขง โครงการจะสามารถตอยอดไปได

54 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 2 | 55

ตอนนนพอเงนหมดลง กกลบมาคดวาจะทำอยางไร จงจด

ประชมทงคนปวย ญาตคนปวย เจาหนาท จตอาสา และอาสาสมคร

มานงคยพรอมกนวา ขณะนเงนหมดแลว อยากถามวา โครงการททำ

มานดไหม ถาด ยกมอขน ทกคนกยกมอ และอยากใหทำตอไหม

เขากยกมอขนอก แตถาไมมเงนทำอยางไรด เมอเปนอยางนนเรามา

รวมดวยชวยกน ดวยการมสวนรวมในการจายเงน เรมจาก 20 บาท

ตอ 1 วน ไหวกนหรอเปลา คนปวยกบอกวา 20 บาทไมพอหรอก

ตอง 50 บาท อนนเขาพดเอง ไมใชเราไปบงคบเขา จงมการเกบเงน

50 บาท ตงแตป 2550 จนมาถงทกวนน และตอนนผมารบการรกษา

เพมขน เมอวานกคยกบทางเจาหนาทวา ใหไปถามชมชน คนปวย

ญาตคนปวย วาจะเพมอาสาสมครอก 1-2 คน ขอเกบเพมอก 50 บาท

รวมเปน 100 บาท จะตกลงไหม ใหเจาหนาทไปลองสอบถามด

เรยกวา ประชาพจารณ เพราะถาเพมอาสาสมครกจะทำใหการดแล

มความทวถงมากขน

ทกอยางททำจะเอาชมชนเปนใหญทงหมด ไมใชเราเปน

ใหญ ทางวดเปนคนกลาง ประสานงานระหวางคนปวยและหนวยงาน

ตางๆ โดยวดเปนผกำกบดแลเงอนไข ควบคมกตกาทชมชนตกลง

รวมกน เพราะมคำของคนเมองกลาวไววา “หวโลนมพลงศกดสทธ

กวาหวดำ” พวกหวดำพดกนไมรเรอง เพราะอยางนนโครงการถงอย

มาจนถงทกวนน แตถาจะทำใหขยายผลตอเนองตอไป กอยากใหม

งบประมาณมาสนบสนนเพมเตม

ทผานมา สปสช. ใหเงนมา 1 ลานบาท โดยมเงอนไข 3 ป

ปละ 3 แสนบาท ปสดทาย 4 แสนบาท ตอนนเงนหมดแลว เปน

บทพสจนวา โครงการททำนดหรอไม เรามอาคารนอน ผมารบการ

รกษาเพมขน มอาสาสมครและจตอาสาซงทางโรงพยาบาลสงมาให

ถาทางวดไมเขมแขงเขาคงไมสงมา หากใครสนใจสามารถเดนทางไป

ดงานโครงการนทวดไดเลยทกวน ยกเวนวนหยดราชการ หนงสอ

ขอความอนเคราะหไมตองสงไปกอน คอยถอไปวนทเดนมาเพอเกบ

เปนหลกฐาน

สงทกลาวมาทงหมดน ถอเปนการเลาใหฟง แลวแตทกคน

จะเกบรบไปวา ตรงไหนด ตรงไหนสามารถนำไปปรบใชและเกด

ประโยชนกบชมชนแตละแหง

กรณศกษา 3:

บทเรยนโรงเรยนเสลภม จงหวดรอยเอด

58 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน เปดประเดน | 59

กรณศกษา 3: บทเรยนโรงพยาบาลเสลภม จงหวดรอยเอด

นายแพทยอปทน รงอทยศร ผอำนวยการโรงพยาบาลเสลภม จงหวดรอยเอด สรางความเทาเทยมคอหลกประกน

สงททำคงไมไดเปนกรณศกษาทโดดเดนอะไรนก แตจะมา

เลาประสบการณในฐานะของผอำนวยการโรงพยาบาลอำเภอ ซงเปน

ประตทางเขาของงบประมาณและสงสนบสนนตางๆ และอกสงท

สำคญคอ ใน 1 อำเภอ มระบบบรการสขภาพ 2 ระดบ ไดแก ระดบ

ทตยภมซงอยทโรงพยาบาลอำเภอหรอโรงพยาบาลชมชน และระดบ

ปฐมภมซงอยตำกวาระดบโรงพยาบาลชมชนลงไป (ไดแก สถาน

อนามย ศนยสขภาพชมชน ชมชน ทองถน อสม. ประชาชน) ถาเรา

สามารถใชโอกาสตรงนในการพฒนาได จะทำใหเกดการขบเคลอนท

แรงและเรว

หนาทของผอำนวยการมอยดวยกน 3 ประการคอ ประการ

ท 1 ตองสรางความเทาเทยม เราไมใชผอำนวยการของเขตเทศบาล

ตำบลทตง แตเปนผอำนวยการโรงพยาบาลของทงอำเภอ เพราะ

ฉะนนตำบลทอยไกลถง 30 - 40 กโลเมตร กบตำบลทอยในสถานทตง

โรงพยาบาลซงเปนเขตเทศบาล จะตองไดรบการดแลและคมครอง

ทางดานสขภาพเทาเทยมกน

โรงพยาบาลเสลภมรบผดชอบอำเภอ 2 แหงคอ อำเภอ

เสลภม ซงม 18 ตำบล และอำเภอทงเขาหลวง ซงม 5 ตำบล รวม

เปน 23 ตำบล และมโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบตำบล

(รพ.สต.) อย 30 แหง ประชากรรวมทง 2 อำเภอประมาณ 1.5 แสน

คน ดงนนเราตองทำใหคนประมาณ 1.5 แสนคนน มความเทาเทยม

กบคนในเขตเทศบาลอกประมาณหมนกวาคนใหได

ประการท 2 ตองหาคนทรกในงานททำ คนทรกงานไหน ให

ทำงานนน และพยายามกระตนใหเขาไดมโอกาสทำงาน และประการท

3 ทำงานยากๆ ใหมนงาย คนทำงานจะไดรสกวาไมยากเกนไปทจะ

คดตอยอด อกทงเราทำงานอยตรงนมา 26 ป ดงนนคงไมใชแค

ความคนเคยหรอรจก บางอยางถาเราขอ กมโอกาสจะไดรบการตอบ

รบสง

ศนยบรการสขภาพสำหรบคนพการแบบครบวงจร สำหรบเรองคนพการ มกฎหมายสำคญทเกยวของอย 2

ฉบบ ฉบบแรกเปนพระราชบญญตการฟนฟสมรรถภาพผพการ พ.ศ.

2534 หลกการกวางๆ กคอ ตองหาคนพการใหพบ และฟนฟใหเขา

พรอมจะออกจากบานมาสสงคม ทำมาจนถงบดน 20 ปกยงไมเหน

ผลทชดเจน คงตองมการเรยนรกนตอไป และพระราชบญญตฉบบ

ลาสดคอ พระราชบญญตสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตผพการ

พ.ศ. 2552 ซงเกดขนดวยสมมตฐานวา ตงแตป 2534 เราหา

60 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน เปดประเดน | 61

คนพการพบแลว และไดผลกดนใหมการฟนฟทงกาย จตใจ สงคม

สงแวดลอม การศกษา เศรษฐกจ ฯลฯ ทกมตทจำเปน เมอเขาพรอม

แลวเรากตองสรางโอกาส ทเรยกวาสงเสรมและพฒนาคณภาพชวต

ไมวาจะเปนโอกาสทางดานการศกษา การเขาถงทน การเรยนร การ

ทำงาน และอาชพตางๆ

หากพดถงภาพรวม ทศทางในเรองดงกลาวกถอวาดขน แต

เหตผลทดขนเพราะโลกหมนเรว การตดตอสอสารถงกน สอมวลชน

แขนงตางๆ ทำใหคนพการหรอคนททำหนาทดแลไดรบรและเขาใจ

ถงสทธ แตขณะเดยวกน ทางภาครฐเอง บางหนวยงานแมกระทง

หนวยงานบรการสขภาพ กยงดไมตระหนกและนงเฉย ยงม KPI (Key

Performance Indicator) มาชวด ถาเปนการออกแบบโดยคนทไม

เขาใจในบรบท ไมไดกำหนดเรองเหลานไวใน KPI เขากจะบอกวา

ไมใชหนาททจะตองทำ

เมอเปนอยางน บทบาทของการเปนผอำนวยการโรงพยาบาล

อำเภอ จงตองสรางอะไรบางอยางททำใหคนรสกวา เปนหนาททมาก

กวาหนาทตาม KPI แตเปนหนาทของคนใหบรการ ความรสกปตทได

รบเปนสงทไมสามารถสอสารออกมาเปนคำพดได แตถารสกแลวจะ

เขาใจวา ถาเอาผปวยเปนศนยกลาง เรายงทำนอยไปเสมอ ยงมอะไร

อกมากทตองทำเพม

ในป 2551 สปสช.ไดมการพฒนารปแบบการจดบรการเชง

รก โดยสนบสนนใหโรงพยาบาลชมชนในอำเภอทสนใจจะทำงานดแล

คนพการ ดำเนนโครงการพฒนาและจดตงศนยบรการสขภาพสำหรบ

คนพการแบบครบวงจร เปนโรงพยาบาลนำรอง 22 แหงทวประเทศ

โดยมเปาหมายวา ถาทำใหโรงพยาบาลอำเภอหรอโรงพยาบาลชมชน

เปนจดขบเคลอนทสำคญ ในการคมครองและสรางการเขาถงบรการ

สขภาพพนฐานสำหรบคนพการ อยางนอยทสดคอ การฟนฟ

สมรรถภาพทางกายและจต กนาจะใชเปนทฤษฎในการขบเคลอน

เรองอนๆ ตอไปได

สงทไดรบกลบมาจากการทำโครงการดงกลาว เปนความสข

ทขาดหายมานาน เพราะอยโรงพยาบาล เราทำไดเพยงแคตรวจ

คนไขเชงปรมาณ ซงมจำนวนเยอะมาก ตรวจเสรจไปวนๆ แลวกพก

แตพอไดทำงานลงลกไปถงระดบครอบครว จงทำใหเกดสงทเรยกวา

กระบวนการเรยนร และการพฒนาอยางตอเนอง

ขยายโครงการสระดบตำบล: พาคนดไปหาคนปวย การจดตงศนยบรการสขภาพสำหรบคนพการแบบครบวงจร

ในตอนแรกนนยงไมมรปแบบชดเจน เพราะทาง สปสช.กตองการ

เรยนรดวยเชนกน ประกอบกบความหลากหลายของแตละโรง

พยาบาล จงทำใหเกดกระบวนการศกษาเรยนรและทำไปดวยกน จน

ไดบทเรยนทสำคญหลายอยาง

บทเรยนขอท 1 การใหบรการกบคนพการทโรงพยาบาล

อำเภอหรอโรงพยาบาลชมชนโดยทำใหเปน One Stop Service นน

คอนขางมความเหมาะสม ถาเทยบกบการทเขาจะตองเดนทางไป

โรงพยาบาลระดบสงกวา เชน โรงพยาบาลจงหวด ซงแผนกทำบตรอย

แผนกหนง และตองไปตรวจดวยวาพการจรงหรอไม จากนนแผนก

ตรวจโรคกยงแยกไปอก กวาจะไดเขาถงกายอปกรณ เครองชวย หรอ

62 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 63

การฟนฟสมรรถภาพทางกายเบองตน กทำใหเขาตองเสยเวลา และ

เสยคาใชจายในการเดนทางไปเปนจำนวนมาก ประเทศไทยเองก

ไมมยานพาหนะสาธารณะทจะนำพาคนพการไปไหนตอไหนได

บทเรยนขอท 2 ถาหากคนพการจะตองมาหาเราเพอฟนฟ

สภาพรางกาย และตองเดนทางทกวน เขาจะเอายานพาหนะและ

คาใชจายมาจากไหน เราจงมาคดหาทางออก จนนำมาสขอกำหนด

เชงนโยบายทวา พาคนดไปหาคนปวย ชวยเหลอทกเรอง ตอเนอง

ทกดานประสานมตรภาพในบรการ สงเหลานเราขยายผลไปทกๆ

โรคและทกๆ เรอง แตใหความสำคญกบคนพการเปนหลก

แนนอนวา คนพการตองการออกจากบานไปสสงคม หนาท

ของเราคอ การฟนฟสมรรถภาพ แตคนพการบางคนมขดจำกดใน

การชวยเหลอตวเองคอนขางมาก และคนดแลเมอกาลเวลาผานไป

นานเขากอาจจะรสกเบอหนายและเหนอยลา แมจะยงมความรกอย

กตาม เราจงหารอกบทองถนเพอสงเสรมการจดใหมรถพยาบาลของ

อบต. นำพาคนพการมารบบรการทศนย

บทเรยนขอท 3 โครงการพาคนดไปหาคนปวย ไมใชแคการ

จดหารถพยาบาลให เรามองวา ถาหากคาใชจายของคนพการม

จำนวนมาก ลองนำทมเจาหนาทไปลงพนทเพอใหบรการในชมชน

ดหรอไม แตเนองจากอำเภอมขนาดคอนขางใหญ เกอบ 300 หมบาน

เพราะฉะนนจดตรงกลางทนาจะดทสดคอ การออกแบบใหมศนย

บรการคนพการครบวงจรระดบตำบล

เมอลงไปถงระดบตำบล กตองมการหาคนทำงาน ซงจะตอง

มทกษะ สมรรถนะ และความชำนาญ เพยงพอ เราจงมาเรยนรและ

ออกแบบเชงระบบรวมกน ดวยการอบรมคนในพนทใหมาทำหนาท

เปนอาสาสมครหรอจตอาสา เพราะคนในตำบลยอมจะรเรองของ

ตำบลตนเองดทสด

การอบรมจะเปนเรองของทกษะเบองตนในการดแลคนพการ

เพราะบางทกษะไมใชเรองยากเกนไปจนตองอาศยวชาชพเฉพาะทาง

เพยงใชความรก ความใสใจ รวมทงความมนใจของคนพการและ

ญาตเอง อยางไรกตาม ทางทมมการจดเจาหนาทออกไปเยยมพนท

ของทกๆ ศนยเพอใหบรการ ประมาณสปดาหละ 1 วน เพราะบาง

สวนยงตองไดรบการดแลจากนกกายภาพบำบดหรอนกกจกรรม

บำบดโดยเฉพาะ รวมทงมคนพการบางประเภททการนำพาเขาออก

จากบานเพอมาทศนยนนคอนขางยากลำบาก จงเปนหนาทของเราท

จะตองเขาไปหา ดวยบรการทางการแพทยในรปแบบของ Home

Health Care (การดแลสขภาพทบาน)

ศนยบรการคนพการแบบครบวงจรระดบตำบลเปนกจกรรม

แบบไตรภาค ระหวางโรงพยาบาล อบต. และชมชน เพราะเรา

ตองการสรางใหเกดการมสวนรวม โดย อบต.ใหบรการในเรองของ

สถานทตงศนยบรการและชวยลงทนคาจางของอาสาสมคร สวนทาง

โรงพยาบาลจะเปนคนสอนอาสาสมครเหลานนให ซงในป 2553 ม

อบต.สมครมา 5 ตำบล และป 2554 กยงมแค 5 ตำบล ทงทกระแส

ตอบรบจาก อบต.อนสมครมามาก แตเพราะมอปสรรคจากการท

บคลากรของโรงพยาบาลเองมไมเพยงพอ ตอนเปดรบสมครกไมมใคร

มาสมคร จงยงคงคางอยท 5 ตำบลเหมอนเดม

64 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 65

3 H: Head - Hand - Heart ผลทเกดขนจากโครงการพาคนดไปหาคนปวย ไมเพยงแค

ชวยประหยดคาเดนทาง แตยงทำใหเกดความรก ความศรทธา ใน

การใหบรการ หลงจากทำโครงการนภาพลกษณของโรงพยาบาลดขน

มาก แตสงสำคญมากกวานนคอ ฉนทะและเจตคตเดมทมอย ไมวา

จะเปน ขาราชการทองถน อาสาสมคร จตอาสา หรอ อสม.กตาม

สมยกอนแมจะพบเหนคนพการในชมชนอยเปนประจำ อยากชวย

เหลอ แตกไมรจะทำอยางไร หรอถาหากชวยมากเกนไปอาจจะ

เหนอยเปลา แตหลงจากสรางกระบวนการตรงนขน พบวา อนทจรง

แลวพลงในชมชน พลงในสงคมนนมอยเยอะ เพยงแคขาด Head เรา

เพยงเขาไปทำหนาทเปนมนสมอง และคอยชวยกระตน บอกทศทาง

ให เพราะชมชนม Hand กบ Heart อยแลว

ยกตวอยางทอำเภอเสลภมมนคมโรคเรอน และมคนไดรบ

ผลกระทบ (Effect) จากโรคเรอนกลายเปนคนพการถาวร ในจำนวน

นนมคณยายตาบอดอยกน 2 คนในบานเดยวกน คณยายคนโตอาย

90 กวาป คณยายคนเลกอาย 80 ปตน บานทอาศยอยเปนบานยกพน

มหองนำอยขางบน เวลาคณยายคนโตจะเขาหองนำกปลกใหคณยาย

คนเลกซงสายตาเลอนลางเกอบบอดเดนพาไป เราไปเหนสภาพแลวจง

กลบมาคยกบทาง อบต. และผมจตศรทธาวา อยากจะชวยกนหองนำ

ขางลางให จะไดมความปลอดภยมากขน จากนนกนำเชอกฟางมาผก

ตดเสาสำหรบใหเกาะเชอกไปเขาหองนำได คณยายอยในสภาพแบบ

นนมา 30 - 40 ป แตเราเขาไปเพยงแคสปดาหเดยว กสามารถพฒนา

คณภาพชวตของคณยายทงสองทานได

อกตวอยางหนง เปนเรองการใหอปกรณเครองชวย อยางเชน

รถโยก ในกรณคนพการทแขนใชไดทง 2 แขน พอใหรถโยกไปแลว

เรากตองตามไปดผลทเกดขน ปรากฏวา ทผานมาเวลาจะใชงาน เขา

ตองเลอกระหวางจะโยกในบานหรอนอกบาน เพราะพนตางระดบกน

เกอบ 10 เซนตเมตร เรากระดมกำลงชาวบานกนไปชวยปรบพนให

เพยงวนเดยวกแลวเสรจ

นอกจากน เวลาทางทมของโรงพยาบาลออกไปใหบรการท

ศนย โดยปกต อปกรณเครองชวยทสามารถยกไปได เรากจะนำไป

ใหบรการตรงนน แตถาเครองไหนใหญเกนจะยกไปได เมอคนใน

ชมชนเหน เราไมจำเปนตองรองขอ เพราะเขาจะชวยพาคนพการมา

รบบรการใหถงท และทกวนนกยงคงพามาอย

เหลานเปนกรณตวอยางทเกดขน ถาเรานำประสบการณมา

แลกเปลยนกน กจะทำใหชมชนสามารถยนหยดไดอยางถกทศทาง

คนพการนอกจากมคณภาพชวตทตำกวาเกณฑ ยงขาด

โอกาสในการรบรขาวสารทเปนประโยชนตอสทธของตนเอง คำวา

สทธ ไมไดหมายถง สทธทคนพการพงไดรบเทานน แตยงมความ

หมายวา เปนหนาทของรฐและสงคมทจะตองทำดวย ซงตอนนรฐ

พรอมแลว แตคนพการไมทราบวาจะใชสทธอยางไร และไมสามารถ

เขาถงสทธตรงน

อยางเรองการจดทะเบยนคนพการ ทกวนนยงคงมการจด

ทะเบยนคนพการรายใหมอย ทงทบางคนนนพการมาแลว 30 กวาป

แตเพงไดทราบขาว เพราะการสอสารขนพนฐานหรอการเขาถงขาวสาร

ทจำเปนและมประโยชนยงมขดจำกดสำหรบคนพการจำนวนมากนเอง

66 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 67

การเปดศนยบรการคนพการครบวงจรระดบตำบลจงเปนจดทชวยใน

การแพรกระจายขาวสาร โดยจะมคนโทรศพทเขามาทศนยทกวน

ไมเวนในเวลานอกราชการ

สมผส เรยนร เชอมโยงดวยการ “สรางใจ”

สงททำใหเกดความภาคภมใจคอ เราไดเรยนร ประการแรก

เราไดเรยนรจากการรวมทำงานกบมลนธขาเทยมฯ ของ รศ.นพ.

เทอดชย ชวะเกต ตงแตการเกบขอมลทำวจย วาทำไมชาวบานถงมา

ทำขาเทยม เขาเคยไดรบขาเทยมมากอนหรอเปลา บางคนเคยไดมาถง

3 ขาแลว แตใสไมได ตองแขวนเกบไว จงทำใหเกดการเรยนรวา

กายอปกรณและเครองชวยความพการตางๆ นน มนตองใชได คอ

มคณภาพทดพอ และไดใช คอ เมอคนพการไดรบสงอำนวยความ

สะดวกเหลานไปเขาจะตองไดใช เพอเพมคณภาพชวตของเขาให

พรอมจะออกสสงคม

ถาเขาพรอมจะออกสสงคมไดเมอไหร กจะไดสทธใน

พระราชบญญตสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตผพการ พ.ศ. 2552

ไมวาจะเปนสทธในการจางงาน การกยมเพอประกอบการ สทธใน

ทางอาชพ การฝกฝน และการศกษาตางๆ

สงเหลานเราตองไปดใหเหนจรง จงทำใหเกดโครงการขาเทยม

เยยมบานขน

ทฤษฎการทำขาเทยมของ รศ.นพ.เทอดชย ชวะเกต ทาน

สงเสรมอยางยงทใหคนพการทขาขาดมาเปนชาง เพราะคนขาขาด

เทานนจงจะเขาใจวาอยางนเจบหรอไมเจบ ถาเราเอาชางทขาไมขาด

มาทำงานโดยมขอจำกดตามเวลาราชการ เมอคนไขไดรบขาเทยมไป

พอใสแลวบอกวา เจบ ชางกจะบอกวา หมดเวลาราชการแลว คลาย

กบการปดรำคาญ เจบกทนเอา เดยวมนกหายเอง แตชางทเปน

คนพการขาขาดดวยยอมเขาใจความรสกไดดกวา ยอมรสกวาแค

บรการทสถานทของเราไมพอ การทำขาเทยมสำเรจแลวมอบใหเขา

ไปนนไมพอ เมอเราตามลงไปดทบานของคนพการ ทำใหพบวา อนท

จรงขาเทยมทแขวนเกบไวนน บางขาแคหมนเกลยวนอต 2 รอบ กจะ

ไมเจบและทำใหเกดความระคายเคองแลว

ทำใหเกดกระบวนการเรยนรวา เครองชวยเหลานมนมทรค

(Trick) หรอเทคนค (Technic) เลกๆ ซอนอย จะใชหรอไมไดใชขน

อยกบ “เวลาทอง” ตอนทเราลงไปดคนพการใชงาน หรอเมอเกด

ปญหาขนแลวสามารถเขาไปชวยแกไขไดทน ไมเชนนนกจะกลายเปน

ทศนคตทแย (Bad Impression) กบระบบของบรการของเรา

ประการตอมาคอ การเรยนรหลกสตร O & M หรอ

Orientation and Mobility เปนการสอนคนตาบอดใหใชไมเทาขาว

ในการชวยดำรงชวตประจำวน หลกสตรใหญจรงๆ นน ตองใชเวลา

นานหลายสปดาห เพราะตองเรยนรจนกระทงสามารถจบและสมผส

ไดวา ธนบตรทไดรบมา เปนธนบตรฉบบ 100 บาทหรอ 20 บาท

เพอไมใหโดนคนอนหลอก และสามารถเดนขน-ลงยานพาหนะพนฐาน

รวมทงลงเรอ ไปทานำทตางๆ ได

กลมคนตาบอดทเราไดพบ อายเฉลยประมาณ 60 - 70 ป

ซงสวนใหญอยแตในบาน เราจงมองวา ถาหากจะใหเปนประโยชนกบ

การดำรงชวตประจำวนจรงๆ เนนเรองความพอเพยงดกวา เพอให

68 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 69

คณตาคณยายอยตรงนรวมกนเปนกลมไว เราจงนำอาจารยทสอน

การเรยนรเรองไมเทาขาวไปสอนความพอเพยงทหมบานและชมชน

ทำใหเกดกระบวนการในการเรยนรเชงหลกสตรขน

อกประการหนงซงเปนเรองสำคญมาก ทจะชวยตอจกซอววา

ทำไมคนพการถงเพงมาเขารบการจดทะเบยน ทงทเวลาผานมาจะ

30 ปแลว เนองจากสขภาวะนนเปนเรองของกาย จต และวญญาณ

คำวา วญญาณ ขออนญาตใชแทนดวยคำวา ใจ นนคอ ใจสหรอ

เปลา หลายคนทเคยแขงแรงมาตลอด พออยดๆ ลมลงไป ใจกไมส

เมอใจไมสกไมลก ไมลกกไมฝกฝน ไมใชเครองชวย ไมอยากออกจาก

บาน สงเหลานเราสามารถแกไขไดถาทำตรงเปาหมาย แคสรางใจ

และกระบวนการนทำใหเราเชอมโยงไปสเรองการดำรงชวตอสระ

คนพการ (IL: Independent Living)

คนพการบางกลม โดยเฉพาะคนพการดานการเคลอนไหว

ทพการรนแรง สวนใหญทอถอย ไมอยากจะลก หนาทของเรากคอ

ใหคนพการรนแรงทเปนมากอน และอาจจะรนแรงกวาดวยซำ มา

สรางใจใหคนพการรนหลงทอยในพนท หรอคนพการหลายคนทตอง

อยกบบาน เรากไปชวยสรางหองนำขนาดพเศษ ใหเขาดำรงชวตอย

ตรงนนได ถาจะถายเมอไหรกไปถายบนโถสวมเอง จากคนพการ

จำนวน 20 คนทมลกษณะดงกลาวน เราสามารถปลกเขาใหลกขนมา

ได 4 - 5 คน และอกหลายคนกกำลงอยในระหวางการใชกระบวนการ

อย

ฟนคนชวตสาธารณสข การบรการดวยหวใจความเปนมนษย

เหลานคอ สงทเราไดเรยนรจากการทำงาน แนนอนวา

อปสรรคกยอมม เพราะในการขบเคลอนเพอใหเกดความเปลยนแปลง

จำเปนตองใชความเขาใจคอนขางสง ยงในระบบราชการ คนสวนนอย

ทมความเขาใจในเชงระบบสาธารณสข สวนใหญจะเขาใจในเชง

วชาชพ ถาหากเรายงอยในกรอบของวชาชพ คำวา ความเชอมโยง

สหวชาชพ ผปวยเปนศนยกลาง จะนอย เมอสงเหลานนอย กยากจะ

เขาใจคำวา ความเหนอกเหนใจ (Sympathy) ความปต ทเราไดรบ

จากการใหบรการดวยใจ ซงชาวบานหรอคนพการตอบสนองเรา

ความเขาใจทนอยตรงน สงผลใหเรามองไมเหนคณคาตวเอง ถาเหน

คณคาตวเองนอยลง เรากจะกลายเปนมนษย KPI สงเหลานปดกน

หวใจในการทำเรองดๆ

ถาสามารถผลกดนใหเกดความเขาใจในเชงระบบสาธารณสข

ขนในโรงพยาบาลชมชนซงดแลระบบบรการสขภาพ 2 ระดบได นา

จะสามารถพฒนาตอยอดใหเกดการขบเคลอนในขนาดใหญไดมาก

พอสมควร

เรองหนงทสำคญคอ ระบบการจดการ สมมตวา อำเภอ

เสลภม อาจจะมระบบการดแลคนพการดทสดในจงหวดรอยเอด แต

ไมสามารถทจะสงสญญาณไปยงอำเภออนๆ ใหนำรปแบบตรงนไป

ใชได ทงททางจงหวดมคนพการประมาณ 30,000 คน สวนคนพการ

ทอยในเขตรบผดชอบของเรามแค 8,000 คน มากกวาถง 1 ใน 10

แตคนพการทอยนอกเขตทเหลออก 2 หมนกวาคนกยงคงมาใชบรการ

70 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 71

ทน ทงทความจรงโดยระบบนน มการออกแบบใหเขาเขาถงบรการได

ตงแต รพ.สต. และโรงพยาบาลอำเภอของเขาอยแลว

จากเหตผลทกลาวมา จงตองมกลไกทจะสงสญญาณใหเหน

เปนทศทางรวมกน เพอใหเกดกระบวนการ ซมซบ รบทราบ ตระหนก

ปต เขาใจ อยากรวม อยากทำ สงเหลานเปนวงจร แตจะเกดการ

ขยายผลไมได ถาหากวาระดบจงหวดยงไมใหความสำคญเทาทควร

จะเปน

การจดเวทเรยนรจงเปนเงอนไขเชงระบบ เหมอนอยางทเรา

มารวมกนในวนน พอไดแลกเปลยนเรยนรกจะรสกยนด แตสวนใหญ

กจะไดเพยงคนทอยในแวดวงเดยวกน และมความปตรวมกนมา แต

ผบรหาร ผอำนวยการ หรอสาธารณสขอำเภอ ไมไดมองวาเรองน

เปนเรองสำคญ เวลาจดเวทแลกเปลยนเรยนรเรองคนพการทไร

ผบรหารตวจรงกไมมา สวนใหญมาแตผปฏบต การขบเคลอนจงเปน

ไปไดคอนขางชา ดงนนถาเปนไปไดอยากจะใหมการทบทวน (Review)

ในเชงระบบ เรองของผพการ รวมถงเดกกำพราหรอผสงอาย ตลอดจน

ผปวยทตองไดรบการดแล กลมคนเหลานอยในมตเดยวกนหมดท

สงคมตองใหความเกอกล ถาทำไดอยางน ชวตสาธารณสขจะกลบ

คนมาใหม

กลาวโดยสรป การขบเคลอนในระดบอำเภอของโรงพยาบาล

เสลภม อยภายใตสโลแกนทวา คนในเขาใจ เครอขายรวมชวย

อำนวย คนพการเปนศนยกลาง รวมสรางทางรวมเดน

แลกเปลยนเตมเตม

นพ.สวฒน กตตดลกกล นายแพทยสาธารณสขจงหวดสมทรสงคราม

การดแลคนพการนนมองคประกอบจำนวนมากและหลาย

อยางเปนสงทมอยแลวในชมชน ยงปจจบน อบต. ถอเปนแหลงทนท

สำคญ ทรพยากรตางๆ ในพนท ไมวาจะเปนโรงพยาบาลชมชน

บคลากร กมอย บางแหงอาจจะขาด แตโดยรวมนนม เพยงแตจะ

เชอมโยงสงเหลานใหเปนระบบการจดการเพอการดแลคนพการได

อยางไร ซงสาธารณสขจงหวด (สสจ.) เองกกำลงพยายามออกแบบ

และดำเนนการในเรองนอย

การจะขยายผล ตองเรมตนตงแตในระดบจงหวด แนนอน

ผบรหารทางสวนของสาธารณสขทมตำแหนงสงสดในจงหวด กคอ

นายแพทยสาธารณสขจงหวด ถาเหนดวยกบเรองน กจะมความ

มงมนทำได ถงอยางนนคงไมสามารถตอบคำถามแทนนายแพทย

สาธารณสขจงหวดทานอนไดทกคน เพราะกระทรวงสาธารณสขกม

การสงการลงมาหลายเรอง แตเทาทไดคยกบทมงานตางกบอกวา

เรองคนพการเปนเรองสำคญ เพราะนบวนจะยงมจำนวนเพมมากขน

เรอยๆ ไมใชแตเฉพาะคนพการแตกำเนดหรอคนพการจากอบตเหต

อยางเดยว แตคนพการทกำลงจะถาโถมเขามา เปนคนพการทเกยว

เนองกบเรองของผสงอายทเจบปวยดวยโรคเรอรง ทำใหตองกลาย

72 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 73

เปนคนพการอยทบาน และดวยชวตประจำวนของบตรหลาน คงไมม

เวลาทจะมาดแลคนพการเหลานได เพราะตองออกไปทำมาหากน

เมอสกคร ฟงวทยากรเลาเรองของคนพการ นกขนไดวา เมอ

วนกอน ไดไปจายเงนชดเชยชวยเหลอครอบครวหนงทไดรบผลกระทบ

จากการใหบรการทางการแพทย ตามมาตรา 41 ในพระราชบญญต

หลกประกนสขภาพแหงชาต เพอไมใหเขานำเรองราวไปฟองรอง

ผปวยรายนมปญหาเพราะคดวา เหตทเจบปวยจนตองกลายเปน

คนพการ เนองจากการดแลรกษาของโรงพยาบาลไมด เขาเปนโรค

ความดนโลหตสง โรคเบาหวาน และสดทายเปนโรคๆ หนงตอง

ผาตด หลงจากผาตดกอางวา เดนไมได ซงเมอไปตรวจสอบดกพบ

วา ความจรงเปนเพราะเขารกษาตวเองไมสมำเสมอ แตคณะกรรมการฯ

มองเหนวา ครอบครวเขาเดอดรอนมาก มภรรยาและลก 2 คนทตอง

ดแล กเลยนำเงนไปชวยเหลอ สงทจะเลาใหฟงกคอ ตอนทเชญ

ครอบครวเขามารบเงน ถามวาปจจบนเปนอยางไร กบอกวา คนปวย

ยงคงชวยเหลอตวเองไมได นอนอยกบบานเฉยๆ เราจงไดประสาน

กบทางเจาหนาทอนามยใหชวยเขาไปดแล จะเหนวา กรณคนพการใน

ลกษณะนมเกดขนเรอยๆ ถาเราใหความสำคญ กจะแกไขปญหาตรงน

ได

ในเบองตน คงตองทำอยางเดยวกบททางวทยากรไดนำ

เสนอคอ ศกษาขอมลคนพการในจงหวด และดวาจะจดระบบดแล

คนพการแตละประเภทอยางไร ซงเมอไดเหนตวอยางจากทานพระคร

สธรรมานสฐ กมองวา เปนรปแบบการบรหารจดการคนพการใน

ชมชนทนาสนใจ เพราะปจจบน คนพการสวนใหญจะอยกบครอบครว

จงลำบากมาก ทำอยางไรจะใหคนพการไดรบการดแลโดยชมชน

ซงวดและโรงพยาบาลถอเปนทางออกทางหนง

โดยปกตถาเปนวธคดของหนวยงานภาครฐไมวาจะทำเรอง

อะไรกตามตองของบกอสรางไวกอน และตองทำใหเปนสถานทใหญโต

แตเสรจแลวกกลายเปนศนยรางไมไดใชประโยชนอะไร แตกตางจาก

วธคดของทานพระคร ซงบอกไวชดเจนวา ตองใหชมชนไดมการ

พดคยเรองนกนกอน แลวพยายามคดวา จะจดรปแบบการบรการ

ออกมาอยางไร สวนเรองงบประมาณและสถานทคอยตามมาทหลง

ทางดานเรองทสาธารณสขจงหวดสมทรสงครามจะตองนำ

กลบไปดำเนนการหลงจากการเกบขอมลเบองตน กจะตองคนหา

ศกยภาพของบคลากรเพอมาดแลคนพการ ซงตอนนกไดทำเรองนอย

บาง โดยมการพดคยและอบรมเจาหนาทวา แตละตำบลจะมรปแบบ

การดแลลกษณะใด และตองการความรในการดแลคนพการอยางไร

บาง จากนนจะนำญาตเขามามสวนรวม เพอใหเขาสามารถดแล

คนพการในครอบครวของตนเองไดอยางถกตอง

อยางไรกตาม คงยงไมสามารถพดถงรปแบบการดำเนนการ

ไดในขณะน เพราะตองจดหาสถานททมความเหมาะสม และคดวาง

ระบบในการดแลคนพการทอยตามบาน รวมทงการจางพนกงาน

บคลากรทมความร หรอจตอาสา เหลานเปนเรองทตองมการจดการ

และมคาใชจายตางๆ พอสมควร ซงคณหมอประเวศ วะส กไดให

ขอเสนอวา นาจะมกองทนหรอสถาบนการเงนชมชนระดบตำบลเขา

มาเกยวของ แตในสถานการณปจจบน มองวา เรองกองทนถงแมจะ

มปญหาอย กไมใชปญหาใหญ เชอวาสำนกงานหลกประกนสขภาพ

74 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 75

แหงชาต (สปสช.) หรอหนวยงานตางๆ นาจะมทางออกใหสามารถ

รเรมในเบองตนได

น.ส.แพรว เอยมนอย สถาบนสรางเสรมสขภาพคนพการ (สสพ.)

ในระยะทผานมา ทางสถาบนสรางเสรมสขภาพคนพการ

(สสพ.) ไดมการขบเคลอนเรองดๆ เหลานใหขยายออกไปเตมพนท

โดยการเชญผทเกยวของในภาคสาธารณสขมาชวยกนมองและดงเนอ

งานออกมาถายทอดเปนสอภาพยนตร เพอสรางกระบวนการเรยนร

และทศนะใหมตอคนพการ พบวา คนทเขารวมมความภาคภมใจใน

สงทไดทำ รวมทงมการขยายผลนำไปเสนอในพนทอนๆ ซงงานใน

สวนนเปนสงทเรากยงอยากจะดำเนนการตอ

อยากจะเสรมในสวนทเปนงานของสถาบนฯ จากทไดฟง

กรณศกษาจากพนท จดเรมตนของกระบวนการทำงานทสำคญคอ

การมขอมลของคนพการ ทาง สสจ.เองกไดกลาวถงวา ตองศกษา

ขอมลคนพการทเรารบผดชอบในพนทวามจำนวนมากนอยเทาใด ม

ประเภทไหนบาง เพอจะนำมาใชในการวางแผน

แตสงหนงทไมแนใจนก หลายพนทคงเคยประสบวา ม

หลายหนวยงานททำหนาทเกบขอมลของคนพการ และขอมลแตละ

สวนไมตรงกน ไมมการเชอมโยงขอมลระหวางหนวยงานตางๆ

แตละหนวยงานตางกมงทจะนำขอมลไปใชประโยชนในการวางแผน

หรอใหบรการเฉพาะหนวยงานของตน ดงนนสงทยงขาดคอ การ

วเคราะห สงเคราะหขอมลในเรองนนๆ ดวยกน

สถาบนฯ จงมองวา เรองนมความสำคญ จะตองพฒนาให

เกดระบบการจดการฐานขอมลความพการ เพอใหคนทำงานในพนท

สามารถทจะใชประโยชนจากขอมลตรงนไดจรงๆ

ขอมลเดมทเรามอยนน การแบงประเภท (Classified) จะมง

เนนทการใชประเภทของความพการเปนตวกำหนด ถาเราลอง

พจารณาดจะเหนเพยงวา คนพการแตละประเภทนนมเทาไหร แตถา

ถามในแงผใหบรการ คงไมสามารถสะทอนวา แลวใครคอคนทเขาจะ

ตองใหบรการ อาจจะมคนทตองใหลำดบความสำคญเรงดวนกอน

หรอเปลา ในกรณทงบประมาณของพนทมจำกด

ทางสถาบนฯ จงไดออกแบบเครองมอในการชวยเกบขอมลท

เปน Functioning Information โดยมองวา คนพการมความสามารถ

ทหลงเหลอจากความพการนนอยางไรบาง ยกตวอยาง คนพการ

คนหนงมประเภทความพการทางรางกาย แตเมอเราดความสามารถ

ของเขา อาจจะพบวา มขอจำกดแคเพยงบางเรอง แตยงสามารถ

ดำรงชวตไดตามปกต ลกษณะดงกลาวนทำใหเหนขอมลของ

คนพการทครอบคลมในทกมต ไมใชเฉพาะความบกพรองของ

รางกายเทานน นเปนงานสวนหนงทเราทำอย

อยางไรกตาม สถาบนฯ ไมไดมงทำงานทางดานวชาการ

เพอหนวยงานของตนเองเพยงอยางเดยว แตมการจบมอรวมกบพนท

ของกองทนฟนฟสมรรถภาพทางการแพทย สำนกงานหลกประกน

สขภาพแหงชาต (สปสช.) ดวย และในสวนงานทเราทำในระดบของ

อบต. เทศบาล กมความสนใจในการจดทำฐานขอมลน และกำลงอย

ในระหวางการนำรอง

76 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 77

อกเรองหนงทสำคญ ดงทคณหมอประเวศ วะสไดกลาววา

เราตองมองทกมตทเปนการบรณาการ และโครงสรางพนฐานทงทาง

กายภาพและสภาพแวดลอมกเปนสวนสำคญ ถงแมคนพการจะไดรบ

การฟนฟจนสามารถออกไปทำอะไรไดดวยตนเอง แตหากสถานท

และสภาพแวดลอมทเขาจะตองออกไปยงไมเออ กเปนการยาก

เหมอนกนทจะดำรงชวตไดตามปกต

เหนไดชดวา ทผานมาทองถนพยายามทำเรองเหลานมากขน

ดวยการใหงบประมาณสนบสนนในการจดบรการ แตมขอเสนอท

อยากจะตอยอดจากทางโรงพยาบาลเสลภม ซงทางทองถนมการจด

รถรบ-สงคนพการทตองการไดรบการฟนฟ แตเปนไปไดไหมถา

บรการนไมจำกดเฉพาะการสนบสนนในเรองการเดนทางไปรบการ

ฟนฟเทานน แตอาจจะสนบสนนใหเขาไปใชบรการอนๆ ทเกยวของ

กบตวเขาดวย อยางเชน ถาคนพการตองการฝกอาชพ เขามสถานท

ทจะไป แตตดปญหาเรองการเดนทาง บรการของทองถนจะสามารถ

ชวยสนบสนนเพมเตมไดหรอไม เปนเรองทอยากฝากไว

ผศ. (พเศษ) ดร.นพ.คงเดช ลโทชวลต รองนายแพทยสาธารณสขจงหวดนครปฐม

ขออนญาตเลาประสบการณทมสวนในเรองการวางระบบ

ดแลสขภาพคนพการ จากการเขาไปรบผดชอบเปนประธานกองทน

ฟนฟสมรรถภาพทางการแพทยของคนพการ สปสช. เขต 5 ราชบร

ซงดแลพนท ใน 8 จงหวดคอ นครปฐม ราชบร กาญจนบร

สพรรณบร สมทรสงคราม สมทรสาคร ประจวบครขนธ และเพชรบร

จากประสบการณกอนหนาทเคยทำงานในโรงพยาบาลชมชน

พบวา การจะนำคนไขมาทโรงพยาบาลชมชนเปนไปดวยความยาก

ลำบาก และมขอจำกด เราจงพยายามคดหาวธการวาจะทำอยางไร

ใหการบรการอยในชมชนการวางแผนเบองตน จงเกดเปนรปธรรมใน

8 จงหวด โดยเงนกองทนฟนฟฯ ดงกลาวจะแบงเปน 3 สวนคอ เรอง

ของกายอปกรณ การพฒนาระบบ และการสนบสนนองคกรคนพการ

ตงแตทำงานอยทโรงพยาบาลชมชน จนกระทงมาอยท

โรงพยาบาลจงหวด พบวา การใชจายเงนนนคอนขางสะเปะสะปะ ไม

เหนอะไรเปนรปธรรมจงมองวา ในปท 1 ตองเนนเรองการดแล

สขภาพในเชงวชาการ จงนำเงนไปพฒนาระบบทจะจางนกกายภาพ

บำบดสำหรบโรงพยาบาลชมชน ซงปแรกนนเราจดเงนลงไป 50

เปอรเซนตของโรงพยาบาลชมชนทงหมด พรอมกบคาจางและ

งบประมาณ ในการซอกายอปกรณและเครองชวยความพการประจำ

แตละโรงพยาบาล

มาในปท 2 เราจดเงนลงไปใหโรงพยาบาลชมชนอกจนครบ

99 เปอรเซนต เพราะมโรงพยาบาลอย 2 แหงในเขตจงหวด

กาญจนบรทจางนกกายภาพบำบดเทาไหรกไมมใครยอมไป เลยตอง

เอาเงนคน นอกจากน ยงมองไปถงโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล

(รพ.สต.) วา ทำอยางไรทจะทำใหเจาหนาท รพ.สต. โดยเฉพาะใน

สวนของพยาบาลวชาชพ สามารถเขามาดแลสขภาพคนพการใน

ชมชนได เราจงมการจดทำหลกสตรของเราเองเพอใชในเขตพนท 8

จงหวด และนำหลกสตรนไปขยายผลในเขตอนๆ ดวย

78 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 79

พอมาถงปท 3 มทฤษฎหนงทเกดจากการทำวจยเรอง

แรงงานนอกระบบภาคเกษตรของตนเองสรปวา คำตอบของการ

สงเสรมสขภาพหรอเรองอะไรตางๆ อยทคำวา การรวมกลม นน

หมายถงชมชนเขมแขง โดยตองมฐานเงนและฐานอำนาจคอ อบต.

หรอ เทศบาล เปนคนสนบสนน เพราะไมเชนนนกจะเปนเหมอนกบ

ททางโรงพยาบาลสนทรายบอก พอเงนหมด งานกหยด เรองเหลาน

เปนเรองสำคญในการสงเสรมสขภาพ

ตอนนเราจงมคำตอบสำหรบการดแลสขภาพคนพการในเชง

ระบบ ตองทำงานลงไปใหถงชมชนทองถน คำวา ชมชนทองถน ไม

ไดหมายถง อบต. ชาวบาน หรอจตอาสา เทานน แตยงหมายถง

กระบวนการเพอนชวยเพอน ฉะนนกระบวนการทจะทำตอไปคอ การ

สงเสรมองคกรคนพการในระดบตางๆ โดยเปาหมายตองการจะใหม

องคกรคนพการประจำตำบล เพอชวยเหลอซงกนและกน สวน

บทบาทของเจาหนาทภาครฐเปนแตเพยงการเขามาใหคำปรกษา

แนะนำในเชงวชาการเทานน

ขณะเดยวกนเรากมงพฒนานวตกรรมในการชวยเหลอคน

พการเมอ 2 ปกอน มการจดงานนวตกรรมสรางหลกประกนสขภาพ

สำหรบคนพการ ซงงานทนำมาจดแสดงเปนนวตกรรมในเชงของภาค

รฐ แตมาในปนเราจะจดงานในเชงของนวตกรรมทไดจากองคกร

คนพการทง 8 จงหวด โดยมอบหมายใหจงหวดราชบรเปนเจาภาพ

หลงจากทำงานพฒนามาสกระยะหนง มสงทยงเปนปญหา

คาใจมาตลอดคอ เครองมอตางๆ ในการดแลคนพการ ไมควรจะม

ราคาแพงมากนก เชน รถเขนสำหรบชวยคนพการทมการตด

เครองยนต ราคาไมควรจะเกน 20,000 บาท แตตอนนราคา 80,000 บาท

ตอคน ซงแพงมากเกนไป ปนจงมการคดกนวา จะกนเงนในสวนของ

การพฒนาระบบ ไปจางโรงเรยนเทคนคชวยออกแบบรถเขนใหม

ราคาถกลง

ขณะเดยวกน เรองการซอมแซมอปกรณ มองวา อปกรณ

ของคนพการบางอยางไมจำเปนตองเปลยนใหม เพยงนอตตวหนง

หรอแคเปลยนลอกสามารถใชการไดตามปกต เราจงจดตงศนยซอม

กายอปกรณขน ซงตอนแรกตงเปนศนยกลางอยทโรงพยาบาลราชบร

แตตอนนจะมการกระจายออกไปใหทวทกจงหวด ทกโรงพยาบาล

ชมชน โดยใหคนจากองคกรคนพการมาเปนคนทำ ซงเรองนยงตด

ระเบยบบางประการของ สปสช.อย ในฐานะทเปนประธานฯ เราจง

แกไขระเบยบใหมวา นอต 1 ตวกสามารถเบกได ทำใหการทำงานม

ความคลองตวมากขน และเปนการประหยดงบประมาณของชาตดวย

อกปญหาทสำคญคอ ปจจบน องคกรคนพการไมสามารถ

รบและเบกจายเงนจาก สปสช.ไดโดยตรง ซงเปนเรองทคงจะตอง

คอยๆ ทำและแกไขกนไป

และสดทาย ตองมกระบวนการสรางความเขมแขงของ

องคกรคนพการในการออกมาแสดงและเรยกรองสทธ เพราะการดแล

คนพการไมไดหมายความถงสขภาพหรอสขภาวะเพยงอยางเดยว แต

หมายถง สงแวดลอมทเออตอคนพการดวย เชน เรองบาทวถ ทาง

อบต.หรอเทศบาลแตละแหงตองมองทงระบบวา บาทวถไมควรจะม

ระดบสงๆ ตำๆ ซงเรองนไมใชเปนปญหาเฉพาะคนพการอยางเดยว

แตกบผสงอายเอง บาทวถสงเกน 25 เซนตเมตรกกาวขนไมไหวแลว

80 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 81

ดงนน อบต.ตองมขอกำหนดวา ถาจะมการสรางอาคาร ตองมบาท

วถสงเทาไหร มทางขน-ทางลง ทางรถเขนอยางไร จะปตวหนอนไหม

บาทวถจะใหแมคามาขายของไดหรอเปลา กระบวนการคดตองครบ

วงจร หรออกเรองหนงคอ การตดตงไฟจราจร จะเหนวา เวลาขาม

ถนน เราจะตองขามไปครงหนงเพอไปรออกครงหนงทจะขามตอ ถา

เปนสแยกยงวงขามไปไมได ขนาดเราเปนคนปกตยงลำบาก ทำไม

คนพการหรอคนสงอายไมเรยกรองวา ใหมไฟแดงพรอมกนทงสแยก

รถหยดทงหมด จะไดเดนสบาย

กระบวนการเรยกรองสทธอกอนหนงคอ Non-Step Bus

รถประจำทางในเวลานคนปกตขนยงตองโหน ทำไมคนพการไม

เรยกรองวา พอรถวงมาถงปายแลวสามารถลดระดบลงเทยบบาทวถ

ใหรถเขนสามารถเขนขนไปได และทำไมบนรถประจำทางไมม

ทสำหรบใหรถเขนเขาไปและวางแลวลอคลอรถ นเปนสงทอยากเสนอ

กระบวนการคดในฐานะทเปนประธานฯ เพอใหองคกรคนพการ

สามารถแสดงความตองการและเรยกรองสทธของตวเองได

สดทาย หลงจากทฟงกรณศกษาทง 3 แหง พบวา มความ

แตกตางกน อยาง อบต.ดอนแกว เกดจากความตองการของชมชน

นาจะมความยงยน แตของโรงพยาบาลสนทรายนนเปนการพฒนา

จากภาครฐลงไป แตสงทยงไมไดทำคอ การทำงานโดยใหเปนความ

ตองการของชมชนขนมา โดยในสวนของวดหวยเกยงนนถอวานาเปน

หวงมากทสด เพราะจากประสบการณทผานมา ถาการทำงานขนอย

ทตวบคคลจะเปนปญหา

ยกตวอยาง เมอประมาณ ป 2538 ไดรบการตดตอจากวดใน

จงหวดหนง บอกวา สมนไพรของทานรกษาเอดสจาก HIV Positive

เปน HIV Negative ได ใหชวยลงไปดหนอย เรากจดทมงานลงไป

ตดตามคนไข HIV ซงอยทวด 50 กวาคน ภายในปหนง ผลปรากฏวา

เสยชวตหมด แตเรากมความคดอย 2 สวนคอ ในฐานะนกวชาการ

จะยงใหทานใชสมนไพรตวนตอไปหรอเปลา เพราะแนนอนวามนไม

ไดผล แตในขณะเดยวกนคนไข HIV ระยะสดทายเมอมาทนเขาไดรบ

การดแลทางดานจตใจ กเลยไปกระซบกบทางสาธารณสขจงหวดวา

ปดหปดตาไว และใหทานทำตอไป เพราะในสมยนนคนไขทเปน HIV

Positive เรากไมอยากจะรบไวในโรงพยาบาลสกเทาใด สรปแลวทานก

รกษามาเรอยๆ คนไขกมากขน จนเมอประมาณ 5 ปกอนทาน

มรณภาพ กจการกยบไป

เพราะฉะนนการทำงานจงตองนำไปสกระบวนการเชงระบบ

โดยม อบต.หรอเทศบาลเขาไปสนบสนน จงจะเกดความยงยน

นางอรจตต บำรงสกลสวสด ผอำนวยการสำนกสนบสนนการมสวนรวมของภาค สำนกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.)

เรองของงานฟนฟคนพการ ความจรงสทธประโยชนดงกลาว

ถกบรรจอยในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต แตเรามองวา ความ

สำเรจของงานนอยทชมชน

82 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 83

การออกแบบงบประมาณในเรองดงกลาวอยภายใตงบเหมา

จายรายหวมาตงแตเรมตน ในป 2546 ตงแตกอตง สปสช. โดยตง

งบไว 4 บาทตอหวประชากร แตงานดานการฟนฟคนพการของ

โรงพยาบาลทผานมาไมมความชดเจน สดทายกลมหายไป ตอนหลง

จงแยกออกมาเปนกองทนฟนฟสมรรถภาพฯ

มาในป 2555 งานททำเพมขน เนองจากเรามการสราง

เครอขาย ดงคนพการ ชมชนทองถน เขามามสวนรวม เพราะสงสำคญ

ทสดคอ การสรางชองทางในการเขาถง ใหคนพการรและเขาใจสทธ

รวมทงเขามาใชสทธ เพราะสวนใหญจะไมยอมมา เนองจากรสกเสย

เวลา ไมไดอะไร และมาไมไหว แตตอนหลงเมอมการไปจดทะเบยน

คนพการทบาน กเลยมจำนวนเพมเขามา งบประมาณจงเพมตาม

ความตองการทมากขน โดยปนอยท 13 บาทกวาตอหวประชากร

ภายใตงบเหมาจายรายหวน ทำใหเราสามารถใชจายไดคลองตวมาก

ขน แตวางานททำสวนใหญกพยายามเนนไปทงานบรการในพนท

ชมชน และดงการมสวนรวมเขามาใหมากทสด

อยางไรกตาม งานฟนฟคนพการทโรงพยาบาลเองกขาดไมได

เพราะคนพการยงมความจำเปนตองมารบการบรการอย ซ ง

โรงพยาบาลหลายแหงทมผอำนวยการโรงพยาบาลใจด กนำ

นกกายภาพบำบด นกจตวทยาลงไปชวยดแลในชมชน แตยงไมม

แนวทางการดำเนนการทชดเจน ฉะนนการออกแบบการทำงานโดย

นำบรการลงไปทชมชนพนท แตงบประมาณยงสามารถดงจากตรง

สวนนมาใชได นาจะเปนประเดนทมการคยเรองนโยบายกนตอไป

ขออนญาตพดถงตวระบบ เพราะเราสามารถทำใหเกด

แนวทางการรวมกนจดบรการในพนทได และอยากจะใหเชอมตอไปท

กองทนหลกประกนสขภาพเนองจากมงบในสวนของการดแลคน

พการอย ดงนนความเชอมโยงจงเปนคำตอบสดทายททำใหเหนวา

ถาเราสามารถเขาไปเชอมกบกลไกทมในพนทได การทำงานให

สำเรจกไมใชเรองยาก

ตอนนสงทยงไมทะลอกเรองหนงคอ ประเดนทคณหมอ

คงเดช ลโทชวลตตงคำถามถงการจดใหชมชนทองถน โดยเฉพาะ

องคกรคนพการหรออาสาสมครทเขามามสวนรวม เขามาอยในระบบ

เพราะตอนนการทำงานยงเปนไปในลกษณะทหาก อบต.หรอเทศบาล

ไหนมองเหนประโยชนหรอใหความสำคญกจะจดงบประมาณให จง

ยงไมถอวา เปนระบบเสยทเดยวนก

อยางไรกตาม ทบอกวา องคกรคนพการไมสามารถรบและ

เบกจายเงนจาก สปสช.ไดโดยตรงนน ความจรงงบประมาณในหลาย

สวนเรากไดมการจดสรรให อยางการใหงบพฒนาระบบกบกลมของ

คณธรยทธ สคนธวท ททำเรองการดำรงชวตอสระคนพการ (IL:

Independent Living) ภายใตสภาศนยการดำรงชวตอสระของ

คนพการประเทศไทย เพยงแตระบบยงไมไดสนบสนนใหไปอยในงาน

บรการ เพราะวาตองทำเปนแบบนำรองกอน หรออยางโครงการจด

อบรมการใชไมเทาขาวใหคนพการทางสายตา ททาง สปสช.จด โดย

มสมาคมคนตาบอดแหงประเทศไทยและองคกรเครอขายมารวมอบรม

อนนกเปนเรองสทธประโยชนทเราพฒนาเขามาอยในระบบแลว

เชนเดยวกน แตเหนดวยวา นาจะมการนดคยกนในระดบนโยบาย

84 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 85

เพอพฒนาใหเกดความเชอมโยงระหวางงานบรการทจะดงการมสวนรวม

ขององคกรคนพการหรออาสาสมครเขามา โดยชมชนทองถนอาจจะ

ชวยเสรมใหเรองนขบเคลอนไปไดเรวขน

นายธรยทธ สคนธวท เครอขายพทธกา

ดใจทวนนมโอกาสไดมานงทามกลางคนไทยทมหวใจความ

เปนมนษย ไดฟงเรองราวดๆ จาก 3 กรณศกษา รสกชนชม

อบต.ดอนแกวทสามารถผลกดน สงเสรม การพฒนาคณภาพชวต

คนพการจนเขาไปเปนขอบญญต อบต. ซงจะทำใหเกดความยงยน

ไมวาผบรหารจะเปลยนหนาเปลยนตาไปในแตละสมยอยางไร แต

ขอบญญตกยงคงอย และกรณศกษาของวดหวยเกยงกทำใหเหนถง

รปธรรมในการดำเนนการ มการบรหารจดการระดบชมชนซงนา

ประทบใจ ทานพระครบอกวา ทำแบบชาวบาน แตกสามารถดงการ

มสวนรวมไดจากทกภาคสวน สวนของโรงพยาบาลสนทราย กทำให

เหนการบรณาการและการจดการของทกภาคสวนรวมกน และยงม

สไลดทพดถงกลมคนพการดวย

สอดคลองกบทคณหมอคงเดช ลโทชวลตกลาวไวเมอสกคร

วา อยากจะผลกดนเรองการพฒนาระบบการดแลสขภาพคนพการใน

ชมชน คนพการไมควรจะถกจดลำดบความสำคญเปนแคผรบบรการ

หรอเปนผรบการสงเคราะหเทานน จงอยากใหทกทานทมจตใจ

เปดกวางแลวมองคนพการในฐานะทเปน “หนสวน” การพฒนาดวย

บางครงการคดและตดสนใจแทน อาจจะไมตรงกบความ

ตองการของผปวยหรอคนพการทอยในชมชนเสมอไป เรองของการ

สรางการมสวนรวม และสงเสรมความเขมแขงขององคกรคนพการ

จงเปนเรองทมความสำคญ

หลงจากทานเขาไปทำงานกบคนพการ ไมวาจะเปนการ

พฒนา การสงเคราะห การใหกายอปกรณ แจกรถโยก รถเขน รกษา

ใหเขามสภาพจตใจทเขมแขงดขนแลว สดทายเขากคอ สมาชกหนง

ของชมชน จงอยากจะใหคนพการไดรบโอกาสในการพฒนาสขภาพ

ทง 4 มต ดงทคณหมอประเวศ วะส เคยกลาวไวคอ กาย จต สงคม

และจตวญญาณ อยามองวา เขาเปนคนปวย เปนคนออนแอ เปน

คนทจะตองดแลหรอปกปองเปนพเศษ ถาไดรบโอกาสตรงน เขากคอ

คนทวๆ ไป เพยงแตมความบกพรองบางประการเทานน

คณหมอประเวศ วะส เคยกลาวไวเมองานสมชชาสขภาพ

เฉพาะประเดนวาดวยสขภาวะคนพการ ทจงหวดพษณโลก ป 2548

ยงจำไดจนทกวนน ทานบอกวา คนพการกมสขภาพดได ไมใชวาจะ

ตองเปนคนปวยเสมอไป เพราะฉะนนเมอเขากลบมามสขภาวะท

ดแลว ชวยสงเสรมความเขมแขงใหแกเขา สงเสรมการรวมกลม และ

ใหเขาเขามามสวนรวมในการพฒนาระบบดแลสขภาพในชมชน ไมวา

จะในบทบาทเพอนชวยเพอน หรอเปนตนแบบ (Role Model) ใหกบ

เพอนคนพการทยงออนแอกวา ซงมชองทางทสามารถจะใหเขาเขามา

มสวนรวมได

เรองสดทายทอยากจะทำความเขาใจกบบคลากรทางการ

แพทย ผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน รวมทงนกวชาการ

86 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 87

ทกทาน กคอทศนคตทมตอคนพการ เมอคนพการสนสดการรกษา

ไดรบการฟนฟอยางเตมศกยภาพแลว แตยงคงมความพการหลงเหลอ

อย และบางทไมมความจำเปนตองรกษาใหเขาหายจากความพการ

พการกพการ ไมเหนเปนไร

บางทเราพงเปาไปทคนพการมากเกนไป สดทายเขากยงม

สภาวะความพการหลงเหลออย แตทำอยางไรใหเขามสขภาวะทด ม

ความสขบนความพการของเขา โดยการดแลเอาใจใสสภาวะรอบๆ

ตวของคนพการ หลงจากทเราพงเปาไปทตวคนพการมานานกวา 60

ปแลว ลองดแลสขภาวะนอกตวคนพการบางไมเฉพาะแตรางกาย

จตใจ หากรวมถงเรองของสภาวะแวดลอม กฎระเบยบ เจตคตทมตอ

คนพการ ถาเรามเจตคตทด มการปรบเปลยนมมมองตอคนพการ

ใหม บางทไมจำเปนตองไปทำอะไรกบเขามาก คนพการกสามารถม

คณภาพชวตและสขภาวะทดแบบครบวงจรได

นพ.เกยรตชาย จระมหาวทยากล ผอำนวยการโรงพยาบาลแมลาว จงหวดเชยงราย

อยาไปมองเขาเปนคนพการ หนาทของเราคอ ใหการ

สนบสนนคนพการจดการทกเรองดวยตวของเขาเอง สงททำอยตอนน

กคอ การทำ CBR (Community-based Rehabilitation หรอ

การบรณาการงานฟนฟสมรรถภาพคนพการโดยชมชนทองถน) มการ

จดใหมจตอาสา ทก อบต. และพยายามใหการฟนฟทกอยางเปนเรอง

ของชมชน ถาเมอไหรเปนปญหาเรา มนไมใช ตองเปนปญหาของ

ชมชน เพราะชมชนไมไดวางเปลา ตองปลอยใหเขาจดการ เพยงแต

เราจะตองพาผนำชมชนในอำเภอ อบต. เทศบาล เขาไปรวมกนคน

ขอมลวา ในพนทของคณมคนทตองการการดแลอยางไรบาง เพอให

ทางชมชนพจารณา โดยทมคนพการเปนคนจดการและมสวนรวม

สวนเราจะสนบสนนทางดานวชาการ และดานการรกษาพยาบาล

โดยมนกกายภาพบำบด 4 คน กระจายไปตามศนยตางๆ ตลอดจน

การจดหาในเรองของกายอปกรณ และเครองชวยความพการ

นอกจากน เรายงมคนพการทไปทำหนาทตรวจตราตาม

สถานทของหนวยงานตางๆ เชน อบต. อำเภอ โรงพก เพราะเขาเอง

กมธระทตองไปตดตอกบหนวยงานเหลาน แตปรากฏวา ทางเดนนน

แคบและชนเหลอเกน กตองไปจดการทำใหม รวมทงเรองของทาง

ลาด หองนำ ทจะชวยอำนวยความสะดวกตางๆ เพราะเราไมรวา

คนพการตองการอะไรนอกจากตองใหเขาเปนคนบอกเอง สวนเราก

ทำหนาทใหการชวยเหลอสนบสนน

รศ.ปนดดา ปรยทฤฆ อาจารยประจำ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล

มเรองทจะแลกเปลยนทงหมด 3 สวนดวยกน คอ สวนท 1

ในชวง 2 ปมานเรามการจดอบรมหลกสตรฟนฟสขภาพสำหรบ

พยาบาล ระยะเวลา 4 เดอน โดยรนทจะเปดปหนานเปนรนท 3

88 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน กรณศกษา 3 | 89

และผทเขามารบการอบรมจะเปนเครอขายของศนยสรนธรเพอการ

ฟนฟสมรรถภาพทางการแพทยแหงชาต ซงมหนาทในการดแล

คนพการอยรอบนอก หลกสตรทใหการอบรมจะมเรองของ CBR รวม

อยดวย เพอทจะนำเขาไปชวยกนตอยอดในชมชนไดอกทางหนง

เรองดงกลาวนเคยนำเสนอไวท สปสช. ทาง นพ.ประทป ธนกจเจรญ

รองเลขาธการ สปสช. กบอกวา นาจะมองในสวนทเปนความรวมมอ

ของสำนกการพยาบาลทผานการอบรมหลกสตรฟนฟฯ เขามารวม

ดวย

สวนท 2 มงานวจยททำรวมกบ รศ.ดร.ขนษฐา นนทบตร

เรองความตองการการดแลทบานของผปวยเรอรง ผสงอาย และ

ผพการ ซงเราเจอปญหาวา จะมการประกนคณภาพของมาตรฐาน

การดแลไดอยางไร เคยมการถอดบทเรยนผใหการดแลและผท

ตองการการดแล พบวา สวนหนงอยากจะใหพยาบาลเขาไปม

สวนรวมดวย นนหมายความวา พยาบาลทอยใน รพ.สต. อาจจะตอง

เพมบทบาทบางสวนทจะชวยใหการดแลมมาตรฐานมากขน ซงตอนน

กำลงอยในระหวางการศกษาวา จะสานตอตรงนอยางไรไดบาง

และ สวนท 3 จากทเคยทำวจยเรองโรคเรอรงอยในพนท

ซงสวนหนงเปนคนไขสโตรค (Stroke) พบวา การเขาไปดแลผปวยท

บานเปนวธการหนง แตการทจะนำผปวยออกจากบานเพอมารวม

กลมกบคนอน จะมคนพการสวนหนงทหลดออกไป ซงตรงน

รพ.สต.อาจจะตองเขามามบทบาทในการหายานพาหนะทเหมาะสม

เพอจะนำเขามาเขารวมกลมใหได

ปดทาย:

ประเดนสการขบเคลอน เชงนโยบาย

92 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน ปดทาย | 93

ปดทาย : ประเดนสการขบเคลอนเชงนโยบาย

ศ.เกยรตคณ นพ.ประเวศ วะส กรรมการสภามหาวทยาลยผทรงคณวฒ มหาวทยาลยมหดล

กรณศกษาของ อบต.ดอนแกวเปนตวอยางของคนไทยทม

หวใจอยากทำเพอเพอนมนษย มการชวยเหลอเยยวยา ดงทกภาค

สวนมารวมกนหมดทงตำบล ไมวาจะเปนวด โรงเรยน สาธารณสข

เวทนทเราจดขนเปนเวทนโยบาย กเพอจะทำใหตวอยางดๆ ใน

ลกษณะนขยายตวออกไป เราตองชวยกนสรางประเทศไทยหวใจ

มนษย เปนประเทศทคนไทยไมทอดทงกน โดยเรมจากเรองของ

คนพการ เพราะจะเชอมโยงไปถงเรองอนๆ และสมผสหวใจคนไดงาย

ดานกรณศกษาของวดหวยเกยง ไมทราบวา ทางเทศบาล

เมองไดเขามามบทบาทมากนอยแคไหนในการขบเคลอน แตมขอท

อยากจะเสนอแนะเพมเตมในปญหาเรองงบประมาณวา เราตอง

ประกอบเครองใหครบ และเครองอนหนงทจะประกอบคอ ชมชนตอง

มเครองมอเชงสถาบน

แมชมชนจะเปนสวนสำคญทสดแตกลบมเครองมอเชง

สถาบนนอย แตกตางจากภาครฐและภาคธรกจทมเครองมอเชง

สถาบนเปนจำนวนมาก ภาคธรกจมสมาคมธนาคาร สภาอตสาหกรรม

รวมถงมหาวทยาลย ซงตองถอเปนเครองมอเชงสถาบนของทงภาค

ธรกจและภาครฐ แตเครองมอเหลานนยงไมไดเปนเครองมอของชมชน

หากใชโครงสรางของธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ

การเกษตร (ธ.ก.ส.) ซงมอยทกจงหวด ไปทำงานรวมกบ อบต. เพอ

สงเสรมใหมสถาบนการเงนชมชนระดบตำบล โดยถอเปนธนาคาร

ของประชาชน สงเสรมการออม ไดดอกเบย ใหกยมไปทำอาชพ ม

สวสดการ และคารกษาพยาบาลเมอเกดการเจบปวยตางๆ สถาบน

การเงนของชมชนกจะกลายเปนเครองมอไปกระตนเรองอาชพและ

การเรยนร เพราะถาคนมอาชพ มการเรยนรเพมขน เงนทนำมาฝาก

กจะเพมตาม บางตำบลอาจจะเพมเปนรอยลานบาท หมนเวยนใชกน

ไมหมด อนนเปนเครองมอสำคญทไปทำใหเรองตางๆ เกดการ

เชอมโยงกน ซงเรองนไดมการพดคยหารอกบคณเอนน ซอสวรรณ

อดตผจดการ ธ.ก.ส. ในการดำเนนการแลว

ถาในตำบลทวดหวยเกยงตงอย มสถาบนการเงนอยางทวา

และมเงนออม เงนหมนเวยนเพมขนเรอยๆ กจะเปนเครองมอในการ

จดการโดยตวของมนเอง นเปนการประกอบเครองใหครบ เรยกวา

การพฒนาแบบบรณาการ

สมมตวาจะทำเรองเดกเลก ซงถอเปนเรองสำคญ แมจะม

ศนยเดกเลกสำหรบใหการศกษา แตขณะเดยวกนเดกเลกกตองการ

โภชนาการดวย ตวอยางทนาสนใจคอ ตำบลปากพน จงหวด

นครศรธรรมราช ทงเดกเลกและหญงตงครรภจะไดกนนมฟรทกวน

ทกคน เพราะเขาเลยงววไว 100 ตว แตละตวใหนม 20 กโลกรมตอวน

อยางนเรยกวา บรณาการ เชอมโยงกน ทงเรองการศกษา สขภาพ

94 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน ปดทาย | 95

และเศรษฐกจ เพราะถาหญงตงครรภไดรบโภชนาการไมบรบรณ เดก

คลอดออกมากมนำหนกตำกวาเกณฑ ตอไปเมอเขาอาย 40 - 50 ป

กจะเปนโรคตางๆ ไดแก 1) โรคหวใจ 2) โรคเบาหวาน และ 3) โรค

มะเรง นเปนงานวจยทมออกมาแลว ฉะนนจงตองดแลเรองโภชนาการ

ของแมเดก ซงเปนไปไมไดถาเราทำงานเฉพาะดานของโรงพยาบาล

โดยไมเชอมโยงกบเศรษฐกจของชมชน จงเรยกวา พฒนาอยาง

บรณาการใหทกเรองมาเชอมโยงกน

สวนกรณศกษาของโรงพยาบาลเสลภมกมาเตมเตมใหเรา

เหนภาพคอนขางครบวา การพฒนาคอการเชอมโยง และอนทจรง

แลวเรามโครงสรางพนฐาน ทรพยากรตางๆ อยเยอะมาก ขาดแค

การเชอมโยงใหมาเปนประโยชนตอเพอนมนษย

โครงสรางทางสาธารณสขเรามโครงสรางเตมพนท ทง

โรงพยาบาลจงหวด อำเภอ ชมชน รวมทงสำนกงานสาธารณสข

หากจะนบจำนวนโรงพยาบาลชมชน เรยกวา มทกอำเภอ โรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตำบล (รพ.สต.) กเรยกวา มทกตำบล เพราะฉะนน

โจทยจงอยททำอยางไรจะขยายผลเรองดๆ ออกไปใหเตมพนท

คงตองเปนหนาทของสถาบนหรอหนวยงานทางดานวชาการ

ในการศกษาวา เรองดๆ เหลานมนเกดขนไดอยางไร อะไรเปนแรง

จงใจ และผดำเนนนโยบายคงตองมการปรบเปลยนแนวทางการ

ทำงาน ทง สปสช.กด กระทรวงสาธารณสขกด ตองคยกนอยาง

จรงจงวา ทำอยางไรจะขยายผลเรองดๆ ออกไปใหเตมพนทและตอง

มาดวา ใครทเกยวของกบนโยบายเรองน ใชเวลารวมกนในการ

ทำความเขาใจ ตอนนยงพอมเวลาอย อาจจะตองมการจดประชมใน

แตละจงหวด และความจรงแลว สำนกงานสาธารณสขจงหวดนาจะ

มพลงในการขบเคลอนเรองน โดยดง อบต. นกวชาการ ตลอดจน

ฝายตางๆ เขามารวมมอ

ขณะเดยวกน เรามนกศกษาทางดานสาธารณสข ทงพยาบาล

ทนตแพทย ฯลฯ รวมกนเปนจำนวนมากนาจะมหลกสตรทสง

นกศกษาทงหมดไปฝกงานในชมชน ทำไมจะตองใหนกศกษาฝกงาน

กนแตในโรงพยาบาล ถาทำแบบนได เราจะมจำนวนคนทจะมาทำงาน

ในชมชนเพอขยายผลเรองดๆ เหลานออกไปไดอกมากทเดยว

โดยสรป ภาพใหญทสดของเรองคนพการทพดคยกนมา

ยนยนวา ตองเปลยนมมมองใหม ตามปกตเรามกจะมองวา คนพการ

เปน Burden หรอภาระ แตถาเรากลบมมมองเสยใหมวา คนพการ

เปน Asset หรอทรพยากรเพอการพฒนา ภาพกจะเปลยนไปโดยสนเชง

ทงหมดทกลาวมาน การไปสมผสและทำงานกบคนพการ

จะกอใหเกดการเปลยนแปลงขนพนฐานในตวเรา เรยกวา Trans-

formation อนนเปนเรองใหญทสดของมนษย

เจาชายสทธตถะทานเกดเปนมกฎราชกมาร เรยนวชาการ

ทงหมดทกแขนง เรยกวา ศลปวทยาทง 18 แตไมเกดการเปลยนแปลง

ขนพนฐานในตวของพระองค ตอเมอหนออกจากวงไปสมผสคนทกข

ทง เกด แก เจบ ตาย จงทำใหเกดการเปลยนแปลง เพราะธรรมชาต

มนษยมสมองสวนหนาบรเวณตรงกลาง ทเรยกวา Middle prefrontal

lobe เปนสวนทรบรอารมณความรสกของคนอนไวมาก จากการเหน

แววตา สหนา ไดยนคำพด หรอแมแตแววตาของสตวกสามารถรบรได

มบางคนบอกวา ถาผพพากษาเหนแววตาของคนจน แทนการมองแต

ตวหนงสอ การตดสนคดกจะกลายเปนอกแบบหนง

96 | “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน” ครงท 5 เรอง ระบบการดแลผพการในชมชน

สมองสวนนของเราโดยธรรมชาตจะรบร เกดความเหนใจ

เรยกวา Empathy (ความสามารถในการเขาใจความรสกของผอน)

และอยากทำเพอเพอนมนษย เรยกวา Altruism (หลกการปฏบตท

เหนแกประโยชนของผอนเปนทตง)

ดวยเหตดงกลาวจงกลาประกาศวา มนษยทกคนมเมลด

พนธความดซอนอยในสวนลก ขอแตใหมโอกาสไดงอกงามขนมา

และการทำงานกบคนพการ เปนการกระตนเมลดพนธน ซงเปนเรอง

ทยงใหญมาก และเวลามนเกดขนแลว จะใหพลงมหาศาลในการ

เปลยนแปลง โลกนตองการการเปลยนแปลง ทกวนนโลกวกฤตมาก

เพราะเราเอาความโลภเปนตวตง คดแตกำไรสงสด จงทำลายกน

หมดทงโลก มนษยตองการการเปลยนแปลงขนพนฐาน และนคอ

โอกาส การทำงานกบคนพการเปนโอกาสในการเปลยนแปลงขนพน

ฐานในตวเรา รวมทงคนทเกยวของทงหมด ถาขบเคลอนตรงน ไมใช

เปนประโยชนในการชวยเหลอใหคนพการดขนเทานน แตตวเราเองก

ดขน สงคมกดขน และสามารถไปชวยการพฒนาอยางอนไดทงหมด

เรยกวา การพฒนาดวยหวใจความเปนมนษย

เราหนไปไมพนหรอก โลกทวกฤตและปวยอยางทกวนน

กำลงตองการการเยยวยาอยางยง และการเยยวยาทดทสดจะเกดบน

การทำงานกบคนจน คนปวย คนพการ อยางทเราเลากนมาทงหมด

ขอใหทกคนรวมกนขบเคลอนเรองระบบสขภาพชมชน ดวยหวใจของ

ความเปนมนษย ซงจะไปสรางประเทศไทยหวใจมนษย และไมใช

เฉพาะประเทศไทย แตไปเชอมโยงกบทงโลกดวย โลกนจะเปนโลก

ใหม โลกทมหวใจของความเปนมนษย