Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/1 (Yaz 2012), s.419-440.

DDDDOU OU OU OU TTTTRKSTAN VE RKSTAN VE RKSTAN VE RKSTAN VE LK LK LK LK SSSSKNLERKNLERKNLERKNLER The The The The Eastern Turkistan Eastern Turkistan Eastern Turkistan Eastern Turkistan aaaand nd nd nd Its Its Its Its First HabitantsFirst HabitantsFirst HabitantsFirst Habitants

Krat YILDIRIM*

ZETZETZETZET

Yabanc tarih literatrnde Dou Trkistan corafyasnn ilk skinleri olarak hep ndo-Cermenler, Toharlar, inliler, Hintliler veya bakalar zikredilmitir. Bu g-re gre Trkler ok ge devirlerde bu sahaya gelmilerdir ve igalcidirler. Bu makale yazl kaynaklara dayanarak Dou Trkistan veya Hsi-y (in kaynakla-rndaki ifade) topraklarnda ok eski devirlerden beri Trklerin yaadklarn gs-termek maksadndadr.

Anahtar KelimelerAnahtar KelimelerAnahtar KelimelerAnahtar Kelimeler: Dou Trkistan, lk Skinler, Trkler

ABSTRACTABSTRACTABSTRACTABSTRACT

The first inhabitants of Eastern Turkistan are always accepted as Indo-Germens, Tokharians, Chinese, Indians and everybody else in the foreigner history literature. According to this concept Turks came to this area very lately and they were invaders. Current article aims to show that Turks lived in the territory of Eastern Turkestan or Hsi-y (statement in Chinese sources) since ancient times.

KeywordsKeywordsKeywordsKeywords: Eastern Turkistan, First Inhabitants, Turks

Trk tarihi alannda yaplan neriyatta umm kanat Trkistan ve bilhassa Dou Trkistan sahasnn ilk ahalisinin Trkler olmad ve Trklerin esasen Gk-Trkler devrinden sonra, yani VI. ve bilhassa VII.-VIII. yzyldan sonra blgeye igalci olarak geldikleri ynndedir. Bu kanat shipleri Trklerin ana yurdunun bugnk Moolistann ileri olduunu, bugn-k Trkistan sahasna ok ge devirlerde intikal ettiklerini ve hatta blgenin ancak slmi-yetin yaylmasndan sonra X-XI. yzyllarda Trklemeye baladn ne srmektedirler1.

* Ara. Gr., stanbul n. Edebiyat Fakltesi Tarih Blm, kursatyildirimtr@yahoo.com 1 Mesel Mair: Tarm Havzasnn en erken halk ndo-Avrupal Toharlar ve ranllardr (V.

H. Mair History of Chinese Turkistan in the pre-Islamic Period, SinoSinoSinoSino----PlaPlaPlaPla----tonic Paperstonic Paperstonic Paperstonic Papers, Nu. 16, March 1990, s. 2-3). R. N. Frye: Trk airetler bininci yln balarnda Orta Asyann do-

KRAT YILDIRIM 420

Bu kanat bir teoriden teye gitmemektedir ve birok cihetten ilm mesnetten mahrmdur. Bu dncenin esasna gre Dou Trkistan ndo-Germen, inli, Hintli, Soglu, Tibetli, To-har gibi milletlere yurtluk etmi ve Trkler ancak ok ge devirlerde gelen igalcilerdir2. Bugn in igali altnda bulunan blgenin ok eski devirlerden beri in veya u anda kay-bolmu bir halkn yurdu olduu fikri inliler tarafndan bilhassa ilenmektedir3. Ayrca Farslar da bugnk Trkistan sahasnn byk blmn yurt tuttuklarn ne srmlerdir. Firdevsinin ehnmesinde ran-Turan mcadelesiyle ilgili anlatlanlarn tamamen hayal olduu ve ranllarn kendileri iin Hint-Avrupa mitolojisinden birok ey icat ettikleri ilm aratrmalar neticesinde tespit edilmitir4.

Ayn ey Batllarn ve Ruslarn blgede smrgeci faaliyetlere girdikleri zamanlarda da yaplm ve blge Trklerden baka herkesin yurdu olarak tasavvur edilmitir5. Bu yakla-mlarn asl maksadnn blgedeki siyas emelleri merulatrmak olduu anlalmaktadr. Bu teorileri destekleyecek elle tutulur hibir kaynak yokken blgenin ilk skinlerinin Trk-ler olduunu gsteren ok sayda kaynak mevcut iken; anlalmaz, karmak ve iinden -klmaz baz arkeolojik ve lengistik almalarla6 gerekler saptrlmaya allmaktadr.

Ana kaynaklara dayanarak erken Dou Trkistan sahasn ilgilendiren almalar ya-pan J. Deguignes, N. Ya. Biurin (Iakinf), H. Yule, A. Wylie, J. Marquart, F. Hirt, A. Stein, E. Chavannes, J. J. M. De Groot, H. Lders, Tseng Wen-wo, K. Shiratori, W. M. McGovern, W. Eberhard, A. N. Berntam, M. zerdim, L. S. Vasiley, Matsuda Hsiao, A. v. Gabain, W. Samolin, B. gel, Y Ying-shih, B. Watson, E. G. Pulleyblank, H. W. Bailey, A. Onat, A. F. P. Hulsew-M. A. N. Loewe, Su Bei-hai, Lin Mei-cun, B. A. Litvinskii, L. A. Borovkova, Yu Taishan gibi aratrclar birok meseleyi aydnla kavuturmulardr7. Ancak Dou Trkis-tan ve eski Trklk arasndaki ba yeterince kurulamamtr.

usundaki ve batsndaki vaha devletlerine szmaya baladlar Dou Trkistan yamalatan ve yava yava yerleen sadece Trkler deildi (Orta Asya MirasOrta Asya MirasOrta Asya MirasOrta Asya Miras, ev., F. Tayan-T. Tayan, Ankara 2009, s. 255). Yine bkz. H. W. Haussig, pek Yolu ve Orta Asya Kltr Tarihipek Yolu ve Orta Asya Kltr Tarihipek Yolu ve Orta Asya Kltr Tarihipek Yolu ve Orta Asya Kltr Tarihi, ev., M. Kayayerli, stanbul 2001, s. 279 vd.; E. Waldschmidt, Gandhara, Kutscha, Turfan, Gandhara, Kutscha, Turfan, Gandhara, Kutscha, Turfan, Gandhara, Kutscha, Turfan, eine Einfhrung die frhmittelalterliche Kunst Zentralasienseine Einfhrung die frhmittelalterliche Kunst Zentralasienseine Einfhrung die frhmittelalterliche Kunst Zentralasienseine Einfhrung die frhmittelalterliche Kunst Zentralasiens, Leipzig 1925.

2 Mesel Annemarie v. Gabain (Das UigurischDas UigurischDas UigurischDas Uigurische Knigreich von Chotscho 850e Knigreich von Chotscho 850e Knigreich von Chotscho 850e Knigreich von Chotscho 850----1250125012501250, Berlin 1961, s. 14-19) Dou Trkistann ilk skinlerini sralarken byle bir tutum iindedir.

3 Mesel bk. Shang Yan-bin, XiXiXiXi----yu Wenyu Wenyu Wenyu Wen----huahuahuahua , Liaodong 1998, s. 55-59; XiXiXiXi----yu Tongyu Tongyu Tongyu Tong----shishishishi , Ed. Yu Tai-shan, Beijing 2003, s. 37-39.

4 brahim Kafesolu, Tarihte Trk Ad, Reit Rahmeti Arat inReit Rahmeti Arat inReit Rahmeti Arat inReit Rahmeti Arat in, Ankara 1966, s. 310. 5 Mesel bk. A. von Le Coq, Auf Hellas Spuren in Ostturkistan; Berichte und Abenteuer der II. Auf Hellas Spuren in Ostturkistan; Berichte und Abenteuer der II. Auf Hellas Spuren in Ostturkistan; Berichte und Abenteuer der II. Auf Hellas Spuren in Ostturkistan; Berichte und Abenteuer der II.

und III. Deutschen Turfanund III. Deutschen Turfanund III. Deutschen Turfanund III. Deutschen Turfan----ExpeditionExpeditionExpeditionExpedition, Leipzig 1926; Liu Mau-Tsai, Kutscha und seine Kutscha und seine Kutscha und seine Kutscha und seine Beziehungen zu China vom 2Beziehungen zu China vom 2Beziehungen zu China vom 2Beziehungen zu China vom 2. . . . JhJhJhJh. . . . v. bis zum 6v. bis zum 6v. bis zum 6v. bis zum 6. . . . JhJhJhJh. . . . nnnn. . . . ChrChrChrChr., I, Wiesbaden 1969.

6 J. P. Mallory-Victor H. Mair, The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the WestEarliest Peoples from the WestEarliest Peoples from the WestEarliest Peoples from the West, London 2000; Victor H. Mair, Mummies of the Tarim Basin, ArchaeologyArchaeologyArchaeologyArchaeology, C. XLVIII, Nu. 2, March/April, 1995, s. 28-35.

7 Bk. Kaynaka.

DOU TRKSTAN VE LK SKNLER 421

Makalemizde baz yazl kaynaklara dayanarak Dou Trkistann ilk skinlerinin kim olduu tespit edilmeye allacaktr. Bize gre Dou Trkistan, Trklerin ana yurtlarndan biri olarak kabl edilebilir. Blge Hunlardan balamak zere Trklerin hayat sahas hline gelmitir. Bilhassa in kaynaklar bu hususu teyit etmektedir. Makalemiz mukayeseli bir metotla bu fikri destekleyecek tahlillerle blgedeki ilk skinlerin Trkler olduunu, en eski in kaynaklarnda esasen Dou Trkistana atfedilen Hsi-y (Bat Topraklar) tbirinin ilk getii yerleri inceleyerek Hunlardan dn alnm olabileceini, Dou Trkistann asl skinleri olarak kabl edilen baz milletlerin blge ile hibir alkalarnn olmadn veya bazlarnn blgeye ok sonralar geldiklerini ortaya koymak maksad tamaktadr. Bu hu-susta literatrdeki eitli grleri bir araya getirmeye ve nihayetinde kendi grmz ortaya koymaya alacaz. ncelikle sahadaki arkeoloji ve corafya almalarna ana hat-laryla gz atmak faydal olacaktr.

Dou Trkistandaki ArkeoloDou Trkistandaki ArkeoloDou Trkistandaki ArkeoloDou Trkistandaki Arkeoloji ve Corafya almalarji ve Corafya almalarji ve Corafya almalarji ve Corafya almalar

XIX. yzyln sonlarnda artk Trkistan seyahatlerini tamamlam olan Avrupal co-rafyac ve seyyahlarn naklettii rivayet ve hikyelere gre Dou Trkistan sahasnda M-srdakiler kadar eski olan medeniyetlere ait harabeler mevcuttu. Bunun zerine Dou Tr-kistan topraklarnda bir dizi saha taramas ve arkeolojik kazlar balatlm ve birok Fransz, Alman, Rus, Japon, sveli, Finli, ABDli, talyan ve ngiliz aratrmac Dou Trkistandaki kalntlar zerinde almaya balamlardr. 1920lerde blge in ve Rusya arasnda mca-dele sahas olmu ve inliler buraya yabanclarn giriine msaade etmemilerdi. kinci Dnya Savandan sonra ise ksa bir sreliine Ruslar blgede rahat hareket edebilmilerse de inin i savan sonlandrmas ve Dou Trkistan kesin igalinin ardndan blge ara-trmaclara tekrar kapatlmtr. Sadece 1957 ylnda ek aratrmac Pavel Poucha blgeye girebilmi ve almalarn 1962de yaynlamtr. Bu sahada inliler ancak 1950lerden sonra arkeolojik almalara balamlardr8. En son Victor H Mair tarafndan Tarm Havzasnda karlan ve M. . 1800lerden milad 200lere kadar tarihlenen mumyalar zerine gzel bir kitap yaynlanmtr9. Tm bunlara ramen Dou Trkistanda sistemli bir arkeolojik alma yaplamam, tetkiklerde yetersiz kalnmtr10.

Yaplan saha almalarnn blgeyi igal eden veya igal emeli besleyen emperyalist milletler tarafndan yrtlm olmas aratrmalarn tarafszln ve gvenilirliini olduk-a azaltmaktadr. stelik Dou Trkistan sahasnda Batllar tarafndan yaplan arkeoloji ve corafya almalarnn ideoloji merkezli olduu ve blgeyi Trklerden baka farkl kavimle-re, topluluklara atfetme abas tad grlmektedir. yle ki Batllar kefedile