POLANDMADE IN
KRZYSZTOF ŻYWCZAK
RĘKODZIEŁO LUDOWE 9
25
37
53
69
87
99
POLSKIE SMAKI
SZTUKA UŻYTKOWA
TECHNIKA
POLSKA MYŚL
WYDARZENIA
MIEJSCA
Krówki 27 | Toruńskie pierniki 28 | Wódka 29 | Miód pitny 32 | Wędliny 33 | Pierogi 34
Meble 40 | Szkło 44 | Porcelana i ceramika 45 | Biżuteria 46 | Bombki choinkowe 47 | Aranżacja wnętrz: MS „Batory” i MS „Piłsudski” 49
Samochody osobowe 55 | Motocykle 58 | Autobusy i pociągi 60 | Samoloty 62 | Jachty 64 | Statki floty handlowej 66
Solidarność 71 | Polska Szkoła Plakatu 74 | Szkoła Filmowa w Łodzi 76 | Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny imienia Fryderyka Chopina 77 | Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej 78 | Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” 79 | Lodowi Wojownicy 81 | Inżynierowie, architekci, konstruktorzy 83
Aukcje koni w Janowie Podlaskim 89 | Radom Air Show 90 | Rekonstrukcje bitew 92 | Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej 94 | Jarmark Dominikański w Gdańsku 96
Kraków 101 | Wieliczka 106 | Bochnia 110 | Łódź 112 | Mazury 116 | Pentowo 120 | Sopot 122 | Polskie parki narodowe 124
Łowickie wycinanki 11 | Koniakowskie koronki 13 | Kurpiowskie plecione kosze 15 | Kaszubski haft 16 | Podhalańskie stroje 18 | Łemkowskie krywulki 20 | Rzeźba ludowa 21 | Pisanki 23
4
Witajcie w PolsceWyniki badania przeprowadzonego przez Polską
Organizację Turystyczną, dotyczące roku 2013,
potwierdziły, że satysfakcja turystów zagranicz-
nych z pobytu w naszym kraju utrzymuje się na
wysokim poziomie. Wyliczono, że w pięciostop-
niowej skali wynosi 4,1. Największą ochotę na
to, by polecać znajomym wypoczynek w Polsce,
mają obywatele krajów o długim stażu człon-
kowskim w Unii Europejskiej. Ich zdaniem do
wizyty u nas zachęcają piękne kraj obrazy, atrak-
cyjne zabytki, smaczne potrawy polskiej kuchni
i ceny, które w porównaniu z cenami tych sa-
mych usług na zachodzie Europy są niskie.
WSTĘPWspółczesną miarą popularności jakiegoś kraju wśród obywateli świata może być liczba zagranicznych tury-stów, jacy decydują się, by do niego przyjechać, oraz po-pularność produkowanych w tym kraju towarów na glo-balnym rynku.
Liczba cudzoziemców przybywających
do Polski stale rośnie. Według danych ze-
branych i opracowanych przez POT w 2013
roku było to 72 295 000 przyjazdów, z cze-
go 15 815 000 stanowili turyści. Wśród tury-
stów dominującą grupę stanowili obywatele
starej UE (Niemcy, Brytyjczycy, Holendrzy,
Austriacy, Włosi, Francuzi i Szwedzi), których
gościliśmy 8 020 000. Turyści z krajów nowej
UE (Czesi, Słowacy, Litwini, Łotysze i Węgrzy)
znaleźli się w znaczącej mniejszości – było
ich 1 835 000. Liczba turystów ukraińskich
wyniosła 2 110 000 – więcej niż wszystkich
objętych badaniem państw nowej UE. Dużo
przybyło do nas także turystów białoru-
skich – 1 530 000.
5WSTĘP
Made in PolandTowary ze znakiem „Made in Poland” są co-
raz chętniej kupowane na świecie. W 2013
roku wartość naszego eksportu wyniosła pa-
wie sto pięćdziesiąt trzy miliardy euro. Tak
dobrze jeszcze nigdy nie było. W porównaniu
z danymi z poprzedniego roku, również re-
kordowego, sprzedaż wzrosła o 6,5%, w tym
żywności o 11,5%. Finansowym skutkiem
tego trendu jest dodatnie saldo w handlu
żywnością, które w porównaniu z rokiem
2012 wzrosło o jedną trzecią i wyniosło po-
nad 5,7 miliarda euro.
Nasze produkty najchętniej kupują miesz-
kańcy Unii Europejskiej, na którą przypadają
dwie trzecie całego polskiego eksportu. Spo-
śród krajów europejskich naszym najważniej-
szym kontrahentem są Niemcy, którzy wydali
na polskie wyroby ponad trzydzieści osiem
miliardów euro. Rośnie popyt na nasze pro-
dukty w Wielkiej Brytanii, Czechach oraz pań-
stwach nienależących do Unii Europejskiej,
głównie w Stanach Zjednoczonych i Norwegii,
a także w Rosji, na Białorusi i na Ukrainie.
Na szczególną uwagę zasługuje popular-
ność naszej żywności wśród obywateli nie tyl-
ko Europy, ale całego świata. Jej największymi
amatorami są mieszkańcy Unii Europejskiej,
a wśród nich – Niemcy. Unii zawdzięczamy
78% naszego eksportu w tym segmencie. Nie-
mieccy konsumenci wydali na nasze produkty
spożywcze 4,5 miliarda euro. Na drugim miej-
scu znalazła się Wielka Brytania (1,5 miliarda
euro), a na trzecim Rosja (1,2 miliarda euro).
Wśród liderów statystyki zakupów na kolej-
nych miejscach uplasowały się Czechy, Fran-
cja, Włochy, Holandia oraz Słowacja.
„Naszym hitem eksportowym są pieczar-
ki i żyto. Zbieramy ich najwięcej w Unii Eu-
ropejskiej; żyta – również najwięcej na świe-
cie. Na drugim miejscu są ziemniaki i jabłka.
Ostatnio staliśmy się światowym potentatem
w ich produkcji; prawie w każdym zakątku kuli
ziemskiej mieszkająca tam Ewa, może kusić
swojego Adama owocem zerwanym z pol-
skiego drzewa. Produkujemy również znacz-
ne ilości buraków cukrowych oraz znajduje-
my się w czołówce (trzecie miejsce) unijnych
hodowców trzody chlewnej. Hodowle polskie-
go drobiu należą do najliczniejszych w Unii
Europejskiej. Jesteśmy czwartym producen-
tem pszenicy, rzepaku, tytoniu oraz mleka
krowiego. W latach urodzaju (ostatnio w 2010
roku) zbiory naszych porzeczek stanowiły 30%
światowej produkcji, a malin 20%. Coraz więk-
szym powodzeniem na globalnych rynkach
cieszą się polskie sery – stanowią około 3,6%
produkcji światowej” (Jan Janowski, Polski eks-
port 2013 – ponad 150 mld euro!).
Eksportowe hityPolskie produkty są obecne na całym świecie,
a nasza gospodarka wbrew temu, co uparcie
głoszą wieczni malkontenci, jest coraz bar-
dziej innowacyjna, o czym świadczą omówio-
ne w tej książce przykłady licznych, znakomi-
tych polskich produktów. Nasze współczesne
hity eksportowe, stając się symbolami jakości
w swojej kategorii, sprawiają, że na całym
świecie dobra opinia o nich przenoszona jest
na kraj producenta. Nie wszystko, o czym
chcieliśmy napisać obszerniej, zmieściło się
w książce, dlatego pozwalamy sobie w tym
6
miejscu choć wymienić to, o czym warto jesz-
cze pamiętać.
Mało kto jest nam w stanie zagrozić w pro-
dukcji mebli, które eksportujemy do stu sześć-
dziesięciu państw. Za granicę wysyłamy aż 90%
produkcji. Rocznie polskie fabryki wytwarzają
ponad trzydzieści milionów kanap, sof, fo-
teli i krzeseł, które stały się naszą specjalno-
ścią. Warto wiedzieć, że niemal połowa mebli
sprzedawanych w Ikei została wyprodukowa-
na w Polsce. Zagraniczne rynki podbijają także
meble polskich firm Black Red White, Nowy
Styl, Szynaka Meble, Vox i Kler. Ta ostatnia,
specjalizująca się w produkcji mebli luksuso-
wych, zaspokaja gusta i potrzeby najbogat-
szych i najmożniejszych ludzi świata. O swo-
ich klientach tak opowiadał jej właściciel Piotr
Kler: „Putin kupił u nas dwa komplety. Meble
Klera ma również prezydent Ukrainy Leonid
Kuczma – o czym dowiedzieliśmy się przez
przypadek. W domku letniskowym prezyden-
ta Kuczmy gościł kiedyś prezydent Aleksan-
der Kwaśniewski i na zdjęciach z tej wizyty
zobaczyłem nasze meble. Nie wiedzieliśmy
wcześniej, do kogo one trafią – zamówienia
dla głowy państwa składają firmy zajmujące
się aranżacją wnętrz, nie zdradzając, dla kogo
realizują projekt”.
Znakomicie radzą sobie producenci odzie-
ży i butów. Ubrania marek Reserved, Cropp,
House, Mohito i Sinsay, których właścicie-
lem jest firma LPP z Gdańska, można kupić
w licznych salonach firmowych (ponad ty-
siąc trzysta) w dwunastu krajach środkowej
i wschodniej Europy. W butach marek CCC,
Boti i Lasocki, należących do grupy najwięk-
szych w Polsce producentów obuwia, spółki
CCC, chodzą mieszkańcy Polski, Czech, Słowa-
cji, Węgier, Austrii, Słowenii, Chorwacji, Turcji,
Niemiec, Łotwy, Rumunii, Ukrainy i Kazach-
stanu. W wymienionych krajach firma ma po-
nad siedemset sklepów. Świetnie radzą sobie
także buty marek Wojas, Gino Rossi, Bartek
i Gucio. Buty Gucio kupują swoim dzieciom ta-
kie sławy jak Gwyneth Paltrow, Angelina Jolie
i Brad Pitt.
Świetną opinią cieszą się polskie kosme-
tyki. Kolorowe cienie do powiek, pudry, róże
do policzków, pomadki, korektory i produkty
do brwi firmy Inglot z Przemyśla kupują ko-
biety w ponad pięćdziesięciu krajach na sze-
ściu kontynentach. Inglot ma około czterystu
pięćdziesięciu sklepów, w tym między innymi
ogromny salon w Nowym Jorku. Znakomicie
radzą sobie także inni producenci. Firma Ziaja
z Gdańska, mająca w portfolio dziewięćset ko-
smetyków i farmaceutyków, sprzedaje swoje
wyroby na całym świecie, od Czech i Litwy po
Filipiny, Chile, Japonię, Koreę Południową, Taj-
wan i Wietnam. Sopocki Oceanic, właściciel
kilku marek kosmetyków antyalergicznych
z linii AA, wysyła swoje wyroby do prawie trzy-
dziestu krajów. Międzynarodowym uznaniem
w branży kosmetyków ekskluzywnych cieszy
się dr Irena Eris.
Wielki sukces odniosła firma InPost, któ-
ra jest obecnie właścicielem największej na
świecie sieci terminali do nadawania i odbio-
ru przesyłek, licząca ponad trzy i pół tysiąca
paczkomatów w dwudziestu krajach, między
innymi w Polsce i Czechach, Wielkiej Brytanii,
Estonii, Irlandii, na Litwie, Łotwie, Słowacji i na
Ukrainie, w Rosji, Arabii Saudyjskiej, Chile, Au-
stralii, Salwadorze i Gwatemali.
Jeden z najbardziej spektakularnych sukce-
sów komercyjnych i wizerunkowych odnieśli
w ostatnich latach polscy twórcy gier kom-
puterowych. Tytuły, takie jak Wiedźmin, Dead
7WSTĘP
Island, Painkiller, Sniper Ghost Warrior czy Call
for Juarez, znane są fanom na całym świe-
cie. Szczególną pozycję na tej liście zajmuje
zwłaszcza Wiedźmin, produkt warszawskiej
firmy CD Projekt. Dwie dotychczas wydane
edycje gry sprzedały się na świecie w nakła-
dzie siedmiu milionów sztuk. W 2014 roku cie-
kawe zakończenie miała inicjatywa premiera
Donalda Tuska, który w 2011 roku sprezento-
wał Wiedźmina 2 Barackowi Obamie. Podczas
wizyty prezydenta Stanów Zjednoczonych
w Polsce w czerwcu 2014 roku, okazją do
której było dwudziestopięciolecie wyborów
z 4 czerwca 1989 roku, Obama nawiązał do
prezentu sprzed kilku lat i powiedział: „Kie-
dy byłem tutaj ostatnim razem, Donald wrę-
czył mi prezent – grę wideo wyprodukowaną
w Polsce, która zdobyła fanów na całym świe-
cie, zatytułowaną Wiedźmin. Przyznaję, że nie
jestem zbyt dobry w grach, ale wiem, że to
doskonały przykład polskiego wkładu w nową
gospodarkę światową”.
Polska jest światowym liderem w produkcji biżuterii z bursztynu (kontrolujemy 70% rynku)
8 WSTĘP Łowickie wycinanki 11 | Koniakowskie koronki 13 | Kurpiowskie plecione kosze 15 | Kaszubski haft 16 | Podhalańskie stroje 18 | Łemkowskie krywulki 20 | Rzeźba ludowa 21 | Pisanki 23
9RĘKODZIEŁO LUDOWE Łowickie wycinanki 11 | Koniakowskie koronki 13 | Kurpiowskie plecione kosze 15 | Kaszubski haft 16 | Podhalańskie stroje 18 | Łemkowskie krywulki 20 | Rzeźba ludowa 21 | Pisanki 23
RĘKODZIEŁO LUDOWE
10 RĘKODZIEŁO LUDOWE Łowickie wycinanki 11 | Koniakowskie koronki 13 | Kurpiowskie plecione kosze 15 | Kaszubski haft 16 | Podhalańskie stroje 18 | Łemkowskie krywulki 20 | Rzeźba ludowa 21 | Pisanki 23
Wśród zagranicznych turystów przybywających do Polski dużą
popularnością cieszą się wyroby ludowych artystów i rzemieśl-
ników – niebanalne, kolorowe pamiątki z pobytu w naszym
kraju. Także wśród Polaków wzrasta zainteresowanie auten-
tyczną twórczością ludową. W latach PRL-u zachwycanie się propagowa-
ną przez komunistyczny reżim sztuką ludową było obowiązkiem każdego
obywatela, budziło więc sprzeciw, a twórczość spod znaku cepeliowskiej
sztampy uchodziła za uosobienie sztuczności i nie najlepszego gustu.
Dziś regionalni artyści nie muszą się już podporządkowywać regułom
centralnego zarządzania, a klienci chętnie kupują wykonywane przez
nich przedmioty. Dowodem na renesans sztuki ludowej jest fakt, że na
ogłoszony w 2009 roku przez Cepelię konkurs na inspirowaną ludową
tradycją nową pamiątkę z Polski czterystu siedemdziesięciu siedmiu
twórców nadesłało osiemset dziewięćdziesiąt cztery prace. Ich autorzy
w nowatorski i zaskakujący sposób łączyli tradycyjne wzory i materiały ze
współczesnymi trendami. Komisja konkursowa najwyżej oceniła nieba-
nalne gadżety: haftowane podkładki pod kubki Bogusława Śliwińskiego
i etui na telefon z koronki koniakowskiej Beaty Legierskiej. Podobały się
także zabawki układanki ze strojów ludowych, pendrive’y w obudowach
w formie drewnianych, malowanych ptaszków oraz klapki japonki, torby
na laptopy i foremki do pierników wykonane z wykorzystaniem technik
wycinankowych.
11RĘKODZIEŁO LUDOWE Łowickie wycinanki
Okrągła wycinanka z kogutami
Wycinanka z wzorem pawia. Tego typu ozdoby doskonale
ożywiają ściany mieszkań
Łowickie wycinankiChoć różnego rodzaju wycinanki znane są w tradycji różnych narodów (Skandynawia, Niemcy, Szwajcaria, Słowacja), to nigdzie poza Polską nie rozwinęły się w ta-kim stopniu, nigdzie także nie były sztuką czysto ludową, ściśle związaną z kulturową panoramą życia wsi. Z tego właśnie powodu etnografowie uznają je za sztukę wyłącz-nie polską. Misterne, łowickie wycinanki to od dziesięcio-leci jedne z najpopularniejszych pamiątek z Polski. I nie ma w tym nic dziwnego, zachwycają bowiem kolorami, wzorami, fantazją i precyzją wykonania. Wykonywać za-częto je w połowie XIX wieku w różnych regionach kraju, gdy w handlu pojawił się kolorowy, glansowany papier. Z początku wykorzystywano je do dekorowania domostw i wieszano na ścianach domów i belkach sufitowych. Za odkrywcę wycinanek uważa się malarza Leonarda
Stroynowskiego, który podczas renowacji kościoła w Zła-kowie Kościelnym pod Łowiczem zwrócił na nie uwagę i zafascynowany nimi w krótkim czasie zgromadził pokaź-ny zbiór, który następnie zaprezentował w 1901 roku na urządzonej w Krakowie wystawie. Aby artystycznie po-wycinany papier można było uznać za wycinankę, musi zostać spełnione jedno podstawowe kryterium: do wyko-nania wycinanki można użyć tylko papieru kolorowego, glansowanego. Biały jest wykluczony.
Wycinanki wykonywało się i wykonuje w wielu re-gionach Polski. Znane i cenione są te tworzone na Kur-piach, w Sieradzkiem i Lubelskiem, w okolicy Opoczna i Warszawy. Największą popularność zdobyły jednak dzieła powstające na ziemi łowickiej. Jako że kolorowe warstwy naklejano jedną na drugą, nazywano je niekie-dy naklejankami.
12 RĘKODZIEŁO LUDOWE Łowickie wycinanki
Tradycyjna tasiemka łowicka
Duża wycinanka łowicka z wzorem koguta
Wycinanki w każdym regionie mają swoje specyficz-ne cechy. W Łowickiem można wyróżnić trzy rodzaje:
• kodry – to kolorowe wyklejanki ułożone na pro-stokątnych wydłużonych arkuszach białego pa-pieru. Występowały w dwóch odmianach: roślin-nej i obrazkowej. Umieszczano je najczęściej na belkach pod sufitem.
• tasiemki – wyklejanki wykonane na dwóch iden-tycznych sklejonych ze sobą papierowych wstę-gach zakończonych ząbkami. W miejscu łączenia występował kwiat, gwiozda lub półkrążek. Ta-siemki wieszano najczęściej pomiędzy świętymi obrazami.
• gwiozdy – kolorowe formy o motywach roślin-nych, zoomorficznych i antropomorficznych nakładane na biały krążek papieru o nieregu-larnych brzegach. Umieszczano je najczęściej na belkach między kodrami, mogły też stanowić zwieńczenie tasiemek” (Joanna Radziewicz, Wyci-nanka ludowa – polska specjalność).