34 تا 23، از صفحه 1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال

بررسی مشارکت عمومی محیط زیستی و روند رو به رشدآن در ایران

مورد مطالعه: در شبکه اجتماعی فیس بوک

*ساناز صنایع گلدوز

* دکترای برنامه ریزی محیط زیست، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران

چکیده ش00بکه های اجتم00اعی در س00ال های اخ00یر جایگ00اه قاب00ل ت00وجهی در این00ترنت پی00دا کرده ان00د. این شبکه ها، فضای مناسبی را برای مشارکت عم00ومی محیط زیس00تی ایج00اد نموده ان00د. ش00بکه های اجتماعی ابزاری قدرتمند، در دسترس، آسان، پرمخاطب و با خدمات فناورانه برای مش00ارکت عمومی محیط زیس00تی هس00تند. مش00ارکت عم00ومی محیط زیس00تی در ای00ران، در فض00ای ش00بکه اجتماعی فیس بوک به عنوان یکی از پرکاربرترین شبکه های اجتماعی در سال های اخیر روند رو به رشدی را نشان می دهد. در این مقاله تاریخچه مشارکت عمومی محیط زیستی در ایران در فیس بوک مورد بررسی قرار می گیرد. یافته ه00ای تحقی00ق نش00ان می دهن00د ک00ه در بین س00ال های

میالدی مش00ارکت عم00ومی محیط زیس00تی در ای00ران و در ش00بکه اجتم00اعی00-2014 2011 فیس بوک افزایش یافته است. درصد فراوانی صفحات محیط زیس00تی ک00ه در زمین00ه مش00ارکت عمومی فعالیت نموده اند، نمای00انگر این رش00د هس00تند. الگوه00ای رفت00اری ب00ه اش00تراک گذاش00ته ش00ده، موض00وعات و ش00یوه های بی00ان مختلفی را ش00امل می ش00وند. یافته ه00ای تحقی00ق نش00ان می دهند که انتشار الگوهای رفتاری در زمینه مشارکت محیط زیس00تی پیام00دهای مثبت و منفی

داشته است که در بخش نتیجه گیری مورد بحث قرار می گیرند.

: شبکه اجتم00اعی، مش00ارکت عم00ومی، مش00ارکت عم00ومی محیط زیس00تی، فیسکلیدواژه هابوک، صفحات محیط زیستی، الگوهای رفتاری

Email:ssanaye80@yahoo.comنویسنده مسئول:*

سرآغاز ، اص00ل ی0ا عملی اس0ت(1)مشارکت عم00ومی

که به عنوان ی00ک ح00ق ب00ه رس00میت ش00ناخته

می ش00ود. م00ترادف ب00ا واژه »درگ00یر ش00دن «(3)« ی00ا »مش00ارکت م00ردمی(2)اف00راد ذینفع

است. ب00ه ط00ورکلی مش00ارکت عم00ومی، در

1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال 24

گیر و دار قرار گ00رفتن آن دس00ته از اف00رادی را تسهیل می سازد که به طور ب00القوه تحت تاثیر ی00ا عالقمن00د ب00ه تص00میم گ0یری هس0تند. سهم افراد را در تص00میم گیری ه00ا مش00خص می کند و راهی ب00رای توانمندس00ازی و بخش حی00اتی در حکومت ه00ای دمکراس00ی مح00ور است. مشارکت عمومی تجلی ضرب المثل

Iap2»ی00ک دس00ت ص00دا ن00دارد«، اس00ت ) a, 2012 .)

عموم یا مردم، ب0ه معن00ای ی00ک ی0ا چن00د نف0ر حق00وقی ی00ا حقیقی اس00ت. مجم00وعه ای از افراد که به دلیل من00افع در ح00ال تغییرش00ان ممکن است در اتحاد یا در تضاد ب00ا یک00دیگر باشند. افرادی که عالقمند ب00ه مش00ارکت در تص000میم گیری ها ب000ه غ000یر از مس000ئوالن و دس00ت اندرکاران تص00میم گیری هس00تند ک00ه می توانند در گروه ه0ای ع0ادی ی0ا ب0ه عن0وان

(4)عض00000وی از س00000ازمان های غیردول00000تی

(.Iap2 b, 2012مشارکت نمایند ) مشارکت عمومی بعنوان بخش00ی از اص00ول

« است(6)« و »انسان محور(5)»مردم محور س00ال30ک00ه در فرهن00گ غ00رب در ط00ول

گذشته پدید آم00ده و در برنامه ه0ای توس00عه، ارزیابی اثرات محیط زیستی، کس00ب و ک00ار، خط مشی گزاری و سیاس00ت های عم00ومی و آم00وزش و پ00رورش جه00انی نقش مهمی را ایف000ا ک000رده اس000ت. پیش000ینه کهن آن ب000ه سیستم های حقوقی قبل از ق00رون وس00طی در هلن000د، آلم000ان، دانم000ارک و س000وئد ب000از می گردد. ب00ه ش00کل ن00وین آن از جنبش ه00ای

نشات می گ00یرد.1970انسانی پس از دهه نقش مشارکت عمومی در توسعه اقتصادی

Row بسیار پررنگ ش00د )1990و انسانی در and Frewer, 2005و از آن زمان به عنوان یک )

اص0000ل اساس0000ی در م0000واردی همچ0000ون سیاس0000ت گزاری عم0000ومی، بودجه بن0000دی مشارکتی، افزایش اعتماد عمومی، توس00عه مشارکتی، ارزی00ابی اث00رات محیط زیس00تی و توسعه پایدار و حفظ محیط زیس00ت ب00ه ک00ار

.Row and Gammack( ),2004گرفته می شود در خص00وص1992اعالمی00ه ری00و در س00ال اص000ل انتش000ار27مش000ارکت عم000ومی در

ی000افت. اص000ل دهم مس000تقیما ب000ه جایگ000اه مشارکت عمومی در مس00ایل و چالش ه00ای

( است پرداخته ,Pring and Noéمحیط زیستی (. از آنجایی که مشکالت محیط زیس00تی2002

تنها توسط دولت ه00ا قاب00ل ح00ل نیس00تند، ب00ه نفع دولت هاست ک00ه از مش00ارکت عم00ومی بهره گیرند. مشارکت عمومی چارچوب های بروکراتی00ک را می ش00کند و منج00ر ب00ه اتخ00اذ سیاس000ت ها و تص000ویب قوانی000نی از س000وی دولت ها با درنظر گرفتن نیازهای ط00بیعی وجمعی م00ردم در محیط زیس00ت می ش00ود )

Nazrul et al., (. در اک000ثر کش000ورها2002 مش00ارکت عم00ومی در زمین00ه محیط زیس00ت راهکاری برای ح00ل مش00کالت و بحران ه00ای محیط زیس0000000تی اس0000000ت و می توان0000000د مس00000000ئولیت پذیری، شفاف س00000000ازی و مشروعیت دولت ها را افزایش دهد و باعث

Bulkeleyایج00اد ام00نیت ملی ش00ود ) & Mol, (. خیلی از جوام00ع اعتق00اد دارن00د ک00ه2003

قانون مشارکت عمومی در حفظ و حمایت از محیط زیست بایستی در ق00انون اساس00ی

.Du Plessis( ) ,2008کشورها گنجانده شود در بس00یاری از م00وارد، ع00دم قطعیت ه00ا و ش000کاف های علمی موج000ود در چالش ه000ای محیط زیس00تی را مش00ارکت م00ردم ب00ومی و تجارب محلی کاهش می دهد. از این طریق اس00ت ک00ه دولت ه00ا ب00ا کم00ک دانش00مندان و همک00اری م00ردم می توانن00د تص00میمات واق00ع بین00انه تری را در م00ورد محیط زیس00ت اتخ00اذ

)Fischerنمایند ) . اگ000ر چ000ه ک000ه2000, رویک00ردی دائم00ا منتقدان00ه نس00بت ب00ه نت00ایج حاص00ل از مش00ارکت عم00ومی در خ00روجی تصمیم گیری ها وج00ود دارد. چ00الش اساس00ی در مشارکت عمومی این است ک00ه معم00وال اتف00اق نظ00ری در م00ورد مفه00وم مب00احث و مش000کالت محیط زیس000تی وج000ود ن000دارد و وزن دهی مش00کالت ب00ه دلی00ل ع00دم آگ00اهی اف000راد و رق000ابت موج000ود در خواس000ته ها و منافعشان، موقعیت چالش برانگ00یزی را در مشارکت عمومی ایجاد می کند و اعتب00ار آن را ک00اهش می ده00د. این قض00یه امک00ان ب00ه حاشیه راندن عده ای از مردم و ذینفع00ان را ب00ه وج00ود می آورد. در اینج00ا نقش اساس00ی

,Pellizzoniمتخصص000ان مش000خص می ش000ود ) (. هم00000واره این س00000وال ها مط00000رح2003

می شوند که چه میزان اتفاق نظر می توان00د

25 ...بررسی مشارکت عمومی محیط زیستی و روند رو به رشد آن در ایران

منج00000ر ب00000ه نتیج00000ه موفقیت آم00000یز در تصمیم گیری ها ش00ود و چ00ه کس00انی بای00د در

(.Owens, 2000مشارکت درگیر شوند ) مش0000ارکت عم0000ومی در جه0000ان از�

روش های مختلفی استفاده می کند. روش ها و اب00زار مش00ارکت عم00ومی ب00ه ط00ورکلی شامل روش های حض00وری در ق00الب تعام00ل چه0000ره ب0000ه چه0000ره ش0000امل نشس0000ت ها، کارگاه ه00ای آموزش00ی، همایش ه00ا و غ00یره و روش ه000ای غیرحض000وری )راه دور( ش000امل ع00دم تعام00ل چه00ره ب00ه چه00ره ب00ه ص00ورت نظرسنجی ها، ارس00ال نامه ه00ا، اطالعیه ه00ا و بیانیه ها، انعکاس در اخبار رسانه ها، فیلم ه00ا و برنامه ه000ای محیط زیس000تی، کمپین ه000ا و جنبش ها، وب سایت ها، وبالگ ها، فع00الیت در

,EPAش00بکه های اجتم00اعی و غ00یره اس00ت )2013.)

مش00ارکت عم00ومی محیط زیس00تی در� ای00ران ب00ه س0ال های قب0ل و اولین انجمن در

و گ00روه روس00تاییان اش00کذر ب00ا1349سال هدف تثبیت شن های روان و بیابان زدایی در ی00زد ب00از می گ00ردد )الهیجانی00ان و همک00اران،

(. روند رشد س00ازمان های غیردول00تی1389 افزایش ی00افت1370محیط زیستی در دهه

و ب00ه گ00زارش پورت00ال س00ازمان حف00اظت 550محیط زیس0000ت، هم اکن0000ون ح0000دود

سازمان غیردولتی در ایران شکل گرفته ان00د ع000دد در ته000ران هس000تند151ک000ه ح000دود

(. عالوه ب000ر1393)مخ000دوم و همک000اران، ش00000کل گیری س00000ازمان های غیردول00000تی، اعتراض000ات م000ردم محلی در تع000ارض ب000ا پیاده سازی طرح های توسعه، فع00الیت دف00تر آم00وزش و مش00ارکت های م00ردمی س00ازمان

،1385حفاظت محیط زیست پس از س00ال برگ000000زاری همایش ه000000ا، نشس000000ت ها و نمایش0000گاه های محیط زیس0000تی، انتش0000ار اطالعیه و بیانیه ها در سایت ها و وبالگ ها به ط000ور پراکن0000ده، پررنگ ت0000ر ش000دن بخش مشارکت عمومی در فرایند انج00ام ارزی00ابی اث0000رات توس0000عه و بازت0000اب نت0000ایج آن در

سال گذش00ته ن00یز6گزارش های به ویژه در از جمله روش های مش00ارکتی اس00ت ک00ه در زمینه مش00ارکت عم00ومی محیط زیس00تی در

ایران اجرا شده است.

افزایش آلودگی ها و تخریب ها در س00ال های اخیر و ب00ه خط00ر افت00ادن گونه ه00ای مختل00ف گیاهی و جانوری در دنیا و گ00رم ش00دن ک00ره زمین، روند رشد مش00ارکت های عم00ومی را در دنیا افزایش داده است. همراه ب00ا رش00د فناوری ه000ا و رس000انه های ارتب000اط جمعی، استفاده از این00ترنت و ش00بکه های اجتم00اعی ب000ه اب000زاری قدرتمن000د و در دس000ترس در

مشارکت عمومی تبدیل شده است. یکی از کارکرده00اي اساس00ی رس00انه ها، از

، اطالع رس00انی(7)جمله ش00بکه هاي اجتم00اعی از تحوالت و وق00ایعی اس00ت ک00ه در دنی00ا رخ می دهن00د. پیش00رفت رس00انه ای ب00ه گ00ونه ای بوده است که مسیرهای ارتب00اطی را کوت00اه و سریع نموده و امک00ان اطالع ی00ابی از هم00ه وقایع و حوادث جهان را به طور جامع و ب00ه س00رعت مق00دور س00اخته اس00ت. در عص00ر ارتباطات هیچ حادثه اي هر چند در دورت00رین نق00اط، منحص0ر ب00ه ی00ک منطق00ه جغرافی00ایی خ000اص نیس000ت و از این رو س000ه وی000ژگی: فرازمانی، فرامکانی و س00رعت فوق الع00اده از خصیصه هاي وسایل ارتباط جمعی است. ام000روزه تم000امی ابع000اد زن000دگی ف000ردي واجتم00اعی انس00ان ها در رس00انه ها رس00وخ کرده و از خصوصی ترین رفتار انس00ان ها ت00ا بزرگ00ترین تغی00یرات نهاده00اي اجتم00اعی و س00اختارهاي ف00رهنگی و سیاس00ی از طری00ق رس000انه ها ارائ000ه می گ000ردد )رحم000ان زاده،

1389.) انقالب ارتباطات، نوع جدی00دي از ارتباط00ات مجازي را به وج00ود آورده ک00ه پیام00دهای آن بر ارتباطات اجتم00اعی واقعی بس00یار م00وثر اس00ت. از طری00ق م00اهواره، این00ترنت و ... جهان جدیدي ب00ه م00وازات جه00ان واقعی ب00ه وجود می آید. جهان طی چن00د س00ال گذش00ته

«1قدم به دنیای جدیدی تحت عن00وان »وب « گذاش00ته ک00ه ظ00رف2و در ادام00ه »وب

« ب00ه س00بب2م00دت زم00ان ان00دکی، »وب م00ورد(8)امک00ان ارتب00اط تع00املی دوس00ویه

اس00تقبال ک00اربران فض00ای س00ایبری ق00رار گرفته است. اکنون نتایج پژوهش ه00ا بی00انگر اف000زایش فع000االن مج000ازی در ش000بکه های اجتم00اعی اس00ت ک00ه در عص00ر کن00ونی ب00ه محبوب ترین نوع وب س00ایت ها ب00دل ش00ده و

1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال 26

کاربران، بخش قابل توجهی از وقت خ00ود را به این شبکه ها اختص00اص داده ان00د. در ابت00دا

«، دنی00ای اطالع00ات را در فواص00ل1»وب متح00ول2000 ت00ا 1990زم00انی س00ال های

س00اخت و ب00ا ایج00اد دسترس00ی همگ00انی ب00ه اطالعات مختلف بدون هیچ گونه محدودیتی، در دنیای فیزیکی انقالبی ش00گرف در زمین00ه دسترس00ی ب00ه اطالع00ات و پیش00رفت علم

« و2ایج0000000اد ک0000000رد و پس از آن »وب وب س00000ایت های دوس00000ویه و ش00000بکه های

ت00اکنون2000اجتم00اعی مج00ازی از س00ال دنیای ارتباطات را چنان دگرگون س00اخته اند که کاربران این بار ضمن دریافت پیام، خود شخص00ا اق00دام ب00ه خ00وراک دهی س00ایت ها و وبالگ ها می کنند. گسترش وبالگ ها از س00ال

ب00ا1380 میالدی و در ایران از سال 1999 راه ان00دازی چن00دین س00رویس رایگ00ان و ی00ا ارزان قیمت در رابط00000000ه ب00000000ا وبالگ و وبالگ نویسی آغاز شده و به عنوان رسانه ای محاوره ای عمومیت یافته به صورتی که اکثر وبالگ نویس000000ان از وبالگ ب00000رای بحث در ارتباط با موض0وعات مورد عالق00ه اس00تفاده و ب00ا به ک00ارگیری لینک ه00ای متع00دد، امک00ان دنبال کردن مباحث مورد عالق00ه خ00ود را در اختیار خوانندگان قرار داده و آنه00ا را ض00من ش00رکت در مب00احث م00وردنظر و آگ00اهی از سایر دی00دگاه های موج00ود، ت00رغیب ب00ه بی00ان عقاید و نقطه نظراتشان می کنند. وبالگ ه00ا بعض0000اً دارای ی0000ک مؤل0000ف و ب0000رخی هم به صورت گروهی اداره می شوند و عملک00رد برخی از آنها نظیر پورتال بوده و خوانندگان را به س0ایر وب س0ایت ها و وبالگ ه0ا ه0دایت می کنن000د. در ح000الی ک000ه ب000رخی دیگ000ر در عرصه های مختل00ف و در ارتب00اط ب00ا مس00ائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و... اقدام ب00ه نش00ر اطالع00ات ک00رده و مخاطب00ان را ب00ا رویکردی کامالً آزاد قادر به مطالعه مطالب و در صورت تمایل بیان و ارای00ه دی00دگاه ها و نقط00ه نظ00رات در ارتب00اط ب00ا آن موض00وع

(.1389می کنند )رحمان زاده، در مجموع، این ارتباطات دو سویه در »وب

« سبب ایجاد شبکه های اجتماعی ب00زرگی2 )سومین جامعه ب00زرگ(9)همچون فیس بوک

فروشی کت00اب )بزرگ00ترین (10)آمازون دنیا(،

)بزرگترین دایره المعارف (11)ویکی پدیا دنیا(، )بزرگترین سوپرمارکت دنیا(،(12)دنیا(، ابای

، گوگ00ل(15)، یوتی00وب(14)، تویی00تر(13)اورک00ات و(18)، لینک0000د این(17)، اینس0000تاگرام(16)پالس

بسیاری دیگر، در تمامی زمینه ه00ای زن00دگی بش00ر ش00ده و ب00ه ن00وعی تم00امی رواب00ط اجتماعی جامعه بش00ری را تحت ت00اثیر خ00ود

( .1389قرار داده است )رحمان زاده، ب0000ه اعتق0000اد ص0000احب نظران ارتباط0000ات، ش000بکه های اجتم000اعی ب000اعث ش000کل گیری مف00اهیمی همچ00ون ص00میمیت و اعتم00اد در فضای سایبری شده است. مفاهیمی که در گذشته ای نه چن00دان دور دس00تیابی و تحق00ق

آن در حد یک رؤیا بود. ب00ا گس00ترش ش00بکه های ارتب00اطی، مفه00وم قلمروی جغرافیایی و ح00اکمیت دولت ه0ا ب00ر مرزهای فیزیکی خود رنگ باخته و در شبکه جهانی، اجتماع0ات مج00ازی تش00کیل ش00ده و افراد بدون مالقات با یکدیگر تشکیل جامعه مج0ازی می ده000ند. هم00ان طور ک00ه در س00ال

ح000ذف مرزه000ای(19)، »دانی000ل ب000ل«1987 جغرافی00000ایی را به عن0000وان ی00000ک متغ0000یر کنت000رل کننده پی000ش بینی نم00ود، نم00اد ملیت امروز، اطالعات مشت0رک است و ن00ه خ00ون

می نامند. در(20)که آن را سرزم0ین مشترک دنیایی که به طور فزاینده به یکدیگر وابسته می ش00ود، دیگ00ر م000رزهای س00نتی جوام00ع

,Walkenسیاس00ی در نوردی00ده خواه00د ش00د ) (. امروزه مشارکت عمومی به گونه ای1991

انجام می شود که افکار عم00ومی از طری00ق تشکل های مجازی و شبکه ها شکل می گیرد و جهت پیدا می کند و این تشکل ها از حقوق افراد خود دف00اع می کنن00د و از طری00ق همین شبکه ها افراد تقاض00ای خ00ود را ب00ه دولت ه00ا اعالم می کنند. ام00روزه اف00راد و س00ازمان ها از طریق وسایل ارتباطی، م00ردم را نس00بت به مسائل حیاتی خود آگ00اه می س00ازند و ب00ه نحوی مشارکت عمومی را شکل می دهن00د. فعاالن محیط زیست دنی00ا ام00روزه بیش00ترین اس0تفاده را از وس00ایل ارتب00اط جمعی ب00رای ملزم ساختن دولت ها در رع00ایت م00وازین و حقوق محیط زیستی به کار می برند )برادران

(.1378شرکا،

27 ...بررسی مشارکت عمومی محیط زیستی و روند رو به رشد آن در ایران

ش00بکه های اجتم00اعی خ00ود اله00ام بخش و اش00اعه دهنده الگوه00ای رفت00اری متف00اوتی هس00تند. مقول00ه »روان شناس00ی الگوه00ای

که در چند سال گذشته بیش تر(21)رفتاری« مورد توجه پژوهشگران و اندیشمندان قرار گرفته است به این موض00وع می پ00ردازد ک00ه چگون000ه الگوه000ای رفت000اری در س000ایت های رسانه های اجتماعی شایع می شوند. این در حالیست که الگوهای رفت00اری چ00یز جدی00دی نیستند که به ت00ازگی در ح00ال ش00یوع باش00ند، بلکه آن ها رویه هایی هس00تند ک00ه ش00لوارهای جین پاچه گشاد را چن00ان فراگ00یر کردن00د ک00ه می ت000وان آن را ب000ا ان000دازه ش000یوع عقای000د فلس00فی در یون00ان باس00تان مقایس00ه ک00رد! آن طور که واض00ح اس00ت همیش00ه ای00ده هایی ک00ه ک00اربردی هس00تند، گس00ترش می یابن00د و آن هایی که کارآیی ندارند کم رنگ می ش00وند و از بین می رون00د. ام00ا ب00ا وج00ود این00ترنت الگوها عموماً به مثابه عناصر سرگرمی نیز در نظ00ر گرفت00ه می ش00وند ک00ه البت00ه اکن00ون موضوع مورد بحث ما در این نوشتار نیست

(Shervington, 2013 .) آنچه موضوع بحث ماست الگوهای رفت00اری اس00ت ک00ه ب00رای ته00ییج افک00ار عم00ومی و مش00ارکت م00ردمی در زمینه ه00ای مختل00ف مورد استفاده ق00رار می گیرن00د. تاثیرگ00ذاری این الگوهای رفتاری در شبکه های اجتماعی به گونه ای است که گاه دولت ها را ملزم به انجام امور، خ00ارج از برنامه ه00ای در جری00ان می کن00د. الگوه00ای رفت00اری ب00ه ش00یوه های مختلف بیان می شوند ک00ه نت00ایج مختلفی را

به همراه دارد. ب00ه ط00ورکلی ش00یوه ها و روش ه00ای رفت00اری اشخاص در تعامالت اجتماعی ب00ه ش00کل های

، رفت00ار(22)مختلفی همچ00ون رفت00ار قاطعانه نمای00ان(24) و رفت00ار پرخاش00گرانه(23)انفع00الی

می شوند كه نتایج مختلفی را به دنبال دارن0د(CCI, 2013.)

در رفتار قاطعانه شخص عقايد و احساسات خود را با رعايت اصل اح00ترام ب00ه ديگ0ران و مالحظه حقوق آنه00ا اب00راز ك00رده و از ح00ق و حق00وق خ00ود دف00اع مي كن00د. روش قاطعان00ه مانع از سوء استفاده دیگران از رفت00ار ف00رد می ش00ود. البت00ه اف00راد ب00ا س00بك برخ00ورد

قاطعان00ه هم00ان طوري ك00ه ب00راي باوره00ا و احساسات خود ارزش قائلند، شكيبا ب00وده و

به احساسات ديگران نيز بها مي دهند. ب00رف00رد ق00اطع ب00ودن ب00دين معناس00ت ك00ه

احساس هراس خ00ود چ00يره ش00ود و از ح00ق ولي حق و حقوق ديگران رانمایدخود دفاع

ق00اطعیت ب00ه معن00ای بی00ان.رع00ایت کندن00يز احساسات، دیدگاه ها، نیازها و خواسته ها ب00ه طور مستقیم، ص00ادقانه، غ00یرمبهم و ص00ریح است. ف0رد ق0اطع ب0ه م0وقعیت »ب0رد ب0رد« اعتقاد دارد و ارزش خود را برابر با دیگران

می داند. دف00اع از حق00وق مش00روع ف00ردی ب00ا وج00ود انتقادها، مقاومت ه00ا و پرخاش00گری ها، بی00ان محترمان000ه عقای000د ب000دون احس000اس گن000اه، خجالت و مرعوب شدگی، رد درخواست های ن00ا ب00ه ج00ا ب00دون رودربایس00تی و احس00اس خجالت، قدرت »ن00ه« گفتن ب00دون احس00اس گناه و شرمساری، توانایی اعتراض و انتقاد ك00ردن ب00ه ط00ور س00ازنده و س00الم، توان00ایی تحس00ین و تمجی00د ك00ردن از دیگ00ران ب00دون چاپلوسی و ص00ادقانه، توان00ایی آغ00از ك00ردن، تداوم بخشیدن و خاتم00ه دادن ب00ه گفتگ00و ب00ا ق00اطعیت، ص00راحت، ص00البت و ص00داقت واحترام متقابل شالوده رفتار قاطعانه است. كس00اني ك00ه ق00اطعيت ندارن00د، بيش00تر جاه00ا نمي توانند احساسات خود را ابراز كنند زي00را نگرانند كه ديگران در مقام مخالفت ح00رفي

با مي هراس000ند، ش000دن ط000رد از بزنن000د. آنها و راه مي كنند م00وافقت ديگ00ران انديش00ه هاي

محافظ0000ه ك0000اري مي پيماين0000د و از اب0000راز احساس00ات خ00ودداري مي كنن00د. این اف00راد رفت00ار منفعالن00ه را ب00روز می دهن00د. رفت00ار

يا مي ترسد ش000خص كه انفع000الی در ج000ايي خ00ود احساس00ات و افك00ار كه مي كشد خجالت

را بيان كن00د، ب00روز می نمای00د. البت00ه خیلی از اوقات فرد به دلیل محافظه ک00اری، رفت00اری انفع00الی نش00ان می ده00د و س00عی درکن00ترل

1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال 28

رفتار خود می نماید. محافظه ک00اری معم00وال نت0000ایج مطل0000وبی ب0000ه هم0000راه ن0000دارد و س000ردرگمی هایی را در تع000امالت اجتم000اعی

بوجود می آورد. ب00ه احساس00اتف00رد ،رخاش00گرانهپ رفتار در

و اک00ثرا دلی00ل دل نمی دهدديگ00ران به00ايي ش00ود. اف00راد منفع00لآزردگی دیگ00ران می

معموال غیرمستقیم پرخاشگری می كنن00د، از برخ000ورد و روی000ارویی مس000تقیم اجتن000اب می ورزند اما تمام تالش خود را می كنن00د ت00ا ب00ه ط00ریقی رفت00ار غیرمنص00فانه دیگ00ران را پاسخ دهند یا به طور غیرمستقیم با دیگران

لجبازی كرده و نافرمانی می كنند. افراد پرخاشگر بی مالحظه برخورد می کنن00د و منحص00را ب00ه ح00ق و حق00وق، احساس00ات و نیازهای خود تمركز داشته و توجه می كنند و حقوق دیگران را نادیده می گیرند. این افراد معموال پرتوقع هس00تند. اف00راد پرخاش00گر ب00ه صورت كالمی یا فیزیكی با ق00درت نم00ایی و تهدید به خشونت و انتقام جویی ب00ر دیگ00ران تف00وق و تس00لط می یابن00د. اف00راد پرخاش00گر ممكن است در كوتاه مدت به خواس00ته های خود دس00ت یابن00د ام00ا در بلن00د م00دت اث00رات ن0000امطلوبی را از رفت0000ار خ0000ود مش0000اهده می نماین00د. فری00اد كش00یدن، ب00ه هم ك00وفتن درها، ناس00زاگویی، تمس00خر ك00ردن، پوزخن00د زدن، قط00ع مك00رر ص00حبت دیگ00ران، تك00ان دادن مشت ها حین صحبت ك00ردن، ان00داختن تمام تقصیرات ب00ه گ00ردن دیگ00ران، از دیگ00ر خصوصیات این گون00ه اف00راد اس00ت. دو واژه »من« و »باید« در سخنان افراد پرخاش00گر

.(CCI, 2013)بسیار بیان می شود این رفتارها، شیوه های بیانی هس00تند ک00ه در الگوهای رفتاری مورد اس00تفاده در تع00امالت اجتماعی چه در دنیای مج00ازی و ش00بکه های اجتم00اعی و چ00ه در دنی00ای واقعی مش00اهده

می شوند.

الگوی رفتاری، عنصری فرهنگی یا رفت00اری است که می توان00د از ف00ردی ب00ه ف00رد دیگ00ر به صورت غیرژنتیکی منتقل شود. مث00ل ی00ک عمل تقلیدی یا یک مفهوم اینترنتی به شکل یک تصویر، لینک، ویدئو، عکس، وب س00ایت، و یا هشتگ و … ک00ه به ص00ورت الک00ترونیکی از کاربری اینترنتی به کاربری دیگ00ر منتق00ل

(.Shervington, 2013می شود ) الگوه00ای رفت00اری اینترن00تی، هم00ان اش00کال خاصی از الگوها هستند که می توان آن ها را بر روی اینترنت دی00د. این موض00وعی اس00ت که به »نسل« ها باز می گ00ردد. بدین ص00ورت که وقتی نسل »الف« جایگزین نسل »ب« و پس از آن نسل »پ« می شود، می توانیم ببینیم که چگون00ه این00ترنت ب00ا امک00ان ادغ00ام فرهنگ ه00ا، ی00ک رس00انه اجتم00اعی منعط00ف خواهد ب00ود. ب00ه زب00ان س00اده تر، کودک00ان در فرآیند رش00د خ00ود بس00ان رابط00ه ماهی ه00ا و آب، مأنوس با این00ترنت هس00تند. درحالی ک00ه بزرگس00االن ممکن اس00ت نی00از ب00ه ی00ادگیری آموزه هایی داشته باشند تا بتوانند در دنی00ای آنالین زن000دگی کنن000د. الگوه000ای رفت000اری اینترنتی دقیقاً همان ها هستند ک00ه گ00اهی در قالب تصاویر و ویدیوها ظاهر می شوند. هر واژه، هش000تگ، پایگ000اه اینترن000تی و ی000ا ه000ر مجموعه اطالعات جدید، به مثابه یک الگوی رفت000اری جدی000د اس000ت. به واق000ع الگوه000ای رفت0اری ب00ه س0رعت و بس0یار زی0اد در ح0ال ساخته شدن هستند، اما از آن میان بعض00ی ب000اقی می مانن000د، رش000د می کنن000د، ش000ایع می شوند و تغییر می کنند و مابقی در فضای

(.Blackmore, 2008مجازی از بین می روند ) آنچه در این مقاله مورد مداقه قرار گرفته، تاثیر شبکه های اجتماعی با رویک00رد م00وردی ش00بکه اجتم00اعی فیس ب00وک ب00ر مش00ارکت عمومی محیط زیستی در ای00ران اس00ت. این ک00ه مش00ارکت عم00ومی چگون00ه در ش00بکه اجتماعی تاثیرگذار می شود و چ00ه الگوه00ای رفت00اری در این زمین00ه در ش00بکه اجتم00اعی فیس ب00وک رایج ش00ده، س00مت و س00وی این

مقاله را شکل داده است.

مواد و روش ها

29 ...بررسی مشارکت عمومی محیط زیستی و روند رو به رشد آن در ایران

در این تحقی000ق، روش توص000یفی و از ن000وع گذش00ته نگ00ر م00ورد اس00تفاده ق00رار گرفت00ه اس00ت. ه00دف توص00یف ش00رایط پدی00ده های مورد بررسی از گذشته تا ب00ه ام00روز اس00ت

9(. در ط00ول ح00دود 1385)احمدس00لطانی، م00اه در ش00بکه اجتم00اعی فیس ب00وک تع00داد زی00ادی از ص000فحات، گروه ه00ا، روی00دادهای محیط زیس0000تی در زمین0000ه اطالع رس0000انی، آموزش و مش00ارکت عم00ومی ردی00ابی ش00د. انتخاب شبکه اجتماعی فیس بوک به عن00وان مورد مطالعاتی به دلیل پرکاربرترین س00ایت اجتم00اعی در مقایس00ه ب00ا س00ایر ش00بکه های اجتماعی بوده است. ب00ه م00وازات، بس00یاری از س00ایت ها و وبالگ ه00ای محیط زیس00تی در ای00ران ن00یز م00ورد بررس00ی ق00رار گ00رفت. در ابتدا فراوانی مواد تحقیق و سپس الگوه00ای رفت000اری م000ورد مداق000ه ق000رار گ000رفت. از پروفایل شخص00ی دوس00تان محیط زیس00تی و فعاالن در این زمینه بس00یاری از ص00فحات و گروه ها قابل شناس00ایی بودن00د. زم00ان ایج00اد صفحات محیط زیستی در فهرست س00وابق، بررس000ی ش000د. در ص000فحات، گروه ه000ا و صفحات مرتب00ط دیگ00ر ک00ه مع00رفی و م00ورد عالقمندی قرار گرفت00ه بودن00د، ردی00ابی ش00د. ف00راوانی ص00فحات، س00ایت ها و وبالگ ه00ا در ب00ازه زم00انی مطالع00ه، مش00خص و درص00د ف000راوانی ص000فحات در دوره ه000ای زم000انی مختلف تعیین شد. بررسی تحلیلی الگوه00ای رفتاری مشارکت عمومی در فضای مجازی شبکه اجتم00اعی فیس ب00وک در طی خوان00دن تم0000امی موض0000وعات، انج0000ام گ0000رفت و طبقه بندی موض00وعی و ش00یوه بی00ان الگوه00ا

تعیین گردید.

یافته ها ش00بکه اجتم00اعی فیس ب00وک ت00ا پای00ان س00ال

میالدی یکی از پرمخ0000000000اطب ترین2013 سایت های دنیا با بیش از یک میلی00ارد ک00اربر گزارش شده که افراد بس00یاری در س00نین و اقشار مختلف را به خود جذب کرده اس00ت.

% کاربران این00ترنت دنی00ا در73به طورکلی از ش00بکه اجتم00اعی فیس ب00وک2013س00ال

(. ک00اربران1392اس00تفاده کرده ان00د )ایرن00ا، فیس ب000وک از طری000ق آن ب000ه فعالیت ه000ای

مختل00ف نظ00یر ب00ه اش00تراک گذاش00تن آراء و افکار، عکس، فیلم، موسیقی، بازی، ارتباط ب000ا یک000دیگر، اعالم برنامه ه000ای عم000ومی، دعوت ه0000ا، پیام ه0000ای مختل0000ف، تش0000کیل گروه ه00ای متن000وع، ارس00ال ایمی00ل و پی000ام خصوص000ی و غ000یره می پردازن000د. وظیف000ه فیس بوک این است که به م00ردم ق00درت ب00ه اش000تراک گذاری و ب000ازتر س000اختن جه000ان و ارتباط بیشتر را بدهد. میلیون ه00ا ک00اربر ه00ر روز از فیس بوک ب00رای ارتب00اط ب00ا دوس00تان، آپل000ود تع00داد نامح000دودی از عکس ه00ا، ب000ه اش00تراک گذاری لینک ه00ا و وی00دئوها و آگ00اهی بیشتر درباره کسانی که مالقات می نماین00د،

استفاده می کنند. فیس بوک به عنوان یک وب سایت اجتم00اعی ویژه دانشجویان دانشگاه هاروارد توسط «

2004» در فوری0000ه (25)م0000ارک زوکرب0000رگ ط00راحی و راه ان00دازی ش00د. در م00اه م00ارس همان سال، استفاده از این شبکه اجتم00اعی

(26)ب00ه دانش00گاه های کلمبی00ا، اس00تنفورد و یل

هم تسری پیدا کرد و در ماه دس00امبر تع00داد کاربران این شبکه اجتماعی به ی00ک میلی00ون

دامن00ه2005نفر رس00ید. در آگوس00ت س00ال " که اختصاص00یthefacebook.comفیس بوک از"

"facebook.comبودن آن را نش00ان می داد ب00ه " جایگاهی عمومی، تغی00یر ی00افت. در دس00امبر

تع00داد کالج ه00ا و دبیرس00تان های2005سال ع000دد و تع000داد800ک000اربر فیس ب000وک ب000ه

میلیون نفر رسید. در همان5.5کاربران به زمان فیس بوک امکان به اش00تراک گذاش00تن عکس را ن000یز ب000ه ک000اربران داد. در س000ال

فیس ب00وک در دس00ترس عم00وم ق00رار2006 میلی00ون12گرفت و تع00داد ک00اربران آن ب00ه

میلی00ون50 ب00ا 2007نف00ر رس00ید. در س00ال نف00ر ک00اربر، فیس ب00وک ش00روع ب00ه انتش00ار تبلیغات کرد. این امر تعداد کاربرانش را ب00ه

رس00اند. در2008 میلیون نفر در سال 100 همین سال صفحات فیس بوک ب00ه زبان ه00ای مختلف ترجمه ش0د و ب0ا اف0زایش چش0مگیر تع00داد ک00اربران، ب00ه عن00وان پرمخ00اطب ترین س000ایت اجتم000اعی جه000ان ش000ناخته ش000د

(. 1389)محمدی، ارائ00ه خ00دمات مناس00ب ب00ه ک00اربر و جامع00ه ک00اربری موج00ود در پایگ00اه، دلی00ل برت00ری

1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال 30

فیس ب000وک نس000بت ب000ه س000ایر ش000بکه های اجتماعی بود. فیس ب00وک برنام00ه نویس00ان را برای ارائه بهتر خدمات به کاربران پ00رورش می داد. راهبرد فناوری محور و قابل ترجم00ه

زبان دنی00ا، س00ادگی، اختص00اص ح00ریم70به خصوص00ی ب00ه ک00اربران تحت ن00ام پروفای00ل شخصی که از خانه و دیواری تش00کیل ش00ده است که کاربران می توانند روی آن بنویسند و اطالعات دوستان خود را رصد کنند، ایجاد آلبوم و بارگ00ذاری عکس ب00ه ص00ورت تقریب00ا نامح00دود، ایج0اد بس00تر آس00ان ب00رای ارس0ال نظرات از وبالگ ها و سایت ها ب00ه فیس ب00وک و دسترسی از طری0ق تلفن هم00راه از دیگ0ر عوامل موفقیت فیس بوک در عرصه اجتماع

تع00داد2009مجازی ب00وده اس00ت. در س00ال میلیون نفر و در150کاربران فیس بوک به

میلیون نفر رسید. 500 به 2010سال (27)اولین سرمایه گذار فیس بوک «پیتر تی00ل»

ب00ود. تع00داد کارمن00دان فیس ب00وک در س00ال نف00ر ب00ود و در همین1700 بیش از 2010

سال فیس بوک دومین سایت برتر رتبه بندی(.1389الکسا بود )محمدی،

فیس ب00وک به عن00وان یکی از پرمخ00اطب ترین س000ایت های موج000ود، خ000دمات و امکان000ات مختلفی ب00رای ج00ذب مخ00اطب و ن00یز حف00ظ جایگاه خود به عنوان یک سایت پرمخ00اطب ارائه می دهد. امکاناتی نظیر نصب و ح00ذف برنامه ه0000ا، اش0000تراک فای0000ل، ق0000رار دادن فایل های ویدئویی، صوتی، تبلیغات، نوش00تن متن و یادداش0000ت، اس0000تفاده از برنام0000ه و بازی ه00ای مختل00ف و غ00یره. در این ش00بکه اجتماعی گروه های مختلف و متنوعی وج00ود دارد که هر فرد به تناسب عالقه مندی هایش می تواند در آن گروه ها عض00و ش00ود ی00ا خ00ود گ0000روهی جدی0000د بس0000ازد. مث0000ل گ0000روه دانش آم00وزانی ک00ه در ی00ک مدرس00ه درس خوانده اند و گروه های محیط زیست و غیره. در فیس بوک عالوه بر پروفایل های شخص00ی و صفحه گروه ها، صفحاتی نیز وج00ود دارن00د ک000ه مرب000وط ب000ه عالقه مندی هاس000ت. این صفحات بس0یار زی0اد و متنوع ان0د و ه0ر ف0رد می تواند هر چه که دوس00ت دارد ب00ه لیس00ت عالقه مندی هایش اضافه کن00د. عالقه من00دی ها بسیار متنوع اند و ش00امل برن00دهای مختل00ف،

غ0000ذا، موس0000یقی، فیلم، کت0000اب و غ0000یرهمی شوند.

هر کسی می تواند یک چنین صفحه ای ایج00اد کن000د و دیگ000ران آن ص000فحه را ب000ه لیس000ت عالقمندی هایش000ان اض000افه کنن000د و در آن ص00فحه ب00ه بحث و تب00ادل نظ00ر بپردازن00د، اطالع رسانی شوند و آموزش بگیرند. این ه00ا همه قابلیت هایی است که فیس ب00وک را ی00ک س00ایت پرمخ00اطب و متف00اوت ک00رده اس00ت. عالوه بر صفحات، فضایی ب00رای ثبت وق00ایع و رویدادها وجود دارد که گاه به عن00وان ی00ک کم000پین مع000رفی می ش000وند. این روی000دادها امکان پیوند دادن افراد را ب00ه خ00ود دارن00د و جایگ000اهی ب000رای خبررس000انی در م000ورد آن رویداد وی00ژه ب00ه حس00اب می آین00د. تم00ام این خدمات و ویژگی ه00ا س00بب ش00ده اس00ت ک00ه فیس بوک عالوه بر فضایی برای دوست یابی و تبلیغ0000ات جایگ0000اهی ب0000رای آم0000وزش، اطالع رسانی، کمپین ها و مشارکت عم00ومی باش00د. ام00روزه خیلی از اطالع رس00انی ها در زمینه محیط زیست و وقایع و رویدادهای آن در فیس بوک انجام می شود و متعاقب آن با به اشتراک گذاری انواع پیام های اینترن00تی در مورد همان موضوع، کمپینی بسیار گسترده شکل می گیرد که به نوعی الگ00ویی رفت00اری است و آنچنان وسعت می گ00یرد ک00ه جوام00ع

واقعی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. در ای00ران از س00الاز فیس ب00وکاس00تفاده

رون00د رو ب00ه2010در س00ال و آغ00از 2008 رشدی را نمایان ساخته است. به ط00ورکلی فعالیت ه00ای محیط زیس00تی در فیس ب00وک در دیوار پروفایل شخصی، گروه ها، روی00دادها و ص000فحات انج000ام می ش000وند. از این می000ان ص00فحات نقش مهمی را در اطالع رس00انی و مش000ارکت عم000ومی محیط زیس000تی هم از لحاظ فراوانی و هم موضوعی ایفا می کنند. صفحات با تعداد زیاد افرادی که به موض00وع محیط زیست عالقه دارن00د و آن ص00فحات را در لیست عالقمندی های خود قرار داده ان00د، فض000ای خ000وبی ب000رای مش000ارکت عم000ومی

محیط زیستی به حساب می آیند. ب000ا توج000ه ب000ه س000ال تاس000یس ص000فحات محیط زیستی در فضای مجازی ای0ران، اک0ثر

در فیس ب00وک2010آنه00ا از اواخ00ر س00ال

31 ...بررسی مشارکت عمومی محیط زیستی و روند رو به رشد آن در ایران

فعالیت خود را آغاز کرده اند. تعداد صفحات فع0000ال در زمین0000ه آم0000وزش و مش0000ارکت

ص00فحه256محیط زیستی در ای00ران ح00دودا ب00000رآورد ش00000د. سرش00000ماری ص00000فحات محیط زیس00تی نش00ان داده اس00ت ک00ه تع00داد

فع00الیت خ00ود را2010مع00دودی در انته00ای 26، تع00داد 2012 تا 2011آغاز کرده اند. از

63 در ح000دود 2013 ت000ا 2012ص000فحه، از ح00دود2014 ت00ا اوای00ل 2013ص00فحه و از

(1 صفحه سرشماری شده اند. شکل )167 درص000د ف000راوانی ص000فحات محیط زیس000تی

2011ایرانی را در فیس بوک از اوایل سال نمایان می سازد. 2014تا اوایل سال

صفحاتی ک00ه ب00ه ط00ور اخص ی00ا م00وردی ب00ه موضوعات محیط زیستی می پردازند با کلی00د واژه های: محیط زیست، دیده بان، محیط بان، حی00000ات وحش، انجمن، رفتگ00000ران، زمین، طبیعت، دوستی و آشتی با زمین و طبیعت، فض00ای س00بز، پ00ارک ملی، منطق00ه حف00اظت ش000ده، آم000وزش محیط زیس000ت، کم000پین،

قاب00ل جس00تجوخبرگزاری، گی00اه خواری و ...هستند.

در این میان، صفحات خانم دک00تر معص00ومه ابتک0000ار، رئیس وقت س0000ازمان حف0000اظت محیط زیس0000ت و آق0000ای مهن0000دس محم0000د درویش، مدیرکل دفتر آم0وزش و مش0ارکت

ب00ه چش00م2013مردمی نیز از ابتدای س00ال می خورن00د. البت00ه س00ایر م00دیران س00ازمان حف000اظت محیط زیس000ت ن000یز در پروفای000ل شخص000ی و گروه ه000ایی ب000ا ن000ام خودش000ان

مشغول به فعالیت هستند.

2102-1102%01

3102-2102%52

4102-3102%56

درصد ف5راوانی

(: درصد فراوانی صفحات1شکل )محیط زیستی ایرانی

در فیس بوک

صفحات محیط زیستی در فیس بوک همچون سایر صفحات، الگوهای رفت00اری مختلفی را دنب000ال می کنن000د. این الگوه000ا موض000وعات مختلفی دارند و به شیوه های متفاوتی بی00ان می ش000وند. اک000ثر موض000وعات عبارتن000د از: محافظت از حیوانات، محافظت از جنگل ه0ا و مراتع و فضای سبز و درخت00ان، مح00افظت از آب و خ0000اک، مح0000افظت از تاالب ه0000ا، رودخانه ها و دریاچه ها، مصرف بهینه ان00رژی و اس00تفاده از انرژی ه00ای پ00اک، جمع آوری و ن00ریختن زبال00ه، بازی00افت و تفکی00ک از مب00دا، آم000وزش عم000ومی محیط زیس000ت، ت000رویج درختکاری و کاش0ت نه0ال، من0ع اس0تفاده از پ00التو پوس00ت، رد برگ00زاری س00یرک، تق00ویم روزه00ای محیط زیس00تی و پیش00نهاد بعض00ی روزه00ای جدی00د، ک00اهش اس00تفاده از کاغ00ذ، تغییرات دمایی و روند شدت یافتن گرمایش زمین، پارازیت ها و جلوگیری از انتشار آنه00ا، منع دستکاری ژنتیکی و اصالح نژاد گیاهان و جانوران، حمایت از محیط بانان، من00ع ش00کار و طرد شکارچی، ترویج گیاه خواری، اخط00ار در مورد آفت کش ها و کودهای ش00یمیایی در محص00والت و هورم00ون موج00ود در ش00یر و آنتی بیوتیک ها در گوشت، شکایت از آلودگی

هوا و موضوعاتی دیگر. الگوه000ای رفت000اری ب000ا ش000یوه های مختلفی همچ000ون م000وارد م000ذکور بی000ان می ش000وند: توصیه، درد دل و گالیه و ش00کوه، خ00واهش، محبت، پرخ00اش، اس00تهزاء و ناس00زا، نق00د، تش000ویق و تش000کر، س000خنان نغ000ز و ادبی، نقض گ00ویی، س00خن از زب00ان بزرگ00ان، زب00ان اعتق00اد و ب00اور، زب00ان معم00ا، ش00رح واقع00ه، نمایش تصویر بدون شرح، نمایش مهربانی، نم0000ایش خش0000م و تق0000بیح آن، س0000وال و جس00تجوی پاس00خ، دلی00ل و بره00ان و ش00اهد طل00بی، زب00ان ت00رس، بالی00دن ب00ه پیش00ینه ف000رهنگی و ت000اریخی، تع000ارف، دش000منی و لجبازی، تبریک یا تس00لیت گویی و ش00یوه های بیان دیگر. این شیوه های بیان عالوه ب00ر این ک000ه در س000اختار موض000وعات ب000ه چش000م می خورند در نقط00ه نظ00رات بازدیدکنن00دگان پس00ت م00وردنظر هم دی00ده می ش00وند. اک00ثر موضوعات به سرعت م00ورد اش00تراک ق00رار می گیرن00د و در هنگ00ام اش00تراک، الگوه00ای

1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال 32

رفتاری با موض00وعات و ش00یوه های بیانش00اننیز منتقل می گردند.

ب000ه ط000ور همزم000ان وب س000ایت ها و� وبالگ ه00ای محیط زیس00تی موج00ود در ای00ران هم م000ورد بررس000ی ق000رار گرفتن000د. در این

وب س0000ایت و وبالگ200راس0000تا ح0000دود محیط زیس00000تی سرش00000ماری ش00000د. این وب س00000ایت ها و وبالگ ه00000ا بیش00000تر ب00000ه س0000ازمان های غیردول0000تی محیط زیس0000تی، فع0000االن محیط زیس0000ت و مع0000دودی ب0000ه سایت های خبررس00انی محیط زیس00تی تعل00ق

داشتند. موارد موضوعی که به طور اخص در�

ابت0000دای ش0000یوع اس0000تفاده از ش0000بکه های اجتم000اعی در ای000ران در بخش مش000ارکت عم00ومی محیط زیس00تی، اطالع رس00انی ش00د عبارت بودند از: جلوگیری از تخریب دریاچه

و س00پس2010ارومی00ه در نوام00بر س00ال مه00اجرت امی00د، درن00ای س00فید س00یبری ب00ه فریدون کنار و محافظت از آن، بارش ب00رف در ارتفاعات منطقه حفاظت شده ورجین و علوفه رس00انی ب00ه حی00ات وحش این منطق00ه، مهاجرت قوهای مهاجر به ت00االب س00رخرود، جمع آوری زباله از من00اطق مختل00ف و خط00ر انتش00ار ریزگرده00ای مه00اجم ب00ه ش00هرهای غربی و مرکزی کش00ور ک00ه بازت00اب آنه00ا درسایت های خبری و رسانه ها نیز نمایان شد.

بحث و نتیجه گیری ش000بکه های اجتم000اعی در س000ال های اخ000یر جایگاه قابل توجهی در اینترنت پیدا کرده اند و ب00ه رده پربینن00ده ترین های فض00ای مج00ازی راه یافته ان0000د. گ0000رایش ب0000ه س0000ایت های شبکه های اجتماعی در سراسر دنیا همچنان رو به رش00د اس00ت. ش00بکه های اجتم00اعی ب00ا اینکه عمر خیلی زیادی ندارند اما در زندگی روزم0000ره اف0000راد نقش بس0000یار پ0000ررنگی داشته اند و در ابع00اد مختل00ف زن00دگی اف00راد )ف00000ردی و اجتم00000اعی( تاثیرگذارن00000د. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع

هم تاثیر گذارند. ظه000ور عص000ر ن000وین اطالع000ات و ش000یوع ش00بکه های اجتم00اعی در عرص00ه مج00ازی از

دیدگاه بسیاری از اندیش00مندان، ف00روریختن مرزبن000دی های مص000نوعی و حض000ور ج000دی مرزبن000دی های ط000بیعی اس000ت. مرزه000ای مص00نوعی ک00ه ش00امل خط کش00ی های ملی و ن00ژادی اس00ت ف00رو می ریزن00د و مرزه00ای ط00بیعی ج00ای آنه00ا را می گیرن00د. مرزه00ای ط00بیعی ک00ه ت00ابع س00رزمین نب00وده و توس00ط گروه های همفکر و دارای منافع مشترک ب00ه وجود می آیند و در عین پراکندگی در س00طح جهان، جوام00ع ن00وین و مت00داخلی را تش00کیل می دهن000د ک000ه نمون000ه زن000ده آن گروه ه000ای طرفدار محیط زیس00ت اس00ت. این مرزه00ای ط00بیعی س00اختار سیاس00ت گزاری های جه00ان واقعی را متاثر می سازند و به ن00وعی نقش مش00ارکت عم00ومی را در سیاس00ت گزاری ها

.(1389)رحمان زاده، پررنگ تر می سازند ام00روزه وس00ایل ارتب00اط جمعی در بق00ا و ی00ا فنای جوامع تاثیرگذاری خاصی داش00ته و ب00ه کرات دیده شده که در جوام00ع دموکراتی00ک، رسانه نقش نیرو و اهرم ق00وی فش00ار را در س00000000000وق دادن سیاس00000000000تگزاری ها و تصمیم گیری ها برعهده می گ00یرد. ش00بکه های اجتماعی و رسانه های مجازی در کل جه00ان ب00ا تس00هیل س00اختن ارتباط00ات، برداش00تن مرزهای زمانی و مکانی و ب00ه ن00وعی ایج00اد هم زم00انی و هم مک00انی و ارائ00ه خ00دمات فناوران00ه، بس00تر بس00یار مناس00بی را ب00رای مشارکت عمومی گروه ه00ای هم فک00ر ایج00اد ک0000رده اس0000ت. در محیط ه0000ای مج0000ازی خواس00ته ها و کمپین ه00ا ب00ه س00هولت و ب00ه سرعت شکل می گیرند و در جوام00ع واقعی

رفورم های عظیم ایجاد می کنند. مش000ارکت های محیط زیس000تی در فض000ای مجازی، نظر رسانه ها و خبرگزاری ها را ن00یز ب00ه خ00ود جلب می کن00د و ب00ه گ00ونه ای ش00ده است که احتماال معیاری قابل اس00تناد ب00رای نقط00ه نظ00رات ک00ل اف00راد ی00ک جامع00ه ب00ه

حساب می آیند. بررسی و تجزیه و تحلی00ل یافته ه00ای تحقی00ق نش000ان می ده000د ک000ه مش000ارکت عم000ومی محیط زیستی در ایران نیز در فضای مجازی روند رو به رشدی داشته است. به وی00ژه در

ک00ه ب00ه یکب00اره2014-2013بین س00ال های % افزایش نش00ان می ده00د. این50بیش از

33 ...بررسی مشارکت عمومی محیط زیستی و روند رو به رشد آن در ایران

ام00ر احتم00اال دالی00ل مختلفی همچ00ون توج00ه بیشتر افراد به شبکه های اجتم00اعی، اهمیت ی000افتن محیط زیس000ت در اذه000ان عم000ومی، دسترسی بهتر به اینترنت، یادگیری سریع و راحت اس000تفاده از ش000بکه های اجتم000اعی، جذابیت تعامل و احس00اس آزادی در فض00ای مجازی و یا باز شدن فضای اجتم00اعی دارد. از دیگ00ر دالی00ل اص00لی اف00زایش مش00ارکت عم000ومی محیط زیس000تی، اطالع رس000انی از وض00000عیت محیط زیس00000ت در ش00000بکه های اجتماعی اس00ت ک00ه آگاهی ه00ای عم00ومی را اف000زایش داده و منج000ر ب000ه تن000ویر افک000ار

عمومی شده است. چالش ه00ای موج00ود محیط زیس00ت در ای00ران ک00ه ک00ه پیام00دهای ن00امطلوبی داش00ته ب00ه اطالع رسانی ها و تهییج افکار عم00ومی دامن زده است. دیگر سخن گفتن و ب00ه اش00تراک گذاشتن اخبار محیط زیستی تنها منحصر ب00ه فعاالن محیط زیست نیست بلکه اکثر اف00راد از ه00ر قش00ر و س00نی هم اکن00ون ب00ه اوض00اع محیط زیس00000ت حس00000اس ش00000ده اند. این حساس000یت ب000ه گ000ونه ای اس000ت ک000ه ب000ه اش000000تراک گذاری الگوه000000ای رفت000000اری محیط زیستی در فضای مجازی همچن00ان در حال افزایش است. همان طور که از تجزی00ه و تحلیل یافته های تحقیق به دس00ت می آی00د، اف00راد ب00ا ش00یوه های مختل00ف موض00وعات محیط زیستی را بی00ان می کنن00د و همین ام00ر اهمیت موض00وعات محیط زیس00تی را نش00ان می دهد. برای مثال وضعیت دریاچه ارومی00ه در ش000بکه های اجتم000اعی ب000ه ص000ورت های مختلف همچون انتشار تص00اویر م00اهواره ای

س00ال اخ00یر، س00وگواری ب00ه30دریاچ00ه در زب00ان فارس00ی و آذری ب00رای دریاچ00ه، ب00ه تص00ویر کش00اندن نقش00ه ای00ران ک00ه ب00رای دریاچ00ه ارومی00ه می گری00د و ده ه00ا ی00ا بیش00تر الگ00وی رفت00اری ک00ه ب00ه ش00یوه های مختل00ف اطالع رسانی شد. شاید امروز اگر س00ازمان حفاظت محیط زیست و دولت نگاه عمیق و عملی00اتی تری نس00بت ب00ه وض00عیت و احی00ای دریاچه ارومی00ه دارن00د یکی از دالی00ل مهمش مش0ارکت عم0ومی در ش0بکه های اجتم0اعی ب000ویژه فیس ب000وک ب000وده اس000ت. خیلی از روی00دادهای محیط زیس00تی دیگ00ر در ش00بکه

اجتم000اعی منج000ر ب000ه تجمع000ات اف000راد در مکان های مختلف به ویژه در پارک پردیسان شده اس00ت. تقاض00ا ب00رای تخفی00ف و تعلی00ق حکم اع0000دام محیط بان0000ان یکی دیگ0000ر از الگوهای رفت00اری در ش00بکه اجتم00اعی ب00وده است که عالوه بر آن که اهمیت محیط بانان را نمایان ک00رد، آن00ان را ن00یز ب00ه ش00هروندان شناس0000اند. انتش0000ار روی0000داد حم0000ایت از محیط بانان در شبکه اجتماعی شاید یکی از دالی00ل پخش س00ریال پربینن00ده پ00ایتخت در نمایان کردن زندگی محیط بان00ان در برنام00ه نوروزی شبکه یک سیما بود. مواردی از این دست زیادن00د ام00ا نت00ایج انتش00ار روی00دادها و مش000ارکت های عم000ومی محیط زیس000تی در شبکه اجتم00اعی هم00واره مثبت و اث00ر بخش نیستند. مواردی هم ب00وده اس00ت ک00ه در پی حمایت از موضوعی، تهاجم و دس00ت اندازی به آن موضوع اف00زایش یافت00ه اس00ت. ب00رای مث00ال ف00ردای هم00ان روزی ک00ه حکم اع00دام محیط بانی لغو ش00د دو محیط ب00ان در ج00ایی دیگ00ر ه00دف ته00اجم و ض00ربات ک00ارد ق00رار گرفتند. این موضوع نیز دلی00ل روش00نی دارد و این که در مشارکت عمومی، خواسته های ذی نفعان همسو نیس00ت. اگرچ00ه ام00روز ب00ه دلی00ل ش00رایط بح00رانی و در مع00رض خط00ر قرار گرفتن اک00ثر گونه ه00ای ج00انوری ای00ران صدور پروانه شکار ممنوع ش00ده اس00ت ام00ا هنوز تعداد زیادی شکارچی وجود دارن00د ک00ه نمی توانند به دالی00ل معیش00تی و تف00ریحی از ش000کار چش000م بپوش000ند. در مقاب000ل هم کم نبوده اند شکارچیانی که با جسارت طی یک عم00ل نم00ادین اس00لحه خ00ود را شکس00ته و شکار و شکارچی را منف00ور دانس00ته اند. این موض000وع نش000انگر این اس000ت ک000ه بس000تر فرهنگی مشارکت عمومی بایس00تی تق00ویت شود و آنقدر اطالع رسانی صحیح و آموزش انجام شود که مشارکت عم00ومی منج00ر ب00ه حف000ظ و حم000ایت قطعی از محیط زیس000ت

شود. انواع شیوه ها برای بیان موضوعات مختل00ف اهمیت موضوعات را نمایان می س00ازد. گ00اه ب00رای بی00ان ی00ک موض00وع ان00واع ش00یوه ها استفاده می شوند که می توانند به ط00ورکلی قاطعان00ه، انفع00الی ی00ا ته00اجمی باش00ند. این

1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال 34

شیوه های بیان به همان شکل در ش00بکه های اجتماعی به اشتراک گذاشته می شوند و هر یک از مخاطبان بسته ب00ه فرهن00گ اجتم00اعی ش000ان نس000بت ب000ه ن000وعی از ش000یوه بی000ان عکس العم000ل نش000ان می دهن000د ی000ا مت000اثر می شوند. بس00تر ف00رهنگی جامع00ه در ت00رویج انواع شیوه های بیان م00وثر اس00ت. البت00ه ک00ه گاه با تکرار بسیار الگوهای رفت00اری بعض00ی شیوه ها نهادین00ه می ش00وند. در ج00وامعی ک00ه شیوه قاطعانه به دلیل فش00ارهای اجتم00اعی پاسخگو نیست افراد بیش00تر ب00ا اس00تفاده از شیوه های انفعالی یا تهاجمی در روی00دادهای

اجتماعی مشارکت می نمایند. زب00ان اک00ثر س00ازمان های غیردول00تی ک00ه در زمین00ه حف00اظت و حم00ایت از محیط زیس00ت دنی00ا ب00ه عن00وان حق00وق مش00ترک اجتم00اعی فعالیت می کنند، قاطعانه است. البته که در خیلی از موارد بعضی از سازمان ها به دلی00ل ع00دم اش00راف کام00ل ب00ه موض00وع و ض00عف بنیادهای علمی و تخصصی برای ب00ه کرس00ی نشاندن خواسته هایشان مهاجمان00ه برخ00ورد می کنن00د. ب00ه وی00ژه در زمین00ه محیط زیس00ت بسیاری از س00ازمان های غیردول00تی تنه00ا ب00ه دلیل آن که فع00ال محیط زیس00تی هس00تند در بس0000ترهای تخصص0000ی محیط زیس0000ت وارد می ش000وند و این ام000ر اک000ثرا حواش000ی و پیامدهای ن00امطلوبی را در زمین00ه مش00ارکت عمومی محیط زیستی ایجاد می کند.ِ اشراف علمی و تخصصی عدم قطعیت ها را ک00اهش می ده00د. آنچ00ه مس00لم اس00ت وج00ود ن00یروی متخص00ص در ه00ر رش00ته ای در بدن00ه اص00لی س000ازمان های غیردول000تی مرتب000ط، الزم و

ضروری است. انتشار اطالعات و اخبار نادرست یکی دیگ00ر از موضوعاتی است که اکثرا مش00ارکت های عمومی را به اشتباه می اندازد. انتشار انواع الگوهای رفتاری غیرصحیح چ00ه عم00دا و چ00ه سهوا منجر به تهییج نادرست افکار عمومی و تبعات نامطلوب می ش00ود. ب00رای مث00ال در هنگ00ام انتش00ار خ00بر س00اخت س00د س00یوند در کن00ار مق00بره ک00وروش کب00یر در پاس00ارگاد، عکس000ی در فض000ای مج000ازی ب000ه وی000ژه در شبکه های اجتماعی منتش00ر ش00د ک00ه مق00بره ک00وروش کب00یر را غوط00ه ور در آب نش00ان

می داد. اگرچه س00اختن س00د س00یوند در کن00ار محوط00ه پاس00ارگاد، نی00از ب00ه ارزی00ابی دقی00ق محیط زیس00تی و حف00ظ ح00ریم آث00ار باس00تانی داشت اما این عکس به س00رعت در فض00ای مجازی به عنوان یک الگوی رفتاری ناصحیح منتشر شد. صحت اطالعات یکی از عوامل شدت و حدت مشارکت های عمومی اس00ت. گاه بعضی از مخاطرات محیط زیستی آنقدر مشخص و بارزند که نیازی به اطالع رس00انی نیست و افراد با حواس و بدنشان می توانند مخ00اطرات را ارزی00ابی کنن00د. ب00رای مث00ال انتشار ریزگردها آنقدر بارز بود ک00ه ک00دورت ه00وا و س00ختی تنفس، اک00ثر ش00هروندان را نس00بت ب00ه وض00عیت محیط زیس00ت حس00اس

نمود. امروزه اکثر دولت های دنی0ا ب0ه این موض0وع واقفند ک00ه مش00ارکت عم00ومی نقش بس00یار مهمی را در تص000000000000000000000میم گیری ها و سیاست گزاری ها دارد. اکثر دولت ها به دلیل جلوگ000یری از ه000رج و مرج ه000ای اجتم000اعی ت00رجیح می دهن00د ک00ه مش00ارکت عم00ومی در قالب سازمان های غیردولتی متخص00ص و در چارچوب های ق0انونی و اساس0نامه ای انج0ام

شوند. در بسیاری از کش00ورهای دنی00ا س00ازمان های

غیردولتی متخصص در زمین00ه محیط زیس00ت ب00ا بدن00ه متخص00ص و اعضای فع00ال و آم00وزش دی00ده ت00اثیر بس00یار زی00ادی در مش00ارکت های عم00ومی ص00حیح و سیاس000تگزاری ها و تص000میمات دارن000د. در بسیاری از مواق00ع این س00ازمان ها می توانن00د راهکاره00ای علمی و مناس00بی را ب00رای ح00ل چالش های محیط زیس00تی ب00ه دولت ه00ا ارائ00ه دهن00د. س00ازمان های غیردول00تی متخص00ص، قاطعان000ه در فض00ای مج00ازی و ش00بکه های اجتماعی فعالیت می کنند و به عنوان نه00ادی قابل اطمینان و استناد برای اطالع رسانی و

تنویر افکار عمومی به حساب می آیند.پیشنهادها

م00وارد زی00ر در م00وثرتر ش00دن مش00ارکتعمومی محیط زیستی پیشنهاد می شوند.

35 ...بررسی مشارکت عمومی محیط زیستی و روند رو به رشد آن در ایران

توج00ه ب00ه رون00د رو ب00ه رش00د مش00ارکت- عم00ومی در فض00ای مج00ازی و ش00بکه های

اجتماعی هماهنگی سازمان حف00اظت محیط زیس00ت-

ب000ا وزارتخانه ه000ای )کش000ور و عل000وم( و س0ازمان های مت0ولی در ثبت س0ازمان های غیردول000تی )س000من ها( و تهی000ه اطالع000ات

کامل در مورد ساختار و عملکرد آنها ایج000اد هم000اهنگی در بین وزارتخانه ه000ای-

کشور و علوم، تحقیقات و فناوری و سایر س0ازمان های مت0ولی در ثبت س0ازمان های

غیردولتی و ناوبری آنها تهی00ه و تکمی00ل بان00ک اطالع00اتی مش00ارکت-

عمومی و به روزرسانی اطالعات سمن ها رصد و شناسایی پیشینه ت00اریخی، باوره00ا،-

اخالق و الگوهای رفت00اری در ای00ران ب00رای شناخت بهتر مشارکت عم00ومی ب00ه وی00ژه

در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی ارائ00ه آموزش ه00ای محیط زیس00تی م00وثر و-

اس0000تفاده از س0000ازمان های غیردول0000تیمتخصص و قابل اطمینان در این زمینه

ع00دم برخ00ورد شخص00ی در مش00ارکت های- عمومی به ویژه از سوی مدیران متولی و دس00000ت اندرکاران س00000ازمان حف00000اظت

محیط زیست اطالع رسانی م00وثر و دائم از عملکرد ه00ای-

سازمان حفاظت محیط زیست برای تنویرافکار عمومی

رصد اخبار محیط زیستی م00ورد انتش00ار در- س00ایت های خ00بری و حص00ول اطمین00ان از

ص000حت اخب000ار و جلوگ000یری از تناقض000اتاحتمالی

سخن آخر ب00رای دس00تیابی ب00ه محیط زیس00ت س00الم، آموزش، اطالع رسانی، ع00دالت و مش00ارکت

عمومی ضروری و الزم هستند.

یادداشت ها1. Public Participation2. Stakeholder Engagement 3. Popular Participation4. Non- Governmental Organizations )NGOs(5. People centric6. Human centric7. Social Networking8. Interactive9. Facebook )Fb(10. Amazone11. Wikipedia12. Ebay13. Orkut14. Twitter15. YouTube16. Google+17. Instagram18. LinkedIn19. Daniel Bell20. Info-Nation21. Psychology of Memes22. Assertive23. Passive24. Aggressive25. Mark Zuckerberg26. Yale27. Peter Thiel

فهرست منابع ص.75. زبان پژوهش. انتشار اینترنتی. 1385احمد سلطانی، م.

دی م00اه.29. ش00بکه اجتم00اعی فیس00بوک. 1392ایرن00ا، خ00برگزاری جمه00وری اس00المی. http://www.irna.ir/fa/news/

. نقش دولت در جهان درحال تحول، بانک جهانی. ته00ران: موسس00ه1378برادران شرکا، ح. مطالعات و پژوهش های بازرگانی. چاپ اول.

. کارکرد شبکه های اجتماعی مجازی در عصر جه00انی ش00دن. فص00لنامه1389رحمان زاده، ع. (.78-49: )1مطالعات راهبردی جهانی شدن. زمستان. دوره اول، شماره

1393، زمستان 1ویژه نامه پژوهش های محیط زیست، سال 36

. بررس00ی س00اختار و1389الهیجانیان، ا.؛ ارجمندی، ر.؛ محرم ن00ژاد، ن. و جمش00یدی دلجو، م. عملکرد سازمان های غیردولتی زیس00ت محیطی و نقش آن در فرآین00د توس00عه ش00هری اس00تان

.3. شماره 12تهران. نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست. پاییز. دوره س00الگی آن. ای تی7. مروری کوتاه ب00ر تاریخچ00ه فیس ب00وک ب00ه مناس00بت 1389محمدی، ر.

http://www.1itblog.com/1389/11/17/facebook-7th-birthdayبالگ.

. تحلیلی ب00ر پیش00رفت1393مخدوم، م.؛ م00برقعی، ن.؛ ص00نایع گل00دوز، س. و زبردس00ت، ل. علوم محیط زیست در کشور. چهارمین کنفرانس الگوی اسالمی ایرانی پیشرفت.

Blackmore, S. 2008. Memes and "Temes". http:// www.ted.com /talks /susan_blackmore _on_memes _and_temes

Bulkeley, H. & Mol, A. P. J. 2003. Participation and Environmental Governance: Consensus, Ambivalence and Debate, Environmental Values 12 )2(: 143–54.

CCI, 2013. Centre For Clinical Intervention’s series on Assertiveness. http://www.cci.health.wa.gov.au

Du Plessis, A. 2008. Public Participation, Good Environmental Governance and Fulfillment of Environmental Rights, Potchefstroom Electronic Law Journal, 11)2(: 170-201.)4(

EPA. 2013. Public Participation Guide: Tools. http://www2.epa.gov/international-cooperation/public-participation-guide-tools

Fischer, F. 2000. Citizens, Experts and the Environment, Durham, NC: Duke University Press, p. 222.

Iap2, a. 2012. IAP2 Core Values for the Practice of Public Participation. Iap2.org. Retrieved 2012- 08- 06.

Iap2, b. 2012. Principles of Public Participation. Co-intelligence.org. 2008- 05- 23. Retrieved 2012- 08- 06.

Nazrul, I.; Nazrul, I. M. & Wang, X. 2002. Environmental Law in Developing Countries: Selected Issues, IUCN, pg.7.

Owens, S. 2000. Engaging the public: information and deliberation in environmental policy, Environment and Planning A, 32: 1141–8.

Pellizzoni, L. 2003. Uncertainty and Participatory Democracy, Environmental Values12)2(: 195-224.

Pring, G. & Noé, S.Y. 2002. The Emerging International Law of Public Participation Affecting Global Mining, Energy, and Resource Developmen in Zillman, D.M., Lucas, A. and Pring, G.)eds( Human Rights in Natural Resource Development: Public Participation in the Sustainable Development of Mining and Energy Resources, Oxford University Press, Oxford, P 76.

Rowe, G. & Frewer, L.J. 2005. A typology of public engagement mechanisms, Science, Technology, & Human Values, 30 )2(, 251-290.

Rowe, G. & Gammack, J.G. 2004. Promise and perils of electronic public engagement, Science and Public Policy, 31 )1(, 39-54.

Shervington, M. 2013. The Psychology of Memes. http://www.martinshervington .com/psychology-of-memes/.

Walken , R. J. 1991. Cantendung Javeneignition Redekining Palitical Cammumity. Baulden. Lyaae Reinnen.