e-posta: iipegem.net/dosyalar/dokuman/29092007110648microsoft word... · 2014-04-22 · ve...

ii

Abdurrahman Kılıç-Serdal Seven

KONU ALANI DERS KİTABI İNCELEMESİ

ISBN: 975-6802-90-1

© 2007, Pegem A Yayıncılık

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları, Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.’ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü

ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle

çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi

vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2002 6. Baskı: Eylül 2006

6. Baskıdan Tıpkı Basım: Ekim 2007

Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua

Baskı: Öncü Basımevi-Ankara Tel: (0312) 384 31 20

Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.

Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51

Belgeç: (312) 431 37 38 İnternet: www.pegema.com.tr

e-posta: [email protected]

iii

SUNU Öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumlarında izlenen programlarda yapılan değişmeler, yeni derslerin okutulmasını gündeme getirmiş ve bu yeni dersler için kaynak kitap hazırlama ve destekleyici yayın yapma gereksinmesi ortaya çıkmıştır. Temelde eğitim bilimi alanındaki yeniliklerin ve çağdaş düşüncelerin yansımaları olarak ortaya çıkan bu değişimler, eğitim bilimi alanında uğraş veren kimi bilim adamlarının yayın yapma işlevlerine farklı bir ivme katmış ve çok farklı yayınların ortaya çıkmasını da beraberinde getirmiştir. Eğitim alanında giderek yaygın hale gelen kitap yazma ve bu yolla yayın yapma furyası, nicelikten çok yazılan kitapların niteliklerini de tartışır duruma getirmiştir. Yüksek öğretimde, özellikle öğretmen yetiştiren eğitim fakültelerinde okuyan öğrencilere yönelik bu denli yayınların sayısında görülen artış, hem meslek bilgisi dersleri, hem de alan bilgisi dersleri için çok sayıda kitap hazırlama girişimini gündeme getirmiştir. Ders kitabı incelemeyi konu edinen bu yapıtın yayın hayatına ve özellikle de eğitim bilim alanına kazandırılması yukarıda belirtilen nedenlerle bütünleşince daha anlamlı olmaktadır. İşte KADKİ (Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi) başlıklı bu kitap hazırlanışı ve yayın hayatına kazandırılması açısından önemli bir girişim olarak değerlendirilmelidir. Yüksek öğretimde hizmet öncesi eğitim yoluyla yetişen öğretmenler için geçerli olan bu çalışmada yer alan bilgilerin, meslek içinde görev yapan tüm öğretmenler için de yararlı olması düşünülmektedir. Eğitim sistemimizde orta ve ilköğretimdeki yaklaşık 15 milyon öğrencinin okumak zorunda olduğu ders kitaplarının seçimi için yapılan değerlendirme, çok önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle ders kitabını satın almadan önce onu belirli ölçütlere göre inceleme ve bu inceleme sonuçlarına göre karar verdikten sonra değerlendirme çok önemli bir uğraş olmaktadır. İşte bu ve buna benzer nedenle doğrultusunda Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi dersi öğretmen adayları için önemli bir ders olarak programda yerini almıştır. Bu kitapla tüm öğretmenlere ve öğretmen adaylarına çok somut öneriler getirileceğini ummaktayım. Her şeyden önce, bu kitabın önce kendisinin belirtilen ölçütlere uygun olduğunu söyleyebiliriz. Bu örnek oluş, diğer kitapların hazırlanmasında da bir esin kaynağı olabilir. Esasen Pegem A, ders kitaplarının hazırlanması ve yayın hayatına kazandırılması konusunda, bugüne kadar üzerine düşen görevi yapmaya çalıştı. Sürekli bir arayış içinde en iyiye ve en mükemmele doğru bir yönelim her zaman için geçerli bir hedef olmaktadır. Bu bağlamda, hem Pegem A ailesine, hem de bu kitabın yazarları Dr. Abdurrahman Kılıç ve Serdal Seven’e eğitim kamuoyuna yaptıkları katkılar için teşekkür eder, bu çalışmanın herkes için yararlı olmasını dilerim.

Ankara, 8 Eylül 2002 Prof. Dr. Özcan Demirel

iv

Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman KILIÇ

Meslek hayatına sınıf öğretmeni olarak başladı. Van, Ordu ve Ankara’da

sınıf öğretmenliği yaptı. Bir süre Milli Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatında memur ve program geliştirme şubesinde komisyon üyesi olarak çalıştı. 1993 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Yöneticiliği ve Deneticiliği Anabilim Dalından mezun oldu. Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Programları ve Öğretimi anabilim dalında 1995 yılında yüksek lisans ve 2000 yılında doktorasını bitirdi.

Halen Abant İzzet Baysal Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

Serdal SEVEN 1977’de Muş’ta doğdu. İlkokulu, Muş Ağaçlık Köyü İlkokulu’nda;

Ortaokulu, Muş Lisesi orta kısmında; liseyi, Van Alparslan Anadolu Öğretmen Lisesinde bitirdi. 1999’da Celal Bayar Üniversitesi Demirci Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünde Lisans; 2001 yılında da Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalında da Yüksek Lisans öğrenimini tamamladı. Ders kitabı incelemeyle ilgili yüksek lisans tezi bulunan yazar, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde doktora öğrenimini sürdürmektedir. Halen Milli Eğitim Bakanlığına bağlı bir ilköğretim okulunda öğretmen olarak görev yapmaktadır.

v

ÖNSÖZ Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi dersi; eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılmasıyla birlikte, dördüncü sınıf birinci yarıyılda okutulan bir derstir. Bu ders, ilk defa 2001-2002 öğretim yılında okutulmaya başlandı. Dersin okutulma dönemi geldiğinde, pek çok eğitim fakültesinde, nasıl ve kimler tarafından okutulacağı tartışma konusu oldu. YÖK’ün belirlediği program, çerçeve program niteliği taşıdığından, dersin detaylı olarak içeriği hakkında çok şey bilinmiyordu. Farklı eğitim fakültelerinde, dersin nasıl okutulduğu ile ilgili edinilen bilgiler göre; içerik ve dersin işlenişi; eğitim fakültelerine, hatta aynı fakültede dersi okutan öğretim elemanlarına göre farklılık göstermektedir. Bu dersi, kimi öğretim elemanları ölçme değerlendirme ağırlıklı; kimisi, örneğin konu alanı Fen Bilgisi ise, Fen Bilgisi Öğretimi ağırlıklı; kimisi de seminer şeklinde öğrencilerin topladıkları bilgiler doğrultusunda işledi.

Oysa bu dersin, öğretmen adayının öğretmen olduğunda, derste

kullanacağı ders kitabını nasıl seçeceği; en iyi ders kitabının hangisi olduğu; milli eğitim sistemi içinde ders kitabının yeri ve Bakanlığın ders kitaplarıyla ilgili hangi çalışmaları yaptığı gibi konuları kapsadığı, YÖK’ün verdiği çerçeve programdan anlaşılmaktadır. Ders kitapları, öğretim programlarına göre hazırlandığından, dersin daha çok program merkezli olduğu söylenebilir. Branş öğretmenliklerinde ders okutulurken buna dikkat edilmesi gerekir.

2001-2002 öğretim yılında dersi okutma sırasında yapılan uygulama ve ders işleniş şekilleri esas alınarak, bu kitabın bölümleri ve bölüm içerikleri oluşturuldu. Elbette ki, okutulduğu şeklin aynı olarak kalmadı, geliştirildi. Alanda, bütün öğretmenlikleri kapsayan tek bir kaynak mevcut değildi. Bu yüzden gerek bölümler oluşturulurken, gerek içerik düzenlenirken ve gerekse de örnekler verilirken, geniş bir öğretim alanının (sınıf öğretmenliği ve branş öğretmenliklerinin tamamı) göz önünde bulundurulması zorunluydu. Kitabın ilk altı bölümü, Dr. Abdurrrahman KILIÇ; geri kalan altı bölümü de, Uzman Serdal SEVEN tarafından yazılmıştır. Kitapta, dersin 2 saatinin teorik, 2 saatinin uygulama olduğu dikkate alınarak, uygulama saatleri için, projeler verilmiştir. Bu projeler, 2001-2002 öğretim yılında uygulanarak, geliştirilmiş şekliyle kitapta verilmiştir. Her bölümde, projenin bir kısmı, verilen teorik bilgilere paralel olarak verilmiştir. Bütün konular bittiğinde yapılan proje çalışması bir bütünlük oluşturmaktadır. Kitapta, kitap incelemeye ve bir ders alanında bir üniteyi yeniden yazmaya yönelik olmak üzere iki farklı proje vardır.

vi

Bu kitabın ilk nüshalarını, inceleyerek bizi yönlendiren Prof. Dr. Özcan Demirel’e ve bizi destekleyen herkese teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitabın, eğitim fakülteleri sınıf öğretmenliği ve branş öğretmenliği öğrencilerine; programında bu dersin yer aldığı, başka yollarla öğretmenlik formasyonu alan öğrencilere; öğretmen adaylarına; ders kitabı yazarlarına ve diğer ilgililere yardımcı olacağı kanaatini taşımaktayız. Bütün öğretmenlik bölümlerine hitap edebilecek bir kitabın hazırlanması, çok kolay değildi. Bu açıdan, kitabın eksikliklerinin olabileceğinin farkında olarak; bu kitabı kullananların eleştiri ve önerileriyle daha iyi olacağını ümit etmekteyiz.

Manisa (Demirci), 8 Eylül 2002 Mail: [email protected] Dr. Abdurrahman KILIÇ Mail: [email protected] Serdal SEVEN

vii

İÇİNDEKİLER Sayfa

Sunu............................................................................................................................iii Önsöz.......................................................................................................................... v İçindekiler....................................................................................................................ix Tablolar Listesi ......................................................................................................... xvii

KONU ALANLARI ÖĞRETİM PROGRAMLARI Bölüm 1 (ss. 1-22)

Hazırlık Çalışmaları.................................................................................................................2 Hedefler ...................................................................................................................................2 Giriş ..........................................................................................................................................3 Öğretim Programlarının Öğeleri ............................................................................................3

Öğretim Programında Amaçlar........................................................................................4 Öğretim Programları ve Yapıları .....................................................................................5

İlköğretim Birinci Kademe Dersleri Öğretim Programları ......................................7 Mihver Dersler......................................................................................................7 İfade Beceri Dersleri ............................................................................................7 Seçmeli Dersler .....................................................................................................8

İlköğretim İkinci Kademe Dersleri Öğretim Programları........................................8 Ortaöğretim Okullarında Okutulan Dersler ...........................................................11

Ortak Genel Kültür Dersleri..............................................................................11 Alan Dersleri.......................................................................................................11 Alan Seçmeli Dersler..........................................................................................13 Seçmeli Dersler ...................................................................................................13

Ortaöğretim Dersleri Öğretim Programlarının Özellikleri....................................13 Yeni Öğretim Programları....................................................................................................14 Yeni İlköğretim Programlarının Öğeleri ........................................................................19 Özet ........................................................................................................................................21 Sorular ....................................................................................................................................22 Proje........................................................................................................................................22 Kaynaklar ...............................................................................................................................22

DERS KİTABININ ÖĞRETİMDEKİ YERİ Bölüm 2 (ss. 15-48)

Hazırlık Çalışmaları...............................................................................................................24 Hedefler .................................................................................................................................24 Giriş ........................................................................................................................................25 Öğretim Araçları ve Öğretim................................................................................................25

Ders Kitabı Öğretim Programı İlişkisi ...........................................................................27 Öğretim Hedef Davranışları ve Ders Kitabı............................................................28 Öğretimin İçeriği ve Ders Kitabı ..............................................................................29 Öğrenme-Öğretme Durumları ve Ders Kitabı ........................................................29 Öğretimi Değerlendirme ve Ders Kitabı .................................................................30

viii

Ders Kitabı Öğrenci İlişkisi ............................................................................................30 Öğrenci Özellikleri ve Ders Kitabı ...........................................................................30 Öğrencinin Aktif Öğrenmeye Katılımı ve Ders Kitabı ...........................................30

Ders Kitabı Öğretmen İlişkisi.........................................................................................31 Öğretmen Özellikleri ve Ders Kitabı .......................................................................32 Öğrenciye Rehberlik ve Ders Kitabı ........................................................................33

Okullarda Ders Kitabı.....................................................................................................33 Ders Kitabının Kullanılması .....................................................................................34

Kitap Kullanmanın Olumlu Yanları..................................................................38 Kitap Kullanmanın Olumsuz Yanları................................................................40 Ders Kitabından Faydalanma Yolları ...............................................................41

Ders Kitaplarını Destekleyen Yardımcı Kitaplar....................................................42 Öğrenci Çalışma Kitabı ......................................................................................42 Öğretmen Kılavuz Kitabı....................................................................................43

Ders Kitabına Alternatif Araçlar..............................................................................43 Fasiküller .............................................................................................................44 Ünite Dergileri....................................................................................................45 Elektronik Ders Kitapları...................................................................................45

Özet ........................................................................................................................................47 Sorular ....................................................................................................................................47 Proje........................................................................................................................................48 Kaynaklar ...............................................................................................................................48

DERS KİTAPLARINI HAZIRLAMA VE HİZMETE SUNMA Bölüm 3 (ss. 49-68)

Hazırlık Çalışmaları...............................................................................................................50 Hedefler .................................................................................................................................50 Giriş ........................................................................................................................................51 Milli Eğitim Bakanlığı Örgütü..............................................................................................51

Talim ve Terbiye Kurulu.................................................................................................51 Talim ve Terbiye Kurulu’nun Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilatındaki Yeri............52 Talim ve Terbiye Kurulu’nun Tarihsel Gelişimi .....................................................52 Mevcut Yapı...............................................................................................................53 Eğitim Aracı İnceleme ve Hazırlama.......................................................................54 Görevleri ....................................................................................................................55

Ders Kitaplarının Hazırlanması .....................................................................................56 Ders Kitaplarının Hazırlanması ve Hizmete Sunulmasıyla İlgili Uygulamalar.....56

1923-1946 Dönemi ..............................................................................................57 Çok Partili Dönem..............................................................................................57

Ders Kitabı Hazırlama ve Hizmete Sunma..............................................................58 Ders Kitaplarının Hazırlanması ve Yayınlanmasında Bir Model ..........................59 Ders Kitaplarının Hazırlanma ve Hizmete Sunulma Usulleri ...............................62

Yarışma Usulü ....................................................................................................62 Sipariş Usulü .......................................................................................................62 Satın Alma...........................................................................................................63 Yazdırma Usulü ..................................................................................................63

ix

Özel Kesimce Üretme Usulü .............................................................................63 Özel Kesimce Hazırlanan Eserlerin Değerlendirilmesi..........................................63 Ders Kitaplarının Okullara Duyurulması ................................................................64 Ders Kitaplarında Korsan Yayıncılık .......................................................................64


DERS KİTAPLARININ ÖĞRETİM PROGRAMLARINA UYGUNLUĞU

Bölüm 4 (ss. 69-88)

Hazırlık Çalışmaları...............................................................................................................70 Hedefler .................................................................................................................................70 Giriş ........................................................................................................................................71 Hedef Davranışlar .................................................................................................................71 Ünite ve Konular (İçerik) .....................................................................................................72 Öğrenme-Öğretme Durumları .............................................................................................74 Değerlendirme.......................................................................................................................78

Hazırlık Çalışmaları.........................................................................................................79 Konuların Sunumu ve Değerlendirme...........................................................................82 Üniteyi Değerlendirme ...................................................................................................83


DERS KİTAPLARINDA BİLİMSEL İÇERİK Bölüm 5 (ss. 89-104)

Hazırlık Çalışmaları...............................................................................................................90 Hedefler .................................................................................................................................90 Giriş ........................................................................................................................................91 Bilimin Özelliği ......................................................................................................................91 Bilimsel İçeriği Oluşturma....................................................................................................92 Bilimsel İçerik Ders Kitabı İlişkisi........................................................................................93

Ders Kitaplarında Bilimsel İçeriğinin Sunulması..........................................................94 Bilgi Türlerinin İfade Edilişi .....................................................................................94 Neden Sonuç İlişkisi ..................................................................................................95 Bilgilerin Konu Alanına Uygunluğu.........................................................................96 Kullanılan Bilgilerin Geçerliliği................................................................................96

Ders Kitabının Bilimsel İçeriğinde Karşılaşılan Yanlışlar............................................97 Bilgi Yanlışları ...........................................................................................................97

Kavram Hataları .................................................................................................97 Hatalı Genelleme................................................................................................98 Geçerliliğini Yitirmiş Bilgiler.............................................................................99

x

İlişkisizlik .............................................................................................................99 Anlatım Hataları........................................................................................................99

Çok Boyutlu Olayları Tek Boyutlu Anlatma ....................................................99 Bilgiyi Destekleyen Örneklerin Yetersizliği ...................................................100 Verilen Bilgilerle Önceki Bilgiler Arasında Çelişki .......................................100 Gereksiz Bilgi ve Ayrıntıya Yer Verme...........................................................101 Kişisel Görüşlere Yer Verme...........................................................................101

Özet ......................................................................................................................................102 Sorular ..................................................................................................................................103 Proje......................................................................................................................................103 Kaynaklar .............................................................................................................................104

DERS KİTABINDA DİL VE ANLATIM Bölüm 6 (ss. 105-114)

Hazırlık Çalışmaları.............................................................................................................106 Hedefler ...............................................................................................................................106 Giriş ......................................................................................................................................107 Dil Özellikleri ......................................................................................................................107 Yazılı Anlatımın Öğeleri.....................................................................................................107

Dil Bilgisi Kuralları .......................................................................................................108 Dil ve Anlatımda Kelime ..............................................................................................109 Dil ve Anlatımda Cümle ...............................................................................................110 Dil ve Anlatımda Paragraf ............................................................................................111 Dil ve Anlatımda Anlatım Şekilleri..............................................................................112


DERS KİTABININ TASARIMI Bölüm 7 (ss. 115-137)

Hazırlık Çalışmaları.............................................................................................................116 Hedefler ...............................................................................................................................116 Giriş ......................................................................................................................................117 Tasarım Öğeleri ...................................................................................................................117

Boyut ..............................................................................................................................117 Doku...............................................................................................................................118 Çizgi................................................................................................................................119 Renk ...............................................................................................................................120 Şekil/Form......................................................................................................................121 Boşluk.............................................................................................................................121

Tasarım İlkeleri....................................................................................................................122 Bütünlük.........................................................................................................................122 Zıtlık ...............................................................................................................................122

xi

Vurgu..............................................................................................................................123 Yakınlık ..........................................................................................................................124 Tekrar.............................................................................................................................124 Hizalama ........................................................................................................................124 Uygunluk........................................................................................................................125 Denge .............................................................................................................................125 Egemenlik ......................................................................................................................126

Yeni Öğretim Programlarına Göre Hazırlanacak Ders Kitaplarında Bulunması Gereken Unsurlar................................................................................................................135 Özet ......................................................................................................................................136 Sorular ..................................................................................................................................136 Proje......................................................................................................................................137 Kaynaklar .............................................................................................................................137

GÖRSEL DÜZEN Bölüm 8 (ss. 139-159)

Hazırlık Çalışmaları.............................................................................................................140 Hedefler ...............................................................................................................................140 Giriş ......................................................................................................................................141 Görsel Düzeni Oluşturma...................................................................................................141

Görsel Okuryazarlık ......................................................................................................143 Algı Stratejisi............................................................................................................144 Tecrübe.......................................................................................................................14 Zihinsel Beceriler ....................................................................................................144 Aracı Tanıma ...........................................................................................................144

Görsel Düzeni Oluşturan Öğeler .......................................................................................145 Görsel Öğeler ................................................................................................................146

Gerçekçi Araçlar......................................................................................................146 Benzer Araçlar.........................................................................................................147 Düzenleyici Araçlar.................................................................................................148

Yazı Öğeleri ...................................................................................................................153 Yazı Tipi...................................................................................................................154 Yazı Boyutu (Punto) ...............................................................................................154 Büyük Harf.....................................................................................................................

Görsel Düzende Dikkat Edilmesi Gerekenler ..................................................................155 Özet ......................................................................................................................................158 Sorular ..................................................................................................................................158 Proje......................................................................................................................................159 Kaynaklar .............................................................................................................................159

xii

DERS KİTABINDA FİZİKSEL YAPI VE BÖLÜMLER Bölüm 9 (ss. 161-176)

Hazırlık Çalışmaları.............................................................................................................162 Hedefler ...............................................................................................................................162 Giriş ......................................................................................................................................163 Fiziksel Yapı Özellikleri......................................................................................................163

Kitapta Kullanılan Malzeme.........................................................................................164 Kağıt .........................................................................................................................164 Kapak Kartonu ........................................................................................................165 Cilt Malzemesi .........................................................................................................165

Kitabın Ebadı.................................................................................................................165 Kitabın Ağırlığı ..............................................................................................................166 Kitabın Kapağı...............................................................................................................167 Ciltleme..........................................................................................................................167 Forma Sayısı...................................................................................................................168 Kitabın Baskısı ...............................................................................................................169

Ders Kitaplarında Olması Gereken Bölümler...................................................................169 İçerikle İlgili Olmayan Bölümler..................................................................................169

Atatürk Portresi, İstiklal Marşı, Bayrak, Gençliğe Hitabe ...................................169 Kitaba Ait Kimlik Bilgileri ......................................................................................170

İçerikle İlgili Bölümler ..................................................................................................170 İçindekiler ................................................................................................................170 Ünitenin Konuları ...................................................................................................171 Hedef İfadeleri.........................................................................................................171 Dizin (İndeks) ..........................................................................................................171 Önsöz........................................................................................................................172 Kronoloji ..................................................................................................................172 Sözlük .......................................................................................................................173 Kaynaklar .................................................................................................................173 Semboller .................................................................................................................173 Tablo ve Şekiller Listesi ..........................................................................................173 Alıştırmalar ..............................................................................................................174 Hazırlık Çalışmaları.................................................................................................174 Ara Sorular...............................................................................................................174 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ......................................................................174 Özet ..........................................................................................................................175 Proje..........................................................................................................................175


xiii

DERS KİTABINA YARDIMCI MATERYALLER Bölüm 10 (ss. 177-179)

Hazırlık Çalışmaları.............................................................................................................180 Hedefler ...............................................................................................................................180 Giriş ......................................................................................................................................181 Ders Kitabının Yardımcı Materyalleri ...............................................................................181

Öğretmen Kılavuzu .......................................................................................................181 Öğrenci Çalışma Kitabı.................................................................................................183 Beceri Kitapları..............................................................................................................184 Elektronik Gereçler ......................................................................................................184

Slaytlar......................................................................................................................184 Asetatlar ...................................................................................................................185 Video kaset, CD.......................................................................................................185

Diğer Materyaller ................................................................................................................187 Haritalar.........................................................................................................................187 Modeller.........................................................................................................................187 Numuneler .....................................................................................................................188 Mikroskop......................................................................................................................188


DERS KİTABINI DEĞERLENDİRME YOLLARI Bölüm 11 (ss. 191-202)

Hazırlık Çalışmaları.............................................................................................................192 Hedefler ...............................................................................................................................192 Giriş ......................................................................................................................................193 Toplanacak Bilgi Türleri .....................................................................................................193 Bilgi Kaynakları ...................................................................................................................194 Veri Toplama Araçları ........................................................................................................196

Likert Tipi Tutum Ölçeği..............................................................................................196 Rubrics ...........................................................................................................................197 Kontrol Listesi ...............................................................................................................197 Seviye İşaretli Ölçekler .................................................................................................198 Semantik Ölçekler .........................................................................................................199

Analiz Yöntemleri ...............................................................................................................200 Değerlendirme Türleri ........................................................................................................200 Özet ......................................................................................................................................201 Sorular ..................................................................................................................................202 Proje......................................................................................................................................202 Kaynaklar .............................................................................................................................202

xiv

DERS KİTABI SEÇMEK İÇİN ÖLÇEK HAZIRLAMA Bölüm 12 (ss. 203-227)

Hazırlık Çalışmaları.............................................................................................................204 Hedefler ...............................................................................................................................204 Giriş ......................................................................................................................................205 Ders Kitabı Seçimi...............................................................................................................205 Ölçek Oluşturma .................................................................................................................205

Nitelik Belirleme ...........................................................................................................206 Ölçek Belirleme.............................................................................................................206 Soru Hazırlama..............................................................................................................207 Puanlama (Nicelendirme).............................................................................................208

Örnek Test ve Değerlendirilmesi .......................................................................................208 a. Örnek Test .................................................................................................................208 b. Testin Değerlendirilmesi ..........................................................................................213

Değerlendirme Raporu.......................................................................................................215 Özet ......................................................................................................................................226 Sorular ..................................................................................................................................226 Proje......................................................................................................................................227 Kaynaklar .............................................................................................................................227

EKLER (ss. 229-252)

Ek 1. Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği.................229

xv

TABLOLAR LİSTESİ Sayfa

Tablo 1.1. İlköğretim Okulları Derslerinin Sınıflara Göre Haftalık Ders Saatleri ................................................................................................... 6

Tablo 1.2. İlköğretim Okulları Dersleri Öğretim Programlarının Özellikleri ... 10 Tablo 1.3. Liselerin Ortak Genel Kültür Derslerinin Sınıflara Göre Haftalık

Ders Saatleri ........................................................................................ 12 Tablo 1.4. Ortaöğretim Okulları Alan Derslerinin Alanlara ve Sınıflara Göre

Haftalık Ders Saatleri ......................................................................... 12 Tablo 1.5. Ortaöğretim Okullarında Okutulan Derslerin Öğretim

Programlarının Özellikleri.................................................................. 14 Tablo 5.1. Bazı Konu Alanlarının Tanımı, Amacı, Öğretim Yöntemi ............... 96 Tablo 8.1. Görsel Öğelerin Temsil Edilişleri Açısından Gerçekliği ve

Soyutluğu ........................................................................................... 145 Tablo 8.2. Ders Kitaplarında Sınıflara Göre Kullanılması Gereken Puntolar 155 Tablo 9.1. Liselerin Ortak Genel Kültür Derslerinden Bazılarının Forma

Sayıları................................................................................................ 168 Tablo 11.1. Likert Tipi Tutum Ölçeği Örneği .................................................... 196 Tablo 11.2. Rubrics Örneği .................................................................................. 197 Tablo 11.3. Kontrol Listesi Örneği ...................................................................... 198 Tablo 11.4. Seviye İşaretli Ölçek Örneği............................................................. 198 Tablo 11.5. Semantik Ölçek Örnekleri ............................................................... 199 Tablo 11.6. Bilgi Toplama Araçlarının Avantajları ve Dezavantajları ............. 199 Tablo 12.1. Bölümlere Göre Ham ve Ağırlıklı Puanlar..................................... 214

Konu Alanları Öğretim Programları

1

1. Bölüm

Öğretim Programları ve Yapıları

Öğretim Programında Amaçlar

KONU ALANLARI ÖĞRETİM PROGRAMLARI

ÖĞRETİM PROGRAMLARININ ÖĞELERİ

İlköğretim İkinci Kademe Dersleri Öğretim

Programları

İlköğretim Birinci

Kademe Dersleri Öğretim

Programları

Ortaöğretim Okullarında

Okutulan Dersler

Ortaöğretim Dersleri Öğretim

Programlarının Özellikleri

Mihver Dersler

İfade Beceri Dersleri

Seçmeli Dersler

Ortak Genel Kültür Dersleri

Alan Dersleri

Alan Seçmeli Dersler

Seçmeli Dersler

Yeni Öğretim Programları

Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi 2

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI.....................................................................................��

� Alanınız sınıf öğretmenliği ve/veya ilköğretim okulları için branş öğretmenliği ise, ilköğretim programını genel olarak inceleyip; amaçlar, ilkeler ve açıklamalar bölümlerini okuyarak önemli bulduğunuz bilgileri not ediniz.

� Lise düzeyinde herhangi bir branş öğretmenliği ise, lise öğretim programlarıyla ilgili genel açıklamaları okuyup; ders alanlarını ve sınıflara göre dağılımını inceleyerek, branşınızı ilgilendiren bilgileri not ediniz.

HEDEFLER..................... ............................................................................................................�� Bu bölümü çalıştıktan sonra;

� öğretim programlarında yer alan farklı amaçları tanıyabilecek,

� ilköğretim konu alanlarını açıklayabilecek,

� ortaöğretim konu alanlarını açıklayabilecek,

� öğretim programlarının temel özelliklerini kavrayabilecek,

� yeni ilköğretim programlarının temel özelliklerini tanıyabilecek,

� bir öğretim programını genel olarak inceleyebileceksiniz.

Konu Alanları Öğretim Programları

3

Giriş Öğretim programı yerine, çoğu zaman eğitim programı kavramı

kullanılmaktadır. Eğitim denildiğinde; hem formal hem de informal eğitim kastedilmektedir. Bu durumda eğitim programı kavramı da formal ve informal eğitimi kapsamaktadır. Oysa informal eğitim amaçlı, planlı ve kasıtlı değildir. Dolayısıyla eğitim programı, öğretim programı anlamında kullanılmaktadır. Öğretim programı denildiğinde; eğitimin planlı, amaçlı, kasıtlı olan kısmının kastedildiği açıktır.

Ülkemizde öğretim programları 1980 öncesinde ünite ve konular listesi olarak düzenlenmekteydi. Çağdaş program geliştirme yaklaşımlarıyla birlikte hedefler (amaç), davranışlar, ünite ve konular, öğrenme-öğretme süreçleri ve değerlendirme öğelerinin bulunduğu programların uygulamaya konulduğu görülmektedir. 1984 yılından itibaren uygulamaya konulan programların bir kısmında bu öğeler mevcut iken; bir kısmında bulunmamaktadır.

Bu bölümde, ilköğretim birinci ve ikinci kademedeki konu alanları ve öğretim programları, ortaöğretim konu alanları ve öğretim programları, öğretim programlarının incelenmesi ve yeni ilköğretim programları üzerinde durulmuştur.

ÖĞRETİM PROGRAMLARININ ÖĞELERİ

Bir programın öğeleri hedef, davranış, içerik, öğrenme-öğretme durumları ve değerlendirmedir. Bireyde geliştirilmesi düşünülen nitelikler hedefi; niteliklerin düzeyi ve sınırı davranışları; niteliklerin hangi bilgilerle kazanılacağı içeriği; niteliklerin nasıl kazanılacağı öğrenme-öğretme durumlarını; kazanılıp kazanılmadığının nasıl anlaşılacağı değerlendirmeyi ifade etmektedir.

Bir öğretim programının öğeleri nelerdir?

Hedefler (amaçlar), bireye kazandırılması tasarlanan nitelikler kümesi olarak ifade edilebilir. Bireyin önceden getirdiği özelliklerini geliştirip ulaştırılması düşünülen yerdir. Hedefler birey, toplum, insanlığın ulaştığı bilgi birikimi ve insanın dışındaki varlıklar (doğa) göz önünde bulundurularak belirlenmelidir.

Davranışlar, belirlenmiş hedeflere ulaşılması için oluşturulan basamaklardır. Davranışın alanı, düzeyi ve sayısı, hedefin ne olduğunu belirtir. Birey, belirlenen bu davranışlar yoluyla hedefe ulaşmaya çalışır. Kazandığı her bir davranış onda bir değişiklik meydana getirir. Böylece birey eğitilmiş olur.

Ders Kitabının Öğretimdeki Yeri

23

2. Bölüm

DERS KİTABININ ÖĞRETİMDEKİ YERİ

ÖĞRETİM ARAÇLARI VE ÖĞRETİM

DERS KİTABI ÖĞRENCİ İLİŞKİSİ

DERS KİTABI ÖĞRETİM

PROGRAMI İLİŞKİSİ

DERS KİTABI ÖĞRETMEN İLİŞKİSİ

OKULLARDA DERS KİTABI

Öğretim Hedef ve Davranışları ve Ders

Kitabı

Öğretimin İçeriği ve Ders Kitabı

Öğrenme-Öğretme Durumları ve Ders

Kitabı

Öğretimi Değerlendirme ve Ders

Kitabı

Öğrenci Özellikleri ve Ders Kitabı

Öğrencinin Aktif Öğrenmeye Katılımı ve

Ders Kitabı

Öğretmen Özellikleri ve Ders Kitabı

Öğrenciye Rehberlik ve Ders Kitabı

Ders Kitabının Kullanılması

Ders Kitaplarını Destekleyen Yardımcı

Kitaplar

Ders Kitabına Alternatif Araçlar

Kitap Kullanmanın Olumlu Yanları

Kitabı Kullanmanın Olumsuz Yanları

Ders Kitabından Faydalanma Yolları

Fasiküller

Ünite Dergileri

Elektronik Ders Kitapları

Öğrenci Çalışma Kitabı

Öğretmen Kılavuz Kitabı



� Öğretmenlerin ders kitaplarını ne için kullandıklarını araştırınız.

� Öğretmenlere, Ünite Dergilerini kullanma sebeplerini sorunuz.

� Bir ders kitabının konularını ilgili dersin öğretim programlarıyla karşılaştırınız.

� Elinizdeki ders kitabının, bu dersi öğrenmenize katkısının ne olacağını arkadaşlarınızla tartışınız.


� ders kitaplarıyla öğretim programının öğeleri arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek,

� ders kitaplarıyla öğrenci özellikleri ve öğrencinin derse katılımı arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek,

� ders kitaplarıyla öğretmen özellikleri arasındaki ilişkiyi yorumlayabilecek,

� okullarda ders kitaplarının kullanılma gerekçelerini açıklayabilecek,

� ders kitabı kullanmanın olumlu-olumsuz yanlarıyla, faydalanma yollarını kavrayabilecek,

� ders kitabına, alternatif yöntemlerin neler olduğunu ve olumlu-olumsuz yanlarını açıklayabileceksiniz.

Ders Kitabının Öğretimdeki Yeri

25

Giriş Tarih boyunca insan hep birileri tarafından eğitilmiştir. Yani kazandığı

davranışların bir kısmı başkalarının etkisiyle oluşmuştur. İnsanın hayatını devam ettirmesi için, başkalarıyla iletişim kurması zorunludur. Ayrıca insan, potansiyeli ve ihtiyacı gereği eğitilmeye muhtaçtır. Birden fazla insanın bulunduğu yerde, birinin başkasını eğitme çabası hep olmuştur. Bu iş, topluma hakim olanlar tarafından üstlenilmiştir. Bu, bazen ya da pek çok zaman aile reisi tarafından; aileye de hakim olan kabile veya aşiret reisi ya da değişik özellikleri bakımından toplumun yönetimini elinde bulunduranlar tarafından; günümüzde ise ortak bir organizasyon olan devlet tarafından gerçekleştirilmektedir. Burada yapılan iş planlı, amaçlı ve kasıtlıdır.

Eğitimin planlı, amaçlı, kasıtlı ve başkalarının kontrolü altında yapılanına öğretim denir. Öğretimin yapılması için programa ihtiyaç vardır. Bireye kazandırılması düşünülen davranışlar; bu davranışların nasıl kazandırılacağını, kazandırılıp kazandırılmadığının nasıl anlaşılacağını gösteren dokümana, öğretim programı denir.

Eğitimde davranış değişikliği esastır. Bu değişikliğin gerçekleşmesi için uygun strateji, yöntem ve tekniklerin doğru belirlenmesi gerekir. Strateji, yöntem ve teknikler hedef ve davranışlara göre belirlenmelidir. Öğretim araçları, kullanılması gereken strateji, yöntem ve tekniklerin başarılı bir şekilde uygulanması sırasında ihtiyaç duyulan materyallerdir.

Okullarda öğretim programına dayalı olarak hazırlanmış ders kitapları en çok kullanılan öğretim materyalidir. Bu bölümde; ders kitabı öğretim programı ilişkisi, programın öğeleriyle ders kitabı arasındaki ilişki; ders kitabı öğrenci ilişkisi, öğrenci özellikleri ve öğrencinin derse aktif katılımı arasındaki ilişki; ders kitabı öğretmen ilişkisi, öğretmen özellikleri ve öğrenciye rehberlikle arasındaki ilişki; öğretim materyali olarak ders kitapları, okullarda ders kitabı, ders kitabının kullanılması ve alternatif araçlar üzerinde durulmuştur.

ÖĞRETİM ARAÇLARI VE ÖĞRETİM

Öğretimin gerçekleşmesi için öğretim araçlarına ihtiyaç vardır. Öğretim araçları, öğrenenlerin gerekli davranışları kazanmasında en uç işlevi yerine getirir. Öğrenmenin zamanında gerçekleşmesi, kalıcı olması ve

Ders Kitaplarını Hazırlama ve Hizmete Sunma

49

3. Bölüm

DERS KİTAPLARINI HAZIRLAMA VE HİZMETE SUNMA

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖRGÜTÜ

DERS KİTAPLARININ

HAZIRLANMASI

TALİM VE TERBİYE KURULU

DERS KİTAPLARINDA

KORSAN YAYINCILIK

Talim ve Terbiye Kurulu’nun Milli Eğitim

Bakanlığı Teşkilatındaki Yeri

Talim ve Terbiye Kurulu’nun Tarihsel

Gelişimi

Mevcut Yapı

Eğitim Aracı İnceleme ve Hazırlama

Görevleri

Ders Kitaplarının Hazırlanması ve

Hizmete Sunulmasıyla İlgili Uygulamalar

Ders Kitabı Hazırlama ve Hizmete Sunma

Ders Kitaplarının Hazırlanması ve

Yayınlanmasında Bir Model

Ders Kitaplarının Hazırlanma ve Hizmete

Sunulma Usulleri

Özel Kesimce Hazırlanan Eserlerin

Değerlendirilmesi

Ders Kitaplarının Okullara Duyurulması

1923-1946 Dönemi

Çok Partili Dönem

Yarışma Usulü

Sipariş Usulü

Satın Alma

Yazdırma Usulü

Özel Kesimce Üretme

Usulü



� Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilat şemasını inceleyerek, Talim ve Terbiye Kurulunun yerini arkadaşlarınızla tartışınız.

� Ders Kitapları Yönetmeliğini inceleyerek, temel noktalarını not ediniz.


� Talim ve Terbiye Kurulunun Milli Eğitim sistemi içindeki yerini kavrayabilecek,

� ülkemizde ders kitaplarının hazırlanması ve hizmete sunulmasındaki gelişmeleri açıklayabilecek,

� ders kitaplarını hazırlama ve hizmete sunma usullerini kavrayabilecek,

� ders kitaplarının hazırlanmasında görev alması gereken uzmanları sayabilecek,

� ders kitaplarının hazırlanması ve hizmete sunulmasıyla ilgili usulleri kavrayabilecek,

� özel kesimce hazırlanan ders kitaplarının nasıl değerlendirildiğini açıklayabilecek,

� ders kitaplarının okullara nasıl duyurulduğunu açıklayabilecek,

� ders kitaplarında korsan yayıncılığa karşı alınabilecek önlemleri açıklayabileceksiniz.

Ders Kitaplarını Hazırlama ve Hizmete Sunma

51

Giriş Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı, eğitim politikaları ve uygulamalarında belirleyici rol oynamaktadır. Konu (ders) alanlarını belirleme, derslere göre öğretim programlarını hazırlama ve geliştirme, öğretim programlarına göre ders araçlarını ve dolayısıyla ders kitaplarını hazırlama ve hizmete sunmada karar merciidir. Bakanlığın teşkilat yapısı içinde merkez teşkilatında ayrı ve bağımsız bir yapısı olan Talim ve Terbiye Kurulu, eğitimin genel politika ve düzenlemelerinin yapılmasında planlama, danışma ve uygulama görevlerini üstlendiği söylenebilir.

Ders kitaplarının hazırlanması ve hizmete sunulmasında da Talim ve Terbiye Kurulu inceleme ve değerlendirme görevini yapmaktadır. Bu bölümde; Milli Eğitim Bakanlığı Örgütü içinde Talim Terbiye Kurulu’nun gelişimi, Mevcut Yapısı, Görevleri; Ders Kitabının Hazırlanması Ve Ders Kitabında Korsan Yayıncılık üzerinde durulmuştur.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖRGÜTÜ

Millî Eğitim Bakanlığı’nın Teşkilât ve Görevleri Hakkındaki 3797 sayılı Yasa’ya göre MEB bugün; merkez örgütü, taşra örgütü, yurt dışı örgütü, bağlı kuruluşlar olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır.

Merkez Örgütü, Bakanlık makamı, Talim ve Terbiye Kurulu, ana hizmet birimleri, danışma ve denetim birimleri ile yardımcı birimlerinden oluşmaktadır. Meslekî ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi Başkanlığı (METARGEM) ile Projeler Koordinasyon Kurulu Merkezi Başkanlığı da merkez örgütü içerisinde yer almaktadır.

Millî Eğitim Bakanlığı taşrada 81 il ve 922 ilçede örgütlenmiştir. MEB’in yurt dışında 21 eğitim müşavirliği ve 18 eğitim ataşeliği olmak üzere 39 ülkede temsilciliği bulunmaktadır. MEB temsilciler aracılığıyla yurt dışında öğrenim gören (lisans-yüksek lisans ve doktora) öğrencilere ilişkin eğitim öğretim işlerini yürütmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı kuruluşlar Milli Eğitim Akademisi ile Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü’dür.

Talim ve Terbiye Kurulu

Ders kitaplarının hazırlanması ve hizmete sunulması aşamasında temel sorumluluk Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nındır. Aşağıda, Talim ve

Ders Kitaplarının Öğretim Programlarına Uygunluğu

69

4. Bölüm

DERS KİTAPLARININ ÖĞRETİM PROGRAMLARINA UYGUNLUĞU

ÜNİTE ve KONULAR (İÇERİK)

HEDEF DAVRANIŞLAR

ÖĞRENME-ÖĞRETME

DURUMLARI

DEĞERLENDİRME

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

KONULARIN SUNUMU ve DEĞERLENDİRME

ÜNİTEYİ DEĞERLENDİRME



� Öğretim programının öğelerinin, bir ders kitabı için ölçüt olmasının nedenlerini araştırınız.

� Bir ders kitabında konuların sınırlarının nasıl belirlendiğini arkadaşlarınızla tartışınız.

� Bir ders kitabında bulunması gereken bölümlerden hangilerinin belirleyicisinin öğretim programı olduğunu, bir ders kitabı üzerinde inceleyiniz.


� hedef-davranışların ders kitabının hazırlanmasında neden ölçüt olduğunu,

� içeriğin, ders kitaplarında hangi ölçütlerin varlığını gerekli kıldığını,

� öğrenme-öğretme durumlarının, ders kitaplarında hangi ölçütleri belirlediğini,

� değerlendirmenin ders kitaplarının hangi bölümlerini şekillendirdiğini kavrayabileceksiniz.

Ders Kitaplarının Öğretim Programlarına Uygunluğu

71

Giriş

Hedef-davranışlardan sapmaların engellenmesinde ders kitapları belirleyici bir role sahiptir. Ders kitaplarında, kitap yazarları tarafından en genel çerçeve olan hedefler ölçüt olarak alındığında, eğitim programındaki hedeflerin gerçekleştirilmesinin sınırları çizilmiş ve sapmalar engellenmiş olur.

Hedeflerin alt basamaklarını oluşturan ve hedeflerin sınırlarını belirleyen ise davranışlardır. Bir eğitim programında davranışlar belirlenmiş ise, hedeflere ulaşma basamak ve sınırları çizilmiş demektir. Ders kitabı yazarları bunu ölçüt olarak alıp, amaca giden basamakları net bir şekilde okuyucuya sunabilir.

Ders kitapları, bu basamak ve sınırları çizerken davranışları esas alırsa, gereksiz bilgi ve işlemlerle zaman kaybını önler ve hedeften sapmaları engeller. Bazı ders öğretim programlarında davranışlar belirlenmemiştir. Bu durumda kitap yazarlarının sınırları belirlemesi biraz güçleşmektedir. Kitap inceleme komisyonlarının rolü bu açıdan önemlidir.

Bu bölümde ders kitaplarının öğretim programlarının; hedef-davranışlar, içerik, öğrenme-öğretme durumları ve değerlendirme öğelerine uygunluğu ile ilgili ölçütler üzerinde durulmuştur.

HEDEF-DAVRANIŞLAR

Öğretim programları öğrenciye belli hedef ve davranışı kazandırmak için geliştirilerek uygulamaya konulur. Hedef-davranışlar, kazandırılması düşünülen niteliklerin alanını, düzeyini ve sınırını belirtir.

Hedef-davranışların alanı, bilişsel, duyuşsal, devinişsel alanlardan birini ifade eder. Öğretim programlarında her üç alanda da hedef ve davranışlar bulunabilir. Bu alanlar, birbirinden tamamen bağımsız değil, iç-içedirler. Fakat hangi alanın özellikleri, daha öne çıkıyorsa, hedef ve davranışın alanı odur. Ders kitaplarında, hedef-davranışları kazandıracak içerik davranışın alanına göre düzenlenmelidir. Aksi halde programla ders kitabının uyumundan söz edilemez.

Hedef-davranışların düzeyi, öğretim programlarında yıllık, sınıf ve ünite-konular düzeyinde hedefler vardır. Ders kitapları hangi sınıf düzeyinde, hangi ünite ve konuları kapsıyorsa, içeriğin düzeyini de bu hedef-davranışlar çizer. Genel ve özel amaçlar bu düzeyin belirlenmesinde

Ders Kitaplarında Bilimsel İçerik

89

5. Bölüm

DERS KİTAPLARINDA BİLİMSEL İÇERİK

BİLİMİN ÖZELLİĞİ

BİLİMSEL İÇERİĞİ

OLUŞTURMA

BİLİMSEL İÇERİK DERS KİTABI İLİŞKİSİ

Bilgi Türlerinin İfade Edilişi

Neden-Sonuç İlişkisi

Bilgilerin Konu Alanına Uygunluğu

Kullanılan Bilgilerin Geçerliliği

Çok Boyutlu Olayları Tek Boyutlu Anlatma

Bilgiyi Destekleyen Örneklerin Yetersizliği

Verilerin Bilgilerle Önceki Bilgiler

Arasında Çelişki

Kavram Haritaları

Hatalı Genelleme

Geçerliliğini Yitirmiş Bilgiler

Bilgi Yanlışları

Anlatım Hataları

Ders Kitaplarında Bilimsel İçeriğinin

Sunulması

Ders Kitabının Bilimsel İçeriğinde Karşılaşılan

Yanlışlar

İlişkisizlik

Gereksiz Bilgi ve Ayrıntıya Yer Verme

Kişisel Görüşlere Yer Verme



� Çevrenizdeki insanların bilim ve bilimsel bilgiden ne anladıklarını öğreniniz.

� Ders kitaplarında ne tür bilgi yanlışları olduğunu bir okula giderek araştırınız.

� Bir ders kitabını inceleyerek, bilimsel bilgi türlerine örnekler bulunuz.


� bilimin özelliğini kavrayabilecek,

� bilimsel içeriğin nasıl oluştuğunu açıklayabilecek,

� bilimsel içerikle ders kitabı ilişkisini kavrayabilecek,

� ders kitaplarında bilimsel içeriğin sunulmasında nelere dikkat edilmesi gerektiğini gerekçeleriyle açıklayabilecek,

� ders kitaplarındaki bilimsel içerik yanlışlarını kavrayabileceksiniz.

Ders Kitaplarında Bilimsel İçerik

91

Giriş

Bilim gerçeği araştırır, ama gerçeğin kendisi değildir. Elde etmiş olduğu bilgiler gerçeğin sadece bir kısmıdır. Öyleyse bilim, mutlak doğruları ifade edemeyebilir. Ama şimdilik ulaşılmış ve bilim mantığı içinde kanıtlanmış bilgiler bütünü bilimi oluşturur. Bu durumda bilimin değişmez bir tanımı üzerinde anlaşmaya çalışmak yerine, geçerliliği şimdilik kanıtlanmış sistemli bilgiler bütünü olarak tanımlamak daha doğru olacaktır (Karasar, 1991).

Bilim, birikerek ilerler. Geçmişten günümüze bilgi birikimi yazılı sembollerle sağlanmıştır. Önceleri kil tabletlere, mağara duvarlarına, ceylan derilerine yazılan bilim ürünleri; kağıdın bulunup, kullanılmasıyla geniş alanlara yayılma imkanı bulmuş, böylece daha fazla insanın üretilen bilgilerden yararlanıp bu bilgileri geliştirebilmesi sağlanmıştır. Kağıt ve yazı işbirliği kitap adıyla bir araya gelip, bilimin birikim özelliğini içinde bulundurarak insanlığın düşünce şeklini değiştirme yoluyla gelişimde önemli pay sahibi olmuştur. Tarihte bilimsel açıdan ilerlemiş devletler, çağlarının en güçlü ve en medeni toplumları olarak anılmışlar, oluşturdukları ihtişamlı kütüphaneleriyle de kitap-medeniyet ilişkisini somut olarak göstermişlerdir.

Bu bölümde; bilimin özelliği, bilimsel içeriği oluşturma, bilimsel içerik ders kitabı ilişkisi, ders kitaplarında bilimsel içeriğin sunulması, ders kitabının bilimsel içeriğinde karşılaşılan yanlışlar üzerinde durulmuştur.

BİLİMİN ÖZELLİĞİ

Bazı tartışma programlarında konuşmacıların hemen hepsi, tezlerinin bilimsel olduğunu ve sundukları bilgilerin bilimsellik taşıdığı iddiasında bulunurlar. Bu durumu nasıl açıklarsınız?

Bilim geçmiş, bugün ve gelecekle ilgili olan somut ve soyut gerçeklerle ilgilenir. Fakat bu ilgilenme şimdilik gerçeğin tamamıyla değil, bir kısmıyla olabilmektedir. Bilimin gerçeğin bir kısmıyla uğraşma ve kanıtlanabilirlik ve süreç olmak üzere üç temel özelliği vardır (Sönmez, 1998).

Bilimin kanıtlama özelliğini, Sönmez (1998) beş farklı yol ve şekilde gerçekleşebileceğini ifade etmektedir. Bunlar; deneyle, gözlemle, belgelemeyle, araştırma-soruşturmayla ve akılla kanıtlamadır. Bu yollardan herhangi biriyle elde edilen bilgi bilimsel bilgi özelliği taşıyabilir.

Bilim, çoğu zaman bir tabuya dönüştürülmektedir. Oysa bu, bilimin mantığına terstir. Bunun nedeni, bilimin genel kabul görmüş bir tanımı üzerinde anlaşmaya varılamamış olmasıdır denebilir. Bu durum, farklı bilim ve bilimsel düşünme anlayışlarına sebep olmaktadır. Dolayısıyla kişilere

Ders Kitabında Dil ve Anlatım

105

6. Bölüm

DERS KİTABINDA DİL VE ANLATIM

Dil Özellikleri

Yazılı Anlatımın Öğeleri

Dil Bilgisi Kuralları

Dil ve Anlatımda Kelime

Dil ve Anlatımda Cümle

Dil ve Anlatımda Paragraf

Dil ve Anlatımda Anlatım Şekilleri



� Türkçe’nin özellikleriyle ilgili bilgilerinizi gözden geçiriniz.

� Yazılı anlatımın iletişimdeki rolünü arkadaşlarınızla tartışınız.

� Bir ders kitabında, yazılı anlatım hataları neler olabilir? Araştırınız?

HEDEFLER..................... ............................................................................................................��

Bu bölümü çalıştıktan sonra;

� dilin iletişimdeki önemiyle ilgili bilgilerinizi hatırlayabilecek,

� ders kitaplarında anlatımın önemini kavrayabilecek,

� yazılı anlatımın öğelerini tanıyabilecek,

� dil ve anlatım özelliklerini kavrayabilecek,

� dil ve anlatım özelliklerinde nelere dikkat edilmesi gerektiğini kavrayabileceksiniz.

Ders Kitabında Dil ve Anlatım

107

Giriş İnsan, özellikleri gereği, başkalarıyla iletişim kurma ihtiyacındadır. Dil, bir iletişim aracıdır. Canlılar içinde sadece insan düşünen bir varlıktır. Dil aynı zamanda düşüncenin de bir aracıdır. İnsanlar, iç ve dış dünyadan bilinçli ya da bilinçsiz olarak aldıkları uyarıcılara verdikleri tepkilerle düşünceleri üretirler. Bu düşünceleri başkalarıyla paylaşmak ve başkalarının düşündüklerini anlamak için iletişim kurma ihtiyacı duyarlar.

İletişim bir süreçtir. Bu süreçte, bilgiyi üretme, anlamlandırma, iletme (Dökmen, 1996) ve alma vardır. İletişim yoluyla etkileşim oluşurken, bilgi üretimi de gerçekleşir. Bu açıdan dil, bilimsel gelişmenin de temel öğesidir. Ders kitapları üretilmiş bilgileri aktarırken, yeni düşüncelerin oluşmasına zemin hazırlayarak, bilgi üretilmesine de kaynaklık edebilir. İletişim sürecinde ders kitabı, kaynağı; okuyucu, alıcıyı; kitabın dili ve anlatımı da, kanalı oluşturmaktadır. Bu bölümde ders kitaplarında dil ve anlatımın; öğeleri, dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durulmuştur.

Ders kitabının öğrenci ile İletişim Süreci

DİL ÖZELLİKLERİ

Dil seslerden oluşur. Sesler dilin yapısına göre; dilden dile farklılık gösterir. Fakat her dilde dilin işlevi aynıdır. Dil beceriye dayalıdır. Bu yüzden psikomotor öğrenmeleri içerir (Ülgen, 1995). Böyle olmakla birlikte, bilişsel süreçlerle de ilgilidir. Bu süreçte, konuşma (sözlü anlatım), dinleme, okuma ve yazma becerileri kazanılır. Birey, iletişim kurarken bunlardan birine veya bir kaçına başvurur. Ders kitaplarında, dört temel dil becerilerinden yazılı anlatım (yazma) becerisi kullanılır.

YAZILI ANLATIMIN ÖĞELERİ

Bir kompozisyon yazarken nelere dikkat edersiniz?

Anlatım, zihinde tasarlanan bir konuyu söz veya yazı ile anlatma işlemine denir. Duygu, düşünce ve hayallerin yazı ile ifade edilmesi, yazılı anlatımı oluşturur. Ders kitaplarında yazılı anlatıma başvurulur.

Ders kitapları, iletişim sürecinde mesajların bir arada bulunduğu kaynak, yani verici konumundadır. Mesajın iletilmesinde kullanılan kanal,

Kaynak (Ders Kitabı)

Kanal

(Dil ve Anlatım)

Alıcı (Okuyucu)

Ders Kitabının Tasarımı

115

7. Bölüm

DERS KİTABININ TASARIMI

TASARIM ÖĞELERİ

TASARIM İLKELERİ

Bütünlük

Zıtlık

Vurgu

Yakınlık

Tekrar

Hizalama

Uygunluk

Denge

Egemenlik

Boyut

Doku

Çizgi

Renk

Şekil/Form

Boşluk

ANLATIM TASARIMI



� Bir ders kitabının, gözünüze hitap eden özelliklerinin neler olduğunu belirleyiniz.

� Elinize bir ders kitabı alarak, ilk dikkatinizi çeken bölümlerin, hangileri olduğunu not ediniz.

HEDEFLER..................... ............................................................................................................��

Bu bölümü çalıştıktan sonra; � tasarım öğeleri ile tasarım ilkelerini tanıyabilecek, � tasarım öğeleri ile tasarım ilkeleri arasındaki ilişkiyi kavrayabilecek, � ders kitabındaki araçlar için uygun öğenin belirlenmesinde göz

önüne alınması gereken en önemli faktörleri tanıyabilecek, � tasarım ilkelerinin, ders kitabındaki öğretici öğelerin kullanımına

etkisini açıklayabilecek,

� bir ders kitabını tasarım öğeleri ve tasarım ilkelerine göre inceleyebilecek,

� etkili anlatım özelliklerini tanıyabileceksiniz.

Ders Kitabının Tasarımı

117

Giriş Ders kitabı, bütün öğeleriyle öğretimin hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçlar. Bunun için, kitabı oluşturan öğeler, görevlerini yerine getirebilecek yeterlilikte olmalı ve bir bütünlük içinde çalışmalıdır. Bu da iyi bir tasarımı gerektirir. Tasarım, aracın nasıl hazırlanacağı ile ilgilidir. Ders kitaplarının tasarımında birçok kişi (yazar, kapak tasarımcı, çizer vs.) görev alır. İyi bir tasarım ancak, kitabı hazırlayan kişilerin bilinçli ve eşgüdüm içinde çalışmalarıyla oluşturulabilir. Bilinçli çalışma, bilimsel veriler ışığında tasarım yapmak demektir. Öyleyse, ders kitaplarının hazırlanması için gerekli öğeler, tasarım ilkeleri doğrultusunda düzenlenmelidir.

Bu bölümde, tasarım öğeleri boyut, doku, çizgi, renk, şekil/form, boşluk; tasarım ilkeleri bütünlük, zıtlık, vurgu, yakınlık, tekrar, hizalama, uygunluk, denge ve egemenlik konularına ve anlatım tasarımına ilişkin bilgiler sunulmuştur.

TASARIM ÖĞELERİ

Ders kitaplarının tasarımında boyut, doku, çizgi, renk, şekil ve boşluk öğeleri önemlidir. Doğru seçilmeleri, etkili bir tasarım için önemlidir. Aşağıda bu öğelerin özellikleri ve kullanılabilecekleri yerler açıklanmıştır:

Boyut

Ders kitabını oluşturan öğelerin boyutu sizce nasıl olmalıdır?

Boyut, araçların uzunluk, genişlik, derinlik ve yüksekliği ile ilgilidir. Kitapta fiziksel yapı özellikleri ile öğretici öğelerin tasarlanmasında kullanılır. Boyutun seçilmesi kitabın kullanımı ve öğretici öğelerin etkililiği için önemlidir. Kitabın ve kitaptaki öğelerin boyutuna karar verirken şunlara dikkat edilmelidir:

Gelişim düzeyi: Öğretici araçlar, rahatlıkla algılanabilecekleri boyutta olmalıdırlar. Bunun için, özellikle ilköğretimin 1. kademesine yönelik ders kitaplarında, öğretici araçların kolay algılanacak boyutta sunulması gerekir. Diğer öğelerin etkisini azaltacak şekilde her hangi bir öğeye yer verilmesinden, sayfaya hakim olacak boyutlardan kaçınılmalıdır. Kitabın fiziki boyutu belirlenirken ise, çocukların fiziksel gelişim düzeyleri dikkate alınmalıdır. Buna göre, rahat kullanım sağlayacak en uygun boyut seçilmelidir.

Görsel Düzen

139

8. Bölüm

GÖRSEL DÜZEN

GÖRSEL DÜZENİ OLUŞTURAN

ÖĞELER

GÖRSEL DÜZENİ

OLUŞTURMA

GÖRSEL DÜZENDE DİKKAT EDİLMESİ

GEREKENLER

Algı Stratejisi

Tecrübe

Zihinsel Beceriler

Aracı Tanıma

GÖRSEL OKURYAZARLIK

Gerçekçi Araçlar

Benzer Araçlar

Düzenleyici Araçlar

Yazı Tipi

Yazı Boyutu (Punto)

Büyük Harf

GÖRSEL ÖĞELER

YAZI ÖĞELERİ



� Bir ders kitabının görsel düzeninin psikolojik olarak öğrencileri nasıl etkileyebileceğini arkadaşlarınızla tartışınız.

� “Okuryazarlık” kavramının, gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde

hangi ne manada kullanıldığını araştırınız.

� Herhangi bir ders kitabına göz gezdirerek kullanılan görsel araçları

kendinize göre sınıflandırınız.


� görsel okuryazarlık kavramını tanımlayabilecek,

� görsel okuryazarlığın öğelerini açıklayabilecek,

� görsel okuryazarlığın, görsel düzenin algılanması ve yorumlanmasındaki rolünü kavrayabilecek,

� görsel düzende araç kullanımının genel amaçlarını tanıyabilecek,

� görsel öğelerin temsil edilişlerini kavrayabilecek,

� görsel düzen öğelerini sıralayabilecek,

� görsel düzendeki dikkat edilecek noktaları kavrayabileceksiniz.

Görsel Düzen

141

Giriş Günlük yaşamda, öğrenme ihtiyacını karşılamak için farklı öğretici

öğeler kullanılmaktadır. Gazete, dergi, televizyon, internet gibi araçlar, bilinçli veya bilinçsiz öğrenme ortamı oluşturmuşlardır. Bu zengin öğrenme ortamı, günümüzde formal eğitime de uyarlanmıştır. Görmeye dayalı uyarıcıların artmasıyla birlikte eğitimde kalite yükselmiştir. Bu durumda, derslerde en çok kullanılan araçlardan biri olan ders kitaplarındaki görsellerin, çağdaş anlayışa uygun olarak algılamaya ve doğru yorumlamaya dayalı hazırlanmasının gerekliliği ortaya çıkmıştır.

İlköğretim ve lise ders kitaplarında dersin ve konuların özelliğine göre çeşitli görsel düzen öğeleri kullanılır. Yazılar, fotoğraflar, resim, karikatür, düzenleyici araçlar(şekil, şema, harita, grafik vb) ders kitaplarında kullanılan görsel öğelerdir.

Bu bölümde, görsel düzeni oluşturma, araçların kullanılma amaçları, görsel okuryazarlık, nitelikleri ve görsel düzende dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgiler verilecektir.

GÖRSEL DÜZENİ OLUŞTURMA

Görsel düzenin oluşturulması, ders kitaplarının albenisini ortaya koyar. Bundaki eksiklik, daha baştan kitabın okuyucuya ulaşmasını engeller. Pek çok ders kitabında görsel düzenle ilgili problemlerle karşılaşılmaktadır.

Yapılan araştırmalarda (Seven, 2001; Dündar, 1995; Kabapınar, 1991; YÖK/Dünya Bankası, 1999), ders kitaplarının görsel düzeninde karşılaşılan olumsuzluklardan bazıları aşağıda verilmiştir:

1. Resimlerdeki ayrıntılar, çocuğun yaş düzeyine göre düzenlenmemektedir.

2. Bir sayfadan başka bir sayfaya geçişte renk ve kompozisyon farklılaşmaktadır. Bu da öğrencilerin dikkatlerini dağıtmaktadır.

3. Dağınık ve mat renkler gözü tırmalamaktadır.

4. Resim ve yazılar sayfada dengesiz bir şekilde yerleştirilmektedir.

5. Öğrenciler, resimlerin çizimlerini yeterli bulmamaktadırlar.

6. Kitaplardaki resimler ve fotoğraflar sayfalara uygun yerleştirilmemektedir.

7. Grafiksel şekiller öğrenciler tarafından anlaşılmamaktadır.

8. Resimler ilgi çekmemektedir.

Ders Kitabında Fiziksel Yapı ve Bölümler

161

9. Bölüm

DERS KİTABINDA FİZİKSEL YAPI VE BÖLÜMLER

FİZİKSEL YAPI ÖZELLİKLERİ

DERS KİTAPLARINDA OLMASI GEREKEN BÖLÜMLER

Kitapta Kullanılan Malzeme

Kitabın Ebadı

Kitabın Ağırlığı

Kitabın Kapağı

Atatürk Portresi, İstiklal Marşı, Bayrak,

Gençliğe Hitabe

Kitaba Ait Kimlik Bilgileri

İçerikle İlişkili Olmayan Bölümler

İçerikle İlgili Bölümler

Kağıt

Kapak Kartonu

Ciltleme

Forma Sayısı

Kitabın Baskısı

Cilt Malzemeleri

İçindekiler

Ünitenin Konuları

Hedef İfadeleri

Dizin (İndeks)

Önsöz

Kronoloji

Sözlük

Kaynaklar

Semboller

Tablo ve Şekiller Listesi

Alıştırmalar

Hazırlık Çalışmaları

Ara Sorular

Ünite Sonu Değerlendirme Soruları

Özet

Proje



� Bir öğretim yılı kullanılmış biri sağlam biri yıpranmış iki kitabın fiziki yapılarını karşılaştırınız.

� Ders kitaplarında hangi bölümlerin kitabın kullanımını

kolaylaştırdığını tartışınız.


� ders kitabının fiziksel yapısı öğelerini tanıyabilecek,

� uzun ömürlü ve çekici bir kitap için, fiziksel yapı öğelerinin nasıl

kullanılacağını kavrayabilecek,

� ders kitabında kullanılan malzemeleri,

� ders kitabındaki öğrenmeye hazırlayıcı bölümleri,

� ders kitabındaki öğrenilenlerin pekiştirilmesi amacıyla yer verilen

bölümleri,

� ders kitaplarındaki aranılanların bulunmasını kolaylaştıran bölümleri tanıyabileceksiniz.

Ders Kitabında Fiziksel Yapı ve Bölümler

163

Giriş

Ders kitapları, uzun süre kullanılabilen öğretim araçlarıdır. Talim Terbiye Kurulu tarafından, kitaplara birden çok yıl için onay verilmesi, aynı kitabın birkaç yıl kullanılabilmesine imkan vermiştir. Bir çok öğrenci ve aile tarafından sosyo-ekonomik nedenlerden dolayı, geçmiş yıllarda kullanılmış kitaplar tercih edilmektedir. Kitabın birden çok yıl kullanılabilmesi, kitabın fiziksel yapısına bağlıdır. Cilt, kapak, kağıt, ağırlık, ebat gibi özellikleri kitabın sağlamlığına kitaptaki öğelerin kullanımına ve kullanma kolaylığına etki etmektedir.

Ayrıca, kitapta; içerikle ilişkili veya ilişkisiz kitabın kullanımını kolaylaştıran, yurttaşlık becerileri kazandıran, güdüleyici ve pekiştirici bölümler vardır. Bu bölümler, öğrencilerin çalışmalarına yön vererek kitabın daha etkili kullanılmasına imkan vermektedirler.

Bu bölümde, fiziksel yapı özellikleri ile ders kitabında olması gereken bazı bölümler daha çok ders kitabının etkili kullanımına faydaları yönü ile anlatılacaktır.

FİZİKSEL YAPI ÖZELLİKLERİ

Kitabın fiziksel yapısı öğrencilerde ne gibi tepkilere yol açar?

Ders kitaplarının öğretimsel açıdan verimliliğinde fiziksel yapı özelliklerinin etkisi büyüktür. Saman kağıda basılmış, renklerin ve yazıların birbirine karıştığı, ağır ve kullanışsız bir ders kitabı öğrenciler tarafından itici bulunmaktadır. Oysa, kuşe kağıda basılmış, canlı renkleriyle dikkat çeken, sağlam cilt yapısına sahip ders kitapları, öğrenci için daha çekici olabilmektedir. İçeriğinde ne kadar yararlı bilgiler olursa olsun fiziksel yapısı itici olan bir kitabın, öğrencinin ilgisini çekme ihtimali az olacağından, öğretimde etkili bir şekilde kullanılması zorlaşacaktır.

Kitabı rahat ve uzun süreli kullanımı da fiziksel yapıya bağlıdır. Günümüzde öğrenciler okula her gün farklı derslere ait birçok kitap götürmek durumundadırlar. Her kitabın ağırlığı ve boyutu hesaba katıldığında fiziksel rahatsızlıklara yol açabilecek sorunların yaşanma riski ortaya çıkmaktadır. Bu sorunları engellemek ve kitabın uzun süre kullanımını sağlamak için kitapların fiziksel yapılarının, gelişim düzeyleri de dikkate alınarak bilinçli bir şekilde tasarlanması gerekmektedir.

Ders Kitabına Yardımcı Materyaller

179

10. Bölüm

DERS KİTABINA YARDIMCI MATERYALLER

DERS KİTABININ YARDIMCI MATERYALLERİ

DİĞER MATERYALLER

Numuneler

Modeller

Haritalar

Mikroskop

Öğretmen Kılavuzu

Öğrenci Çalışma Kitabı

Beceri Kitapları

Elektronik Gereçler

Slaytlar

Asetatlar

Video Kaset, CD



� Günümüzde ders kitaplarıyla birlikte hangi materyallerin sunulduğunu araştırınız.

� Ders kitabı, öğretim materyallerinin kullanımını yönlendirebilir mi?

Tartışınız.


� ders kitabıyla sunulabilecek materyalleri tanıyabilecek,

� öğretmen kılavuzu ve öğrenci çalışma kitaplarının ders kitabı

kullanımında ve öğretimdeki rollerini kavrayabilecek,

� elektronik gereçlerin ders kitabıyla sunulmasının öğretimi nasıl

etkilediğini açıklayabilecek,

� verilen bir materyalin kitapla ilişkisini açıklayabilecek,

� ders kitabının diğer öğretim materyallerine nasıl yön verdiğini açıklayabileceksiniz.

Ders Kitabına Yardımcı Materyaller

181

Giriş Okulda veya çevrede öğretimi etkin

kılacak pek çok öğretim aracı bulunmaktadır. Teknolojideki hızlı gelişme ile birlikte öğretim materyallerindeki çeşitlenme, çeşitli duyu organlarına yönelik zengin bir yaşantı sunmaktadır. Ancak, gittikçe zenginleşen araçların nerede, ne zaman ve nasıl kullanılacağı, öğretmenler için hâla problem olarak görülmektedir. İyi planlanmış bir öğretimle bu araçlardan üst düzeyde fayda sağlanması mümkün olacaktır.

Ders kitapları, planlamaya ve öğretim sürecine katkı sağlayacak pek çok yardımcı materyal sunabildikleri gibi diğer araçların kullanımını da yönlendirebilirler. Kitapla sunulan materyallerin öğretmen ve öğrencilere rehberlik etme, öğrencilerin çalışmalarını yönlendirme, ders kitabındaki öğretici araçları destekleme gibi işlevleri vardır. Ayrıca ders kitapları, öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuzları, bazı yönergelerle de diğer materyallerin kullanımını yönlendirebilirler. Bu ünitede ders kitabına yardımcı materyallerin özellikleri, bu materyallerin öğretim sürecindeki rolleri ve ders kitabının diğer materyallerle ilişkisi üzerinde durulacaktır.

Bu bölümde; ders kitabına yardımcı olarak kitapla birlikte sunulan öğretmen kılavuzu, öğrenci çalışma kitabı, beceri kitapları ve elektronik gereçler ile; ders kitabıyla sunulmayan fakat kitaba yardımcı olan harita, model, numune ve mikroskop gibi araçlar ders kitabıyla ilişkileri yönüyle tanıtılacaktır.

DERS KİTABININ YARDIMCI MATERYALLERİ

Öğretmen Kılavuzu

Öğretmen kılavuzu öğretim sürecini nasıl etkiler?

Öğretmen kılavuzu, ilgili öğretim programında yer alan amaç ve açıklamalar doğrultusunda öğrencilere kazandırılacak davranışları gerçekleştirmede öğretmenlere yardımcı olması amacıyla hazırlanan basılı materyallerdir. Her ders kitabı için öğretmen kılavuzu hazırlanması esastır (M.E.B. 1995). İyi hazırlanmış bir öğretmen kılavuzu, dersin planlanmasından değerlendirilmesine kadar, bütün öğretim sürecine yön

Ders Kitabını Değerlendirme Yolları

191

11. Bölüm

DERS KİTABINI DEĞERLENDİRME YOLLARI

BİLGİ KAYNAKLARI

TOPLANACAK BİLGİ

TÜRLERİ

VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

ANALİZ YÖNTEMLERİ

Likert Tipi Tutum Ölçeği

Rubrics

Kontrol Listesi

Seviyeli İşaretli Ölçekler

DEĞERLENDİRME TÜRLERİ

Semantik Ölçekler



� Önceki bölümler için hazırladığınız ölçeklere dayanarak ders kitabındaki bilgi türlerini sınıflandırınız.

� Sınıflandırdığınız türlere ait bilgileri kimlerden toplayabileceğinizi tartışınız.


� ders kitapları için farklı kaynaklardan, farklı yöntemlerle bilgi toplamanın önemini kavrayabilecek,

� ders kitaplarını değerlendirmede kullanılabilecek bilgi türlerini,

� bilgilerin toplanabileceği kaynakları ve ölçekleri,

� ders kitabı analizinde kullanılan yöntemleri tanıyabilecek,

� ders kitabı seçiminin ne tür bir değerlendirme olduğunu açıklayabileceksiniz.

Ders Kitabını Değerlendirme Yolları

193

Giriş Eğitim bir sistemdir. Bu sistemin öğeleri; girdi, süreç, çıktı ve

değerlendirmedir. Bu öğelerin herhangi birindeki değişiklik, eksiklik, yanlış sistemin işleyişini tümüyle etkiler. Çünkü sistemin tüm öğeleri, öğrencilere istendik davranışlar kazandırmak için çalışmaktadır. Sistemin girdileri ve çıktıları vardır. Girdilerin yeterlilikleri ve uygunlukları; sürecin verimli şekilde işlenmesinde ve süreç sonunda da arzulanan davranışların çıktı olarak kazanılmasında önemlidir (Tan&Erdoğan, 2001). Bunun için, sistemin her öğesinin değerlendirilmesine ihtiyaç vardır.

Ders kitabı, eğitim sisteminin temel girdilerinden olan öğretim programına uygun işleyişte rol almak üzere eğitim sistemine girer. Sürecin verimli şekilde işlemesi ve sonucunda istendik çıktıların alınması için, ders kitaplarının da diğer bütün girdiler gibi yeterli ve uygun olması gerekir. Talim ve Terbiye Kurulu sisteme girebilecek kitapları belirlemektedir. Öğretmenlerin de bunların arasından öğretim ortamına göre en uygun ders kitabını seçmeleri beklenmektedir.

Ders kitabı değerlendirmenin sadece öğretim için uygun kitap seçimine yönelik olduğu düşünülmemelidir. Bu bilgiler, kitapların daha nitelikli olmasına da zemin hazırlar. Ders kitabı seçimi için henüz yasal olarak herhangi bir veri toplama, analiz etme ve değerlendirme yöntemi önerilmemiştir. Bu durum, genel olarak öğretmenlerin kendilerine göre hazırladıkları değerlendirme formları veya göz kararı ile kitap seçimi sonucunu ortaya çıkarmıştır. Kitap seçimi için öğretmen, değişik şekillerde bilgi toplama ve bunları analiz edip değerlendirebilme şansına sahiptir. Kendi incelemesi dışında öğrencilerden, diğer öğretmenlerden ve pek çok farklı kaynaktan bilgi toplayabilir. Böylece, öğretmenlerin daha etkin bir ders kitabı seçimi süreci oluşturabilmeleri kolaylaşırken; eleştiriler doğrultusunda yazarlar ve yayınevleri de daha kaliteli eserler meydana getirebilir.

Bu bölümde, ders kitabı değerlendirmesinde kullanılabilecek bilgi türlerinden tutumlar, fikirler, performanslar ve niteliğin varlığı/yokluğu; bilgi kaynaklarından öğrenci, öğretmen, veli, uzman, yazar ve yayınevi; veri toplama araçlarından likert tipi tutum ölçeği, rubrics, kontrol listesi, seviye işaretli ölçekler ve semantik ölçekler; analiz yöntemleri ve ders kitabı değerlendirmesi üzerinde durulacaktır.

TOPLANACAK BİLGİ TÜRLERİ

Ders kitabı değerlendirmede araç geliştirmek ve bilginin hangi kaynaklardan toplanacağına karar vermek için, öncelikle toplanacak bilgi

Ders Kitabı Seçmek İçin Ölçek Hazırlama

203

12. Bölüm

DERS KİTABI SEÇMEK İÇİN ÖLÇEK HAZIRLAMA

ÖLÇEK OLUŞTURMA

DERS KİTABI SEÇİMİ

ÖRNEK TEST VE

DEĞERLEN.

DEĞERLENDİRME RAPORU

Nitelik Belirleme

Ölçek Belirleme

Soru Hazırlama

Puanlama (Nicelendirme)

KONU ALANLARINA

GÖRE ÖLÇEKLERDEKİ DEĞİŞİKLİKLER



� Çevrenizdeki öğretmenlerden ders kitabı seçimindeki yasal süreç hakkında bilgi toplayınız.

� Çevrenizdeki öğretmenlerden ders kitabı seçimini nasıl yaptıklarını ve gerekçelerini nasıl açıkladıklarını öğreniniz.


� ders kitabı seçmenin gerekçelerini açıklayabilecek,

� ölçek hazırlamanın öğretmene faydalarını kavrayabilecek,

� ölçek geliştirmenin basamaklarını tanıyabilecek,

� ölçek geliştirme basamakları arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklayabilecek,

� testleri değerlendirme tiplerini tanıyabilecek,

� bölümlere göre değerlendirmede ağırlıklı puanların nasıl elde edildiğini açıklayabilecek,

� rapor hazırlamanın neden önemli olduğunu kavrayabileceksiniz.

Ders Kitabı Seçmek İçin Ölçek Hazırlama

205

Giriş Ders kitabı seçimi, öğretmenler için yasal bir zorunluluk olmasının

yanında kitabın niteliğinden kaynaklanabilecek problemlerin önlenmesi açısından da önemli bir süreçtir. Bir önceki bölümde, ders kitabı değerlendirme yolları anlatılarak ders kitabı seçimi için gerekli temel bilgiler verilmişti. Bu bölümde ise, ilk olarak öğretmenin kitap seçimindeki görevleri açıklanacak; daha sonra öğretmenin uygun aracı nasıl geliştireceği nasıl değerlendireceği ve nasıl rapor edeceği üzerine bilgiler verilecektir.

DERS KİTABI SEÇİMİ

Neden ders kitabı seçeriz?

Ders kitabı değerlendirme ölçeği, ders kitabı seçmek için geliştirilmelidir. Ders kitabı seçimi, öğretmenin öğretim sürecine hazırlığıdır. Diğer taraftan bu hazırlık, Ders Kitapları Yönetmeliği ile öğretmene görev olarak verilmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı, Ders Kitapları Yönetmeliği’nin 23. maddesinde “İlgili sınıf veya branş öğretmenleri, ders kitapları arasından bir seçimi yaptıktan sonra, kitapları seçme gerekçeleri konusunda Zümre Öğretmenler Kuruluna bilgi verirler.” ibaresi geçmektedir. Buna göre, öğretmenlerin-konu alanında tek kitabın olduğu veya okulda ödünç kitap dağıtıldığı durumlar dışında- ders kitabı seçimi yapmaları ve bu seçimle ilgili gerekçelerini açıklamaları istenmektedir. Öğretmenler, kitap seçimlerinin gerekçelerini; yaptıkları ölçme değerlendirme ve seçme işlemlerini anlattıkları bir raporla açıklayabilirler. Ölçme değerlendirme ve seçme işlemlerinin etkili sonuç verebilmesi ise, ölçeğin iyi hazırlanmasıyla mümkün olacaktır.

ÖLÇEK OLUŞTURMA

Uygun ölçek geliştirebilmek için öncelikle ölçülecek niteliklerin tespit edilmesi gerekir. Amaca (öğretim programının hedeflerine) uygun olarak ders kitabında hangi niteliklerin olması gerektiği 4, 5, 6, 8, 9, 10. bölümlerde açıklandı. Öyleyse hazırlanacak ölçekle seçilecek kitapların, bu nitelikleri ne oranda barındırdığı ölçülecektir.

Ölçek hazırlamak için öncelikle niteliklerin ve ölçeğin belirlenip soruya çevrilmesi ve belirlenen ölçekteki soruların nicelendirilmesi (puanlandırılması) gerekmektedir.

Ekler

229

EK-1

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI DERS KİTAPLARI VE EĞİTİM ARAÇLARI YÖNETMELİĞİ (1)

Resmî Gazete : 29.5.1995/22297

Tebliğler Dergisi: 3.7.1995/2434

Ek ve Değişiklikler: 1) 3.9.1996/22746 RG ( 7.10.1996/2463 TD ) 2) 5.4.1997/22955 RG ( 1.4.1997/2475 TD ) 3) 26.7.1997/23061 RG ( AĞUSTOS 1997/2479 TD ) 4) 4.9.1997/23100 RG ( EYLÜL 1997/2480 TD ) 5) 9.5.1998/23337 RG ( MAYIS 1998/2488 TD ) 6) 12.8.1998/23431 RG ( EYLÜL 1998/2492 TD ) 7) 9.1.1999/23578 RG (MART 1999/2498 TD ) 8 ) 17.12.1999/23909 RG 9) 10.4.2003/25075 RG ( MAYIS 2003/2548 TD ) 10) 11.6.2003/25135 RG ( TEMMUZ 2003/2550 TD ) 11) 17.3.2004/25405 RG ( NİSAN 2004/2559 TD ) 12) 10.6.2004/25488 RG 13) 2.11.2004/25631 RG ( KASIM 2004/2566 TD ) 14) 5.4.2005/25777 RG ( NİSAN 2005/2571 TD)

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 – (Değişik: 17.3.2004/25405 RG) Bu Yönetmeliğin amacı, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı

örgün ve yaygın eğitim kurumlarında kullanılacak ders kitabı, temel ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı, öğretmen kılavuz kitabı, bilgi iş ve işlem yaprakları ile diğer kitap ve eğitim araçlarının Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkelerine uygun olarak hazırlanması, incelenmesi, değerlendirilmesi, kabulü, ilânı, seçimi, yayımlanması, dağıtımı ve ders kitabı/kitapları üreten yayın evlerinde aranacak şartlarla ilgili esas ve usulleri düzenlemektir.

Kapsam Madde 2 – (Değişik: 17.3.2004/25405 RG) Bu Yönetmelik, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı örgün ve

yaygın eğitim kurumlarında kullanılacak ders kitabı, temel ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı, öğretmen kılavuz kitabı, bilgi iş ve işlem yaprakları ile diğer kitap ve eğitim araçlarının niteliklerinin belirlenmesi, hazırlanması, incelenmesi, değerlendirilmesi, kabulü, ilânı, seçimi, yayımlanması, dağıtımı ve ders kitabı/kitapları üreten yayın evlerinde aranacak şartlarla ilgili hususları kapsar.

Dayanak Madde 3 – (Değişik: 17.3.2004/25405 RG) Bu Yönetmelik, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu

ile 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanuna dayanılarak hazırlanmıştır.


Tanımlar Madde 4 – Bakanlık: Millî Eğitim Bakanlığını, Başbakanlık: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığını, Kurul: Talim ve Terbiye Kurulunu, Daire Başkanlığı: Yayımlar Dairesi Başkanlığını, Birim: Bakanlık Hizmet Birimleri, Kitap: Ders kitabı, temel ders kitabı, bilgi(2) iş ve işlem yaprakları ile öğretmen kılavuz kitaplarını, Ders Kitabı: Her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında kullanılacak olan, konuları

öğreti,m programları doğrultusunda hazırlanmış, öğrenim amacı ile kullanılan basılı eseri, Temel Ders Kitabı: Genellikle meslekî ve teknik öğretim okul ve kurumlarında, alanın gerektirdiği

bilgilerin tamamını kapsayan ve program değişikliklerinden kısa sürede etkilenmeyen basılı eseri, Bilg(2) İş ve İşlem Yaprakları: Meslekî ve teknik öğretim okullarının atölye ve laboratuar derslerinde

veya uygulamalrında kullanımak, meslekî bilgi ve becerileri pekiştirmek amacıyla hazırlanan yayınları, Öğretmen Kılavuz Kitabı: (Değişik : 17.3.2004/25405 RG) İlgili öğretim programlarında yer alan

hedef ve açıklamalar doğrultusunda ders kitabının daha etkili kullanımını sağlayacak çeşitli örnek, alıştırma; işlenen ünitelerle ilgili internet adresleri, okuma kaynakları ve diğer etkinlikleri kapsayan, öğretmenlerin yararlanması için hazırlanan basılı eseri,

Baskıya Hazır Nüsha: Çizgisiz beyaz kâğıdın bir yüzüne daktilo, bilgisayar veya benzeri araçlarla sınıf seviyesine uygun punto ve standartta yazılmış, resim, fotoğraf, tablo, grafik, şema, plan, harita ve benzeri öğretime yardımcı unsurları, metinlerin uygun yerlerine yerleştirilmiş, basılmamış, ciltlenmemiş baskıya hazır eseri,

Basılmış Kitap: Ders kitabı, temel ders kitabı, bilgi(2) iş ve işlem yaprakları, öğretmen kılavuz kitabı gibi basılı eserleri,

Eğitim Aracı: (Ek:17.3.2004/25405 RG) Ders kitabı, öğretmen kılavuz kitabı, öğrenci çalışma kitabı, bilgi iş ve işlem yaprakları, temel ders kitabı dışında kalan ve derslerin öğretiminde yararlanılan diğer basılı eserler ile film, çizgi film, film şeridi, slayt,video kaseti, resim, fotoğraf, tablo, plâk, ses kaseti, disket, CD (Kompakt disk), atölye makine teçhizatı, lâboratuvar araç- gereci ve benzeri basılı olmayan araçları,

Öğrenci Çalışma Kitabı: (Ek: 17.3.2004/25405 RG) İlgili öğretim programlarında yer alan amaç ve açıklamalar doğrultusunda dersin öğrenilmesini kolaylaştıracak ve öğrencilerin yeteneklerinin geliştirilmesine yardımcı olacak çeşitli örnek, alıştırma, işlenen ünitelerle ilgili internet adresleri, okuma kaynakları ve diğer etkinlikleri kapsayan basılı eser ile üniteleri görsel ve işitsel yönden destekleyen CD, DVD,VCD gibi ek materyalleri kapsayan seti,

Yayın evi: (Ek:17.3.2004/25405 RG) Ders kitabı ve/veya eğitim aracı üreten yayın evini, Editör: (Ek: 17.3.2004/25405 RG) Kitabın yazıldığı alanda en az lisans düzeyinde öğrenim görmüş

ve eserin üretim sürecinin koordinasyonunu sağlayan kişiyi, Dil Uzmanı: (Ek: 17.3.2004/25405 RG) Türkçe veya Türk Dili ve Edebiyatı alanında lisans veya

lisans üstü öğrenim görmüş kişiyi, Görsel Tasarımcı: (Ek: 17.3.2004/25405 RG) Resim veya grafik alanında lisans veya lisans üstü

düzeyde öğrenim görmüş ya da en az beş yıl ders kitabı ile diğer kitap ve eğitim araçlarını resimlediğini belgelendiren kişiyi,

Alan Uzmanı: (Ek: 17.3.2004/25405 RG)(Değişik: 10.6.2004/25488 RG) Kitabı ile ilgili alanda bir yüksek öğretim kurumundan mezun olmuş veya bu alanda daha önce yayımlanmış ders kitabı olan kişiyi,

Program Geliştirme Uzmanı: (Ek: 17.3.2004/25405 RG) Program geliştirme alanında lisans veya lisans üstü öğrenim görmüş kişiyi,

e-posta: iipegem.net/dosyalar/dokuman/29092007110648microsoft word... · 2014-04-22 · ve...

Documents