第十七世大寶法王

噶舉冬季辯經法會文獻編撰組

│││

著

羅卓仁謙

│││││││││││

編譯

四部宗義

・

達波噶舉莊嚴論

│小乘篇

3

月光童子系列序言

「月光童子」乃岡波巴大師於佛住世時之名號。大師曾於佛

前，誓言護持佛陀教法之實義傳承，故而得此尊名。

現今藏傳佛教翻譯類文獻，尤其是噶舉派藏譯漢著作，多為

經驗性實修之口訣，鮮有以理論為主之論典。惟本「月光童子系

列」之要務，即以詮釋理論性教言為宗旨，擬陸續翻譯出版往昔

噶舉祖師所著之各類論典。誠望能藉此機會，謹將更多珍貴藏文

典籍譯為中文，使之得以保存，進而推動歷代祖師重要文獻之弘

揚。與此同時，更期能逐步恢宏達波噶舉千年相繼、智慧深蘊之

殊勝講修傳統。

願善妙吉祥！

第十七世大寶法王噶瑪巴　鄔金欽列多傑　序於美國二○一八年三月十日

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇4 5

月光童子系列序

月光童子文化隸屬解脫協會，出版藏傳佛教噶舉派歷代大師

的論典著作為主。

解脫協會，由創辦人羅卓仁謙於二○一六年初在菩提迦耶德

噶寺參與第三屆解脫莊嚴論研討會時，與　大寶法王尊者請示，

希望能夠投入噶舉派文獻的翻譯、研究與考證，由　法王慈悲指

示並賜予名稱、親書墨寶，成立此協會，並在得知本會將出版第

一本譯作時，又再次賜予名稱「月光童子」。

月光童子，是無比　岡波巴大師在佛前聽法時的法名，得到　

法王尊者賜予這個名字及其伴隨而來的期許與重任，讓我們在感

到無比榮幸的同時，深刻地體會到「任重而道遠」這句話的意涵。

解脫協會的主旨，以翻譯、研究、比較與推廣噶舉派的祖師

論典為主 : 在藏傳佛教中，大師的著作可以分成教授（man ngag）

與論典（gzhung），前者大多為祖師從實修經驗談及修持過程中的

重要提點，後者則是重於詮釋印度大師們的論典、思想與宗義，

或可以說，前者重點闡述所對應的、是　世親菩薩所說教證二法

中的「證法」，後者則是在「教法」上進行深入的剖析。

解脫協會相信，透過徹底了解並實踐戒、定、慧，才能達到

「系統性學習」的目標、走向解脫，因此著重在研究、翻譯、推

廣大師們詮釋戒、定、慧三學的論典（gzhung），而其中，由噶

舉派大師所著作的論典譯本，都將依序由月光童子文化出版。

以「噶瑪噶舉在華人地區扎根」為目標，我們所翻譯的論典，

都在請示　法王尊者後，以教派在藏文中最主要的論典磐石開始

翻譯，並持續與教派內堪布團交流意見，這讓我們在翻譯上的呈

現，能夠以重視白話文、易讀的文字，取代完全從藏文直譯，卻

生澀不合華語文法的文句，而不會流失其原本的真實意涵。

其次，為了讓華人圈讀者們，在閱讀該論典時，同時可以從

華文大藏經中找到相對資料，每部藏文論典中大師所引用的經論

文句，我們都以其在華語大藏經中所對應的經典名稱、內容與文

句為主來呈現，取代逕自翻譯的作法，這個過程非常的花時間，

但我們相信，正是這樣嚴謹的態度，才能讓佛法久住於世間。

月光童子文化的每一個翻譯計畫，都由解脫協會進行公開

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇6 7

的募資，所以我們的每一本著作都採免費流通。歡迎你加入我們

的行列，一起走向解脫、走向噶舉派無數大師們的正法寶庫。

本書序

藏傳佛法為人所讚譽的傳統，大抵為三大特點：辯經、閉

關與禪修。而這三大特色其實對應的，正是藏傳佛法每一個教

派都有的三大支柱：經論教育、密法修持與心性禪修。

以經論教育來看，現行藏傳佛法教育的之體現，就是其五

部大論的研修制度：《現觀莊嚴論》（般若）、《入中論》（

中觀）、《釋量論》（量學）、《俱舍論》（阿毘達摩）和《

毗奈耶經》（戒律）。這五部大論都是印度祖師們的著作；時

至今日，它們已經成為藏傳佛法各教派的共通學科，只是每一

個教派會依循自宗祖師，為這些論典寫下的註釋為觀點根據。

整體來看，這一套顯教的經論學習系統，源自印度，並

經由現今的喀什米爾傳進藏地；最早完成這整套教育體制實踐

的，為由俄氏譯師一系所建立的桑浦寺（གསང་ཕུ་དགོན།），該寺

創立於藏傳佛法沒有宗派意識的時代。特別是其第五代住持—

恰巴．法獅子（ཕྱྭ་པ་ཆོས་ཀྱི་སེང་གེ།）時代，完備了現存藏傳佛法

教育體制的雛形，也就是將「五部大論」學習體制定為高級學

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇8 9

科，並在其前端建立了便於行人入門的中級學科。

此教育體系在元代薩迦派開始執政時，得到完整的建構與

傳播，並直接影響了噶舉派和格魯派：噶舉派的創立時期，雖

然不晚於薩迦派，第一世噶瑪巴更曾親炙恰巴論師；然而，由

於噶舉派、特別是噶瑪噶舉派的核心性格，重於禪修的實修、

密法的實踐和理論，因此顯教理論的學習體制，一直沒有在噶

瑪噶舉派中成熟。

直到第六世噶瑪巴時代，顯教理論方進入岡倉之中，　十七

世法王曾說過：「我們噶瑪噶舉派的經論講說傳承，正是源自吉

祥薩迦派，六祖曾在遍知絨氏大師坐下聞法，絨祖曾說：『我有

一位弟子是佛的化身。』」岡倉的佛學理論正是如此，在六祖到

九祖之間達到頂峰與完善。後於十祖時代，因為固始汗的入藏而

中斷，直到一九八○年代，在十六世法王的加持、第三世蔣貢仁

波切的努力下，方再次成立佛學院於錫金隆德寺：整體的興盛期

共兩百年，但中斷期則長達三百五十年有餘。

在此興盛時期，岡倉內部出現無量的大論師，包括第七、

第八、第九世大寶法王，都是在顯教理論上通達無比的大士，

此興盛的狀況對後來的凋零更顯諷刺；噶舉派一向有個稱號是

「無諍噶舉派」，原意指其傳承之殊勝無可爭議，但後期竟然

不少人認為，這是指噶舉派並不辯經（沒有佛學院系統）。

在　第十七世法王的努力下，岡倉正在恢復、建立舊有

的噶舉派學院制度：透過舊有文獻的搜索、尋找和出版，來

恢復許多過去的學科和經論。同時，法王建立了噶舉辯經法

會文獻編撰小組，從噶舉各佛學院邀請堪布與學者們，定期

在上密院針對特定佛學議題聚會。第一代的小組專注於討論

戒律問題，意在研究與解決藏傳佛法中比丘尼戒統中斷的問

題，以求復興。

第二代的小組則分成兩個主軸：一是討論與研究《解脫莊

嚴論》，二是檢索與組建岡倉應有的中級學科；我很榮幸一直

持續參與第二組的兩系討論，並於二○一七將其成果呈現於解

脫協會的第一本譯作《解脫莊嚴論》中。

在　法王的指導下，編撰小組已經有了初步的藍圖與大

綱，並由　法王在二○一六年公布此後岡倉各佛學院統一個學

科（此前二十餘年學科並不固定，依各自佛學院為主；採用的

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇10 11

教材與師資也大多來自格魯派或薩迦派），據聞這是依照十祖

時代所留存下來的一份課表而成。

如同藏傳佛法的所有學院體制，中級學科包括兩系課程：

邏輯系與佛學系，每一系各自有三門學科。邏輯系的學科，包

括攝類學、心類學和因類學，佛學系則是四部宗義、五道十地

和八事七十義。根據二○一六年公佈的課表，岡倉所採用的教

科本如下：《攝類學・文殊喜笑論》、《釐清眾主理路》（心

類學與因類學）、《噶瑪車乘論．地道》（五道十地）、《八

章綱要》（八事七十義）和《四部宗義．達波噶舉莊嚴論》；

其中，《攝類學・文殊喜笑論》和《四部宗義．達波噶舉莊嚴

論》，是由編撰小組共同編輯而成。

上說的著作中，解脫協會二○一九年的翻譯作品《第三

世大寶法王論集》內，已經將《八章綱要》翻譯完成並印刷出

版；這次翻譯的《四部宗義．達波噶舉莊嚴論》，則分成小乘

篇與大乘篇兩段來呈現，主要原因在於，大乘篇的部分內容，

直到此刻仍在討論、建構中。

其餘的《攝類學．文殊喜笑論》、《釐清眾主理路》與

《噶瑪車乘論．地道》，則是解脫協會二○一九年的翻譯計

畫；透過將這些中級學科論典的翻譯，一來是為了傳講，二來

是為建立高級學科的翻譯做準備。

這一切，都如解脫協會的宗旨一般：為了讓藏傳佛法，扎

根漢土。

羅卓仁謙 二○一九年六月字於台灣台北

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇12 13

目錄

有部歷史概說

有部宗見

1. 何謂有部 2. 有部的分類 3. 宗門觀點

3.1 論述基 3.1.1 二諦分類

3.1.1.1 世俗諦

3.1.1.1.1 定義

3.1.1.1.2 事例

3.1.1.1.3 詞意

3.1.1.2 勝義諦

3.1.1.2.1 定義

3.1.1.2.2 事例

3.1.1.2.3 詞義

3.1.1.3 統攝方式

3.1.2 分所知為五事

3.1.2.1 顯相――色事

3.1.2.1.1 色的本質

3.1.2.1.1.1 色的經論引據

3.1.2.1.1.2 經論所說的色之本質

3.1.2.1.2 色的詞義

3.1.2.1.3 色的分類

3.1.2.1.3.1. 五根

3.1.2.1.3.1.1 五根的定義

3.1.2.1.3.1.2 五根見境的方式

3.1.2.1.3.2 五境

3.1.2.1.3.3 無表色

3.1.2.1.3.3.1 無表色的佐證

3.1.2.1.3.3.2 無表色的定義

3.1.2.1.3.3.3 無表色的分類

3.1.2.1.3.3.4 無表色的事例

3.1.2.1.3.3.5 無表色的詞義

3.1.2.1.3.3.6 附說表色

3.1.2.1.3.3.6.1 本質

3.1.2.1.3.3.6.2 分類

3.1.2.1.3.4 統攝方式

3.1.2.1.3.4.1 統攝為三色

3.1.2.1.3.4.2 統攝為十二色

3.1.2.2 心王事

3.1.2.2.1 分類

3.1.2.2.2 名目

3.1.2.2.3 詞義

3.1.2.2.3.1 心的詞義

3.1.2.2.3.2 意和識的詞義

3.1.2.3 心所事

3.1.2.3.1 分類

3.1.2.3.2 虛實差異

3.1.2.3.3 界地差別

3.1.2.3.4 圍繞何識

3.1.2.3.5 詞義

021

045

047

047

047

047

047

047

049

049

049

049

051

051

051

051

053

053

053

055

055

055

055

055

055

057

057

057

059

059

059

061

061

061

061

061

063

063

063

063

065

065

065

065

065

067

067

067

067

069

069

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇14 15

3.1.2.4 不相應行事

3.1.2.4.1 分類

3.1.2.4.2 毘、經二宗差別

3.1.2.5 無為事

3.1.2.5.1 本質

3.1.2.5.2 數量

3.1.2.5.3 個別解說

3.1.2.5.3.1.1 虛空的定義

3.1.2.5.3.1.2 虛空的事例

3.1.2.5.3.1.3 虛空的詞意

3.1.2.5.3.2.1 抉擇滅的定義

3.1.2.5.3.2.2 抉擇滅的事例

3.1.2.5.3.2.3 抉擇滅的詞意

3.1.2.5.3.2.4 抉擇滅的分類

3.1.2.5.3.3.1 非抉擇滅的定義

3.1.2.5.3.3.2 非抉擇滅的事例

3.1.2.5.3.3.3 非抉擇滅的詞意

3.1.3 附論三時、因緣等事

3.1.3.1 論三時實有

3.1.3.1.1 時的本質

3.1.3.1.2 佐證三時實有

3.1.3.1.2.1 結論

3.1.3.1.2.2 根據

3.1.3.1.2.2.1 文獻根據

3.1.3.1.2.2.2 邏輯根據

3.1.3.1.3 有部內部觀點差異

3.1.3.2 論因緣果分類

3.1.3.2.1 論述因

3.1.3.2.1.1 分類

3.1.3.2.1.2 毘、經觀點差別

3.1.3.2.1.2.1 毘婆沙師主張因果同時

3.1.3.2.1.2.2 經部師主張因果異時

3.1.3.2.2 論述果

3.1.3.2.2.1 分類

3.1.3.2.2.2 主張離繫果並非真正的果

3.1.3.2.3 論述緣

3.2 論述道 3.2.1 種性

3.2.2 五道

3.2.2.1 分類

3.2.2.1.1 詞義

3.2.2.1.2 分類

3.2.2.1.3 虛實差別

3.2.3 卅七菩提分

3.2.4 聲聞八地

3.2.5 斬斷所斷的方式

3.2.5.1 所斷總數

3.2.5.2 斷除方式

3.2 論述果

3.2.1 二乘人涅槃

3.2.1.1 概說涅槃

3.2.1.2 有餘、無餘二種涅槃差別

3.2.1.3 毘、經觀點差別

3.2.2 菩薩果

071

071

071

071

073

073

073

073

075

075

075

075

077

077

077

079

079

081

081

081

081

081

083

083

083

085

085

085

085

087

087

087

089

089

089

089

091

091

093

093

093

093

093

095

095

095

095

095

097

097

097

097

099

099

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇16 17

經部歷史概說

經部宗見

1. 詞義 2. 分類 3. 觀點

3.1 論述基 3.1.1 所知境

3.1.1.1 境的定義

3.1.1.2 境的分類

3.1.1.3 各種境的定義

3.1.1.3.1 顯現境

3.1.1.3.2 耽著境

3.1.1.3.3 所取境

3.1.1.3.4 趣入境

3.1.2 二相二分

3.1.2.1 自共二相

3.1.2.1.1 自共二相的根據

3.1.2.1.2 二相個別的定義

3.1.2.1.3 二相個別的分類

3.1.2.1.4 所知皆歸納於二相

3.1.2.2 隱現二分

3.1.3 外境

3.1.3.1 構成元素 - 極微塵

3.1.3.1.1 破他宗

3.1.3.1.2.1 正說

3.1.3.1.2.2 附說極微塵為無常或常

3.1.3.2 構成方式

3.1.3.3 識執取外境的方式

3.1.4 有境――識

3.1.4.1 識的定義

3.1.4.2 識的分類

3.1.4.2.1 量識

3.1.4.2.1.1 定義

3.1.4.2.1.2 分類

3.1.4.2.1.2.1 現量

3.1.4.2.1.2.1.1 定義

3.1.4.2.1.2.1.2 分類

3.1.4.2.1.2.2 自利比量

3.1.4.2.1.2.2.1 定義

3.1.4.2.1.2.2.2 分類

3.1.4.2.2 非量識

3.1.4.2.2.1 定義

3.1.4.2.2.2 分類之數

3.1.5 三緣

3.1.5.1 等無間緣

3.1.5.1.1 定義

3.1.5.2 增上緣

3.1.5.2.1 定義

3.1.5.2.2 事例

3.1.5.3 所緣緣

3.1.5.3.1 定義

3.1.5.3.2 事例

3.1.6 無我

3.1.6.1 對人無我的觀點

103

111

113

113

113

113

113

113

115

115

115

117

117

117

117

117

119

119

119

121

121

121

121

121

123

123

125

125

127

127

127

127

129

129

129

129

129

129

129

131

131

131

131

133

133

133

135

135

135

135

135

137

137

137

四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇18 19

3.1.6.1.1 認識安立「我」的基礎

3.1.6.1.2 了解無我的方式

3.1.6.1.3 推翻「我」的邏輯

3.1.6.1.4 是否主張人無我為無遮

3.1.6.2 是否主張法無我

3.1.7 二諦

3.1.7.1 概說二諦

3.1.7.2 分別解說二諦

3.1.7.2.1 勝義諦

3.1.7.2.1.1 定義

3.1.7.2.1.2 事例

3.1.7.2.1.3 詞義

3.1.7.2.2 世俗諦

3.1.7.2.2.1 定義

3.1.7.2.2.2 事例

3.1.7.2.2.3 詞義

3.1.7.3 四諦歸納於二諦的方式

3.1.7.3.1 正說

3.1.7.3.2 附說勝義諦為何不涵蓋一切事物

3.2 論述道 3.2.1 地道名目

3.2.2 斷除所斷的方式

3.2.2.1 斷除見斷的方式

3.2.2.1.1 漸修者斷除見斷的方式

3.2.2.1.2 頓修者斷除見斷的方式

3.2.2.2 斷除修斷的方式

3.2.2.2.1 漸修者斷除修斷的方式

3.2.2.2.2 頓修者斷除修斷的方式

3.3 論述果 3.3.1 介紹涅槃

3.3.1.1 涅槃的本質

3.3.1.2 涅槃的分類

3.3.2 探討修行之果是否會退轉

3.3.3 不認為色身是真實的佛

137

137

139

139

035

141

143

143

143

143

145

145

145

145

147

147

147

149

149

151

151

151

151

151

153

153

153

153

155

155

155

155

157

157

21有部歷史概說

有部歷史概說བེ་བྲག་སྨྲ་བའྱི་བྱུང་བ་བརོད་པ།

22 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 23有部歷史概說

有部，屬於十八部派中的一派，又稱「說一切有部」

（Sarvasti-vada），也被稱為「說因部」，於佛滅兩百年後分裂

自上座部，屬於聲聞部派中弘傳最廣者，經部也分裂自有部。學

術界目前無法確認，「說一切有部」這個名稱最早在何時開始使

用。然而，在世友的《異部宗輪論》已提到，佛滅後三百年初，

說一切有部從上座部中分裂出來。

關於說一切有部和根本說一切有部兩者的關係，現存許多爭

議；在《異部宗輪論》中只提到「說一切有部」，而在後期的毘

奈耶典籍中才開始使用「根本說一切有部」一詞，據說釋迦光等

律師都是出自此部。

三世實有

說一切有部，最主要的獨特教義就是認為三世實有，與認為

現在實有、過去未來無的分別說部，形成上座部的兩大派系。現

代學者分析《善見律毗婆沙》等記載而認為，在阿育王時代，說

一切有部就已出現，並以三世實有為宗義，與分別說部、大眾部

鼎立為三。

བེ་བྲག་སྨྲ་བ་ནྱི་ཉན་ཐོས་སེ་པ་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་ནང་ཚན་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའམ། རྒྱ་གར་སྐད་དུ་སརྦྰ་སྱི་བྦྰ་ད་

ཞྱིས་གྲགས་པ་དེ་ཡྱིན། མྱིང་གཞན་རྒྱུར་སྨྲ་བ་ཞེས་ཀང་བ། སངས་རྒྱས་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་ཉྱིས་

བརྒྱའྱི་རེས་སུ་གནས་བརྟན་པའྱི་སེ་པ་ནས་གེས་ཤྱིང་། ཉན་ཐོས་ཀྱི་སེ་པའྱི་ནང་ནས་དར་རྒྱས་ཆེ་ཤོས་

ཡྱིན། མདོ་སེ་པའང་འདྱི་ལས་གེས། ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བ་ཞེས་པ་འདྱི་ག་དུས་བྱུང་མྱིན་ནྱི་ཐག་ཆོད་

པ་བཤད་དཀའ་ཡང་། དབྱིག་བཤེས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་བེ་བྲག་བཀོད་པའྱི་འཁོར་ལོར། རྒྱལ་བ་མྱ་ངན་

ལས་འདས་ནས་ལོ་སུམ་བརྒྱའྱི་རེས། གནས་བརྟན་པའྱི་སེ་པ་ལས་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་སེ་པ་ཟུར་དུ་བྱུང་

བ་གསུངས་ཡོད། ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་དང་། གཞྱི་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་གཉྱིས་དོན་གཅྱིག་ཡྱིན་མྱིན་ཐད་རོད་

གཞྱི་མང་ཙམ་ཡོད་དེ། དབྱིག་བཤེས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་བེ་བྲག་བཀོད་པའྱི་འཁོར་ལོ་སོགས་སོན་གྱི་བསན་

བཅོས་རྣམས་སུ་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་ཞེས་པ་ཙམ་ལས་མ་སོས་ཀང་། ཕྱིས་འགྱུར་གྱི་ཡོད་སྨྲའྱི་འདུལ་བ་

དག་ཏུ་གཞྱི་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་ཞེས་གསུངས་ཤྱིང་། ཤྦྰཀ་འོད་སོགས་སེ་པ་ཐམས་ཅད་འདྱི་ལས་གེས་པར་

འདོད་པའང་ཡོད།

དུས་གསུམ་བདེན་པར་ཡོད་པ། ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་ཐུན་མྱིན་གྱི་བཞེད་ཚུལ་གཙོ་བོ་ནྱི། དུས་

གསུམ་བདེན་པའམ་རྫས་གྲུབ་ཏུ་སྨྲ་བ་ཡྱིན་ཅྱིང་། རྣམ་པར་ཕེ་སེ་སྨྲ་བས་ནྱི་ད་ལྟ་བ་བདེན་པར་གྲུབ་ཅྱིང་།

འདས་པ་དང་མ་འོངས་པ་བདེན་པར་མ་གྲུབ་པར་འདོད་ལ། དེ་གཉྱིས་ནྱི་གནས་བརྟན་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའ་ཆེ་

བ་གཉྱིས་ཡྱིན། ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་གནས་བརྟན་པའྱི་ས་མནྟ་པྦྰ་སྦྰ་དྱི་ཀ་ཞེས་པའྱི་བསན་བཅོས་

ལ་ཞྱིབ་འཇུག་བས་པ་ལྟར་ན་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་པའྱི་དུས་ནས་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་གྲུབ་མཐའ་

དར་ཟྱིན་པར་མ་ཟད། དེ་དུས་ནས་དུས་གསུམ་རྫས་གྲུབ་ཏུ་འདོད་ཅྱིང་། སྐབས་དེར་རྣམ་པར་ཕེ་སེ་སྨྲ་བ་

དང་། ཕལ་ཆེན་པ་དང་། སེ་པ་འདྱི་གསུམ་གཙོ་བོ་ཡྱིན་པར་བཤད་ཅྱིང་།

24 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 25有部歷史概說

而在呾叉始羅考古發現的古代銘文中，提到了說一切有部的

名稱（其年代約在西元前一世紀），漢傳佛法學者印順法師則認

為，在分別說部從上座部分化出來後，原先上座部成員就開始自

稱「說一切有部」。但一直到《發智論》時代，說一切有部這個

名稱才開始發揚光大。

《順正理論》更主張，除了三世實有外，三無為法也是實有，

不認同此主張的皆非說一切有部。《異部宗輪論》則認為，此派

立「有為、無為一切諸法之體實有」為宗，故稱為說一切有部；

又一一說明其因由，所以又名說因部。

前期

說一切有部僧團，自認佛陀弟子阿難為其傳承的起源。他們

在摩偷羅國發展，而第二次結集前的西方系比丘為其前身。在第

二次結集之後，根本上座部分化為以阿槃提國為中心、尊優婆離

為始祖的分別說部，和以摩偷羅國為中心的「先上座部」，先上

座部後來成為說一切有部的前身。

先上座部在阿育王時代前，就開始由摩偷羅國往西北印度發

ཏཀྱི་ལའྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞྱིབ་པས་རེད་པའྱི་བརོས་ཡྱིག་ (ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་དང་པོའྱི་ནང་དུ་བྱུང་) ཏུ་ཐམས་ཅད་

ཡོད་སྨྲའྱི་སེ་པ་ཞེས་པའྱི་མཚན་བཀོད་ཡོད་ཅྱིང་། ཉེ་རབས་ཀྱི་རྒྱའྱི་སོབ་དཔོན་ཡྱིང་ཧྲུན་ལྟར་ན། རྣམ་པར་

ཕེ་སེ་སྨྲ་བ་གནས་བརྟན་པའྱི་སེ་པ་ལས་གེས་རེས། སར་གྱི་གནས་བརྟན་པ་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉྱིད་ལ་ཐམས་

ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བ་ཞེས་འབོད་པའྱི་འགོ་བརམས་ཤྱིང་། མཐར་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་བྱུང་བའྱི་དུས། ཐམས་

ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་སེ་པ་ཞེས་པ་གཞྱི་ནས་དར་ཡོད་པར་འདོད། ཁ་ཆེའྱི་སོབ་དཔོན་འདུས་བཟང་གྱིས་

ཆོས་མངོན་རྱིགས་པའྱི་རེས་འབྲང་གྱི་བསན་བཅོས་སུ། དུས་གསུམ་བདེན་གྲུབ་ལས་གཞན། འདུས་མ་

བས་གསུམ་ཡང་བདེན་པར་གྲུབ་པ་འདོད་དགོས་ཤྱིང་། དེ་ལྟར་མྱི་འདོད་ན་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་མ་ཡྱིན་པར་

གསུངས་ཡོད། གཞུང་ལུགས་བེ་བྲག་བཀོད་པའྱི་འཁོར་ལོར་སེ་པ་འདྱིས་འདུས་བས་དང་འདུས་མ་བས་ཀྱི་

ཆོས་ཐམས་ཅད་བདེན་གྲུབ་ཏུ་འདོད་པའྱི་ཕྱིར་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བ་དང་། དེ་དག་གྱི་རྒྱུ་མཚན་རེ་རེ་

ནས་སོས་པའྱི་ཕྱིར་རྒྱུར་སྨྲ་བ་ཞེས་གྲགས་ཚུལ་གསུངས་ཡོད།

ས་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་འདུས་སེ་རྣམས་ཀྱིས། སངས་རྒྱས་ཀྱི་དངོས་སོབ་ཀུན་

དགའ་བོ་སེ་པའྱི་འབྱུང་ཁུངས་སུ་འདོད་ཅྱིང་། སེ་པ་འདྱི་ཐོག་མར་བཅོམ་བརླག་ (མ་ཐུ་ར་) ཏུ་དར་རྒྱས་བྱུང་

བ་ཡྱིན། བཀའ་བསྡུ་གཉྱིས་པ་མ་བྱུང་གོང་གྱི་ནུབ་ཕོགས་པར་གཏོགས་པའྱི་དགེ་སོང་རྣམས་འདྱིའྱི་ལུས་ས་

མ་ཡྱིན་ཅྱིང་། བཀའ་བསྡུ་གཉྱིས་པའྱི་རེས་ར་བའྱི་གནས་བརྟན་གྱི་སེ་ལས། གཙོ་བོ་ཡུལ་ཨ་བནྟྱིར་གནས་

ཤྱིང་། འཕགས་པ་ཉེ་བར་འཁོར་སོལ་འབེད་དུ་འདོད་པའྱི་རྣམ་པར་ཕེ་སེ་སྨྲ་བའྱི་སེ་དང་། གཙོ་བོ་བཅོམ་

བརླག་ཏུ་གནས་པའྱི་སོན་གྱི་གནས་བརྟན་གྱི་སེ་གཉྱིས་སུ་གེས། ཕྱི་མ་འདྱི་ཕྱིས་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲར་གྱུར་

པ་ཡྱིན། སོན་གྱི་གནས་བརྟན་གྱི་སེ་ནྱི་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་མ་བོན་གོང་དུ་བཅོམ་བརླག་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་

ནུབ་བང་ཕོགས་སུ་དར་བའྱི་འགོ་ཚུགས་ཤྱིང་།

26 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 27有部歷史概說

展，其早期大師，如商那和修、優波鞠多，都有至犍陀羅國修行

或傳教的傳說。在阿育王時代，身為摩偷羅國僧團領導者的優波

鞠多，受到阿育王的尊崇。另一個早期大師，末田底迦受阿育王

建議，前往迦濕彌羅國傳法，成為該地佛法的始祖。

上述的三位大師及其弟子們，將先上座部逐步推廣到整個西

北印度。在摩偷羅發現的獅子柱頭銘文中，內容記載布施土地與

財物給說一切有部寺院及僧人，也提到說一切有部的中心，在今

阿富汗賈拉拉巴德地區，即《大唐西域記》中的那揭羅曷國。

貴霜王朝的佉盧文銘文說，說一切有部的建立，在阿富汗、

現巴基斯坦境內旁遮普西部地區和信度省地區。由考古證據，可

知說一切有部在西元一世紀時，已經深入西北印度地區。

上座部內部，在當時已經出現各種不同的論書，但以解釋契

經為主，主要教義也尚在發展中，並不明顯。如《法蘊論》、《集

異門論》、《舍利弗阿毘曇》等，都被認為可能出自這個時期。

先上座部與分別說部共同承認自己的傳承來自上座部，但在教理

上，因為對於「過去、未來體相實有與否」的問題有不同見解，

已經與分別說部相對立。

སེ་པ་འདྱིའྱི་ས་རབས་ཀྱི་སོབ་དཔོན་ནྱི་ཤ་ནའྱི་གོས་ཅན་དང་། ཉེར་སྦས་ལྟ་བུ་ཡྱིན་ཅྱིང་། དེ་རྣམས་ཀྱིས་

གནྡྦྰ་རར་སོབ་གཉེར་མཛད་ཅྱིང་དམ་ཆོས་སེལ་བར་གྲགས། ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་པའྱི་དུས་བཅོམ་བརླག་

གྱི་དགེ་འདུན་རྣམས་ཀྱི་གཙོ་བོ། ཉེར་སྦས་ལ་རྒྱལ་པོས་བཀུར་བཟོས་ཆེན་པོ་བས་ཤྱིང་། གཞན་ཡང་ས་

རབས་པའྱི་སོབ་དཔོན་ཉྱི་མ་གུང་པ་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱིས་ཁ་ཆེར་མངགས་ཏེ། ཡུལ་དེར་བསན་པ་

ཐོག་མར་སེལ་བའྱི་བེད་པོར་གྱུར། གོང་སོས་ཀྱི་སོབ་དཔོན་དེ་གསུམ་དང་། དེ་དག་གྱི་སོབ་མ་རྣམས་ཀྱིས་

སོན་གྱི་གནས་བརྟན་པའྱི་སེ་པ་རྒྱ་གར་ནུབ་བང་ཕོགས་སུ་སེལ། བཅོམ་བརླག་ནས་རེད་པའྱི་དུས་རབས་

དང་པོའྱི་ནང་གྱི་སེང་གེའྱི་མགོ་ཅན་གྱི་རོ་རྱིང་ཐོག་སྐབས་དེར་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་དགོན་པ་དང་དགེ་

འདུན་གྱི་སེ་ལ་ས་ཆ་དང་རྒྱུ་ནོར་ཕུལ་བའྱི་སྐོར་དང་། ད་དུང་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་དར་བའྱི་ལྟེ་གནས་ནྱི་དེང་

དུས་ཀྱི་ཨཧྥ་གྷ་ན་སྱི་ཐན་གྱི་ས་གནས་ཇ་ལ་ལ་བྷ་ད་ (ཐང་སན་ལམ་ཡྱིག་ཏུ་ན་ག་ར་ཧ་ར་ཞེས་འབོད།) ཡྱིན་པར་བཤད་

ཡོད། ཀུ་ཥྦྰ་ཎ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཁ་རོཥ ྦྰྱིའྱི་སྐད་དུ་བྲྱིས་པའྱི་ཡྱི་གེར་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་གྲུབ་མཐའ་ནྱི་དེང་དུས་

ཀྱི་པ་ཀྱི་སྱི་ཐན་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་པན་ཇབ་ཀྱི་ནུབ་ཕོགས་ས་ཁུལ་དང་། སྱིན་དྷའྱི་ས་ཁུལ་དུ་ཐོག་མར་དར་

ཚུལ་བཤད་ཡོད་ཅྱིང་། གོང་གསལ་གནའ་རྫས་ཀྱི་བདེན་དཔང་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་སེ་

པ་ནྱི་དུས་རབས་དང་པོའྱི་སྐབས་སུ་རྒྱ་གར་གྱི་ནུབ་བང་ཕོགས་སུ་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་མཚོན་ཐུབ།

སྐབས་དེར་གནས་བརྟན་པའྱི་སེར་བསན་བཅོས་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཟྱིན་མོད། གཙོ་བོ་མདོ་སེའྱི་སེ་སྣོད་ཀྱི་བཤད་

པ་རལ་འདོན་བེད་ཅྱིང་། ལྟ་གྲུབ་ཀྱི་སོལ་དར་བཞྱིན་པའྱི་སྒང་ཡྱིན། ཆོས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། སྡུད་པའྱི་རྣམ་

གྲངས། ཤྦྰ་རྱི་བུའྱི་མངོན་པ་སོགས་ཀྱི་བསན་བཅོས་རྣམས་དེ་དུས་སུ་བྱུང་བར་གྲགས། སོན་གྱི་གནས་བརྟན་

གྱི་སེ་དང་། རྣམ་པར་ཕེ་སེ་སྨྲ་བའྱི་སེ་གཉྱིས་ཀའྱི་འབྱུང་ཁུངས་གནས་བརྟན་པའྱི་སེ་པ་ཡྱིན་པར་འདོད་མོད།

འདས་མ་འངོས་བདེན་པར་གྲུབ་མ་གྲུབ་ཀྱི་བཞེད་པ་མྱི་མཐུན་པས་དེ་དུས་ནས་ཕན་ཚུན་ཁ་གཏད་དུ་གྱུར་ཟྱིན།

28 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 29有部歷史概說

七部時代

因為發展地區不同，先上座部內部出現兩大傳統：以摩偷羅

為中心的僧團，他們以《法蘊論》、《集異門論》、《施設論》

三論為本母，此派後來形成了說一切有部；此外，以跋蹉國都城

憍賞彌為中心的僧團，則與分別說部共同尊奉《舍利弗阿毘曇》

為其本母，形成犢子部的前身。其他還有一些失傳的論書，如優

波毱多的《理目足論》，都在此時期出現。

堅持只承認這些古傳論書者，後來被稱為舊阿毗達摩論者。

《發智論》時代

佛滅後第三百年初（有說五百年中），迦旃延尼子尊者造《發

智論》，《大毘婆沙論》稱此時他住在恆河流域，也有說法稱他

是在西北印所寫。他改造並完備了說一切有部論義，拋棄了舊有

的釋經形式，直接以討論法義為主。

在其書中，不但整理與歸納了舊有阿毗達磨論的內容，也相

當程度的吸收了當時的新學說，將其熔鑄為一體。由迦旃延尼子

མངོན་པ་སེ་བདུན་གྱི་སྐབས། གནས་ཡུལ་ཐ་དད་པའྱི་དབང་གྱིས་སོན་གྱི་གནས་བརྟན་གྱི་སེ་ལུགས་གཉྱིས་

སུ་གེས་ཏེ། བཅོམ་བརླག་དུ་ཡོད་པའྱི་དགེ་འདུན་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། སྡུད་པའྱི་རྣམ་གྲངས།

གདགས་པའྱི་བསན་བཅོས་ཏེ་མངོན་པ་སེ་གསུམ་གཙོ་བོར་འདོད་པ་དང་། སེ་པ་འདྱི་ཕྱིས་ཐམས་ཅད་ཡོད་

སྨྲར་གནས་གྱུར་པ་ཡྱིན། ཅྱིག་ཤོས་ཀོོཤམྦྱིར་ཡོད་པའྱི་འདུས་སེ་རྣམས་ཀྱིས་རྣམ་པར་ཕེ་སེ་སྨྲ་བ་ལྟར། ཤྦྰ་

རྱིའྱི་བུའྱི་མངོན་པ་གཙོ་བོར་འཛིན་པས་གནས་མ་བུའྱི་སེ་པའྱི་ལུས་ས་མར་གྱུར། ད་ལྟ་དཔེ་རྒྱུན་ཆད་པའྱི་

བསན་བཅོས་འགའ་ཡང་དེ་དུས་བྱུང་བ་ཡྱིན་ཏེ། དཔེར་ན་ཉེར་སྦས་ཀྱིས་མཛད་པའྱི་རྱིགས་པའྱི་མྱིག་ཅེས་

པའྱི་བསན་བཅོས་ལྟ་བུའོ། །ས་རབས་ཀྱི་བསན་བཅོས་འདྱི་དག་ཁས་ལེན་མཁན་ལ། ཕྱིས་མངོན་པ་ས་

རབས་པ་ཞེས་འབོད།

ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་སྐབས། སོན་པ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་སུམ་བརྒྱའྱི་འགོར། (ཁ་ཅྱིག་ལོ་ལྔ་བརྒྱའྱི་

དཀྱིལ་དུ་ཡྱིན་པར་འདོད།) ཀྦྰ་ཏ ྦྰ་ཡ་ནའྱི་བུས་ཆོས་མངོན་པ་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་མཛད། བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་

ཆེན་པོར་སྐབས་དེར་ཁོང་ཆུ་བོ་ཁདྦྰ་འྱི་ཆུ་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཆ་ག་གེ་མོ་ཞྱིག་ཏུ་བཞུགས་ཡོད་པ་བཤད་ཅྱིང་། བཤད་

སོལ་གཞན་ཞྱིག་ལ་རྒྱ་གར་གྱི་ནུབ་བང་ཕོགས་སུ་མཛད་ཟེར། ཁོང་གྱིས་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་ལུགས་ཀྱི་

བཞེད་པ་བཅོས་ཤྱིང་ཆ་ཚང་བར་མཛད་ནས། སོན་གྱི་མདོ་སེའྱི་བཤད་པ་རྣམས་དོར་ཏེ་གཞུང་དོན་དངོས་

ལ་ཐད་ཀར་འགྲེལ་བཤད་མཛད། བསན་བཅོས་དེའྱི་ནང་མངོན་པ་ས་རབས་པའྱི་བཤད་ཚུལ་ཕོགས་གཅྱིག་

ཏུ་ལེགས་སྒྱིག་མཛད་པར་མ་ཟད། སྐབས་དེར་བྱུང་བའྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་གྱི་འདོད་ཚུལ་གསར་པ་མང་པོ་

ཡང་བླངས་ཏེ། ཐུན་མོང་མ་ཡྱིན་པའྱི་བཤད་ཚུལ་གསར་གཏོད་མཛད་པ་དེ་ཉྱིད། རྱིང་པོར་མ་ཐོགས་པར་

ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་བཤད་བ་ར་བའྱི་བསན་བཅོས་སུ་གྱུར།

30 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 31有部歷史概說

建立的新說，很快成為說一切有部的中心教義。

犍陀羅國的一些先上座部成員，固守先上座部學說，不認可

《發智論》並移居雪山，因住地而稱為雪山部。

在跋蹉地區的先上座部僧團，雖然接受了大部分的《發智

論》學說，但在少部分教義上，仍然堅持自己的傳統，形成犢子

部。

受《發智論》的啟發，犍陀羅國或迦濕彌羅國的論師，修改

了舊有三部論書，增編《五法論》為《品類論》，並撰寫了《界

身論》。

提婆設摩尊者於憍賞彌以北的鞞索伽國編寫了《識身論》，

此論先批判「分別論者」為「誹謗、違越、拒逆世尊所說契經」，

再自稱「性空論者」而批判了「補特伽羅論者」，形成了部派之

間無法彌補的分歧。

舊有三論與新的四論共構成了七論體系，確立了說一切有部

的宗義。

གནྡྦྰ་རར་ཡོད་པའྱི་སོན་གྱི་གནས་བརྟན་པའྱི་དགེ་འདུན་ཁ་ཅྱིག་གྱིས། ལུགས་ས་མའྱི་ཕོགས་བཟུང་སེ་

ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ཁས་མ་བླངས་པར། གངས་རྱིར་གནས་སོས་པས་གངས་ཀྱི་རྱི་བོའྱི་སེ་པ་ཞེས་པའྱི་

མཚན་ཐོགས། ཀོོཤམྦྱིར་ཡོད་པའྱི་སོན་གྱི་གནས་བརྟན་པའྱི་འདུས་སེ་རྣམས་ཀྱིས་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་

བཞེད་ཚུལ་ཕལ་མོ་ཆེ་ཁས་ལེན་མོད། སར་གྱི་འདོད་ཚུལ་འགའ་ཞྱིག་མ་དོར་བས་གནས་མ་བུའྱི་སེ་པ་ཞེས་

པར་གྱུར། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་རྐེན་བས་ཏེ་གནྡྦྰ་རའྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་སར་གྱི་མངོན་པའྱི་བསན་

བཅོས་གསུམ་པོ་བཅོས་ཤྱིང་། ཆོས་ལྔའྱི་བསན་བཅོས་ (འགྲོ་བའྱི་རྣམ་གྲངས) ཞེས་པ་ཁ་སྣོན་དང་། ཁམས་

ཀྱི་ཚོགས་ཀང་བསྡུ་སྒྱིག་བས། བཙུན་པ་ལྷ་སྐྱིད་ཀྱིས་ཁ་ཆེའྱི་ཡུལ་གྱི་བང་ཕོགས་སུ་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཚོགས་

མཛད་ཅྱིང་། དེའྱི་ནང་ཐོག་མར་རྣམ་པར་ཕེ་སེ་སྨྲ་བའྱི་ལུགས་ནྱི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སེ་སྣོད་དང་ཕྱིན་ཅྱི་ལོག་

ཏུ་གྱུར་པའྱི་ཚུལ་དང་། རང་ཉྱིད་སོང་ཉྱིད་སྨྲ་བར་ཁས་བླངས་ནས། གང་ཟག་གྱི་བདག་ཏུ་ལྟ་བ་རྣམས་ལ་

དགག་བཞག་མཛད་པས་སེ་པ་ཕན་ཚུན་གྱི་བཞེད་མཚམས་ཆེས་གསལ་དུ་སོང་། དེ་ལྟར་སར་གྱི་བསན་

བཅོས་གསུམ་དང་། གསར་དུ་བྱུང་བའྱི་བསན་བཅོས་བཞྱི་སེ། མངོན་པ་སེ་བདུན་དུ་གྲགས་པའྱི་ཡན་ལག་

ཆ་ཚང་བ་བྱུང་ནས་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་གཞུང་ཚུགས།

32 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 33有部歷史概說

此時，其他六論雖然受到《發智論》新義的影響，在大體上

仍然是獨立發展的，在彼此間並沒有從屬關係，也尚未出現「獨

尊《發智論》」的風氣。在公元前三世紀，由孔雀王朝第六代君主

所發起的中印法難後，西北印成為佛教中心，在西北印研習《發

智論》蔚然成風，其中以大德法救、覺天、世友和覺音這四大論

師為首。諸大論師在《發智論》的啟發下，對於法相、法義的討

論，越趨於具體，但也出現許多分歧。

如《 發 智 論 》 就 出 現 了 多 種 誦 本， 大 體 上 內 容

是 一 致 的， 但 有 少 部 份 文 句 有 出 入， 比 如「 無 學 慧

蘊 」 就 有 多 達 五 個 版 本， 這 也 成 為 爭 論 的 焦 點 之 一。

在《發智論》與其他學說，都同時併存在說一切有部的傳統下。

一般認為，大德法救和覺天，以及脇尊者、馬鳴、童受等論師，

是持經的譬喻師。他們仍然秉持著舊有釋經的傳統，以解釋與傳

播修多羅為主，被認為是經量部的前身。

此外，被稱為「譬喻者」的說轉部的理論也已漸漸成型，另

一個小流派瑜伽師也已出現。但此時，這些學派仍然被含攝在說

一切有部中。

སྐབས་དེར་བསན་བཅོས་གཞན་དྲུག་པོ་དེར་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་ཤན་ཐེབས་ཀང་། སྤྱི་ཡོངས་ནས་རང་

རང་གྱི་ལུགས་སོ་སོར་དར་བས། ཕན་ཚུན་ལ་མཆོག་དམན་གྱི་ཁྱད་པར་ཕེ་མེད་ཅྱིང་། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་

པ་ཁོ་ན་གཙུག་ཏུ་བཀུར་བའྱི་སོལ་ཡང་དར་རྒྱུ་ཡྱིན། སྤྱི་ལོའྱི་སོན་གྱི་དུས་རབས་གསུམ་པར་མོོརྱ་རྒྱལ་

རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ཐོག་དྲུག་པ་ཤྦྰ་ལྱི་ཤུ་ཀས་ཡུལ་དབུས་སུ་བསན་པ་འཇྱིགས་པར་བས་བའྱི་རེས། རྒྱ་གར་གྱི་

ནུབ་བང་ནྱི་རྒྱལ་བསན་དར་བའྱི་སེ་གནས་སུ་གྱུར་ཅྱིང་། ཕོགས་དེར་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་སྦྱངས་པའྱི་སོལ་

ཤྱིན་ཏུ་དར། དེའྱི་ནང་ནས་ཀང་བཙུན་པ་ཆོས་སྐོབ་དང་། ལྷ་སྐྱིད། དབྱིག་བཤེས། སངས་རྒྱས་དབངས་ཏེ་

བེ་བྲག་སྨྲ་བའྱི་བཙུན་པ་བཞྱིར་གྲགས་པ་ནྱི་གཙོ་བོ་ཡྱིན་ནོ། ། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་རྐེན་བས་ཏེ་བསན་

བཅོས་མཁན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་ཀྱི་མཚན་ཉྱིད་དང་། ཚིག་དོན་གྱི་བཤད་པ་རྣམས་ཕྲ་ཞྱིབ་ཏུ་བཀྲལ་ནས།

ཡན་ལག་ཀང་མང་དུ་གེས་ཏེ། དཔེར་ན་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ཁ་ཏོན་ཏུ་བས་པའྱི་དཔེ་མྱི་འདྲ་བ་དུ་མ་བྱུང་

ཞྱིང་། བསན་བཅོས་ཀྱི་ཁོག་འདྲ་ཡང་། ཚིག་ལ་འཕྲྱི་སྣོན་བྱུང་སེ། མྱི་སོབ་པའྱི་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ལ་དཔེ་

ལྔ་ཙམ་བྱུང་བས་རོད་གཞྱི་ཅན་དུ་གྱུར། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། དེ་དང་དུས་མཉམ་དུ་ཡོད་སྨྲའྱི་

ནང་དུ་བཞེད་ཚུལ་གཞན་དག་ཀང་བྱུང་སེ། བཙུན་པ་ཆོས་སྐོབ་དང་། ལྷ་སྐྱིད། རྱིབས་ལོགས། རྟ་དབངས།

གཞོན་ནུ་ལེན་སོགས་ནྱི་དཔེ་སོན་པའྱི་གྲངས་སུ་གཏོགས་ཤྱིང་། དེ་དག་གྱིས་སོན་གྱི་མདོ་སེའྱི་བཤད་རྒྱུན་

བཟུང་སེ། མདོ་སེའྱི་སེ་སྣོད་ཀྱི་བཤད་པ་དང་དར་རྒྱས་གཙོ་བོར་མཛད་པས་དེ་ནྱི་མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་

ལུས་ས་མ་ཡྱིན་པར་གྲགས། དེ་བཞྱིན་དཔེ་སོན་པར་གྲགས་པའྱི་འཕོ་བར་སྨྲ་བའྱི་གྲུབ་མཐའ་དར་བའྱི་འགོ་

ཡང་ཚུགས། འོན་ཀང་སྐབས་དེར་ལུགས་དེ་ཀུན་ཡོད་སྨྲའྱི་ཁོངས་སུ་འདུ་བ་ལས་གྲུབ་མཐའ་རང་མཚན་

པར་གྱུར་མེད།

34 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 35有部歷史概說

《大毘婆沙論》時代

經歷了西北印三惡王滅法、佛滅六百餘年後，在貴霜帝國

迦膩色伽一世時，迦濕彌羅的論師們為了統一學說，而編寫出了

《大毘婆沙論》。

《大毘婆沙論》的編成時間，現今有許多不同看法，近代

的日本學者木村泰賢和漢傳佛法學者印順法師認為，《大毘婆沙

論》應在迦膩色迦王之後、怙主龍樹出世前編成，時間約莫在西

元一百五十年前後。而且，其編寫過程經歷許多不同的版本。

根據迦濕彌羅僧團的觀點，其宗派因為反對大天五事，而從

摩揭陀國遷至迦濕彌羅國，他們沿用「五師付法」傳說，來強調

自身為嫡傳正宗。他們不但將《發智論》視為佛說，更認為以迦

濕彌羅所傳的《發智論》版本為最正確版，其他傳承則不然。

迦濕彌羅系統的主流《大毘婆沙論》，以《發智論》教義為

核心，評判各種不同見解。而在闡述《發智論》教義時，他們以

四大論師為準則，特別是認定世友尊者的說法是最正確而權威，

其他不同意見則只列為參考。

བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོའྱི་སྐབས། རྒྱ་གར་ནུབ་བང་དུ་རྒྱལ་པོ་སྱིག་ཅན་གསུམ་གྱིས་བསན་པ་བསྣུབས་

པ་དང་། སངས་རྒྱས་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་དྲུག་བརྒྱ་འདས་པའྱི་རེས། ཀུ་ཥྦྰ་ཎ ྦྰ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་

པོ་ཀ་ནྱིཤྐ་དང་པོའྱི་དུས། ཁ་ཆེའྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བཞེད་པ་གཅྱིག་གྱུར་འབྱུང་བའྱི་ལླད་དུ། བེ་བྲག་ཏུ་

བཤད་པ་ཆེན་པོ་བསྡུ་སྒྱིག་མཛད་ཅྱིང་། བསན་བཅོས་འདྱི་བྱུང་བའྱི་དུས་ཚོད་ལ་ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་

འདོད་པ་མྱི་མཐུན་མོད། འོན་ཀང་ཉེ་རབས་ཀྱི་འཇར་པན་གྱི་མཁས་པ་ཁྱི་མུ་ལ་ཐའྱི་ཁེང་དང་། རྒྱའྱི་

སོབ་དཔོན་ཡྱིང་ཧྲུན་གྱིས་བསན་བཅོས་དེ་ཉྱིད་རྒྱལ་པོ་ཀ་ནྱིཤྐའྱི་རེས། མགོན་པོ་ཀླུ་སྒྲུབ་མ་བོན་

པའྱི་གོང་དུ་(ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོ་ ༡༥༠ ཡས་མས།) བསྡུ་བསྒྱིགས་ཟྱིན་ཅྱིང་། ད་དུང་དེ་ལ་དཔེ་མྱི་འདྲ་བ་དུ་མ་

ཡོད་པར་འདོད་དོ། ། བེ་བཤད་དུ་ཁ་ཆེའྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་གསུང་ཚུལ་ལྟར་ན། སེ་པ་འདྱི་ནྱི་སར་

ལྷ་ཆེན་པོའྱི་གཞྱི་ལྔའྱི་འདོད་ཚུལ་ལ་མ་རངས་པས། མ་ག་དྷ་ནས་ཁ་ཆེའྱི་ཡུལ་དུ་གནས་སོས་ཏེ། གཏད་

རབས་ལྔ་ཡྱིས་བསན་པ་གཏད་ཚུལ་གྱིས་རང་གྱི་ལུགས་ཁུངས་བཙུན་དུ་སྒྲུབས་ནས། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་

པ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གསུང་དང་གཅྱིག་པར་འདོད་པ་མ་ཟད། ཁ་ཆེའྱི་བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པའྱི་དཔེ་ཁོ་ན་དག་པ་

ལས། གཞན་རྣམས་མ་དག་པར་འདོད། ཁ་ཆེའྱི་ཡུལ་གྱི་ར་བའྱི་བསན་བཅོས་བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོ་

ནྱི། མངོན་པ་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་བརོད་བ་སྱིང་པོར་བས་ཏེ། འདོད་ཚུལ་མྱི་འདྲ་བ་རྣམས་ལ་བརྒལ་ཞྱིང་

བརྟག་པར་མཛད་ཡོད། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་བརོད་བ་གཏན་ལ་འབེབས་པའྱི་ཚེ་བཙུན་པ་བཞྱི་ཚད་མར་

བཟུང་ཞྱིང་། དེའྱི་ནང་ནས་ཀང་དབྱིག་བཤེས་ཀྱི་བཞེད་ཚུལ་ནྱི་དག་ཅྱིང་དབང་བཙན་པར་བེད། འདོད་ཚུལ་

གཞན་རྣམས་ནྱི་དཔྱད་གཞྱི་ཙམ་དུ་བཟུང་ནས།

36 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 37有部歷史概說

迦濕彌羅僧團將七論中的《發智論》為視為「身論」，其他

六論被降為「足論」，形成一身六足的體系；六足論中與《發智

論》不同的見解，不是加以修改，重新闡述，否則就是直接忽視

不談，一切以《發智論》為主。

《大毘婆沙論》的編著者自稱為「應理論者」，將尊奉舊有

論書、諸如尊奉《舍利弗阿毘曇》的犢子部等，稱為舊阿毘達磨

論者，進而駁斥其教義。此外，也批評了分別說部與大眾部的理

論。

同屬說一切有部的其他教義傳統，如果對《發智論》的不同

見解，因為不同於迦濕彌羅僧團認可的《發智論》體系，《大毘

婆沙論》編者分別將他們歸納為「西方諸師」、「健馱羅國諸論

師」、「外國諸師」、「譬喻者」、「經部師」等，詳細條列並

一一批判，將《發智論》教義嚴格的體系化。

迦濕彌羅僧團因此《大毘婆沙論》，而被稱為毘婆沙宗。

另，非主流的西方師論師，在迦濕彌羅系《大毘婆沙論》之

外，發展出《甘露味論》、《阿毘曇心論》、《雜心論》等論書。

ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ལུས་ཀྱི་བསན་བཅོས་དང་། བསན་བཅོས་གཞན་དྲུག་པོ་ཡན་ལག་གྱི་བསན་བཅོས་སུ་

ངོས་བཟུང་སེ། ལུས་གཅྱིག་དང་ཡན་ལག་དྲུག་གྱི་འགྲོ་ཚུལ་གསར་དུ་བྱུང་ཞྱིང་། ཡན་ལག་དྲུག་པོའྱི་ནང་གྱི་

བརོད་བ་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་དང་མྱི་མཐུན་པ་རྣམས་བཅོས་པའམ། གསར་དུ་འགྲེལ་བའམ། ཡང་ན་ཐད་

ཀར་ཁྱད་དུ་བསད་དེ། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ཕོགས་ཐམས་ཅད་ནས་གཙོ་བོར་བེད་དོ། ། བེ་བཤད་དུ་བསྡུ་

བ་པོ་རང་ཉྱིད་ལ་རྱིགས་པའྱི་ཚུལ་དང་མཐུན་པ་ཞེས་བོས་ནས། བསན་བཅོས་རྱིང་པའྱི་བཞེད་རྒྱུན་འཛིན་

པ། དཔེར་ན་ཤྦྰ་རྱིའྱི་བུའྱི་མངོན་པའྱི་རེས་འབྲང་གནས་མ་བུའྱི་སེ་པ་ལ་མངོན་པ་ས་རབས་པ་ཞེས་སོས་

ནས། དེ་དག་གྱི་ལུགས་དགག་ཅྱིང་། གཞན་ཡང་རྣམ་པར་ཕེ་སེ་སྨྲ་བ་དང་། ཕལ་ཆེན་སེ་པའྱི་ལྟ་བ་ཡང་

བཀག །ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་རང་ཉྱིད་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤྱིང་། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་དགོངས་པ་འགྲེལ་

ཚུལ་མྱི་འདྲ་བ་དཔེར་ན། ནུབ་ཕོགས་པའྱི་མཁས་པ་རྣམས་དང་། གནྡྦྰ་རའྱི་ཡུལ་གྱི་མཁས་པ་རྣམས་དང་།

ཡུལ་གཞན་གྱི་མཁས་པ་རྣམས་དང་། དཔེ་སོན་པ་དང་། མདོ་སེ་པ་སོགས་ཁ་ཅྱིག་སོ་སོའྱི་འདོད་པ་ཞྱིབ་ཏུ་

བཀོད་ནས། རེ་རེ་བཞྱིན་དགག་པ་མཛད་དེ་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པའྱི་གཞུང་དོན་གྱི་སྒྱིག་ལམ་ཤྱིན་ཏུ་བཙན་

པར་བས་ཤྱིང་། ཁ་ཆེའྱི་ཡོད་སྨྲ་རྣམས་བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོའྱི་རྐེན་གྱིས་བེ་བྲག་སྨྲ་བ་ཞེས་པའྱི་

མཚན་ཐོགས་པ་ཡྱིན་ནོ། །དེ་བཞྱིན་ཡོད་སྨྲའྱི་བཤད་སོལ་གཙོ་བོ་མ་ཡྱིན་ཀང་། ཁ་ཆེའྱི་བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་

པ་མྱི་འདོད་པའྱི་ནུབ་ཕོགས་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་མཛད་པའྱི་བདུད་རྱིའྱི་རོ་དང། མངོན་པའྱི་སྱིང་པོ་

དང་། འདྲེས་པའྱི་སེམས་སོགས་ཀྱི་བསན་བཅོས་ཀང་དར་ཞྱིང་།

38 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 39有部歷史概說

說一切有部中原有的譬喻師，反對《大毘婆沙論》，認為它的觀

點與契經所說不同，分化為經量部，徹底與說一切有部分開。

後期

《大毘婆沙論》被視為是說一切有部的巔峰之作，當時包

括說一切有部和經量部在內，佛教部派分裂為十八部或二十部甚

至二十餘部，此外，還有各種新興的未具名學派以及大乘佛教出

現，學派之間的辯論風氣盛行。

比如怙主龍樹在諸如《中論》等著作中，就對許多說一切有

部的見解就提出反對意見。世親論師則在《俱舍論》中，歸納了

《大毘婆沙論》的內容，但或直接或間接地引用經量部的看法來

進行批判；眾賢雖然寫下了《順正理論》來答覆世親並維持舊有

論說，但也無法發展出新說。

說一切有部的宗見慢慢衰弱，在受到罽賓滅法的打擊後，

說一切有部幾乎滅絕，末期主要以傳授戒律為主，最終消失於印

度。

ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་ནང་སར་ཡོད་ཀྱི་དཔེ་སོན་པ་རྣམས་ཀྱིས། བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོ་མདོ་སེ་དང་མྱི་

མཐུན་པའྱི་དགག་པ་མཛད་པའྱི་རྐེན་ལས་མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐར་གནས་གྱུར་ཏེ་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་ལས་

སོ་སོར་གེས་སོ། །

ཕྱི་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ནྱི་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་སེ་པ་དར་རྒྱས་ཆེ་ཤོས་སྐབས་བྱུང་བའྱི་

བསན་བཅོས་ཡྱིན་ཅྱིང་། སྐབས་དེར་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་དང་། མདོ་སེ་པ་ཚུད་པའྱི་ནང་པའྱི་གྲུབ་མཐའ་སྨྲ་

བའྱི་སེ་པ་བཅོ་བརྒྱད་དམ་ཉྱི་ཤུ་བྱུང་། དེ་མྱིན་མཚན་མྱི་གསལ་བའྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་དང་། ལྷག་པར་ཐེག་

པ་ཆེན་པོའྱི་བསན་པ་དར་རྒྱས་ཀྱི་འགོ་ཚུགས་པས། གྲུབ་མཐའ་ཕན་ཚུན་གྱི་དགག་བཞག་རྒྱ་ཆེར་དར་

ཞྱིང་། མགོན་པོ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་ར་བ་ཤེས་རབ་ཏུ་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་འདོད་པ་དུ་མ་ལ་དགག་པ་མཛད་

ཡོད་ཅྱིང་། སོབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་མངོན་པ་མཛོད་དུ་བེ་བྲག་བཤད་པ་ཆེན་མོའྱི་བཞེད་པ་ཕོགས་

བསྡུས་མཛད་ནའང་། དངོས་དང་བརྒྱུད་ནས་མདོ་སེ་པའྱི་ལྟ་བ་བཟུང་སེ་དགག་པ་ཡང་མཛད་ཡོད། ཁ་ཆེའྱི་

སོབ་དཔོན་འདུས་བཟང་གྱིས་ཆོས་མངོན་རྱིགས་པ་ཡང་དག་གྱི་རེས་འབྲང་སུ་འདོད་པ་ས་མ་སྐོར་བ་མཛད་

མོད། བཤད་སོལ་གསར་པ་མ་བྱུང་ཞྱིང་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་ལྟ་གྲུབ་ཀྱི་གསོན་ཤུགས་རྱིམ་གྱིས་ཉམས།

ཁ་ཆེའྱི་ཡུལ་དུ་བསན་པ་ལ་དགྲ་བྱུང་རེས། ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་སེ་པ་ཡང་ཉམས་དམས་སུ་ཕྱིན་ཏེ། སོམ་

རྒྱུན་སེལ་བ་ཙམ་གཙོ་བོར་མཛད་ཅྱིང་། མཐར་རྒྱ་གར་དུ་ནུབ་པ་ཡྱིན་ནོ། །

40 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 41有部歷史概說

傳入漢地

最早傳入漢地的說一切有部經典，是東漢安世高翻譯的《阿

毘曇五法行經》和《道地經》，曹魏時代譯《阿毘曇甘露味論》，

西晉竺法護譯《修行道地經》。

其有系統的傳譯始於東晉與十六國時期：符秦僧伽提婆共

竺佛念譯《發智論》，符秦僧伽跋澄譯《大毘婆沙論》（十四卷

本），姚秦弗若多羅共鳩摩羅什譯《十誦律》，北涼浮陀跋摩共

道泰等再譯《大毘婆沙論》（原有百卷，現存六十卷）。東晉僧

伽提婆共慧遠譯《阿毘曇心論》。

後來的南北朝時期，劉宋求那跋陀羅共菩提耶舍譯《眾事分

阿毘曇論》，劉宋僧伽跋摩等譯《雜阿毘曇心論》，高齊那連提

耶舍譯《阿毘曇心論經》。南北朝時，《十誦律》曾流行於中國

的江南地區，僧侶學習說一切有部的論典，在當時極為興盛，被

稱為「毗曇宗」。

研習毗曇最著名的漢傳佛法學者，包括梁代的慧集，以及其

弟子僧旻和法雲；與慧集同時，在北方講習毗曇的，以慧嵩、志

རྒྱ་ནག་ཡུལ་དུ་བྱུང་ཚུལ། རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཐོག་མར་དར་བའྱི་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་བསན་བཅོས་ནྱི་ཧན་ཤར་མའྱི་

ཨན་ཧྱི་ཀོའོ་ཡྱིས་བསྒྱུར་བའྱི་མངོན་པ་འགྲོ་བའྱི་རྣམ་གྲངས་དང་། ཚོའོ་ཝྱི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་བསྒྱུར་བའྱི་

ཆོས་མངོན་བདུད་རྱིའྱི་རོ་ཡྱི་བསན་བཅོས་དང་། ཅྱིང་ནུབ་མའྱི་སོབ་དཔོན་ཆོས་སྲུང་གྱིས་བསྒྱུར་བའྱི་རྣལ་

འབོར་གྱི་མདོ་སོགས་ཡྱིན། བརྒྱུད་རྱིམ་ལྡན་པའྱི་སྒོ་ནས་བསྒྱུར་བ་ནྱི་ཅྱིང་ཤར་མ་དང་། རྒྱལ་ཁབ་བཅུ་དྲུག་

གྱི་སྐབས་སུ་ཐོག་མར་བྱུང་ཞྱིང་། སདྒྷ་དེ་བ་དང་སངས་རྒྱས་དྲན་གཉྱིས་ཀྱིས་བསྒྱུར་བའྱི་ཆོས་མངོན་པ་ཡེ་

ཤེས་ལ་འཇུག་པ་དང་། སདྒྷ་དེ་བས་བསྒྱུར་བའྱི་བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་བམ་པོ་བཅུ་དྲུག་པ། པུནྱ་ཏྦྰ་ར་དང་ཀུ་

མྦྰ་ར་ཇྱི་བས་བསྒྱུར་བའྱི་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་འདུལ་བ་དང་། བུདྡྷ་བརྨ་དང་ཏའོ་ཐའྱི་སོགས་ཀྱིས་

བསྒྱུར་བའྱི་ཆོས་མངོན་པ་བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོ་ལ་ཐོག་མར་བམ་པོ་བརྒྱ་ཡོད་ཀང་ད་ལྟ་བམ་པོ་དྲུག་

ཅུ་ལས་ལྷག་མེད། ཅྱིང་ཤར་མའྱི་སདྒྷ་དེ་བ་དང་ཧུའྱི་ཡོན་གྱིས་བསྒྱུར་བའྱི་ཆོས་མངོན་ཡང་དག་ལྡན་པའྱི་

སྱིང་པོ་དང་། ཕྱིས་ལྷོ་བང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་གུ་ཎ་བྷ་དྲ་དང་། བོ་དྷྱི་ཡ་ཙ་གཉྱིས་ཀྱིས་བསྒྱུར་བའྱི་མངོན་

པ་རབ་ཏུ་བེད་པ་དང་། ལྱིའུ་སུང་གྱི་དུས་སདྒྷ་བརྨ་སོགས་ནས་མངོན་པ་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་དང་། བང་

ཕོགས་སུ་སོབ་དཔོན་ན་རེན་དྲ་ཡ་ཤ་སས་ཆོས་མངོན་པའྱི་སྱིང་པོ་བསྒྱུར་བར་མཛད། ལྷོ་བང་རྒྱལ་རབས་

ཀྱི་སྐབས་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་འདུལ་བ་ལུང་སེ་བཅུ་པ་འབྲྱི་ཆུའྱི་ལྷོ་རྒྱུད་དུ་དར་ཞྱིང་། སྐབས་དེར་རབ་བྱུང་

རྣམས་ཀྱིས་ཡོད་སྨྲའྱི་བསན་བཅོས་ལ་སོབ་གཉེར་བེད་པའྱི་སོལ་རྒྱ་ཆེར་དར་བས་མངོན་པའྱི་གྲུབ་མཐའ་

ཞེས་པའང་བྱུང་། ལྱིའང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མངོན་པའྱི་བསན་བཅོས་ལ་མཁས་གྲགས་ཆེ་བ་ཧུའྱི་ཅྱི་དང་། དེའྱི་

སོབ་མ་སང་མྱིང་དང་། ཕྷ་ཡུན། དེ དང་དུས་མཉམ་དུ་བོན་པའྱི་བང་ཕོགས་སུ་མངོན་པའྱི་མཁས་པ་ཧུའྱི་

སུང་དང་། ཀྲྱི་ཉན་གཉྱིས་སན་གྲག་ཆེ་ཞྱིང་། ཕྱིས་མཛོད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའྱི་ལུགས་ཀང་དེར་བརྟེན་པ་ཡྱིན་ནོ། །

42 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 43有部歷史概說

念最著名，後來興起的俱舍宗，也是以他們為源流。

唐朝時期，玄奘重新翻譯了《發智論》、《大毗婆沙論》（兩

百卷本）和《品類論》，並翻譯了重要的有部早期基礎論著：《法

蘊論》、《集異門論》、《界身論》和《識身論》，以及晚期的

辯證型著作：《順正理論》和《顯宗論》，乃至其入門論著《入

阿毘達磨論》，這使得說一切有部的根本與支分等論作，所呈現

的學說體系，幾乎完整的保存在漢傳佛教三藏中。後來，義淨也

翻譯了《根本說一切有部毘奈耶》。

至於有部傳入藏地的過程，我們計畫於之後補充。

ཐང་གྱི་སེ་སྣོད་གསུམ་པ་ཧྱང་ཙང་གྱིས་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་དང་། བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོ་བམ་པོ་ཉྱིས་

བརྒྱ་པ། རབ་ཏུ་བེད་པའྱི་གཞྱི་བཅས་གསར་དུ་བསྒྱུར་ཅྱིང་། ད་དུང་ཡོད་སྨྲའྱི་ས་རབས་ཀྱི་བསན་བཅོས་

ཆོས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། སྡུད་པའྱི་རྣམ་གྲངས། ཁམས་ཀྱི་ཚོགས། རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཕུང་པོ་དང་། ཕྱི་རབས་སུ་བྱུང་

བའྱི་རོད་བཟོག་གྱི་བསན་བཅོས་ཆོས་མངོན་རྱིག་པའྱི་རེས་འབྲང་གྱི་བསན་བཅོས་དང་། ཆོས་མངོན་པའྱི་

ལུགས་གསལ་བའྱི་བསན་བཅོས་གཉྱིས་དང་། འཇུག་སྒོའྱི་བསན་བཅོས་ཆོས་མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་བཅས་

བསྒྱུར་བར་མཛད་པས། ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲའྱི་ལུགས་ཀྱི་ར་བ་དང་ཡན་ལག་གྱི་བསན་བཅོས་ཕལ་ཆེར་ཆ་

ཚང་བ་རྒྱ་བརྒྱུད་ནང་བསན་གྱི་སེ་སྣོད་གསུམ་དུ་བཞུགས་ཤྱིང་། སོབ་དཔོན་དོན་དག་པས་ཀང་གཞྱི་ཐམས་

ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་འདུལ་བ་རྒྱའྱི་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཡོད་དོ། །བོད་ཡུལ་དུ་ཇྱི་སར་དར་བའྱི་ཚུལ་ནྱི་པར་ཐེངས་

རེས་མའྱི་སྐབས་སུ་འབྲྱི་བར་སྤོའོ། །

44 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 45有部宗見

有部宗見བེ་བྲག་སྨྲ་བའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་རྣམ་གཞག །

46 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 47有部宗見

1. 何謂有部

菩提賢阿闍梨所作的《智心髓集會疏》中云：「如是許過去、

未來二因，說三世法皆為實有；或順《大毘婆沙論》說者，名有

部師。其中多師所說約略相順，唯中土有部諸師無造論事。」1

2. 有部的分類

有部師，分為迦濕彌羅有部師、中土有部師和日下有部師，

共三系。

3. 宗門觀點

3.1 論述基

3.1.1 二諦分類

3.1.1.1 世俗諦

གཞྱི་ཡྱི་རྣམ་གཞག །

བེ་བྲག་སྨྲ་བའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་རྣམ་གཞག་འཆད་པ་ལ་གསུམ། སྒ་དོན། དབེ་བ། གྲུབ་མཐའྱི་འདོད་ཚུལ་

ལོ། །དང་པོ་ནྱི། སོབ་དཔོན་བང་ཆུབ་བཟང་པོས་ཡེ་ཤེས་སྱིང་པོ་ཀུན་ལས་བཏུས་ཀྱི་བཤད་སྦྱར་ལས།

འདྱི་དག་འདས་པ་དང་མ་འོངས་པའྱི་རྒྱུར་ཁས་ལེན་ཅྱིང་དུས་གསུམ་དག་རྫས་ཀྱི་བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བའམ། བེ་

བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོའྱི་གཞུང་དང་མཐུན་པར་སྨྲ་བས་ན་དེ་དག་ལ་དེ་སྐད་ཅེས་བའོ། །གྲུབ་པའྱི་མཐའ་

ཕལ་ཆེར་འདྲ་བས་ན་ཡུལ་དབུས་ཀྱི་བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བའྱི་ལོགས་སུ་གཞུང་མ་བསན་ནོ། །ཞེས་གསུངས་པ་

ལྟར་རོ། །གཉྱིས་པ་ནྱི། ཁ་ཆེ་བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བ། ཡུལ་དབུས་ཀྱི་བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བ། ཉྱི་འོག་གྱི་བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བ་

སེ་གསུམ་མོ། །གསུམ་པ་ལ། གཞྱིའྱི་རྣམ་གཞག །ལམ་གྱི་རྣམ་གཞག །འབྲས་བུའྱི་རྣམ་གཞག་དང་གསུམ་

ལས། དང་པོ་ལ་གསུམ། བདེན་པ་གཉྱིས་སུ་དབེ་བ། ཤེས་བ་གཞྱི་ལྔར་དབེ་བ། ཞར་བྱུང་དུས་གསུམ་དང་

རྒྱུ་རྐེན་སོགས་བཤད་པའོ། །

བདེན་པ་གཉྱིས་སུ་དབེ་བ། དང་པོ་ལ་གསུམ། ཀུན་རྫོབ་ཀྱི་བདེན་པ་དང་། དོན་དམ་པའྱི་བདེན་པ་

དང་། །བསྡུ་ཚུལ་ལོ། །དང་པོ་ལ་གསུམ། མཚན་ཉྱིད། མཚན་གཞྱི། སྒ་བཤད་དོ། །

48 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 49有部宗見

3.1.1.1.1 定義

《俱舍釋論》云：「若彼物覺彼破便無，彼物應知名世俗

諦。如瓶被破為碎凡時，瓶覺則無、衣等亦爾。又若有物以慧析

除，彼覺便無，亦是世俗，如水被慧析色等時，水覺則無、火等

亦爾。」《俱舍論疏．童子遊化論》2云：「以智慧分析時，若

如瓶子、水一般經不起分析，那就是世俗有：他們只真實存在於

名言上……其定義是『經破、析時彼覺便消。』」

3.1.1.1.2 事例

滿增論師 3主張：「破而無者如瓶等事，慧能析者則如水

等：破味令無不應理故。約說世俗其相有二：形世俗者如瓶等

事，聚世俗者則如水等，故說為二。」

3.1.1.1.3 詞意

《阿毘達磨俱舍論註疏》 4云：「染、淨所執世俗名、世俗

識，名世俗諦。」

3.1.1.2 勝義諦

དང་པོ་ནྱི། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། གང་ལ་ཆ་ཤས་སུ་བཅོམ་ན་དེའྱི་བློ་མྱི་འཇུག་པ་དེ་ནྱི་ཀུན་རྫོབ་

ཏུ་ཡོད་པ་སེ། དཔེར་ན་བུམ་པ་ལྟ་བུའོ། །དེ་ལ་ནྱི་གོ་མོར་བཅོམ་ན་བུམ་པའྱི་བློ་མྱི་འཇུག་གོ །གང་ལ་

བློས་ཆོས་གཞན་བསལ་ན་དེའྱི་བློ་མྱི་འཇུག་པ་དེ་ཡང་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པ་ཡྱིན་པར་ཁོང་དུ་ཆུབ་པར་

བ་སེ། དཔེར་ན་ཆུ་ལྟ་བུའོ། ། དེ་ལ་ནྱི་བློས་གཟུགས་ལ་སོགས་པའྱི་ཆོས་བསལ་ན་ཆུའྱི་བློ་མྱི་འཇུག་

གོ ། ཞེས་དང་། མཛོད་འགྲེལ་གཞོན་ནུ་རྣམ་རོལ་ལས། ཤེས་རབ་ཀྱི་བློ་ཡྱིས་ཆོས་གཞན་བསལ་ན་

དེའྱི་བློ་མྱི་འཇུག་པ་བུམ་པ་དང་ཆུ་བཞྱིན་དུ་དེ་དག་གྱི་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་ཡོད་པ་སེ་ཐ་སད་ཙམ་དུ་བདེན་

པར་ཡོད་པའོ། །ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ཉྱིད་ལས། མཚན་ཉྱིད་ནྱི… བཅོམ་པའམ་གཞྱིག་པ་ན་དེར་འཛིན་

གྱི་བློ་འདོར… བའྱི་དངོས་པོ་དེའོ། ། ཞེས་སོ།

གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། གང་སེལ་གྱིས། བཅོམ་པས་འཇྱིག་པ་ནྱི་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་དག་གོ །བློས་

འཇྱིག་པ་ནྱི་ཆུ་ལ་སོགས་པ་དག་སེ། བཅོམ་པས་རོ་ལ་སོགས་པ་བསལ་བ་མྱི་འཐད་པའྱི་ཕྱིར་རོ། །རྣམ་པ་

གཅྱིག་ཏུ་ན་ཀུན་རྫོབ་ནྱི་རྣམ་པ་གཉྱིས་ཏེ་དབྱིབས་ཀྱི་ཀུན་རྫོབ་བུམ་པ་ལ་སོགས་པ་དང་། ཚོགས་པའྱི་ཀུན་

རྫོབ་ཆུ་ལ་སོགས་པ་སེ། དེའྱི་ཕྱིར་གཉྱིས་སོས་སོ། ། ཞེས་སོ། ། གསུམ་པ་སྒ་བཤད་ནྱི། རྒྱལ་སས་མ་ལས།

ཀུན་རྫོབ་ཀྱི་ཐ་སད་དམ་ཤེས་པ་ཉོན་མོངས་པ་ཅན་དང་། ཉོན་མོངས་པ་ཅན་མ་ཡྱིན་པས་འཛིན་པས་ན་ཀུན་

རྫོབ་ཀྱི་བདེན་པའོ། །

50 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 51有部宗見

3.1.1.2.1 定義

《俱舍釋論》云：「謂：彼物覺彼破不無，及慧析餘、彼覺

仍有，應知彼物名勝義諦。」《俱舍論疏．童子遊化論》云：「勝

義有，有別於經不起破壞的世俗有：它們不論是經由實際的破壞

或智慧的分析，都無法瓦解其認知，諸如極微塵、剎那和無為都

是……其定義是『經破、析已彼覺不消。』」

3.1.1.2.2 事例

諸如色、受等，《俱舍釋論》云：「如色等物碎至極微，

或以勝慧析除味等，彼覺恒有、受等亦然，此真實有，故名

勝義。」

3.1.1.2.3 詞義

《阿毘達磨俱舍論註疏》：「勝義諦者，真實智境，故名勝

義；既為勝義又為真諦，故名勝義諦。」

3.1.1.3 統攝方式

གཉྱིས་པ་དོན་དམ་བདེན་པ་ལ་གསུམ། མཚན་གཞྱི། སྒ་བཤད་པའོ། ། དང་པོ་ནྱི། མཛོད་རང་འགྲེལ་

ལས། གང་ལ་བཅོམ་ཡང་དེའྱི་བློ་འཇུག་པ་ཁོ་ན་ཡྱིན་ལ། བློས་ཆོས་གཞན་བསལ་ཡང་དེའྱི་བློ་འཇུག་

པ་ཡྱིན་ཏེ། ཞེས་དང་། མཛོད་འགྲེལ་གཞོན་ནུ་རྣམ་རོལ་ལས། དོན་དམ་པར་ཡོད་པ་ནྱི་དེ་ལྟར་གནོད་

པ་ཀུན་རྫོབ་དེ་ལས་གཞན་ཆོས་གང་བཅོམ་ཡང་དེའྱི་བློ་འཇུག་པ་ཁོ་ན་དང་། བློས་ཆོས་གཞན་བསལ་

ཡང་དེའྱི་བློ་འཇུག་པ་གཟུགས་རྡུལ་ཕྲ་རབ་དང་སྐད་ཅྱིག་ལྟ་བུའམ་འདུས་མ་བས་ལྟ་བུ་ཡྱིན་ནོ། །

ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ཉྱིད་ལས། མཚན་ཉྱིད་ནྱི…བཅོམ་པའམ་གཞྱིག་པ་ན་དེར་འཛིན་གྱི་བློ…མྱི་འདོར་

བའྱི་དངོས་པོ་དེའོ། ། ཞེས་སོ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། གཟུགས་དང་ཚོར་བ་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུ་

ཡྱིན་ཏེ། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། དེ་ལས་གཞན་པ་ནྱི་དོན་དམ་པའྱི་བདེན་པ་སེ། དཔེར་ན་གཟུགས་

ལྟ་བུའོ། །དེ་ལ་ནྱི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་བཅོམ་ཡང་རུང་བློས་རོ་ལ་སོགས་པའྱི་ཆོས་བསལ་ཡང་རུང་གཟུགས་

ཀྱི་རང་བཞྱིན་གྱི་བློ་འཇུག་པ་ཉྱིད་དེ། ཚོར་བ་ལ་སོགས་པ་ཡང་དེ་བཞྱིན་དུ་བལྟ་བར་བའོ། ། ཞེས་སོ། །

གསུམ་པ་སྒ་བཤད་ནྱི། རྒྱལ་སས་མ་ལས། དོན་དམ་པའྱི་བདེན་པ་ཞེས་བ་བ་ནྱི་ཡེ་ཤེས་དམ་པའྱི་དོན་ཡྱིན་

པས་དོན་དམ་པའོ། །དེ་ནྱི་དོན་དམ་པ་ཡང་ཡྱིན་ལ་དེ་ནྱི་བདེན་པ་ཡང་ཡྱིན་པས་དོན་དམ་པའྱི་བདེན་པའོ། །

ཞེས་སོ། །

52 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 53有部宗見

《大毘婆沙論》提出了四種不同的統攝觀點：

一、主張四聖諦中的前二諦屬世俗諦，後二諦屬勝義諦。

二、主張四聖諦中的前三諦屬世俗諦，道諦屬勝義諦。

三、主張四聖諦都屬世俗諦，只有一切法的空、寂靜、無我

分，屬勝義諦。

四、主張四聖諦中，每一諦都可被分為世俗諦和勝義諦。

《安樂豐饒論》5云： 「世尊如何定義四諦和二諦的關係

呢？說一切有部認為，滅諦是勝義諦，其他三諦中，有相續與構

成之元素的部分是世俗諦；而實有的部分、以及處中的極微塵則

是勝義諦。」

3.1.2 分所知為五事

3.1.2.1 顯相──色事

3.1.2.1.1 色的本質

གསུམ་པ་བསྡུ་ཚུལ་ནྱི། བེ་བཤད་ལས་འདོད་ཚུལ་མྱི་གཅྱིག་པ་བཞྱི་གསུངས་ཏེ། དེར་ཁ་ཅྱིག་དང་པོས་

བདེན་པ་བཞྱི་ལས་བདེན་པ་དང་པོ་གཉྱིས་ཀུན་རྫོབ་བདེན་པ་དང་། ཕྱི་མ་གཉྱིས་ནྱི་དོན་དམ་པའྱི་བདེན་

པར་འདོད་དོ། །ཁ་ཅྱིག་གཉྱིས་པས་ནྱི ་བདེན་པ་བཞྱི ་ལས་བདེན་པ་དང་པོ ་གསུམ་ནྱི ་ཀུན་

རྫོབ་བདེན་པ་དང་། ལམ་གྱི་བདེན་པ་གཅྱིག་པུ་དོན་དམ་བདེན་པར་འདོད་དོ། །ཁ་ཅྱིག་གསུམ་པས་ནྱི་

བདེན་པ་བཞྱི་པོ་ཐམས་ཅད་ཀུན་རྫོབ་བདེན་པར་བསྟུས་ཤྱིང་། ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སོང་པ་ཞྱི་བ་བདག་མེད་

པའྱི་ཚུལ་ཁོ་ན་དོན་དམ་པའྱི་བདེན་པར་འདོད་དོ། ། གཞན་ཡང་བདེན་པ་བཞྱི་པོ་ཐམས་ཅད་ལ་ཀུན་རྫོབ་

དང་དོན་དམ་བདེན་པའྱི་ཆ་གཉྱིས་ཀ་ཡོད་པའང་བཤད་དོ། །གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས་ནྱི། འདྱིར་བཅོམ་

ལྡན་འདས་ཀྱིས་བདེན་པ་བཞྱི་དང་བདེན་པ་གཉྱིས་ཀྱི་མཚན་ཉྱིད་གསུངས་པ་ཅྱི་ཞེ་ན། བེ་བྲག་སྨྲ་བས།

འགོག་བདེན་དོན་དམ་པའྱི་བདེན་པར་འདོད། བདེན་པ་གསུམ་ལ་རྒྱུན་དང་འདུས་པའྱི་བདག་ཉྱིད་ཀུན་རྫོབ་

ཀྱི་བདེན་པར་འདོད། རྫས་དང་སྐེ་མཆེད་ཀྱི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་རྒྱུན་ཅན་ནྱི་དོན་དམ་པའྱི་བདེན་པར་འདོད། ཅེས་

སོགས་བྱུང་ངོ་། །

ཤེས་བ་གཞྱི་ལྔར་དབེ་བ། གཉྱིས་པ་ཤེས་བ་གཞྱི་ལྔར་དབེ་བ་ནྱི། དང་པོ་ནྱི། སྣང་བ་གཟུགས་ཀྱི་གཞྱི།

གཙོ་བོ་སེམས་ཀྱི་གཞྱི། འཁོར་སེམས་བྱུང་གྱི་གཞྱི། ལྡན་མྱིན་འདུ་བེད་ཀྱི་གཞྱི། འདུས་མ་བས་ཀྱི་

གཞྱིའོ། །དང་པོ་ལ། ངོ་བོ། ངེས་ཚིག །དབེ་བ། བསྡུ་ཚུལ་དང་བཞྱི་ལས།

54 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 55有部宗見

3.1.2.1.1.1 色的經論引據

經云：「諸比丘！於色為色故，色為五蘊。」

3.1.2.1.1.2 經論所說的色之本質

《俱舍論疏．帝釋摩尼光》 6云：「色的定義，是堪為色

者、意即堪破壞事……此處的『破壞』，不是指產生痛苦之類的

破壞，而是說色法互相撞擊時產生的破壞，這種破壞會改變色法

的結構。」

3.1.2.1.2 色的詞義

《俱舍論疏．帝釋摩尼光》云：「色是『如巴』，如巴指的

是色的作用；俱有這樣的作用，故名為色。」

3.1.2.1.3 色的分類

3.1.2.1.3.1. 五根

3.1.2.1.3.1.1 五根的定義

དང་པོ་ལ་གཟུགས་གང་ལས་བསན་པའྱི་ཁུངས་དང་། དེའྱི་མཚན་ཉྱིད་བཤད་པ་གཉྱིས་ལས། དང་པོ་ནྱི།

མདོ་ལས། དགེ་སོང་དག་གཟུགས་སུ་ཡོད་ཅྱིང་གཟུགས་སུ་རུང་བས། དེའྱི་ཕྱིར་གཟུགས་ཉེ་བར་ལེན་པའྱི་

ཕུང་པོ་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །གཉྱིས་པ་མཚན་ཉྱིད་ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་བརྒྱ་བྱིན་ཐོག་པའྱི་ནོར་

བུའྱི་འོད་སྣང་ལས། མཚན་ཉྱིད་ནྱི། གཟུགས་སུ་རུང་བ་སེ་གནོད་པ་བ་རུང་བའྱི་དངོས་པོའོ། ། ཞེས་དང་།

ཡང་དེ་ཉྱིད་ལས། འདྱིར་བསན་གྱི་གནོད་པ་ནྱི་སྡུག་བསལ་སྐེད་པའྱི་གནོད་པ་མ་ཡྱིན་གྱི་གཟུགས་ཅན་ཕན་

ཚུན་འཕྲད་པའྱི་ཚེ་རྣམ་པ་མྱི་འདྲ་བར་ཡོངས་སུ་འགྱུར་བ་ལ་དེར་བཏགས་པ་སེ་དེ་ཡང་གཟུགས་ཀྱི་རྒྱུན་ལ་

མྱི་འདྲ་བར་འགྱུར་བ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་ངེས་ཚིག་ནྱི། མཚོད་འགྲེལ་བརྒྱ་བྱིན་ཐོག་

པའྱི་ནོར་བུའྱི་འོད་སྣང་ལས། ངེས་ཚིག་ནྱི་རྦུྰ་པ་ཞེས་པ་གཟུགས་ཏེ། རྦུྰ་པ་གཟུགས་ཀྱི་བ་བ་ལའོ། །ཞེས་

པའྱི་བྱིངས་ལས་བསྒྲུབས་པའྱི་ཕྱིར་གཟུགས་སུ་བ་བ་ཡྱིན་པས་གཟུགས་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

གསུམ་པ་དབེ་བ་ལ་བཞྱི། དབང་པོ་ལྔ། དོན་ལྔ། རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པའྱི་གཟུགས། བསྡུ་ཚུལ་ལོ། །

56 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 57有部宗見

《俱舍論》云：「色者唯五根……言五根者，所謂：眼、

耳、鼻、舌、身根……彼識依淨色，名眼等五根。」

3.1.2.1.3.1.2 五根見境的方式

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「見色眼是不見色眼之同分，

不見色眼復是彼見色眼之同分。如眼界：耳、鼻、舌、身、界亦

爾，同分、彼同分品類差別，皆相似故。」

《俱舍論疏．帝釋摩尼光》云：「識宗師認為見色者是眼識，

但有部師則認為見色者是眼根；論主依循前說，不依有部。」

3.1.2.1.3.2 五境

《俱舍論》云：「五境……言五境者，即是眼等五根境界，

所謂：色、聲、香、味、所觸……色二或二十，聲唯有八種，味

六香四種，觸十一為性。」

3.1.2.1.3.3 無表色

དང་པོ་ལ་དབང་པོ་ལྔ་ངོས་བཟུང་བ་དང་། དབང་པོས་ཡུལ་མཐོང་ཚུལ་ལོ། །དང་པོ་ནྱི། མཛོད་ལས།

གཟུགས་ནྱི་དབང་པོ་ལྔ་དང་། ། ཞེས་དང་། དེ་དག་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་ཤེས་རྟེན། ། མྱིག་ལ་སོགས་ལཟུགས་

དང་བ་རྣམས། ། ཞེས་དང་། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། དབང་པོ་ལྔ་པོ་མྱིག་དང་རྣ་བ་དང་། །སྣ་དང་། ལེ་

དང་། ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་རྣམས་སོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་དབང་པོས་ཡུལ་མཐོང་ཚུལ་

ནྱི། བེ་བཤད་ལས། གཟུགས་མཐོང་བའྱི་མྱིག་ནྱི་གཟུགས་མྱི་མཐོང་བའྱི་མྱིག་གྱི་རྱིགས་འདྲ་བ་ཡྱིན་ལ།

གཟུགས་མྱི་མཐོང་བའྱི་མྱིག་ཀང་གཟུགས་མཐོང་བའྱི་མྱིག་དེའྱི་རྱིགས་འདྲ་བ་ཡྱིན་ནོ། །མྱིག་གྱི་ཁམས་ཇྱི་

ལྟ་བ་བཞྱིན་དུ་རྣ་བ་དང་སྣ་དང་ལེ་དང་ལུས་ཀྱི་ཁམས་ཀང་དེ་དང་འདྲ་སེ། བརྟེན་པ་དང་བཅས་པ་དང་

དེ་དང་མཚུངས་པའྱི་རྱིགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཐམས་ཅད་དེ་དང་འདྲ་བའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་དང་། མཛོད་འགྲེལ་

བརྒྱ་བྱིན་ཐོག་པའྱི་ནོར་བུའྱི་འོད་སྣང་ལས། རྣམ་རྱིག་སྨྲ་བ་དག་མྱིག་ཤེས་ཀྱིས་གཟུགས་མཐོང་བར་འདོད་

ལ། བེ་སྨྲས་མྱིག་དབང་ཉྱིད་ཀྱིས་གཟུགས་མཐོང་བར་འདོད་པས། སོབ་དཔོན་གྱིས་ཕོགས་ས་མ་བཟུང་

ནས་བེ་སྨྲའྱི་ལུགས་ལ་མ་རངས་པའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་དོན་ལྔ་ནྱི། མཛོད་ལས། དོན། །ལྔ་

དང་ ཞེས་དང་། གཟུགས་རྣམ་གཉྱིས་དང་རྣམ་ཉྱི་ཤུ། ། སྒ་ནྱི་རྣམ་པ་བརྒྱད་ཡོད་དེ། ། རོ་ནྱི་རྣམ་དྲུག་དྲྱི་

རྣམ་བཞྱི། ། རེག་བ་བཅུ་གཅྱིག་བདག་ཉྱིད་དོ། ། ཞེས་དང་། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། དོན་ལྔ་པོ་མྱིག་ལ་

སོགས་པ་རྣམས་དེ་དག་ཉྱིད་ཀྱི་ཡུལ་གང་དག་ཡྱིན་པ་གཟུགས་དང་། སྒ་དང་། དྲྱི་དང་། རོ་དང་། རེག་བ་

རྣམས་དང་། ཞེས་གསུངས་སོ། །

58 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 59有部宗見

3.1.2.1.3.3.1 無表色的佐證

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「若無表業無實體者，則亦與

契經相違。如契經說：『色有三，攝一切色：有色有見有對，有

色無見有對，有色無見無對。』若無無表色者，則應無有三種建

立，無第三故。」

3.1.2.1.3.3.2 無表色的定義

《俱舍釋論》云：「略說表業及定所生善、不善色，名為

無表。」《所知寶藏論》7云：「由表色或定所出生，性質上或

善、或不善的法處色，是無表色的定義。」

3.1.2.1.3.3.3 無表色的分類

《俱舍論》云：「無表三律儀，不律儀非二。論曰：此中無

表略說有三：一者律儀，二不律儀，三者非二、謂：非律儀非不

律儀。能遮能滅惡戒相續，故名律儀。如是律儀差別有幾？頌

曰：律儀別解脫，靜慮及道生。論曰：律儀差別略有三種：一、

別解脫律儀，謂欲纏戒。二、靜慮生律儀，謂色纏戒。三、道生

律儀，謂無漏戒。」

གསུམ་པ་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པའྱི་གཟུགས་ལ་དྲུག །རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པའྱི་གཟུགས་ཡོད་

པའྱི་སྒྲུབ་བེད་དང་། མཚན་ཉྱིད། དབེ་བ། མཚན་གཞྱི། ངེས་ཚིག །ཞར་ལ་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་ཀྱི་གཟུགས་

བཤད་པའོ། །དང་པོ་ནྱི། བེ་བཤད་ལས། གལ་ཏེ་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པའྱི་ལས་རྫས་སུ་མེད་ན་ཡང་

མདོ་དང་འགལ་བར་འགྱུར་ཏེ། མདོ་ལས། གཟུགས་རྣམ་པ་གསུམ་གྱིས་གཟུགས་ཐམས་ཅད་བསྡུས་པ་

ཡྱིན་ཏེ། བསན་དུ་ཡོད་ལ་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པའྱི་གཟུགས་ཀང་ཡོད། བསན་དུ་མེད་ལ་ཐོགས་པ་དང་

བཅས་པའྱི་གཟུགས་ཀང་ཡོད། བསན་དུ་ཡང་མེད་ལ་ཐོགས་པ་ཡང་མེད་པའྱི་གཟུགས་ཀང་ཡོད་དོ་ཞེས་

གསུངས་པ་ལྟར་རོ། །གལ་ཏེ་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པའྱི་གཟུགས་མེད་ན། རྣམ་པ་གསུམ་དུ་རྣམ་

པར་བཞག་པར་མྱི་འགྲུར་ཏེ། གསུམ་པ་མེད་བའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །གཉྱིས་པ་མཚན་ཉྱིད་ནྱི།

མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། མདོར་ན་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་དང་ཏྱིང་ངེ་འཛིན་ལས་བྱུང་བའྱི་གཟུགས་དགེ་བ་དང་

མྱི་དགེ་བ་ནྱི་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པའོ། ། ཞེས་དང་། ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་ལས། ཆོས་ཀྱི་སྐེ་མཆེད་པའྱི་

གཟུགས་གང་ཞྱིག་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་དང་ཏྱིང་ངེ་འཛིན་གང་རུང་ལས་སྐེས་ཤྱིང་དགེ་མྱི་དགེ་གང་རུང་ཡྱིན་

པ་ནྱི་རྱིག་མེན་སྤྱིའྱི་མཚན་ཉྱིད། ཞེས་སོ། ། གསུམ་པ་དབེ་བ་ནྱི། མཛོད་ལས། རྣམ་རྱིག་མྱིན་རྣམ་གསུམ་

ཞེས་བ། ། སོམ་དང་སོམ་པ་མྱིན་དང་གཞན། ། ཞེས་དང་། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། སར་བཤད་པའྱི། རྣམ་

རྱིག་མྱིན། དེ་ནྱི་རྣམ་གསུམ་ཞེས་བ། སོམ་དང་སོམ་པ་མྱིན་དང་གཞན། སོམ་པ་དང་སོམ་པ་མ་ཡྱིན་པ་དང་

དེ་དག་ལས་གཞན་པ་སོམ་པ་ཡང་མ་ཡྱིན། སོམ་པ་མ་ཡྱིན་པ་ཡང་མ་ཡྱིན་པ་སེ། འཆལ་པའྱི་ཚུལ་ཁྱིམས་

ཀྱི་རྒྱུ་སོམ་ཞྱིང་འགོགས་པས་ན་སོམ་པའོ། །དེ་ལ། སོམ་པ་སོ་སོར་ཐར་ཞེས་བ། ། དེ་བཞྱིན་ཟག་མེད་

བསམ་གཏན་སྐེས། ། སོམ་པ་རྣམ་པ་གསུམ་སེ། སོ་སོར་ཐར་པའྱི་སོམ་པ་ནྱི་འདྱི་པ་རྣམས་ཀྱི་འདོད་པ་ན་

སྤོད་པའྱི་ཚུལ་ཁྱིམས་སོ། །བསམ་གཏན་གྱི་སོམ་པ་ནྱི་གཟུགས་ན་སྤོད་པ་རྣམས་ཀྱི་ཚུལ་ཁྱིམས་ཡྱིན་ནོ། །

ཟག་པ་མེད་པའྱི་སོམ་པ་ནྱི་ཟག་པ་མེད་པའྱི་ཚུལ་ཁྱིམས་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

60 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 61有部宗見

3.1.2.1.3.3.4 無表色的事例

諸如別解脫律儀、靜慮律儀和無漏律儀。

3.1.2.1.3.3.5 無表色的詞義

《阿毘達磨俱舍論註疏—相隨順疏》云：「起此色之心、心

所法皆無表故，故名無表；說遮語故，如說『非梵』。」

3.1.2.1.3.3.6 附說表色

3.1.2.1.3.3.6.1 本質

《施設論》8云：「云何有表？謂：或有人說：『當斷其

命』，答：『我當斷之』；又或有說：『不當斷其命』，答：

『我當斷之』；乃至或即無間斷其命、或於當來斷其命，如是總

約其命斷時，是人身所造業，即為有表。」

3.1.2.1.3.3.6.2 分類

分成身表色和語表色兩種，《施設論》云：「云何有表？

謂：貪俱有身有表、及語有表，皆為有表。」《俱舍論》則云：

བཞྱི་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། སོ་ཐར་གྱི་སོམ་པ་དང་བསམ་གཏན་དང་ཟག་མེད་ཀྱི་སོམ་པ་ལྟ་བུའོ། །ལྔ་པ་ངེས་

ཚིག་ནྱི། ཆོས་མངོན་པའྱི་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་མཚན་ཉྱིད་ཀྱི་རེས་སུ་འབྲང་བ་ལས། རང་ཀུན་སོང་བར་

བེད་པའྱི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པས་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པ་སེ།

འདྲ་བ་དགག་ཚིག་བརོད་པའྱི་ཕྱིར་བྲམ་ཟེ་མ་ཡྱིན་པ་བཞྱིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། དྲུག་པ་ཞར་ལ་རྣམ་

པར་རྱིག་བེད་ཀྱི་གཟུགས་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། ངོ་བོ་དང་། དབེ་བའོ། ། དང་པོ་ནྱི། གདགས་པའྱི་བསན་

བཅོས་ལས། རྣམ་པར་རྱིག་བེད་གང་ཞེ་ན། སྨྲས་པ། ཇྱི་ལྟར་འདྱི་ན་ཁ་ཅྱིག་ལ་ལ་ཞྱིག་འདྱི་སྐད་དུ་སོག་

ཆགས་ཀྱི་སོག་ཆོད་ཅྱིག་ཅེས་བསྒོ་ལ་དེས་ཀང་གཅད་པར་བའ་ོཞེས་སྨྲས་ཀང་རུང་། མ་བཅད་ཅྱིག་ཅེས་

བསྒོ་བཞྱིན་དུ་གཅོད་དོ་ཞེས་སྨྲས་ཀང་རུང་བ་ལས། ཕར་སོང་སེ་སོག་ཆགས་ཀྱི་སོག་བཅད་ཀང་རུང་། ཕྱིར་

འོངས་ཏེ་སོག་ཆགས་ཀྱི་སོག་གཅོད་ཀང་རུང་སེ། གང་གྱི་ཚེ་སོག་ཆགས་ཀྱི་སོག་གཅོད་པ་དེའྱི་ཚེ། ལུས་

ཀྱི་ལས་གང་ཡྱིན་པ་དེ་ནྱི་རྣམ་པ་རྱིག་བེད་ཅེས་བའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་དབེ་བ་ནྱི། ལུས་ཀྱི་

རྣམ་པར་རྱིག་བེད་དང་ངག་གྱི་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་གཉྱིས་ཡོད་དེ། གདགས་པའྱི་བསན་བཅོས་ལས། རྣམ་

པར་རྱིག་བེད་གང་ཞེ་ན། སྨྲས་པ། ཆགས་པ་དང་ལྷན་ཅྱིག་འབྱུང་བའྱི་ལུས་ཀྱི་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་དང་།

ངག་གྱི་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་དེ། འདྱི་ནྱི་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་དོ། ། ཞེས་དང་།

62 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 63有部宗見

「身表。」《安樂豐饒論》云：「身業、語業皆是有表。」事例

則包括身業和語業。

3.1.2.1.3.4 統攝方式

3.1.2.1.3.4.1 統攝為三色

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「如契經說：『色有三，攝一

切色：有色有見有對，有色無見有對，有色無見無對。』」又

云：「二種無表，法處色攝，故不可責以同青等 。」

3.1.2.1.3.4.2 統攝為十二色

《俱舍論綱要．世親喜笑論》 9云：「色法是否可歸類於

十一色呢？《俱舍論疏．童子遊化論》中主張：『實有的極微

塵，必然歸類於色蘊之中，但並不屬於色處：因為它無法引生眼

識。』可見，十一種色法並不涵蓋極微塵，因此前述的十一色，

加上極微塵，共十二色法，就能涵蓋一切色法。」

3.1.2.2 心王事

མཛོད་ལས། དེ་དག་རྣམ་རྱིག ། ཅེས་དང་། གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། ལུས་ངག་གྱི་ལས་དེ་དག་ནྱི་ལུས་

ཀྱི་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་དང་། ཞེས་སོ། །མཚན་གཞྱི་ནྱི། ལུས་ཀྱི་ལས་དང་ངག་གྱི་ལས་རྣམས་སོ། ། བཞྱི་

པ་བསྡུ་ཚུལ་ནྱི། གཟུགས་དེ་དག་གཟུགས་གསུམ་དུ་བསྡུ་བ་དང་། བཅུ་གཉྱིས་སུ་བསྡུ་བ་གཉྱིས་ལས། དང་

པོ་ནྱི། བེ་བཤད་ལས། མདོ་ལས། གཟུགས་རྣམ་པ་གསུམ་གྱིས་གཟུགས་ཐམས་ཅད་བསྡུས་པ་ཡྱིན་ཏེ།

བསན་དུ་ཡོད་ལ་ཐོགས་པ་དང་བཅས་པའྱི་གཟུགས་ཀང་ཡོད། བསན་དུ་མེད་ལ་ཐོག་པ་དང་བཅས་པའྱི་

གཟུགས་ཀང་ཡོད། བསན་དུ་ཡང་མེད་ལ་ཐོགས་པ་ཡང་མེད་པའྱི་གཟུགས་ཀང་ཡོད་དོ་ཞེས་གསུངས་པ་

ལྟར་རོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །གཟུགས་ཕྱི་མ་གཉྱིས་ནྱི་ཆོས་ཀྱི་སྐེ་མཆེད་ཀྱི་གཟུགས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་

ཡྱིན་ཏེ། བེ་བཤད་ལས། རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པ་རྣམ་པ་གཉྱིས་ནྱི་ཆོས་ཀྱི་སྐེ་མཆེད་ཀྱི་གཟུགས་

ཀྱིས་བསྡུས་པ་ཡྱིན་པས། དེའྱི་ཕྱིར་སོན་པོ་ལ་སོགས་པ་དང་འདྲ་བ་ཞེས་ཀླན་ཀར་མྱི་རུང་ངོ་། ། ཞེས་

གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་བཅུ་གཉྱིས་སུ་བསྡུ་ཚུལ་ནྱི། བཅུ་གཉྱིས་སུ་བསྡུས་ཏེ། མཛོད་ཀྱི་སྤྱི་དོན་དབྱིག་

གཉྱིན་བཞེད་པ་ལས། འོ་ན་དེར་གྲངས་ངེས་སམ་ཞེ་ན། ཊྦྰྱིཀྐར། དེས་ན་རྫས་ཀྱི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་འདྱི་ཕུང་པོར་

བསྡུ་བའྱི་ཚེ་གཟུགས་ཕུང་ལས་འོས་མེད། སྐེ་མཆེད་དུ་བསྡུ་བའྱི་ཚེ་གཟུགས་ཀྱི་སྐེ་མཆེད་དུ་མྱི་བསྡུ་སེ།

དངོས་སུ་རང་འཛིན་མྱིག་ཤེས་མྱི་སྐེད་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་པས་ན། གཟུགས་ཕུང་བཅུ་གཅྱིག་པོས་

རྫས་རྡུལ་ཕྲ་རབ་ལ་མ་ཁྱབ་པས། གོང་གྱི་བཅུ་གཅྱིག་རྫས་རྡུལ་ཕྲ་རབ་དང་བཅུ་གཉྱིས་པོར་གཟུགས་ཕུང་

གྱི་གྲངས་ངེས་ཡྱིན་ལ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་གཙོ་བོ་སེམས་ཀྱི་གཞྱི་བཤད་པ་ལ། དབེ་བ། རྣམ་

གྲངས། ངེས་ཚིག་དང་གསུམ་མོ། །

64 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 65有部宗見

3.1.2.2.1 分類

包括眼識到意識間的六識。另，阿耨樓陀論師所造的《阿毗

達摩攝義論》10中云：「此中先說心法，彼有四種，謂：欲界

心，色界心，無色界心及出世間心。」所以也可以分類為四種。

3.1.2.2.2 名目

心、意、識三者同義，《俱舍論》云：「心意識體一」《安

樂豐饒論》云：「經上曾提到，心、意、識三者一體。」

3.1.2.2.3 詞義

3.1.2.2.3.1 心的詞義

《俱舍釋論》云：「集起故名心。」《阿毘達磨俱舍論註

疏》云：「當說其義：『集起故名心。』者，能辨善惡故，詞義

如是。」

3.1.2.2.3.2 意和識的詞義

《俱舍釋論》云：「思量故名意，了別故名識。」而《阿毘

དང་པོ་ནྱི། མྱིག་གྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ནས་ཡྱིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའྱི་བར་དྲུག་ཡོད་དོ། །ཡང་ན། སོབ་

དཔོན་མ་འགགས་པས་མཛད་པའྱི་ཆོས་མངོན་བསྡུས་པ་ལས། དེ་ལ་སེམས་ནྱི་རྣམ་པ་འཞྱིར་ཡོད་དེ།

འདོད་པ་ན་སྤོད་པ་དང་། གཟུགས་སུ་སྤོད་པ་དང་། གཟུགས་མེད་པར་སྤོད་པ་དང་། འཇྱིག་རྟེན་ལས་

འདས་པ་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་བཞྱི་རུ་དབེར་རུང་ངོ་། ། གཉྱིས་པ་རྣམ་གྲངས་ནྱི། སེམས་

དང་ཡྱིད་དང་རྣམ་ཤེས་གསུམ་དོན་གཅྱིག་མྱིང་གྱི་རྣམ་གྲངས་ཡྱིན་ཏེ། མཛོད་ལས། སེམས་དང་ཡྱིད་དང་

རྣམ་ཤེས་ནྱི། ། དོན་གཅྱིག་ ཞེས་དང་། མཛོད་ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས་ཀང་། མདོ་ལས། སེམས་

དང་ཡྱིད་དང་རྣམ་ཤེས་ཞེས་གསུངས་པ་ནྱི་དོན་གཅྱིག་མྱིང་གྱི་རྣམ་གྲངས་ཡྱིན་ཏེ། ཞེས་གསུངས་པའྱི་

ཕྱིར་རོ། ། གསུམ་པ་ངེས་ཚིག་ལ། སེམས་ཀྱི་ངེས་ཚིག་དང་། བེ་བྲག་ཏུ་ཡྱིད་དང་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ངེས་

ཚིག་གོ །དང་པོ་ནྱི། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། འབེད་པས་ན་སེམས་སོ། ། ཞེས་དང་། འགྲེལ་པ་རྒྱལ་

སས་མ་ལས་ཀང་། ངེས་པའྱི་ཚིག་གྱི་ཁྱད་པར་ནྱི་བརོད་པར་བ་སེ། འབེད་པས་ན་སེམས་སོ་ཞེས་བ་

བ་ནྱི་དགེ་བ་དང་མྱི་དགེ་བ་འབེད་པས་ན་ཞེས་བ་བའྱི་ཐ་ཚིག་སེ། ངེས་པའྱི་ཚིག་གྱི་ཚུལ་གྱིས་ན་དེ་ལྟར་

གྲུབ་པ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། །གཉྱིས་པ་ནྱི། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། ཤེས་པས་ན་ཡྱིད་

དོ། །རྣམ་པར་ཤེས་པས་ན་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། ། ཞེས་དང་།

66 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 67有部宗見

達磨俱舍論註疏》則云：「『了別故名識』者，意具了別用故；

了所緣相，故名為識。」

3.1.2.3 心所事

3.1.2.3.1 分類

心所分為十大地法，十大善地法，六大煩惱地法，二大不善

地法，十小煩惱地法，八不定地法，共四十六心所。

3.1.2.3.2 虛實差異

《俱舍論疏．毘曇莊嚴》記載前期學者主張七十法實有、七

法假有，但自宗認為有部主張七十法實有，五法假有；《安樂豐

饒論》云：「說一切有部認為五蘊中的五十一心所，內含五個假

有法，其餘的四十六心所和《雜事》提到的二十四法，共七十法

則是實有。」而《雜事》所說的二十四心所，以及這些細節的虛

實差異，請參考《俱舍論》的各類註解。

3.1.2.3.3 界地差別

དེ་བཞྱིན་དུ་འགྲེལ་པ་རྒྱལ་སས་མ་ལས་ཀང་། ཤེས་པས་ནྱི་ཡྱིད་དོ་ཞེས་བ་བ་ནྱི་ཡྱིད་ཅེས་པའྱི་སྐད་ཀྱི་

བྱིངས་འདྱི་ནྱི་ཤེས་པའྱི་དོན་ཡྱིན་ནོ། །དམྱིགས་པ་རྣམ་པར་ཤེས་པས་ན་རྣམ་པར་ཤེས་པའོ། །ཞེས་

གསུངས་པ་ལྟར་རོ། ། གསུམ་པ་འཁོར་སེམས་བྱུང་གྱི་གཞྱི་བཤད་པ་ལ། དབེ་བ། རྫས་བཏགས་ཀྱི་ཁྱད་

པར། ཁམས་དང་ས་གང་ན་ཡོད། རྣམ་ཤེས་གང་གྱི་འཁོར་དུ་གང་བྱུང་བ། སྒ་བཤད་པ་དང་ལྔའོ། །དང་པོ་

དབེ་བ་ལ། སེམས་ཀྱི་ས་མང་པོ་པ་བཅུ། དགེ་བའྱི་ས་མང་པོ་པ་བཅུ། ཉོན་མོངས་པའྱི་ས་པ་དྲུག །མྱི་དགེ་

བའྱི་ས་པ་གཉྱིས། ཉོན་མོངས་ཆུང་ངུའྱི་ས་པ་བཅུ། མ་ངེས་པ་བརྒྱད་དང་བཞྱི་བཅུ་ཞེ་དྲུག་ཡོད་དོ། ། གཉྱིས་

པ་རྫས་བཏགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་མངོན་པའྱི་རྒྱན་ལས་ས་རབས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བདུན་བཅུ་

རྫས་ཡོད་དང་ལྷག་མ་བདུན་བཏགས་ཡོད་དུ་འདོད་ཚུལ་བཀོད་ཀང་། རང་ལུགས་ནྱི་བདུན་ཅུ་རྫས་ཡོད་དང་

ལྷག་མ་ལྔ་བཏགས་ཡོད་ཡྱིན་ཏེ། མཛོད་ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བས་ཕུང་པོ་ལྔ་པ་

ལས་སེམས་བྱུང་ལྔ་བཅུ་ར་གཅྱིག་འབྱུང་བའྱི་ལྔ་བཏགས་ཡོད་དང། བཞྱི་བཅུ་ར་དྲུག་དང་གཞྱི་ཕྲན་ཚེགས་

ལས་འབྱུང་བའྱི་ཉྱི་ཤུ་ར་བཞྱི་དང་བཅས་པའྱི་བདུན་ཅུ་རྫས་སུ་འདོད། ཅེས་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར་རོ། །གཞྱི་

ཕྲན་ཚེགས་ལས་འབྱུང་བའྱི་སེམས་བྱུང་ཉྱི་ཤུ་ར་བཞྱི་དང་རྫས་ཡོད་དང་བཏགས་ཡོད་ཀྱི་དོན་སོགས་

མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་པ་སོགས་ལས་རྟོགས་པར་བའོ། །

68 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 69有部宗見

一、三界九地皆有：十大地法，十大善地法，六大煩惱地法，

小煩惱地法中的憍，不定地法的貪、慢和疑，共三十個心所。

二、欲界獨有：二大不善地法，小煩惱地法的諂、誑和憍以

外的其他七法，以及不定地法的惡作、睡眠與嗔，共十二個心所。

三、欲界及初禪以下獨有：小煩惱地法的諂和誑，以及不定

地法的尋和伺，共四個心所。

3.1.2.3.4 圍繞何識

一、六識皆可為：十大地法，十大善地法，六大煩惱地法，

二大不善地法，以及不定地法的尋、伺、貪和嗔，共三十六心所

所圍繞。

二、意識所獨有：十小煩惱地法和不定地法的惡作、睡眠、

慢和疑，共十四心所所圍繞。

3.1.2.3.5 詞義

《俱舍論疏．毘曇莊嚴》11云：「由心驟生，故名心所。」

གསུམ་པ་ཁམས་དང་ས་གང་ན་ཡོད་པ་ནྱི། སེམས་ཀྱི་ས་མང་བཅུ་དང་། དགེ་བའྱི་ས་མང་བཅུ་དང་། ཉོན་

མོངས་པའྱི་ས་མང་དྲུག་དང་། ཉོན་མོངས་ཆུང་ངུའྱི་ས་པའྱི་རྒྱགས་པ་དང་། མ་ངེས་པའྱི་སེ་ཚན་ལས་འདོད་

ཆགས་དང་ང་རྒྱལ་དང་ཐེ་ཚོམ་སེ་སུམ་ཅུ་པོ་རྣམས་ནྱི་ཁམས་གསུམ་ས་དགུ་ཆར་དང། མྱི་དགེ་བའྱི་ས་པ་

གཉྱིས་དང་། ཉོན་མོངས་ཆུང་ངུའྱི་ས་པའྱི་གཡོ་སྒྱུ་རྒྱགས་པ་གསུམ་མ་གཏོགས་པ་བདུན་དང་། མ་ངེས་པའྱི་

འགོད་པ་དང་གཉྱིད་དང་ཁོང་ཁོ་སེ་བཅུ་གཉྱིས་པོ་རྣམས་ནྱི་འདོད་ཁམས་ཁོ་ན་དང་། ཉོན་མོངས་ཆུང་ངུའྱི་

ས་པའྱི་གཡོ་སྒྱུ་གཉྱིས་དང་མ་ངེས་པའྱི་རྟོག་དཔྱོད་གཉྱིས་ཏེ་བཞྱི་ནྱི་འདོད་པ་དང་བསམ་གཏན་དང་པོ་ཁོ་

ནར་ཡོད་དོ། ། བཞྱི་པ་རྣམ་ཤེས་གང་གྱི་འཁོར་དུ་གང་བྱུང་བ་ནྱི། སེམས་ཀྱི་ས་མང་བཅུ་དང་དགེ་བའྱི་ས་

མང་བཅུ་དང་ཉོན་མོངས་པའྱི་ས་མང་དྲུག་དང་། མྱི་དགེ་བའྱི་ས་མང་གཉྱིས་དང་མ་ངེས་པའྱི་སེ་ཚན་ལས་

རྟོག་དཔྱོད་གཉྱིས་དང་ཆགས་སང་གཉྱིས་ཏེ། སུམ་ཅུ་ར་གཉྱིས་པོ་རྣམས་ནྱི་རྣམ་ཤེས་དྲུག་ཀའྱི་འཁོར་དུ་ཅྱི་

རྱིགས་པར་འབྱུང་ལ། ཉོན་མོངས་པ་ཆུང་ངུའྱི་ས་པ་བཅུ་དང་མ་ངེས་པའྱི་འགོད་པ་དང་གཉྱིད་དང་ང་རྒྱལ་

དང་ཐེ་ཚོམ་སེ་བཅུ་བཞྱི་པོ་རྣམས་ནྱི་ཡྱིད་ཀྱི་རྣམ་ཤེས་ཁོ་ནའྱི་འཁོར་དུ་འབྱུང་བ་ཡྱིན་ནོ། ། ལྔ་པ་སྒ་བཤད་

ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་མངོན་པའྱི་རྒྱན་ལས། སེམས་ལས་འཕྲལ་འཕྲལ་དུ་སྐེས་པའྱི་ཕྱིར་སེམས་ལས་བྱུང་བ་སེ།

ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། །

70 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 71有部宗見

3.1.2.4 不相應行事

3.1.2.4.1 分類

不相應行有十四種：得、不得、眾同分、無想天、無想定、

滅盡定、命根、生、住、無常、老、名身、句身、文身。

3.1.2.4.2 毘、經二宗差別

《俱舍論疏．毘曇莊嚴》云：「為何它們叫做不相應行呢？

因為它們雖然是有為法，但既非色法、也不是心王或心所法。

說一切有部師主張，它們是實際存在於色、心、心所之外的實有

法；經部師則認為它們是假立於前三法的不同階段。瑜伽行師進

而主張，它們是暫時假立於心王和心所的不同階段。」《達波噶

舉成就車乘》12云：「說一切有部肯定不相應行實有，經部以上

則認為其假有。」《直貢一意論噶疏》13云：「無著昆仲依循佛

陀在大、小二乘諸經中，詳細廣說的各種不相應行來歸納；上部

毘曇將其歸納為二十三種、下部毘曇則歸類為十四種。」

3.1.2.5 無為事

བཞྱི་པ་ལྡན་མྱིན་འདུ་བེད་ཀྱི་གཞྱི་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། དབེ་བ་དང་། བེ་མདོ་གཉྱིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་བཤད་

པའོ། །དང་པོ་ལ་བཅུ་བཞྱི་སེ། ཐོབ་པ། མ་ཐོབ་པ། སྐལ་མཉམ། འདུ་ཤེས་མེད་པ་བ། འདུ་ཤེས་མེད་པའྱི་

སོམས་འཇུག །འགོག་པའྱི་སོམས་འཇུག །སོག །སྐེ་བ། གནས་པ། མྱི་རྟག་པ། རྒ་བ། མྱིང་གྱི་ཚོགས།

ཚིག་གྱི་ཚོགས། ཡྱི་གེའྱི་ཚོགས་དང་བཅུ་བཞྱིའོ། ། གཉྱིས་པ་བེ་མདོ་གཉྱིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་

མངོན་པའྱི་རྒྱན་ལས། ཅྱིའྱི་ཕྱིར་དེ་དག་ལ་མྱི་ལྡན་པའྱི་འདུ་བེད་ཅེས་བ་ཞེ་ན། གཟུགས་ཀང་མ་ཡྱིན་ལ་

སེམས་སེམས་བྱུང་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའང་མ་ཡྱིན་པའྱི་འདུས་བས་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར་རོ། །དེ་དག་ཀང་

བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བས་ནྱི་གཟུགས་དང་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བ་རྣམས་ལས་རྫས་ཐ་དད་པའྱི་དངོས་པོར་

འདོད་ལ། མདོ་སེ་པས་ནྱི་གསུམ་པོ་དེ་དག་གྱི་གནས་སྐབས་ལ་བཏགས་པ་དང་། རྣལ་འབོར་སྤོད་པ་པས་

ནྱི་སེམས་དང་སེམས་བྱུང་གྱི་གནས་སྐབས་ལ་བཏགས་པར་འདོད་དོ། ། ཞེས་དང་། དྭགས་བརྒྱུད་གྲུབ་

ཤྱིང་ལས། བེ་སྨྲས་ལྡན་མྱིན་འདུ་བེད་རྫས་གྲུབ་ཏུ་འདོད་ལ། མདོ་སེ་པ་ཡན་བཏགས་ཡོད་དུ་འདོད་

ཅྱིང་། ཞེས་དང་། དགོངས་གཅྱིག་ཀར་ཊྱིཀ་ཆེན་མོ་ལས། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་ཐེག་པ་ཆེ་ཆུང་གྱི་གསུང་

རབ་ཏུ་ལྡན་མྱིན་འདུ་བེད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་རྒྱས་པར་བཀའ་བསྩལ་བ་ཐོགས་མེད་སྐུ་མཆེད་ཀྱིས་ལེགས་

པར་ཕེས་པའྱི་མངོན་པ་གོང་མར་ལྡན་མྱིན་འདུ་བེད་ཉེར་གསུམ། འོག་མར་བཅུ་བཞྱིར་ཕེས། ཞེས་སོགས་

གསུངས་སོ། །

72 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 73有部宗見

3.1.2.5.1 本質

無為，意指「非因緣聚集的實有法」。

3.1.2.5.2 數量

分成虛空，抉擇滅和非抉擇滅，只有這三類。《俱舍論》云：

「及三種無為，謂虛空二滅。」《俱舍論疏．童子遊化論》云：

「有些人認為，此論並沒有強調無為只分為三類，但這種說法並

不合理。《阿毘達磨俱舍論註疏—相隨順疏》中就說：『或有人

問：云何三無為？說三類者，唯三類故；或有說者，無為唯有涅

槃一類，犢子部是。分別論者，說無為多，如極微等；為破此等

宗故而說唯三。』」

3.1.2.5.3 個別解說

3.1.2.5.3.1.1 虛空的定義

《俱舍論疏．童子遊化論》云：「虛空性者，即任色可生、

可解之無礙無為法。」

ལྔ་པ་འདུས་མ་བས་ཀྱི་གཞྱི་བཤད་པ་ལ་གསུམ། ངོ་བོ་དང་། གྲངས་ངེས། སོ་སོའྱི་དོན་བཤད་པའོ། །དང་

པོ་ནྱི། རྒྱུ་རྐེན་གྱིས་མངོན་པར་འདུས་མ་བས་པའྱི་རྫས་གྲུབ་ཀྱི་ཆོས་དེའོ། །གཉྱིས་པ་ནྱི། ནམ་མཁའ་དང་།

བརྟགས་འགོག །བརྟགས་མྱིན་འགོག་པ་སེ་གསུམ་དུ་གྲངས་ངེས་སོ། ། དེའང་མཛོད་ལས། འདུས་མ་བས་

རྣམ་གསུམ་ཡང་སེ། ། ནམ་མཁའ་དང་ནྱི་འགོག་པ་གཉྱིས། ། ཞེས་དང་། མཛོད་འགྲེལ་གཞོན་ནུ་རྣམ་རོལ་

ལས། ཁ་ཅྱིག་གཞུང་འདྱིས་འདུས་མ་བས་ཀྱི་ཆོས་ལ་དེ་གསུམ་དུ་གྲངས་ངེས་པར་མ་བསན་ཞེས་ཟེར་བ་

མྱི་འཐད་དེ། རྒྱལ་པོ་སས་ལས། འདུས་མ་བས་རྣམ་གསུམ་གང་ཞེ་ན་ཞེས་བ་བ་ནྱི་མ་གྲགས་པའྱི་ཕྱིར་འདྲྱི་

བའོ། །རྣམ་གསུམ་སོས་པ་ནྱི་འདྱི་ཙམ་ཡྱིན་པར་ངེས་པར་བཟུང་བ་ཡྱིན་ནོ། །ཁ་ཅྱིག་འདུས་མ་བས་མྱ་ངན་

ལས་འདས་པ་གཅྱིག་ཁོ་ནར་ཟད་པར་སྨྲ་བའང་ཡོད་དེ། འདྱི་ལྟ་སེ། གནས་མ་བུའྱི་སེ་པ་དག་ལྟ་བུའོ། །བེ་

བྲག་པ་དག་ནྱི་འདུས་མ་བས་རྡུལ་ཕྲ་རབ་ལ་སོགས་པ་མང་དུ་བརོད་དེ། དེ་དག་གྱི་གཞུང་ལུགས་དགག་

པའྱི་ཕྱིར་འདྱི་ཙམ་ཞྱིག་ཏུ་ངེས་པར་བཟུང་བ་ཡྱིན་ནོ། །ཞེས་བཤད་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་སོ། ། གསུམ་པ་སོ་སོའྱི་

དོན་བཤད་པ་ལ་གསུམ་ལས། མཚན་ཉྱིད། མཚན་གཞྱི། སྒ་དོན་ནོ། །དང་པོ་ནྱི། གཞོན་ནུ་རྣམ་རོལ་ལས།

འདུས་མ་བས་ཀྱི་དངོས་པོ་གང་ཞྱིག །མྱི་སྒྱིབ་ཅྱིང་གཟུགས་ཅན་སྐེ་བའྱི་གོ་འབེད་པ་དེའོ། ། ཞེས་སོ། །

74 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 75有部宗見

3.1.2.5.3.1.2 虛空的事例

《俱舍論疏．毘曇莊嚴》云：「無礙、無記之無為，可作為

虛空的事例。」

3.1.2.5.3.1.3 虛空的詞意

《安樂豐饒論》云：「虛空為「阿噶夏」，義為可解。」

3.1.2.5.3.2.1 抉擇滅的定義

《安樂豐饒論》云：「抉擇滅性者，即無漏無間道所得

之滅。」

3.1.2.5.3.2.2 抉擇滅的事例

《安樂豐饒論》云：「抉擇滅的事例如下：所謂的『離我』，

根據說一切有部師來看，屬於四諦中的滅諦實有法，因為它如同

其他三諦一般名為「諦」。從這一點來看，它們相似，但並非完

全一樣，因為其他三諦也有有為、有漏的部分。」

གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་མངོན་པའྱི་རྒྱན་ལས། དེ་ལ་ནམ་མཁའྱི་མཚན་གཞྱི་ནྱི་འདུས་

མ་བས་མ་བསྒྱིབས་ལུང་མ་བསན་རྫས་གྲུབ་དང་། ཞེས་གསུངས་སོ། །གསུམ་པ་སྒ་དོན་ནྱི། མཛོད་

ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། དེའྱི་སྒ་དོན་ཀང་ཨྦྰ་ཀ ྦྰ་ཤ་སེ་གོ་འབེད་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་སོ། །

གཉྱིས་པ་སོ་སོར་བརྟགས་འགོག་ལ་བཞྱི། མཚན་ཉྱིད། མཚན་གཞྱི། སྒ་དོན། དབེ་བའོ། །དང་པོ་ནྱི།

མཛོ་ད་ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། མཚན་ཉྱིད་ནྱི། ཟག་མེད་བར་ཆད་མེད་ལམ་གྱིས་ཐོབ་པར་

བ་བའྱི་འགོག་པའོ། །ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། མཛོད་ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས།

སོ་སོར་བརྟགས་པས་འགོག་པའྱི་མཚན་གཞྱི་ནྱི། གང་ཟག་བཅས་དང་བྲལ་བ་ཆོས་ཅན། བེ་བྲག་ཏུ་

སྨྲ་བ་ལུང་ལས་བདེན་པར་བཞྱི་བཤད་པའྱི་འགོག་བདེན་རྫས་སུ་ཡོད་དེ། བདེན་པར་བཤད་པའྱི་ཕྱིར་

ལྷག་མ་གསུམ་བཞྱིན་ནོ། །ཞེས་འདོད་པ་ལ། དེ་ནྱི་བདེན་པ་ཙམ་དུ་འདྲ་བས་བཞྱིར་བཤད་ཀྱི། རྣམ་

པ་ཐམས་ཅད་དུ་འདྲ་བ་མ་ཡྱིན་པས་ལྷག་ལྡན་འཁྲུལ་བཅས་ཀྱི་སྦྱོར་བ་སེ་གཞན་དུ་ན་འདུས་བས་དང་

ཟག་བཅས་སུ་འགྱུར་རོ། ། ཞེས་སོ། །

76 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 77有部宗見

3.1.2.5.3.2.3 抉擇滅的詞意

《阿毘達磨俱舍論註疏――相隨順疏》：「粗細、已生未生悉

皆滅已，憑抉擇力不令復生，名抉擇滅。」《安樂豐饒論》云：

「抉擇滅，意指經由抉擇的智慧，觀察苦諦等而得到的『滅』，

好比將奶油到滿一個瓶子後，該瓶子就會叫做『油瓶』一般。」

《俱舍論綱要．世親喜笑論》云：「阿羅漢斷除心中之煩惱所得的

寂靜，是抉擇滅，因為它是經由智慧的抉擇所得到的滅、離。」

3.1.2.5.3.2.4 抉擇滅的分類

《安樂豐饒論》云：「抉擇滅的分類：一切有漏法的滅，它

們之間是一或是異呢？它們理應是異，所謂：『擇滅謂離繫，隨

繫事各別。』既然所斷有五類，斷除所斷而得的滅也理應有五

種。若非如此，那一但得到『見斷苦滅』時，就應該要得到一切

的滅了；若是如此，那就沒有必要修持對治來處理剩下的所斷

了，是事不然。所以，八十一種修所斷和八個見所斷，斷除它們

各自會有對應的「解脫」，因此無為之滅共有八十九類。」

3.1.2.5.3.3.1 非抉擇滅的定義

གསུམ་པ་སྒ་དོན་ནྱི། ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་མཚན་ཉྱིད་ཀྱི་རེས་སུ་འབྲང་བ་ལས། ཕྲ་རྒྱས་

དང་སྐེ་བ་སྐེས་པ་འགགས་ནས་སོ་སོར་བརྟགས་པའྱི་སོབས་ཀྱིས་གཞན་མྱི་སྐེ་བ་ནྱི་སོ་སོར་བརྟགས་

པས་འགོག་པ་ཡྱིན་ཞྱིང་། ཞེས་དང་། མཛོད་ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། སྒ་དོན་ནྱི། སྡུག་བསལ་ལ་

སོགས་པའྱི་བདེན་པ་ལ་སོ་སོར་བརྟགས་པའྱི་ཤེས་རབ་ཀྱི་སོབས་ཀྱིས་ཐོབ་པའྱི་འགོག་པ་སེ་མར་གྱིས་

གང་བའྱི་བུམ་པ་ལ་མར་གྱི་བུམ་པ་ཞེས་པ་ལྟར་བར་གྱི་ཚིག་མྱི་མངོན་པར་བས་པའོ། ། ཞེས་དང་། མཛོད་

ཀྱི་སྤྱི་དོན་དབྱིག་གཉེན་བཞེད་པ་ལས། དགྲ་བཅོམ་པའྱི་རྒྱུད་ཀྱི་ཉོན་མོངས་སངས་པའྱི་ཞྱི་བ་ཆོས་ཅན། སོ་

སོར་བརྟགས་འགོག་ཡྱིན་ཏེ། འགོག་པ་གང་ཞྱིག །ཤེས་རབ་ཀྱིས་སོ་སོར་བརྟགས་པའྱི་སོབས་ཀྱིས་ཐོབ་

པའྱི་བྲལ་བ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་སོ། ། བཞྱི་པ་དབེ་བ་ནྱི། མཛོད་ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས།

དབེ་བ་ནྱི། ཅྱི་ཟག་བཅས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་འགོག་པ་གཅྱིག་གམ་ཐ་དད་ཅེ་ན། སོ་སོ་སོ་སོ་ཡྱིན་ཏེ། ལྡན་པའྱི་

རྫས་རྣམས་ཇྱི་སེད་པ། ། བྲལ་བའྱི་རྫས་ཀང་དེ་སེད་དོ། ། ཞེས་པས་ལྡན་རྫད་སང་བ་རྱིས་ལྔ་ཐ་དད་ཅྱིང་

གཉེན་པོའང་ཐ་དད་པའྱི་ཕྱིར་འགོག་པ་ལྔ་ཐ་དད་དོ། །དེ་ལྟར་མ་ཡྱིན་ན་སྡུག་བསལ་མཐོང་སང་གྱི་འགོག་པ་

ཐོབ་པ་ན་བདེན་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་འགོག་པ་ཐོབ་པར་འགྱུར་ལ། འདོད་ན་སང་བ་རྱིས་ལྷག་མའྱི་ཡང་འགོག་

པ་ཐོབ་པས་གཉེན་པོ་སྒོམ་པ་དོན་མེད་དུ་འགྱུར་བས་དེ་ལྟར་ཡང་མ་ཡྱིན་ནོ། དེས་ན་སྒོམ་སང་དགུ་དགུ་ག་

གཅྱིག་མཐོང་སང་བརྒྱད་སངས་པའྱི་རྣམ་གྲོལ་འདུས་མ་བས་བརྒྱད་ཅུ་ར་དགུ་ཐ་དད་དོ། ། ཞེས་གསུངས་

སོ། །

78 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 79有部宗見

《安樂豐饒論》云：「非抉擇滅的定義，是不經由抉擇、而

因阻礙導致某『所滅物』無法出生。」

3.1.2.5.3.3.2 非抉擇滅的事例

《安樂豐饒論》云：「諸如實有的無為法，則是非抉擇滅的

事例。《阿含經》中記載，佛陀曾說初果聖者斷三惡流；而投生

於三惡道之因—不善法屬於修斷；可見，初果聖者雖然並沒有得

到斷除修斷的『抉擇滅』，但是他們在登上見道後，就不具備造

不善業的條件，因此得到相對應的『非抉擇滅』，斷除了三惡道

的轉世可能。如果這不過是條件不俱足所致、一但條件出現又有

可能投生，那就不能稱為非抉擇滅。但此例並非如此：初果聖者

既然得到此非抉擇滅，就不可能再投生於三惡道中，所以此非抉

擇滅是實有。」

3.1.2.5.3.3.3 非抉擇滅的詞意

《阿毘達磨俱舍論註疏――相隨順疏》：「譬如無抉擇力，

唯憑緣不具足故不生者，名非抉擇滅。」《安樂豐饒論》云：

「非抉擇滅的詞義，是不經由抉擇慧所得的滅。具體來看，當它

གསུམ་པ་བརྟགས་མྱིན་འགོག་པ་ལ་གསུམ། མཚན་ཉྱིད། མཚན་གཞྱི། སྒ་དོན་ནོ། །དང་པོ་ནྱི། མཛོད་ཊྦྰྱིཀ་

གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། མཚན་ཉྱིད་ནྱི། དགག་བ་སྐེ་བ་ལ་གཏན་དུ་གེགས་བེད་པ་བརྟགས་པའྱི་འགོག་

པ་ལས་གཞན་པའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། མཛོད་ཊྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་

ལས། བརྟགས་མྱིན་གྱི་འགོག་པའྱི་མཚན་གཞྱི་ནྱི་འདུས་མ་བས་རྫས་སུ་གྲུབ་སེ། ལུང་ལས། བཅོམ་ལྡན་

འདས་ཀྱིས་རྒྱུན་དུ་ཞུགས་པའྱི་ངན་སོང་གྱི་འགྲོ་བ་འགག་གོ །ཞེས་གསུངས་ལ། ངན་སོང་གྱི་རྒྱུ་མྱི་དགེ་བ་

དག་སྒོམ་སང་ཡྱིན་པས། དེ་སངས་པའྱི་བརྟགས་འགོག་མ་ཐོབ་ཀང་། མཐོང་ལམ་སྐེས་པས་མྱི་དགེ་བ་བེད་

པའྱི་རྐེན་མ་ཚང་བས་བརྟགས་མྱིན་ཐོབ་ནས་ངན་སོང་གྱི་འགྲོ་བ་འགག་སེ། རྐེན་མ་ཚང་བ་ཙམ་ཡྱིན་ན་དེ་

དང་འདྲ་བའྱི་རྐེན་ཉེ་བ་ན་སྐེ་བར་འགྱུར་བ་ལས་འདྱིར་དེ་ལྟར་མ་ཡྱིན་པས་བརྟགས་མྱིན་གྱི་འགོག་པ་ཐོབ་

པས་ངན་སོང་གྱི་འགྲོ་བར་སྐེ་མ་སྱིད་པའྱི་ཕྱིར་བརྟགས་མྱིན་གྱི་འགོག་པ་རྫས་སུ་གྲུབ་བོ། ། ཞེས་སོ། །

གསུམ་པ་སྒ་དོན་ནྱི། ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་མཚན་ཉྱིད་ཀྱི་རེས་སུ་འབྲང་བ་ལས། སོ་སོར་

བརྟགས་པ་མེད་པ་ཁོ་ནར་རྐེན་མ་ཚང་བས་མྱི་སྐེ་བ་ནྱི་སོ་སོར་བརྟགས་པ་མ་ཡྱིན་པས་འགོག་པ་སེ་ཞེས་

བ་བ་ལྟ་བུའོ། ། ཞེས་དང་། མཛོད་ཊ ྦྰྱིཀ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། སྒ་དོན་ནྱི། སོ་སོར་བརྟགས་པའྱི་ཤེས་

རབ་མྱིན་པའྱི་སོབས་ཀྱིས་ཐོབ་པའོ། །

80 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 81有部宗見

指的是無遮時，那是『無慧自得』，而當它指的是非遮時，則是

『慧外他緣不足而得』譬如當我們面對一個色法時，如果眼、心

飄盪，就不會引生看到烏鴉的識，此時缺少了三緣中的所緣緣；

也可以說，此時前一識無法引生後識，所以是缺少等無間緣。」

《俱舍論綱要．世親喜笑論》云：「因為其他原因，導致『見烏

鴉之眼識』沒有出生，這就是一種非抉擇滅：因為它並非經由抉

擇慧的力量所滅，而是條件不俱足而不生，所導致的『滅』。」

3.1.3 附論三時、因緣等事

3.1.3.1 論三時實有

3.1.3.1.1 時的本質

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「世是何義？答：行義是

世義。」

3.1.3.1.2 佐證三時實有

3.1.3.1.2.1 結論

དེའང་མེད་དགག་ཏུ་སྦྱར་ན་ཤེས་རབ་མེད་པས་སམ། མ་ཡྱིན་དགག་ཏུ་སྦྱོར་ན་ཤེས་རབ་ལས་གཞན་

རྐེན་མ་ཚང་བས་ཐོབ་བོ་ཞེས་སྒ་སྦྱར་དགོས་ཏེ། གཟུགས་ཞྱིག་ལ་མྱིག་དང་ཡྱིད་ཡེངས་པའྱི་ཚེ་རྒྱབ་ཀྱི་

བ་རོག་འཛིན་པའྱི་ཤེས་པ་མྱི་སྐེ་བ་ལྟ་བུའྱི་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར་ཏེ། རྐེན་གསུམ་ལས་དམྱིགས་རྐེན་མ་ཚང་

བའམ། ཡང་ན་ཤེས་པ་གཅྱིག་ཉྱིད་ཀྱིས་གཉྱིས་གོ་མྱི་འབེད་པས་དེ་མ་ཐག་རྐེན་མ་ཚང་བའྱི་ཕྱིར་རོ། །

ཞེས་དང་། མཛོད་ཀྱི་སྤྱི་དོན་དབྱིག་གཉེན་བཞེད་པ་ལས། རྐེན་གཞན་ལ་བརྟེན་ནས་བ་རོག་མཐོང་བའྱི་

མྱིག་ཤེས་མ་འོངས་པ་མྱི་སྐེ་བའྱི་ཆོས་ཅན་དུ་བས་པའྱི་འགོག་པ་ཆོས་ཅན། སོ་སོར་བརྟགས་མྱིན་གྱི་

འགོག་པ་ཡྱིན་ཏེ། ཤེས་རབ་ཀྱིས་སོ་སོར་བརྟགས་པའྱི་སོབས་ཀྱིས་ཐོབ་པ་ལས་གཞན་པའྱི་འགོག་པ་

ཡྱིན་པ་གང་ཞྱིག རྐེན་མ་ཚང་བའྱི་སོབས་ཀྱིས་འདུས་བས་མ་འོངས་པ་མྱི་སྐེ་བའྱི་ཆོས་སུ་བས་པའྱི་

འགོག་པ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་སོ། །

ཞར་བྱུང་དུས་གསུམ་དང་རྒྱུ་རྐེན་སོགས་བཤད་པ། གསུམ་པ་ཞར་བྱུང་དུས་གསུམ་དང་རྒྱུ་རྐེན་སོགས་

བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། དུས་གསུམ་རྫས་གྲུབ་བཤད་པ་དང་། རྒྱུ་རྐེན་འབྲས་བུའྱི་དབེ་བའོ། །དང་པོ་ལ་

གསུམ། དུས་ཀྱི་ངོ་བོ། དུས་གསུམ་རྫས་གྲུབ་ཏུ་སྒྲུབ་པ། ཡོད་སྨྲའྱི་ནང་ཚན་གྱི་གྲུབ་མཐའྱི་ཁྱད་པར་རོ། །

82 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 83有部宗見

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「復有三法，謂：過去、未

來、現在法……復有愚於三世自性，謂：撥無過去、未來，執

現在是無為法。為止彼意，顯過去、未來體相實有。」《俱舍釋

論》云：「毘婆沙師定立實有，然彼諸行不名為常，由與有為諸

相合故。」

3.1.3.1.2.2 根據

3.1.3.1.2.2.1 文獻根據

《俱舍釋論》云：「謂世尊說：『苾芻當知，若過去色非

有，不應多聞聖弟子眾於過去色勤脩厭捨；以過去色是有故，應

多聞聖弟子眾於過去色勤脩厭捨。若未來色非有，不應多聞聖弟

子眾於未來色勤斷欣求；以未來色是有故，應多聞聖弟子眾於未

來色勤斷欣求。』」

3.1.3.1.2.2.2 邏輯根據

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「復次若過去、未來非實有

者，彼現在世應亦是無，觀過去、未來施設現在故。」《俱舍釋

དང་པོ་ནྱི། བེ་བཤད་ལས། དུས་ཀྱི་དོན་ཅྱི་ཡྱིན་ཞེ་ན། སྨྲས་པ། འདུ་བེད་ཀྱི་དོན་ནྱི་དུས་ཀྱི་དོན་ཡྱིན་

ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་ལ་གཉྱིས། དམ་འཆའ་བ་དང་། སྒྲུབ་བེད་འགོད་པའོ། །དང་པོ་

ནྱི། བེ་བཤད་ལས། ཆོས་གསུམ་ཡོད་དེ། འདྱི་ལྟར་འདས་པ་དང་མ་འོངས་པ་དང་ད་ལྟར་བྱུང་བའྱི་

ཆོས་སོ། ། ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ཉྱིད་ལས། ཁ་ཅྱིག་དུས་གསུམ་གྱི་རང་བཞྱིན་ལ་རྨོངས་པས། འདས་

པ་དང་མ་འོངས་པ་ལ་སྐུར་བ་འདེབས་པ་དང་། ད་ལྟར་བྱུང་བ་ལ་འདུས་མ་བས་ཀྱི་ཆོས་ཡྱིན་པར་

རྟོག་པའོ། །འདོད་པ་དེ་དག་བཀག་ནས་འདས་པ་དང་མ་འོངས་པའྱི་ངོ་བོ་རྫས་སུ་ཡོད་པར་བསན་

ཅྱིང་། ཞེས་གསུངས་སོ། །མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བ་རྣམས་ནྱི་འདུས་བས་ཀྱི་མཚན་

ཉྱིད་དང་ལྡན་པའྱི་ཕྱིར་འདུས་བས་རྣམས་རྟག་པ་ཉྱིད་དུ་དམ་མྱི་འཆའོ། །དུས་རྣམས་ཀུན་ཏུ་ཡོད་པ་

ནྱི་གསལ་བར་དམ་འཆའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་སྒྲུབ་བེད་འགོད་པ་ལ། ལུང་གྱི་སྒྲུབ་བེད་

དང་། རྱིགས་པའྱི་སྒྲུབ་བེད་གཉྱིས་ལས། དང་པོ་ནྱི། མདོ་ལས། དགེ་སོང་དག་འདས་པའྱི་གཟུགས་

ཤྱིག་ཡོད་པར་མ་གྱུར་ན་ནྱི་འཕགས་པ་ཉན་ཐོས་ཐོས་པ་དང་ལྡན་པ་དག་འདས་པའྱི་གཟུགས་ལ་མྱི་

ལྟ་བར་འགྱུར་བ་ཞྱིག་ན་འདས་པའྱི་གཟུགས་ཡོད་པ་དེའྱི་ཕྱིར་འཕགས་པ་ཉན་ཐོས་ཐོས་པ་དང་ལྡན་

པ་དག་འདས་པའྱི་གཟུགས་ལ་ལྟ་བ་ཡྱིན་ནོ། །ཞེས་སོགས་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་

པ་རྱིསག་པའྱི་སྒྲུབ་བེད་ནྱི། བེ་བཤད་ལས། གལ་ཏེ་འདས་པ་དང་མ་འོངས་པ་རྫས་སུ་ཡོད་པ་མ་ཡྱིན་

ན། དུས་ད་ལྟར་བྱུང་བ་ཡང་མེད་པར་འགྱུར་ཏེ། འདས་པ་དང་མ་འོངས་པ་ལ་ལྟོས་ནས་ད་ལྟར་བྱུང་བ་

འདོགས་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་དང་།

84 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 85有部宗見

論》云：「謂必有境識乃得生，無則不生，其理決定。若去、來

世境體實無，是則應有無所緣識：所緣無故、識亦應無。又，已

謝業有當果故，謂若實無過去體者，善惡二業當果應無：非果生

時有現因在。」

3.1.3.1.3 毗婆沙宗內部觀點差異

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「說一切有部有四大論師，各

別建立二世有異，謂：尊者法救說類有異，尊者妙音說相有異，

尊者世友說位有異，尊者覺天說待有異……如破金器等作餘物

時形雖有異而顯色無異……如人正染一女色時，於餘女色不名

離染……如運一籌：置一位名一，置十位名十，置百位名百，雖

歷位有異而籌體無異……如一女人，待母名女、待女名母，體雖

無別，由待有異，得女、母名。」

3.1.3.2 論因緣果分類

3.1.3.2.1 論述因

3.1.3.2.1.1 分類

མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། ཡུལ་ཡོད་ཕྱིར། ཡུལ་ཡོད་ན་རྣམ་པར་ཤེས་པ་སྐེ་བར་འགྱུར་གྱི་མེད་པར་ནྱི་མ་ཡྱིན་

ནོ། །གལ་ཏེ་འདས་པ་དང་མ་འངོས་པ་མེད་ན་ནྱི་དམྱིགས་པ་མེད་པའྱི་རྣམ་པ་འགྱུར་ཏེ། དེ་བས་ན་དམྱིགས་

པ་མེད་པའྱི་ཕྱིར་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཉྱིད་དུ་ཡང་མྱི་འགྱུར་རོ། །འབྲས་ཕྱིར། གལ་ཏེ་འདས་པ་ཞྱིག་མེད་ན་ཚེ་

ཕྱི་མ་ལ་ལས་དགེ་བ་དང་མྱི་དགེ་བའྱི་འབྲས་བུ་ཡང་ཇྱི་ལྟར་འགྱུར་ཏེ། འབྲས་བུ་བསྐེད་པའྱི་ཚེ་ད་ལྟར་གྱི་

རྣམ་པར་སྱིན་པའྱི་རྒྱུ་ནྱི་མེད་དོ། །ཞེས་གསུངས་སོ། ། གསུམ་པ་ཡོད་སྨྲའྱི་ནང་ཚན་གྱི་གྲུབ་མཐའྱི་ཁྱད་པར་

ནྱི། །བེ་བཤད་ལས། ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའྱི་སེ་པ་ལ་སོབ་དཔོན་ཆེན་པོ་བཞྱི་པོས་དུས་གསུམ་གྱི་རྣམ་

གཞག་ཐ་དད་པ་ཡྱིན་ཏེ། འདྱི་ལྟར་བཙུན་པ་ཆོས་སྐོབ་ནྱི་དངོས་པོ་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཞེས་སྨྲ་བ་དང་། བཙུན་

པ་དབངས་སྒོགས་ནྱི་མཚན་ཉྱིད་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཞེས་སྨྲ་བ་དང་། བཙུན་པ་དབྱིག་བཤེས་ནྱི་གནས་སྐབས་

གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཞེས་སྨྲ་བ་དང་། བཙུན་པ་སངས་རྒྱས་ལྷ་ནྱི་ལྟོས་ནས་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ཞེས་སྨྲ་བའ།ོ །

ཞེས་གསུངས་སོ། །དེ་དག་གྱི་དཔེ་ནྱི་རྱིམ་བཞྱིན། དེ་ཉྱིད་ལས། དང་པོ་ནྱི། དཔེར་ན་གསེར་གྱི་སྣོད་ལ་སོགས་

པ་བཅོམ་ནས་གཞན་ཞྱིག་བེད་པ་ན་དབྱིབས་གཞན་དུ་འགྱུར་ཀང་ཁ་དོག་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་ནྱི་མ་ཡྱིན། ཞེས་

དང་། གཉྱིས་པ་ནྱི། དཔེར་ན་སྐེས་བུ་བུད་མེད་གཅྱིག་ལ་དངོས་སུ་ཆགས་པ་ན་བུད་མེད་ལྷག་མ་རྣམས་ལ་

འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་མ་ཡྱིན་པ་ལྟར་དེ་བཞྱིན་དུ། ཞེས་དང་། གསུམ་པ་ནྱི། དཔེར་ན་རྱི་ལུ་གཅྱིག་པུ་

གཅྱིག་གྱི་ཤོད་མྱིག་གཅྱིག་ཏུ་བཞག་ན་གཅྱིག་ཅེས་བ་བ་དང་བཅུའྱི་ཤོད་མྱིག་ཏུ་བཞག་ན་བཅུ་ཞེས་བ་བ་དང་

བརྒྱའྱི་ཤོད་མྱིག་ཏུ་བཞག་ན་བརྒྱ་ཞེས་བ་བའོ་ཤོད་མྱིག་གཞན་དུ་འགྱུར་ཀང་རྱི་ལུའྱི་ངོ་བོ་གཞན་དུ་འགྱུར་བ་

མེད་པ་དེ་བཞྱིན་དུ། ཞེས་དང་། བཞྱི་པ་ནྱི། དཔེར་ན་བུད་མེད་གཅྱིག་མ་ལ་ལྟོས་ནས་བུ་མོ་ཞེས་བ། བུ་མོ་ལ་

ལྟོས་ནས་མ་ཞེས་བ་བ་བཞྱིན། ཞེས་སོགས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་རྒྱུ་རྐེན་འབྲས་བུའྱི་དབེ་བ་ལ་གསུམ།

རྒྱུ་བཤད་པ། འབྲས་བུ་བཤད་པ། རྐེན་བཤད་པའོ། །དང་པོ་རྒྱུ་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། དབེ་བ་དང་། བེ་མདོ་

གཉྱིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་རོ། །

86 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 87有部宗見

《俱舍釋論》云：「能作及俱有，同類與相應，遍行并異

熟，許因唯六種。論曰：因有六種：一、能作因。二、俱有因。

三、同類因。四、相應因。五、遍行因。六、異熟因。」

3.1.3.2.1.2 毘、經觀點差別

3.1.3.2.1.2.1 毘婆沙師主張因果同時

《阿毘達磨發智論》云：「云何俱有因？答：心與心所法

為俱有因，心所法與心為俱有因。」《俱舍論》云：「俱有互為

果。」《俱舍論疏．童子遊化論》云：「俱有因，指的是同時出

生並互為因果的法。」

3.1.3.2.1.2.2 經部師主張因果異時

《阿毘達磨俱舍論註疏—相隨順疏》：「或有說『觸後受

生』者，即上座說：聚合實為根境識三者為因所生之果，不應俱

有，因果必有前後生故。乃至因果不俱時故，根境為先，二者共

果識生於後；此二合已後二剎那，識方出生，為其果故。」

དང་པོ་ནྱི། མཛོད་ལས། བེད་རྒྱུ་ལྷན་ཅྱིག་འབྱུང་བ་དང་། ། སྐལ་མཉམ་མཚུངས་པར་ལྡན་པ་དང་། ། ཀུན་

ཏུ་འགྲོ་དང་རྣམ་སྱིན་དང་། ། རྒྱུ་ནྱི་རྣམ་པ་དྲུག་ཏུ་འདོད། ། ཞེས་དང་། རང་འགྲེལ་ལས། རྒྱུ་ནྱི་དྲུག་པོ་འདྱི་

དག་སེ། བེད་པའྱི་རྒྱུ་དང་ལྷན་ཅྱིག་འབྱུང་བའྱི་རྒྱུ་དང་། སྐལ་པ་མཉམ་པའྱི་རྒྱུ་དང་། མཚུངས་པར་ལྡན་པའྱི་

རྒྱུ་དང་། ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བའྱི་རྒྱུ་དང་། རྣམ་པར་སྱིན་པའྱི་རྒྱུའོ། ། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་བེ་མདོ་གཉྱིས་ཀྱི་ཁྱད་

པར་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། བེ་བྲག་སྨྲ་བས་རྒྱུ་འབྲས་དུས་མཉམ་པར་འདོད་ཚུལ་དང་། མདོ་སེ་པས་རྒྱུ་འབྲས་

དུས་མྱི་མཉམ་པར་འདོད་ཚུལ་ལོ། །དང་པོ་ནྱི། ཆོས་མངོན་པའྱི་བསན་བཅོས་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ལས། ལྷན་

ཅྱིག་འབྱུང་བའྱི་རྒྱུ་གང་ཞེ་ན། སྨྲས་པ། སེམས་ནྱི་སེམས་ལས་བྱུང་བའྱི་ཆོས་ཀྱི་ལྷན་ཅྱིག་འབྱུང་བའྱི་རྒྱུ་དང།

སེམས་ལས་འབྱུང་བའྱི་ཆོས་ནྱི་སེམས་ཀྱི་ལྷན་ཅྱིག་འབྱུང་བའྱི་རྒྱུ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་དང་། མཛོད་ལས། ལྷན་

ཅྱིག་འབྱུང་གང་ཕན་ཚུན་འབྲས། ། ཞེས་དང་། གཞོན་ནུ་རྣམ་རོལ་ལས། ཆོས་ལྷན་ཅྱིག་ཏུ་འབྱུང་བ་གང་

ཞྱིག་གཅྱིག་ལ་གཅྱིག་ཕན་ཚུན་འབྲས་བུ་ཅན་ཡྱིན་པ་ནྱི་དེའྱི་ལྷན་ཅྱིག་འབྱུང་རྒྱུའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

གཉྱིས་པ་མདོ་སེ་པས་རྒྱུ་འབྲས་དུས་མྱི་མཉམ་པར་འདོད་ཚུལ་ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་མཚན་ཉྱིད་རེས་སུ་འབྲང་

བ་ལས། གཞན་དག་ན་རེ་རེག་པའྱི་འོག་ཏུ་ཚོར་བ་འབྱུང་སེ་ཞེས་ཟེར་བ་ནྱི་སོབ་དཔོན་དཔལ་ལེན་ཏེ། འདྱི་

ལྟར་ན་འདུས་པ་ནྱི་དབང་པོ་དང་ཡུལ་དང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུ་དང་འབྲས་བུའྱི་དངོས་པོ་ཡྱིན་གྱི་

ལྷན་ཅྱིག་འབྱུང་བ་ནྱི་མ་ཡྱིན་ཏེ། རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་དག་དུས་ས་ཕྱིར་འབྱུང་བའྱི་ཕྱིར་རོ། །རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་

དག་ཅྱིག་ཅར་མ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར་དབང་པོ་དང་དོན་གཉྱིས་ནྱི་དེ་དག་གྱི་འབྲས་བུར་གྱུར་པའྱི་རྣམ་པར་ཤེས་

པ་བས་ས་ལ། དེའྱི་མཇུག་ཐོགས་སུ་སྐད་ཅྱིག་མ་གཉྱིས་པ་ལ་ནྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་སེ། དེ་དག་གྱི་འབྲས་བུ་

ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

88 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 89有部宗見

3.1.3.2.2 論述果

3.1.3.2.2.1 分類

包括異熟果、等流果、離繫果、士用果和增上果。《俱舍論》

云：「異熟無記法，有情有記生；等流似自因，離繫由慧盡；若

因彼力生，是果名士用；除前有為法，有為增上果。」

3.1.3.2.2.2 主張離繫果並非真正的果

《入阿毗達磨論》14中云：「擇滅無為名離繫果，此由道

得、非道所生，果即離繫、名『離繫果』。」《俱舍釋論》云：

「今於此中說『因』名事，顯無為法都無有因。是故 無為雖實

有物，常無用故、無因無果。」

《安樂豐饒論》云：「何謂有因事？這是指一切有為法……

究竟事指的則是國土事，其中，無為事雖然是自性事，但並非有

因事：因為有因事專指有為法，而無為法並沒有因果。可見，有

事物的作用，不代表它就有因果的作用。」

3.1.3.2.3 論述緣

གཉྱིས་པ་འབྲས་བུ་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། དབེ་བ་དང་། བྲལ་འབྲས་འབྲས་བུ་མཚན་ཉྱིད་པ་མ་ཡྱིན་པར་

བསན་པའོ། །དང་པོ་ནྱི། རྣམ་སྱིན་དང་། རྒྱུ་མཐུན་དང་། བྲལ་བ་དང་། སྐེས་བུ་བེད་པ་དང་། བདག་པོའྱི་

འབྲས་བུ་སེ། མཛོད་ལས། རྣམ་སྱིན་ལུང་དུ་མ་བསན་ཆོས། ། སེམས་ཅན་རོད་ལུང་བསན་ཕྱིས་འབྱུང་། །

རྒྱུ་མཐུན་རྒྱུ་དང་འདྲ་བའོ། ། བྲལ་བ་བློ་ཡྱིས་ཟད་པའོ། ། གང་གྱི་སོབས་ཀྱིས་གང་སྐེས་པའྱི། ། འབྲས་དེ་

སྐེས་བུ་བེད་ལས་སྐེས། ། སོན་བྱུང་མ་ཡྱིན་འདུས་བས་ནྱི། ། འདུས་བས་ཁོ་ནའྱི་བདག་པོའྱི་འབྲས། ། ཞེས་

གསུངས་སོ། །གཉྱིས་པ་བྲལ་འབྲས་འབྲས་བུ་མཚན་ཉྱིད་པ་མ་ཡྱིན་པར་བསན་པ་ནྱི། རབ་ཏུ་བེད་པ་ཆོས་

མངོན་པ་ལ་འཇུག་པ་ལས། མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ནྱི་བྲལ་བའྱི་འབྲས་བུ་ཞེས་བ་སེ། དེ་ནྱི་ཐོབ་པར་བ་བ་

ཡྱིན་གྱི་བསྐེད་པར་བ་བ་མ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་དང་། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། དེ་ལ་འདྱིར་ནྱི་རྒྱུའྱི་དངོས་པོའྱི་

སྒར་གསུངས་པ་ཡྱིན་ཏེ། དེ་ལྟ་བས་ན་འདུས་མ་བས་རྫས་སུ་ཡོད་པ་ཁོ་ན་ཡྱིན་ལ་དེ་ལ་ཡང་རྒྱུ་དང་འབྲས་

བུ་དག་ནྱི་མེད་དོ་ཞེས་ཟེར་རོ། ། ཞེས་དང་། གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས། རྒྱུའྱི་དངོས་པོ་ནྱི་དངོས་པོ་

དང་བཅས་པའྱི་ཆོས་རྣམས་གང་ཞེ་ན། འདུས་བས་ཀྱི་ཆོས་རྣམས་སོ། །ཞེས་དང་། ཡོངས་སུ་བཟུང་བའྱི་

དངོས་པོ་ནྱི། ཞྱིང་གྱི་དངོས་པོ་དང་ཁྱྱིམ་གྱི་དངོས་པོ་ཞེས་གསུངས་པ་ལས། འདུས་མ་བས་ནྱི་རང་བཞྱིན་

གྱི་དངོས་པོ་ཡྱིན་ལ། རྒྱུའྱི་དངོས་པོ་ནྱི་འདུས་བས་ཁོ་ན་ལ་ཡོད་པས་འདུས་མ་བས་ལ་རྒྱུ་འབྲས་ནྱི་མེད་

ཅྱིང་། དངོས་པོ་ལ་དོན་བེད་ནུས་ན་རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་དོན་བེད་ནུས་པས་ཀང་མ་ཁྱབ་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་

སོ། །

90 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 91有部宗見

《俱舍釋論》云：「說有四種緣……於何處說？謂：契經

中。如契經中說四緣性，謂：因緣性，等無間緣性，所緣緣性，

增上緣性。」

3.2 論述道

3.2.1 種性

《阿毘達磨大毘婆沙論》云：「問：聖種自性云何？答：皆

以無貪善根為自性……問：少欲、喜足，俱對治貪，無貪為性；

何故喜足立聖種，非少欲耶？答：少欲之名有過失、有增益，喜

足不爾。有過失者：但言少欲、不言無欲故。有增益者：於實無

欲，而名少欲故。於喜足中無如是事，故立聖種。」

《直貢一意論噶疏》云：「有部諸師認為，以無貪心所作為

本質的喜足，就是聖種，《俱舍釋論》中說：『能生眾聖，故名

聖種。四聖種體亦是無貪，四中前三體唯喜足，謂：於衣服、飲

食、臥具，隨所得中，皆生喜足。第四聖種謂：樂斷修。如何亦

用無貪為體？以能棄捨有欲貪故。為顯何義立四聖種？以諸弟

子捨俗生具、及俗事業，為求解脫，歸佛出家。法主世尊愍彼安

གསུམ་པ་རྐནེ་བཤད་པ་ནྱི། མཛོད་ལས། རྐནེ་ནྱི་བཞྱི་པ་ོདག་ཏུ་གསུངས། ། ཞསེ་དང་། མཛོད་རང་འགྲལེ་ལས།

གང་ནས་གསུངས་ཤ་ེན། མད་ོལས། རྐནེ་ཉྱིད་ནྱི་བཞྱི་ས་ེརྒྱུའྱི་རྐནེ་ཉྱིད་དང། ད་ེམ་ཐག་རྐནེ་ཉྱིད་དང། དམྱིགས་པའྱི་

རྐནེ་ཉྱིད་དང་། བདག་པའོྱི་རྐནེ་ཉྱིད་ད་ོཞསེ་གསུངས་ས།ོ ། ཞསེ་ས།ོ །ལམ་གྱི་རྣམ་གཞག ། གཉྱིས་པ་ལམ་གྱི་རྣམ་

གཞག་བཤད་པ་ལ་ལྔ། རྱིགས། ལམ་ལྔ། བང་ཕགོས་ས་ོབདུན། ཉན་ཐསོ་ས་བརྒྱད། སང་བ་སངོ་ཚུལ་ལ།ོ །དང་པ་ོ

ནྱི། བ་ེབཤད་ལས། འཕགས་པའྱི་རྱིགས་ཀྱི་རང་བཞྱིན་ཅྱི་ཞ་ེན། སྨྲས་པ། ཐམས་ཅད་ཀང་མ་ཆགས་པའྱི་དག་ེབའྱི་ར་

བའྱི་རང་བཞྱིན་ཡྱིན་ནོ། །ད་ེཉྱིད་ལས་འདོད་པ་ཆུང་བ་དང་ཆོག་ཤསེ་པ་ཐམས་ཅད་འདོད་ཆགས་ཀྱི་གཉནེ་པ་ོཡྱིན་

ཞྱིང་མ་ཆགས་པའྱི་རང་བཞྱིན་ཡྱིན་པས། ཅྱིའྱི་ཕྱིར་ཆོག་ཤསེ་པ་ནྱི་འཕགས་པའྱི་རྱིགས་སུ་འཇོག་ལ་འདོད་པ་ཆུང་

བ་ནྱི་མ་ཡྱིན་ཞ་ེན། སྨྲས་པ། འདོད་པ་ཆུང་བའྱི་མྱིང་ནྱི་ཉསེ་པ་དང་བཅས་ཤྱིང་སྒ་ོའདོགས་དང་བཅས་ལ། ཆོལ་

ཤསེ་པ་ནྱི་ད་ེལྟ་མ་ཡྱིན་ནོ། །ཉསེ་པ་དང་བཅས་པ་ནྱི་འདོད་པ་ཆུང་བ་ཞསེ་ཁ་ོན་བརོད་ཀྱི་འདོད་པ་མདེ་པ་ཞསེ་མ་

བརོད་པའྱི་ཕྱིར་རོ། །སྒ་ོའདོགས་དང་བཅས་པ་ནྱི། འདོད་པ་མདེ་པ་དངསོ་ལ་འདདོ་པ་ཆུང་བ་ཞསེ་བརདེ་པའྱི་ཕྱིར་

ར།ོ །ཆགོ་ཤསེ་པ་ལ་ད་ེལྟ་བུའྱི་དནོ་མདེ་པས། དའེྱི་ཕྱིར་འཕགས་པའྱི་རྱིགས་སུ་རྣམ་པར་གཞག་ག ོ ། ཞསེ་དང་།

དགངོས་གཅྱིག་ཀར་ཊྦྰྱིཀ་ཆནེ་མ་ོལས། སྤྱིར་རྱིགས་ཁམས་ལ་བ་ེསྨྲ་སམེས་བྱུང་མ་ཆགས་པའྱི་རང་བཞྱིན་འདདོ་ཆུང་

ཆགོ་ཤསེ་ལ་འཕགས་རྱིགས་སུ་འཇགོ་ཅསེ་ས།ོ །མཛོད་རང་འགྲལེ་ལས་ཀང། མ་ཆགས་ཞེས་བ་བ་སོས་ཏེ། འདྱི་

དག་ནྱི་མ་ཆགས་པའྱི་རང་བཞྱིན་དག་ཡྱིན་ནོ། །འཕགས་རྱིགས་མ་ཆགས་པ་ཞེས་བ་བར་སྦྱར་ཏེ། འདྱི་དག་ལས་

འཕགས་པ་རྣམས་སྐེ་བས་ན་འཕགས་པའྱི་རྱིགས་བཞྱི་སེ། དེ་དག་ཀང་མ་ཆགས་པའྱི་རང་བཞྱིན་ནོ། །དེ་དག་

ལས་གསུམ་ནྱི་ཆོག་ཤེས་བདག་ཉྱིད་དོ། །དང་པོ་གསུམ་པོ་ཆོས་གོས་དང་། བསོད་སོམས་དང་། མལ་ཆ་དང་

སན་གྱིས་ཆོག་ཤེས་པ་རྣམས་ནྱི་ཆོག་ཤེས་པའྱི་རང་བཞྱིན་དག་ཡྱིན་ནོ། །འཕགས་པའྱི་རྱིགས་བཞྱི་པ་ནྱི་སོང་

བ་དང་བསྒོམ་པ་དག་ལ་དགའ་བ་ཉྱིད་ཡྱིན་ནོ། །ཇྱི་ལྟར་ན་མ་ཆགས་པའྱི་རང་བཞྱིན་ཡྱིན་ཞེ་ན། སྱིད་པ་དང་

འདོད་པའྱི་འདོད་ཆགས་ལ་རྒྱབ་ཀྱིས་ཕོགས་པའྱི་ཕྱིར་རོ། །ཡང་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་འཕགས་པའྱི་བཞྱིས་

ཅྱི་ཞྱིག་འསན་ཅེ་ན། གསུམ་གྱིས་ཚུལ་བསན་ཐམས་ཅད་ལས། །

92 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 93有部宗見

立助道二事：一者生具，二者事業。前三即是助道生具，最後即

是助道事業。汝等若能依前生具，作後事業，解脫非久。』」

3.2.2 五道

3.2.2.1 分類

3.2.2.1.1 詞義

《俱舍論疏．毘曇莊嚴》云：「往解脫故，名之為道。」

《噶瑪車乘論》15云：「入其中已，能達世、出世殊勝果階。」

3.2.2.1.2 分類

分為五道：資糧道，加行道，見道，修道和究竟道。

3.2.2.1.3 虛實差別

《俱舍論疏．毘曇莊嚴》云：「所以，前二道依序是真實道

的入門和加行，所以假名為『道』；後三者則依序是現見諦之

道、保任現見之道和串習究竟之道，所以是真實的道。」

ཆོས་ཀྱི་རེ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་རང་གྱི་ཚུལ་དང་ལས་ཀྱི་མཐའ་ཡོངས་སུ་སངས་ཤྱིང་ཐར་པ་དོན་དུ་

གཉེར་བ་ཁས་འཆེ་བའྱི་སོབ་མ་རྣམས་ལ་ཚུལ་དང་ལས་གཉྱིས་བཅས་ཏེ། འཕགས་པའྱི་རྱིགས་གསུམ་

གྱིས་ནྱི་ཚུལ་བཅས་སོ། །བཞྱི་པས་ནྱི་ལས་བཅས་ཏེ། ཁྱེད་ཚུལ་འདྱིས་ལས་འདྱི་བེད་ན་རྱིང་པོར་མྱི་ཐོགས་

པར་ཐར་པ་ཐོབ་པར་འགྱུར་རོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

ལམ་ལྔ་བཤད་པ། གཉྱིས་པ་ལམ་ལྔ་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། དབེ་བ་དང་། བེ་མདོའྱི་ཁྱད་པར་རོ། །དང་པོ་ལ་

གསུམ། སྒ་དོན། དབེ་བ་དངོས། དངོས་བཏགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་རོ། །དང་པོ་ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་མངོན་པའྱི་རྒྱན་

ལས། ཐར་པར་འགྲོ་བའྱི་ཕྱིར་ལམ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་དང་། ཀརྨ་ཤྱིང་རྟ་ལས། གང་ལ་ཞུགས་ནས་འཇྱིག་རྟེན་

ནམ་འཇྱིག་རྟེན་འདས་པའྱི་གོ་འཕང་མཆོག་ཏུ་བགྲོད་པར་བ་བའྱི་འཇུག་ངོགས་སུ་གྱུར་པ་ཞྱིག་གོ ། ཞེས་

སོ། ། གཉྱིས་པ་དབེ་བ་དངོས་ནྱི་ལྔ་སེ། ཚོགས་ལམ། སྦྱོར་ལམ། མཐོང་ལམ། བསྒོམ་ལམ། མཐར་ཕྱིན་

པའྱི་ལམ་མོ། །གསུམ་པ་དངོས་བཏགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ནྱི། མཛོད་འགྲེལ་མངོན་པའྱི་རྒྱན་ལས། དེས་ན་ལམ་

དང་པོ་གཉྱིས་ནྱི་རྱིམ་པ་ལྟར་ལམ་དངོས་ལ་འཇུག་པའྱི་སྒོ་དང་དངོས་སུ་སྦྱོར་བ་ཡྱིན་པས་ལམ་དུ་བཏགས་

པ་ཡྱིན་ལ། ཕྱི་མ་གསུམ་ནྱི་རྱིམ་པ་ལྟར་བདེན་པ་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་བ་དང་། དེའྱི་རྒྱུན་གོམས་པར་བེད་

པ་དང་། གོམས་པ་མཐར་ཕྱིན་པའྱི་ཕྱིར་ལམ་མཚན་ཉྱིད་པ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

94 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 95有部宗見

3.2.3 卅七菩提分

《俱舍釋論》云：「經說覺分有三十七，謂：四念住，四正

斷，四神足，五根，五力，七等覺支，八聖道支。」

3.2.4 聲聞八地

《名義大集》16云：「聲聞地，亦名：見淨地，種性地、八

人地、具見地、薄地、離欲地、已辦地。」

3.2.5 斬斷所斷的方式

3.2.5.1 所斷總數

包括八十八品見斷和十品修斷。

3.2.5.2 斷除方式

下部毘曇師認為，其斷除方式是「正滅斷」，《俱舍論》云：

「道唯正滅位，能令彼障斷。」而上部毘曇師則主張，是以「當

下」的方式來斷除，《大乘阿毘達磨集論》云：「不從過去，已

བང་ཕོགས་སོ་བདུན། གསུམ་པ་བང་ཕོགས་སོ་བདུན་ནྱི། ཆོས་མངོན་པའྱི་མཛོད་ཀྱི་བཤད་པ་ལས། བང་

ཆུབ་ཀྱི་ཕོགས་དང་མཐུན་པ་སུམ་ཅུ་ར་བདུན་ནྱི་དྲན་པ་ཉེ་བར་གཞག་པ་བཞྱི་དང། ཡང་དག་པ་སོང་བ་བཞྱི་

དང། རྫུ་འཕྲུལ་གྱི་རང་པ་བཞྱི་དང། དབང་པོ་ལྔ་དང་། སོབས་ལྔ་དང་། བང་ཆུབ་ཀྱི་ཡན་ལག་བདུན་དང་།

འཕགས་པའྱི་ལམ་ཡན་ལག་བརྒྱད་དོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

ཉན་ཐོས་ས་བརྒྱད། བཞྱི་པ་ཉན་ཐོས་ཀྱི་ས་བརྒྱད་ནྱི། བེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་པར་བེད་པ་ལས། ཉན་ཐོས་ཀྱི་སའྱི་

མྱིང་ལ། དཀར་པོ་རྣམ་པར་མཐོང་བའྱི་ས། རྱིགས་ཀྱི་ས། བརྒྱད་པའྱི་ས། མཐོང་བའྱི་ས། བསབས་པའྱི་

ས། འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བའྱི་ས། བས་པ་རྟོགས་པའྱི་ས། ཞེས་གསུངས་སོ། །

སང་བ་སོང་ཚུལ། ལྔ་པ་སང་བ་སོང་ཚུལ་ལ་གཉྱིས། གྲངས་དང་། སོང་ཚུལ་ལོ། །དང་པོ་ནྱི། མཐོང་སང་ག་

བརྒྱད་དང་། སྒོམ་སང་བཅུའོ། །གཉྱིས་པ་སོང་ཚུལ་ནྱི། མངོན་པ་འོག་མ་ལྟར་ན་འགག་འགྱུར་གྱི་ཚུལ་གྱིས་

སོང་བར་འདོད་དེ། མཛོད་ལས། འགག་པར་འགྱུར་བའྱི་ལམ་གྱིས་ནྱི། ། དེ་ཡྱི་སྒྱིབ་པ་རབ་ཏུ་སོང། ། ཞེས་

གསུངས་སོ། །མངོན་པ་གོང་མ་ལྟར་ན་ད་ལྟའྱི་ཚུལ་གྱིས་སོང་བར་འདོད་དེ། ཀུན་བཏུས་ལས། འདས་པ་ནྱི་

འགགས་པའྱི་ཕྱིར་མ་ཡྱིན་ནོ། །

96 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 97有部宗見

滅故；不從未來，未生故；不從現在，道不俱故。然從諸煩惱麁

重而得斷，為斷。」

3.2 論述果

3.2.1 二乘人涅槃

3.2.1.1 概說涅槃

《阿毘達磨發智論》云：「如契經說：有二涅槃界，謂：有

餘依涅槃界及無餘依涅槃界。」

3.2.1.2 有餘、無餘二種涅槃差別

《阿毘達磨發智論》云：「云何有餘依涅槃界？答：若阿羅

漢諸漏永盡，壽命猶存，大種造色相續未斷，依五根身心相續

轉，有餘依故；諸結永盡得獲觸證，名有餘依涅槃界。云何無餘

依涅槃界？答：即阿羅漢諸漏永盡，壽命已滅，大種造色相續已

斷，依五根身心不復轉，無餘依故，諸結永盡，名無餘依涅槃

界。」《安樂豐饒論》云：「何謂有餘、無餘？在斷除苦諦和集

諦的基礎上，仍留有苦身者是有餘，沒有的話就是無餘。」《噶

མ་འངོས་པ་ནྱི་མ་བྱུང་བའྱི་ཕྱིར་མ་ཡྱིན་ནོ། །ད་ལྟར་བྱུང་བ་ནྱི་ལམ་དང་མཉམ་དུ་མྱི་འཇུག་པའྱི་ཕྱིར་མ་ཡྱིན་

ནོ། །འནོ་ཀང་ཉོན་མོངས་པའྱི་གནས་ངན་ལེན་གང་ལ་ཡྱིད་པ་དེ་ལས་སོང་ངོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

འབྲས་བུའྱི་རྣམ་གཞག ། ཉན་རང་གྱི་མྱང་འདས། གསུམ་པ་འབྲས་བུའྱི་རྣམ་གཞག་ལ་གཉྱིས། ཉན་རང་གྱི་

མྱང་འདས་དང་། བང་ཆུབ་སེམས་དཔའྱི་འབྲས་བུའ།ོ །དང་པོ་ལ་གཉྱིས། མྱང་འདས་སྤྱི་དང་། ལྷག་བཅས་

ལྷག་མེད་ཀྱི་དོན་དང་། བེ་མདོ་གཉྱིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་རོ། །དང་པོ་ནྱི། ཆོས་མངོན་པའྱི་བསན་བཅོས་ཡེ་ཤེས་

ལ་འཇུག་པ་ལས། ཇྱི་ལྟར་མདོ་ལས། མྱ་ངན་ལས་འདས་པའྱི་དབྱིངས་གཉྱིས་ཡོད་དེ། འདྱི་ལྟར་རྟེན་གྱི་ལྷག་

མ་དང་བཅས་པའྱི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའྱི་དབྱིངས་དང་། རྟེན་གྱི་ལྷག་མ་མེད་པའྱི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའྱི་

དབྱིངས་སོ། ། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། ། གཉྱིས་པ་ལྷག་བཅས་ལྷག་མེད་ཀྱི་དོན་ནྱི། ཆོས་མངོན་པའྱི་བསན་

བཅོས་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ལས། རྟེན་གྱི་ལྷག་མ་དང་བཅས་པའྱི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའྱི་དབྱིངས་གང་ཞེ་ན།

སྨྲས་པ། དགྲ་བཅོམ་པ་གང་དག། ཟག་པ་ཟད་པ། ཚེ་སོག་མ་གཏོང་བ། འབྱུང་བ་རྒྱུར་བས་པའྱི་གཟུགས་རྒྱུན་

མ་ཆད་པ། དབང་པོ་ལྔའྱི་ལུས་ལ་བརྟེན་ནས་སེམས་རྒྱུན་དུ་འཇུག་པ། རྟེན་གྱི་ལྷག་མ་དང་བཅས་པའྱི་ཕྱིར།

ཀུན་ཏུ་སྦྱོར་བ་རྣམས་གཏན་དུ་ཟད་པ་ཐོབ་པ་དང་། རེད་པ་དང་། རེག་པ་དང་། མངོན་དུ་བས་པ་གང་ཡྱིན་པ་

ནྱི། རྟེན་གྱི་ལྷག་མ་དང་བཅས་པའྱི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའྱི་དབྱིངས་ཞེས་བའ།ོ །རྟེན་གྱི་ལྷག་མ་མེད་པའྱི་མྱ་

ངན་ལས་འདས་པའྱི་དབྱིངས་གང་ཞེ་ན། སྨྲས་པ། དགྲ་བཅོམ་པ་གང་དག། ཟག་པ་ཟད་པ། ཚེ་སོག་འགགས་

པ། འབྱུང་བ་རྒྱུར་བས་པའྱི་གཟུགས་རྒྱུན་ཆད་པ། དབང་པོ་ལྔའྱི་ལུས་ལ་བརྟེན་ནས་སེམས་མྱི་འཇུག་པ། རྟེན་

གྱི་ལྷག་མ་མེད་པའྱི་ཕྱིར། ཀུན་ཏུ་སྦྱོར་བ་རྣམས་གཏན་དུ་ཟད་པ་ཉྱིད་ནྱི། རྟེན་གྱི་ལྷག་མ་མེད་པའྱི་མྱ་ངན་ལས་

འདས་པའྱི་དབྱིངས་ཞེས་བའ།ོ ། ཞེས་དང་། གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས་ཀང་། དེ་ལྷའྱི་ལྷག་བཅས་མ་བཅས་དེ་ཇྱི་

ལྟ་བུའ་ོཞེ་ན། སྤྱིར་བཏང་ཀུན་འབྱུང་དང་སྡུག་བསལ་སངས་པའྱི་རབ་ཏུ་ཕེ་བའྱི་སྡུག་བསལ་ལུས་པ་དང་མ་ལུས་

པ་ནྱི་ལྷག་མ་དང་བཅས་མ་བཅས་སོ། ། ཞེས་དང་།

98 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 99有部宗見

瑪車乘論》云：「何謂有餘涅槃？雖然此人斷除一切煩惱，但仍

未離世，因此仍留有前身的異熟蘊（若在欲、色界則留有五蘊，

在無色界則留有四蘊。），此時的『滅』即是有餘涅盤。何謂無

餘涅槃？他斷除了一切煩惱並已離世，因此沒有剩餘任何異熟

蘊，此時的『滅』即是無餘涅盤。」

3.2.1.3 毘、經觀點差別

《噶瑪車乘論》云：「四無為中，有、經二部主張兩種涅槃

都是抉擇滅，但他們對於無餘涅槃的看法是值得觀察的，《牟尼

密意莊嚴論》中說：『有部諸師以有餘為抉擇滅、無餘為非抉

擇滅，經部諸師以無煩惱為抉擇滅、無蘊為非抉擇滅，是為應

理。』而二宗都肯定它們是無為法，差別在於：有部認為涅槃是

非遮，經部認為它們是無遮，這在《阿毘達磨俱舍論註疏—相隨

順疏》有完整的論述。」

3.2.2 菩薩果

菩薩果，分成法身與色身二種，《根本說一切有部毘奈耶》

云：「我已得見如來法身、未覩色身，我今欲往觀佛色身。」

二○一五年八月十八日，噶舉冬季辯經法會文獻編撰組整理於印度達蘭薩拉近地。

ཀརྨ་ཤྱིང་རྟ་ལས་ཀང་། ལྷག་མ་དང་བཅས་པས་ཇྱི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ཉོན་མོངས་ཐམས་ཅད་སངས་ཀང་ཚེ་མ་

འཕོས་པས་སར་གྱི་རྣམ་སྱིན་ཕུང་པོ་འདོད་གཟུགས་ན་ལྔ་དང་གཟུགས་མེད་ན་བཞྱིའྱི་ལྷག་མ་དང་བཅས་

པའྱི་འགོག་པ་གང་ཡྱིན་པའོ། །ལྷག་མ་མེད་པས་ཇྱི་ལྟ་བུ་ཞེ་ན། ཉོན་མོངས་ཐམས་ཅད་སངས་ཤྱིང་ཚེ་

འཕོས་པས་རྣམ་སྱིན་ཕུང་པོའྱི་ལྷག་མ་མེད་པའྱི་འགོག་པ་གང་ཡྱིན་པའོ།། གསུམ་པ་བེ་མདོ་གཉྱིས་ཀྱི་

ཁྱད་པར་ནྱི། ཀརྨ་ཤྱིང་རྟ་ལས། དེ་ལྟར་འདུས་མ་བས་བཞྱི་ལས་སེ་པ་གཉྱིས་ཀས་ཀང་མྱང་འདས་གཉྱིས་

སོ་སོར་བརྟགས་འགོག་ཏུ་འདོད་ཅེས་གསུངས་ཀང་ལྷག་མེད་ལ་བརྟག་དགོས་ཏེ། ཐུབ་དགོངས་ལས། བེ་

བྲག་སྨྲ་བས་ལྷག་བཅས་བརྟགས་འགོག་དང་ལྷག་མེད་བརྟགས་མྱིན་འགོག་ཏུ་འདོད་པ་དང་། མདོ་སེ་པས་

ཉོན་མོངས་པ་མེད་པ་བརྟགས་འགོག་དང་ཕུང་པོ་མེད་པ་བརྟགས་མྱིན་དུ་འདོད་པར་བཤད་པ་ལྟར་རྱིགས་

པས་ཐོབ་པས་སོ། ། གཉྱིས་ཀ་འདུས་མ་བས་སུ་མཐུན་པ་ལ་ཁྱད་པར་ནྱི། བེ་བྲག་སྨྲ་བས་མ་ཡྱིན་དགག་

དང་མདོ་སེ་པས་མེད་དགག་ཏུ་འདོད་པར་མཛོད་འགྲེལ་ (མཛོད་འགྲེལ་རྒྱལ་སས་མ་) ལས་བཤད་དོ། ། ཞེས་

གསུངས་སོ། ། བང་ཆུབ་སེམས་དཔའྱི་འབྲས་བུ། གཉྱིས་པ་བང་ཆུབ་སེམས་དཔའྱི་འབྲས་བུ་ནྱི། ཆོས་ཀྱི་

སྐུ་དང་གཟུགས་སྐུ་གཉྱིས་ཏེ། འདུལ་བ་རྣམ་པར་འབེད་པ་ལས། བདག་གྱིས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཆོས་ཀྱི་

སྐུའྱི་སྒོ་ནས་ནྱི་མཐོང་། གཟུགས་ཀྱི་སྐུའྱི་སྒོ་ནས་མ་མཐོང་བས་དེའྱི་སད་དུ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་གཟུགས་

ཀྱི་སྐུ་བལྟ་བར་འཚལ་ན་མཆྱི་བར་ཅྱི་གནང་། ཞེས་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཕྱི་ལོ་༢༠༡༥ ཟ་བ ༠༨ ཚེས་ ༢༨ ཉྱིན་

འཕགས་ཡུལ་ཛྦྰ་ལན་དྷ་རའྱི་ཉེ་འགྲམ་དུ་བཀའ་བརྒྱུད་དགུན་ཆོས་ཡྱིག་ཆ་ཕོགས་སྒྱིག་ཚོགས་པས་ལེགས་པར་བསྒྱིགས་སོ། །

100 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 101有部宗見

註釋：

1 藏文為ཡེ་ཤེས་སྱིང་པོ་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ཞེས་བ་བའྱི་བཤད་སྦྱར།，是對提婆所寫的《智心髓論》（ཡེ་ཤེས་སྱིང་པོ་

ཀུན་ལས་བཏུས་པ།）註解，無中譯本。

2 藏文為མཛོད་འགྲེལ་གཞོན་ནུ་རྣམ་རོལ།，作者為第九世大寶法王。

3 滿增梵名Purnavardhana，曾寫《阿毘達磨俱舍論註疏—相隨順疏》（ཆོས་མངོན་པའྱི་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་

བཤད་མཚན་ཉྱིད་ཀྱི་རེས་སུ་འབྲང་བ），無中譯本。此文出自該疏。

4 此註疏作者為王子稱友（སོབ་དཔོན་རྒྱལ་པོའྱི་སས་གྲགས་པ་བཤེས་གཉེན་གྱིས་མཛད་པ།），故得名《稱友疏》

或《王子疏》（འགྲེལ་པ་རྒྱལ་སས་མ）

5 原文為《俱舍論廣疏．安樂豐饒論》（མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་ཆེན་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ།），作者為第八

世大寶法王。

6 藏文為མཛོད་འགྲེལ་བརྒྱ་བྱིན་ཐོག་པའྱི་ནོར་བུའྱི་འོད་སྣང་།，作者為第八世大司徒仁波切。

7 藏文為ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་མཛོད།，作者為康楚羅卓泰耶。

8 藏文為གདགས་པའྱི་བསན་བཅོས།，此為《施設論》中的〈業施設〉（ལས་གདགས་པ།），傳為大目犍

連所作。

9 藏文為མཛོད་ཀྱི་སྤྱི་དོན་དབྱིག་གཉྱིན་བཞེད་པ།，作者為第六世夏瑪巴。

10 民國法舫法師譯本。

11 藏文為མཛོད་འགྲེལ་མངོན་པའྱི་རྒྱན།，作者為欽．蔣悲漾（མཆྱིམས་འཇམ་པའྱི་དབངས།），屬噶當派與薩迦

派的學者。

12 原名為《入中論噶疏．達波噶舉成就車乘》（དབུ་མ་དྭགས་བརྒྱུད་གྲུབ་པའྱི་ཤྱིང་རྟ།），作者為第八世

大寶法王。

13 原名為《正法一意論噶疏》（དམ་ཆོས་དགོངས་པ་གཅྱིག་པའྱི་ཀར་ཊྱིཀ་ཆེན་མོ།），為第八世大寶法王對

直貢噶舉《正法一意論》的註疏。

14 作者為塞建陀羅阿羅漢，奘譯本。

15 原名為《闡明噶瑪巴宗見．行解脫大道之車乘論》（ཀརྨ་པའྱི་དགོངས་པ་གསལ་བར་བེད་པའྱི་བསན་བཅོས་

ཐར་པའྱི་ལམ་ཆེན་བགྲོད་པའྱི་ཤྱིང་རྟ།），傳為噶瑪欽列巴整理第八世大寶法王著作所成。

16 藏文為བེ་བྲག་ཏུ་རྟོགས་པར་བེད་པ།，為印、藏學者編輯梵藏名詞對應所成。

102 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 103經部歷史概說

經部歷史概說མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་བྱུང་བ་བརོད་པ།

104 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 105經部歷史概說

南傳《島史》主張說轉部是經部的前身，但漢譯的《舍利弗

問經》則認為二者是並列的部派，而玄奘也主張說轉部與經部是

同樣的意思。

根據世友所寫的《異部宗輪論》記載，說一切有部成立三百

餘年後，由譬喻師中的鬱多羅尊者創立說轉部，其著作不可考，

主要論述主張細微的意識從過去、現在、未來不停流轉，所以

稱為說轉部；此細微意識雖是五蘊所攝，但是是微細而難以施

設之法。

在說轉部時期，有部本身就有尊崇《發智論》與《大毗婆沙

論》與否的爭辯：迦濕彌羅諸師以這兩部論典為正宗，而其他地

區的有部師則不一定尊崇，其中有些強烈反對論藏、只遵循經典

的有部師，開始與說轉部交流，而形成經量部的雛形。

在童受論師（Kumaralabdha，生於公元兩百三十年後）時代，

經量部正式成立：童受從有部出家，但不獨尊《發智論》與《大

毗婆沙論》，因而被歸類在有部譬喻師中。《大唐大慈恩寺三藏

法師傳》記載：「王故宮有故尊者—童壽論師伽藍。尊者怛叉始

羅國人也，神晤英秀，日誦三萬二千言，兼書亦爾。遊戲眾法，

སྱིངྒ་ལའྱི་གྱིང་ཕྲན་ལོ་རྒྱུས་སུ་འཕོ་བར་སྨྲ་བའྱི་སེ་ནྱི་མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་ལུས་ས་མ་ཡྱིན་པར་འདོད་ཀང་། རྒྱ་

ནག་གྱི་སྐད་དུ་བཞུགས་པའྱི་ཤྦྰ་རྱི་བུས་དྲྱིས་པའྱི་མདོ་ལས་དེ་གཉྱིས་དུས་མཉམ་དུ་བྱུང་བར་གསུངས་པ་དང་། ཐང་

གྱི་སེ་སྣོད་གསུམ་པ་ཧྱང་ཙང་གྱིས་འཕོ་བར་སྨྲ་བའྱི་སེ་ནྱི་མདོ་སེ་པའྱི་དོན་གཅྱིག་མྱིང་གྱི་རྣམ་གྲངས་ཡྱིན་པར་བཞེད།

དབྱིག་བཤེས་ཀྱིས་མཛད་པའྱི་གཞུང་ལུགས་བེ་བྲག་བཀོད་པའྱི་འཁོར་ལོ་ལྟར་ན། ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་དར་ནས་ལོ་

སུམ་བརྒྱའྱི་རེས། དཔེ་སོན་པའྱི་ནང་དུ་སོབ་དཔོན་ཆོས་མཆོག་གྱིས་འཕོ་བར་སྨྲ་བའྱི་སེའྱི་སོལ་བཙུགས། སོབ་དཔོན་

འདྱིའྱི་བསན་བཅོས་ད་ལྟ་མྱི་བཞུགས་ཀང་། འདོད་པ་གཙོ་བོ་ཡྱིད་ཤེས་ཕྲ་མོ་ནྱི་འདས་མ་འོངས་ད་ལྟ་དུས་གསུམ་དུ་

རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འཕོ་བར་འདོད་པས། འཕོ་བར་སྨྲ་བའྱི་སེ་ཞེས་གྲགས་སོ། །ཡྱིད་ཤེས་དེ་ལ་ཕུང་པོ་གཞན་བཞྱི་དང་

བཅས་ཀང་། ཕྲ་བའྱི་ཕྱིར་བརྟག་པར་དཀའ་བར་འདོད། འཕོ་བར་སྨྲ་བའྱི་སེ་དར་བཞྱིན་པའྱི་ཚེ། ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་

ནང་ཕན་ཚུན་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་དང་། བེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་མོ་གཉྱིས་གཙོ་གང་ཆེའྱི་རོད་པ་བྱུང་ཞྱིང་། ཁ་ཆེའྱི་

མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བསན་བཅོས་དེ་གཉྱིས་ཀ་རྣམ་དག་ཏུ་བཞེད་ཅྱིང་། གནས་གཞན་དུ་ཡོད་པའྱི་མཁས་པ་རྣམས་

ཀྱིས་དེ་ཙམ་མྱི་འདོད་ཅྱིང་། དེ་དག་ལས་ཁ་ཅྱིག་གྱིས་ནྱི་བསན་བཅོས་ལ་དགག་པ་ཆེན་པོ་བས་ཤྱིང་། མདོ་སེའྱི་རེས་

སུ་འབྲང་བའྱི་ཡོད་སྨྲ་བ་དག་དང་། འཕོ་བར་སྨྲ་བའྱི་སེ་དག་ཟུང་དུ་སྦེལ་ཏེ་མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་ས་བོན་རྱིམ་གྱིས་

བྱུང་ངོ་། ། སོབ་དཔོན་གཞོན་ནུ་ལེན་གྱི་དུས། (ཀུ་མྦྰ་ར་འབྡྷ། སྤྱི་ལོ་ ༢༣༠ རེས་སུ་འཁྲུངས།) གྲུབ་མཐའ་འདྱིའྱི་སོལ་དངོས་

སུ་ཕེ་ཞྱིང་། སོབ་དཔོན་འདྱི་ཉྱིད་ཐོག་མར་ཡོད་སྨྲའྱི་སེ་ལས་རབ་ཏུ་བྱུང་མོད། ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་དང་། བེ་བྲག་ཏུ་

བཤད་པ་ཆེན་པོ་ཁོ་ན་གཙོ་ཆེར་མྱི་འཛིན་པས་ཐམས་ཅད་ཡོད་སྨྲ་ལས་དཔེ་སོན་པའྱི་གྲངས་སུ་འདྲེན་ནོ། ། ཐང་གྱི་སེ་

སྣོད་གསུམ་པའྱི་ལམ་ཡྱིག་ (བམ་པོ་བཅུ་གཉྱིས་པ་) ལས། དེ་ནས་རྒྱལ་པོ་ཕོ་བྲང་གྱི་བང་ཤར་ཕོགས་སུ་སོས། དེའྱི་ཕོ་

བྲང་རྱིང་པ་སོབ་དཔོན་གཞོན་ནུ་ལེན་ལ་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་པའྱི་དོན་དུ་ཕུལ། གཙུག་ལག་ཁང་གྱི་ཐེམ་སྐས་དང་

བ་གམ་མཐོ་ཞྱིང་རྒྱ་ཆེ་ལ། སྐུ་བརན་རྣམས་ཀྱི་བཀོད་པ་ཤྱིན་ཏུ་འཛེས། སོབ་དཔོན་ནྱི་ཡུལ་ཏཀྱིལ་ནས་བྱུང་བ་ཡྱིན་

ཅྱིང་། ཆུང་ངུ་ནས་རྣམ་དཔྱོད་གྱི་རྟོགས་པ་སད་ཅྱིང་།

106 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 107經部歷史概說

雅閑著述。凡製論數十部，並盛宣行，即經部本師也。是時，東

有馬鳴、南有提婆、西有龍猛、北有童壽，號為四日能照有情之

惑。童壽聲譽既高，故先王躬伐其國，迎而供養。」

此師後來正式反對三世實有的主張，與有部徹底分裂：著有

《喻鬘論》等數十部著作，現今大都失傳。概言之，此師是獨立

的經量部之真正創立者。

其主要弟子有兩位，一位是室利邏多、一位是訶梨跋摩，

室利邏多的出生年代約莫是公元三百年前後，曾寫下《經部毗婆

沙》，推測其在眾賢的《順正理論》中曾經對其多有批評，稱之

為「上座」。

另外一位弟子—訶梨跋摩則寫下《成實論》，其思想明顯受

到提婆的影響，帶有大、小二乘融合與各自的觀點，此論再隋、

唐後，被旱船佛法歸類為小乘論典。

世親的《俱舍論》雖然有引述到經部理論，但他並非完全的

經部師，而在眾賢的《順正理論》中更曾經對經部師、主要是室利

邏多提出大量地駁斥。但此後，史上並沒有明顯的經部論典出現。

གཞོན་ནུའྱི་དུས་ནས་རབ་ཏུ་བྱུང་སེ་གཞུང་ལུགས་ཆེན་པོ་དག་ཞྱིབ་ཏུ་གསན་ནས། ཟབ་མོའྱི་དོན་ལ་རབ་ཏུ་སྤོ། ཉྱིན་

རེར་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་ཁྱི་ཕྲག་གསུམ་དང་ཉྱིས་སོང་ཁ་ཏོན་དུ་བེད་ཅྱིང་། ཤོ་ལོ་ཀ་ཁྱི་ཕྲག་གསུམ་དང་ཉྱིས་སོང་ཀློག་

ཅྱིང་འབྲྱི་བར་ནུས། དེས་ན་དུས་དེའྱི་མཁས་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གཙུག་རྒྱན་དུ་གྱུར་ནས་སན་པའྱི་གྲགས་པ་འཇྱིག་རྟེན་

དུ་གསལ་ཞྱིང་། ཡང་དག་པའྱི་ལྟ་བ་སྒྲུབ་ཅྱིང་། ལྟ་བ་ངན་པའྱི་ཚོགས་འཇོམས་པ། རྣམ་བཤད་ཡང་དག་པ་ལེགས་

པར་བསན་ནས། ཅྱི་ཞྱིག་དྲྱིས་ཀང་ལན་ལྡོན་མྱི་ནུས་པ་མེད། རྒྱ་གར་གྱི་ཕོགས་ལྔའྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་གཙུག་

ཏུ་བཀུར་ཅྱིང་། ཉྱིད་ཀྱིས་བརམས་པའྱི་བསན་བཅོས་ཀང་བཅུ་ཕྲག་འགའ་ལོངས་པ་ཁྱབ་བརལ་ཤྱིན་ཏུ་ཆེ་ཞྱིང་། དེ་

དག་ལ་སྦྱངས་བརོན་མྱི་བེད་མཁན་ནྱི་མེད་དོ། ། འདྱི་ཉྱིད་མདོ་སེ་པའྱི་སོལ་འབེད་ཡྱིན་ཅྱིང་། དེའྱི་དུས་སུ་རྒྱ་གར་

གྱི་ཤར་ཕོགས་སུ་རྟ་དབངས། ལྷོ་ཕོགས་སུ་འཕགས་པ་ལྷ། ནུབ་ཕོགས་སུ་ཀླུ་སྒྲུབ། བང་ཕོགས་སུ་གཞོན་ནུ་ལེན་

ཏེ་འཇྱིག་རྟེན་གསལ་བའྱི་ཉྱི་མ་བཞྱི་ཞེས་གྲགས་སོ། །དེའྱི་དབང་གྱིས་རྒྱལ་པོ་འདྱིས་སོབ་དཔོན་གྱི་ཆེ་བའྱི་ཡོན་ཏན་

ཐོས་ཏེ། དམག་གྱི་དཔུང་དང་བཅས་ཏེ་ཡུལ་ཏཀྱིལ་འཇྱིགས་ཤྱིང་དངངས་པར་བས་ཏེ་སོབ་དཔོན་བཙན་གྱིས་གདན་

དྲངས་ནས། གཙུག་ལག་ཁང་འདྱི་བརེགས་ཏེ། དད ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་མོས་པའྱི་གནས་སུ་བས་པའོ། ། ཞེས་གསུངས་

པ་བཞྱིན་ནོ། ། དུས་ཕྱིས་སོབ་དཔོན་འདྱིས་དུས་གསུམ་རྫས་སུ་གྲུབ་པ་དངོས་སུ་བཀག་པས། ཡོད་སྨྲ་ལས་ཐ་དད་

དུ་གེས་ཤྱིང་། དཔེ་ཡྱི་ཕྲེང་བ་སོགས་ཀྱི་བསན་བཅོས་བཅུ་ཕྲག་ཏུ་ལོངས་པ་མཛད། དཔེ་རྒྱུན་ནྱི་ད་ལྟ་ཆད་ཅྱིང་མེད།

མདོར་ན་སོབ་དཔོན་འདྱི་ནྱི་མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་སོལ་འབེད་ཡྱིན་ནོ། ། སོབ་དཔོན་འདྱི་ལ་སོབ་མའྱི་གཙོ་བོ་གཉྱིས་

བཞུགས་ཤྱིང་། གཅྱིག་ནྱི་དཔལ་ལེན་དང་། གཅྱིག་ཤོས་ནྱི་འཕྲོག་བེད་གོ་ཆ་ (སེང་གེ་གོ་ཆ་) ཡྱིན་ནོ། །སོབ་དཔོན་

དཔལ་ལེན་ (སྤྱི་ལོ་༣༠༠ ཡས་མས་སུ་བོན་པའྱི་ཚོད་དཔག་བེད།) གྱིས་མདོ་སེ་པའྱི་བཤད་མཛོད་ཅེས་པ་མཛད་

ཅྱིང་། སོབ་དཔོན་འདུས་བཟང་གྱིས་ཆོས་མངོན་རྱིགས་པའྱི་རེས་འབྲང་གྱི་བསན་བཅོས་སུ་སོབ་དཔོན་འདྱི་ལ་གནས་

བརྟན་ཞེས་བོས་ནས་དགག་གཞག་མཛད། ཅྱིག་ཤོས་སོབ་དཔོན་འཕྲོག་བེད་གོ་ཆས་ (སེང་གེ་གོ་ཆ་) བདེན་པ་གྲུབ་

པའྱི་བསན་བཅོས་ (འདྱི་སོབ་དཔོན་གཞོན་ནུའྱི་སོག་གྱིས་སྤྱི་ལོ་ ༤༡༢ ལོར་བསྒྱུར།) བརམས། སོབ་དཔོན་འདྱིས་ནྱི་

108 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 109經部歷史概說

藏地學者們大都主張，其後法稱論師的量學著作中，也帶有

經部的理論，但其中的理論與經部本身主張異同何在，或許得等

到與《成實論》進行比較和解讀，才會有明確的資料。但確切的

是，《成實論》的內容，應當視為經部及大乘共通承認的論點，

而非經部獨有：譬如該論中反對自證分，但藏地學者大多強調，

自證分是經部的非常重要論述。

總之，雖然《成實論》不完全是經部論點，但可說是現存唯

一最接近經部主張的著作了。

ཐེག་པ་ཆེ་ཆུང་གཉྱིས་ཀའྱི་ལྟ་བ་སྦྱངས་ཤྱིང་། གཞུང་དེར་སོབ་དཔོན་འཕགས་པ་ལྷའྱི་བཞྱི་བརྒྱ་པའྱི་ལུང་ཡང་དྲངས་

ཏེ། མདོ་སེ་པ་དང་ཐེག་ཆེན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་ཐུན་མོང་གྱི་འདོད་པ་དུ་མ་བཤད་ཡོད། བསན་བཅོས་འདྱི་ཐེག་པ་ཆེ་ཆུང་གྱི་

གྲུབ་མཐའ་གང་དུ་གཏོགས་མྱིན་འདོད་ཚུལ་མྱི་མཐུན་པ་ཡོད་མོད། རྒྱ་ཡྱི་སུའྱི་དང་ཐང་གྱི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རེས་སུ་ཐེག་

དམན་གྱི་བསན་བཅོས་སུ་འཇོག་གོ ། སོབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་མངོན་པ་མཛོད་དུ་མདོ་སེ་པའྱི་ལུགས་སྐོར་བར་

གྲགས་མོད། མདོ་སེ་པའྱི་སོབ་དཔོན་མཚན་ཉྱིད་པ་ནྱི་མ་ཡྱིན་ནོ། །སོབ་དཔོན་འདུས་བཟང་གྱིས་མངོན་པའྱི་བསན་

བཅོས་རྱིགས་པའྱི་རེས་འབྲང་དུ་མདོ་སེ་པའྱི་མཁས་པ་རྣམས་དང་། ལྷག་པར་སོབ་དཔོན་དཔལ་ལེན་ལ་དགག་པ་རྒྱ་

ཆེར་མཛད། དེ་རེས་མདོ་སེ་པ་རང་ཉྱིད་ཀྱི་བསན་བཅོས་མཛད་པ་ཆེར་མ་བྱུང་ངོ་། །

བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཁ་ཅྱིག་གྱིས་སོབ་དཔོན་ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པའྱི་ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ་དུ་མདོ་སེ་པའྱི་ལུགས་བཟུང་བར་

འདོད་མོད། དེ་དག་མདོ་སེ་པའྱི་རྣམ་གཞག་དང་མཐུན་མྱི་མཐུན་བདེན་པ་གྲུབ་པའྱི་བསན་བཅོས་ལ་དཔྱད་པ་ཞྱིབ་མོ་

བེད་དགོས་ཤྱིང་། འོན་ཀང་བདེན་པ་གྲུབ་པའྱི་བསན་བཅོས་ལས་འབྱུང་བའྱི་རྣམ་གཞག་ཐམས་ཅད་ཐེག་ཆེན་དང་

ཐུན་མོང་གྱི་འདོད་པ་ལས། མདོ་སེ་པའྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡྱིན་པའྱི་འདོད་ཚུལ་ཡྱིན་པ་བརོད་དཀའ་སེ། བདེན་པ་གྲུབ་པའྱི་

བསན་བཅོས་སུ་རང་རྱིག་ལ་དགག་པ་མཛད་ཅྱིང་། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཕལ་མོ་ཆེས་མདོ་སེ་པས་རང་རྱིག་ཁས་ལེན་

པར་འདོད་པ་ལྟ་བུའོ། །མདོར་ན་བདེན་པ་གྲུབ་པའྱི་བསན་བཅོས་ཀྱི་འདོད་ཚུལ་མཐའ་དག་མདོ་སེ་པ་ཁོ་ནའྱི་བཞེད་

པར་འཆད་དཀའ་ནའང་། ད་ལྟ་བཞུགས་པའྱི་མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའ་དང་ཤྱིན་ཏུ་ཉེ་བའྱི་བསན་བཅོས་ནྱི་འདྱི་ཁོ་ནའོ། །

110 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 111經部宗見

經部宗見མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའ།

112 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 113經部宗見

1. 詞義

菩提賢阿闍梨所作的《智心髓集會疏》中云：「許《六門

經》、《普賢行》等文義一如而隨修者，名經部師；善譬喻故，

又名譬喻師。」

2. 分類

包括第一經部跟第二經部。

3. 觀點

3.1 論述基

3.1.1 所知境

3.1.1.1 境的定義

釋迦覺阿闍梨所寫的《釋量論註疏》1中云：「所了知者即

為境是。」《所知寶藏論》云：「境的定義，是能別了解者、

མདོ་སེ་པའྱི་གྲུབ་མཐའྱི་རྣམ་གཞག་འཆད་པ་ལ་གསུམ། སྒ་དོན། དབེ་བ། འདོད་ཚུལ་ལོ། །དང་པོ་ནྱི། སོབ་

དཔོན་བང་ཆུབ་བཟང་པོའྱི་ཡེ་ཤེས་སྱིང་པོ་ཀུན་ལས་བཏུས་པ་ཞེས་བ་བའྱི་བཤད་སྦྱར་ལས། འདྱི་ནྱི་སྒོ་

དྲུག་པ་དང་། འཕགས་པ་བཟང་པོ་སྤོད་པ་ལ་སོགས་པའྱི་མདོ་སེ་རྣམས་སྒ་ཇྱི་ལྟ་བར་ཁས་ལེན་ཅྱིང་། མདོ་

སེ་དེ་དག་གྱི་རེས་སུ་འཇུག་པས་ན་མདོ་སེ་པ་སེ། མྱིང་གཞན་དཔེས་སོན་པ་ལ་མཁས་པས་ན་དཔེས་སོན་

པའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །གཉྱིས་པ་དབེ་བ་ནྱི། །མདོ་སེ་པ་དང་པོ་དང་། མདོ་སེ་པ་གཉྱིས་པའོ། །

གཞྱིའྱི་རྣམ་གཞག ། གསུམ་པ་འདོད་ཚུལ་ལ་གསུམ། གཞྱིའྱི་རྣམ་གཞག །ལམ་གྱི་རྣམ་གཞག །འབྲས་བུའྱི་

རྣམ་གཞག་གོ །དང་པོ་ལ་བདུན། ཤེས་བའྱི་ཡུལ། རང་སྤྱི་དང་མངོན་ལོག །ཕྱི་རོལ་གྱི་དོན། ཡུལ་ཅན་ཤེས་

པ། རྐེན་གསུམ། བདག་མེད། བདེན་གཉྱིས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པའོ། །

ཤེས་བའྱི་ཡུལ། དང་པོ་ལ་གསུམ། ཡུལ་གྱི་མཚན་ཉྱིད། དབེ་བ། སོ་སོའྱི་མཚན་ཉྱིད་དོ། །དང་པོ་ནྱི། སོབ་

དཔོན་ཤྦྰཀ་བློའྱི་ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ་གྱི་འགྲེལ་བཤད་ལས་ཀང་། རྱིག་པར་བ་བ་གང་ཡྱིན་པ་དེ་ཉྱིད་ཡུལ་

ཡྱིན་ཏེ། ཞེས་དང་། ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་ལས། ཡུལ་གྱི་མཚན་ཉྱིད། གོ་བར་བ་བའམ་རྱིག་པར་བ་བ། ཞེས་

འབྱུང་ངོ་། །

114 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 115經部宗見

能被感知者。」

3.1.1.2 境的分類

釋迦覺阿闍梨所寫的《釋量論註疏》中云：「諸識之境約分

為二，所取境、耽著境。」 《分別語論》2中云：「諸識之境約

分為二，所取境、所得境；出生顯現其境識者，為所取境，其所

耽著即所得境。」《釐清理路論》3云：「境有四種：顯現境、

耽著境、所取境與趣入境。」《所知寶藏論》云：「境，從本質

上來看，可以分成事與無事、有為與無為、常和無常。」《所知

寶藏論》另外記載了一種分類算法，即是將境分為顯現境（或所

取境）、耽著境和趣入境。

3.1.1.3 各種境的定義

3.1.1.3.1 顯現境

《釐清理路論》云：「首先，顯現境的定義，是經由顯現所

了知者。」它分成分別心的顯現境和無分別心的顯現境。

གཉྱིས་པ་ནྱི། སོབ་དཔོན་ཤྦྰཀ་བློའྱི་ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ་གྱི་འགྲེལ་བཤད་ལས། ཤེས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཡུལ་

ནྱི་རྣམ་པ་གཉྱིས་ཏེ། གཟུང་བ་དང་ཞེན་པའོ། ། ཞེས་དང་། རྟོག་གེའྱི་སྐད་ལས། ཤེས་པའྱི་ཡུལ་ནྱི་

རྣམ་པ་གཉྱིས་ཏེ། གཟུང་བ་དང་ཐོབ་པར་བ་བའོ། །གང་སྣང་བའྱི་ཤེས་པ་སྐེ་བར་འགྱུར་བ་དེ་ནྱི་གཟུང་

བའོ། །གང་དུ་ཞེན་པར་འགྱུར་བ་དེ་ནྱི་ཐོབ་པར་བའོ། ། ཞེས་དང་། རྱིགས་ལམ་གསལ་བེད་ལས་

ནྱི། སྣང་ཡུལ། ཞེན་ཡུལ། གཟུང་ཡུལ། འཇུག་ཡུལ་དང་བཞྱིར་ཡོད། ཅེས་དང་། ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་

ལས། ཡུལ་ལ་ངོ་བོའྱི་སྒོ་ནས་དབེ་ན། དངོས་པོ་དང་དངོས་མེད། འདུས་བས་དང་འདུས་མ་བས། རྟག་

པ་དང་མྱི་རྟག་པའོ། ། ཞེས་སོ། །གཞན་ཡང་དབེ་བ་བགྲང་ཚུལ་ལ། སྣང་ཡུལ་ལམ་གཟུང་ཡུལ། ཞེན་

ཡུལ། འཇུག་ཡུལ་དང་གསུམ་ཞེས་ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་ཏུ་འབྱུང་ངོ་། ། གསུམ་པ་སོ་སོའྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི།

རྱིགས་ལམ་གསལ་བེད་ལས། དང་པོ་སྣང་ཡུལ་གྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི། སྣང་ནས་རྱིག་པར་བ་བ་དེའོ། །དེ་

ལ་དབེ་ན། རྟོག་པའྱི་སྣང་ཡུལ་དང་། རྟོག་མེད་ཀྱི་ཤེས་པའྱི་སྣང་ཡུལ་གཉྱིས་སོ། །

116 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 117經部宗見

3.1.1.3.2 耽著境

《釐清理路論》云：「其次，耽著境的定義，是經由耽著所

了知者；這可以分成能詮的耽著境和分別心的耽著境兩類。」

3.1.1.3.3 所取境

即是令執取自身的識，產生自身行相者。《理典汪洋論》4

云：「意指創生執取自身之識的微塵：微塵能為根識創生青色等

行相，此具體的微塵，就是此根現量的所取境。」

3.1.1.3.4 趣入境

《釐清理路論》云：「為了取捨而趨向時，能夠展現無誤之

用者，即是趣入境。」它分成現在分趣入境和隱分趣入境。《釐

清理路論》云：「另外，趣入境分成現分和隱分。」另，《釐清

理路論》更提到，自相涵蓋了所取境和趣入境。

3.1.2 二相二分

3.1.2.1 自共二相

དེ་ཉྱིད་ལས། གཉྱིས་པ་ཞེན་ཡུལ་གྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི། ཞེན་ནས་རྱིག་པར་བ་བ་དེའོ། །དེ་ལ་དབེ་ན། རོད་

བེད་ཀྱི་སྒའྱི་ཞེན་ཡུལ་དང་། རྟོག་པའྱི་ཞེན་ཡུལ་གཉྱིས་སོ། ། ཞེས་སོ། །གསུམ་པ་གཟུང་ཡུལ་གྱི་མཚན་

ཉྱིད་ནྱི། རང་འཛིན་གྱི་ཤེས་པ་རང་གྱི་རྣམ་ལྡན་དུ་སྐེད་བེད་དེ་ཡྱིན་ཏེ། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། རང་

འཛིན་ཤེས་པ་བསྐེད་ནུས་སུ་སྐེས་པའྱི་རྡུལ་ཕྲན་དེ་རྣམས་ཀྱི་དབང་པོའྱི་ཤེས་པ་རྣམས་སོན་པོ་ལ་སོགས་

པའྱི་རྣམ་ལྡན་དུ་བསྐེད་པས་རྡུལ་ཕྲན་ཁྱད་པར་ཅན་དེ་དག་ནྱི་དབང་པོའྱི་མངོན་སུམ་གྱི་གཟུང་ཡུལ་ཡྱིན་

གྱི། ཞེས་སོ། །བཞྱི་པ་འཇུག་ཡུལ་གྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི། རྱིགས་ལམ་གསལ་བེད་ལས། བླང་དོར་བ་བའྱི་ཕྱིར་

ཞུགས་པ་ན་མྱི་བསླུ་བའྱི་དོན་བེད་ནུས་པ་དེའོ། ། དེ་ལ་དབེ་ན། འཇུག་ཡུལ་མངོན་གྱུར་དང་། འཇུག་ཡུལ་

ལོག་གྱུར་གཉྱིས་ཡོད་དེ། དེ་ཉྱིད་ལས། ཞར་ལ་འཇུག་ཡུལ་མངོན་ལོག་གྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི་ཞེས་སོགས་འབྱུང་

བའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་སོ། །གཟུང་ཡུལ་དང་འཇུག་ཡུལ་གཉྱིས་ལ་རང་མཚན་གྱིས་ཁྱབ་ཅེས་སོགས་རྱིགས་

ལམ་གསལ་བེད་དུ་འབྱུང་བས་དེར་གཟྱིགས་འཚལ་ལོ། །

རང་སྤྱི་དང་མངོན་ལོག ། གཉྱིས་པ་རང་སྤྱི་དང་མངོན་ལོག་གཉྱིས་ལས། དང་པོ་ལ་བཞྱི། གཞལ་བ་རང་

སྤྱི་གཉྱིས་པོ་གང་དུ་བསན་པ། སོ་སོའྱི་མཚན་ཉྱིད། སོ་སོའྱི་དབེ་བ། གཞལ་བ་ལ་རང་སྤྱི་གཉྱིས་སུ་གྲངས་

ངེས་བསན་པའོ། །

118 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 119經部宗見

3.1.2.1.1 自共二相的根據

《集量論》5云：「二相是所量」，《釋量論》6云：「所量

有二故」，《釋量論難語註》7云：「境分為二，自相、共相。」

3.1.2.1.2 二相個別的定義

《釋量論》云：「勝義能作義，是此勝義有，餘為世俗有。

說為自共相。」《釋量論難語註》云：「能作用者即為自相，離

一切用方為共相。」《所知寶藏論》云：「能作勝義用是自相的

定義，不能作勝義用者是共相的定義。」雖然能否構成勝義的作

用，對應的是自相與共相；但並非從其能否構成勝義作用的角度，

來分辨其為自相或共相。

3.1.2.1.3 二相個別的分類

自相包括自相境與自相識，比如所取—極微塵和無分剎那

識；而共相分成三類。《文殊欣笑論》8云： 「那麼，共相有沒

有分類呢？共相是有細分分類的：它分成依於事的共相、依於無

事的共相和依於二者的共相，共三類。所謂：『依有事無事，及

依二具故，其總亦三種。』」

དང་པོ་ནྱི། ཀུན་བཏུས་ལས། མཚན་ཉྱིད་གཉྱིས་གཞལ་བ། ། ཞེས་དང་། རྣམ་འགྲེལ་ལས། གཞལ་བ་གཉྱིས་

ཕྱིར། ། ཞེས་དང་། རྣམ་འགྲེལ་དཀའ་འགྲེལ་ལས། ཡུལ་ནྱི་རྣམ་པ་གཉྱིས་ཏེ། རང་གྱི་མཚན་ཉྱིད་དང་། སྤྱིའྱི་

མཚན་ཉྱིད་དོ། ། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་སོ་སོའྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི། རྣམ་འགྲེལ་ལས། དོན་དམ་དོན་བེད་ནུས་

པ་གང་། ། དེ་འདྱིར་དོན་དམ་ཡོད་པ་ཡྱིན། ། གཞན་ནྱི་ཀུན་རྫོབ་ཡོད་པ་སེ། ། དེ་དག་རང་སྤྱིའྱི་མཚན་ཉྱིད་

བཤད། ། ཅེས་དང་། རྣམ་འགྲེལ་དཀའ་འགྲེལ་ལས། དོན་གྱི་བ་བ་བེད་པར་ནུས་པ་གང་ཡྱིན་པ་འདྱི་ནྱི་རང་

གྱི་མཚན་ཉྱིད་ཡྱིན་ནོ། །དོན་བེད་པའྱི་ནུས་པ་ཐམས་ཅད་དང་བྲལ་བ་ཡང་སྤྱིའྱི་མཚན་ཉྱིད་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་

གསུངས་པ་ལྟར། ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་ལས། དོན་དམ་པར་དོན་བེད་ནུས་པ་རང་མཚན་གྱི་མཚན་ཉྱིད། དོན་

དམ་པར་དོན་བེད་མྱི་ནུས་པའྱི་ཆོས་སྤྱི་མཚན་གྱི་མཚན་ཉྱིད། ཅེས་སོ། །འདྱིར་དོན་དམ་པར་དོན་བེད་

ནུས་མྱི་ནུས་ཀྱི་ཆོས་ལ་རང་མཚན་དང་སྤྱི་མཚན་གྱི་ཁྱད་པར་འཇོག་པ་ལས། དོན་བེད་ནུས་མྱི་ནུས་ཀྱི་

ཆོས་ཙམ་གྱིས་རང་སྤྱི་གཉྱིས་ཁྱད་པར་མྱི་འཇོག་པ་ནྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡྱིན་པའོ། ། གསུམ་པ་སོ་སོའྱི་དབེ་བ་

ནྱི། རང་མཚན་ལ་དོན་རང་མཚན་དང་། ཤེས་པ་རང་མཚན་གཉྱིས། མཚན་གཞྱི་ནྱི། གཟུང་བ་རྡུལ་ཕྲན་ཆ་

མེད་དང་། ཤེས་པ་སྐད་ཅྱིག་ཆ་མེད་ལྟ་བུའོ། །སྤྱི་མཚན་ལ་དབེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། ཚད་མའྱི་སྤྱི་དོན་འཇམ་

དབངས་བཞད་པ་ལས། འོ་ན་སྤྱི་མཚན་ལ་དབེ་བ་ཡོད་དམ་ཞེ་ན། སྤྱི་མཚན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་དབེ་བ་ཡོད་

དེ། ཁྱོད་ལ་དབེ་ན། དངོས་པོ་ལ་བརྟེན་པའྱི་སྤྱི་དང་། དངོས་མེད་ལ་བརྟེན་པའྱི་སྤྱི་དང་། གཉྱིས་ཀ་ལ་བརྟེན་

པའྱི་སྤྱི་དང་གསུམ་དུ་ཡོད་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་འཆད་པ་ལ། དངོས་དང་དངོས་མེད་གཉྱིས་ཀ་ལ། ། བརྟེན་ཕྱིར་

སྤྱི་སེ་རྣམ་པ་གསུམ། ། ཞེས་པ་ར་འགྲེལ་རྣམས་བྱུང་། ཞེས་གསུངས་སོ། །

120 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 121經部宗見

3.1.2.1.4 所知皆歸納於二相

《理典汪洋論》云：「沒有任何所量，不為自相和共相所涵

蓋。為什麼呢？因為除了能作生果之用和不能作生果之用二者

外，沒有第三種所量了：能作用與不能作用是相斥相違，自然沒

有第三種可能性。」

3.1.2.2 隱現二分

所取，分成現分、隱分、極隱分，其定義依序如《所知寶藏

論》云：「藉由經驗來斬斷增益、藉由推理來斬斷增益。而極隱

分所量的定義，則是藉由三種抉擇的典籍來體證者。」

3.1.3 外境

3.1.3.1 構成元素 -極微塵

3.1.3.1.1 破他宗

有部主張：「極微塵無方分，所以互相不會接觸，它們相互

圍繞、中有空間，好比牛尾、草地一樣。」這是不合理的，因為

བཞྱི་པ་གྲངས་ངེས་ནྱི། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། རང་གྱི་མཚན་ཉྱིད་དང་། སྤྱིའྱི་མཚན་ཉྱིད་ལས་མ་

གཏོགས་པའྱི་གཞལ་བ་གཞན་ཡོད་པ་མ་ཡྱིན་ཏེ། ཅྱིའྱི་ཕྱིར་ཞེ་ན། དོན་འབྲས་བུ་བསྐེད་པའྱི་བ་བ་བེད་

ནུས་པ་དང་། འབྲས་བུ་བསྐེད་མྱི་ནུས་པའྱི་གཞལ་བ་གཉྱིས་ལས་གཞན་མེད་པའྱི་ཕྱིར་ཏེ། དོན་བེད་ནུས་

པ་དང་། མྱི་ནུས་པ་ཕན་ཚུན་སངས་ཏེ་གནས་པས་ཕུང་པོ་གསུམ་པ་མེད་པའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་གསུངས་

པ་ལྟར་རོ། ། གཉྱིས་པ་མངོན་ལོག་ནྱི། གཞལ་བ་མངོན་གྱུར་ལོག་གྱུར་ཤྱིན་ཏུ་ལོག་གྱུར་གསུམ་གྱི་མཚན་

ཉྱིད་རྱིམ་བཞྱིན། ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་ལས། མྱོང་སོབས་ཀྱིས་སྒོ་འདོགས་བཅད་པར་བ་བ་དང་། རྟགས་

སོབས་ཀྱིས་སྒོ་འདོགས་བཅད་པར་བ་བ། གཞལ་བ་ཤྱིན་ཏུ་ལོག་གྱུར་གྱི་མཚན་ཉྱིད་དཔྱད་པ་གསུམ་གྱི་

ལུང་ལ་བརྟེན་ནས་རྟོགས་པར་བ་བ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

ཕྱི་རོལ་གྱི་དོན། གསུམ་པ་ཕྱི་རོལ་གྱི་དོན་བཤད་པ་ལ་བཞྱི། རོམ་བེད་རྡུལ་ཕྲ་རབ། དེས་རགས་པ་རོམ་

ཚུལ། ཤེས་པས་ཕྱི་དོན་འཛིན་ཚུལ། རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མྱིན་པའྱི་གཟུགས་མེད་པར་བསན་པའོ། ། དང་པོ་

ལ་གཉྱིས། གཞན་ལུགས་དགག་པ་དང་། རང་ལུགས་བཞག་པའོ། །དང་པོ་ནྱི། བེ་སྨྲ་ན་རེ། རྡུལ་ཕྲ་རབ་

རྣམས་ནྱི་ཆ་ཤས་མེད་པའྱི་ཕྱིར་ཕན་ཚུན་རེག་པ་ནྱི་མེད་ཀྱི། རྡུལ་གཅྱིག་ལ་རྡུལ་གཞན་གྱིས་བསྐོར་བ་ཙམ་

དུ་བར་དང་བཅས་པར་གཡག་རྔ་དང་ནེའུ་གསེང་ལྟར་གནས་སོ་ཞེས་ཟེར་བ་མྱི་འཐད་དེ། བར་དང་བཅས་

པ་དེ་ལྟར་ན་བུམ་པ་ཆུ་ལ་སོགས་པའྱི་རྟེན་དུ་མྱི་རུང་བའྱི་ཕྱིར་རོ། །

122 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 123經部宗見

這樣的話，諸如瓶子就不足以構成裝水的容器了。

3.1.3.1.2.1 正說

極微塵之間相互圍繞，不直接黏著，但也毫無空隙，恰如「碰

著」、好比一綑經書一樣，《俱舍論》云：「然大德說：『一切極

微實不相觸，但由無間假立觸名。』」《中觀莊嚴論難語註》9云：

「復有說者：既不相觸復無間隔，但唯相連；如大德說：『一切

極微實不相觸，但由無間假立觸名。』」

3.1.3.1.2.2 附說極微塵為無常或常

順世派等外道主張極微塵是常，《俱舍釋論》云：「一類外道

執極微常，彼謂：『爾時餘極微在。』」滿增論師也說：「『一

類外道』者順世師是，『執極微常』者，許為無因、不滅而實有

法，若如是者，理應無聚集因及離散因。」

而此宗主張極微塵無常，滿增論師提到：「故極微塵必為無

常。所謂：『有觸之事物，必無有常性。』故世尊不說，極微塵

為常。所謂：『諸行無常』。」《俱舍論疏・童子遊化論》云：

གཉྱིས་པ་ལ། དངོས་དང། ཞར་ལ་རྡུལ་ཕྲ་རབ་རྟག་མྱི་རྟག་གང་ཡྱིན་དཔྱད་པའོ། །དང་པོ་ནྱི། རྡུལ་ཕྲ་རབ་

རྣམས་ནྱི་བསྐོར་བ་མ་འབར་ལ་བར་མེད་པས་རེག་པར་འདུ་ཤེས་པ་པོ་ཏྱི་བསམས་པ་ལྟར་འདོད་པ་སེ།

འདུས་བཟང་གྱི་མཛོད་ཀྱི་རྣམ་བཤད་ལས། བཙུན་པ་དགའ་བ་ན་རེ། རྡུལ་ཕྲ་རབ་ཐམས་ཅད་དོན་དུ་ཕན་

ཚུན་རེག་པ་མ་ཡྱིན་ཀང་། བར་དུ་མ་ཆོད་པས་རེག་ཅེས་པའྱི་ཐ་སད་འདོགས་སོ། ། ཞེས་དང་། དབུ་མ་རྒྱན་

གྱི་དཀའ་འགྲེལ་ལས། གཞན་དག་ན་རེ་རེག་པ་ཡང་མ་ཡྱིན་ལ་བར་དང་བཅས་པ་དག་ཀང་མ་ཡྱིན་མོད་ཀྱི།

འདབ་ཆགས་པ་ཁོ་ནར་གནས་སོ་ཞེས་ཟེར་ཏེ། ཇྱི་སྐད་དུ་བཙུན་པ་ན་རེ། རྡུལ་རྣམས་མྱི་རེག་ཀང་བར་མེད་

པས་རེག་པར་འདུ་ཤེས་སོ་ཞེས་ཟེར་བ་ལྟ་བུའོ། ། ཞེས་འབྱུང་བས་སོ། ། གཉྱིས་པ་ནྱི། རྡུལ་ཕྲ་རབ་རྣམས་

རྟག་པར་འདོད་པ་མུ་སེགས་གཟེགས་ཟན་པ་སོགས་ཀྱི་ལུགས་ཏེ། མཛོད་རང་འགྲེལ་ལས། འདྱི་ལ་མུ་སེགས་

བེད་ཁ་ཅྱིག་ནྱི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་རྣམས་ནྱི་རྟག་པ་ཡྱིན་པས་དེའྱི་ཚེ་དེ་དག་ལུས་སོ་ཞེས་བ་བར་འདོད་དོ། ། ཞེས་

དང། དེ་བཞྱིན་དུ་གང་སེལ་ལས་ཀང། འདྱི་ལ་མུ་སེགས་བེད་ཅེས་བ་བ་ནྱི་གཟེགས་ཟན་ལ་སོགས་པ་དག་

གོ །རྡུལ་ཕྲ་རབ་རྣམས་ནྱི་རྟག་པ་ཞེས་བ་བ་ནྱི་ཡོད་པ་རྒྱུ་དང་མྱི་ལྡན་པའྱི་ཕྱིར་རམ། འཇྱིག་པའྱི་རྒྱུ་མེད་

པའྱི་ཕྱིར་ཏེ། དེ་མེད་པ་ནྱི་འདུ་བ་ཅན་གྱི་རྒྱུ་དང་འདུ་བ་ཅན་མ་ཡྱིན་པའྱི་རྒྱུ་མྱི་སྱིད་པའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་

སོགས་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར། འདྱི་པའྱི་ལུགས་ལ་རྡུལ་ཕྲ་རབ་མྱི་རྟག་པར་འདོད་པ་ཡྱིན་ཏེ། གང་སེལ་ལས།

དེའྱི་ཕྱིར་རྡུལ་ཕྲ་རབ་རྣམས་མྱི་རྟག་གོ་ཞེས་བ་བ་གྲུབ་བོ། །དེ་ཉྱིད་ཀྱི་ཕྱིར། འགར་ཡང་ཐོགས་པ་དང་

ལྡན་པའྱི། ། དངོས་པོ་རྟག་པར་མྱི་སྣང་སེ། ། དེས་ན་རྡུལ་ཕྲན་རྟག་པར་ནྱི། ། སངས་རྒྱས་ནམ་ཡང་མྱི་

གསུངས་སོ། ། ཞེས་བཤད་དོ། །དེ་ཉྱིད་ཀྱི་ཕྱིར། འཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས། འདུས་བས་ཐམས་ཅད་མྱི་རྟག་

སེ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། ཞེས་དང་།

124 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 125經部宗見

「此注釋提到實有極微塵是常，但我認為這是指它是不可壞、不

可析的，而並非說它是常與無常二者之間的常。」

3.1.3.2 構成方式

《理典汪洋論》云：「外塵構成粗體的方式如下：諸如色等

同類的微塵各安本處，在凝聚者—風的驅使下，開始聚集一處，

相互不碰觸、不連接：因為它們都是無方分的，一但碰觸就會相

互融合，無法構成大於一個微塵的存在。然而，兩個微塵之間也

沒有再插入一個微塵的機會，所以二塵之間並無空間，否則瓶子

等容器就無法盛水了。所以，塵塵之間，不觸、無隙。」

3.1.3.3 識執取外境的方式

此宗主張：「外境隱蔽」，意指它們在識生起的當下已是過

去、所以不會被識所看到；因此，境會向識投射出一個本質為識

的「相」。雖然外境在當下已滅，但識仍會經驗到那分「相」，

而稱之為經驗到境。《中觀莊嚴論註》10云：「『識有相派許，

彼二實異體，彼如影像故，假立可領受。』識所覺者，為境所

造識性影像，故名知境；故覺境果影像之時，名為覺境。」自宗

མཛོད་འགྲེལ་གཞོན་ནུ་རྣམ་རོལ་ལས་ཀང། འདྱིར་ཊ ྦྰྱི་ཀར་དེའང་རྫས་ཀྱི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་རྟག་པ་དང་ཞེས་

བཤད་པ་ནྱི་བཅོམ་གཞྱིག་གྱིས་མྱི་འཇྱིག་པ་ཙམ་ལ་དགོངས་པ་ཡྱིན་གྱི་རྟག་མྱི་རྟག་གཉྱིས་ཀྱི་ཟས་ཕེ་བའྱི་

རྟག་པ་ནྱི་མ་ཡྱིན་ནམ་སམ་མོ། ། ཞེས་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར་རོ། ། གཉྱིས་པ་དེས་རགས་པ་བརམས་པའྱི་

ཚུལ་ནྱི། ཚད་མ་རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། འདྱིར་ཕྱི་རོལ་གྱི་དོན་རགས་པ་བ་རོམ་པའྱི་ཚུལ་ནྱི་འདྱི་ཡྱིན་

ཏེ། གཟུགས་ལ་སོགས་པའྱི་རྡུལ་ཕྲན་རྱིགས་མཐུན་རྣམས་ཟ་མེད་དུ་རེ་རེར་གནས་པ་ན། དེ་དག་སྡུད་བེད་

ཀྱི་རླུང་གྱིས་ཡུལ་གཅྱིག་ཏུ་བསྡུས་པའྱི་ཚེ་ཡུལ་འདབ་འབོར་དུ་གནས་ཤྱིང་ཕན་ཚུན་རེག་པའམ་འབར་བ་

ཡང་མེད་དེ། དེ་ལ་ཕོགས་ཆ་མེད་པས་ཕན་ཚུན་རེག་ན་གཅྱིག་ལ་གཅྱིག་ཐྱིམ་པར་འགྱུར་བས་རྡུལ་དུ་མ་

བསགས་ཀང་རྡུལ་ཕྲན་གཅྱིག་ལས་གོང་བུ་ཆེར་མྱི་འགྱུར་བའྱི་ཕྱིར་རོ། །རྡུལ་ཕྲན་གཞན་གནས་པའྱི་གོ་

ས་མེད་པས་བར་སོང་ཡང་མེད་དེ། ཡོད་ན་བུམ་པ་ཆུ་ལ་སོགས་པའྱི་རྟེན་དུ་མྱི་རུང་བའྱི་ཕྱིར་རོ། །དེ་བས་

ན་རྡུལ་ཕྲན་རྣམས་ནྱི་མ་འབར་ཡང་བར་མེད་པ་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། ། གསུམ་པ་ཤེས་

པས་ཕྱི་དོན་འཛིན་ཚུལ་ནྱི། ཕྱི་དོན་ལོག་ན་མོ་ཞེས་པ་འདས་པ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར་རྣམ་ཤེས་ཀྱིས་མཐོང་བ་མ་

ཡྱིན། དེས་ན་རྣམ་པ་ཞེས་པ་དོན་གྱིས་གཏད་པའྱི་ཤེས་པ་ཉྱིད་སྣང་བ་ཡྱིན་ལ། དོན་འགག་ཀང་དེས་བཞག་

པའྱི་ཤེས་པའྱི་རྣམ་པ་དོན་དང་འདྲ་བར་མྱོང་བས་དེ་མྱོང་བར་གདགད་པ་སེ། དབུ་མ་རྒྱན་རང་འགྲེལ་ལས།

ཤེས་པ་རྣམ་བཅས་ཕོགས་ལ་ནྱི། ། དངོས་སུ་དེ་གཉྱིས་ཐ་དད་ཀང་། ། དེ་དང་གཟུགས་བརན་འདྲ་བས་ན། །

གདགས་པ་ཙམ་གྱི་ཚོར་བར་རུང། ། དེས་གཞག་པ་ཤེས་པའྱི་བདག་ཉྱིད་དུ་གྱུར་པའྱི་གཟུགས་བརན་རྱིག་

པ་གང་ཡྱིན་པ་དེ་ཉྱིད་དོན་ཤེས་པའོ། །དེའྱི་ཕྱིར་ན་དོན་གྱི་འབྲས་བུ་གཟུགས་བརན་མྱོང་བ་ལ་དོན་ཀང་

མྱོང་ཞེས་གདགས་སོ། ། ཞེས་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར་རོ། །

126 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 127經部宗見

的《直貢一意論噶疏》則提到：「不許無礙色，為經部通說。」

《辨善逝經論疏》11云：「總約有部許十一色名為無表，『亂心

無心等，隨流淨不淨，大種所造性，由此說無表。』經部不許故

作是說：『不許無礙色。』」

3.1.4 有境──識

3.1.4.1 識的定義

了別境，是識的定義。《理典汪洋論》云：「識的定義是了

知境者，《釋量論》云：『識是取境法』若問：『那麼，將白海

螺顯現為黃色的根識等，一切的無分別顛倒識，不就都不是識了

嗎？因為它們並不了知境啊！ 』無分別顛倒識，並非完全沒有

對境：因為從究竟的角度來看，一切識對自己的自體來說，都是

自證。《集量論》云：『分別亦自證』，《釋量論》云：『故彼

皆是現』。」

3.1.4.2 識的分類

3.1.4.2.1 量識

རང་ལུགས་དགོངས་གཅྱིག་ཀར་ཊྦྰྱིཀ་ལས་ཀང་དེ་ལྟར་འབྱུང་ངོ་། ། བཞྱི་པ་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མྱིན་པའྱི་

གཟུགས་མེད་པར་བསན་པ་ནྱི། བདེ་གཤེགས་གཞུང་རྣམ་འབེད་ལས། ཐོགས་བཅས་གཟུགས་མྱིན་ཡོད་མ་

ཡྱིན། ། མདོ་སེ་པ་ཡྱིན་མཁས་ཞེས་བ། ། ཞེས་དང་། བདེ་གཤེགས་གཞུང་རྣམ་པར་འབེད་པའྱི་བཤད་པ་

ལས། གང་ཡང་བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས་རྣམ་པར་རྱིག་བེད་མ་ཡྱིན་པ་ཞེས་བ་བའྱི་གཟུགས་བཅུ་གཅྱིག་

པ་འདོད་དེ། གཡེང་དང་སེམས་མེད་པ་ལ་ཡང། ། དགེ་དང་མྱི་དགེ་རེས་འབྲེལ་གང་། །འབྱུང་བ་ཆེ་རྣམས་

རྒྱུར་བས་པ། ། དེ་ནྱི་རྣམ་རྱིག་བེད་མྱིན་བརོད། ། ཅེས་བ་བ་དེ་ཡང་འདྱི་དག་གྱི་ལྟར་ན་ཡོད་པ་མ་ཡྱིན་ཏེ།

ཐོགས་པ་མེད་པའྱི་གཟུགས་ཡོད་མྱིན། །ཞེས་གསུངས་སོ། ། ཞེས་པ་ལྟར་རོ། །

ཡུལ་ཅན་ཤེས་པའྱི་རྣམ་གཞག ། བཞྱི་པ་ཡུལ་ཅན་ཤེས་པའྱི་རྣམ་གཞག་འཆད་པ་ལ་གཉྱིས། མཚན་ཉྱིད་

དང་། དབེ་བའོ། །དང་པོ་ནྱི། ཡུལ་རྱིག་པའོ། །དེའང་རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། ཤེས་པའྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི།

ཡུལ་རྱིག་པ་ཞེས་བ་སེ། རྒྱས་པ་ལས། རྣམ་ཤེས་ཡུལ་འཛིན་པ་ཡྱི་ཆོས། ། ཞེས་བཤད་པས་སོ། འོ་ན་དུང་

དཀར་སེར་སྣང་གྱི་དབང་ཤེས་ལ་སོགས་པ་རྟོག་མེད་ལོག་ཤེས་ཐམས་ཅད་ཤེས་པ་མ་ཡྱིན་པར་འགྱུར་ཏེ།

ཡུལ་རྱིག་པ་མེད་པའྱི་ཕྱིར་ཞེ་ན། རྟོག་མེད་ལོག་ཤེས་ཐམས་ཅད་ལ་རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་དུ་ཡུལ་མེད་པ་ནྱི་

མ་ཡྱིན་ཏེ། དོན་དམ་པར་ཤེས་པ་ཀུན་རང་གྱི་ངོ་བོ་ལ་མངོན་སུམ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར་ཏེ། མདོ་ལས། རྟོག་པའང་

རང་རྱིག་ཉྱིད་དུ་འདོད། ། ཅེས་དང་། རྒྱས་པ་ལས། དེ་ཕྱིར་དེ་ལ་ཀུན་མངོན་སུམ། ། ཞེས་གསུངས་པས་

སོ། ། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་དབེ་བ་ལ་གཉྱིས། ཚད་མ་དང་། ཚད་མྱིན་གྱི་ཤེས་པའོ། །དང་པོ་ལ། མཚན་

ཉྱིད་དང་། དབེ་བའོ། །

128 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 129經部宗見

3.1.4.2.1.1 定義

《理典汪洋論》云：「首先，是無誤於己所究竟抉擇義

之了知。」

3.1.4.2.1.2 分類

3.1.4.2.1.2.1 現量

3.1.4.2.1.2.1.1 定義

《真實攝論疏》12云：「現量性者，無誤離分別是。」《理

典汪洋論》云：「何謂現量的定義？即無誤離分別之識。」

3.1.4.2.1.2.1.2 分類

現量分成根現量、意現量、自證現量和瑜伽現量。

3.1.4.2.1.2.2 自利比量

3.1.4.2.1.2.2.1 定義

དང་པོ་ནྱི། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། དང་པོར་རང་གྱིས་ཡོངས་སུ་དཔྱད་པའྱི་དོན་ལ་མྱི་བསླུ་བར་བེད་

པའྱི་རྱིག་པའོ། ། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་དབེ་བ་ལ། མངོན་སུམ་དང་། རང་དོན་རེས་དཔག་གཉྱིས་ལ། དང་

པོ་ལ། མཚན་ཉྱིད་དང་། དབེ་བ་གཉྱིས་ལས། དང་པོ་ནྱི། དེ་ཁོ་ན་ཉྱིད་བསྡུས་པའྱི་དཀའ་འགྲེལ་ལས། དེ་ལ་

མངོན་སུམ་གྱི་མཚན་ཉྱིད་ནྱི་མ་འཁྲུལ་པ་དང་རྟོག་པ་བྲལ་བ་ཉྱིད་དེ། ཞེས་དང་། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་

ལས། དེ་ལ་མངོན་སུམ་གྱི་མཚན་ཉྱིད་གང་ཞེ་ན། རྟོག་པ་དང་བྲལ་ཞྱིང་མ་འཁྲུལ་པའྱི་ཤེས་པའོ། ། ཞེས་

སོ། །གཉྱིས་པ་ནྱི། དབང་མངོན། ཡྱིད་མངོན། རང་རྱིག་མངོན་སུམ། རྣལ་འབོར་མངོན་སུམ་མོ། ། གཉྱིས་

པ་རང་དོན་རེས་དཔག་ལ་མཚན་ཉྱིད་དང་། དབེ་བའོ། །

130 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 131經部宗見

《理典汪洋論》云：「依三相具足之因，新證所立之了知，

是自利比量的定義。」

3.1.4.2.1.2.2.2 分類

《理典汪洋論》云：「因分成自性因、果因與無緣因，所以

比量也分成三種；或是分為事勢比量、信許比量和共稱比量。為

什麼它們叫做比量呢？因為它們是經由來三相之因來推比、揣

度，進而體悟所證，故為比量。」

3.1.4.2.2 非量識

3.1.4.2.2.1 定義

《理典汪洋論》云：「誤會己所究竟抉擇義之了知。」

3.1.4.2.2.2 分類之數

《理典汪洋論》云：「一切的非量，都可以歸納於顛倒識和

疑二者。」

དང་པོ་ནྱི། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། ཚུལ་གསུམ་པ་ཅན་གྱི་རྟགས་ལས་བསྒྲུབ་བ་གསར་དུ་རྟོགས་

པའྱི་རྱིག་པ་ནྱི་རང་དོན་རེས་སུ་དཔག་པའྱི་མཚན་ཉྱིད་ཡྱིན་ལ། ཞེས་སོ། །གཉྱིས་པ་ནྱི། དེ་ཉྱིད་ལས།

དབེ་ན་འབྲས་རང་མ་དམྱིགས་པའྱི་གཏན་ཚིགས་གསུམ་ལ་བརྟེན་པའྱི་རེས་སུ་དཔག་པ་ཡང་རྣམ་པ་

གསུམ་མོ། །ཡང་ན་དངོས་སོབས། ཡྱིད་ཆེས། གྲགས་པའྱི་རེས་དཔག་གསུམ་དུ་ཡང་འགྱུར་རོ། །ཅྱིའྱི་

ཕྱིར་རེས་སུ་དཔག་པ་ཞེས་བ་ཞེ་ན། ཚུལ་གསུམ་བསན་པའྱི་རེས་སུ་དཔག་སེ་བསྒྲུབ་བ་རྟོགས་པས་རེས་

སུ་དཔག་པ་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་ཚད་མྱིན་གྱི་ཤེས་པ་ལ། མཚན་ཉྱིད་དང་། དབེ་

བའྱི་གྲངས་ངེས་སོ། །དང་པོ་ནྱི། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། རང་གྱིས་ཡོངས་སུ་དཔྱད་པའྱི་ཡུལ་ལ་

བསླུ་བའྱི་རྱིག་པའོ། ། ཞེས་སོ། །གཉྱིས་པ་ནྱི། དེ་ཉྱིད་ལས། ཚད་མྱིན་གྱི་བློ་ཐམས་ཅད་ཐེ་ཚོམ་དང་ལོག་

ཤེས་གཉྱིས་སུ་གྲངས་ངེས་སོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

132 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 133經部宗見

3.1.5 三緣

3.1.5.1 等無間緣

3.1.5.1.1 定義

在沒有其他種類的識之阻斷下，為自身產生苦樂等感受的前

一分同類識；《定量論》13云：「當知即為無他識間、自因前識

者是。」《理典汪洋論》云：「不為同類的其他識所阻斷的情況

下，前一識是出生後一識的助緣，比如：雖然天授、供施二人的

房子之間，有其他的樹木、河流，但是從同類的「房子」來看，

世間人會說：『天授之屋是緊挨著供施之屋的。』同理，雖然前

後識別之間，有可能受到其他類之識的介入，但並不為同類的其

他識剎那所介入，因此稱為『無間』。」可見，等無間緣，必是

針對其直接出生之果所說。

3.1.5.1.2 舉例

比如第一剎那之執色根現量是第二剎那的執色根現量之等無

間緣；《成實論》云：「諸識皆待次第緣生，故不一時。」

རྐེན་བཤད་པ། ལྔ་པ་རྐེན་བཤད་པ་ལ་གསུམ། དེ་མ་ཐག་རྐེན། ། བདག་རྐེན། དམྱིགས་རྐེན་ནོ། །དང་

པོ་ལ་གཉྱིས། མཚན་ཉྱིད་དང་། དཔེར་བརོད་དོ། །དང་པོ་ནྱི། རྣམ་ཤེས་རྱིགས་མཐུན་གཞན་གྱིས་བར་མ་

ཆོད་པའྱི་རང་གྱི་ས་ལོགས་ཀྱི་ཤེས་པ་གང་རང་ཉྱིད་སྱིམ་གདུང་སོགས་མྱོང་བའྱི་ངོ་བོར་བསྐེད་པའོ། ། ཇྱི་

སྐད་དུ་ཚད་མ་རྣམ་ངེས་ལས། བར་དུ་མ་ཆོད་པའྱི་ཤེས་པའྱི་རྒྱུར་གྱུར་པའྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ས་མ་ཉྱིད་ཡྱིན་

པར་རྱིག་སེ། ཞེས་གསུངས་སོ། །མཚན་ཉྱིད་དེའྱི་དོན་རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། རྒྱུད་གཅྱིག་ཏུ་གཏོགས་

པའྱི་རྱིགས་མཐུན་གྱི་ཤེས་པ་གཞན་གྱིས་བར་མ་ཆོད་པའྱི་ཤེས་པ་ས་མ་གང་ཡྱིན་པ་དེ་ཉྱིད་ཤེས་པ་ཕྱི་མ་

མྱོང་བའྱི་ངོ་བོར་བསྐེད་པའྱི་རྐེན་ཡྱིན་ཏེ། དཔེར་ན་ལྷ་སྦྱྱིན་དང་མཆོད་སྦྱྱིན་གྱི་ཁང་པའྱི་བར་ན་ཤྱིང་དང་

ཆུ་ལ་སོགས་པས་བར་ཆོད་ཀང་ཁང་པའྱི་རྱིགས་མཐུན་གཞན་གྱིས་བར་མ་ཆོད་པས་ལྷ་སྦྱྱིན་གྱི་ཁང་པའྱི་

དེ་མ་ཐག་ན་མཆོད་སྦྱྱིན་གྱི་ཁང་པ་ཡོད་དོ་ཞེས་འཇྱིག་རྟེན་ན་ཐ་སད་འདོགས་པ་བཞྱིན་དུ་ཤེས་པ་ས་ཕྱིའྱི་

བར་དུ་རྱིགས་མཐུན་གྱི་ཤེས་པ་སྐད་ཅྱིག་གཞན་གྱིས་བར་མ་ཆོད་པས་དེ་མ་ཐག་པ་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་

གསུངས་སོ། །དེ་མ་ཐག་རྐེན་དེ་ལས་འབྲས་བུ་དངོས་བསྐེད་པ་ཞྱིག་དགོས་སོ། ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་

ནྱི། གཟུགས་འཛིན་དབང་མངོན་སྐད་ཅྱིག་དང་པོ་དེ་གཟུགས་འཛིན་དབང་མངོན་སྐད་ཅྱིག་གཉྱིས་པའྱི་དེ་

མ་ཐག་རྐེན་ཡྱིན་པ་ལྟ་བུ་ལ་བེད་དེ། ཇྱི་སྐད་དུ་བདེན་པ་གྲུབ་པའྱི་བསན་བཅོས་ལས། ཤེས་པ་ནྱི་རྱིམ་པའྱི་

རྐེན་ཡྱིན་ཏེ། ཤེས་པས་རྱིམ་པ་བཞྱིན་ཤེས་པ་སྐེས་པའྱི་ཕྱིར་རོ། །ཞེས་གསུངས་སོ། །

134 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 135經部宗見

3.1.5.2 增上緣

3.1.5.2.1 定義

能夠作為識的獨特之因，而作為其出生之緣；《集量論》云：

「是不共因故，彼名由根說。」《文殊欣笑論》云：「作為根現

量的獨有因，進而能夠出生根現量的這分助緣，即是根現量的增

上緣。」

3.1.5.2.2 事例

有色根等都是增上緣，《成實論》云：「眼為增上緣」《理

典汪洋論》云：「識能夠執取各自的對境，都是源於個別之根的

力量所致。比如，眼識之所以只會執色、而不會執聲等其他事

物，這是因為它受到眼根的限制；所緣緣和等無間緣並沒有這樣

的能力。」

3.1.5.3 所緣緣

3.1.5.3.1 定義

གཉྱིས་པ་བདག་རྐེན་ལ་གཉྱིས། མཚན་ཉྱིད་དང་། མཚན་གཞྱིའོ། །དང་པོ་ནྱི། ཤེས་པའྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡྱིན་

པའྱི་རྒྱུ་བས་པའྱི་སྒོ་ནས་དེ་བསྐེད་ནུས་ཀྱི་རྐེན་ནོ། །ཇྱི་སྐད་དུ་ཚད་མ་མདོ་ལས། ཐུན་མོང་མྱིན་པའྱི་རྒྱུ་ཡྱི་

ཕྱིར། ། དེ་ཡྱི་ཐ་སད་དབང་པོ་བས། ། ཞེས་དང་། ཚད་མའྱི་སྤྱི་དོན་འཇམ་དབངས་བཞད་པ་ལས། དབང་

མངོན་གྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡྱིན་པའྱི་རྒྱུ་བས་པའྱི་སྒོ་ནས་དབང་མངོན་སྐེད་ནུས་ཀྱི་རྐེན་དེ་དབང་མངོན་གྱི་བདག་

རྐེན་གྱི་མཚན་ཉྱིད། ཅེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། དབང་པོ་གཟུགས་ཅན་པ་ལྟ་བུ་ལ་བེད།

ཇྱི་སྐད་དུ་བདེན་པ་གྲུབ་པའྱི་བསན་བཅོས་ལས། མྱིག་ནྱི་བདག་པོའྱི་རྐེན་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་དང་། རྱིགས་

གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། དབང་པོ་རྣམས་ཀྱི་མཐུ་ལས་རྣམ་ཤེས་རྣམས་ཡུལ་སོ་སོར་འཛིན་པར་བེད་པ་སེ། དེ་

ཡང་མྱིག་གྱི་རྣམ་ཤེས་ཀྱིས་གཟུགས་འབའ་ཞྱིག་འཛིན་གྱི། གཞན་སྒ་སོགས་མྱི་འཛིན་པ་ནྱི་མྱིག་དབང་ཁོ་

ནའྱི་མཐུ་ཡྱིན་ཏེ། དམྱིགས་རྐེན་དང་དེ་མ་ཐག་རྐེན་ལ་དེའྱི་མཐུ་མེད་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གསུམ་

པ་དམྱིགས་རྐེན་ལ་གཉྱིས། མཚན་ཉྱིད་དང་། མཚན་གཞྱིའོ།

136 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 137經部宗見

為識創造如己之相的境，是所緣緣的定義；《釋量論》云：

「能立識行相，因性為所取。」《文殊欣笑論》云：「為根現量

創造如己之相，是根現量的所緣緣之定義。」

3.1.5.3.2 事例

好比色會向執色現量投射出其行相，《成實論》云：「色

為緣緣」。

3.1.6 無我

3.1.6.1 對人無我的觀點

3.1.6.1.1 認識安立「我」的基礎

世尊曾說：「我等說五陰和合假名為我。」《成實論》云：

「是故當知五陰和合假名為我，非實有也。」

3.1.6.1.2 了解無我的方式

《釋量論》云：「於四諦增益，堅樂我我所，此等十六相，

དང་པོ་ནྱི། དོན་གང་ཤེས་པ་རང་དང་འདྲ་བར་སྐེད་པར་བེད་པའོ། །ཇྱི་སྐད་དུ་རྣམ་འགྲེལ་ལས། རྱིགས་པ་

ཤེས་པ་ཡྱིས། ། ཤེས་པའྱི་རྣམ་པ་འཇོག་ནུས་པའྱི། ། རྒྱུ་ཉྱིད་ལ་ནྱི་གཟུང་བར་ཤེས། ། ཞེས་དང་། ཚད་

མའྱི་སྤྱི་དོན་འཇམ་དབངས་བཤད་པ་ལས། རང་དང་འདྲ་བར་དབང་མངོན་སྐེད་བེད་ཀྱི་རྐེན་དེ་དབང་མངོན་

གྱི་དམྱིགས་རྐེན་གྱི་མཚན་ཉྱིད། ཅེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། གཟུགས་དེས་གཟུགས་

འཛིན་མངོན་སུམ་ལ་གཟུགས་ཀྱི་རྣམ་པ་གཏོད་པར་བེད་པ་ལྟ་བུ་ལ་བེད་དེ། ཇྱི་སྐད་དུ་བདེན་པ་བཞྱི་གྲུབ་

པའྱི་བསན་བཅོས་ལས། གཟུགས་ནྱི་དམྱིགས་རྐེན་དང་ ཞེས་གསུངས་སོ། །

བདག་མེད། དྲུག་པ་བདག་མེད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། གང་ཟག་གྱི་བདག་མེད་བཞེད་ཚུལ།

ཆོས་ཀྱི་བདག་མེད་བཞེད་མྱི་བཞེད་དོ། །དང་པོ་ལ་བཞྱི། གདགས་གཞྱི་ངོས་གཟུང་བ། དེ་མེད་པར་

རྟོགས་པའྱི་ཚུལ། དེ་འགོག་པའྱི་རྱིགས་པ། གང་ཟག་གྱི་བདག་མེད་དེ་མེད་དགག་ཏུ་འཇོག་མྱི་འཇོག་

བཤད་པའོ། །དང་པོ་ནྱི། ཇྱི་སྐད་དུ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་མདོ་ལས། དགེ་སྦྱོང་དང་བྲམ་ཟེ་གང་ལ་ལ་

བདག་ཏུ་ལྟ་བ་དེ་དག་ནྱི་ཉེ་བར་ལེན་པའྱི་ཕུང་པོ་ལྔ་པོ་འདྱི་དག་ལ་ཡྱིན་ཏེ། ཞེས་དང་། བདེན་པ་གྲུབ་པ་

ལས། དེ་ལྟ་བས་ན་བདག་ཅེས་བ་བ་ནྱི་ཕུང་པོ་ལྔའྱི་ཚོགས་པ་ལ་བཏགས་པ་ཙམ་ཡྱིན་ཞྱིང་བདེན་གྲུབ་ཏུ་

ཡོད་པ་མ་ཡྱིན་པར་ཤེས་པར་བའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་དེ་མེད་པར་རྟོགས་པའྱི་ཚུལ་ནྱི། རྣམ་

འགྲེལ་ལས། བདེན་པ་བཞྱི་ལ་བརྟེན་པ་དང། ། བདེ་དང་ང་དང་ངའྱི་ཞེས་སོགས། ། ཡང་དག་མྱིན་པ་རྣམ་

བཅུ་དྲུག །

138 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 139經部宗見

非真而愛著。於彼相違義，真性相了達，善修之正見，能破愛隨

行。」《理典汪洋論》云：「人無我即是四諦十六相，經由如理

禪修後者，能夠徹底斬斷我見及其所創生的一切煩惱。」

3.1.6.1.3 推翻「我」的邏輯

《雜阿含經》云：「我實無我性，顛倒故執有，無有情無

我，唯有有因法。」《所知寶藏論》云：「聲聞乘的思想，主要

是為了證悟人無我，意指外道所論述的『常、獨、淨、作者、自

在的人我』並不存在。執著如此的人我存在，這分念想即是有

誤識，因為它是無境之識，好比將繩子執著為蛇的念想一般。

另，五蘊並非人我，因為五蘊無常、聚集、不淨，更不是作者，

它受控而不自在。而五蘊之外也沒有人我的存在，因為所謂的

『人』，就是建立在業、惱之因所構成的有漏五蘊相續之上。

《俱舍論》也說：『無我唯諸蘊』可見，執著人我的心，是緣於

蘊相續而生。」

3.1.6.1.4 是否主張人無我為無遮

有部在破除了人我後，並不會將之稱為「無遮」，而經部則

སྒོ་བཏགས་ནས་ནྱི་ཡོངས་སུ་སེད། ། དེ་ཉྱིད་ལ་ནྱི་དེ་འགལ་དོན། ། དེ་ཉྱིད་རྣམ་པ་རེས་རྟོགས་

ཅན། ། ལེགས་སྒོམ་ཡང་དག་ལྟ་བ་ཡྱི། ། སྱིད་པའྱི་རེས་འབྲངས་བཅས་འཇོམས་བེད། ། ཅེས་

གསུངས་པ་དང་། ཚད་མ་རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས་ཀང་། གང་ཟག་གྱི་བདག་མེད་པ་ནྱི་བདེན་

པ་བཞྱིའྱི་ཡང་དག་པའྱི་རྣམ་པ་བཅུ་དྲུག་སེ། དེ་དག་ཚུལ་འཞྱིན་དུ་བསྒོམ་པ་ལས་བདག་ཏུ་ལྟ་བ་

དང་དེའྱི་རྒྱུ་ཅན་གྱི་ཉོན་མོངས་པ་མ་ལུས་པ་སོང་བར་འགྱུར་བའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

གསུམ་པ་དེ་འགོག་བེད་ཀྱི་རྱིགས་པ་ནྱི། ལུང་ཕྲན་ཚེགས་ལས། བདག་ཉྱིད་ཀྱིས་ནྱི་བདག་མེད་

དེ། ། ཕྱིན་ཅྱི་ལོག་གྱིས་རྟོགས་པར་བེད། ། འདྱི་ལ་བདག་གམ་སེམས་ཅན་མེད། ། ཆོས་འདྱི་དག་

ནྱི་རྒྱུ་དང་བཅས། ། ཞེས་དང་། ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་ལས། ཉན་ཐོས་པས་ལྟ་བ་ནྱི་གང་ཟག་གྱི་བདག་

མེད་གཙོ་བོར་རྟོགས་པ་ཡྱིན་ཏེ། དེའང་མུ་སེགས་བེད་ཀྱིས་བཏགས་པའྱི་གང་ཟག་གྱི་བདག་རྟག་

པ་གཅྱིག་པུ་གཙང་བར་བེད་པ་པོ་རང་དབང་ཅན་ཞེས་པ་དེ་མེད་པའོ། །དེ་ལྟ་བུའྱི་གང་ཟག་གྱི་

བདག་ཡོད་པར་འཛིན་པའྱི་བློ་འཁྲུལ་པ་ཡྱིན་ཏེ། ཡུལ་མེད་པའྱི་བློ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར། ཐག་ཁ་ལ་སྦྲུལ་

དུ་འཛིན་པ་བཞྱིན་ནོ། །དེའང་ཕུང་པོ་ནྱི་གང་ཟག་གྱི་བདག་མ་ཡྱིན་ཏེ། མྱི་རྟག་པ་དང་དུ་མ་དང་མྱི་

གཙང་བ་ཡྱིན་ཞྱིང་བེད་པ་པོ་མྱིན་ལ་གཞན་དབང་དུ་གྱུར་པའྱི་ཕྱིར། ཕུང་པོ་ལས་གཞན་དུའང་གང་

ཟག་གྱི་བདག་མེད་དེ། གང་ཟག་གྱི་ཕུང་པོའྱི་རྒྱུན་རྒྱུ་ལས་དང་ཉོན་མོངས་པས་གང་ཞྱིང་ཟག་པ་ལས་བཏགས་

ནས་བཞག་པའྱི་ཕྱིར། གཞན་ཡང་མཛོད་ལས། བདག་མེད་ཕུང་པོ་ཙམ་ཉྱིད་དོ། ། ཞེས་པ་ལྟར། གང་ཟག་

གྱི་བདག་ཏུ་འཛིན་པོའྱི་བློ་ནྱི་ཕུང་པོའྱི་རྒྱུན་ཙམ་ལ་དམྱིགས་ནས་སྐེ་བའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་སོ། ། བཞྱི་པ་

མེད་དགག་ཏུ་འཇོག་མྱི་འཇོག་ནྱི། བེ་བྲག་སྨྲ་བས་གང་ཟག་གྱི་བདག་བཀག་ཙམ་དེ་མེད་དགག་ཏུ་

འཇོག་མྱི་ཤེས་ཤྱིང་། མདོ་སེ་པས་འཇོག་ཤེས་ཏེ།

140 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 141經部宗見

會如此；《阿毘達磨俱舍論註疏》云：「論主於此論中，為智慧

通達者所說之義，多依迦濕彌羅宗阿毘達摩大論而說。此中少有

異者，唯破無我之理是，故云：『迦濕彌羅議理成 我多依彼釋

對法。』」《所知寶藏論》云：「有部並不將破除人我的無遮稱

為真如，進而提出許多獨有的論點，細節可參考《俱舍論》，此

恐繁不論……經部則將破除人我的無遮稱為真如，此宗門主要

根據佛說的經典，特別是依循大德僧護和室利邏多的說法，細節

可參考《俱舍釋論》。」

3.1.6.2 是否主張法無我

此宗也是主張法無我的，《安樂豐饒論》云：「此宗並沒有

否認法無我，因為他們也認可思想上的四法印；他們也並不否

認真如，因為他們肯定名義上的真如。」《俱舍論疏．童子遊化

論》：「他們雖然未曾肯定大乘針對所知障的論述、也就是諸如

『能取執』和『所取執』的名詞，但他們必然承認『所知障』一

詞，有許多經論與推理可以佐證此事。」

滿增針對「故與佛非等」的解釋提到：「雖其越煩惱障平

等，然實非平等，不離所知障故。」《俱舍論疏・童子遊化論》

མཛོད་འགྲེལ་རྒྱལ་སས་མ་ལས། ཤྱིན་ཏུ་མཁས་པ་མགོ་སོས་པས་གོ་བ་ཤེས་རབ་ཅན་དེ་དག་ལ། བདག་གྱིས་

ཇྱི་ལྟར་ན་གཞུང་ཉུང་ངུས། ཆོས་མངོན་པའྱི་བསན་བཅོས་ཆེན་པོ་ཁ་ཆེའྱི་བེ་བྲག་ཏུ་སྨྲ་བའྱི་ལུགས་གྲུབ་པ་དོན་

གྱི་སྒོ་ནས་རྟོགས་པར་འགྱུར་སམ་སེ་འདྱི་བསན་ཏོ། །གཞན་དག་ན་རེ་འདྱི་ནྱི་ཕོགས་ཙམ་ཞྱིག་ཅེས་བ་བ་འདྱི་ནྱི་

བདག་མེད་པར་དགག་པ་འདྱི་ཁོ་ནའྱི་དབང་དུ་བས་ནས་བཤད་པ་ཡྱིན་ཏེ། བདག་གྱིས་མངོན་པའྱི་ཆོས་འདྱི་ཕལ་

ཆེར་ནྱི། ཁ་ཆེ་བེ་བྲག་སྨྲའྱི་ཚུལ་གྲུབ་པ་བཤད། ཅེས་བ་བ་འདྱི་ཉྱིད་ཀྱིས་དོན་དེ་བཤད་ཟྱིན་པ་དེའྱི་ཕྱིར་རོ་ཞེས་

ཟེར་རོ། ། ཞེས་དང་། ཤེས་བ་ཀུན་ཁྱབ་ལས། གང་ཟག་གྱི་བདག་བཀག་ཙམ་གྱི་མེད་དགག་ལ་དེ་བཞྱིན་ཉྱིད་དུ་

འཇོག་མྱི་ཤེས་པ་སོགས་འདོད་པ་ཐུན་མོང་མ་ཡྱིན་པ་མང་པོ་འབྱུང་བ་ཞྱིབ་པར་མཛོད་ལས་ཤེས་པར་བ་བ་ལས་

འདྱིར་སོས་སུ་མྱི་ལང་ང་ོ། ། ཞསེ་དང་། ད་ེཉྱིད་ལས། གང་ཟག་གྱི་བདག་བཀག་ཙམ་གྱི་མདེ་དགག་ལ་ད་ེབཞྱིན་

དུ་འཇོག་ཤསེ་པ་ས།ེ གྲུབ་མཐའ་འདྱིའང་ར་བ་རྒྱལ་བའྱི་གསུང་རབ་མད་ོས་ེརྣམས་ལ་བརྟནེ་ཅྱིང་། བཙུན་པ་ཆནེ་

པ་ོདགེ་འདུན་སྲུང་དང་དཔལ་ལེན་སོགས་ཀྱིས་བཞེད་པ་སེ། ཞྱིབ་པར་མཛོད་ཀྱི་རང་འགྲེལ་ལས་རྟོགས་པར་

བའ།ོ ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་ཆོས་ཀྱི་བདག་མེད་བཞེད་མྱི་བཞེད་ནྱི། ལུགས་འདྱིར་ཆོས་ཀྱི་བདག་

མེད་བཞེད་པ་ཡྱིན་ཏེ། མཛོད་འགྲེལ་གྲུབ་བདེའྱི་དཔྱྱིད་འཇོ་ལས་ཀང་། སྤྱིར་སེ་པས་ཆོས་ཀྱི་བདག་མེད་མྱི་

འདོད་པ་མྱིན་ཏེ། ལྟ་བ་བཀའ་བཏགས་ཀྱི་ཕག་རྒྱ་བཞྱི་ཁས་ལེན་པའྱི་ཕྱིར་དང་། དེ་བཞྱིན་ཉྱིད་ཀང་མྱི་འདོད་པ་

མྱིན་ཏེ། སེ་པ་ལ་གྲགས་པའྱི་དངོས་པོའྱི་དེ་བཞྱིན་ཉྱིད་ཁས་ལེན་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་དང་། མཛོད་འགྲེལ་གཞོན་ནུ་

རྣམ་རོལ་ལས། འདྱིར་ཐེག་ཆེན་ནས་བཤད་པའྱི་ཤེས་སྒྱིབ་བཟུང་རྟོག་དང་འཛིན་རྟོག་གྱི་རྣམ་གཞག་ཁས་མྱི་

ལེན་ཀང་སྤྱིར་ཤེས་སྒྱིབ་ཀྱི་ཐ་སད་ཁས་ལེན་དགོས་ཏེ། དེ་ལ་ལུང་དང་རྱིགས་པའྱི་སྒྲུབ་བེད་གཉྱིས་ཡོད་པའྱི་

ཕྱིར། དང་པོ་ནྱི། ལྷན་ཅྱིག་གཉྱིས་མྱིན་སངས་རྒྱས་བཞྱིན། ། ཞེས་པའྱི་ཐད་ཀྱི་གང་སེལ་ལས། ཉནོ་མོངས་

པའྱི་སྒྱིབ་པ་དང་བྲལ་བའྱི་མཉམ་པ་ནྱི་ཡོད་མོད་ཀྱི་མཉམ་ཞྱིང་མཉམ་པ་ནྱི་མ་ཡྱིན་ཏེ། ཤེས་བའྱི་སྒྱིབ་པ་དང་

མ་བྲལ་བའྱི་ཕྱིར་རོ། །ཞེས་བཤད་དོ། །

142 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 143經部宗見

云：「諸如將聚集和相續視為實有的認知、阻礙根門遷移之障、

視排他之法為自性不空的認知、將五蘊視為完整的認知、阻礙六

度之障、阻礙得到最末等至之障、四種不知之因等，這些都屬於

所知障：因為它們都是迷於實相的認知，但又不是煩惱心。其

次，此宗並沒有否認法無我，因為他們也認可思想上四法印：不

過，他們並不承認大乘通說的『能所二空』之法無我。」

3.1.7 二諦

3.1.7.1 概說二諦

《成實論》云：「復次佛說二諦，所謂：世諦，第一義諦。」

3.1.7.2 分別解說二諦

3.1.7.2.1 勝義諦

3.1.7.2.1.1 定義

能作勝義之用，為勝義諦的定義；室利邏多上座曾說：「但

於一物施設為有，名為勝義。」《釋量論》云：「勝義能作義，

གཉྱིས་པ་ནྱི། རགས་པ་དང་རྒྱུན་རྫས་གྲུབ་ཏུ་འཛིན་པ་དང་། དབང་པོ་འཕོ་བར་གེགས་བེད་ཀྱི་སྒྱིབ་པ་

དང་། གཞན་སེལ་གྱི་ཆོས་རང་གྱི་ངོ་བོས་མྱི་སོང་པར་འཛིན་པ་དང་། ཕུང་སོགས་ལ་རྱིལ་པོར་འཛིན་པ་

དང་། ཕྱིན་དྲུག་ལ་གེགས་བེད་ཀྱི་སྒྱིབ་པ་དང་། མཐར་གནས་ཀྱི་སོམས་འཇུག་སོགས་ཐོབ་པ་ལ་སྒྱིབ་

བེད་དང་། མྱི་ཤེས་པའྱི་རྒྱུ་བཞྱི་རྣམས་ཤེས་སྒྱིབ་ཏུ་འཇོག་སེ། དེ་གནས་ཚུལ་ལ་རྨོངས་པའྱི་བློ་ཡྱིན་པ་

གང་ཞྱིག །ཉོན་མོངས་ཅན་གྱི་བློ་མ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར། སེ་པས་ཆོས་ཀྱི་བདག་མེད་དང་དེ་བཞྱིན་ཉྱིད་ཀང་མྱི་

འདོད་པ་མྱིན་ཏེ། ལྟ་བ་བཀའ་བཏགས་ཀྱི་ཕག་རྒྱ་བཞྱི་དང་དངོས་པོའྱི་དེ་བཞྱིན་ཉྱིད་ཁས་ལེན་པའྱི་ཕྱིར།

འོན་ཀང་ཐེག་པ་ཆེན་པོ་ལ་གྲགས་པའྱི་གཟུང་འཛིན་གཉྱིས་སོང་གྱིས་ཁྱབ་པའྱི་ཆོས་ཀྱི་བདག་མེད་ནྱི་

ཁས་མྱི་ལེན་ནོ། །ཞེས་གསུངས་སོ། །

བདེན་གཉྱིས་བཤད་པ། བདུན་པ་བདེན་པ་གཉྱིས་བཤད་པ་ལ་གསུམ། སྤྱིར་བཤད་པ་དང་། བེ་བྲག་ཏུ་

བཤད་པ། ཁྱད་པར་བདེན་བཞྱི་བདེན་གཉྱིས་སུ་བསྡུ་ཚུལ་བཤད་པའོ། ། དང་པོ་ནྱི། བདེན་པ་གྲུབ་པ་

ལས། གཞན་ཡང་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་བདེན་པ་གཉྱིས་གསུངས་ཏེ། བདེན་པ་གཉྱིས་པོ་ནྱི་དོན་དམ་པའྱི་

བདེན་པ་དང་། ཀུན་རྫོབ་པའྱི་བདེན་པའོ། ། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་ལ་གཉྱིས། དོན་དམ་བདེན་པ་དང་།

ཀུན་རྫོབ་བདེན་པའོ། །དང་པོ་ལ་གསུམ། མཚན་ཉྱིད། མཚན་གཞྱི། སྒ་དོན་ནོ། །དང་པོ་ནྱི། དོན་དམ་པར་

དོན་བེད་ནུས་པ་དོན་དམ་བདེན་པའྱི་མཚན་ཉྱིད་ཡྱིན་ཏེ། བཙུན་པ་དཔལ་ལེན་གྱིས་ཀང་། ཆོས་གང་ཉྱིག་

དངོས་པོ་གཅྱིག་ཁོ་ན་ལ་བརྟེན་ནས་ཡོད་པར་བཏགས་པ་ནྱི་དོན་དམ་ཡྱིན་ནོ། །ཞེས་དང་། རྣམ་འགྲེལ་

ལས། དོན་དམ་དོན་བེད་ནུས་པ་གང་། ། དེ་འདྱིར་དོན་དམ་ཡོད་པ་ཡྱིན། ། ཞེས་དང་།

144 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 145經部宗見

是此勝義有。」《文殊欣笑論》云：「能作勝義用者，是勝義諦

的定義。」

3.1.7.2.1.2 事例

《理典汪洋論》云：「一般來說，事物可分為勝義物和世俗

物兩類，而每一個識剎那、每一分微塵，都是自相成立，並超越

語言和分別心的境界，所以可以作為勝義諦的事例。」

3.1.7.2.1.3 詞義

室利邏多上座曾說：「若細分別所目法時不失本名，名為勝

義。」《理典汪洋論》云：「不增益、能生果並作為正確有境之

無誤對境的事物，它是勝義法、是堪析之法，所以實有；它同時

也是自性中，順與不順等一切特性都不相雜的『自相』，也是作

為現量所感知的『現分』。」

3.1.7.2.2 世俗諦

3.1.7.2.2.1 定義

ཚད་མའྱི་སྤྱི་དོན་འཇམ་དབངས་བཞད་པ་ལས། དོན་དམ་པར་དོན་བེད་ནུས་པ་དེ་ནྱི་དོན་དམ་བདེན་

པའམ་རང་མཚན་གྱི་མཚན་ཉྱིད་ཡྱིན་ལ། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་

ལས། སྤྱིར་དངོས་པོ་ལ་དོན་དམ་པའྱི་དངོས་པོ་དང་། ཀུན་རྫོབ་ཀྱི་དངོས་པོ་གཉྱིས་ལས། ཤེས་པ་

སྐད་ཅྱིག་མ་རེ་རེ་བ་དང་། རྡུལ་ཕྲན་སོ་སོ་བ་རྣམས་ལ་རང་གྱི་མཚན་ཉྱིད་ཀྱི་གྲུབ་པ་ཞེས་བ་ཞྱིང་། དེ་

ལ་མྱི་འདྲ་བའྱི་ཡུལ་དང་། སྒ་དང་རྟོག་པའྱི་ཡུལ་མ་ཡྱིན་པ་ཞེས་བ་ལ། དེ་དག་ནྱི་དོན་དམ་བདེན་

པའྱི་མཚན་གཞྱིར་བཞག་གོ །ཞེས་གསུངས་སོ། ། གསུམ་པ་སྒ་དོན་ནྱི། བཙུན་པ་དཔལ་ལེན་གྱིས།

དམྱིགས་བ་གཞན་ལ་རབ་ཏུ་དཔྱད་པའྱི་ཚེ། ཆོས་དེའྱི་ཐ་སད་མེད་པར་མྱི་འགྱུར་ན། ཆོས་དེ་ནྱི་དོན་

དམ་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་དང་། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། དེའང་སྒོ་མ་བཏགས་པར་འབྲས་བུ་བསྐེད་

པའྱི་དངོས་པོ་གཅྱིག་པུ་འདྱི་ཉྱིད་ལ་ཡུལ་ཅན་དམ་པ་མ་འཁྲུལ་པའྱི་དོན་ཡྱིན་པས་དོན་དམ་པ་དང་

རྱིགས་པས་དཔྱད་བཟོད་པས་རྫས་ཡོད་དང་། རང་གྱི་ངོ་བོར་རྱིགས་མཐུན་མྱི་མཐུན་ཀུན་དང་མ་

འདྲེས་པར་གནས་པའྱི་རང་མཚན་དང་། མངོན་སུམ་གྱིས་མྱོང་བའྱི་རྣམ་པས་རྟོགས་པས་མངོན་གྱུར་

ཞེས་བ་ལ།ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་ཀུན་རྫོབ་བདེན་པ་ལ་གསུམ། མཚན་ཉྱིད། མཚན་གཞྱི།

སྒ་དོན་ནོ། །

146 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 147經部宗見

不能作勝義之用，為世俗諦的定義；室利邏多上座曾說：「若

於多物施設為有，名為世俗。」《釋量論》云：「餘為世俗有」

《文殊欣笑論》云：「不能作勝義用者，是世俗諦的定義。」

3.1.7.2.2.2 事例

《成實論》云：「俗諦謂但假名無有自體，如色等因緣成

瓶、五陰因緣成人。」《理典汪洋論》云：「聚集、相續、言語

之境、分別心之境，皆為世俗諦，所以是共相。」

3.1.7.2.2.3 詞義

室利邏多上座曾說：「又細分別所目法時，便失本名，名

為世俗。」《理典汪洋論》云：「分別心顯現出如外境般的顯現

境時，當它不堪為正理所剖析、同時也阻礙人體悟實相，這就

是『世俗』，它本不存在、唯由有誤心識所假立，因此是『假

有』。同時，它還會作為同類明分的共通顯相，因此稱為『共

相』。」

3.1.7.3 四諦歸納於二諦的方式

དང་པོ་ནྱི། དོན་དམ་པར་དོན་བེད་མྱི་ནུས་པའྱི་ཆོས་ཀུན་རྫོབ་བདེན་པའྱི་མཚན་ཉྱིད་ཡྱིན་ཏེ། བཙུན་པ་

དཔལ་ལེན་གྱིས་ཀང་། ཆོས་གང་ཞྱིག་དངོས་པོ་དུ་མ་ལ་བརྟེན་ནས་ཡོད་པར་བཏགས་པ་ནྱི་ཀུན་རྫོབ་

དང་། ཞེས་དང་། རྣམ་འགྲེལ་ལས། གཞན་ནྱི་ཀུན་རྫོབ་ཡོད་པ་སེ། ཞེས་དང་། ཚད་མའྱི་སྤྱི་དོན་འཇམ་དབངས་

བཞད་པ་ལས། དོན་དམ་པར་དོན་བེད་མྱི་ནུས་པའྱི་ཆོས་ནྱི་ཀུན་རྫོབ་བདེན་པའམ་སྤྱི་མཚན་གྱི་མཚན་

ཉྱིད་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་སོ། ། གཉྱིས་པ་མཚན་གཞྱི་ནྱི། བདེན་པ་གྲུབ་པ་ལས། ཀུན་རྫོབ་བདེན་པ་ནྱི་

ཆོས་གང་དག་རང་གྱི་ངོ་བོ་མེད་ཅྱིང་སྒོ་བཏགས་པ་ཙམ་གང་ཡྱིན་པ་དེ། དཔེར་ན་གཟུགས་ལ་སོགས་

པའྱི་རྒྱུ་རྐེན་ལས་བུམ་པ་གྲུབ་པ་དང་། ཕུང་པོ་ལྔའྱི་རྒྱུ་དང་རྐེན་དག་ལས་གང་ཟག་གྲུབ་པ་ལྟ་བུའོ། །

ཞེས་དང་། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། རགས་པ་དང་། རྒྱུན་དང་། སྒ་དང་རྟོག་པའྱི་ཡུལ་དུ་གྱུར་པ་དེ་

དག་ཐམས་ཅད་ནྱི་ཀུན་རྫོབ་ཀྱི་བདེན་པ་སེ། སྤྱིའྱི་མཚན་ཉྱིད་དུ་གྲུབ་པ་ཞེས་བའོ། ། ཞེས་དང་། གསུམ་པ་

སྒ་དོན་ནྱི། བཙུན་པ་དཔལ་ལེན་གྱིས་ཀང་། དམྱིགས་བ་གང་ལ་རབ་ཏུ་དཔྱད་པའྱི་ཚེ། ཆོས་དེའྱི་ཐ་སད་

མེད་པར་འགྱུར་ན། ཆོས་དེ་ནྱི་ཀུན་རྫོབ་ཅེས་བ་བ་དང་། ཞེས་དང་། རྱིགས་གཞུང་རྒྱ་མཚོ་ལས། རྟོག་

པའྱི་སྣང་ཡུལ་ཕྱི་རོལ་ལྟར་སྣང་བ་འདྱི་ཉྱིད་ལ་རྱིགས་པས་དཔྱད་མྱི་བཟོད་ཅྱིང་གནས་ལུགས་རྟོགས་པ་

ལ་བསྒྱིབ་པས་ན་ཀུན་རྫོབ། མེད་ཀང་འཁྲུལ་པའྱི་བློས་ཡོད་པ་ལྟར་ཀུན་བདགས་པས་ན་བཏགས་ཡོད།

རྱིགས་མཐུན་པའྱི་གསལ་བ་རྣམས་ཀྱི་ཐུན་མོང་གྱི་ཆོས་སུ་སྣང་བས་སྤྱི་མཚན་ཞེས་བརོད་དོ། ། ཞེས་

གསུངས་སོ། ། གསུམ་པ་བདེན་བཞྱི་བདེན་གཉྱིས་སུ་བསྡུ་ཚུལ་བཤད་པ་ལ་གཉྱིས། དངོས་དང་། ཞར་

ལ་དངོས་པོ་ལ་དོན་དམ་བདེན་པས་མ་ཁྱབ་པའྱི་ཚུལ་ལོ། །

148 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 149經部宗見

3.1.7.3.1 正說

《阿毘達磨大毘婆沙論卷》云：「四諦皆有世俗、勝義。

苦、集中有世俗諦者，義如前說。苦諦中有勝義諦者，謂：苦、

非常、空、非我理。集諦中有勝義諦者，謂：因、集、生、緣

理。滅諦中有世俗諦者，佛說滅諦如園、如林、如彼岸等。滅諦

中有勝義諦者，謂：滅、靜、妙、離理。道諦中有世俗諦者，

謂：佛說道如船栰、如石山、如梯隥、如臺觀、如花、如水。

道諦中有勝義諦者，謂：道、如、行、出理。由說四諦皆有世

俗勝義諦故。」《安樂豐饒論》云：「經部宗認為，四諦每一

諦都有部分是勝義法：其他三諦中，有些法是『能作勝義用』

之勝義諦，滅諦則是『無勝義諦』。另外，每一諦中，為分別

心所顯現之總、遍計，都屬於世俗。此即經部宗解釋的四諦與

二諦的關係。」

3.1.7.3.2 附說勝義諦為何不涵蓋一切事物

此宗不認為一切事物都被勝義諦所涵蓋，《安樂豐饒論》云：

「經部宗認為，大種所造色並非勝義諦，因為它不過是依存於四

大部分所構成的色法等之上，方可存在；當四大之塵各自解構

དང་པ་ོནྱི། བ་ེབཤད་ལས། བདནེ་པ་བཞྱི་ཐམས་ཅད་ལ་ཀུན་རྫོབ་དང་དོན་དམ་ཡོད་པ་ཞསེ་བརོད་པར་བ་ས།ེ སྡུག་

བསལ་དང་ཀུན་འབྱུང་ལ་ཀུན་རྫོབ་ཀྱི་བདནེ་པ་ཡོད་པ་ནྱི་སར་བཤད་པ་ལྟར་དང་། སྡུག་བསལ་གྱི་བདནེ་པ་ལ་

དོན་དམ་བདནེ་པ་ཡོད་པ་ནྱི། འདྱི་ལྟར་སྡུག་བསལ་བ་དང་། མྱི་རྟག་པ་དང་། སོང་བ་དང་། བདག་མདེ་པའྱི་ཚུལ་

ལོ། །ཀུན་འབྱུང་བདནེ་པ་ལ་དོན་དམ་བདནེ་པ་ཡོད་པ་ནྱི། འདྱི་ལྟར་རྒྱུ་དང་ཀུན་འབྱུང་དང་རབ་སྐ་ེདང་རྐནེ་གྱི་

ཚུལ་རྣམས་སོ། །འགོག་པའྱི་བདནེ་པ་ལ་ཀུན་རྫོབ་བདནེ་པ་ཡོད་པ་ནྱི། འདྱི་ལྟར་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་འགོག་པའྱི་

བདནེ་པ་ནྱི། ཀུན་དགའ་ར་བ་ལྟ་བུ་དང་། སྐདེ་མོས་ཚལ་ལྟ་བུ་དང་། ཕ་རོལ་ལྟ་བུ་ལ་སོགས་པ་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར་

རོ། །འགོག་པའྱི་བདནེ་པ་ལ་དོན་དམ་བདནེ་པ་ཡོད་པ་ནྱི། འདྱི་ལྟར་འགོག་པ་དང་ཞྱི་བ་དང་ག་ནོམ་པ་དང་ངསེ་

འབྱུང་གྱི་ཚུལ་རྣམས་སོ། །ལམ་གྱི་བདེན་པ་ལ་ཀུན་རྫོབ་བདེན་པ་ཡོད་པ་ནྱི། འདྱི་ལྟར་སངས་རྒྱས་ཀྱིས། ལམ་

ནྱི་གྲུ་གཟྱིངས་ལྟ་བུ་དང་། རོ་རུ་ལྟ་བུ་དང་། ཐེམ་སྐས་ལྟ་བུ་དང་། ཁང་པ་བརེགས་པ་ལྟ་བུ་དང་། མེ་ཏོག་ལྟ་བུ་

དང་། ཆུ་ལྟ་བུར་གསུངས་པའ།ོ །ལམ་གྱི་བདནེ་པ་ལ་དོན་དམ་བདནེ་པ་ཡོད་པ་ནྱི། འདྱི་ལྟར་ལམ་དང་རྱིགས་པ་

དང་སྒྲུབ་པ་དང་ངསེ་འབྱིན་གྱི་ཚུལ་རྣམས་སོ། །བདནེ་པ་བཞྱི་པ་ོཐམས་ཅད་ལ་ཀུན་རྫོབ་དང་དོན་དམ་བདནེ་པ་

ཡོད་པར་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར། ཞསེ་གསུངས་སོ། །གྲུབ་བདའེྱི་དཔྱྱིད་འཇ་ོལས། མད་ོས་ེཔས་ནྱི་བདནེ་པ་བཞྱི་ཀའྱི་

ཕོགས་ར་ེདོན་དམ་དུ་འདོད་ད།ེ བདནེ་པ་གསུམ་ནྱི་དོན་བདེ་ནུས་པ་དོན་དམ། འགོག་པའྱི་བདནེ་པ་ནྱི་མདེ་པ་དོན་

དམ་དུ་འདོད། བཞྱི་ཀ་རྣམ་རྟོག་ལ་སྣང་བ་སྤྱི་ཀུན་བཏགས་ཀུན་རྫོབ་ཏུ་འདོད། ད་ེནྱི་མད་ོས་ེཔས་བདནེ་བཞྱི་ལ་

བདནེ་གཉྱིས་སུ་བསྡུ་ཚུལ་ལོ། ། ཞསེ་གསུངས་སོ། ། ཞར་ལ་དངོས་པ་ོལ་དོན་དམ་གྱིས་མ་ཁྱབ་ཚུལ་ནྱི། དངོས་

པ་ོཙམ་ལ་དོན་དམ་གྱི་ཁྱབ་པ་ཁས་མྱི་ལནེ་ཏ།ེ གྲུབ་བདའེྱི་དཔྱྱིད་འཇ་ོལས། ལྷག་པར་མད་ོས་ེཔས་འབྱུང་འགྱུར་ལ་

དོན་དམ་བདནེ་པའྱི་མཚན་ཉྱིད་མྱི་འདོད་ད།ེ འབྱུང་བཞྱིའྱི་ཆ་ལ་གཟུགས་སོགས་སུ་བཏགས་པ་ཙམ་གྱིས་ཡོད་པར་

འདོད་པའྱི་ཕྱིར་ཏ།ེ འབྱུང་བཞྱིའྱི་རྡུལ་ས་ོསོར་གསེ་པའྱི་ཚ་ེགཟུགས་ཀྱི་རྡུལ་སོགས་ཤུལ་ན་ལུས་པ་མདེ་པའྱི་ཕྱིར།

ཞསེ་དང་།

150 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 151經部宗見

時，所謂的『色塵』也將無痕消失……所以，如今在此雪域中，

諸如『經部師認為事物一定是勝義諦』、『經部師認為事物一定

實有、一定是自相。』的論點，大可忽略之，要返歸論典的說法

才是。」《噶瑪車乘論》云：「有些人認為，經部師主張：『事

物都是勝義諦』，這是對經部宗的誹謗！因為這樣的話，經部的

思想會比有部還落後：這種思想，意指經部師將『法我』的範圍

擴大；因為連有部師都認為，瓶子、房舍等聚集體、粗分法是不

堪剖析的假有，經部師竟然認為這些事物是真實有的！」

3.2 論述道

3.2.1 地道名目

與有部的主張相同。

3.2.2 斷除所斷的方式

3.2.2.1 斷除見斷的方式

3.2.2.1.1 漸修者斷除見斷的方式

ཡང་དེ་ཉྱིད་ལས། དེས་ན་དེང་སང་གངས་ཅན་གྱི་ལོངས་འདྱི་ན། མདོ་སེ་པས་དངོས་པོ་ལ་དོན་དམ་བདེན་

པས་ཁྱབ་པ་དང་། དངོས་པོ་ལ་རང་མཚན་དང་རྫས་ཡོད་ཀྱིས་ཁྱབ་པར་འདོད་ན་ནྱི་བཏང་སོམས་སུ་བས་

ནས། བསན་བཅོས་ཆེན་པོའྱི་ལུགས་ཇྱི་ལྟ་བར་བཤད་པའོ། ། ཞེས་དང་། ཀརྨ་ཤྱིང་རྟ་ལས་ཀང་། འདྱིར་ཁ་

ཅྱིག་དངོས་པོ་ཙམ་ལ་དོན་དམ་གྱིས་ཁྱབ་པ་མདོ་སེ་པའྱི་ལུགས་སུ་སྨྲ་བ་ནྱི་མདོ་སེ་པ་ལ་སྐུར་འདེབས་ཡྱིན་

ཏེ། མདོ་སེ་པ་དེ་བེ་སྨྲ་ལས་ཀང་གྲུབ་མཐའ་དམན་པར་བས་པའྱི་ཕྱིར་ཏེ། དེ་ལས་ཀང་ཆོས་ཀྱི་བདག་རྒྱ་

ཆེ་བ་ཞྱིག་འདོད་པར་ཁས་བླངས་པའྱི་ཕྱིར་ཏེ། བེ་ལྨྲས་ཀ་བུམ་ཁང་ཁྱྱིམ་སོགས་ཚོགས་པ་དང་རགས་པའྱི་

ཆོས་དུ་མ་ཞྱིག་རྱིགས་པས་དཔྱད་མྱི་བཟོད་པའྱི་རྫུན་པར་ཁས་བླངས་ལ། མདོ་སེ་པས་དེ་དག་རྱིགས་པས་

དཔྱད་བཟོད་ཀྱི་བདེན་གྲུབ་ཏུ་ཁས་བླངས་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་སོ། །

ལམ་གྱི་རྣམ་གཞག ། གཉྱིས་པ་ལམ་གྱི་རྣམ་གཞག་ལ་གཉྱིས། ས་ལམ་གྱི་རྣམ་གཞག་དང་། སང་བ་སོང་

ཚུལ་ལོ། །དང་པོ་ནྱི་བེ་སྨྲའྱི་སྐབས་དང་མཐུན་ནོ། །

སང་བ་སོང་ཚུལ། གཉྱིས་པ་ལ་གཉྱིས། མཐོང་སང་ཇྱི་ལྟར་སོང་བའྱི་ཚུལ་དང། སྒོམ་སང་ཇྱི་ལྟར་སོང་བའྱི་

ཚུལ་ལོ། །དང་པོ་ལ་གཉྱིས། ལམ་རྱིམ་གྱིས་པའྱི་དབང་དུ་བས་པའྱི་སོང་བ་དང་། ལམ་ཅྱིག་ཅར་བའྱི་དབང་

དུ་བས་པའྱི་སོང་བའོ། །

152 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 153經部宗見

《尊者休息論》14云：「首先，漸修者在見道前十五剎那

中，八轉斷除見所斷惑，其斷除方式如下：首先，苦法忍會直接

斷除欲界的苦諦十惑。」

3.2.2.1.2 頓修者斷除見斷的方式

《尊者休息論》云：「其次，頓修者在見道前十五剎那中，

四轉斷除見所斷惑。」

3.2.2.2 斷除修斷的方式

3.2.2.2.1 漸修者斷除修斷的方式

《尊者休息論》云：「依漸修者來看，前九地會依序斬斷九

品、各有九分的修所斷惑。」

3.2.2.2.2 頓修者斷除修斷的方式

《尊者休息論》云：「頓修者斷除修所斷惑的方式，與薩埵

相同。」

དང་པོ་ནྱི། རེ་བཙུན་ངལ་གསོ་ལས། དང་པོ་ལམ་རྱིམ་གྱིས་པས་ནྱི་མཐོང་ལམ་སྐད་ཅྱིག་མ་བཅོ་ལྔས་

མཐོང་སང་ལན་བརྒྱད་དུ་སོང་བ་ཡྱིན་ནོ། །ཇྱི་ལྟར་སོང་ཞེ་ན། དང་པོ་སྡུག་བསལ་ལ་ཆོས་ཤེས་པའྱི་བཟོད་

པས་འདོད་པ་ཁམས་ཀྱི་སྡུག་བསལ་བདེན་པའྱི་ལོག་ཞུགས་བཅུ་པོ་དེ་དངོས་སུ་སོང་བ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་

གསུངས་སོ། །གཉྱིས་པ ནྱི། དེ་ཉྱིད་ལས། གཉྱིས་པ་ལམ་ཅྱིག་ཅར་བའྱི་དབང་དུ་བས་ན། མཐོང་ལམ་སྐད་

ཅྱིག་མ་བཅོ་ལྔས་མཐོང་སང་ལན་བཞྱིར་སོང་བ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། གཉྱིས་པ་སྒོམ་སང་ཇྱི་ལྟར་

སོང་བའྱི་ཚུལ་ལ་གཉྱིས། ལམ་རྱིམ་གྱིས་པའྱི་དབང་དུ་དང་། ལམ་ཅྱིག་ཅར་བའྱི་དབང་དུ་བས་པ་གཉྱིས་

སོ། །དང་པོ་ནྱི། དེ་ཉྱིད་ལས། ལམ་རྱིམ་གྱིས་པའྱི་དབང་དུ་ན། ས་དགུ་ན་སྒོམ་སང་དགུ་དགུ་ཡོད་པ་དེ་དག་

རྱིམ་གྱིས་སོང་བ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །

154 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 155經部宗見

欽氏的《俱舍論疏．毘曇莊嚴》在解釋「俗智除自品」一句

時說：「我宗認為：經部宗等諸師肯定自證，因此重視體悟自品

也是無我的重要性；上乘師的修所生智則會同時遍觀一切法無

我，頓時遠離貪慾。」

3.3 論述果

3.3.1 介紹涅槃

3.3.1.1 涅槃的本質

《成實論》云：「又心但入無餘泥洹，斷相續時滅、非餘處

滅。如經中說：『以色過諸欲，以無色過色，以滅過諸作念思

惟。』心為作念思惟，要以滅能過，得有餘泥洹、則垢心滅；得

無餘泥洹則，無垢心滅，此是佛法正義。」《噶瑪車乘論》云：

「涅槃的本質，根據《六十正理論註》的說法：『然不具足業惱

因緣，故不生色等事性，故得涅槃。』」

3.3.1.2 涅槃的分類

分成有餘涅槃和無餘涅槃。

གཉྱིས་པ་ནྱི། དེ་ཉྱིད་ལས། གཉྱིས་པ་ལམ་ཅྱིག་ཅར་བའྱི་དབང་དུ་ན། སྒོམ་སང་སོང་ཚུལ་སེམས་དཔའ་དང་

མཐུན་ནོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། ། ཀུན་རྫོབ་གཅྱིག་པུས་རང་ཚོགས་ལས། ། ཞེས་པའྱི་ཐད་ཀྱི་མཆྱིམས་

མཛོད་ལས། མདོ་སེ་པ་ལ་སོགས་པ་ནྱི་རང་རྱིག་འདོད་པས་རང་གྱི་ཚོགས་པའང་བདག་མེད་པར་ཤེས་

པར་འདོད་ལ། ཐེག་པ་གོང་མ་པ་ནྱི་སྒོམ་བྱུང་གྱིས་ཀང་ཆོས་ཐམས་ཅད་བདག་མེད་པ་ཉྱིད་དུ་ཤེས་པ་ཡྱིན་

ལ། ཅྱིག་ཅར་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བའང་ཁོ་བོ་ཅག་འདོད་པ་ཡྱིན་ཏེ། ཞེས་སོགས་གསུངས་སོ། །

འབྲས་བུའྱི་རྣམ་གཞག ། གསུམ་པ་འབྲས་བུའྱི་རྣམ་གཞག་ལ་གསུམ། མྱང་འདས་བཤད་པ། འབྲས་བུ་གང་

ལས་ཉམས་པ་ཡོད་མེད་དཔྱད་པ། གཟུགས་སྐུ་སངས་རྒྱས་མཚན་ཉྱིད་པར་ཁས་མྱི་ལེན་པའྱི་ཚུལ་ལོ། །

མྱང་འདས་བཤད་པ། དང་པོ་ལ་གཉྱིས། ངོ་བོ། དབེ་བའོ། །དང་པོ་ནྱི། བདེན་པ་གྲུབ་པ་ལས། ནམ་ཞྱིག་

སེམས་ལྷག་མ་མེད་པའྱི་མྱང་འདས་ལ་འཇུག་ཅྱིང་རྒྱུན་ཆད་པའྱི་ཚེ་ན་འགོག་པར་གྱུར་ཏེ། མདོ་ལས།

གཟུགས་ཀྱིས་འདོད་ཆགས་དག་ལས་གྲོལ་བ་དང་། གཟུགས་མེད་པས་གཟུགས་ལས་གྲོལ་བ་དང་། འགོག་

པས་ཡྱིད་ལ་བེད་པ་དག་དང་། སེམས་པ་དག་ལས་གྲོལ་བའ།ོ ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། སེམས་ནྱི་ཡྱིད་ལ་བེད་

པ་དང་། སེམས་ཀྱི་རང་བཞྱིན་ཡྱིན་ཞྱིང་། དེ་ལས་གྲོལ་བ་ལ་འགོག་པ་དགོས་ཏེ། ལྷག་མ་དང་བཅས་པའྱི་མྱང་

འདས་ཐོབ་པ་ན་སེམས་དྲྱི་བཅས་འགོག་པར་འགྱུར་བ་དང་། ལྷག་མ་མེད་པའྱི་མྱང་འདས་ཐོབ་པ་ན་སེམས་དྲྱི་

མ་མེད་པ་འགོག་པར་འགྱུར་ཏེ། དེ་ནྱི་བསན་པའྱི་བཤད་སོལ་ཡང་དག་པ་ཡྱིན་ནོ། ། ཞེས་དང་། ཀརྨ་ཤྱིང་རྟ་

ལས། མྱང་འདས་དེའྱི་ངོ་བོ་ནྱི། རྱིགས་པ་དྲུག་ཅུ་པའྱི་འགྲེལ་པ་ལས། འོན་ཀང་རྒྱུ་དང་རྐེན་ལས་དང་ཉོན་

མོངས་པ་མ་ཚང་བ་ལས་གཟུགས་ལ་སོགས་པའྱི་མཚན་ཉྱིད་དངོས་པོའྱི་རང་གྱི་ངོ་བོ་སར་མྱི་སྐེ་བ་གང་

ཡྱིན་པ་དེ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའོ། ། ཞེས་གསུངས་སོ། །གཉྱིས་པ་དབེ་བ་ནྱི། ལྷག་བཅས་དང་ལྷག་མེད་

མྱང་འདས་གཉྱིས་སོ། །

156 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 157經部宗見

3.3.2 探討修行之果是否會退轉

此宗主張，行者不但不可能從初果退轉，也不會從阿羅漢果

退轉；《俱舍釋論》云：「經部師說從阿羅漢亦無退義，彼說應

理。」《安樂豐饒論》云：「經部宗主張：不但初果不會退轉、

阿羅漢果也無從退轉；但二果、三果則有退轉的可能，因為這二

果有可能是以世間道為基礎所得。」《俱舍論疏・童子遊化論》

云：「經部宗認為：無漏之道所得之果是不會退轉的，因為它必

然已根斷煩惱，煩惱不可能再生。經上曾說，聖者以智慧所得之

滅是真實滅。然而，它若是基於世間道而得，那就有可能退轉：

因為世間道無法根斷煩惱。所以，初果與四果必然以無漏道為基

礎方可得，因此不可能退轉；而二、三兩類果的狀況則不一定，

所以有可能會退轉。」

3.3.3 不認為色身是真實的佛

此宗認為色身並非真實的佛，《俱舍論疏．童子遊化論》云：

「經部師也會將色身稱之為真正的佛，但這是在不將道和行者分

開並列的前提下、或是在指涉通用的佛、作為皈依處的佛時，才

會這麼說。事實上，他們不認為色身是真正的佛，因為它帶有所

斷惑、有漏的特性。」

二○一五年九月十四日，噶舉冬季辯經法會文獻編撰組整理於印度達蘭薩拉近地。

འབྲས་བུ་གང་ལས་ཉམས་པ་ཡདོ་མདེ་དཔྱད་པ། གཉྱིས་པ་འབྲས་བུ་གང་ལས་ཉམས་པ་ཡདོ་མདེ་དཔྱད་པ་ནྱི། རྒྱུན་

ཞུགས་འབྲས་བུ་ལས་ཉམས་པ་མདེ་པར་མ་ཟད་དགྲ་བཅམོ་པའྱི་འབྲས་བུ་ལས་ཀང་ཉམས་པ་མདེ་ད།ེ མཛདོ་རང་

འགྲལེ་ལས། མད་ོས་ེཔ་རྣམས་ན་ར།ེ དགྲ་བཅམོ་པ་ཉྱིད་ལས་ཀང་ཡངོས་སུ་ཉམས་པ་མདེ་ད་ོཞསེ་ཟརེ་ཏ།ེ ད་ེཉྱིད་

རྱིགས་པ་ཡྱིན་ན།ོ ། ཞསེ་དང་། གྲུབ་བདའེྱི་དཔྱྱིད་འཇ་ོལས། མད་ོས་ེཔ་ན་ར།ེ མཐངོ་སངོ་སངས་པ་ཉམས་པ་མདེ་

པར་མ་ཟད་དགྲ་བཅོམ་ཉྱིད་ལས་ཀང་ཡོངས་སུ་ཉམས་པ་མདེ་དོ། །ཕྱིར་འོང་དང་ཕྱིར་མྱི་འོང་གྱི་འབྲས་བུ་ལས་ནྱི་

ཡངོས་སུ་ཉམས་པ་སྱིད་ད།ེ འཇྱིག་རྟནེ་པའྱི་ལམ་གྱིས་ཐབོ་པ་སྱིད་པའྱི་ཕྱིར་སམ་དུ་བསམ་པའ་ོཞསེ་ཟརེ་ར།ོ ། ཞསེ་

དང་། གཞནོ་ནུ་རྣམ་རལོ་ལས། མད་ོས་ེཔ་ནྱི། འབྲས་བུ་གང་ཟག་མདེ་ཀྱི་ལམ་གྱིས་ཐབོ་པ་ད་ེལས་ནྱི་ཉམས་པ་མདེ་

ད།ེ དསེ་ཉནོ་མངོས་པའྱི་ས་བནོ་ར་བ་ནས་བཅམོ་པས་སར་ཉནོ་མངོས་པ་སྐ་ེབ་མྱི་སྱིད་པའྱི་ཕྱིར་དང་། མད་ོལས་ཀང་།

འཕགས་པ་ཤསེ་རབ་ཀྱིས་སངས་པ་གང་ཡྱིན་པ་ད་ེནྱི་སངས་པ་ཡྱིན་ན།ོ །ཞསེ་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར་ར།ོ །འཇྱིག་རྟནེ་པའྱི་

ལམ་གྱིས་ཐབོ་པ་ལ་ནྱི་ཉམས་པ་སྱིད་ད།ེ དསེ་ཉནོ་མངོས་པའྱི་ས་བནོ་ར་བ་ནས་འཇམོས་མྱི་ནུས་པའྱི་ཕྱིར་ར།ོ །ད་ེབས་

ན་འབྲས་བུ་ས་ཕྱི་གཉྱིས་ནྱི་ཟག་མདེ་གྱི་ལམ་ཁ་ོནས་ཐབོ་པར་ངསེ་པས་ཉམས་པ་མྱི་སྱིད་ཅྱིང་། བར་པ་གཉྱིས་ནྱི་ལམ་

གཉྱིས་ཀས་ཅྱི་རྱིགས་པར་ཐབོ་ཏུ་རུང་བས་ཉམས་མྱི་ཉམས་གཉྱིས་ཀ་སྱིད་ད།ེ ཞསེ་སགོས་གསུངས་ས།ོ །

གཟུགས་སྐུ་སངས་རྒྱས་མཚན་ཉྱིད་པར་ཁས་མྱི་ལེན་པའྱི་ཚུལ། གསུམ་པ་གཟུགས་སྐུ་སངས་རྒྱས་མཚན་ཉྱིད་

པར་ཁས་མྱི་ལེན་པའྱི་ཚུལ་ནྱི། ལུགས་འདྱིར་གཟུགས་སྐུ་སངས་རྒྱས་མཚན་ཉྱིད་པར་ཁས་མྱི་ལེན་ཏེ། གཞོན་

ནུ་རྣམ་རོལ་ལས། མདོ་སེ་པས་གཟུགས་སྐུ་སངས་རྒྱས་མཚན་ཉྱིད་པར་ཁས་བླངས་པ་ལྟ་བུ་ཞྱིག་ཡོད་པ་ནྱི་ཞེ་

འདོད་ལ་ལམ་དང་གང་ཟག་མ་ཕེ་བའྱི་ཚའེམ། ཡང་ན་སངས་རྒྱས་ཀང་གྲགས་པའྱི་དབང་དུ་བས་ནས་སྐབས་

འགྲོའྱི་ཡུལ་ཙམ་དུ་བཞག་གྱི་དེས་ཀང་སངས་རྒྱས་དངོས་སུ་མྱི་འདོད་དེ། དེ་སང་བ་དང་ཟག་བཅས་སུ་འཇོག་པ་

དེའྱི་གྲུབ་པ་ཡྱིན་པའྱི་ཕྱིར། ཞེས་གསུངས་པའྱི་ཕྱིར་རོ། ། ཕྱི་ལོ་༢༠༡༥་ཟ་བ་༠༩ ཚསེ་ ༡༤ ཉྱིན་འཕགས་ཡུལ་ཛྦྰ་ལནྡ་རའྱི་ཉེ་

འགྲམ་དུ་བཀའ་བརྒྱུད་དགུན་ཆོས་ཡྱིག་ཆ་ཕོགས་སྒྱིག་ཚགེས་པས་ལེགས་པར་བསྒྱིགས་སོ། །

158 四部宗義・達波噶舉莊嚴論──小乘篇 159

朱家慶 20000Likko hung 14893蘇吟豐 20500汪靜玉 14297鍾靖媚 6000黃瑞祺 6000童祐鼎 5000歐陽美 5000黃耀正 3000江苓芳 3000林棨欣 3000李思緯 2547張哲維 2399王信元 2250莊詠絮 1948梁紫鈺 1500吳宗憲 1500翁明初 1500翁葉美惠 1500游芝蕙 1500翁英雁 1500翁英鸞 1500翁國維 1500翁欣儀 1500盛子麟 1500陳行慧身上冤親債主 1500陳周康累世冤親債主 1500高安莉累世冤親債主 1500陳行葳累世冤親債主 1500龍潭分局 1500

噶瑪善藏宗慈 1500張心榆 1500莫汝梅 1500曹容榕 1049張民昇 1049余天富闔家 1000陳乙賓 1000莊博鈞 750高瑞月 750李義澤 750王秀鳳闔家 750亡者黃依花 750歐陽美 500鄭承甫 500陳盈蓁 500張大同 500陳丁信 450劉致鋐 300噶瑪妙悲 150吳青玥 150鄭竣安 150陳明志 150王敏 150ཀརྨ་མོས་བྱང་། 150蘇奕夫 80林麗娟 35楊雪 35黃全良 35黃全利 35

贊助芳名錄

此論翻譯計畫隸屬【解脫協會 2019 年專案─顯密磐石】

此專案編列於 2019 年一月 共需基本資金新台幣 960,000 元

2018 年一月一日至 2018 年五月三十一日

贊助收入共計新台幣 623,302 元

本計畫餘新台幣 336,698 元待募

此計畫上一本出版品（2019 年二月廿八日出版）餘資金 181,255 元

2019 年二月一日至五月三十一日，共得贊助 148,552 元，餘資金 329,807 元

本書開支表

項目 金額

平台交易手續費 2％ 2970 元新台幣

翻譯費 80,000 元新台幣

藏文打字費 20,000 元新台幣

設計費 21,000 元新台幣

編輯費 7,500 元新台幣

共計 131,470 元新台幣 餘額約 198,337 元新台幣

餘額持續作為本年度計畫推行資金

作者│第十七世大寶法王、噶舉冬季辯經法會文獻編撰組

譯者│羅卓仁謙

審校│羅卓仁謙、汪靜玉

編輯│江致潔

美術設計│林銀玲

翻譯計畫執行│解脫協會

計畫發起人│羅卓仁謙

出版單位│解脫協會

電子信箱│ info@mokshah.org

網址│mokshah.org

《四部宗義・達波噶舉莊嚴論》小乘篇