LIMBAS | NATZIONES | CULTURAS | noas | documentos | intervistas

PAPIROS

GHENNÀRGIU > 2011

NOAS1

Intervista a su binchidorede su PRÈMIU DELEDDA 2010 (setzione sarda)

Giuanne Frantziscu PintoreAUTORE DE

pàg. 4

Limba, literadurae iscritores sardos, oe 05 Nucleare in Sardigna?

No lu bolimus! 08 Israele e Palestina: duos istados in paghe e armonia?10

Sa Losa de Osana

i n s a l i m b a , s e m u s n a t z i o n e

Ite mi dat sa limba sarda? Sa possibilidade de contare sas intrannas prus fundudas de sa

Sardigna e, duncas, de su mundu” “

2NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Sa crisi de s’autonomia sarda e sa resessida bona de sos protzessos de autodeterminatzione de pòpulos minores ant fatu auguràbile, dae bandas de fortzas polìticas medas, unu protzessu anàlogu in Sardigna.

S’ìsula nostra, chi tenet una cunsistèntzia si no àteru territoriale aguale a sa de Israele o de s’Islovènia, e prus manna a beru de sa de deghinas de Istados prus minores che a Malta, at giai isperimentadu dae sèculos sa possibilidade de provìdere dae sesi a su sustentamentu suo, macari isrobbada dae domìnios coloniales medas. Itàlia e Sardigna, a ant a pòdere fàghere a mancu s’una de s’àtera, comente est giai capitadu pro sèculos? Forsis eja, si finas s’Europa at a èssere bona a si torrare a disinnare subra de sa base de sas natziones, colende·nche su pecadu originale e sos difetos de sos istados-natzione de como.

In s’istòria de sos pòpulos, b’at èpocas in ue prevalet s’idea chi a s’agregare in entidades istatales prus mannas e tzentralizadas siat unu profetu pro totus, e èpocas, che a sa nostra, in ue prevalet su contràriu. Sos Istados-natzione mannos, eredes de sa rivolutzione frantze-sa (che a s’italianu), formados dae una natzione majoritària chi nd’inglobat prus minores, neghende·lis s’identidade colletiva e un’isvilupu prenu, a su sòlitu si rivelant unu dannu mannu pro sas natziones minores che a sa sarda.

S’italianidade de sos Sardos, de su restu, cunsiderada in s’arcu de sèculos, est a beru de pagu contu, frutu tardivu de s’intrada casuale de su Rennu de Sardigna in s’òrbita “italiana”, intre su 1713/1718 e su 1861. Nudda chi s’assimìget a un’issèberu lìberu nostru. In intro de custu arcu de tempus, sa “fusione” de su 1847 paret s’ùrtima trampa fata a sos Sardos dae sas oligarchias isulanas minores chi, in s’illusione de bogare profetu dae sa cumpartetzipatzione a su podere, renuntziaiant, in nùmene nostru, a su regìmene istamentàriu chi possediamus. Su 1861, in fines, at sinnadu s’agabbu mìseru de su Rennu de Sardigna, nàschidu in su 1324 non pro realizare una sugetividade istitutzionale de sos Sardos, ma pro nd’impedire una organi-zatzione istatuale indipendente e unitària a òpera de sos Giùighes de Arborea.

Chi oe su sentimentu natzionale sardu siat leende semper prus fortza est una cosa chi non si podet negare. Gasi sa Sardigna espressat una personalidade natzionale crara, una pulsione istòrica mai mancada e rifletet una tendèntzia generale a fraigare unu mundu de natziones-istadu, chi si cherent liberare iscumitende subra de su fràigu de sa soverania issoro, in forma cunfederada o indipendente.

Su nùmeru de sos Istados est aumentende sena chi “nche ruat su mundu”. Pro ite a ri-nuntziare a una soverania possìbile de sos Sardos otenta in foras de sos cuadros istitutzionales de como, si cun custu protzessu amus a pòdere otènnere s’isvilupu culturale, econòmicu, lin-guìsticu, materiale e immateriale de sa natzione sarda? Amus a pòdere fraigare unu destinu mègius e bastare a nois etotu, cun una soverania prena. Forsis finas perdende carchi comodi-dade, sutraende·nos a sos carinnos de s’assitentzialismu e de sa dipendèntzia.

A cumintzare cun sa denùntzia de sa “fusione” de su 1847 e cun su recùperu de una sugeti-vidade de natzione paris a sa de sa natzione italiana, in intro de s’Istadu italianu chi est erede diretu de su Rennu de Sardigna, est unu passu a dae antis pro sa soverania nostra. Duncas, tocat a votare una lege de sos printzìpios fundadores de sa Natzione sarda e de s’istrategia de soverania chi sos Sardos cherent sighire, pro afirmare, a su nessi, chi s’Istadu in ue semus est pluri-natzionale: italianu, sardu, friulanu e totu gasi.

Ma sa voluntade noa de autodeterminatzione e soverania natzionale sarda at a tènnere sensu si at a èssere coerente e profetosa, pessada a tapas, a mòdulos de soverania otenta. Si, tantu pro cumintzare, giai dae como, sena isetare una indipendèntzia ipotètica o possìbile, to-tu sas fortzas polìticas ant a èssere bonas a votare una lege bera de polìtica linguìstica chi diat ufitzialidade prena, in totu sos àmbitos e usos, a sa limba sarda, chi est motore distintivu de s’identidade nostra, mèdiu de comunicatzione indispensàbile pro èssere Sardos, tando amus a pòdere nàrrere de èssere in su caminu giustu.

Si no est chi s’indipendentismu espressadu dae unas cantas fortzas polìticas est petzi un’esageratzione verbale, impressida, pro esortzizare su podere eversivu de su cuntzetu de

“indipendèntzia” pesadu cun carchi profetu eletorale dae carchi movimentu, o una minetza-ricatu fata a Roma pro nche tirare àteru assistentzialismu.

DIEGU CORRÀINE

Sardigna soverana? ATUALIDADE

In Sardigna est creschende su sentimentu e sa cussèntzia natzionale. Ma est !nas semper prus profundu su protzessu de isnatzionalizatzione e de assimilatzione linguìstica e culturale de sos Sardos. Sos mannos chi connoschent e pràticant su sardu sunt su 70% ma sos pitzinnos petzi su 13%. Duncas, est in perìgulu sa trasmissione linguìstica intergeneratzionale. No est sa prima bia chi lu semus narende.

Sena limba non b’at natzione. Si non b’at natzione, comente podimus pretèndere chi crescat unu movimentu pro sa soverania? Comente pessamus de bi pòdere arribbare?

A dolu mannu, sa risposta de su movimentu natzionale sardu no est proportzionada a su perìgulu chi amus in pessu numenadu.

Oramai est craru chi b’at una diferèntzia manna intre su movimentu linguìsticu, chi faeddat in sardu, e su movimentu polìticu, chi preferit s’italianu. Su prus de sos forum, de sa propaganda e de s’atzione polìtica issoro est fata in italianu.

Chi sas fortzas polìticas italianas in Sardigna prefèrgiant s’italianu non nos ispantat. Ma chi sos movimentos indipendentistas prefèrgiant s’italianu o s’inglesu in sa propaganda e in sas atziones issoro, imbetzes, nos ispantat, ca custa manera de operare servit a agiuare su protzessu de isnatzionalizatzione. Nos dolet a lu nàrrere, ma est gosi.

Ite isetamus a cambiare? Una soverania cras la podimus fraigare si dae oe fraigamus una muru culturale e lingùisticu contra a su protzessu de isnatzionalizatzione e assimilatzione.

Si non cumintzamus deretu, mai amus a resessire a nos autodeterminare. Lu devimus fàghere como, ca cras at a èssere peus. Lu devimus fàghere nois, ca petzi nois, sos Sardos, tenimus interessu a sarvare e afortire sa limba e s’identidade nostra.

E tando podimus bìnchere petzi istabilende, cadaunu de nois, dae deretu, de fàghere sa parte nostra. Duncas, chie est natzionalista, indipendentista, detzidat de cambiare limba, de impreare su sardu in cale si siat ocasione e àmbitu possìbile. Nos amus a afortire nois e s’at a afortire sa limba e sa natzione sarda.

Si lu faghimus totus, pessones, assòtzios, movimentos, istabilimus giai unu territòriu linguìsticu liberadu, semper prus mannu cantu prus manna at a èssere sa cantidade de pessones chi pràticant sa limba sarda.

Sa soverania si fràigat passu cun passu, in sa pràtica, !nas cun sa resistèntzia natzionale chi est !nas resistèntzia linguìstica. EJA

E D I T O R I A L E

Contra a s’isnatzionalizatzione e a s’assimilatzione linguìstica

In Cussìgiu regionale, dae su 21 a su 28 de cabudanni de su 2010, est istada aberta sa sessione pro sas riformas, cun noe motziones subra de indipendèntzia e soverania. Positziones diferentes meda, chi no ant giutu galu a càmbios istitutzionales epocales, sende chi sos Sardos nde diant tènnere bisòngiu.

Progetu realizadu !nas cun sa partetzipatzione de saREGIONE AUTÒNOMA DE SARDIGNA

L.R. 26/97 subra de sa limba e de sa cultura sarda

NOASNOAS

3

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Sas natziones bolent detzìdere s’istadu issoro8 PREGONTAS E RISPOSTAS

1Dae ite benit sa crèschida de su senti-mentu natzionale, essida a craru in elet-ziones reghentes?

In sos ùrtimos 40 annos, movimentos e intel-letuales ant analizadu sa cunditzione de sos Sardos de como e s’istòria nostra dae unu puntu de vista nou, pretendende ufitzialida-de pro sa limba sarda e liberatzione natzio-nale e soverania pro sos Sardos, foras dae sa dipendèntzia dae s’istadu italianu. A connò-schere s’istòria, a ischire chi sos Sardos amus tentu sèculos de soverania sena bisòngiu de nemos, est agiuende mescamente sos giòva-nos a crèere a unu tempus venidore in ue nos podimus guvernare mègius a sa sola. Sa cri-si mundiale de sos istados-natziones, de sos istados-presone, e sa nàschida de istados noos nos narat chi est possìbile finas pro nois. Sas prospetivas polìticas de sa Sardigna de oe no assimìgiant in nudda a sa de 40 annos como. In su panorama polìticu oramai b’at s’idea de nos guvernare a sa sola. S’idea de indipendèntzia est marchende s’agenda po-lìtica de oe e nemos podet fàghere a mancu de si cunfrontare cun custa prospetiva aberta dae sos movimentos indipendentistas!

2Ite devimus fàghere, totus, pro colare dae su sentimentu a sa “cussèntzia” nat-zionale?

Su sentimentu est unu fogu chi ti brùsiat e ti mantenet ischidu, est una reatzione de amore pro sa terra, pro s’istòria, pro sa limba, pro sa cultura, ma arriscat de abbarrare personale, firmu o passivu, si non si trasformat. Ma est sa molla chi nos ponet a cùrrere pro arribbare a... sa cussèntzia. Sa cussèntzia natzionale si fraigat istudiende su presente e su passadu, cunfrontende·si cun sos àteros, disinnende unu cambiamentu colletivu, natzionale, po-lìticu e culturale. Ma finas custu, pro èssere coerente, pretendet unu cambiamentu per-sonale, a praticare sa limba sarda in totue, a l’imparare si no la cosnnoschimus. In pràti-ca devimus fraigare sa soverania in intro de nois etotu, ma in pare cun sos àteros. Duncas formende movimentos pro sos deretos colle-tivos e sa soverania, in cale si siat setore de sa sotziedade. Sa cussèntzia natzionale chi tenet unu progetu de liberatzione e de sove-rania no est unu giogu o una trampa pro leare votos dae sa gente istraca de sos lìmites re-gionalistas e autonomistas. No est mancu unu medàllia pro si fàghere bellos cun sos àteros, cun sa voluntade de èssere ùnicos.Devimus tènnere totu s’interessu a ispainare in totue sa cussèntzia natzionale sarda, a la fàghe-

re intrare in totue. Semus seguros chi totu at a dare frutu.

3Ite tocat a fàghere pro fraigare cun àte-ras fortzas polìticas unu progetu natzio-nale comunu?

Sa natzione est, pro natura sua, una comuni-dade manna, in ue sunt rapresentadas totu sas classes. Pro more de s’istòria nostra, de s’istru-tura sotziale e de s’economia, sa majoria de sos Sardos, de cale si siat cultura polìtica o classe, est interessda a unu progetu pro essire dae sa dipendèntzia. Si los cherimus interessare a cu-stu progetu, non podimus èssere presumidos e andare a sa sola comente movimentu sove-ranista, pessende chi sos àteros non servint o non cumprendent. Devimus crarire chi unu protzessu soveranista est populare e no elitàriu, chi cada classe o categoria, dae s’indipendènt-zia nche podet tirare su profetu e su cumbèniu suo. Sos chi rapresentant sos interessos de s’i-stadu italianu sun una minoria a beru. A bandas de custu, su giogu democràticu at a favorire una tendèntzia ideològica o s’àtera.

4Non tenimus peruna possibilidade de fraigare in pagos una Sardigna sovera-na. Ite programa diat pòdere aunire sa

majoria de sos Sardos?Est craru, sena a su mancu su 60% de sos Sardos (ma nois creimus chi podimus èssere de prus) e unu protzessu democràticu e pat-zìficu, no est possìbile peruna indipendèntzia. S’indipendèntzia devet èssere gasi fraigada bene chi agradet e cuntentet finas sa minoria contrària!E tando s’isfrutamentu de sas risorsas natu-rales e umanas nostras, su cuncàmbiu a pare de risorsas naturales e umanas cun àteras co-munidades natzionales, est sa base prima de un’isvilupu echilibradu e indipendente. Nos cherimus guvernare “a sa sola” ma non che-rimus abbarrare “solos”. Non cherimus fuire dae una presone impresonende·nos a sa sola!In prus, comente amus giai naradu, cada classe o categoria tenet interessos chi devent èssere rapresentados in unu progetu de soverania. Isvilupare un’identidade natzionale basada in s’impreu normale e ufitziale de sa limba sarda no est nen de dereta nen de manca e interessat a totus de seguru.Creimus chi non bastet chi su movimentu in-dipendentista, a sa sola, leet votos bastantes a nch’arribbare a su 60% e prus. Sos indipenden-tistas podent finas tènnere unu progetu craru ma lu devent cunfrontare no impònnere. At a pàrrere paradossale, ma unu progetu mannu e conclusivu tocat a l’iscrìere finas cun culturas

polìticas no indipendentistas! Devimus abèr-rere una fase costituente cun totu sos interes-sados, pro definire totu sos puntos de su pro-grama. Non devimus èssere nois a esclùdere a nemos!

5Su sardu est sa limba istòrica nostra, mo-tore e alimentu de s’identidade natzio-nale. O nono?

Su protzessu de assimilatzione linguìstica a s’italianu est ponende in dificultade manna sa limba sarda. Tocat a li parare fronte gherende pro s’ufitzialidade efetiva de su sardu, ma finas afortende s’impreu de su sardu in cada àmbitu e usu. Lu devet fàghere mescamente su movi-mentu natzionale, in sa propaganda, in s’atzio-ne polìtica, in sas relatziones interpersonales. Ma finas sas àteras fortzas polìticas e culturales chi intrant in unu progetu natzionale sardu de-vent fàghere sa parte issoro.

6Subra de cale bases podimus fraigare un’isvilupu semper prus autòdetermi-nadu?

Formende o afortende movimentos chi frài-ghent partes de soverania giai dae como, pra-tichende isvilupu alternativu in su guvernu de sas risorsas naturales, in s’artesania, in su turismu, in sa cultura, in sa massaria e in su pastoriu. Su movimentu reghente de sos pa-tores. oe, podet èssere su primu a isperimen-tare una prospetiva de isvilupu a largu dae sa dipendèntzia e dae s’assitentzialismu.

7Sas natziones “minores” che a sa sarda podent galu tènnere !de in sos istados-natzione o bolent detzìdere a sa sola?

Bi cheret pagu a cumprèndere chi benit mègius a guvernare unu territòriu si lu faghet sa co-munidade natzionale chi s’est formada e cre-schet dinamicamente in cussu territòriu. Sos difetos de sos Sardos non podent bastare a nos cumbìnchere chi est mègius chi nos gu-vernent sos de foras. Cherimus torrare a su de-retu de nos guvernare chi nos nch’ant catzadu sos domìnios coloniales catalanu, ispagnolu e italianu! E cando nd’amus a tènnere sa fortza, devimus pretèndere unu referendum de auto-determinatzione.

8In Europa, cales sunt sas esperièntzias de liberatziones prus interessantes?De seguru sa Catalugna, mescamente dae

un’annu a custu chirru, ca est esperimenten-de unu protzessu populare, democràticu, no ideològicu ma natzionale a beru, de caminu de indipendèntzia. Sas eletziones de su 29/11 sunt istadas un’eventu positivu, finas pro nois. A pustis benint sos modellos diferentes de Iscòtzia, Galles, Islovènia, Malta. EJA

PUNTU E A CABU

T E M A S D E A T U A L I D A D E

4NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

S’identidade de sa literadura sarda

Dae cando, in su 1989, as bintu su prèmiu Casted-du de sa Fae cun SU ZOGU, ite b’at cambiadu in su mundu de sa literadura in sardu?Est cambiada sa cantidade e sa calidade. Su chi trinta annos como pariat un’abbentu de pagos s’est bortende in unu corpus literàriu fatu de romanzos meda e de narrativa de livellu inter-natzionale. Cun cosas bonas, àteras metzanas, àteras lègias, comente càpitat in sa literadura de totu su mundu.E in sa limba sarda ite b’at cambiadu in totu custu tempus?B’at, a mie mi paret, prus atentu a sa cali-dade e a sa coerèntzia de iscritura. Su libru meu est iscritu impreende sas normas de sa Limba sarda comuna e pagos si nde sunt sa-pidos. Custu cheret nàrrere chi un’istandard est possìbile e, prus de àteru, chi su chi b’est no est artifitziale, bidu chi produit unu contu dinnu de èssere premiadu.No est chi calicunu preferit a iscrìere comente li paret ca a imparare règulas bi cheret isfortzu?Craru chi eja. Bi nd’at, e bi nd’at galu medas. Sa maladia de su de iscrìere comente si faeddat est mala a sanare, giai chi b’at tropu maistros chi no imparant sas règulas chi imparant pro sas àteras limbas. Perunu maistru de frantze-su diat atzetare dae unu dischente chi iscriat “muà” pro “moi”, ma atzetat chi “est” s’iscriat “er”, “es”, “esti” e gasi sighende. Macari gasi, deo ispe-ro, chi libros che a su meu e de àteros autores “fatzant iscola”.Ite ligat «Su zogu», e «Sa losa de Osana»?Sunt presas dae unu cunsideru: in sardu non si podet iscrìere petzi de su tempus coladu, de una casta de sotziedade firma, fata de bandi-dos e pastores, mannois cara a sa tziminera. Si podet - e deo pesso si depet - faeddare de sa sotziedade de oe in unu intritzu cun su pas-sadu e cun su venidore.Pro ite polìticos e istudiados preferint a nàrrere chi sa limba nostra no est de importu mannu?Naradu cun totu su respetu chi lis pertocat a chie tenet ideas diferentes dae sa mea, est unu tontìghine mannu, mannu meda. In pri-mis ca cada limba, manna o minore chi siat. est de importu mannu: cabet su cuntzetu de su mundu de chie la faeddat, sa Weltanschau-ung chi est pròpia de chie la faeddat. Lassen-de mòrrere una limba si cuntrìbuit a mòrrere unu pòpulu.E in prus, si una identidade natzionale o fi-nas personale no est presa a una limba, cheret nàrrere chi est presa petzi a datos materiales. S’economitzismu at fatu bastante disacatos in Sardigna, pro b’amorare galu.

Pro ite sos mèdios de informatzione sardos non leant in cunsideru sa literadura in sardu? Tzensu-ra o provintzialismu?Deo pesso chi una siat sa resone primària: chi una sotziedade chi istimat sa limba sua e la ponet a fundamentu suo (lassende lìberos sos membros suos de l’impreare o de no l’impre-are, craru) càmbiat su manìgiu polìticu suo: depet tènnere classes dirigentes indipenden-tes dae sa sienda polìtica, econòmica e cul-turale italòfona. E est custu chi mescamente timent sos meres de sa sienda culturale: gior-nales, televisiones, universidade mescamen-te. E sigomente lu timent, o chircant de cuare sa limba o li faghent sa gherra a s’iscarada.Ite podimus faghere pro parare fronte a sos in-tentos de assimilatzione e autocolonialismu?Sighire a traballare e gherrare cun sa polìti-ca (sa chi podet cambiare sas cosas: est s’arte sua), sena pessare chi siat unu monte malu a trèmere.It’as fatu, literariamente, dae su 89 a oe?Apo sighidu a iscrìere, publichende sos roman-zos Nurài, Morte de unu presidente e custu, Sa losa de Osana. In prus àteros libros in italianu. Tènnere duas limbas e las manigiare est una ri-chesa chi sos monolìngues non tenent, macari siant prus ricos de mime.Ite diferèntzia l’agatas cando iscries in sardu o in italianu ? Descries mundos diferentes o nono?Bella dimanda. Su beru, faeddo de su ma-tessi mundu, su sardu, declinadu in maneras sèmpere diferentes, ma sunt sos mundos in-teriores chi sunt diferentes. Su chi est ditadu pròpiu dae sa limba impreada.In antis as cumintzadu cun s’italianu, a pustis ses arribbadu a su sardu. Comente est capitadu?In su cumintzu, naramus in antis de su 1980, s’italianu fiat un’òbrigu ca su sardu no l’ischia, macari l’aere cumpresu e a bellu a bellu faed-dadu cun timòria e pistighìngiu. Sete o oto annos de pustis fia a tretu de l’iscrìere. Duncas non cumprendo chie pessat chi non si potzat imparare su sardu comente cale si siat limba de su mundu.Duncas !nas àteros iscritores lu diant podere fa-ghere?Non tèngio peruna duda. Est una chistione de voluntade e de gana, ischende, craru, chi unu romanzu in sardu no at a bèndere mai chentu mìgia e prus còpias. Est, comente a nàrrere, chi pro como e finas a cando su sardu no at a èssere ufitziale e normale, ispartzinadu in totu sa sotziedade sarda, si faghet in literadu-ra su chi in economia li narant “accumulazio-ne del capitale”.

Pro ite medas iscritores sardos in italianu non si provant cun su sardu?In parte, pesso chi b’apat sa timòria de non resessire a nàrrere in sardu su chi si podet nàrrere in àteras limbas. Sèculos de domì-niu linguìsticu non si ponent a bandas gasi. E in parte est sa tzertesa chi in sardu unu non potzat campare de literadura, pro bravu chi siat. Pro su prus de nois at a èssere gasi, ma si in Sardigna essit a campu un’iscritore bravu meda, unu Salinger pro nàrrere, finas custa timòria non bi diat dèpere èssere.Ma est finas craru chi unu podet èssere finas Salinger in Sardigna, ma si sos media non si nd’abìgiant, si sa sienda culturale si ponet de rugradis contra a sa limba sarda ca est limba sarda, pagu isperu b’at.Ite ti cunsentit e dat su sardu , a tie, de diferente dae su chi ti dat s’italianu?Ite mi dat? Sa possibilidade de contare sas in-trannas prus fundudas de sa Sardigna e, dun-cas, de su mundu.Andamus a visitare SA LOSA DE OSANA. Cale est s’istoria in curtzu?Est su contu de una archeòloga de prima essi-da chi s’afrontat cun su mundu de sa baronia universitària e de sas Suprintendèntzias ar-cheològicas. Faghet una iscoberta manna, sa losa de Osana, e iscoberit puru chi sa vulgata cunsolidada dae s’Acadèmia non permitit chi bi siat cosa non connota.S’iscritore, oe, a la tenet una funtzione “didàtica”, sotziale o ideale chi siat? Naramus chi su tempus de sa “literatura impin-nada” est, mancu male, agabbadu. Sa funtzione didàtica de sos romanzos in sardu tando po-det èssere de duas castas. Sa prima: fàghere a cantzos s’imàgine chi de sa Sardigna ant fraiga-du in foras e, a dolu mannu, in intro de s’ìsula, e nde fraigare una noa. Sa segunda est de mu-strare chi impreende su sardu si podet iscrìere de totu, dae sos romanzos a sa filosofia. Pro cu-stu, craru, est pretzisu chi sos iscritores in sardu —chi sunt medas e semper de prus— imparent a impreare una limba natzionale e non canto-nale. Bi nd’at a àere de tempus, in su venidore, de cuncordare una “literadura dialetale”.No mi pares un’iscritore chi si cheret pasare, a pu-stis de unu prèmiu. Ite b’at in sa pinna tua, como?So iscriende unu romanzu in italianu chi est iscritu dae unu sardu, faeddat de unu giòvanu sardu de oe, 2010, tenet a teatru sa Terraman-na e contat fatos polìticos, sotziales e culturales de unu istadu sardu galu a mudare in italianu... Àteru non naro.

PREGONTAS DE DIEGU CORRÀINE

INTERVISTA

P R È M I U G R À T Z I A D E L E D D A 2 0 1 0

Faeddamus cun Giuanne Frantziscu Pintore, binchidore de su “Deledda” in sa setzione sarda, cun su romanzuSA LOSA DE OSANA

5

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

A su sòlitu, cando cherimus definire una literadura, lu faghimus cun un’agetivu chi si riferit a sa limba chi est iscrita un’òpera, chi est, a su sòlitu, sa limba “pròpia” de unu lo-gu/pòpulu chi nd’espressat sa continuidade istòrica, comente narat sa matessi lege istata-le 482/99 chi tutelat sas limbas de sas minorias “istòricas”. E su sardu est sa limba pròpia, istòrica, de sos Sardos, in sos ùrtimos milli annos. Catalanu, ispagnolu, italianu sunt, a nàrrere sa veridade, istràngias, esternas, non “pròpias”. Mancu si s’italianu diat pònnere a banda in manera definitiva (eventualidade chi no m’àuguro) su sardu, mancu tando si diat cambiare in limba nostra pròpia, ca non diat èssere, macari gasi, sa limba chi prendet sos sardos cun su tempus coladu. Semper e cando, finas a cando custu non càpitet, amus a tènnere totu su deretu a una polìtica lin-guìstica pro fàghere a manera chi su sardu siat ufitziale in cada àmbitu e impreu. Galu de prus si amus a èssere soveranos.

Duncas, cando si faeddat de literadura americana, polaca, ungheresa, fìnnica, grega, benit in mente chi si tratat de òperas iscritas in sa limba “pròpia” issoro. Una casu parti-culare, totu diferente, est su de sa literadu-ra ebràica, chi oe in manera cunventzionale identificamus cun sa limba ebràica (sa de Oz, Yehoshua e àteros) chi modernamente s’est formada e est ufitziale in Israele, chi cheret distinta dae sa literadura yiddish (sa de su po-

lacu I. Singer), macari ambas pertochent a su pòpulu ebràicu.

Un’àteru casu est su de sas literaduras de istados ex coloniales, in ue sos poderes in-dipendentes noos ant isseberadu frantzesu, portughesu, ispagnolu o inglesu comente lim-bas ufitziales. Tando faeddamus di literadura francòfona, lusòfona, etc. Ma cando naramus literadura djula, swahili, sango o kikongo nos semus riferende a sa limba djula, swahili, sango o kikongo. E gasi, s’iscritore keniota Ngugi Wa Thiong’o aparteniat a sa literadura inglesa de Àfrica cando iscriiat in inglesu, ma apartenet a sa literadura kikuyu dae cando at detzìdidu de iscrìere petzi in kikuyu.

Pasolini, friulanu, ma de duas literadurasPro torrare prus a curtzu a nois, sas litera-

duras brètone, gallesa, catalana, basca, galit-ziana, romantza, ladina, sunt cussas chi s’e-spressant in sas limbas rispetivas. Si nono, ite sentidu diat tènnere a las definire cun custos agetivos? Duncas, sa literadura sarda at a ès-sere sa chi est in sardu, finas cando s’iscritore non siat sardu de nàschida. S’iscritore, im-betzes, s’at a pòdere espressare in prus lim-bas (e, tando, sas òperas suas ant a apartèn-nere a sa literadura de sa limba rispetiva), ma at a èssere cunsideradu sardu, friulanu, ladinu pro s’orìgine sua. Su friulanu Pasoli-ni apartenet a sa literadura friulana cun sas òperas in friulanu, a s’italiana cun sas òperas

in italianu. A collocare Pasolini in intro de sa literadura friulana petzia pro s’orìgine sua mi paret chi non siat giustu e chi siat a lu mini-mare. Pro su matessi arresonamentu, Gràtzia Deledda est totu in intro de sa literadura ita-liana. In prus, in Sardigna b’at àteras bator limbas reconnotas giuricamente in prus de su sardu (gadduresu, aligheresu, tabarchinu, tataresu), ma a nemos l’artiat a conca de atri-buire Bianca Pitzorno, chi iscriet in italianu macari siat nàschida in Tàtari, a sa literadura tataresa. Pitzorno “est” literadura italiana.

In càmbiu, cando faeddamus de “literadu-ras de su Kènia, de s’Ispagna, de sa Sardigna”, nos riferimus a su fatu chi in intro de cada paisu si faeddant limbas medas, ma sena nos riferire a peruna in particulare. Sa cosa curio-sa est chi unos cantos iscritores incaminados a un’èsitu literàriu mannu, forsis finas pro neutralizare incoerèntzias polìticas possìbile, diant chèrrere chi sas òperas issoro in italianu siant cunsideradas comente apartenentes a sa literadura sarda, prontos a si nch’andare, pes-so, a intro de sa literadura italiana, cando ant a tènnere, comente tèngio s’isperu, un’èsitu mannu meda. Iscriant in sardu pro fàghere literadura sarda. A pònnere totu in sa mates-si labia non servit a nemos, prus pagu a chie faghet literadura. S’identidade sarda, siat sa literària siat sa natzionale, est ligada a sa lim-ba “pròpia”, a su sardu.

DIEGU CORRÀINE

Limba, literadura e iscritores sardos, oe

CHISTIONES

!Petzi si est iscrita in sardu podimus nàrrere chi est literadura sarda ! Su sardu est sa limba pròpia, istòrica, de sos Sardos ! Gràtzia Deledda est totu in intro de sa literadura italiana

LIBR

OS

ALTAN / Ed. Papirosformadu 15 * 15 cmPàginas 18 / Preju 5,5

www.papiros.it

In Libreria, ALTAN in limba sarda

In web... http://limbas.tempusnostru.it> NOAS > PÀRRERES > EVENTOS> INTERVISTAS > ÀTERAS LIMBAS > ÀTERAS NATZIONES > INFORMÀTICA > DOCUMENTOS > LIBROS > NATZIONES > GLOSSÀRIU

Progetu realizadu cun sa partetzipatzione de sa REGIONE AUTÒNOMA DE SARDIGNA

L.R. 26/97 subra de sa limba e de sa cultura sarda

6NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Perìgulos pro s’identidade econòmica nostra: crisi de su pastoriu e delocalizatzione

“Pastores dae totu sos cuiles / aboghinade a foras a foras” cantaiat Luisu Marteddu, po-eta mannu e sìndigu de Oroteddi. Tando sos pastores fiant prus de baranta mìgia, como sunt torrados a pagu prus o mancu 20 mìgia. Macari gasi, sa “ratzionalizatzione” - chi, fata in àteros àmbitos de traballu, aiat pesadu su mundu – no est andada a profetu de sos pa-stores e de sas famìlias insoro. Chi istant, co-mente narant su Movimentu pastores sardos e sos sindicados issoro, semper peus.

Su late pagadu a istracu baratu dae sos industriales, una polìtica econòmica chi dae semper pagu s’interessat de su pastoriu, s’issèberu de si ghetare a produire cantidades tropu mannas de casu romanu, su fatu chi cu-stu in Amèrica non si bendet prus che a una bia, 60 mìgia de cuintales de romanu ammas-sadu e sena bèndidu, sa polìtica agrària de su guvernu italianu e de s’Europa chi faghet fìgios (sos produtores de late bàchinu) e fi-giàstros (sos chi pesant berbeghes e cabras). Medas sunt sas càusas de una crisi annu cun annu semper prus manna, ma prus de totu b’at in printzìpiu sa polìtica assistentzialista chi, nàschida si podet dare pro li dare una manu de agiudu a unu mundu produtivu in anneu, s’est bortada in una trampa pròpiu pro chie nde deviat leare profetu.

Dae imprendidores, su chi, su beru, sos pa-stores sunt, custa polìtica los at bortados in clientes de sa polìtica: a issa s’est pedidu con-tributos pro sa sicanna e pro sas alluviones,

non de amaniare progetos contra a sa sicanna e contra a sas temporadas malas; machinones pro colare in caminos iscontzos non s’acontzu de sos caminos in sos sartos. Finas in sa pe-lea chi ant cumintzadu, duncas, paris cun ri-formas chi diant pòdere servire in su tempus venidore pro isvilupare su pastoriu, non man-cant de pedire contributos de badas, 15 mìgia de èuros cada pastore. Su Consìgiu regionale at naradu chi eja (cun sa contrariedade de sos sardistas): como est a bìdere in ue agatare cu-stu dinare. No at a èssere a punta a giosso.

Demagogia e assistentzialismuDemagogia a bandas, de àteru, benit ma-

le a chie si siat de nàrrere male fatu. In s’in-dùstria, guvernos sardos e italianos ant po-stu in sos annos una cantidade de dinare de ispantu, su prus pro pagare salàrios e istipèn-dios in siendas chi fiant destinadas a mòrrere e chi o sunt mortas o sunt a s’ùrtimu puntu, campende de assistèntzia. Pro ite sos opera-jos eja e sos pastores nono, duncas?

B’at, in prus, unu cunsideru chi est a me-su caminu intre s’economia e s’identidade: su pastoriu est – comente naraiat su biadu de Eliseo Spiga – s’epitzentru ètnicu de sa natzione sarda: est custu mundu chi at cunser-vadu, in bonu e in malu, sos istitutos giurìdi-cos pròpios de sa Sardigna, chi at cunservadu sas espressiones musicàles e, mescamente, at contivigiadu sa inter-comunicatzione in limba sarda.

Sa crisi de su pastoriu, mescamente in sos montes, s’est acumpangiada si no a sa crisi de sa mùsica sarda – però totora bortada in fol-clore – e a sa de sos avesos giurìdicos, a cussa de sa limba sarda.

Como est intrende in sa conca de medas pessones s’idea chi sos pastores sunt tropu e tropu berbeghes e cabras e chi, duncas, che-rent minimados, siat sos unos, siat sas àteras. Deo so de s’idea chi custos contos de contàbi-les a palas angenas siat unu machine cultura-le e polìticu, si puru diant pòdere torrare sos contos econòmicos. Cosa chi, in prus, est con-trastada dae àteros espertos chi punnant prus a prestus a unu disinnu prus pagu contàbile e prus econòmicu e sotziale. Si tratat, prus chi no àteru, de s’isgantzare a bellu a bellu dae sa produtzione de casu romanu, chi bastat s’80 pro chentu de su late berbèghinu tratadu, e de produire casos diferentes gasi comente su mercadu cumandat. E si diat tratare de agiuare sos pastores a torrare a sos montes, segurende-lis cunditziones de vida e de tra-ballu prus modernas de sas chi sos babbos e sos mannois ant connotu.

Una polìtica prus animosa e prus pagu di-pendente diat dèvere cumprèndere, in fines, chi sa calidade de su casu sardu no andat de acordu meda cun sas normas europeas chi punnant a parisare sabores e contivìgios. In Frantza, cun sos 360 casos suos, l’ant cumpre-su dae meda e dae meda ant pedidu e otentu dèrogas. GIUANNE FRANTZISCU PINTORE

PASTORIU

Su minimòngiu de sos chi traballant sa terra, massajos e pastores, in sos Istados in-dustrializados colat pro èssere unu fatu de modernidade. Finas sa crèschida de su setore tertziàriu est, in custas sotziedades, singiale de modernizatzione. Custa ideologia at fa-tu a manera chi sos Istados europeos cando teniant cumpetèntzia primària in contu de agricultura e como s’Unione europea, guver-nende sa polìtica agrària de sos 27 istados, apant punnadu in manera ativa a premiare sas siendas chi produint meda cun pagos tra-balladores.

Est capitadu, gasi, chi sas regiones euro-peas prus mannas e prus ricas, sa Padània

e unos cantos länder tedescos, sa Gironda e s’Emìlia, apant tentu sa possibilidade de isvilupare s’economia de sa terra e àteras regiones, che a sa Sardigna, siat rutas annu cun annu in una crisi semper prus manna. A chircare de istare in su mercadu globale cun sa cantidade (comente s’est fatu cun su ca-su romanu) e non cun sa calidade est istadu unu disacatu. Sas iscolas e sas Asl ant sem-per postu in sas tabellas dietèticas pro pitzin-nos e pro betzos su parmigianu, in parte pro autocolonialismu, ma finas ca non b’at casos bàchinos sardos chi tenent sos matessi caràte-res de su casu emilianu.

Su dinare imboladu pro fàbricas desti-

nadas a mòrrere, ponende fatu a su disinnu ideològicu de sa classe operaja de “òmines noos”, est istadu dinare dogadu a s’isvilupu de sa massaria e de su pastoriu. Semus tor-rados a importare limone e àgiu dae Frantza, pedrusèmene dae Padània e finas figu mori-sca dae Sitzìlia. Agabbadu su bisu chìmicu, petrolchìmicu e metallùrgicu, cun su collo-camentu prenu de disocupados, carchi cosa, in fines, paret moende·si. Sas protestas de sos pastores (no ant a istentare a si mòere sos massajos) ant postu sa chistione de sa terra de atualidade e sa polìtica paret chi si siat tre-mende. Isperemus chi non siat tropu tardu.

GIUANNE FRANTZISCU PINTORE

Massajos e pastores, pro un’economia nostra

7

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1 LIMBAS

ISCOLA

RELIGIONE

Sa Riforma chi at promòvidu su mini-stru de s’Istrutzione Pùblica Mariastella Gelmini est oramai realidade dae pagu prus o mancu duos annos e in Sardigna est andende a in antis sighida però dae pro-testas detzisas de sos chi s’iscola la vivent cada die: maistros, professores, alunnos e personale iscolàsticu totu.

Sa protesta non pertocat solu su proble-ma ocupatzionale, ma su fatu chi a bellu a bellu est manchende semper de prus unu servìtziu chi dae semper est sa base pro sa formatzione de sa sotziedade e chi, mesca-mente in sas realidades prus piticas, est sa base de sos raportos e echilìbrios de una comunidade.

Sunt prus de duamìgia sos precàrios chi ant pèrdidu su traballu e deghinas sunt istadas sas iscolas serradas e acorpadas cun àteras in Sardigna. Cumprendimus su sen-tidu de frustratzione de totu una categoria formada dae annos chi s’agatat a èssere cunsiderada de pagu utilidade ma peus est chi pitzinneddos giai dae sos prìmos òrdi-nes de iscola sunt custrintos a “emigrare” in àteros logos.

Su dannu no est solu in sas abitùdines, ma in s’ismembramentu de biddas e de totu una casta de raportos chi formant sa sotziedade sarda. Sa bidda, tzèllula funda-dora de s’identidade istòrica, econòmica e linguistica, est ispèrdida e ispainada sena perunu riguardu. S’iscola pessada in custa manera arriscat de èssere s’ùrtima cunden-na de sa bidda e unu prèmiu a su modellu “globale” urbanu ue totus s’addatant e ne-mos tenet nudda de nàrrere in unu logu se-na identidade e proibidu a sa diversidade.

Pessamus a sa limba: s’iscola est, l’ischi-mus, italiana, sa limba sarda nd’est foras dae semper; sos pitzinnos chi benint dae biddas diferentes ant a faeddare su sardu, intra issos e cun sos fedales tzitadinos? O no ant a prefèrrere, a dolu mannu, s’italia-nu, limba binchidora in sa tzitade? Sa ri-sposta l’ischimus.

GIUANNE LUISU STOCHINO

S’iscola noae s’identidade de sos territòrios

E st creschende s’isetu e s’interessu pro su chi si presentat comente un’eventu istraordinàriu non pro sa comunida-

de linguìstica friulana ebbia ma, in manera simbòlica, pro totu sas minorias linguìsti-cas istòricas in Itàlia e in foras de Itàlia.

Dae carchi mese s’Arlef (Agjenzie Regjonâl pe lenghe furlane) est progra-mende sa letura pùblica e sena pasu de sa Bìblia in friulanu. At a èssere sa prima bia chi un’initziativa de custu importu, siat dae su puntu de vista religiosu siat dae su pun-tu de vista mediàticu, at a bìdere comen-te protagonista una limba minorizada. Su progetu est de seguru ambitziosu; pròpiu pro custu, in s’arcu de custos ùrtimos me-ses, s’organizatzione est valutende cun atentu totu sos particulares de un’eventu chi s’est mustrende die cun die de seguru non fàtzile. Prevìdidu pro su beranu de su 2011, at a interessare una partetzipatzione populare manna chi at a dare boghe a su testu sacru, partzidu in belle 1500 partes cunfiadas a sos letores chi s’ant a alternare in sa letura, sena pasu, pro 7 dies.

S’importàntzia de custa initziativa est cunfirmada e reconnota dae una sèrie de istitutziones tziviles e religiosas chi sunt aderende a su progetu. Difatis, finas si si pessat chi sa letura at a èssere realizada in Ùdine, in sa Crèsia de sa Puridade a co-stàgiu de sa Catedrale chi est pròpiu in su coro de sa tzitade, in ue pasant sos restos de su Patriarca biadu Bertrandu de Saint Geniès, s’eventu est resessende a cataliza-re a inghìriu suo sa partetzipatzione de to-tu su Frìuli Istòricu, inclùdidas sas Provìnt-zias e sas Diòtzesis non de Ùdine ebbia, ma finas de Pordenone e Gorìzia.

Unu messàgiu de unidade chi no abbài-dat petzi a sos Friulanos, ca s’Arlef che-ret cointeressare sas àteras minorias re-connotas dae sa lege 482/99, mescamente s’islovena e sa tedesca presentes in Friuli, cumpartzende cun issas custu mamentu istòricu gràtzias a s’impreu de su friulanu.

CHRISTIAN ROMANINI

Sa letura integrale de sa Bìblia in friulanu

Duos annos como est nàschida in Bartzellona sa Rete de osservatzione de sas limbas emergentes de su Medi-

terràneu, RoleMED, formada dae espertos e istudiosos de limbas emergentes. Sa se-gunda riunione-seminàriu sa rete l’at fata in Ùdine.

Ocannu, su de tres, sa riunione l’at ospi-tada s’Ìsula de Malta, dae su 1 a su 2 de santugaine. Ant leadu parte: Mohand Til-matine, bèrberu de sa Cabìlia in Algeria, professore de amazigh in s’Universidade de Cadiz, Diegu Corràine, sardu, diretore de s’Ufìtziu de sa Limba sarda de Ogia-stra, William Cisilino, friulanu, diretore de s’Ufìtziu de sa lima friulana de sa Regione Friuli, Carles Biosca, catalanu, de s’Uni-versidade Autònoma de Bartzellona, Alain Di Meglio, corsicanu, de s’Universidade de Còrsica, Giuseppe Brincat, maltesu, de s’U-niversidade de Malta, chi nos at agasagiadu su grupu in sa mègius manera.

Su tema de ocannu fiat “Su cuntatu intre sa limba natzionale emergente e sa limba (co-)ufitziale”. Cadaunu at illustradu sa si-tuatzione de sa limba sua e sos progressos chi sa limba at tentu in s’annu in pessu co-ladu. Sos espertos de sa RoleMED ant finas espostu sa cunditzione de sas limbas issoro a una sessantina de istudentes maltesos in s’Universidade.

In sas dies de permanèntzia in Malta ant finas visitadu sa sotziedade editoriale PIN e s’istatzione ràdiu issoro e sa tv NET Televi-sion. In prus ant pòdidu visitare monumen-tos e tzitades de Malta baroca e preistòrica.

De interessu particulare est istadu finas s’addòviu cun su presidente de su Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti (Cussìgiu natzio-nale de sa limba maltesa), prof. Manwel Mifsud. EJA

Rete de limbasemergentesmediterràneas

Sos 400.000 Maltesostenent finas una versione issoro de s’èuro!

NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Cando si faeddat de energia essint a campu un muntone de fàulas. A bos l’ammentades su presidente de sa Lombardia Formigoni chi in sa campagna eletorale colada naraiat che isse !t in favore de custa forma de produtzione de energia ma no in sa regione sua ca, a nàrrere suo, !at

autosu!tziente? Cunforme a sos datos de Terna ( chi distribuit s’energia elètrica in s’Istadu Italianu) in Lombardia subra de unu bisòngiu a s’annu de 70.511,9 GWh nde mancant 18.542,0 GWh (mancu 26,3%). In Sardigna produimus 12-13mila GWh/annu, s’ 8% in prus de su chi cossumamus e bel-le gai pagamus s’energia a duas bias a cunfrontu de sa Lombardia. In Sardigna s’energia si produit brusiende carbone, gasòliu o s’arga de petròliu e sende chi custa ùrtima produzione (sa meidade de sa produtzione mèdia sarda a gioronada prus a mancu 600 Mw/1200Mw) est intzentivada dae s’Istadu (intzentivu CIP6); a pàrrere de s’ “Autority per l’Energìa” est custa sa resone chi pagamus in mèdia 88,92 euro/MWh , belle a duas bias cunfor-me a s’Itàlia. Est a nàrrere chi s’Istadu prèmiat a chie produit ma pedit su dinare a chie cossumat.

Si a produire de prus de su bisòngiu e a lu fàghere dae cussu chi costat prus pagu e chi incuinat de prus no est unu profetu proite lu devet èssere a lu produire dae su nucleare ? At a èssere una àtera fàula? A pàrrere de Jonh Blackburn, dotzente de economia in sa Duke University in USA, a produire energia dae su nucleare costat de prus chi no a lu fàghere dae su fotovoltàicu sena tènnere contu chi su nucleare tenet bisòngiu de agiudos de Istadu e intzentivos chi nois amus e semus giai isperimen-tende cun sa produtzione de energia elètrica bru-siende combustìbiles fòssiles.Cando si faghent sos contos econòmicos mai si leant in cussideru cussos ligados a sas maladias produidas dae s’incuinamentu; in relatzione a cu-stu sos sardos sunt paghende un preju artu meda. S’incrementu in s’annu de sos tumores in sa pri-ma infàntzia e in sa adolossèntzia in provìntzia de Tàtari est prus arta de su 3% ( 1% in Europa ; 0,7 in IUA ); in sas 18 àreas sardas cun degradu ambientale artu (in ue istant pagu prus o mancu 900 000 pessones), sos òmines tenent unu tassu de mortalidade istandardizadu pro edade pro milli abitantes in s’annu prus elevadu de totu sa penì-sula italiana (84.4 v/s 80.8). Su raportu Censis de su mese de nadale de su 2007 ponet sos sardos in s’ùrtimu postu pro salude .Sa tzentrale nucleare, si est beru chi non bogat

C02 e àteras emissiones incuinantes traditzionales, funtzionende bene produit Trìziu (H3) chi est unu gas a radiuatividade bassa chi nos torrat cun su vapore e chi intrat in sos alimentos; un’istùdiu te-descu chi registrat un aumentu a duas bias de sas leutzemias de sos pitzinnos a 20-30 km a inghìriu ad una tzentrale retenet chi custu trìziu intradu in su corpus de sas mamas gràidas cun sos alimentos e s’abba potet programmare giai in s’ùteru custa maladia. Sos àteros isòtopos radiuativos (Tzèsiu 137,Istròntziu 90, Iòdiu 131, Plutòniu etc) si pro-duint in sos intzidentes mannos o minores; custos ùrtimos sunt frequentes prus de cantu ischimus; petzi in su 2007 si nde sunt registrados belle 1000, macari tentent de los cuare. Chi funtzionet bene o male, una tzentrale nucleare produit sas iscòri-as radiuativas pro sas cales galu nemos at agata-du solutziones in domo sua; s’ idea est a nche las giùghere in su logu e in su tempus de sos chi galu devent nàschere, bidu chi pro torrare custas iscòri-as a sa radiutossitzidade de su cumintzu bi cherent 250 mìgias de annos. Est a nàrrere chi semus fa-ghende carchi cosa chi at a andare !nas contra a fìgios e nebodes nostros. In beranu chi benit podi-mus dètzidere chi inoghe in Sardigna semus con-tra a custu disinnu a dannu de s’umanidade. Si se-mus contra devimus iscrìere chi eja: EJA, chi nono.

VISSENTE MIGALEDDU

NUCLEARE IN SARDIGNA? No lu bolimus!

In Sardigna deretu s’est pesadu unu fronte de protesta contra custa possibilidade. Est nàschidu su comitadu referendàriu SI.NO.NUCLE formadu dae sos partidos indipen-dentistas prus importantes cun Sardigna Natzione Indipendèntzia chi at leadu pro prima s’initziativa cuncreta de propònnere unu referendum regionale pro chi sa Sardi-gna non siat ocupada dae una servitude noa e ca no li servit àtera energia dae su mamentu chi bi nd’at bastante. Proponet peri de fàghe-re cumprèndere a s’Istadu e a su mundu in gènere, chi su nucleare no est una prospetiva bona pro s’isvilupu, ma chi bi diat chèrrere un’istùdiu prus sèriu subra sas fontes alterna-tivas chi non produint dannos a sa salude de sa gente e a s’ambiente.Su Comitadu at retzidu deretu s’apògiu de medas fortzas polìticas, sòtzios culturales, comunas, personalidades de su mundu de sa

cultura e de s’arte e at leadu Santa Giusta comente base operativa essende unu de sos sitos in perìgulu de ospitare una tzentrale. Su Comitadu pessat chi su referendum s’at a fà-ghere a beranu de su su 2011 e creet chi sas motivatziones non siant solu ambientales, ma finas pro istabilire unu printzìpiu de sovrani-dade: su pòpulu sardu devet tènnere sa facul-tade de detzìdere pro su tempus benidore suo finas in custa matèria.Sunt prus de chentu sos sugetos chi ant ade-ridu e medas sas initziativas de sensibilizat-zione de s’opinione pùblica: addòvios cun espertos, cuntzertos, difusione de materiale divulgativu e una pàgina internet in Facebo-ok ue est possìbile a si marcare.In Itàlia in s’ora diat pàrrere chi a beru sa Sar-digna semper de prus siat su situ mègius pro sas tzentrales, e non pro una e bia, comente si creiat a s’incumintzu, ma pro totu sas bator in previsione. « Sa Sardigna est s’àrea italiana prus bona pro sa costrutzione de tzentrales nucleares, ca est sa prus istàbile dae su pun-tu de vista sìsmicu», at naradu Enzo Boschi, presidente de s’Istitutu natzionale de geofìsi-ca e vulcanologia (Ingv) in un’auditzione in dae in antis de sa cummissione Territòriu e ambiente de su Senadu. Finas s’ex ministru de sa Salude Umberto Ve-ronesi at decraradu, cun s’dea de segurare sos sardos, chi non b’at de tìmmere pro su nucle-are, chi s’opositzione est petzi ideològica.In Sardigna sas istitutziones rispondent cun su presidente de sa Regione Ugo Cappellacci narende chi sas prospetivas de isvilupu pro sa Sardigna sunt àteras, ligadas in casu a s’imàgi-ne de un’ambiente netu duncas a su turismu.

GIUANNE LUISU STOCHINO

Pro cumprèndere mègius sa cuntierra de su nucleare in Itàlia, tocat de tènnere in contu unos cantos passos istòricos importantes chi ant cunditzionadu sas cussèntzias e ant pesadu duos frontes de opinione: nucleare Eja e nucleare Nono.Tocat a ammentare chi su primu reatore isperimentale est de su 1959 in Ispra a curtzu a Varese e, cun àteros impiantos, in pagu tempus, s’Itàlia devenit unu produtore mannu a livellu mundiale, su de tres in su 1966.Pustis de una sèrie de progressos su caminu de su nucleare incumintzat a connòschere unas cantas di!cultades, mescamente pro more de duos eventos: un’intzidente nucleare in sas Three Miles Island, Pennsylvania, Istados Unidos 1979 e, su prus importante in su 1986 su disacatu de Chernobyl, in Bielorùssia. S’Itàlia nd’est interessada, non !sicamente ebbia, ca sa nue arribbat !nas a su tzentru-nord, ma s’efetu prus mannu est in sa cussèntzia colletiva. Ruet su mitu chi s’energia nucleare est neta o, peus puru, segura.In su 1987 sa gente narat nono a su nuclerare in unu referendum istòricu.Dae tando su problema pariat ismentigadu, ma Silvio Berlusconi cun su PDL torrat a pesare sa chistione in campagna eletorale in su 2007/2008, narende chi s’Itàlia at pèrdidu un’ocasione importante de isvilupu e, una bia eletu presidente, !rmat in su 2009 cun su collega frantzesu Nicolas Sarkozy un’acordu cun sa previsione de fraigare tzentrales noas dae ditas frantzesas. Su problema como no est solu su de èssere de acordu o nono, energia neta, segura e econòmica, o pergigulosa e oramai colada, sos pàrreres de sos espertos sunt in cuntrastu, ma ue fraigare sas tzentrales. Su situ chi !nas a como diat pàrrere su prus addatu est sa Sardigna, pro more de s’istabilidade geològica sua e pro sa pagu densidade abitativa. gls

Tzentrales nucleares

Eja, chi nono

NOAS

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Su bator de cabudanni de s’annu coladu, in su Teatru Palamostre de Ùdine, b’at àpidu unu de sos eventos prus curiosos

e cumbinchentes de s‘istajone. Sa segunda editzione de SUNS, festa de sa cantzone in limba minoritària (promòvidu dae s’Agjen-zie Regjonâl pe Lenghe Furlane (ARLeF) in collaboratzione cun sa Provìntzia de Ùdine, sa Comuna de Ùdine, sa cooperativa Il Cam-po e Radio Onde Furlane), at ischidu, difatis, interessare e tragiare su pùblicu in sa babele colorada de sas limbas prus pagu difusas pre-sentes in su territòriu italianu, de sos paisos de s’arcu alpinu e de sa Còrsica.

In unu teatru Palamostre de “totu esauri-du”, sos duos presentadores brillantes e pun-tuales Michele Polo e Mojra Bearzot ant tra-ghetadu su pùblicu in sas esibitziones curtzas e intensas de sos noe grupos in cuncursu.

In mesu de sos protagonistas de sa ma-nifestatzione, at bintu su primu prèmiu de sa giuria internatzionale presìdida dae su frisone Frits Sieswersa, responsàbile de su Liet International, su cantautore corsicanu Stéphane Casalta, gràtzias a un’esecutzione

pro chitarra ebbia e boghe de s’Albasgia sua.Su grupu dub friulanu R.esistence in Dub

at bintu su segundu postu pro sa partetzi-patzione a sa fase finale de sa festa europea valorosa Liet International, cunchistende su prèmiu de su pùblicu dadu dae sa suma de sos votos retzidos dae su pùblicu in sala e dae su chi fiat ascurtende in Internèt e in sas fre-cuèntzias de Radio Onde Furlane.

Semper e cando, non sunt istados de man-cu sos àteros partetzipantes: pro prima cosa sos sardos Bentesoi chi ant ischidu cunchi-stare su pùblicu cun unu misturu de sonos electro, lo-fi, 8 bit cun sonoridades sardas e mediterràneas assotziadas a unu cantadu chi ispàtziat in su modernu. At cumbintu finas su triu soul-pop ladinu de sas Ganes cun s’esi-bitzione issoro rafinada. Sos otzitanos Lou Seriol ant giutu in su palcu un’ esplosione rìtmica chi leaiat s’ànimu. Gai etotu forte e poderosa est istada s’esibitzione de sos friu-lanos Pantan, cun su rock issoro sonadu co-mente si tocat. De impatu mannu, sena du-da, Sa Batalla, sa mùsica de sos Shardana, su grupu giòvanu sardu epic metal chi s’est

esibidu pro sa prima bia in foras de s’ìsula. At cumbintu finas Pascal Gamboni, su cantauto-re romantzu giòvanu chi at abertu sa manife-statzione cun sa cantzone sua a boghe e chi-tarra. Ant leadu s’ànima, in fines, sos Bali!, cun s’interpretatzione issoro in crae rock de unu clàssicu de sa traditzione de sa minoria islovena in Carìntzia.

Sa manifestatzione est agabbada cun unu donu de valore: s’esibitzione de su pianista friulanu Glauco Venier chi at dadu a su pùbli-cu una sèrie cummovente de petzos de sa tra-ditzione friulana, arrangiados e filtrados cun sa sensibilidade interpretativa sua.

In prus de sa calidade sonora, tocat a no ismentigare sa pretzisione cuidadosa in s’or-ganizatzione e in su coordinamentu artìsticu de s’eventu, afidadu a sa diretzione de Leo Virgili, Valter Colle, Paolo Cantarutti.

SUNS si cunfirmat, finas ocannu, unu de sos eventos de èsitu prus mannu, mustrende chi sas polìticas de tutela de sas limbas prus pagu difusas devent tènnere contu de su pesu e de s’impatu de sa promotzione musicale in custas limbas. FEDERICA ANGELI

Stephane Casalta (Còrsica)

R.Esistence in dub (Friuli)

Stéphane Casalta est unu cantautore e polistrumen-tista crèschidu in Balagna (Còrsica), in ue s’est forma-du su “Riacquistu”, su revival culturale corsicanu de sos annos ‘70 e ’80. A 11 annos cumintzat a cantare cun A Filetta. At cantadu cun àteros grupos e cantan-tes, !nas cun sa sarda Franca Masu. Como Stéphane at tentu un’èsitu bonu imbentende unu misturitzu de world music e sonoridades de sa traditzione mu-sicale corsicana. www.myspace.com/stephanecasalta

Sonu reggae dub misturadu cun istrumentos acùsti-cos e eletrònicos est sa caraterìstica de sos R.esistence in Dub, una de sas propostas prus innovativas de sa mùsica friulana cuntemporànea. Famados dae sa vi-tòria de su Prèmiu Friûl in su 2007 e animados dae su carismàticu Mc Dj Tubet, sos R.esistence sunt otenen-de èsitos e invitos a sos festivales italiani anos prus importantes. www.myspace.com/resistenceindub

Mùsica de sas natziones

Partetzipantes a SUNS 2010BENTESOI !SARDU" Tzalocu, bentu de sole… custu cheret nàrrere Bentesoi, su progetu musicale eletròni-

cu cumpostu dae sa cantante Claudia Aru Carreras e dae su produtore eletro-dub Arrogal-la. Su sonu de custa formatzione est unu misturu de sonoridades eletrònicas, lo-!, 8 bit cun sonos sardos e de su Mediterràneu e boghes chi andant dae su modernu a su traditzionale, a su rap.

PANTAN !FURLAN" Rock sonadu comente si tocat! Sos Pantan sunt unu de sos grupos plus coonotos de su panorama friulanu. Binchidores de su Prèmiu Friûl in su 2000, ant publicadu duos discos, cun unu sonu arrenegadu meda ma !nas cuidadu bene. Sos testos de su rapresentante issoro Jvan Moda afrontant temas sotziales ligados a su territòriu e a sa natura… BALI# !KORO#$INA" In antis ligados a sas sonoridades de sos annos ’70 sos Bali! sunt su grupu prus con-

notu e pretziadu de sa minoria islovena de Àustria. Sas raighinas islavas de custa for-matzione essint a campu craras in s’alternàntzia intre alligria e tristura chi caraterizant su repertòriu issoro fatu de Southern Rock cumbativu chi benit dae sas baddes istrin-tas de sos montes Karavanken.

GANES !LADIN" Sas duas sorres Maria e Elisabeth Shuen, cun sa sorrestra Maria, pràti-cant mùsica dae cando !ant piseddas. Pustis de àere imparadu cantende in intro de su grupu de su cantante ladinu Hubert von Goisern, si sunt dispostas a formare custu grupu de istile Pop-soul, cun melodias populares e sabores de mùsica culta. Ant tentu èsitu in Germània, a su puntu chi ant àpidu deretu unu cuntratu cun sa SONY/BMG.PASCAL GAMBONI !RUMANTSCH" Un’artista curiosu ma de gabbale, cun in"uèntzias musi-cales chi andant dae su folk a sa cantzone populare e a su Kurt Cobain plus acùsticu e ispiradu. Macari siat istadu prus de deghe annos intre Bristol e Londra, Pascal at sighidu a iscrìere e a produire cantzones petzi in Romantzu.

SHARDANA !SARDU" S’epic metal est una casta de mùsica de derivatzione heavy me-tal. Sos Shardana mustrant comente sa fortza tìpica de custa genia musicale andat de acordu cun sa fortza de sa limba e de su pòpulu sardu. “Sa Batalla” (de Seddori, 1409) est prena de riferimentos istòricos triunfales esaltados dae unu muru de chitarras elètricas…

LOU SERIOL !OCCITAN" Sos Lou Seriol leant sas melodias antigas de sos ballos tra-ditzionales e las cundint de reggae, punk e ska-core. Custu misturitzu esplosivu los at giutos a sos palcos de sos mègius festival internatzionales (Frantza, Ispagna, Paisu Ba-scu…). Custu grupu at fatu prus de 500 contzertos dae ’94 a oe.

SUNS: in Ùdine festival de sa cantzone in limba minoritària

BINCHIDORES 2010

10NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Israele e Palestina: duos istados in paghe e armonia?Isperu pro sos Palestinesos, bisòngiu pro sos Israelianos

Non benit bene a cumprèndere su cunflitu de como in s’Oriente Probianu sena unu pagu de istòria. In su 1922, s’Inghilterra at agiuadu sa nàschida de su Rennu de Transgiordània, a est de su riu Giordanu. Sos annos a pustis sunt colados in s’intzertesa si permìtere o nono sa nàschida de un’istrutura istatuale pro sos ebreos chi bi fiant semper istados e pro sos chi si fiant sarvados dae s’istermìniu nazista. Su 29 de santandria de su 1947, s’Onu, agiuada dae sos Istados Unidos e dae s’Unione Soviètica, cun sa risolutzione 181, aberiat su caminu pro partzire sa Palestina chi l’aiat cunfiadu in mandadu sa Sotzieda-de de sas Natziones, in s’impossibilidade de fàghere cunvìvere sas comunidades presen-tes in cue. Deviat nàschere un’Istadu ebràicu, Israele (nàschidu a beru in su 1948), e unu àrabu-palestinesu, chi però no est resessidu a si realizare. In medas aiant crèidu chi, in custa manera, si diat àere fatu agabbare su cunflitu chi aiat insambenadu, dae su 1922, sas dèca-das de domìniu inglesu de cussa parte de s’O-riente Probianu.

Ma, sas dècadas a pustis sunt istadas de gherras. Como sunt chirchende unu caminu de essida cun sas tratativas favoridas finas dae su presidente americanu Obama.

Como, prus chi non mai, dae prus de un’a-la si torrat a afirmare s’urgèntzia de costituire un’Istadu palestinesu in sa Tzisgiordània de como, comente mèdiu a su cunflitu. Nemos dotadu de bonu sensu podet nàrrere de èsse-re contràriu a custa solutzione chi de seguru torrat a contu finas a Israele. Macari b’apat setores palestinesos chi diant prefèrrere, in càmbiu de si cungiare in unu terriòriu mannu cantu a sa provìntzia de Casteddu, a si leare totu su territòriu israelianu pro via “demo-gràfica”, si s’ant a abberare sas previsiones chi narant chi sos palestineos chi oe istant in Israele (a fùrriu de unu millione e mesu, cun partidos e deputados presentes in sa kneset) ant a èssere majoria a bias de su 2030.

Resones beras de su cun"ituMa si a beru s’obietivu esseret istadu a co-

stituire un’Istadu palestinesu in Tzisgiordània e non sa distrutzione de Israele, devimus cunstatare, istòria a sa manu, chi custos 50 annos de cunflitu si podiant evitare. Difatis, tocat a nàrrere chi sos àrabu-palestinesos de Gerusaleme-est e de sa Tzisgiordània sunt istados annessos in su 1948 (contra a

su pàrrere de s’Onu), manu militari, dae su Rennu de Transgiordània chi, duncas, s’est fatu Rennu de Giordània. In s’ìnteri Ga-za l’aiat ocupada s’Egittu dae su 1948 a su 1967. Tando, sunt istados Giordània e Egitu chi ant impedidu sa nàschida de un’Istadu esclusivamente palestinesu, ocupende sa Tzi-sgiordània, Gerusaleme-est e Gaza (chi fiant suta de amministratzione temporànea Onu, isetende sa formatzione de s’Istadu “àrabu-palestinesu”). Custu est capitadu sena opo-sitzione aparente de sos abitantes issoro. Ca, tando, sa finalidade de sos palestinesos de sa Tzisgiordània e de sos Istados àrabos non fiat sa costitutzione de un’Istadu a bandas de sa Giordània, ma sa distrutzione de Israele. Dae custu, nde sunt resurtadas sas gherras contra a Israele, a su sòlitu pèrdidas dae sos àrabos.

Duncas, a descrìere Israele, guvernadu dae destra o dae sinistra, comente Istadu imperia-lista chi càtzigat sos palestinesos ocupende sa Tzisgiordània e Gaza in su 1967, est ingiustu istoricamente e simplitzìsticu politicamente. Ca chie aiat ocupadu custos territòrios, sena resistèntzia o opositzione palestinesa, fiant istados, giat in su 1948, sa Giordània in pessu nàschida e s’Egitu, no Israele.

Sa gherra de su 1967De seguru, pustis est bènnida sa gherra

de su ‘67, sa vitòria israeliana e s’ocupatzio-ne cunsighente, comente resurtadu de sa gherra pèrdida dae sos àrabos. E s’ischit chi chie binchet sas gherras tenet su tenteu de si mantènnere sos territòrios cunchistados. Immaginemus, però, ite diat èssere capitadu si a pèrdere esseret istadu Israele! E tocat a ammentare chi, cando in su 1979 s’Egitu at a reconnòschere a Israele, at a torrare su Sìnai ocupadu in su ’67. Finas sa Giordània, pu-stis, in su 1979, at a reconnòschere a Israele, a pustis de àere proadu inutilmente a torrare a ocupare sa Tzisgiordània in su 1973. Ischen-de de no la pòdere torrare a tènnere cun sa fortza, b’at a renuntziare in su 1974 in favore de s’Olp, abbandonende cada pretesa in cus-su territòriu petzi in su 1988. Creimus duncas chi siat inevitàbile chi, sa die chi totu sos pa-lestinesos ant a reconnòschere in manera de-finitiva a Israele, custu ùrtimu no at a pòdere tènnere prus peruna resone pro impedire chi si formet a beru un’Istadu palestinesu.

Ma custu reconnoschimentu non b’est istadu dae bandas de s’Olp, nàschida in su

1964 non pro nche leare sa Tzisgiordània a sa Giordània, nen pro “torrare” sos palesti-neos a s’Istadu giordanu, nen pro trasforma-re sa Giordània in un’Istadu federale paris cun sa Tzisgiordània. Nen, galu prus pagu, s’OLP est istada o est unu movimentu de sinistra, comente diat chèrrere un’idea cur-rente simplitzìstica, ca est unu movimentu de “liberatzione natzionale”, interclassista. Sos ùnicos partidos de sinistra chi bi sunt intrados sunt istados su Fronte Populare de Liberatzione de sa Palestina (1967) de G. Habash e su Fronte Democràticu pro sa Li-beratzione de sa Palestina de N. Hawatmeh (1969). Sa finalidade prima e fundamentale de s’Olp fiat a distruire a Israele. Agiuada in custu dae cussos Istados àrabos autocràticos e dispòticos chi ant tentu semper interessu a mantènnere aberta sa ferta palestinesa. E assegundada in manera acrìtica dae setores progressistas europeos.

Petzi a pustis de su 1996, s’Olp abbando-nat custa prospetiva e, comente solutzione segundària, cheret fundare s’Istadu suo in sa Tzisgiordània ocupada dae sa Transgiordània in su ‘48. Ironia de s’istòria, o imbròdulu cau-sadu dae sos poderios mannos, sos palestine-os, a distàntzia de 50 anni, cherent fundare un’Istadu in unu territòriu chi fiat giai s’isso-ro, àrabu, no israelianu!

Petzi unas cantas organizatziones e paisos insistent galu in s’istrategia de sa distrutzione de Israele. Nde derivat sa persistèntzia de su cunflitu, cun chentinas e chentinas de vìtimas, e duncas s’impedimentu o su ritardu de una solutzione fundada in sa coesistèntzia de sos duos pòpulos in duos Istados.

Duos ispàtzios istatales distintosIn fundu a custu caminu tristu e doloro-

su, si sos palestinesos e sos israelianos ant a chèrrere, paris, un tempus venidore de paghe e ditzosia, s’ant a dèvere acunortare a tra-tare e a cunvìvere in duos ispàtzios istatales distintos, a pustis de àere coladu dècadas a si negare o a proare a s’eliminare a pare. E sa manera prus cumbeniosa pro evitare cada tenteu de annullamentu a pare at a èssere forsis chi, in Israele, sos palestinesos, comen-te est capitende giai, sigant a cunvìvere cun sos ebreos, e chi sos ebreos de Tzisgiordània cunvivant cun sos palestineos, sighende un’i-stòria antiga de coesistèntzia.

DIEGU CORRÀINE

NATZIONES

11

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1 PESSONÀGIOS

ÀTEROS PÒPULOS

Theodor Herzl, 150 annos dae sa nàschida de su fundadore de su Sionismu

Theodor Herzl, in ungheresu Ti-vadar (Pest, 2 de maju de su 1860 – Edlach, 3 de trìulas de su 1904), est istadu unu giornalista e iscritore unghe-resu. Pròpiu in su 2010, duncas, resur-tant 150 annos dae sa nàschida.

Ebreu ungheresu de limba tedesca, est istadu su fundadore de su movimen-tu polìticu de su sionismu.

Fiat nàschidu pròpiu in carrera de Dohány, in su logu in ue como b’at su Museu Ebràicu de Budapest e sa Sina-goga de Budapest.

A pustis de àere cuncruidu s’istùdiu in su Ginnàsiu Evangèlicu de Buda-pest, si nche fiat tramudadu a Vienna pro istudiare deretu e literadura, le-ende su tìtulu de dotore in leges in su 1884.

D a e su 1891 si fiat fatu cur-

rispondente dae Parigi de sa Neue Freie Presse.

In Parigi aiat tentu s’ocasione de si-ghire s’afare Dreyfus e de connòschere sa fortza de s’antisemitismu de sa sot-ziedade europea.

In su 1896 aiat publicadu Der Juden-staat (S’Istadu Ebràicu) in ue proponiat s’idea de formare un’istadu ebràicu in Palestina, in ue sos Ebreos podiant èssere una presèntzia de sa tzivilidade europea contra a sa mussulmana. O, in alternativa, in Uganda, comente pro-poniant sos Inglesos.

Herzl est istadu su fundadore de su sionismu e de su Movimentu sionista in su cungressu de Basilea de su 1897, in ue est elèghidu presidente. Su sionismu est unu movimentu laicu pro s’auto-derminatzione de sa natzione ebràica, comente cale si siat àteru movimentu de liberatzione natzionale, passadu e modernu. Est distintu dae sa religione ebràica.

Cunforma a sa voluntade testamen-tària sua, Herzl est interradu dae su 1950 in Gerusaleme. EJA

Sas eletziones catalanas de su 28 de santan-dria si presentaiant comente epocales, si poni-mus in mente finas a sas paràulas de su presi-dente betzu de sa Generalitat de Catalugna, José Montilla, cando in cabudanni aiat annunt-ziadu sa data de sas eletziones a su Parlamen-tu de Catalugna: “Su 28 de santandria amus a votare su venidore de totu una generatzione”. Difatis, at pèrdidu sas eletziones!

E finas pro nois de su movimentu natzionale sardu podimus nàrrere chi si trataiat de eletzio-nes epocales, ca su chi càpitat in Catalugna est importante meda, ca est una natzione sena ista-du de s’Unione Europea, chi podet èssere mo-dellu pro àteros pòpulos e movimentos.

Sunt istadas eletziones importantes finas ca sunt capitadas a pustis de 7 annos de guvernu PSC-ERC-ICV. In totu custu tempus, b’at àpi-du càmbios importantes mescamente in su se-tore natzionalista, pustis de sos referendum de sos meses colados pro su “deretu de detzìdere”, chi ant mustradu s’aumentu e sa radicalizatzio-ne de su sentimentu indipendentista. Su resur-tadu est istadu sa crisi de ERC e sa nàschida de listas indipendentistas craras: Reagrupament e Solidaritat Catalana per l’Independencia.

Ma cale sunt istadas sas fortzas chi si sunt presentadas a su votu?

Fortzas catalanistasPSC (Partidu Sotzialista Catalanu). Su PSC,

unu partidu “ne indipendentista nen de dere-ta”, at propostu unu federalismu Catalugna-Ispagna basadu in su modellu chebechesu. Unu federalismu chi a pàrrere de àtere est con-trapostu in manera aberta a s’indipendentismu.

CIU (Cunvergèntzia e Unione), est una fortza polìtica prus moderada a cunfrontu de sas fortzas indipendentistas, cun ànimas dife-rentes, dae s’autonomista a sa soveranista e a s’indipendentista. Est de ispiratzione liberale-democràtica-cristiana. Est in favore de su dere-tu a detzìdere, ma in custas eletziones s’est fir-mada a un’àmbitu cuncretu meda de sa polìtica e de s’economia pro Catalugna.

At guvernadu in Catalugna dae su 1980 a su 2003, ghiada dae Jordi Pujol.

Est sa fortza chi at tentu prus possibilidades de aumentare e de bìnchere, cunforma a sos sondàgios de su 21/11/2010.

ERC (Sinistra Republicana de Catalugna), est istadu finas a como s’ùnicu partidu catalanu indipendentista craru in su Parlamentu. Est intradu in crisi, criticadu pro sas atziones de gu-vernu, mescamente dae sos setores galu “prus” indipendentistas, chi si sunt presentados pro su 28N.

REAGRUPAMENT (Agrupamentu), un’iscis-sione de ERC, animada dae Joan Carretero, cun sa paràula de òrdine de “indipendèntzia,

democratzia e traballu”. Si ERC fiat in favore de unu referendum pro decrarare sa nàschida de una Catalugna lìbera, sighende su modellu chebechesu, Reagrupament fiat in favore de una decratazione unilaterale de indipendèntzia fata dae sa majoria de sos deputados de su Par-lamentu (68), sighende su modellu cossovaru.

SI (Solidaridade Catalana pro s’Indipendènt-zia), coalitzione eletorale essida a campu a in-ghìriu de s’expresidente de su FC Barcelona Joan Laporta, paris cun sos excussigeris natzio-nales de CiU e de ERC Alfons López Tena e Uriel Bertran.

ICV (Initziativa pro Catalugna-Birdes), a mesu caminu intre sas propostas de su PSC, CiU e ERC, est in favore de unu referendum indipendentista ma est finas in favore de pro-vare una bia federale e plurinatzionale in intro de s’istadu ispagnolu. Diat èssere in favore de s’autodeterminatzione in casu de disponibilida-de “negativa de s’Istadu a agatare una solutzio-ne costitutzionale”.

Fortzas istatalistasPP DE CATALUÑA (Partidu Populare), de pa-

gu importu in Catalugna, cun su 9,52% ebbia de votos in sas eletziones de su 2006, fiat contràriu a su guvernu tripartidu (PSC-ERC-ICV), chi est de acordu cun sas relatziones Catalugna-Ispagna de como.

CIUTADANS (Tzitadinos), organizatzione chi teniat su 3,03% de sos votos in su 2006, est con-trària a sa polìtica linguìstica aplicada finas a como dae sos guvernos catalanos, si proclamat in favore de su bilinguismu, ma in realidade est pro sa suprematzia de s’ispagnolu. Si presentat comente formatzione de “manca”.

Resurtados de sas eletziones de su 28/11Su resurtadu prus craru de su 28/11 est istada

sa crèschida de CiU, chi balàngiat 14 parlamen-tares in prus de su 2006, finas a nde tènnere 62, duncas 6 in mancu de sa majoria assoluta. Gosi, sa federatzione ghiada dae Artur Mas tenet sa fortza de guvernare a sa sola. S’èsitu positivu de su natzionalismu catalanu si bidet finas cun Solidaritat Catalana per la Independència (SI), ghiada dae Joan Laporta, chi at otentu 102.000 votos e 4 deputados.

Custos resurtados cumpensant, in parte sa derrota de Esquerra Republicana (ERC), chi perdet 11 de sos 21 deputados chi teniat.

ICV at pèrdidu 2 deputados, colende a 10. Sinnales, custos, chi sos partidos chi ant gu-

vernadu sunt torrados in palas.A s’àteru chirru, sos partidos ispagnolos,

PSC, PP e Ciudadanos abbarrant cun 49 depu-tados, 5 de mancu de bator annos a como. Au-mentant in votos sos prus ispagnolistas (70.000 in prus e 4 deputados pro su PP, e 15.000 votos masemper 3 deputados pro C’s). Su PSC, prus moderadu, perdet 225.000 votos e 9 deputados: su peus resurtadu de sos ùrtimos annos, suta de su 20%, macari esseret in su guvernu e in sa presidèntzia de sa Generalitat.

Foras de su Parlamentu sunt abbarrados Plataforma per Catalunya (PxC) de su xenòfo-bu Josep Anglada e Reagrupament de Joan Carretero. EJA

ELETZIONES CATALANAS de su 28/11/2010: vitòria moderada de Cunvergèntzia e Unione

12NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1 LIMBA SARDA

ÀTERAS LIMBAS

In punta de limbahttp://limbasardacomuna.blogspot.com

istare, intrare, essire (non “bistare, bintrare, bes-sire”). In medas biddas, cando una paràula est pretzèdida dae una vocale, nche podet pèrdere (in sa pronùntzia) sa b- de su cu-mintzu: bentu (entu), baca (aca), etc.A bias càpitat su contràriu, chi a paràulas chi cumintzant in vocale, comente intrare, ista-re, essire, etc. agiungant una b-, pessende chi la teniant e chi nche l’apant pèrdida. O, bel-le seguramente, est s’avèrbiu bi (b’) chi s’est atacadu a sa paraula. Tando, est mègius a iscrìere semper intrare, istare, essire, etc.

inferchire/infèrrere (no “innestare”). Faedden-de de s’atzione de pònnere una pua in unu fundu, est giustu a nàrrere su faeddu infer-chire (part. pass. infèrchidu), dae lat. INFER-CIRE, o infèrrere (part. pass. infertu), dae lat. INFERRE, es.: inferchire/infèrrere un’àrbore.

a s’àtera chida/a sa chida ch’intrat (no “a sa pròssi-ma chida”). Sa paràula “pròssima” si narat de animale fèmina chi est in “istadu interessan-te”. Duncas cumbenit a no impreare s’italia-nismu “a sa pròssima chida”!

adderetzare (no “addritare/addritzare”) Non benit dae “deretu” ma dae su latinu DIRECTIA-RE, in ue -TI-, in manera regulare, podet dare (comente dae PUTEU “putu, puthu, putzu, etc.): “adderetare, adderethare, adderetzare”.Sigomente, in LSC, a su sòlitu su resurtadu de -TI- est -tz-, s’iscritura prus coerente est adderetzare. Es.: adderetzare unu caminu, unu tubu, unu filu de ferru.

bardùfula, morròcula (non “trottola”). In sa Sar-digna de mesu e in sa parte meridionale si narat bardùfula, sf. (dae su cat. baldufa), in sa parte setentrionale si narat morròcula, sf., es.: giogare a bardùfula/morròcula. dsc

ISCRÌERE IN SARDU

RAI e limbas minorizadas: passos a in antis o a in segus?

Sa lege 482/99 e su decretu atuativu 345/2001 prevìdent in manera crara chi sa RAI – sa cuntzessionària de su servìtziu pùblicu radiotelevisivu – assèguret a totu sas comunidades reconnotas unu servìtziu televi-sivu e radiofònicu adeguadu in sa limbas isso-ro, in base a sos livellos diferentes de tutela prevìdidos da sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritàrias. A prus de deghe annos dae s’aprovatzione de sa 482 totu cu-stu abbarrat lìtera morta. Custu dipendet mescamente dae su fatu chi in sos cuntratos de servìtziu intre su Ministèriu de sas Comu-nicatziones e sa RAI non sunt istados postos inditos cunforma a sos livellos mìnimos de tutela e sas sedes locales pro assinnare sa programatzione in limba minoritària. In su cuntratu de servìtziu nou, s’ùnica novidade pertocat s’agiunta de su friulanu intre sas limbas chi sa RAI s’impignat a fàghere tra-smissiones radiofònicas e televisivas in base a cunventziones apòsitas (in antis si faghiat riferimentu petzi a frantzesu, tedescu, ladinu e islovenu). Su tentativu de pònnere in custu artìculu de su cuntratu finas sa limba sarda est istadu imbetzes botzadu dae sa Cumissione parlamentare de vigilàntzia pro sa RAI.

Est, de cada manera, improbàbile chi pro mèdiu de custa idea si podat cambiare carchi cosa. Sa programatzione RAI in frantzesu, tedescu, ladinu e islovenu, difatis, est garan-

tida dae una legislatzione ispetzìfica chi dat sustàntzia a s’enuntziatzione iscrita in su cun-tratu de servìtziu.

Pro su friulanu, ma finas pro su sardu, s’ùni-cu riferimentu legislativu ùtile —chi previdet est a nàrrere un’impignu diretu dae parte de su guvernu italianu e de sa RAI— abbarrat sa lege istatale 482, in ue sas modalides de atuatzione no agatant tretu in su cuntratu de servìtziu. Finas a cando no ant a èssere indita-dos sos livellos mìnimos de tutela e sas sedes locales cumpetentes, duncas, sa situatzione no at a cambiare. In pràtica, sa presèntzia de su sardu e de su friulanu in su servìtziu pùbli-cu radiotelevisivu sighit a èssere incarrigada a cunventziones ispetzìficas intre sas Regiones e sas sedes locales de sa RAI cun gastos chi pertocant de su totu sas finàntzias regionales.

Gasi, in s’ora chi s’Istadu e sa RAI sighint a no aplicare sa lege 482, creschet s’arriscu chi custu impignu finantziàriu dae parte de sas Regiones siat iscarrigadu subra de sos chi a beru s’impìgnant pro sa promotzione de sas limbas de apartenèntzia. Est su chi est giai capitende in Friuli-Venètzia Giùlia, in ue in su 2010, s’amministratzione regionale de tzentru-destra at cunfirmadu sa cunventzione cun sa RAI, ma at azeradu sas risorsas pro sos programas in friulanu realizados e trasmìtidos dae sas emitentes radiotelevisivas privadas. Cun su resurtadu chi finàntziant chie produet prus pagu de 30 minutos de programas ra-diofònicos in friulanu sa die e tirende·nche ri-sorsas vitales pro chie, comente Radio Onde Furlane, produet finas oto oras de programas radiofònicos cada die in custa limba.

Est pretzisu, tando, prus de cale si siat àte-ra cosa, de dare borta dae custa tendèntzia in antis chi siat tropu tardu.

CARLI PUP, RÀDIU «ONDE FURLANE»

MÈDIOS DE COMUNICATZIONE

BASCU, CATALANU, GALITZIANU BELLE 900 COMUNOS DE S’ISTADU ISPAGNOLU NON TENENT SA PÀGINA WEB UFITZIALE IN CASTIGLIANU! E IN SARDIGNA CANTOS?

Sa Asociación Nacional por la Libertad Lingüística (ANLL) at fatu un’i-stùdiu particularizadu subra de s’impreu de sus castiglianu in sas pàginas web de sos comunos de Catalugna, Galìtzia e Paisu Bascu.

Custu est istadu su resurtadu chi ANLL de!nit comente “demoledor”: 868 comunos non dant a sos tzitadinos issoro una versione de sa pàgina web in sa “ lengua o!cial de España”! Pagu prus o mancu de su 40% de su totale de sos comunos istatales. Sa ANLL (giai cun s’agetivu “nacional” riferidu a s’istadu ispagnolu e cun sa paràula “libertades” chi est, prus chi no àteru, riferida a su castiglianu) narat chi est in favore de su bilingui-smu, ma in realidade apartenet a sa lìnia polìtica (de dereta e de manca) chi gherrat contra a sa fortza chi podent leare sas limbas “natzionales” beras de sos Catalanos, sos Galitzianos, sos Bascos. Cun s’iscusa de sa de-fensa de sas libertades linguìsticas, est in favore de su castiglianu.

A su chi narat sa ANLL, sa situatzione “peus” est sa de Catalugna, in ue 699 comunos tenent sa pàgina web u!tziale issoro petzi in catalanu, duncas belle su 74% de sos 946 comunos catalanos! E sos de ANLL pa-rent assustados, cando arribbant a cunsiderare sas provìntzias de Lleida e Girona, in ue petzi unu 11,3% e unu 16,75%, rispetivamente, de sos comunos tenet una versione in castiglianu de sa pàgina web u!tziale.

Sa segunda comunidade chi est tratadu “peus” (a su chi narat ANLL)

est Galìtzia, in ue, de 314 comunos, 99 teníant webs petzi in galitzia-nu, duncas unu 31,5% de su totale. In custa comunidade natzionale, sa provìntzia cun sa situatzione prus “grave” (semper a pàrrere de ANLL!) grave est Pontevedra, cun unu 38,7% de comunos cun su situ in galit-zianu.

In sas Ìsulas Baleares su “problema” est presente in 9 comunos, unu 13,4% de su totale de 67 webs inclùdidas in s’istùdiu. In sa “Comunidad Valenciana”, 54 comunoos no tenent sa pàgina u!tziale in castiglianu, pròpiu unu 10% giustu de sos 540 comunos istudiados

A ùrtimu, in su Paisu Bascu petzi 7 comunos tenent sa pàgina u!tziale petzi in euskera, sa limba basca, duncas unu 2,79% de su totale de 251 comunos istudiados.

Cantu est diferente, totu custu, dae sa situatzione sarda, in ue, a su chi ischimus, sunt pagos a beru sos entes chi tenent su situ u!tziale issoro !nas in versione sarda. E de seguru, non bi nd’at mancu unu chi si siat “atrividu” a lu publicare petzi in sardu.

Ma podimus cambiare, pro dare fortza a s’u!tzialidade de sa limba sarda, cumbìnchende sos amministradores de sas biddas nostras a publi-care una versione sarda de su situ u!tziale. Finas ca sunt in medas sos chi ant otentu dinare pro fàghere !nas in sardu sos sitos issoro, dae sa Lege 482/99 o dae àteras leges. Ma no ischimus cantos sunt e cales sunt.Pro dare boghe a custa idea, e pro pòdere publicare s’elencu de sos entes chi forsis tenent !nas una versione sarda de su situ issoro, amus abertu una pàgina in Facebook: “Lu cherimus !nas in Sardu su situ u!tziale de Comunos e entes sardos”. Faghide·bos AMIGOS e iscriide! EJA

13

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1 LIMBA SARDA

AMIGOS... IN SARDUGrupu de amighèntzia lin-guìstica, presente comente pàgina Facebook in sa Rete cun su nùmene Amigos in sardu. Est costituidu pro:—crèschere s’impreu pùbli-

cu e interpersonale de sa limba sarda—favorire sa “cunversione” linguìstica (dun-cas su càmbiu de su mèdiu de comunicatzione interpersonale) a su sardu—agatare amigos dispostos a iscrìere e curri-spòndere in sardu—favorire s’impreu de su sardu cun pessones connotas a nou—cuncambiare amighèntzia e ideas. eja

Barbarismu Barbarismu [dae su lat. barbarismus, gr.

barbarismós, der. de bárbaros “istràngiu”] est sa forma de una paràula (chi non currispon-det a sas règulas fonològicas o morfològicas de una limba o a sa traditzione lessicale sua), intrada, sena bisòngiu perunu, in una limba leende·la dae un’àtera.

Duncas, tenimus unu barbarismu, pro es. cando naramus dopo/dopu (dae s’ita.) in càmbiu de su sardu a pustis; prima (dae s’ita.) in càmbiu de su sardu in antis; cuginu/a (dae s’ita.) in càmbiu de su sardu fradile/sorrastra.

A pagu a pagu, su barbarismu nche cantzel-lat sa paràula traditzionale o li càmbiat sen-tidu, leende·lu dae s’italianu: pro es. nonnu perdet su valore de s’ita. “padrino” e leat su

valore de s’ita. “nonno”, cundennende a sa morte su sardu patrimoniale giaju, mannoi, manneddu e faghende intrare, in custa mane-ra, s’italianismu padrinu, chi cheret evitadu. Su resurtadu at a èssere negativu, sena peru-nu profetu pro su sardu, ca sos duos cuntzetos ita. “padrino” e “nonno” teniant unu curri-spondente in sardu dae sèculos, su primu non-nu, su segundu giaju, mannoi, manneddu. In custa manera, in su matessi tempus, perdimus paràulas chi esistiant e fiant bias finas a pa-gas deghinas de annos a como, pro nde leare una italiana (padrinu), e a sa sarda (nonnu) li cambiamus sentidu: duos dannos, no unu!

Su barbarismu, duncas, no agiuat sa limba sarda ma l’indebìlitat e la privat de s’identi-dade sua, cunvertende·la, a bellu a bellu, a su lèssicu italianu. eja

Diferentzialismu Diferentzialismu est sa tendèntzia a dife-

rentziare, in manera voluntària, una limba (a su sòlitu no ufitziale) dae un’àtera (ufitziale), in: a) ortografia; b) lèssicu; c) morfofologia.

S’idea de sos diferentzialistas est chi, si una limba est diferente, tando “devet” èssere di-ferente finas ortografia e lèssicu. E tando sos diferentzialistas proponent grafemas disusia-dos (in sardu “k” in càmbiu de “c, ch”; “dh” in càmbiu de “dd”) o paràulas imbentadas (“fueddariu” in càmbiu de su prus giustu vo-cabulàriu), deformadas (“listra” in càmbiu de lista, “dimugratzia/dimugràtigu” in càmbiu de democratzia/democràticu), cun càmbiu de morfemas (“manifestada” preferida a ma-nifestatzione; “oponidura” preferida a opo-sitzione; “telebisura” preferida a televisione, carculadas italianas!) o semantizadas in ma-nera diferente (“giassu internet” in càmbiu de situ internet). S’idea de sos diferentzialista est chi, imbentende o istropiende pàraulas, custas ant a èssere “prus sardas”!

Su diferentzialista non tenet in contu chi in sas limbas bias e non mortas b’at paràu-las e tèrmines, e chi sos tèrmines non semper derivant deretos dae sa paràula base de rife-rimentu ma dae elementos lessicales leados, como, dae su latinu, dae su gregu, sena sas trasformatziones normales chi una paràula tenet in s’istòria sua. Pro nde nàrrere una, dae su latinu OCULUM, in ita. tenimus occhio e in sardu ogru, ma pro abbaidare a tesu poni-mus in ita. su “binocolo”, non su *binocchio, in sardu su binòculu, non su *binogru.

Prus de una bia, su diferentzialista àplicat in manera mecànica règulas de trasformatzio-ne dae su latinu a su sardu chi non funtzio-nant prus in sa limba, comente in medas àte-ras limbas.

Lu faghet in duas maneras mescamente:a) derivende agetivos e àteros sustantivos

dae una paràula base, chi giai presentat una trasformatzione chi no òperat prus in sa lim-ba, e duncas dae limba imbentat *limbìstica, *limbista in càmbiu de iscrìere e nàrrere lin-

guìstica, linguista. Comente si dae su frantze-su langue s’esseret imbentadu *languistique, languiste, in càmbiu de su giustu linguistique, linguiste.

b) leende una paràula patrimoniale cun unu sufissu populare e praticadu, pro formare totu sos àteros in sa matessi manera. Est su casu de presentada, populare, pro formare, cun su sufissu -ada, s’imbentu *manifestada, etc. in càmbiu de manifestatzione.

Comente si in ita., su sufissu patrimoniale e populare -evole de favorevole s’aplicherat a paràulas noas e cultas, duncas formende *adorevole e non su giustu adorabile, etc.

A su diferentzialista, duncas, l’interessat prus sa “mustra” de un’identidade presunta de su sardu chi non s’identidade linguìstica matessi, prus sa cara chi non su corpus.

Ma pro ite est capitende custu? De seguru ca —leamus su faeddu opositzione— su sufis-su -idura paret prus sardu de -itzione, chi est, imbetzes, unu sufissu cultu presente in totu sas limbas modernas e internatzionales: ing. opposition, fra. opposition, isp. oposición, cat. oposició, etc..

Su de pònnere -idura dipendent dae una visione mecànica de sa limba, chi non resessit a fàghere àteru si no a ridiculizare sa limba sarda.

Su diferentzialismu est sa “maladia infanti-le” de su movimentu de recùperu linguìsticu, no in Sardigna ebbia, ma in su cumintzu de totu sos movimentos de recùperu de limbas natzionales emergentes. A su sòlitu, cando sa gente istùdiat e creschet, finas abbaidende co-mente funtzionant sas àteras limbas, abban-donat su diferentzialismu.

In Sardigna, a dolu mannu, su diferentzia-lismu est galu forte, mescamente in intro de sos setores natzionalistas/indipendentistas, chi impreant su sardu belle semper in manera simbòlica! Cun efetos ridìculos, chi istèsiant sa gente normale imbetzes de l’acurtziare.

In su blog LSC presentamus unos cantos diferentzialismos e, pro espressare sos mates-si cuntzetos, faghimus propostas alternativas: http://limbasardacomuna.blogspot.com. eja

FACEBOOK E SARDU GLOSSÀRIU

“M’agradat su sardu...”No est fàtzile a nàrrere

pro ite mi praghet su sardu. Pro ite nos praghent tzertas limbas? Una limba nos po-det pràghere ca in issa nos reconnoschimus. Pessamus a sa limba mama nostra: in

custu casu nos praghet ca nos acumpàngiat dae semper, nos praghet pro sa seguràntzia chi nos dat, pro sos ammentos chi agatamus in sos sonos e in sas paràulas de custa limba.

Una limba istràngia nos podet pràghere pro sos sonos, pro s’intonatzione, pro sas pa-ràulas chi tenet. E nos podet pràghere sa cul-tura chi trasportat, su mundu cuntènnidu in custa limba. E est pròpiu pro custu chi mi pra-ghet su sardu: dae cando apo incumintzadu a l’istudiare —comente linguista chi chircat de nde cumpréndere s’istrutura e comente istu-dente chi cheret imparare a la faeddare, e cu-stu est semper unu disafiu— apo cumintzadu a bìdere unu mundu finas a tando isconnotu, su mundu chi est inclùdidu in custa limba, su mundu chi bi fiat e su mundu chi b’est como in custa ìsula. Apo bidu s’istoria de su sardu chi cuntenet dominatziones istràngias dife-rentes chi ant lassadu testimonias in sa limba galu oe e sa resistèntzia de su sardu chi est abarrende biu. Ma su sardu cuntenet, sena duda, finas sa dominatzione atuale, chi l’est ponende prus in perìgulu de sas àteras.

Est beru chi a sas cosas nos aferramus petzi cando nos agatamus in cara de su perìgulu. Pro custa resone, in custu momentu, nos aferramus a su sardu. Est giustu chi si fatzat gosi: peruna limba podet, e mescamente ischit, espressare totu su chi espressat un’àtera. Pro custu su sar-du chircat de abarrare biu, faghende·si inténde-re e bìdere, pro pòdere sighire a mustrare un’u-niversu chi in un’àtera limba si podet contare ma non vìvere.

SUSANNA GAIDOLFI (Katholische Universität Eichstätt-Ingolstad, Germània)

DAE GERMÀNIA: Susanna Gaidolfi

14NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Indìgenos de Sudamèrica! G. Fontaine, Gaz et pétrole en Amazonie. Con"its en territoires autochtones, L’Harmat-tan, Paris 2011. | www.harmattan.fr! Les Petites soeurs de Jésus, En Amazonie. Re-naissance de la tribu indienne des Tapirapé, Karthala, Paris 2011. | www.karthala.com! A. S. Tiefengraber, Der Kampf der EZLN für das indigene Mexiko, VDM Verlag Dr. Müller, Saarbrücken 2011. | www.vdm-publishing.com! L. Vasapollo, Dagli Appennini alle Ande. Cafoni e indios, l’educazione della terra, Jaca Book, Milano 2011. | www.jacabook.it

Chistione palestinesa! Reporters sans frontières, Gaza. Il libro nero, Lantana, Roma 2011 | www.lantanaeditore.com

Minorias de Europa! H. Abalain, Les Mannois et l’île de Man, Ar-meline, Brest 2011 | armeline.editions@wana-doo.fr! T. Ahmed, The Impact of EU Law on Minori-ty Rights, Hart Publishing, Oxford 2011.| www.hartpub.co.uk! M. Gethins, Catholic Police O#cers in Nor-thern Ireland: Voices Out of Silence, Manche-ster University Press, Manchester 2011. | www.manchesteruniversitypress.co.uk ! B. O’Rourke, Galician and Irish in the Euro-pean Context: Attitudes Towards Weak and Strong Minority Languages, Palgrave Macmil-lan, Basingstoke 2010. | www.palgrave.com

Indìgenos de Otzeània! E. Descleves, Le peuple de l’océan. L’art de la navigation en Océanie, L’Harmattan, Paris 2011. | www.harmattan.fr! M. Hopkins, Hawaii: the Past, Present, and Future of Its Island-Kingdom. An historical account of the Sandwich Islands (Polynesia), Adegi Graphics, Port Chester (NY) 2011. | www.adegi.com! T. L. Jones - A. A. Storey - E. A. Matisoo-Smith - J. M. Ramírez-Aliaga (cuidadu de), Polynesians in America: Pre-Columbian Contacts with the New World, AltaMira Press, Lanham (MD) 2010. | www.altamirapress.com

LIBROS de limbas e natziones Sinnalados dae Alessandro Michelucci www.popoliminacciati.org

Teodoro Herzl, il messia degli ebrei. Dall’emancipazione al sionismode Sandro Lopez Nunesed. Mimesis Edizioni 2010pp. 262 / 18,00 #

In custu libru, Sandro Lopes Nunes, nos contat sos mamentos de sa for-matzione de sas teorias de Herzl, in su primu semestre de su 1895, sas notes suas coladas a s’ispissu sena dormire, pro more de sos bisos, de sas fantasias e de sas utopias, cun s’idea !rma de dare un’strutura de natzione e de istadu a sos Ebreos. S’Herzl de cussas dies est !guradu comente una pessone chi non te-net cuidadu mancu de s’assempru, chi non dat cara a sa barba, cun sos ogros ispiritados, in fatu de sos pes-samentos e de sos disinnos. Ca !at pessende a unu disinnu de Istadu chi moviat dae nudda, in ue tocaiat a pessare a sa gente manan e a sos piseddos, a s’esèrtzitu e a sos trabal-ladores, a sa bandera e a sa limba, a sas domos e a sas iscolas, a sa costi-tutzione e a sa giustìtzia, a su guver-nu e a sas tassas…Sandro Lopez Nunes, chi apartenet a una famìlia antiga sefardita, pre-sente in Itàlia dae su 1500, est espo-nente de sa Comunidade Ebràica de Milano, est laureadu in s’Universida-de Bocconi e est istudiosu de istòria ebràica cuntemporànea. Autore di cumèdias, at publicadu, in mesu de àteras òperas, Abbasso il fassio. La satira politica nel Ventennio (Milano 1999) e Il croci"sso e gli altri segni. Proposte per una laicità di uno stato multietnico (Milano 2007).

PUDANA - Last of the Linede Anastasia Lepsui e Markku Lehmuskallio

Finas su tzìnema de totu su mundu s’est interessende de su destinu de sos pòpulos in perìgulu, cun registas apartenentes a sos matessi pòpulos.Una de sas mustras prus reghen-tes est Pudana - Last of the Line, longumetràgiu iscritu e diretu dae Anastasia Lepsui, regista samoje-da, e dae Markku Lehmuskallio, su maridu, regista !nlandesu. Sa pellìcula (tit. orig. Sukunsa viimei-nen, Finlandia, 2010, 81’) presenta-da in su 2010 in cuncursos medas, est ambientada in su pòpulu de sos Nentzos, etnia indìgena de sa Sibèria nordotzidentale, prus con-notos comente Samojedos. Pudana est ispirada a un’istòria bera, sa de Neko, una pitzinna istratzada a sa famìlia sua e inserrada in unu collègiu, in ue est educada pro ès-sere russi!cada. Una tragèdia uma-na anàloga a sa de àteros pòpulos indìgenos, comente sos Indianos nordamericanos e sos Aborìgenos australianos. Neko chircat de s’opòn-nere a custa negatzione culturale. E est custrinta a aguantare su malu tra-tu de sos cumpàngios e de sos pro-fessores. A pustis, però, sa pitzinna si nche fuit paris cun unu cumpàngiu, samojedu !nas issu, e de torrare a su biddaju suo. Ma, a dolu mannu, sa fuida durat pagu e est custrinta a torrare a collègiu.Su DVD de sa pellìcula (sutatituladu in inglesu, !nlandesu e isvedesu) est distribuidu dae Finnkino: http://www."nnkino."/eng/Event/297841

I FIORI DI KIRKUKde Fariborz Kamkari

Sa pellìcula contat s’istòria de amore de una fèmina àraba e unu dotore curdu, a s’època de s’istermìniu de sos Curdos fatu dae S. Hussein. Najla est fìgia de una famìlia rica de Bagdad, Sherko est unu doto-re giòvanu, curdu. Ambos duos si cherent bene e si cherent cojuare, ma su de apartènnere a etnias di-ferentes est, a s’època, una di!cul-tade manna. Pustis de àere briadu cun sa famìlia sua, sa pitzinna si ponet in favore de sos oprimidos, cumpartzende·nde totu sas disau-ras: sa gherra, sa presone, sa tortura, !nas a s’identi!care in sa morte, in una fossa comuna, cun sas vìtimas.“Custa pellìcula —at naradu su re-gista— naschet dae su disìgiu de comunicare a su mundu su chi est capitadu a su pòpulu meu. Apo pes-sadu chi pro contare una tragèdia che a custa, sa fòrmula prus crara e reconnoschìbile diat èssere un’i-stòria manna de amore. De su dra-ma de s’istermìniu de sos curdos si nde sunt importados sos europeos pro resones econòmicas e polìticas. In su giudìtziu de sas atziones de Saddàm, b’intraiat !nas su petròliu”. “Sos frores de Kirkuk —narat Fariborz Kamkari— est sa prima pellìcula di ambientazione irachena sena sor-dados americanos. E sa protagonista est una fèmina chi no est una mu-gere, no est una mama, no est assu-getada a un’òmine e detzidet libera-mente de su destinu suo”. Duncas, una mussulmana chi non currispon-det a s’istereòtipu sòlitu.

Amus a pònnere NOAS...EJA in sas librerias e bibliotecas sardas a ue resessimus a arribbare a sa sola, ca semus voluntàrios. Chie, però, nos cheret agiuare a collocare custu fògiu de informatziones in logos pùblicos (librerias, bibliotecas, etc.), pro distributzione gratùita, in una cantidade mìnima de 20 còpias, nos devet iscrìere a: noas.eja@gmail.com. Sas còpias devent èssere riteradas in Nùgoro, ca non tenimus sa possibilidade econòmica de las imbiare.

noas...

LOGOS DE PRESÈNTZIA de

POPOLI est s’ùnica lista de distributzione italiana, animada dae Alessandro Michelucci, chi bos informat a propòsitu de sas initziativas, libros, rivistas, mustras, cunferèntzias, festival, dedicados a sas minorias, a sos pòpulos indìgenos e a sas nat-ziones sena istadu. Si bos cherides informados de totu sas initziativas, bos nche devides marcare a sa lista, intrende in su situ: http://lserv.ines.org/listin-fo/popoli ! Àteras informatziones e documen-tos in su situ: www.popoliminacciati.org

TÀTARI 07100 - Pratza Fiume 1Tel : 079 200222(1) - Fax : 079 238311postel: info@ajo.it situ internèt: www.ajo.it

AJÒ, viàgios e turismu

TZÌNEMA

LIBROS

15

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

Bobore Bussa: PROPÒSITOS POLÌTICOS CUSSIGERI INDIPENDENTISTA IN SA PROVÌNTZIA DE NÙGORO In custu tretu de EJA, presentamus testimonias de pesso-nes chi ant tentu sa fortza de si pònnere a disponimentu de sos interessos natzionales sardos in sas istitutziones locales. Cumintzamus cun un’indipendentista che a Bo-bore Bussa, cussigeri in sa Provintzia de Nùgoro. De se-guru sos isetos de totu sos chi ant votadu indipendenti-sta sunt medas, mescamente a pustis de sa crisi polìtica in intro de iRS e s’essida de Bussa dae custu movimentu.

«Non podende guvernare si podet de seguru faed-dare de propòsitos, cheret nàrrere a tènnere in con-ca unas cantas ideas de mandare a dae in antis in su cussìgiu e in sa giunta pro mèdiu de sas cumissiones. Cun custu sentidu amus a punnare a mandare a dae in antis unas cantas cosas prevìdidas in su programa pòliticu chi amus elaboradu pro sas eletziones ammi-nistrativas, est a nàrrere dende prioridade a 3 setores istratègicos pro custu territoriu: s’agricultura, s’uni-versidade e sa formatzione, s’indùstria in tèrmines de ricunversione e de risanamentu de s’ambiente. S’idea est chi sas pagas risorsas chi sas provìntzias podent manigiare bengiant impreadas in investimentos produtivos a beru. Duncas in agricultura diat èssere mègius a pònnere dinare pro progetos de !liera, est

a nàrrere a dare possibilidade a sos imprendidores de cumprire sas produtziones impreende matèria prima locale in totu sos mamentos de sa produtzione. Un’ esempru podet èssere sa !liera de su turrone, unu produtu chi podet nàschere cun matèria prima totu de su territòriu. Gasi etotu sa formatzione, mescamente sa professio-nale, chi como est de cumpetèntzia esclusiva de sas provìntzias. Tocat a tènnere craras sas netzessidades de su sistema imprenditoriale locale e formare profes-sionalidades chi mancant. Pro nde nàrrere una, gente chi iscat bèndere sos produtos de su territòriu, chi siat preparada in sas tecnologias noas, mescamente sas eletrònicas. Totu su sistema de formatzione devet agatare sa ghia sua in s’Universidade. Pro custu servit una cunferèntzia de totu sos entes pùblicos territoria-les e peri privados, chi potzant elaborare unu progetu sèriu, a manera chi nascat in Nùgoro sa prima Univer-sidade de Sardigna, amparende sos cursos chi giai esistint e pessende a su tempus venidore cun cursos noos e de interessu internatzionale.Sas ideas e sa gana de fàghere non mancant, duncas sos isetos sunt bonos.» Bobore Bussa

P U N T A D E B I L L E T E

SA KAPITE! Su K est unu de sos grafemas chi pesant dae semper cuntierras, intre pessones in favore e pessones contràrias. Est una de sas lìteras chi tenet prus valore “esotèricu” in mesu de sos apassionados de limba sarda e chi, a s’ispissu, pilisat sa kapite. Sa kapite est sa maladia infantile de chie s’acùrtziat pro sa prima borta a sa limba sarda e pessat chi bastet custu grafema pro sarvare/afortire/ispainare sa limba sarda. Est unu puntillu chi podet durare pagu tempus e podet durare totu sa vida. Bi semus colados totus, e no in sa kapite ebbia!Ma no est gioghende cun sos grafemas chi s’agiuat sa limba. A su sòlitu custa maladia passat dereta, cando unu si cunfrontat cun sos problemas de impreu pràticu de sa limba. Pro chie iscriet a beru in sardu, cada die, e si cunfrontat cun letores chi non si ponent problemas ideològicos de iscritura, sa gra!a de una limba no est una !nalidade ma un’istrumentu. In 40 annos de gherra pro sa limba, amus connotu chentinas de pessones malàidas de kapite! No ant fatu mai caminu longu, !nas a cantu nde sufriant. E prus pagu caminu at fatu sa limba. A su sòlitu pessant chi sunt issos sos “sarvadores” de sa limba e chi nemos, in antis de issos, b’aiat mai pessadu a sa K. Gente chi non tenet una visione pràtica de sa limba ma ideològica. Nois preferimus solutziones pràticas: un’ortogra!a chi siat a probe de sas abitùdines iscolàsticas de sa gente. Un’ortogra!a generale, universale, discansosa: sa Lsc est totu custu, sena K. eja

NOASDiretore editoriale Diegu Corraine Diretore responsàbile Fredo Valla Collaboradores de custu nùmeru Alessandro Michelucci, Badore Serra, Gianfranco Pinna, Zuanne Luisu Stochino Registratzione Tribunale de Nùgoro, n. 85/1987 de su 12.6.1987Grà!ca Didàc Imprenta StudioStampa, NùgoroNOAS EJA P.tza de Tola 24, 07100 TÀTARIPost.el.: noas.eja@gmail.com

NOAS

StudioStampa NùgoroImprenta de libros, manifestos, publitzidade0784-232634/232635

Publicadu finas cun s’agiudu de

EJA est in distributzione gratùita in sas librerias: Koinè, Messaggerie Sarde, Mondadori, Odradek de Tàtari; San Paolo, ‘900, Mondadori de Nùgoro; Cuec, Fahrenheit, Murru, Il Bastione, L’isola del libro, Mondadori (Aer. Su Masu) de Casteddu.

In sas Librerias de Sardigna180 pp. / 15 èurosO cumandade·lu a Papiros editziones:papiros.ed@gmail.com

Editziones Insula e Papiros

www.papiros.it

PÀRRERES

ÒSPITES dae sos Entes Locales

16NOAS

1

G H E N N À R G I U > 2 0 1 1

“in sardu, cada die”CAMPAGNA DE ANIMATZIONE

deo prego...

pss.sar@gmail.com