BESPLATNI GOTOVI SEMINARSKI, DIPLOMSKI I MATURSKI RAD.RADOVI IZ SVIH OBLASTI, POWERPOINT PREZENTACIJE I DRUGI EDUKATIVNI

MATERIJALI.

WWW.SEMINARSKI-RAD.COM

WWW.DIPLOMSKI-RAD.COM

WWW.MATURSKI-RAD.COM

NA NAŠIM SAJTOVIMA MOŽETE PRONACI SVE BILO DA JE TO SEMINARSKI, DIPLOMSKI ILI MATURSKI RAD, POWERPOINT PREZENTACIJA I DRUGI EDUKATIVNI MATERIJAL. ZA RAZLIKU OD OSTALIH MI VAM PRUŽAMO DA POGLEDATE SVAKI RAD NJEGOV SADRŽAJ I PRVE TRI STRANE TAKO DA MOŽETE TACNO DA ODABERETE ONO STO VAM U POTPUNOSTI ODGOVARA. U NAŠOJ BAZI SE NALAZE GOTOVI SEMINARSKI,DIPLOMSKI I MATURSKI RADOVI KOJI MOŽETE SKINUTI I UZ NJIHOVU POMOC NAPRAVITI JEDINISTVEN I UNIKATAN RAD. AKO U BAZI NE NADJETE RAD KOJI VAM JE POTREBAN, U SVAKOM MOMENTU MOZETE NARUCITI DA SE IZRADI NOVI UNIKATAN SEMINARSKI ILI NEKI DRUGI RAD NA LINKU NOVI RADOVI. SVA PITANJA I ODGOVORE MOŽETE DOBITI

NA NAŠEM FORUMU. ZA BILO KOJI VID SARADNJE ILI REKLAMIRANJA MOZETE NAS KONTAKTIRATI NA OFFICE@SEMINARSKI-RAD.COM

2

SADRŽAJ

1.Uvod................................................................................................3

1.1 Zagadjenost životne sredine i globalni pojmovi………………………4

1.2 Zagadjenost životne sredine i čovjekova oboljenja……………..

….10

1.2 Zagadjivanje i

ekonomija..............................................................11

2. Strategija održivog razvoja i aktivnosti zaštite životne sredine…….13

3. Zaključak.......................................................................................16

4. Literatura.......................................................................................17

3

4

1.Uvod

Životna sredina ili čovjekova okolina predstavlja sve ono što nas okružuje,

odnosno sve ono sa čime je direktno ili indirektno povezana čovjekova

životna i proizvodna aktivnost.

Životna sredina je specifični resurs za nastanak, razvoj i opstanak ljudskog

života, a njeno zagadjivanje predstavlja nužnost. Zagadjivanje ne vrši

samo čovjek u zadovoljenju svojih potreba, već i ostala živa bića, a takodje

i sama priroda (vulkanske erupcije, zemljotresi). Ovo zagadjivanje, iako

prisutno od samog postanka života, tek poslednjih decenija je shvaćeno

kao ozbiljan problem koji ugrožava razvoj i sam opstanak čovjeka.

Davno su prošla vremena kada su se ekologijom, ili bolje reci problemima

životne sredine, bavili samo naucnici i o posledicama ljudskih aktivnosti po

životnu sredinu raspravljali na naucnim skupovima. Svaki stanovnik

planete Zemlje danas je okružen problemima životne sredine, a posledice

preživljavamo svakodnevno, kroz vazduh koji udišemo, vodu i hranu koje

unosimo u svoj organizam, kroz zagadenja i zračenja kojima smo izloženi,

a takodje posledice ekoloških problema manifestuju se kroz sve manju

količinu prirodnih resursa, izumiranje biljnih i životinjskih vrsta, i

poremećaje u globalnom ekosistemu i biogeohemijskom procesu. 

Stanovništvo planete Zemlje je u stalnom porastu, što znači da je u

porastu i potreba za urbanizacijom i ekonomskim razvojem. Izgradnja i

proširivanje gradova zauzima sve više prostora, a da bi se zadovoljile

rastuće potrebe za proizvodnjom i potrošnjom, iskorišćavaju se sve veće

količine prirodnih resursa. Prirodni resursi, koji se najcešce koriste za

ljudske aktivnosti, potrošivi su. U prošlosti ,smatralo se, da se nikada neće

potrošti globalni resursi koji predstavljaju izvor energije, kao što su voda,

5

rude, nafta, prirodni gas, minerali i sl. Danas, imajuci u vidu privredni

razvoj, došlo se do saznanja da su globalne rezerve ovih resursa na

izmaku, i samim tim se covjecanstvo našlo na velikoj prekretnici.

1.1 Zagadjenost životner sredine i globalni pojmovi

Zagađenost žive sredine je veoma prisutna i sve više opasna. Zašla je u

vodenu sredinu (hidrosfera), vazdušnu (atmosfera) i zemljišnu (pedosfera).

Ugrožen je kompletan živi svijet, a najviše čovjek. Kruženje zagađujućih

materija se odvija između zemljišta, vode i vazduha , a što je prikazano na

slici 1 :

Slika 11

1 Kruženje zagađujućih materija

6

Posledice svih ovih zbivanja i ljudskih aktivnosti koje dovode do povećanja

zagađenja u ekosistemima su po obimu i kvalitetu nesagledive i veoma

negativne. One se posebno odražavaju preko posledica na ljudsko

zdravlje, posledica na prirodu i posledica na materijalna dobra

(Đukanović, 1981).

Posledice zagadjivanja zivotne sredine i neodgovarajućeg korišćenja

prirodnih bogastava Zemlje mozemo svrstati u nekoliko osnovnih grupa.

Prvu grupu čine one posledice koje bi dovele ili dovode do prestanka

života na zemlji.Riječ je o kiseoniku.Njegova potrošnja se povećava

porastom broja stanovnika i povećanjem drugih bioloških potrošača,

kao i niz procesa sagorijevanja, prvenstveno fosilnih goriva u

industriji, saobraćaju i energetici.Istovremeno se neprekidno

smanjuju zelene površine zbog sječe suma , povećanja površina

zemljišta pod naseljima, putevima,željeznickim prugama

industrijskim i drugim objektima čime se neprekidno smanjuju izvori

kiseonika na Zemlji.

Jos jedna opasnost po živi svijet na Zemlji je ultraljubicasto

zracenje.Ono je posledica oštećenja ozonosfere zbog smanjenja

količine ozona u njoj.Prema procjenama dosadašnja oštećenja

ostaviće trag na živim organizmima, dovodeći do njihovih oboljenja i

mogućeg izumiranja pojedinih vrsta. Smanjivanjem ozona u

stratosferi2 pojacava se UV-B zračenje koje izaziva rak kože,

kataraktu očiju, opekotine od sunca, starenje kože i pogoršanje

imunog sistema.U vodenim ekosistemima zračenje ograničava

2 Stratosfera se prostire do 50-55 km iznad Zemljine površine. U njoj se temperatura u početku ne menja, a zatim raste s visinom zbog prisustva velike količine ozona, koji se zagreva upijanjem štetnih ultraljubičastih zraka, štiteći na taj način živi svet na Zemlji.

7

proizvodnju fitoplanktona3 koji je osnova lanca ishrane, a na kopnu

negativno utice na rast biljaka.

Slika 24

Osim što zagađenje životne sredine djeluje negativno na ljudsko

zdravlje, njegove posljedice su dalekosežne i na prirodne cikluse i

prirodne vrijednosti. Najozbiljnije takve posljedice su promjene klime

na planeti , a što direktno znači i promjene u čitavom živom

svijetu.Tu moramo spomenuti Kisele kiše.Kisele kiše su padavine,

kiša, snijeg, susnježica, izmaglica, magla, oblaci, koje u sebi sadrže

zagađujuće materije.Zagađenja iz atmosfere na biljni svijet mogu da

dođu i u obliku suvog taloga, a ne samo putem kiša. Svakako, kiše

su neophodne biosferi ( jedinstvu živog i neživog na Zemlji ). Život bi

zamro, ekosistemi bi opustjeli da nema kiša, ali su one danas i

3 Fitoplankton je termin koji se koristi za male biljke ili organizame nalik na biljke (diatomi) koji slobodno lebde u vodi. Reč je nastala od phyto što označava biljke i plankton koja označava mali organizam koja lebdi u vodi.Sve ovo i ne bi bilo toliko bitno da fitoplankton ne pretstavlja osnovu odnosno sam početak složenog lanca ishrane u prirodi4 Uništavnje ozonskog omotača

8

velika opasnost. Ona se miješa sa zagađenjima koji se ispuštaju iz

dimnjaka i motornih vozila. Kiša na tlo, faunu i floru i vodene

površine donosi razblaženu sumpornu, sumporastu i azotnu kiselinu,

što uzrokuje smanjenje pH kišnice, tj povećanje njene kiselosti. To je

posljedica rastvaranja oksida azota, oksida sumpora iz vazduha u

kišnim kapima, pri čemu se stvaraju sumporne i azotne kiseline.

Posledice ovakvih padavina su :

uništavnje šuma

uništavnje, ubijanje mnogih organizama u šumama i vodama

korozija objekata od istorijskih vrijednosti

degradacija plodnog zemljišta

prijeteći djeluje na zdravlje ljudi

zagađuje površinske vode pa onemogućava njihovo

korišćenje za piće.

U cilju smanjenja zagađenja životne sredine u Pljevljima na

termoelektrani je projektovan visoki dimnjak koji omogućava

ublažavanje lokalnih uticaja zagađenja. Iz visokih dimnjaka, čestice

zagađenog vazduha se prenose na velike razdaljine pa se

popravljanjem lokalnog zagađenja, problem prenosi na međunarodni

nivo. Tako, kisele kiše mogu da budu prouzrokovane i hiljadama

kilometara dalje od izvora zagađenja.

Jos jedan opšti učinak u zagadjenju je pojava „staklene baste“kao

posledica neprekidnog povećanja sadržaja ugljen dioksida u

atmosferi.Ovaj gas zajedno sa nekim drugim djeluje u atmosferi kao

reflektor za toplotno infracrveno zračenje sa površine tla

sprečavajući time hladjenje površine zemlje.Posledice su klimatske

izmjene koje ce neminovno ostaviti i tragove na živi svijet.Kod efekta

9

staklene baste maksimum Sunčevog zračenja, koje doseže do

gornjih ivica atmosfere, nalazi se u oblasti talasnih dužina od oko

400 do 800 nm ( vidljiva svjetlost ), tj. u oblasti u kojoj osim vodene

pare, drugi gasovi ne apsorbuju. Zahvaljujući tom „prozoru“ u

apsorpcionom spektru atmosferskih gasova, zračenje sa Sunca

dospijeva na Zemljinu površinu i zagrijava je.

Slika 35

Kao i svako drugo zagrijano tijelo i Zemlja zrači, reemituje energiju.

Međutim, usled nagomilavanja gasova CO2, CO, vodene pare, radijacija

ne može da se emituje direktno sa Zemljine površine već se najprije

zagrijevaju prizemni slojevi, troposfera, a zatim se emitovanje iz

troposfere nastavlja, s tim što se jedan dio energije reemituje nazad na

Zemlju. Zahvaljujući ovome, većina „odlazeće“ radijacije se apsorbuje u

donjim slojevima atmosfere, koji zbog toga imaju i veću temperaturu od

gornjih. Ovaj efekat dodatnog zagrijavanja Zemlje se zove „efekat

staklene bašte“ ( Veselinović i sar, 1995)

5 Proces stvaranja “staklene baste”

10

Slika 46

Efekat staklene baste dovodi i do porasta prosjecne temperature na planeti i do toplenja

Slika 57

6 Efekat staklene baste7 Globalni porast temperature od 1860 do 2000 godine

11

glečera i morskog leda i zagrijavanje okeana, što uzrokuje njihovo širenje i

povećanje nivoa vode. Ovo dovodi do poplava priobalnih područja. Morski

nivo je u 20.vijeku porastao za 30 cm, lokalno 3 puta više (60 cm), a

očekuje se u 21.vijeku porast za 50 cm (lokalno, 150 cm). U oblasti Kine,

Indije, Holandije, Egipta, Nigerije 100 miliona ljudi će biti ugroženo.

Slika 68

1.2 Zagadjenost životne sredine I čovjekova oboljenja

Čovjek može da opstane jedino u jedinstvu bioloških, psiholoških,

sociokulturnih i ekoloških sadržaja. To govori da su mentalni poremećaji

multikauzalni i ne mogu se svesti na monokauzalnu genezu.

Čovjekova sredina je ambijent u kojem se on kao ličnost aktualizuje kroz

složene adaptacione procese. U tim interakcijama pojedinac prolazi kroz

različite generativne faze, time i psihološke, uz pojavu raznih devijacija,

kriza, mentalnih oboljenja.

I najstarija istraživanja pokazuju da su plemena koja su živjela u dobrim

uslovima, u plodnim krajevima ispoljavala zadovoljstvo u životu,

8 Prikaz povecanja nivoa vode i potunuce dijela kopna u Americi

12

toleranciju, ljubav, uživanje u igri, i slično. Sa druge strane , plemena koja

su živjela u uslovima nepovoljne klime, siromašnog zemljišta, nedostatka

vode , razvijaju visok stepen agresivnosti, netolerancije, bijesa, prkosa.

Stalna borba za egzistenciju razvija kod njih nagonsko-agresivne

motivacije, dok druge psihološke potrebe ostaju nerazvijene.

To znači, da voda, vazduh i tlo imaju značajan udio u razvoju

biopsihološke dispozicije stanovništva.

Ubrzana industrijalizacija, urbanizacija, tehnološki napredak, demografska

eksplozija, dovode do raznovrsnih psihičkih problema. Čovjek nije u svakoj

fazi života podjednako sposoban za sve promjene, niti mu sva podneblja i

kulture mogu odgovarati. Sve te brze promjene, kompeticija, vode do

emocionalnog iscrpljivanja ličnosti, psihičkih kriza, neuroza, alkoholizma,

do teških mentalnih oboljenja.

Sve je više dokaza da zagađen vazduh izaziva neželjene efekte na ljudsko

ponašanje.Izlaganje ljudi škodljivim i neprijatnim mirisima, koje nastaje u

industriji, dovodi do porasta razdražljivosti i agresivnosti. Takodje,

permanentno izlaganje buci što je fenomen velikih gradova i industrijskih

centara, izaziva oštećenja sluha, ali i psihosomatske reakcije i povišenje

agresivnosti.

Posledice poremećene ekološke ravnoteže ne moraju se odmah odraziti,

jer čovjek pokušava da se adaptira na izmijenjene uslove sredine, ali se ne

zna kada će posljedice postati vidljive, često u vidu smanjene biološke i

psihološke otpornosti njenih potomaka.

1.3 Zagadjivanje i ekonomija

Snažan podsticaj povećanju zagadjenja daju potrošačko društvo i njemu

primjerena ekonomija.Razlog za ovo je jasan: cilj je proizvoditi što jeftinije

i što više , bez obzira na primijenjena tehnologije, odnosno štetne

posljedice koje one imaju na životnu sredinu.Ovakav pristup odmah

13

nameće problem zaštite životne sredine , ciji su ciljevi suprotni: racionalno

trošenje prirodnih dobara i nalazišta i uvodjenje mjera zaštite životne

sredine što u krajnjoj liniji poskupljuje i ograničava proizvodnju, odnosno

dovodi do umanjenja profita.Borba za profit znatno otežava i problem

oslobadjanja od opasnih otpadnih materijala.Umjesto primjene skupnih

postupaka razaranja , ovi materijlai se deponuju u siromašnim djelovima

svijeta , gdje je i nivo znanja na nezavidnom nivou, često bez ikakvih

upozorenja ili odgovarajućeg načina obilježavanja i primjene posebnih

mjera zaštite. Iako u pojedinim segmentima ekonomija štetno utiče na

životnu sredinu ima primjera gdje ekologija i profit nijesu medjusobno su-

protstavljeni, već u potpunosti komplementarni pojmovi, i gdje rješavanje

određenih ekoloških problema iziskuje izvjesna ulaganja i da, kratkoročno

gledano, ekologija djeluje skupo, ali da dosadašnja medjunarodna iskustva

pokazuju da su, dugoročno posmatrano, ova sredstva minimalna u odnosu

na ukupan dobitak

”Ekologija je u Crnoj Gori već dugo zapostavljena i biće potrebna veća fi-

nansijska sredstva za rješavanje prvenstveno infrastrukturnih problema

ekološkog karaktera: rješavanje komunalnog čvrstog otpada, otpadnih vo-

da, filtera neophodnih za funkcionisanje privrednih postrojenja... “9

Da su ekologija i profit pojmovi koji nijesu suprotstavljeni govore i brojni pri-

mjeri različitih vidova ekonomske eksploatacije određenog područja koje

se smatra ekološki zaštićenim. Rijeka Tara sa kanjonom koji je najveći u

Evropi, a drugi po veličini u svijetu i koji se nalazi pod zaštitom UNESCO

pruža bezbroj mogućnosti za zaradu. Pored već dobro poznatog splavare-

nja, tu postoje otvorene mogućnosti za sve ljubitelje takozvanog aktivnog

odmora, a svi potencijali još nijesu ni izbliza iskorišćeni. Eko-turizam, agro-

turizam, naučni turizam, vožnja biciklom, pješačenje, ribolov, posmatranje

9 Aleksandar Drljevic,Direktor Zelenih Crne Gore, Internet izvor

14

ptica, izgradnja smještajnih kapaciteta u vidu raznih kampova, eko-sela,

brvnara. Treba imati u vidu da se samo ulazak u nacionalne parkove pla-

ća, a da noćenje ne može koštati svega dvadesetak eura.

2. Strategija održivog razvoja i aktivnosti zaštite životne sredine

Uprkos visokom stepenu posvećenosti zaštiti životne sredine i

uravnoteženom razvoju, iskazanim u Deklaraciji o ekološkoj državi iz 1991.

godine i članovima 1, 19 i 25 njenog Ustava, puno toga još treba da se

uradi u Crnoj Gori vezano za implementaciju koncepta održivog razvoja u

praksi. Prvih godina 21. vijeka, Crna Gora je suočena sa brojnim

izazovima koje treba prevazići kako bi se osigurao brži i uravnoteženiji

ekonomski razvoj s jedne strane, odnosno kako bi se unaprijedila zaštita

životne sredine s druge strane. Ekonomija je još uvijek u tranziciji ka

tržišnim uslovima privređivanja. Istovremeno, zemlja teži evropskim

integracijama.

Skorija istorija uključuje raspad bivše Jugoslavije i deceniju konflikata na

Balkanu, političke nestabilnosti i oštar ekonomski pad. U takvim

okolnostima, razvili su se negativni socijalni i kulturni trendovi, a ekološki

problemi su narasli. Neke strukturne neuravnoteženosti imaju korijen u

daljoj prošlosti, što trenutnu situaciju čini još kompleksnijom.

Koncept održivog razvoja zahtijeva balansiranje ekonomskih, socijalnih i

ekoloških zahtjeva za dobrobit kako sadašnje, tako i budućih generacija.

Da bi se osiguralo uključivanje zahtjeva održivosti u razvojne politike i

njihovo sprovođenje u praksi, Crna Gora treba da pripremi i implementira

Nacionalnu strategiju održivog razvoja (NSOR - CG). NSOR - CG će

razmotriti glavne izazove sa kojima se crnogorsko društvo suočava i

15

formulisati viziju održivog razvoja. Vizija održivog razvoja Crne Gore biće

izvedena iz slijedećeg:

Vizije ekonomskog razvoja, koja polazi od potrebe ubrzavanja

ekonomskog rasta i zaokruživanja procesa tranzicije ka tržišnoj

privredi (stimulisanje inovacija i produktivnosti, osnaživanje

preduzetništva, sprečavanje odlaska kvalitetnih i perspektivnih

kadrova iz zemlje), vodeći istovremeno računa o ispunjavanju

zahtjeva održivosti kroz integrisanje politike zaštite životne sredine i

ekonomske politike i kroz ublažavanje efekata ekonomskog rasta na

životnu sredinu;

Socijalne vizije, koja podrazumijeva smanjenje siromaštva i zaštitu

najugroženijih grupa stanovništva, kao i obezbjeđenje pravičnije

raspodjele koristi od ekonomskog razvoja među svim segmentima

društva;

Ekološke vizije, odnosno zahtjeva za očuvanjem životne sredine i

održivim upravljanjem prirodnim resursima, pospješujući pri tom

sinergiju između razvoja i očuvanja životne sredine i imajuću u vidu

pravo budućih generacija na kvalitet života;

Etičke vizije, pod kojom se podrazumijeva poboljšanje

uprave/upravljanja kroz izgradnju kapaciteta svih aktera (centralne

vlasti, lokalnih vlasti, privatnog sektora i građanskog društva) i

prelazak sa centralizovanog načina odlučivanja na pregovore,

saradnju, koordinirano djelovanje i decentralizaciju, kao i

sprovođenje principa zajedništva i solidarnosti, te poštovanje

ljudskih prava kroz re-afirmaciju prava na razvoj u zdravom i

pravičnom okruženju;

16

Kulturne vizije, odnosno neophodnosti očuvanja kulturne raznolikosti

i identiteta, uz jačanje kohezije čitavog društva.

Ključni ciljevi Strategije odrzivog razvoja biće zaštita i dalji razvoj

prirodnog, ljudskom rukom stvorenog i društvenog kapitala, pospješivanje i

razvoj efikasne tržišne privrede i olakšavanje odnosno doprinošenje

procesu evropskih integracija. Ostvarivanje ovih ciljeva zahtijevaće

angažovanje svih zainteresovanih strana, unapređenje uprave i izgradnju

kapaciteta relevantnih aktera, kao i razvoj partnerskih odnosa između svih

aktera/zainteresovanih strana, koje će zajednički raditi na ostvarivanju

vizije održivog razvoja.

U cilju zastite zivotne sredine treba preduzeti i sljedece aktivnosti:

Referentna istraživanja o stanju životne sredine (ekološka

istraživanja, biodiverzitet, fizičke i hemijske karakteristike tla, vode i

vazduha, itd.)

Identifikacija izvora zagađenja

Procena uticaja rastuće urbanizacije, intenzivnog saobraćaja,

razvoja poljoprivrede i industrije na vodne resurse

Planiranje i primena mera za sprečavanje zagađenja površinskih i

podzemnih voda

Studije uticaja hidrotehničkih objekata na životnu sredinu i ekosistem

Procena uticaja otpadnih voda na karakteristike vodnih resursa i

prirodne habitate

Procena uticaja zagađenog sedimenta u rekama i akumulacijama,

kao i izbagerovanog materijala, na ekosistem

Mere za zaštitu ekosistema - upravljanje životnom sredinom

Međunarodna saradnja u oblasti zaštite životne sredine u okviru

rečnih basena

17

3. Zaključak

Budući da sve ljudske aktivnosti u industrijskim i drugim privrednim

granama utiču na životnu sredinu , često ugrožavajući ljudsko zdravlje i

kvalitet života, opšte nastojanje da se postigne viši životni standard u

uslovima rapidnog rasta stanovništva i urbanizacije i sve veće zavisnosti

od moderne tehnologije, zahtijeva stalnu brigu o posledicama

zagadjivanja.

Na kraju, naš osnovni zadatak je da i dalje izgrađujemo svijest i

podstičemo aktivnost u zaštiti i unapređenju čovjekove sredine i da

postignemo da to bude zadatak svakog pojedinca u društvu.Ukoliko se kao

najmasovnija organizacija društva za pitanje zaštite i unapredjivanja

čovjekove sredine izborimo da ovo saznaje postane što prije svojina

svakog od nas, utoliko ćemo brže i lakše rješavati sva pitanja unapređenja

i zastite čovjekove sredine. Ako jedinstvenom i koordinisanom akcijom

obezbijedimo uslove da što manje iscrpljujemo i degradiramo životnu

sredinu, da što manje zagađujemo vazduh, vodu i zemljište, da spriječimo

dalje uništavanje brojnih životinjskih i biljnih vrsta i da poboljšamo

zdravstveno stanje stanovništva u cjelini, biće nam jednostavnije da

organizujemo akcije za kvalitetniju i zdraviju čovjekovu sredinu.

18

4. Literatura

1. Đukanović, M. 1981. Ekološki izazov, Elit, Beograd.

2. Hale, W.,G., Morgham, J., P. 1998. Školska enciklopedija biologije,

Knjiga-komerc, Beograd

3. Ječmenica, V., Vojinović, V., Strujić, A., Terzić, D. 1987. Opstruktivna i

pneumonična oboljenja liječena u dječijem i školskom dispanzeru u

Pljevljima u periodu od 1975-1985.g. Jugoslovenski časopis za

unapređenje kvaliteta života, Čovjek i životna sredina, 2-3.

4. Lakušić, D. 2002. Biologija za 7. razred osnovne škole, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva Beograd

5. Lješević, A.,M. 2004. Ekološki aspekti i posljedice razvoja energetike u

Crnoj gori. Simpozijum, Novi energetski izvori u Crnoj Gori, CANU, 9.

6. Marković, D., Đarmati, Š., Grzetić, J., Veselinović, D. 1996.

Fizičkohemijski osnovi zaštite životne sredine, knjiga 2, Univerzitet u

Beogradu, Beograd.

7. Mišurović,A., Filipović,S. 1987. Jugoslovenski časopis za unapređenje

kvaliteta života, Čovjek i životna sredina, 2-3.

8. Pejović, M. 1987. Čovjekova sredina i psihički poremećaji.

Jugoslovenski časopis za unapređenje kvaliteta života, Čovjek i životna

sredina, 2-3.

9. Strujić, R. 1987. Epidemiološki aspekti hipertireoze u Pljevljima u

periodu od 1981-1986. g. Jugoslovenski časopis za unapređenje kvaliteta

života, Čovjek i životna sredina, 2-3.

10. Veselinović, D., Gržetić, I., Đarmati, Š., Marković, D. 1995.

Fizičkohemijski osnovi zaštite životne sredine, knjiga 1, Univerzitet u

Beogradu, Beograd.

19