ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΛΠ 11ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

ΒΟΓΛΗΣ ΠΟΛΥΜΕΡΟΣ

1η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ,Η ΠΡΩΙΜΗ ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΓΡΑΦΗ

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2007-2008ΕΛΕΝΗ ΜΑΡΣΕΛΗ

Α.Μ.: 49197

Περιεχόμενα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ.....................................................................................2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ....................................................................................................................3

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ.....................................4

Μυκηναϊκός Πολιτισμός............................................................................................4

Πόλη-Κράτος.............................................................................................................7

Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ................................................................................................................9

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.....................................................................................................11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..........................................................................................................12

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 2

Εισαγωγή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τόσο στον Μυκηναϊκό κόσμο, όσο και στην πρώιμη πόλη-κράτος της

ελληνικής αρχαιότητας (8ος – 7ος αι. π.Χ) η γραφή έπαιξε σημαντικό ρόλο στη

διαμόρφωση των κοινωνιών αυτών .Αρχαιολογικά ευρήματα των περιόδων αυτών

αποκαλύπτουν την εξέχουσα σημασία της γραφής στους προαναφερθέντες

πολιτισμούς.

Αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι η σύγκριση της χρήσης της γραφής σε

αυτούς τους δύο κόσμους. Η ανάπτυξη του θέματος θα πραγματοποιηθεί σε δύο μέρη.

Στο πρώτο μέρος με τίτλο «Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός και η πόλη-κράτος» θα

προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε τη χρήση της γραφής στον Μυκηναϊκό κόσμο και

στην πρώιμη πόλη κράτος, βασιζόμενοι σε αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικές

αναφορές.

Στο δεύτερο μέρος με τίτλο «Η διαφορετικότητα των κοινωνιών (Μυκήνες και

πρώϊμη πόλη–κράτος) και η χρήση της γραφής» θα εξηγήσουμε ποιες ανάγκες

εξυπηρετούσε η γραφή και πώς η Μυκηναϊκή κοινωνία και η κοινωνία της πόλης-

κράτους σχετίστηκαν με αυτή.

Παράλληλα, δε μπορεί να αγνοηθεί η μεγάλη σημασία που έχει η γραφή για

την άντληση πληροφοριών για τις κοινωνίες της εποχής αυτής.

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 3

Μυκηναϊκός Πολιτισμός

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ

Μυκηναϊκός Πολιτισμός

Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός άνθισε από τα τέλη του 15ου αιώνα έως τον 13ο

αιώνα π.Χ. Η μυκηναϊκή κοινωνία είναι μια κοινωνία ιεραρχημένη και πολεμική με

κυρίαρχο το ρόλο των αρχόντων. Παρατηρούμε τάφους με «θόλο» που δείχνουν τη

δύναμη που είχαν οι πολεμικοί άρχοντες και «Ογκώδεις Ακροπόλεις», δηλαδή τείχη

που περικλείουν συγκροτήματα, όπου το ανάκτορο κατέχει μέσα σε αυτά την

υψηλότερη θέση ως ένδειξη εξουσίας.

Η ανακάλυψη της Γραμμικής Β μπόρεσε να μας βοηθήσει στην κατανόηση

της κοινωνικής δομής του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Πρόκειται για την αρχαιότερη

γραφή της Ελληνικής γλώσσας. Συγκροτείται από:

88 συλλαβογράμματα, τα οποία εκτιμάται ότι δεν αντιστοιχούν με

ακρίβεια στην πολυπλοκότερη ελληνική γλώσσα, καθώς αυτά

αντιστοιχούν σε απλές συλλαβές, που περιέχουν μόνο ένα σύμφωνο ή ένα

φωνίεν,

260 ιδεογράμματα ως σχεδιασμένα αντικείμενα και προσδιοριστικά του

νοήματος της,

5 σημεία αριθμητικού δεκαδικού συστήματος και

11 σημεία μονάδων μετρήσεως 1

Η Γραμμική Β μας δείχνει την κοινωνική δομή της Μυκηναϊκής κοινωνίας και

οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε για αυτήν είναι «από πινακίδες φτιαγμένες

από πηλό, που, για να ενισχύεται η ανθεκτικότητά του, πολλές φορές εφοδιαζόταν με

ένα αχυρένιο πλέγμα»2. Ο wanax φαίνεται να είναι ο «βασιλιάς» της περιοχής που

κατέχει κτήματα που οι διαστάσεις τους προσδιορίζονται από τις ποσότητες των

σπόρων. Ο «βασιλιάς» μια τέτοιας κοινωνίας δεν είναι απόλυτος μονάρχης, αλλά

περιβάλλεται από ένα κύκλο ευγενών που τον βοηθούν να επιβάλει και να ασκεί την

1 Βούρτσης Ι., Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, ΕΑΠ, Πάτρα 1999 , σελ. 261-2622 J. Chadwick, O Μυκηναϊκός Κόσμος, μτφ. K.N. Πετρόπουλος, εκδ. Gutenberg, Aθήνα 1999, σελ.33

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 4

Μυκηναϊκός Πολιτισμός

εξουσία σε όλο το βασίλειο του. Έτσι, μετά το βασιλιά, ακολουθούν στην ιεραρχία

της Μυκηναϊκής κοινωνίας ισχυρά πρόσωπα σε περίοπτες θέσεις. Δεύτερος στην

ιεραρχία είναι ο lawagetas, ιδιοκτήτης μιας μικρότερης έκτασης, που από τις

πινακίδες φαίνεται να είναι κάποιο πρόσωπο σημαντικό. Στη συνέχεια έρχονται οι e-

qe-ta ίσως αξιωματικοί ή επίλεκτα σώματα του βασιλιά, υπεύθυνοι για τον

ανεφοδιασμό του ανακτόρου με τρόφιμα, άλλα είδη, κυρίως στρατιωτικά, και

ασχολούνται με τη διοίκηση του ανακτόρου. Ακολουθούν τρεις τελεσταί (te-re-ta),

ανώτατοι υπάλληλοι που ασχολούνται με τα διοικητικά έργα και κατέχουν

σημαντικές εκτάσεις γης. Τα βασίλεια ήταν χωρισμένα σε διοικητικές περιοχές, σε

καθεμία από τις οποίες αντιστοιχούσε ένας διοικητής ( ko-re-te) και ένας βοηθός του

(po-ro-ko-re-te), ως εκπρόσωποι της κεντρικής εξουσίας της επαρχίας. Ακόμη από τις

πινακίδες παρατηρούμε τον όρο damos δηλαδή τον «δήμο». «Με αυτόν τον τρόπο

επομένως δηλωνόταν το συλλογικό σώμα του λαού»3. Οι δούλοι (do-e-ro) βρίσκονται

στην τελευταία βαθμίδα της κοινωνικής ιεράρχησης του Μυκηναϊκού κόσμου,

κατέχουν μια σημαντικότερη θέση από αυτήν του απλού δούλου της κλασικής εποχής

και ήταν κυρίως γυναίκες και παιδιά που υπηρετούσαν, είτε στους ναούς, είτε στα

ανάκτορα.

Οι γνώσεις μας για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό, για την κοινωνική οργάνωση

και το πολιτικό σύστημα των Μυκηναϊκών βασιλείων προέρχονται κυρίως από την

ανακάλυψη των πινακίδων της Γραμμικής Β, που «ήταν γραφή μιας αρχαϊκής μορφής

της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας»4 και την ανάγνωσή της. Οι μαρτυρίες προέρχονται

κυρίως από πινακίδες γραμμένες πάνω σε πηλό. Προφανώς χρησιμοποιούσαν και

άλλα ευπαθή υλικά π.χ ξύλο, πάπυρο, δέρμα, που πιθανόν, με το πέρασμα του

χρόνου ή εξ αιτίας καταστροφών που ακολούθησαν, καταστράφηκαν. Εκτός από τις

πινακίδες έχουμε μερικές επιγραφές πάνω σε ζωγραφική διακόσμηση αγγείων, που

δηλώνουν τον κάτοχο του αγγείου ή τον κατασκευαστή.

Οι πινακίδες, που έχουν διασωθεί, δε μας δίνουν στοιχεία για την ιστορία των

ανθρώπων που τις έγραψαν ούτε και για την σκέψη των ανθρώπων του Μυκηναϊκού

κόσμου, αλλά μας παρέχουν πληροφορίες για τη διοίκηση των βασιλείων και τη

λειτουργία ορισμένων τομέων της οικονομίας τους.

3 J. Chadwick, O Μυκηναϊκός Κόσμος, μτφ. K.N. Πετρόπουλος, εκδ. Gutenberg, Aθήνα 1999, σελ.1494 C. Mosse - A. Scnhapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, κεφ. ΙΙΙ, σελ. 79

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 5

Μυκηναϊκός Πολιτισμός

Η Γραμμική Β είναι μια γραφή που δημιουργήθηκε κυρίως για τη

διευκόλυνση της λειτουργίας του ανακτόρου. Το περιεχόμενο των πινακίδων είναι

κατάλογοι προσώπων και πραγμάτων ή λογιστικού περιεχομένου των διοικητικών

αρχών. Ανάλογα με το περιεχόμενο αυτό, οι πινακίδες ταξινομούνται σε αυτές που

αναφέρονται σε ομάδες προσωπικού (ομάδες εργασίας γυναικών και παιδιών), ζώων

(αλόγων, προβάτων), στην καταγραφή ή προσφορά τροφίμων (τα δημητριακά ήταν το

βασικό είδος διατροφής των Μυκηναίων. παρατηρούμε όμως και διάφορα

καρυκεύματα όπως το κύμινο, το κάρδαμο, ο μάραθος κ.τ.λ. καθώς επίσης και σύκα,

κρασί, ελιές) στην απογραφή ή διανομή μετάλλων, γαιοκατοχής (κάποιου είδους

κτηματολόγιο), αγγείων, όπλων, αρμάτων και πανοπλιών, υφασμάτων και

επιπλοσκευής.

Για την καλύτερη λειτουργία του ανακτόρου είχαν επινοήσει κάποιες μονάδες

βάρους και μέτρα χωρητικότητας. Έτσι μπορούσαν να καταγράφουν τα είδη και τις

ποσότητες των προϊόντων που παράγονταν και διακινούνταν. Ορισμένες αναφορές

ωστόσο, στην προέλευση των εμπορεύσιμων προϊόντων και στους κύκλους των

τεχνιτών, αποκαλύπτουν τοπωνύμια και ονόματα ανθρώπων και θεών, φωτίζοντας

έτσι ενδιαφέρουσες πτυχές της κοινωνικής οργάνωσης και της θρησκείας της

Ανακτορικής εποχής, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις πινακίδες της Πύλου5, οι

οποίες περιλαμβάνουν ονόματα θεών σε καταλόγους αφιερωμάτων.

Παρόλο που τα διοικητικά στελέχη κατέγραφαν με σχολαστικότητα τα είδη

και τις ποσότητες των προϊόντων που παράγονταν και διακινούνταν, δεν είχαν

μεριμνήσει για την καταγραφή των διεθνών συναλλαγών, που είναι βεβαιωμένες από

τη συνεχή παρουσία εισηγμένων προϊόντων. Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι οι

πληροφορίες σχετικά με τις διεθνείς συμφωνίες δεν καταγράφονταν επάνω σε πηλό

αλλά σε πολυτιμότερα υλικά, όπως ο πάπυρος και η περγαμηνή, που δεν έχουν

διασωθεί.

5 C. Mosse - A. Scnhapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, κεφ. ΙΙΙ, σελ. 107

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 6

Πόλη-Κράτος

Πόλη-Κράτος

Με την καταστροφή των Μυκηναϊκών ανακτόρων σταμάτησε και η χρήση

της γραφής της Γραμμικής Β, η οποία μέχρι και την εισαγωγή του φοινικικού

αλφάβητου, τον 8ο αιώνα π.Χ., δεν αντικαταστάθηκε από κάποια άλλη. Αυτό

σημαίνει ότι η Μυκηναϊκή γραφή είχε ως μόνο λόγω ύπαρξης να διευκολύνει τις

διοικητικές λειτουργίες των ανακτόρων.

Οι επόμενοι "σκοτεινοί αιώνες" χαρακτηρίζονται από πλήρη έλλειψη γραπτών

πηγών. Ωστόσο όμως η Μυκηναϊκή γλωσσική παράδοση διατηρήθηκε στον

προφορικό λόγο. Ορισμένα στοιχεία της μυκηναϊκής διαλέκτου διασώθηκαν στα

ομηρικά έπη και στη μεταγενέστερη ποίηση που διατήρησε τα επικά στοιχεία.

Τον 8ο -7ο αιώνα π.Χ. δημιουργείται η κοινωνία της πρώιμης πόλης-κράτους,

η λεγόμενη αρχαϊκή κοινωνία. Παρατηρείται μια πληθυσμιακή αύξηση μαζί με άνοδο

του βιοτικού επιπέδου και μια θεσμικά κατοχυρωμένη σχετική ισότητα απέναντι στις

λειτουργίες της πόλης6. Στην κοινωνία σημειώνονται σημαντικές αλλαγές που έχουν

να κάνουν με την θρησκεία και την ανάπτυξη μεγάλων θρησκευτικών κέντρων, την

άνθηση του έπους και τη διάδοση της λατρείας των ηρώων. Την ίδια εποχή οι

Έλληνες έρχονται σε επαφή με τους Φοίνικες και η δημιουργία της αλφαβητικής

γραφής, της προσθήκης δηλαδή φωνηέντων σε έναν ήδη υπάρχοντα σκελετό,

διευκολύνει αφάνταστα την ανάγνωση, σε σχέση με όλα τα προηγούμενα συστήματα

γραφής.

Το μεγαλύτερο μέρος των κειμένων γραφόταν πάνω σε φθαρτά υλικά όπως

είναι ο πάπυρος, το ξύλο ή κάποιο δέρμα ζώου. Υπάρχουν όμως κείμενα σε τοίχους

ναών ή στην αγορά καθώς και σε όστρακα.

Αρχικά η γραφή χρησιμοποιήθηκε για τίς ανάγκες του εμπορίου, «μια μορφή

γραφής προσαρμοσμένη στις ανάγκες των εργασιών τους, λογιστικές, απογραφικές,

που συνδέονταν με το νέο ρόλο των διεθνών εμπόρων»7. Στην αρχή υπήρξε κάποιος

εμπορικός ανταγωνισμός μεταξύ Ελλήνων και Φοινίκων που πολύ γρήγορα όμως

ξεπεράστηκε και έδωσε ώθηση στην κοινωνικοπολιτική ανάπτυξη των Ελληνικών

κοινοτήτων.

6 C. Mosse - A. Scnhapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, κεφ. ΙΙΙ, σελ. 1607 C. Mosse - A. Scnhapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, κεφ. ΙΙΙ, σελ. 155

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 7

Πόλη-Κράτος

Η γραφή συνέβαλε στο να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο η πολιτική δομή

της πόλης-κράτους. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί η

δημιουργία νόμων στην οποία οι πολίτες έχουν παίξει ενεργό ρόλο, σε αντίθεση με

τις διάφορες παραλλαγές μοναρχικών πολιτευμάτων.

Παράλληλα, η εφεύρεση της γραφής έφερε ριζικές αλλαγές στο χώρο της

ποίησης. Η εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών συμβάλουν στην άνθηση του

έπους. Οι «ποιητές» είναι πια υποχρεωμένοι να γράφουν τα έργα τους, και όχι να

διαιωνίζονται πια από στόμα σε στόμα. Καθώς υπάρχει πλέον ένα σταθερό κείμενο,

αναπτύσσεται και η απαγγελία.

Η γραφή δεν είχε μόνο διοικητική χρήση αλλά και ιδιωτική καθώς, όπως

φαίνεται, δεν την γνωρίζουν μόνο επαγγελματίες γραφείς αλλά έχει μια πολύ πιο

μεγάλη διάδοση στο κοινωνικό σύνολο. Παρατηρούμε λοιπόν υπογραφές

αγγειοπλαστών, ενδείξεις κυριότητας, προσωπικές αφιερώσεις για τους θεούς και

ακόμα ύβρεις ή κατάρες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη του ρόλου της γραφής

παρουσιάζει η χρήση της σε επιγραφές σε αγάλματα: «είναι σαν να επιχειρούν οι

επιγραφές να δώσουν φωνή στο άψυχο αντικείμενο»8.

8 R. Thomas, Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα, μτφ Δ. Κυρτάτα, Πανεπιστημιακές

Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σελ. 78

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 8

Σύγκριση των δύο κοινωνιών σε σχέση με τη γραφή

Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Συγκρίνοντας τα δύο είδη γραφής και τις χρήσεις τους, την Γραμμική Β στο

Μυκηναϊκό πολιτισμό και την αλφαβητική γραφή στην πόλη-κράτος, παρατηρούμε

ενδιαφέρουσες ομοιότητες παρά τη χρονική απόσταση των αντίστοιχων χρονικών

περιόδων, αλλά βέβαια και σημαντικές διαφορές:

Υπάρχουν ομοιότητες τόσο στα υλικά και μέσα γραφής πού

χρησιμοποιούνται, όσο και στις χρήσεις και το σκοπό που εξυπηρετεί η γραφή.

Συγκεκριμένα, κοινή είναι η χρήση της γραφής στα πλαίσια της διοίκησης και στον

τομέα του εμπορίου, όπως μαρτυρούν οι σωζόμενες καταγραφές και απογραφές.

Μάλιστα η χρήση της γραφής συνδυάζεται με την άνθηση του εμπορίου σε μία

εξελιγμένη οικονομία (κοινό χαρακτηριστικό τόσο στην μυκηναϊκή εποχή όσο και

στην εποχή της εμφάνισης της πόλης-κράτους, μετά το τέλος της ενδιάμεσης

«σκοτεινής» εποχής). Αντίστοιχα, χρησιμοποιείται η γραφή στη διοίκηση μιας

κοινωνίας με σύνθετη κοινωνική οργάνωση, όπως δείχνουν αφ’ ενός μεν τα

παραδείγματα από τις αναφορές στα αξιώματα της εποχής των Μυκηνών (που

συναντάμε στις προαναφερθείσες επιγραφές), αφ’ ετέρου δε, τα παραδείγματα από

την εμφάνιση πολιτικών θεσμών με τη συμμετοχή των πολιτών στην πρώιμη φάση

της πόλης–κράτους. Δεν πρέπει επίσης να παραλειφθεί η χρήση της γραφής στα

πλαίσια θρησκευτικών θεσμών (ιερατείο – ναοί).

Ως σημαντικότερες διαφορές, μπορούμε να αναφέρουμε το βαθμό εξάπλωσης

της ικανότητας και χρήσης της γραφής στην κοινωνία και την εμφάνιση νέων

εφαρμογών που οδήγησαν σε νέα πεδία πνευματικής παραγωγής.

Έτσι, στο Μυκηναϊκό πολιτισμό η χρήση της γραφής γινόταν μόνο από

διοικητικούς υπαλλήλους του ανακτόρου, ενώ στην πόλη-κράτος η γνώση της γραφής

ήταν διαδεδομένη σε ευρύτερα στρώματα (την ήξεραν π.χ. ποιητές και καλλιτέχνες

αλλά και ορισμένοι πολίτες) και οι χρήσεις ήταν περισσότερες9. Επιπλέον, η

ανάπτυξη της αλφαβητικής γραφής στην πόλη-κράτος ήταν ένας βασικός παράγοντας 9 C. Mosse - A. Scnhapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Παπαδήμας, Αθήνα

1999, κεφ. ΙΙΙ, σελ. 156-157

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 9

Σύγκριση των δύο κοινωνιών σε σχέση με τη γραφή

για τη γέννηση της πολιτικής και της φιλοσοφίας, σε συνδυασμό με την

επιχειρηματολογία και το κριτικό πνεύμα, που αποτέλεσε ένα από τα κυριότερα

χαρακτηριστικά του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Πράγματι, «η

επιχειρηματολογία, το κριτικό πνεύμα, γεννιούνται μέσα από τη συζήτηση που

στηρίζεται σε γραπτά κείμενα: η ιωνική φιλοσοφία δεν είχε καμία πιθανότητα να

εμφανιστεί σ’ ένα πολιτισμό προφορικού λόγου»10. Επιπλέον, η γραπτή αποτύπωση

νόμων και ψηφισμάτων διεύρυνε τις δυνατότητες όχι μόνο της διάδοσης, αλλά και

της συζήτησης και της αμφισβήτησής τους. Έτσι, η συμβολή της γραφής στην

ανάπτυξη της πολιτικής, της φιλοσοφίας και της επιχειρηματολογίας συνδέεται με την

πολιτική και κοινωνική μορφή της πόλης-κράτους, στην οποία είναι δυνατή και

σταδιακά διευρύνεται η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, σε πολύ μεγαλύτερο

βαθμό βέβαια από αυτόν που επέτρεπε η αριστοκρατική πολιτική δομή της

Μυκηναϊκής κοινωνίας.

10 C. Mosse - A. Scnhapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, κεφ. ΙΙΙ, σελ. 157

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 10

Συμπεράσματα

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στην εργασία αυτή, παρουσιάσθηκε αρχικά η χρήση της γραφής στο

Μυκηναϊκό κόσμο και στην πρώιμη πόλη–κράτος τόσο σε σχέση με τη γραφή, όσο

και –κυρίως– σε σχέση με τα πεδία εφαρμογής της. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις

πληροφορίες που μας δίνουν οι σωζόμενες γραπτές πηγές για τις αντίστοιχες

κοινωνίες, τον τρόπο ζωής και την οργάνωσή τους, αλλά στις ανάγκες που φαίνεται

να εξυπηρετούσε η γραφή στις συγκεκριμένες κοινωνίες.

Είδαμε λοιπόν ότι περνάμε σταδιακά από μία αρχική φάση όπου υπερισχύουν

οι καταγραφές σε μία επόμενη φάση όπου η χρήση της γραφής γενικεύεται και

διευρύνεται το πεδίο εφαρμογής της σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες. Η

διεύρυνση αυτή συνδυάζεται με διαφορετικές πολιτικές δομές, που επιτρέπουν

μεγαλύτερη συμμετοχή στα κοινά, σε σχέση με τη Μυκηναϊκή περίοδο. Έτσι, η

εισαγωγή της γραφής, συνδυαζόμενη με τις πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές που

οδήγησαν στο σχηματισμό της πόλης-κράτους, συνέβαλε στη δημιουργία της

πολιτικής, της φιλοσοφίας αλλά και της ποίησης, που αποτελούν βασικά στοιχεία του

αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού.

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 11

Βιβλιογραφία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

C. Mosse - A. Scnhapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας,

Παπαδήμας, Αθήνα 1999, κεφ. ΙΙΙ

R. Thomas, Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα, μτφ Δ.

Κυρτάτα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997

J. Chadwick, O Μυκηναϊκός Κόσμος, μτφ. K.N. Πετρόπουλος, εκδ. Gutenberg, Aθήνα 1999

Βούρτσης Ι., Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, ΕΑΠ, Πάτρα 1999

Μ.S. Ruiperez – J.L. Melena, Οι Μυκηναίοι Έλληνες, μτφ. Μ. Παναγιωτίδου, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996

R. Osborne, H γένεση της Αρχαίας Ελλάδας 1200-479 π.Χ., μτφ. Τ. Σιέτη, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 2000

ΕΛΠ 11 – 1η Γραπτή Εργασία 12