esej o stepenicama

5/24/2018 Esej o Stepenicama

1/8

Stepenita sujedan od najjaih elemenata u razvoju arhitekture. Ona uspostavljaju vezu izmeudva prostora, enterijera i eksterijera, kao i izmeu dva razliita nivoa. Poloaj ovog elementa uzgradi i izvan nje je uvjek bio nezamjenjiv.

Stepenice predstavljaju jedanod najstarijih arhitektonskih elemenata u arhitektonskoj istoriji,

one su uvjek igrale centralnu ulogu u istoriji ovjeanstva, mada je teko rei tano u kojemperiodu su nastale. Vjeruje se da potiu jo iz 6000 godine prije Hrista. Sam izgled stepenica semijenjao sa razvojem arhitekture i ovjeanstva uopte, reflektujui trendove koji su dominirali utim periodima, kao vjetine arhitekti i majstora koji su ih stvarali.

Prve stepenice u istoriji su bile od drvenih greda koje su postavljane zajedno. Ove stepenice su

koriene da se obezbijedi strateka pozicija za opstanak i odbranu od neprijatelja. Prvobitnafunkcija i upotreba stepenica se ogledala u prevazilaenju potekoa koje je stvarao neravan inepristupaan teren, kao to su doline i planine. Ove stepenice su koriene da se stekne stratekapozicija za opstanak. Cilj je bio savladavanje nepristupanog terena to lake i to bre samim

tim dolazak na mjesto vee sigurnosti i laku odbranu od potencijalne opasnosti. Primjer jednogod najstarijih stepenita ovog tipa se nalazi u Velikoj Britaniji, u zalivu Man of War Bay naovom primjeru se jasno vidi kako su stepenice napravljene za lakeibre savladavanjenepristupanog terena, kao i spajanje obale koja je bila nepresuni izvor hrane i prostora na komsu ljudi bili nastanjeni. Iako su se stepenita prvobitno pojavila kao arhitektonski element zasavladavanje prepreka u konfiguraciji terena, i osiguravanja lakeg i bezbjednijeg ivota za ljude,znai iz ljudske potrebe za obezbjeivanjem boljih uslova za ivot, nakon zadovoljavanja ovepotrebe uloga stepenica u ljudskom ivotu dobija iri oblik. Tako se u Kini nalazi prvo granitnostepenite koje vodi do svete planine Tai Shan, to ukazuje da su stepenice koriene i uvjerske svrhe.Konfuije je u jednoj svojoj prii naveo da se ispeo na vrh ovih stepenica u 55godini prije Hrista. Nazivao ih je merdevinama, simboliki ispeti se na ove merdevine je znailopostizanje boanske visine, odnosno uspostavljanje veze izmeuzemlje i neba. Kasnije e sekroz epohe i civilizacije jo vie razviti uloga stepenica kao religijskog simbola i elementa. Drugiprimjeri stepenica izgraenih u vjerske svrhe su: Jakovljeve merdevine, Vavilonska kula,Egipatske piramide, nebeske merdevine Shantung u Kini, stepenice u Indiji, Mesopotamijskizigurati, grki i rimski hramovi

Vavilonska kula je prema predanju bila spiralni toranj koji su sagradili ljudi, Nojevi potomci,

ujedinjeni u namjeri da dosegnu nebesa. Stepenice su prikazane kao jedan od osnovnih

elemenata ovog objekta, i u metaforikom smislu one predstavljaju upravo nain za dostizanjenebesa, i vidi se njihov znaaj u duhovnom ivotu ljudi. Istu simboliku stepenice su imale i uostalim civilizacijama, s tim to su interpretirane na razliite naine. Tako kod mesopotamijskihzigurata kamene stepenice zauzimaju centralnu poziciju na objektu, vrlo su dominante, i

okruene visokim i debelim kamenim ogradama jasno simboliu i naglaavaju jedini ispravanput, put ka vrhu zigurata,put ka bogu, i jaaju snagu i mo vladara. Egipatske piramide su bilestepenasto rijeene, a u njihovoj unutranjosti su se nalazi grobovi faraona do kojih se dolazilosavladavanje niza stepenica i hodnika.


2/8

U selu Abhaneri, u istonom Rajstanu u Indiji senalaze stepenice Chand Baori. Ove stepenicesu vrlo interensante kako po svom izgledu tako i po funkciji koju su imale u tom periodu.

Stepenice su napravljene tako da formiraju zatvoreni prostor, tanije veliki bunar sa vodom, dokojeg se dolazi upravoputem ovih stepenica, koje ga okruuju sa tri strane. Ovaj bunar sastepenicama se smatra najveim na svijetu. Ova nevjerovatna struktura je duboka 13 spratova, apo stranama su poreani dupli krakovi stepenita. Predpostavlja se da su ove stepenice nastale800-900 godine prije Hrista, a itav kompleks sadri 3.500 uskih stepenika koji su savrenosimetrini i vode do dna bunara koji je dubok 20 metara i sadri mutnu, zelenu vodu. Ovastruktura je obezbjeivala vodu okolnim regijama, vijekovima prije nego to su moderni sistemivodosnabdijevanja izmiljeni i predstavljeni svijetu, a takoe se ovaj prostor koristiozarashlaivanje u vrelim ljetnim danima.


3/8

Stepenita:

Stepenite omoguava pristup ulazu u objekat i esto je samo stepenite najvaniji elementulaznog dijela. Ono vizuelno naglaava objekat i koristi se za razgraniavanje javnog i privatnogprostora, kao i razliitih djelova unutar iste zgrade. Sa stepenita se moe dobro osmotriti

okolina. Meutim, najvanija uloga stepenita je da omogui vertikalnu komunikaciju.Horizontalna povrina stepenika se naziva gazite, dok je vertikalna povrina elo stepenika.Dobro konstruisane stepenice, sa elima jednoobrazne visine i gazitima podjednake dubinetreba da bude postavljeno pod udobnim nagibom. Oblik stepenita se moe znatno razlikovati, odnajjednostavnijeg, kada je rije o jednokrakim pravim stepenicama, do sloenih zavojitihstepenica, sa zavojitem u obliku slova U.

Tipovi stepenita:

Debela grana sa dubokim usjecima, koja se koristi kao ulazno stepenite do brvnare Dajak na

Borneu, ili stube koje vode do kamene seoske kue u Evropi su najjednostavniji tipovi stepenita.U arhitektonskom smislu, izgleda nam da postoji ogromna udaljenost izmeu takvih konstrukcijai stepenita na proelju piramida Maja ili masivnog i impozantnog ulaza u Sidnejsku operu. Ipak,debela grana sa dubokim urezima i iroko stepenite koje vodi u Sidnejsku operu imaju slinufunkciju: zauzimajui manje prostora nego to to ini rampa, oni omoguuju pjeacima da, korakpo korak, stignu tamo gdje su naumili. Istina, za izgradnju stepenita treba vie truda nego zaizgradnju rampe. Minojske palate u Festosu i Knososu, na Kritu, imaju vrlo karakteristinostepenite. Palata u Festosu, budui da se nalazi visoko na brdu, zauzima najdramatiniji istrateki najvaniji poloaj od svih palata na Kritu. Arheolozi su ustanovili da je prvobitnagraevina rekonstruisana oko 1700. godine p.n.e. Iskopavanjima u zapadnom dvoritu dolo se

do nalaza koji pokazuju kako je, u drevnim vremenima izgledala spoljanjost kue i tu se videiroki konvergentni stepenini kraci, bez ograde, koji vode na nie ka poploanom terenu.

Unutranji kraci plitkih stepenica u Knososu zavijaju navie i nanie pa se tu, u sutini, javljastepenino okno. Jedan od tih otvorenih stepeninih krakova, dograen da bi se otklonila tetakoju je nanio zemljotres oko 1600. godine p.n.e, monumentalnih je razmjera. U unutranjostipalate stepenite se koristi da naglasi vanost prostora i soba: tako je, na primjer, odaja u kojoj senalazi presto uzdignuta nekoliko stepenika u odnosu na predvorje.

U Grkoj Periklovog doba, sredinom V vijeka p.n.e. u Istonom sredozemlju, na mnotvo

razliitih naina su se koristili stepenici. Atinjani koji su odlazili na Agoru peli su se stepenitemod jednog do drugog nivoa, i onda opet stepenitem sve gore do Akropolja. Tradicionalni dugi iuski grki hramovi uveni su po svojim frizovima sa ornamentima i svojim timpanonima, kao ipo arhitektonskim stilskim redovimaprije svega dorskom i jonskom. Stubovi su postajali joupeatljiviji zahvaljujui tome to su poivali direktno na krepidomi, koja se sastoji od trihorizontalna kamena stepenika, kao to se moe vidjeti na Partenonu. I Rimljani su po pravilupostavljali svoje hramove na slinu osnovu, ili su stepenite postavljali samo na strani proelja,


4/8

tamo gdje je elevacija. Vitruvije je pisao o stepenicama na hramovima, u svojoj knjizi Desetknjiga o arhitekturigdje kae: Stepenice na proelju treba uvjek postavljati u neparnom broju.To je zato to se desnom nogom stupa na prvu stepenicu pa se njome mora stati i na vrhstepenice u hramu. Visinu tih stepenica, po mom miljenju, treba odrediti tako da ne budu vieod deset dvanaestina stope, niti nie od est osmina; tako uzlaz nee biti teak. irina stepenicaneka se ne gradi manje od stope i po, a ni vie od dvije stope. Tako se i stepenice, ako su okohrama moraju graditi u istoj mjeri.

Od svih egejskih graevina, stepenici su najbolje iskoriavani u pozoritima pod vedrim nebomi na stadionima gdje su se odvijala sportska takmienja. U poetku, gazite je bilo od drveta, alisu se od sredine IV vijeka p.n.e. amfiteatri redovno gradili tako da imaju integrisano kameno

stepenite, to se moe vidjeti na primjeru rimskog Koloseuma i amfiteatra u Epidaurusu.

Renesansa i posle nje:

Skoro dvije hiljade godina kasnije, italijanski renesansni arhitekti gradili su mnotvo razliitihkonstrukcija koristei stepenite nebi li postigli kvaziscenski efekat. Vila Rotonda, koju je krajVience projektovao Andrea Paladio, neuobiajena je graevina po tome to ima dvoosnusimetriju sa etiri indentine jonske fasade; pristupa joj se impozantnim, jednoobraznimstepenitima. Jo snaniji utisak Paladio je postigao nainom postavljanja stepenastih kamenihsjedita u teatru Olimpiko u Vienci, ija je izgradnja zavrena 1580 godine.

akomo Vinjola je u Kapraroli primjenio niz stepenita i terasa usavrenih oblika parzakrivljenih stepeninih krakova na dnu se protee do terase, odakle idu dva simetrina cikcakkraka do glavnog ulazaza dramatinipristup vili Franeze ija je izgradnja zavrena 1573.

godine. Sto godina kasnije, prilikom barokne rekonstrukcije crkve Santa Marija de la Pae uRimu, Pijetro da Kortona promijenio je proelje crkve tako to je dodao izdueni polukrunitrijem sa odgovarajuim polukrunim stepenitem, kako bi vizuelno naglasio sam ulaz. Nipotonji narataji arhitekata nisu, kada su projektovali ulaze, zaostajali za tim velianstvenimuzorima; to napr. vai za britanske arhitekte XVIII vijeka, lorda Barlingtona i Roberta Adama,od kojih je prvi projektovao kuu izik u Londonu, a drugi Kedolston hol u Darbiiru. Oni sukoristili viekrake stepenice za prolaz do elevacije na proelju velikih kua i terasasta odmorita ibalustrade kao integralne ornamentalne karakteristike svojih zgrada, sve radi postizanja touzbudljivijeg efekta.


5/8

Unutranje stepenice:

Iako se na prvi pogled moe uiniti da nema mnogo razlike izmeu unutranjih stepenica ispoljnog stepenita, nekoliko razlika ipak postoji. Stepenice su obino okruene balustradama izidovima, dok je stepenite koje ima neki arhitektonski znaaj ee otvoreno i nerijetko

izloeno udima vremena, barem na jednoj strani.

Nasuprot tome, unutranje stepenice su dio enterijera. Stepenice u londonskom hotelu Ric,zavrene1905 godine, djeluju pomalo zatvoreno i ekskluzivnobezbjedno, zahvaljujuibalustradama koje spreavaju pad, pouzdano, privatno, toplo i otporno na vodu, upravo onakokako su oekivali vlasnici hotela. Unutranje stepenice mogu biti prave ili zavojite,spiralne ili saotrim zavojem. Unutranje stepenice mogu biti veoma grandiozne i teatralne, kao to su irokemermerne stepenice koje zavojito vode od dijela za publiku do ulaza u Parisku operu. Mogu biti i

neugledne i siromane, kao stepenice u zgradi punoj stanova za izdavanje.

Unutranje stepenice uvjek daju utisak sputanosti i omeenosti, sasvim suprotno osjeajuotvorenog javnog prostora, koji imamo pri pogledu na spoljno stepenite pod vedrim nebom.

Tipovi unutranjih stepenica:

Pretea stepenica morale su biti obine stube. U drevno doba stepenice su obino bile prave inisu imale ono to je za nas danas njihova kljuna odlika skoro da nema izvora koji biukazivali na postojanje rukohvata ili balustrada. U velikom Amonovom hramu u Karnaku

otkrivene su stepenice sa otrim zavojima, koje imaju dva kraka: gornji krak ima zavoj od stoosamdeset stepeni a dva kraka su razdvojena odmoritem. To se zove stepenite sa podestom.Meutim, drevna zgrada u kojoj su stepenice primjenjene na nain koji do tada skoro i nije bio

zabiljeen jeste rimski Koloseum. Koloseum se obino opisuje kao prava palata stepenica ivestibila, jer mnogobrojne stepenice i prolazi omoguavaju nesmetano kretanje pedeset hiljadaposjetilaca. Koloseum je napravljen tako da je mogao da se isprazni u sluaju poaraza desetminuta, a ima ak 76 ulaza.

Rana italijanska renesansna arhitektura, ona iji su najuveniji zastupnici Filipo Bruneleski iLeon Batista Alberti, na stepenice je obino gledala kao na utilitarnu nunost koju valja sakritiiza masivnih zidova, izdvojenu u zasebnoj sobi za stepenice. Privatnost koju unutranjestepenice omoguuju pa ak i mogunost romantinih ili politikih intriga koje one otvaraju seponajbolje vidi na primjeru velikih dvojno spiralnih stepenica u dvorcu ambor u dolini Loare,

izgraenom izmeu 1519 i 1547. godine kao lovaka kua kralja Fransoa I. Proistekle iz jedneideje Leonarda da Vinija, ove spiralne stepenice imaju dvije spirale suprotnog smjera, koje suodvojene kamenim cilindrinim zidom, a u tom zidu su ponegdje otvoreni prozori. Govorilo seda dvojne stepenice omoguuju da kraljevi posjetioci, kada odlaze iz njegovih odaja, izbjegnususret sa rivalimarije je o stepenicama na tri sprata sa mnogobrojnim ulazima i izlazimarasporeenim tako da niko nikoga nije mogao vidjeti. U dvoru ambor prema spiralnimstepenicama se odnosilo kao prema samostalnom elementu i one dominiraju okolnim prostorom.


6/8

Stepenice se nalaze tano u sreditu dvorca, izmeu dva koridora koji upresjeku formiraju krst.Radovi u kamenu i balustrade su prelijepi, a taj cilindrini oblik se prenosi i iznad linije krova,gdje se lanterna natkrivena kupolom izdie iznad mnotva tornjeva i dimnjaka i postaje najviavizuelna odrednica cijele graevine.

Od trenutka kada su stepenice prestale da budu samo beznaajna utilitarna konstrukcija, brzo suse pretvorile u spektakularni arhitektonski element. Tako su, na primjer, mogle da ponu kaojednokrake stepenice, da bi se onda od odmorita ravale u dva kraka, ili u vie krakova koji biili oko otvorenog okna. Fransoa I je takoe naruio da se u dvorcu Bloa izvedu raskonirenesansni arhitektonski radovi, pa su otvorene, cilindrine stepenice, postavljene gotovo kaoslobodnostojei toranj privren za spoljne zidove.

Kasniji primjeri:

Raskidajui sa konvencijama, neogotiki arhitekta Ogstus Pjudin je 1843. godine sebi

projektovao kuu u Ramzgejtu; kombinovao je odaju za stepenice, predvorje i prostornamijenjen dnevnom boravku. Ovaj aranman e kasnije postati uobiajena odlika kua iji suautori pripadali pokretu Arts and Crafts. Tako je, na primjer, kua Votsa ermana u Njuportu, naRoad Ajlendu, projekat Hanrija Hobsona Riardsona, sva koncentrisana oko velike odaje zastepenite; istu situaciju nai emo i u kui Ajzaka Bela, koju su projektovali Makim, Mid i Vajt.I ta se kua nalazi u Njuportu.

Bilo je u drugih smjelih projekata sa izvjesnom notom teatralnosti koji su po razmjerama bili

monumentalni. Stepenice u Pariskoj operi (1861-1874), projektovane su u elji da se pokaeotmena publika. Te stepenice arla Garnija kao da se po veliini i arhitektonskoj panji koja im

je posveena nadmeu sa glavnim gledalitem; rije je prostoru uistinu teatarske veliine, kojiima sopstvene balkone i foajee.Ista ideja po kojoj je stepenite savreno mjesto gdje otmeni ljudimogu da vide i da budu vieni imala je i svoj komercijalni izraz u novim pariskim robnimkuama koje su se pojavile u XIX vijeku, prije svegaBon Mare i Galeri Lafajet.

Izlazne stepenice Vatikanskog muzeja, izgraene tridesetih godina XX vijeka, primjer suelegantnog modernog oblikovanja spiralne forme, ba kao i stepenice kue Denks u Londonu(1986).

Materijali poput elika i aluminijuma doputaju veliku raznovrsnost u projektovanju stepenica.To se moe vidjeti po delikatnom tretmanu vertikala i preki na podrumskim stepenicama u

gradskoj vijenici u Arhusu, kao i na zavojitim kracima stepenica u Ro kemikals, Velvingarden city u Engleskoj. Novi materijali i tehnike doputaju i takve varijacije poput stepenica bezeonih djelova (stope su ugraene u tkivo zida) i stepenice koje su podignute bez ikakvogoslonca, samo su fiksirane pri vrhu i dnu.


7/8

Biblioteka Laurencijana:

Kada je od Mikelandjela Buonarotija (1475-1564) zatraeno da projektuje stepenite, nastepente se uglavnom gledalo sasvim utilitarno, kao arhitektonski element koji bi najbolje bilodrati dalje od oiju. Veliki skulptor arhitekta je uobiajene prave ivice savio tako da prerastu u

privlanije oblike i svojim razmiljanjem doslovno je iskoraio iz standardne kutije. Kada je rijeo stepenitu, bone ivice te kutije su balustrade. Jedna od najveih novina koje je Mikelaneloprimjenio na Biblioteci Laurencijana bilo je da dva obina kraka stepenita postavi izvanbalustera.

FirentinskaBiblioteca Medicea Laurenziana,poznatija kao biblioteka Laurencijana, odnosno

biblioteka Medii, riznica je u kojoj se nalazi skoro jedanaest hiljada rijetkih rukopisa i prvihtampanih izdanja. Biblioteka postoji zahvaljujui pokroviteljstvu pape Klimenta VII, jednog odlanova porodice Medii, a zadatak projektovanja i izgradnje bio je povjeren Mikelanelu. On jepoeo da radi na nacrtima 1524. godine, u isto vrijeme kada je projektovao grobnicu porodice

Medii, takoe u Firenci. Izgraena u aneksu manastira svetog Lorenca, biblioteka jeprilagoena dodavanjem jednog sprata iznad manastirske trpezarije, tako da joj se s jednog krajamoglo prii kroz vestibil u klaustaru uz samu crkvu.

itaonica biblioteke je duga, skladna odaja osvijetljena svjetlou koja dopire kroz prozorepostavljene na travejima izmeu pilastera koji potpuno odgovaraju prostorima iznad greda natavanicama. Izmeu dva usklaena niza drvenih klupa koje se sastoje iz stolova i naslona zaitanje, i proteu se cijelom duinom sobe, crveno bijeli pod od terakote ukraen je arama iji seodraz ponavlja i na delikatno izrezbarenoj tavanici.

Trospratno predvorje najorginalniji je dio biblioteke, onaj koji nikoga ne ostavlja ravnodunim.Zidovi su podijeljeni na tri traveja pomou parova stubova koji se uzdiu sa nivoa drugog sprata,a oslanjaju se na konzole u vidu svitka. Unutar traveja se nalaze veliki prozori u vidu tabernakla

sa kanuliranim pilastrima i tekim timpanonima. Jasno definisani stubovi i prozori od sivogkamena na svijetlo omalterisanim zidovima stvaraju utisak kao da se radi o spoljanjosti, a ne ounutranjosti graevine.

U trenutku kada je Mikelanelo zauvjek napustio Firencu (1534), predvorjei itaonica su vebili izgraeni, ali biblioteka jo nije imala stepenite. ak dvadeset jednu godinu kasnije, upismu sa datumom 28. septembra 1555. godine, Mikelanelo je pisao slikaru i biografu oru

Vazariju iz Rimagdje je u tom periodu projektovao baziliku svetog Petraopisujui svojuideju za stepenice. Jedne stepenice mi se javljaju kao u snu... To je toliko udno, pisao jeMikelanelo: Centralni krak od poetka stepenica do polovine treba da bude rezerisan zagospodara. Krajevi dva krila treba da budu okrenuti ka zidovima i da, zajedno sa cijelim

stepenitem, budu udaljeni otprilike tri mjere od zida., glasilo je uputstvo. Kasnije jeMikelanelo poslao u Firencu glinenu maketu svog projekta stepenita.


8/8

Svi radovi su izvedeni upietra serena, istom ono sivom pearu od koga su izgraeni zidovipredvorja. Glavni skulptor je bio arhitekta Bartolomeo Amanati, a pomagao mu je Vazari (1559).

Organski i naturalistiki oblici centralne stope izvijenih ivicagotovo da potpuno mijenjajunormalni smjer kretanja pjeaka. Nasuprot stepenitu ispred hrama koje vjernike vodi uvis, kasvetilitu, ove stepenice teku odozgo nanie, ime se sugerie irenje znanja iz biblioteke dolje usvijet. Zapanjujue Mikelanelove ideje unijele su pometnju i zbunile ak i njegove najveepoklonike. Novine koje je uveo u ovaj projekatflankirajui boni kraci stepenita za koje suneki govorili da e jedva moi da se koriste, sa proirenim ugaonim platformama i dugakimpravolinijskim profilacijama; centralni krak stepenita ija se svaka zaobljena stopa (gazite) uvija u horizontalnu volutu od take dodira sa balustradom; zidne nie sa timpanonima sve jeto oznailo da je Mikelanelo prevalio dugaak put udaljavajui se od klasinih shvatanja svojiharhitektonskih prethodnika.

esej o stepenicama

Documents