Fiziologjia e Muskujve

Funksionet e Muskujve: Levizjet trupore Respiracioni Puna e Zemres Prodhimi I temperatures trupore Komunikimi Vazokunstrukcioni dhe kontraktsioni I organeve kavitar

Ndarja e Muskujve: Muskulatura Skeletore Muskulatura e Lëmuar Muskulatura e Zemrës

Muskulatura e Skeletit - E përforcuar per eshtra ,e strijuar dhe mund te jete ose te mos jete nen kontrolin tone. E ndertuar nga Qelizat cilindrike me shume bërthama ne periferi .Pergjegjese per levizjet trupore, mund te zhvilloj force te ndryshme.

Organizimi I ndertimit te Muskulit prej njësive me te medha ne drejtim te njësive me te vogla : Muskuli ne tërsi Tufa (fascikuli) muskularë Qeliza (fija) muskulare Miofibrilet Fijet eAktinës dhe Miozinës

Tufa muskulare perbehet nga qelizat muskulare , Miofibrilet ndertohen nga miofilamentet . Sarkomera :Njësia me e vogel kontraktile e muskulatures paraqet regjionin e miofibriit qe gjendet ne mes te dy membranave Z . Perbehet nga dy lloje te filamenteve :filamentet e trasha dhe te holla.

Njësit qe marrin pjes ne kontrahim muskularë: Miozina Aktina Tropomiozina Troponina ATP Jonet e Kaliumit .

1

Filamentet e trash ate miozines : Filamentet e trasha perbehen nga proteina miozin Secila molekul e miozines perbehet nga bishti dhe dy koka globulare . bishti – dy vargje te perdredhura te renda polipebtidike koka- dy vargje te lehta polipebtidike te quajtura urëza tranzverzale.

Filamentet e holla te Aktinës : Janë te ndertuara nga fijet e aktines ,trompomiozin nës dhe tromponina . Fijet e aktines perbehen nga molekulat e aktines te perbera nga nën njësit e quajtura G aktinë. Nënjesit ne vete permbajn pikat aktive per te cilat lidhen kokat e miozines gjate kontraksionit muskul Tropomiozina dhe Troponina formojnë nje komple ksë i cili ne gjendje te qetesis i inhibon pikat aktive te Aktinës.

Vendet aktive bëhen te dukshme , e per te lidhen urëzat tranzverzale. Për tkurrje muskulare nevoitet energjia ne form të ATP së.

Fijet muskulare te kuqe dhe te bardhe :

Fijet muskulare te kuqe perdorin metabolizmin oksidativë , me ngadal lodhën , jane me te pershtatshëm per sportet e qendrueshmeris (mioglobinë, enë gjaku mitohondrije).

Fijet muskulare te bardha e perdorin glikolizen per krijimin e ATPsë , kane aftesi te medha te percjelljes se potencialit te aksionit , nivel te larte te enzimeve myozinë .

Kjo mundeson qe keto fije shpejt te krijojn energjine e nevojsme per veprime te shpejta dhe eksplozive.

Aktivizimi I dy llojeve muskulare behet ne ato disciplina ku kerkohet niveli I larte aerob dhe anaerobe I krijimit te energjise se nevojshme per aktivitet fizik vrapime ne shtigje te mesme ,basketboll ,futboll, hokej mbi bare etj.

2

Sistemi Nervor Neuronet - Qelizat nervore.

Per shkak te ndertimit anatomik si dhe pse janë ekscitable (te ngacmueshme) neuronet mund te komunikojnë.

Neuronet kanë tri karakteristika morfologjike : Neuronet kan trupin pjesen receptive dhe pjesen përcjellese. Ne shumicen e Neuroneve trupi (soma) gjendet ne mes te qelizes nervore. Degezimet e shumta te shkurta qe dalin nga trupi quhen Dentrit

Zgjatimi i gjate qe del nga trupi quhet Akson.Dentritet dhe trupi paraqesin pjesen receptive dhe intergruese te neuronit .

Aksoni paraqet regjionin koduktivë (përcjellës).

Disa aksone jane te milijenizuara (mbeshtjellen me shtresen e mielines-izolator).Te keto aksone potenciali I veprimit bartet ne menyre saltatore –me kercim (prej nje nyje i Ranvierit ne tjetrin).

Kanale Jonike (mundesojn levizjen e Joneve neper membrane qelizore).

Kanalet Jonike ndahen në : 1) Kanale pasive (gjdo here te hapura ) 2) Kanale aktive (hapen dhe mbyllen me dyer-porta)Kanalet aktive – kane dyer qe hapen me ndryshimin e Voltazhes ose lidhjen e neurotransmisterit .

Disa kanale aktive jane te varura nga ligandi neurotrasmisterit .

Neuronet nga jashte kane me teper Jone pozitive, kurse Brenda me teper Jone negative. Ky ndryshim i voltazhes ne te dy anet e membranes quhet potenciali membranor I qetesisë.Kur neuroni eshte ne qetesi dyert e voltazhes se kanaleve jan te mbyllura .Por gjate potencialit te aksonit keto dyer hapen dhe lejojn kalimin e Joneve .

Potenciali membranor i qetësis: Perqendrimi i ndryshem i Joneve ne te dy anët e membranes kushtezon levizjen e tyre neper memb ranë duke krijuar potencial elektrik qe quhet potencial membranorë.

3

Brenda dhe jashte qelizes dallon perqenderimin e Joneve , Jonet kalojn neper membrane vetem neper mes te poreve qe quhen “kanale jonike”.Kur neuroni eshte ne qetësi membrane e saj eshte shumë e lëmueshme per Jonet Ke shum pak per Jonet Na

Pompa Na-K gjithashtu kontribon ne mbajtjen e potencialit membranore te qetesis , por shume pak.

Potenciali i Aksionit : Neuronet komunikojn ne distance te medha duke krijuar dhe percjellur sinjalet elektrike te quajtura impulse nervore ose potenciali i aksionit.

Gjate potencialit te aksionit , vlera negative e voltazhes prej -70 mV do te kaloj ne pozitive +30 mVoltë .

Potenciali i aksionit krijohet ne bregun e aksionit , lemushmerija per Jonet e Na rritet shume, hyne ne mbrendi te neuronit numer i madhe i Joneve Na.Pas nje kohe te shkurt happen kanalet per Jonet K dhe numer i madhe i Joneve K dalin jashte neuronit , pasi rikthehet potenciali fillostar i qetesis.

Gjate potencialit te aksonit rritet lemueshmeria per Jonet NPas mbylljes se kanaleve te Na hapen kanalet per K dhe dalin Jonet e K.

Repolarizimi shfaqet per shkak te vazhdimit te daljes se Joneve te K jasht membranes qelizore .

Faza e potencialit te aksionit : Depolarizimi Repolarizimi Hiperpolarizimi .

Repolarizimi shfaqet për shkak të vazhdimit të daljes së Joneve të K jasht membranës qelizore.

4

Zemra dhe Qarkullimi i gjakut

Zemra është organ muskular kavitar qe funksionon si pompë dhe e vë në levizje gjakun ne sistemin vaskular . Zemra eshte e vendosur ne mediastenumin ne (mes te krahroreve).

Zemra është e ndërtuar nga : Endokardi – membranë seroze e cila e mbeshtjell nga brenda zgavren e zemrës. Miokardi - muskuli I zemrës . Epikardi - mbeshtjellesi i jashtem i indit te zemrës.

E tër zemra eshte e mbeshtjellur me mbeshtjellesin e quajtur Perikard.

Zemra i ka kater hapesira : dy parabarkushe –atriume dhe dy barkushe –ventrikuj. Miokardi eshte muskul tërthorë –vijor specifik me keto karakteristika :

1) Ngacmueshmeria –aftësija e qelizave te zemres per te reaguar ndaj nje ngacmuesi “zemra funksionon sipas ligjit krejt ose asgjë” . 2) Automatizimi – aftësija e qelizave autoritmike te sistemit konduktivë , pergjegjes per lindje dhe percjellje te impulsit në zemër.

3) Refraktariteti- faza refraktare apsolute kur nuk pranohet asnje ngacmim tjeter pavarsisht nga intensiteti I ngacmimit dhe faza refraktare relative kur mund te shkaktohet nje potencial i ri i aksionit.

4) Përqueshmeria – e impulsit prej nje qelize kontraktile ne tjetren .

5) Levizja rrethore e impulsit – impulse krijohet ne nyjen SA e mëtutje perhapet ne te gjitha pjeset e sistemit përques te lidhur ngusht mes veti, pasi qe ngacmohen te gjitha qelizat e zemres impulsi shuhet.

Cikli i zemrës paraqet aktivitet te kordinuar te miokardit dhe perfshin nje kontrahim (tkurrje) dhe nje dekontrahim (leshim te atriumeve dhe ventrikujve).

Frekuenca e zemres paraqet te rrahurat ne minut (72-75min).Nën 50/min bradikardi , mbi 100/min – tahikardi.

Vëllimi i goditjes - sasia e gjakut qe e hedhë zemra ne qarkullim gjatë një systole.

5

Sportistët e sporteve te tipit te qendrueshmeris krahasuar me sportistët tjerë ose me josportistët e kan vellimin sistolik me te madhe ,ndersa frekuenca me e vogël.

Vëllimi minutor i zemrës –sasia e gjakut te cilen e hedh zemra ne qarkullim Brenda nje minute.

Faktorët që ndikojnë në vëllimin minutor te zemres janë: 1. rritja e organizmit 2. Gjinia3. Pozita e trupit4. Temperatura e ambientit te jashtem5. Stërvitshmeria.

Frekuenca e zemrës përcaktohet nga numeri i impulsive të krijuara në nyjen SA , kurse aktiviteti i kësaj nyje është nën kontrollen e faktorëve nervor dhe hormonalë.

Qendra për kontrollin e frekuencës së zemrës ndodhet ndërmjet ponsit dhe medulles obllongata.Impulset qe stimulojn kete qender vijnë nga : Cortex cerembri Kemoreceptorët Baroreceptorët (në sinus karotik dhe harkun e aortës) Proprioreceptoret në (muskuj dhe artikulacione).

Frekuenca e punes se zemres eshte nen veprimin e sistemit nervore autonom dhe sistemit hormonl.Ne gjendje pushimi dominon parasimpatikusi (75/min).Po te largohej efekti I parasimpatikuesit frekuenca do te ishte 150-180/min.Po te largohej I tere sistemi nervore vegjetative atehere frekuenca do te ishte 100/min.

Qarkullimi i gjakut Enët e gjakut formojn sistemin e mbyllur te qarkullimit te gjakut qe fillon dhe mbaron ne zemer.

Qdo enë e gjakut qe niset nga zemra quhet ARTERIEKurse qdo enë qe kthen gjakun ne zemer quhet VENË

Pjeset perberese te sistemit te qarkullimit te gjakut6

Arteriet kan murë te trash muscular per te perballuar shtypjes se larte te gjakut.Arteriolet e furnizojn me gjak shtratin kapilar dhe kan tri shtresat e murit te enës.Kapilaret perbehen vetem nga nje shtres ,ajo e qelizave endoteliale,jane shume te lemueshme sepse ne to behet shkembimi I materieve dhe gazrave.

Venulat e mbledhin gjakun nga shtrati kapilar dhe e drejtojn kah venat.Permbajn te tri shtresat e murit te enës.

Venat bartin gjakun nën shtypje te ulet ne drejtim te zemres .

Shtresa muskulare e murit te venave eshte me e holle se te Arteriet.

Venat sherbejn si depo e gjakut.

Venat e gjymtyrve te siperme dhe te poshtme permbajne valvula , te cilat ndihmojne gjakun qe perkunder shtypjes shum te ulet , te leviz vetem ne drejtim te zemres.

Kthimin e gjakut ne drejtim te zemres e ndihmojne edhe pompa muskulare (muskujt e pulpës se këmbeve) dhe pompa respiratore.

Shtypja e gjakut Ështe shtypja me te cilen vepron gjaku ne muret e eneve te gjakut ,paraqet nje pjes te energjis se zemres , e cila shpenzohet per mbizoterimin e rezistences se eneve te gjakut.

Shtypja Sistolike- shfaqet gjate sistoles dhe ka vleren 120- 140 mmHg .

Shtypja diastolike- shfaqet gjate diastoles dhe ka vleren 70-90 mmHg .

(Kuagulimi i gjakut - Piksimi I gjakut) – sipas prof,dr, Besa Gacaferri Lumezi .

7

Funksionet e Qelizës ( Definicioni dhe llojet e Qelizes )

Qeliza- është njësia themelore dhe funksionale e qenjëve te gjalla.

Dallojmë lloje te ndryshme te qelizave si : Qelizat e gjakut Qelizat muskulare Qelizat nervore etj. INDI – grup qelizash qe kryejn funksion specifik dhe llojet kryesore te indeve ne trupin e njeriut jane: Epitelial Muscular Nervor dhe indi Lidhor.

Pjeset e Qelizes : Membrana Citoplazme Bërthama Organelet Membrane – dy shtresori lipidik (60% proteina40 % lipide) Fosfalipidet (hidrofile , hidrofobe ).

Funksionet e membranes

Mbeshtetja dhe mbrojtja e citoplazmes .Luan roin e barieres selective.Disa molekula kalojn barieren me ndihmen e disa pa të.Uji , molekulat jopolare dhe molekulat e vogla polare mund te kalojnë.Molekulat polare duke u tretur ne dy shtresorin lipidik.

Aminoacidet , acidet organike dhe kriperat inorganike transportohen ne menyre specifike me bartes proteinik .

Funksionet – Vazhdim

Transporti - Shum proteina ndihmojne transportin selektiv Proteinat kalojn neper tere trashesin e membranes duke krijuar kontakt ne mes te lengut jashteqelizor dhe citoplazmes .

8

Njohja –nepermes te glikoproteinave ne siperfaqe.

Citoplazma dhe organelet

Citoplazma–tretesir gjelatinoze qe permban microtubule (cytoskeleton) dhe organele.Berthama – permban ADN ,qe formohet nga kromozomet dhe permban berthamen.Organelet - Retikulimi endoplazmatik (i lemuar ,I granuluar varesisht nga ribosomet . Funksionet – mbeshtetja mekanike , sinteza (proteinat) dhe transporti.

Aparati i Golgjit - Sistemi i tubulave dhe qeseve (cisternave),Funksionet- sinteza (fosfolopideve ) paketimi i materialeve per transport ne vezikula ,prodhimi i lizosomeve.

Lizosomet – membrane e tyre permban sfera te mbushura me enzime digjestive.Funksionet – destrukcioni I qelizave te demtuara (qasje suicide) tretja e materialit te fagoscituar (bakteries).

Mitohondriet- kan dy membrane , membrane e mbrendshme e paluar ne rafte (kristat) ku permbajn partikula te mbushura me enzime te rend ësishme per prodhimin e ATP së. Funksionet – prodhimi I ATP së.

Ribosomet –Te shperndara ne citoplazme ose te lidhura per retikulim endoplazmatik Perbehen nga ARN ribosomet dhe proteinal, shpesh te lidhura ne zingjir (poliribozomet polisomet).

LLOJET E LEVIZJEVE: Transporti passive Transporti aktiv Endo dhe Ekzoticitoza

Levizja neper membrane qelizore : passive , aktive. Levizja passive nuk kerkon shpenzime te energjis. Difuzioni i thjeshte-ne keto levizje e substances prej nje mjedisi me koncentrim me te larte ne drejtim te mjedisit me koncentrim me te ulet.

Madhesia e difuzionit percaktohet nga : Gradienti i koncentrimit Siperfaqja e membranes Temperatures Pesha molekulare e sunstances Largesia ,(distance) neper te cilen kryhet difuzioni.

9

Difuzioni i lehtesuar :Levizja e substances neper membrane qelizore prej mjedisit me koncentrim me te larte ne drejtim te mjedisit me koncentrim me te ultë. Kerkon bartes (proteinal membranor) Shembull: molekula ligand (acetikolina) lidhet per proteinen e membranes Shkakton ndryshime komformacionale dhe hapje te proteines duke lejuar kalimin e substances apo Joneve. PROCESET AKTIVETransporti Aktiv – Levizja e substances neper membrane qelizore prej mjedisit me koncentrim me te ulte ne drejtim te mjedisit me koncentrim me te larte duke shfytezuar molekulat bartese.

TRANSPORTI AKTIVProteina bartese e mbyllur: Substanca lidhet per vendin aktiv te bartesit.Ne mbrendi te qelizes ATP lidhet per pjesen e brendshme te bartesit dhe fosforilon nje a,a te bartesit (shton nje gram fosfat). Kjo shkakton ndryshemie konformacionale dhe kanali hapet. Kur substrati hyn gr,fosfat shkeputet dhe kanali mbyllet. ATP-perseri krijohet nga ADP dhe gr,fosfat.

Endo dhe EkzocitozaLeviz materialin ne qelize (endocitoza) dhe jashte (egzocitoza ) qelizës.

Karakteristikat e Difuzionit te lehtesuar dhe transportit active.

Krijojn bartesin qe eshte specifik per substance (bartin vetem lloje te substances).

Mund te saturohen (levizja neper membrane ,eshte e limituar per numer te bartesve si dhe shpejtesia me te cilen levizin).

10

Sistemi Respirator

Për të funksionuar qelizat tona përdorin O2 dhe lirojnë CO 2.

Sistemi Resiprator i furnizon qelizat me O2 kurse eliminon CO2

Gjaku transporton O2 ne Inde ,kurse CO2 ne alveola te mushkerive , prej nga eliminohen nga organizmi ynë.

Organet e Sistemit Respirator: - Zgavrat e hundes - Faringu - Laringu - Trahea - Bronku i djathte dhe i majte - Mushkerit (djathta dhe e majta ) - Diafragma (ndanë zgavren e krahut nga zgavra e barkut ).

Mushkerit gjenden ne zgavren e krahrorit dhe jane te mbeshtjellura ne dy mbeshtjelles serozë.

Pleura visceale qe mbeshtjell mushkerit dhe pleura parietale qe mbeshtjell murin e brendshem te kafazit te krahrorit .Mes tyre gjendet nje hapesir shum e ngushte qe quhet hapsira interpleurale që eshte e mbushur me lengun interpleural.

Trungu bronkial Prej trahes ndahet bronku I djathte dhe I majte , te cilat vazhdojn ne bronkiole dhe perfundojn me qeset e vogla qe quhen alveole

Ndertimi i Alveoles Shkembimi i gazrave kryhet nepermjet te membranes respiratore (qe eshte ne te vertet muri I alveoles bashke me murin e kapilarit perialveolar).Qelizat epiteliale te tipit te II tajojne substraten e quajtur surfactant, kjo substance pengon kalobimin (mbylljen ) e alveolave. Ventilimi pulmonary (frymarrja)Paraqet nderrimin e ajrit mes atmosferes dhe mushkerive.Ajri gjdo here leviz prej shtypjes me te larte ne drejtim te shtypjes me te ultë.

Frymarrja e qetë: tkurren muskujt nderbrinjor te jashtem dhe diafragma.Shtypja mes dy pleurave qe mbeshtjellin mushkerit gjdo here eshte negative.

11

Gjate lendimit te kafazit te krahrorit ,humbet shtypja interpleurale negative dhe mushkerit kalobojnë.Ndërrimi i gazrave: Vendet ku behet nderrimi i gazrave :frymarrja e jashtme (alveolat) ose frymarrja e brndshme (qelizat). Kembimi i gazrave ne mes alveoles dhe kapilarit ,varet nga shtypja parciale e O2 dhe CO2.

Transport i gazrave- Gazrat barten ne disa forma : Te tretura ne plazme Te kombinuara ne hemoglobin ose Duke u konvertuar me molekula te tjera Oksigjeni lidhet me hemoglobinen ne eritrocite (98.5%)kurse1.5% tretet ne plazm

Lidhja oksigjenit me hemoglobinen krijojn oksihemoglobinen

Transporti i CO2 -23% kombinohet me Hb , kurse 70% shenderrohen ne Jone bicarbonate .Kontrolla e frymarrjes Ritmi i frymarrjes kontrollohet nga qendrat e frymarrjes qe ndodhen ne palcen e zgjatur dhe ne ponsë.

Brenda 2 sek ,qohen impulse prej qendres respiratore ne muskuj dhe kryhet inspirimi ,kurse per 3 sekonda nderpritet perqimi i impulsive dhe kryhet ekspirimi.

Qendra ekspiratore –qon impulse kur kryhet ekspirimi i sforcuar.

Ritmi i frymarrjes rregullohet me ndihmen e kemoreceptoreve qendror dhe periferik.

Kemoreceptoret periferik gjinden ne harkun e aortes dhe arterien karotide ato vërejn gjdo ndryshim kimik ne gjakun arterial.

Kemoreceptoret qendror gjinden ne ventrikulin e katert dhe jane te ndjeshem ne rritjen e perqendrimit CO2.

CO2 –hyn ne reaksion me Ujin duke kriju acidin karbonik , i cili disocon ne Jone H dhe Bikarbone .

Faktoret tjere qe ndikojn ne frymarrje , si dhembja dhe emocionet qe stimulojn ose inhibojn qendrat respiratore.

Iritantët – ( tymi ,pluhuri ngacmojn receptorët ne rrugen e frymarrjes ,duke nxit reflekse si kollitja, teshtitja qe largojn iritantet nga rruget e frymarrjes.

12

Kontrolli i vullnetshem:

Prej kores se trurit qohen impulse ne muskuj respirator ,me qrastë ne menyr te vullnetshme mund te ndalin frymen gjate te folurit dhe te kenduarit.

Hiperinflacioni :Receptoret e tendosjes gjenden ne pleurë dhe rruget e frymarrjes qojn impulse inhibitore (frenuese) ne qendren e inspirimit , gjate inspirimit shumë të thellë duke penguar tërheqjen e tepërt të mushkërive.

Homeostaza- Mbajtja e gjendjes se pandryshuar te ambientit te brendshem (lengu ekstracelular ). Gjitha Indet dhe organet marrin pjes ne mbajtjen e Homeostazes

Mekanizmat e Homeostzes : Sistemi transportit te lengut ekstracelularë Prejardhja e Substrateve ne lengun extracellular Largimi i produkteve perfundimtare te metabolizmit Rregullimi i funksioneve trupore ,reprodukimi Shembuj te mekanizmave kontrollues Feedbacku negative dhe positive.

Osmoza : Difuzioni i ujit neper membrane gjysmë-lëshuese prej mjedisit ne konc entrim me te madhe te ujit ne drejtim te koncentrimit me te vogel te ujit.

Fiziologjija e Sportit në- Fakultetin e Kultures Fizike

Dr.Prof, Besa Gacaferri Lumezi nga G.E.

13