gfa105 - finansiele rekeningkunde

Skrywer: Meloney Fourie

FinansiëleRekeningkunde I

finansiële state

rekordhoudingkontantvloei

balansering

proefb

alans joernale

www.akademia.ac.za

c Kopiereg 2016

Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa)Skrywer: Meloney Fourie

Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Akademia.

Alle regte voorbehou.

Adres: Von Willichlaan 284, Die Hoewes, CenturionPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

Tel: 0861 222 888E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.akademia.ac.za

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word

nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal

aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

GFA105 Finansiële Rekeningkunde

Inhoudsopgawe Bladsy 1

INHOUDSOPGAWE

Inleiding ............................................................................................................................... 7

Vakleeruitkomste .............................................................................................................. 10

Woordomskrywing vir evaluering .................................................................................... 11

Studie-eenheid 1: ŉ Konseptuele oorsig ........................................................................ 13

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste ................................................................................ 13

1.2 Voorgeskrewe handboek ....................................................................................... 13

1.3 Verrykende bronne ................................................................................................ 14

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 14

1.5 Inleiding ................................................................................................................. 15

1.6 Die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde ................................................ 17

1.6.1 Waarom is finansiële rekeningkunde noodsaaklik? ......................................... 17

1.6.2 Die rekeningkundige inligtingstelsel ................................................................ 17

1.7 Finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde ........................................... 19

1.7.1 Verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde .............. 19

1.7.2 Die gebruikers van finansiële inligting en hul inligtingsbehoeftes .................... 20

1.8 Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state ..................................... 20

1.8.1 Die basis vir die voorbereiding van finansiële state ......................................... 22

1.9 Die toevallingsgrondslagbeginsel versus kontantbasisgrondslag ........................... 22

1.9.1 Kontantbasisgrondslag ................................................................................... 22

1.9.2 Toevallingsgrondslagbeginsel......................................................................... 23

1.9.3 Uitgawes en inkomstes vooruitbetaal .............................................................. 24

1.9.4 Die entiteitskonsep-aanname ......................................................................... 24

1.9.5 Die doelwit van finansiële state ....................................................................... 25

1.9.6 Komponente van finansiële state .................................................................... 25

1.9.7 Algemene kenmerke/eienskappe van IAS 1 ................................................... 26

1.10 Die elemente van die finansiële state .................................................................... 27

1.10.1 Bate ................................................................................................................ 28

1.10.2 Las ................................................................................................................. 28

1.10.3 Ekwiteit ........................................................................................................... 29

1.10.4 Inkomste ......................................................................................................... 29

1.10.5 Uitgawes ........................................................................................................ 30


Bladsy 2 Inhoudsopgawe

1.10.6 Erkenningskriteria ........................................................................................... 30

1.10.7 Ander belangrike definisies ............................................................................. 31

1.10.8 Alternatiewe metodes om bates te waardeer en die impak op winsmeting en die staat van finansiële posisie ............................................................................. 31

1.11 Die rekeningkundige vergelyking ........................................................................... 32

1.11.1 Die effek van transaksies op die rekeningkundige vergelyking ....................... 33

1.11.2 Die rekeningkundige vergelyking vir die analise van transaksies en voorbereiding van die finansiële state ............................................................. 33

1.11.3 Die konseptuele bewys van wins .................................................................... 34

1.12 Samevatting .......................................................................................................... 35

1.13 Selfevaluering ....................................................................................................... 36

Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses ............................................................. 37





2.5 Inleiding ................................................................................................................. 39

2.6 Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, algemene joernale en algemene grootboek .............................................................................................................. 40

2.6.1 Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde ............................................ 40

2.6.2 Algemene joernale .......................................................................................... 41

2.6.3 Algemene grootboek ...................................................................................... 42

2.7 Die balansering van rekeninge, voorbereiding van proefbalans en voorbereiding van finansiële state vanaf ŉ proefbalans ...................................................................... 43

2.7.1 Die proefbalans .............................................................................................. 43

2.7.2 Voorbereiding van finansiële state .................................................................. 44

2.7.3 Die finansiële state ......................................................................................... 46

2.8 Prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van rekeninge ...... 50

2.8.1 Interne transaksie-aanpassings ...................................................................... 50

2.8.2 Klassifikasie van die aanpassings .................................................................. 50

2.8.3 Alternatiewe metode om vooruitontvange inkomste en betalings te verantwoord ...................................................................................................................... 54

2.9 Aankope en verkoopstransaksies .......................................................................... 58

2.9.1 Die periodieke en deurlopende (perpetual) voorraadstelsel ............................ 58

2.9.2 Aankope ......................................................................................................... 59



2.9.3 Verkope en koste van verkope ....................................................................... 60

2.9.4 Die periodieke voorraadstelsel ........................................................................ 62

2.10 Ontledingsjoernale ................................................................................................ 63

2.10.1 Aanvullende/bykomende grootboeke .............................................................. 63

2.10.2 Verkoopsjoernaal ............................................................................................ 64

2.10.3 Aankopejoernaal............................................................................................. 64

2.10.4 Kontantontvangstejoernaal ............................................................................. 65

2.10.5 Kontantbetalingsjoernaal ................................................................................ 65

2.10.6 Verkope-terugstuur-joernaal (sales returns journal) ........................................ 66

2.10.7 Aankope-terugstuur-joernaal (purchase returns journal) ................................. 66

2.10.8 Kleinkasjoernaal ............................................................................................. 67

2.11 Belasting op toegevoegde waarde ........................................................................ 67

2.11.1 Hoe bereken ek BTW? ................................................................................... 68

2.11.2 Inset- en uitsetbelasting .................................................................................. 69

2.11.3 Verrekening van BTW .................................................................................... 69

2.11.4 Belastingopgawe ............................................................................................ 70

2.12 Samevatting .......................................................................................................... 70

2.13 Selfevaluering ....................................................................................................... 71

Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ŉ onderneming ..................... 73





3.5 Inleiding ................................................................................................................. 76

3.6 Eiendom, aanleg en toerusting .............................................................................. 77

3.6.1 Erkenning van eiendom, aanleg en toerusting ................................................ 77

3.6.2 Meting op erkenningsdatum ........................................................................... 77

3.6.3 Waardevermindering ...................................................................................... 78

3.6.4 Hersiening van nuttige lewensduur en reswaarde ........................................... 79

3.6.5 Verkoop van vaste bates ................................................................................ 79

3.6.6 Meting na erkenning ....................................................................................... 80

3.6.7 Vaste bate register ......................................................................................... 81

3.6.8 Verskil tussen tasbare en ontasbare bates ..................................................... 81



3.7 Voorraad ............................................................................................................... 82

3.7.1 Erkenning en meting van voorraad ................................................................. 82

3.7.2 Verhouding tussen koste, bruto wins en verkoopsprys ................................... 82

3.7.3 Koste van verkope .......................................................................................... 82

3.7.4 Kosteformules ................................................................................................ 85

3.7.5 Netto realiseerbare waarde ............................................................................ 85

3.7.6 Voorraadfoute ................................................................................................. 86

3.7.7 Beraming van voorraad .................................................................................. 87

3.8 Rekeninge ontvangbaar ........................................................................................ 87

3.8.1 Rekeninge ontvangbaar .................................................................................. 87

3.8.2 Slegte skuld .................................................................................................... 87

3.8.3 Slegte skuld ingevorder .................................................................................. 89

3.9 Kontant en bank .................................................................................................... 89

3.9.1 Interne beheer van kontant ............................................................................. 89

3.9.2 Rekords van die onderneming en bank .......................................................... 89

3.9.3 Bankrekonsiliasies .......................................................................................... 90

3.9.4 Die imprest stelsel vir kleinkas ........................................................................ 93

3.10 Bedryfs- en niebedryfslaste ................................................................................... 93

3.10.1 Definisie van las ............................................................................................. 94

3.10.2 Klassifikasie van laste .................................................................................... 94

3.10.3 Niebedryfslaste ............................................................................................... 94

3.10.4 Bedryfslaste .................................................................................................... 94

3.10.5 Die uitreiking en aflossing van aandele en skuldbriewe .................................. 95

3.11 Samevatting .......................................................................................................... 98

3.12 Selfevaluering ....................................................................................................... 98

Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde .............................................. 101

4.1 Studie-eenheid leeruitkomste .............................................................................. 101

4.2 Voorgeskrewe handboek ..................................................................................... 101

4.3 Verrykende bronne .............................................................................................. 102

4.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ........................................................................... 102

4.5 Inleiding ............................................................................................................... 103

4.6 Rekeningkundige kodes en hul gebruike ............................................................. 104

4.6.1 Die doel van rekeningkundige kodes ............................................................ 104



4.6.2 Illustreer die gebruik van ŉ eenvoudige kodestelsel ...................................... 104

4.7 Staat van kontantvloei ......................................................................................... 105

4.7.1 Die belangrikheid van kontantvloei-inligting .................................................. 105

4.7.2 Die betekenis van kontantvloei ..................................................................... 105

4.7.3 Die klassifikasie van kontantvloei ................................................................. 105

4.7.4 Die voorbereiding van die staat van kontantvloei .......................................... 108

4.8 Ontleding van finansiële state.............................................................................. 114

4.8.1 Die doel van die ontleding van finansiële state ............................................. 114

4.8.2 Eksterne invloede ......................................................................................... 114

4.8.3 Ontleding van finansiële state ....................................................................... 114

4.8.4 Verhoudingsontleding (Ratio analysis) .......................................................... 115

4.9 Die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords ............. 121

4.9.1 Omstandighede wat lei tot onvolledige rekords ............................................. 121

4.9.2 Die voorbereiding van finansiële state vanaf onvolledige rekords ................. 122

4.9.3 Praktiese toepassing .................................................................................... 122

4.10 Samevatting ........................................................................................................ 124

4.11 Selfevaluering ..................................................................................................... 125

Studie-eenheid 5: Kontroles in ŉ rekeningkundige stelsel ......................................... 127

5.1 Studie-eenheid leeruitkomste .............................................................................. 127

5.2 Voorgeskrewe handboek ..................................................................................... 127

5.3 Verrykende bronne .............................................................................................. 127

5.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ........................................................................... 128

5.5 Inleiding ............................................................................................................... 132

5.6 Eksterne kontroles in die onderneming ................................................................ 133

5.6.1 Die vereistes vir ŉ eksterne oudit en die basiese ouditprosedures wat gevolg moet word..................................................................................................... 133

5.6.2 Billike aanbieding.......................................................................................... 137

5.6.3 Die verskil tussen ŉ eksterne en interne oudit .............................................. 137

5.7 Interne kontroles.................................................................................................. 138

5.7.1 Die doel en basiese prosedures van interne oudit ........................................ 138

5.7.2 Die doel van finansiële kontroles .................................................................. 138

5.7.3 Die doel van ŉ oudit en ŉ ouditspoor ............................................................ 139

5.8 Die regstelling van rekeningkundige foute ........................................................... 140



5.8.1 Die aard van rekeningkundige foute ............................................................. 140

5.8.2 Joernaalinskrywings om rekeningkundige foute reg te stel ........................... 141

5.9 Bedrog ................................................................................................................ 141

5.9.1 Tipes bedrog ................................................................................................ 141

5.9.2 Metodes om bedrog op te spoor ................................................................... 142

5.9.3 Metodes om bedrog te voorkom ................................................................... 143

5.10 Die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde ................... 143

5.10.1 Die impak van wetgewing op gepubliseerde rekeningkundige inligting ......... 144

5.10.2 Die rol van rekeningkundige standaarde in die voorbereiding van finansiële state ............................................................................................................. 144

5.10.3 Beginsels en reëlsgebaseerde benadering om rekeningkundige standaarde te formuleer ...................................................................................................... 151

5.11 Samevatting ........................................................................................................ 151

5.12 Selfevaluering ..................................................................................................... 152

Woordelys in Afrikaans en Engels ................................................................................. 153

Bronne ............................................................................................................................. 156


Inleiding Bladsy 7

INLEIDING

Finansiële rekeningkunde behels die rekordhouding van ŉ onderneming se finansiële

transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne, naamlik Internasionale

Finansiële Verslagdoeningstandaarde.

In Studie-eenheid 1 word die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde, die verskil

tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en die kwalitatiewe eienskappe

van basiese finansiële state bespreek. Die toevallingsgrondslagbeginsel versus die

kontantbasisgrondslag kry aandag, asook die verskillende komponente van finansiële state.

Studie-eenheid 2 gee aandag aan die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, die

balansering van rekeninge, voorbereiding van die proefbalans en voorbereiding van

finansiële state, prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van

rekeninge. Aankope en verkoopstransaksies word behandel, asook die ontledingsjoernale

en belasting op toegevoegde waarde. Die inligting wat in die finansiële state van ŉ

onderneming voorkom, is belangrik in dié opsig dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te

maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ŉ onderneming.

In Studie-eenheid 3 word na die voorbereiding van rekeninge vir ŉ onderneming gekyk.

Eiendom, aanleg en toerusting, voorraad, rekeninge ontvangbaar, kontant en die bank,

asook bedryfs- en niebedryfslaste word onder die loep geneem.

In Studie-eenheid 4 word diverse aspekte van rekeningkunde ondersoek. Hierdie aspekte

sluit in rekeningkundige kodes en hul gebruik, die staat van kontantvloei, ontleding van

finansiële state en die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords.

Studie-eenheid 5 kyk na kontroles in ŉ rekeningkundige stelsel. Eksterne en interne

kontroles word ondersoek, asook die regstelling van rekeningkundige foute, bedrog en die

regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde.

Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf:

Kolitz, D.L. 2015. A concepts-based introduction to financial accounting. 5th ed.

Cape Town: Juta.

Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui

word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te

lig, om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys.


Bladsy 8 Inleiding

Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook

hierdie begeleidingsgids bestudeer. Afdeling 5 (hoofstuk 17-19) in die handboek sowel as

hoofstuk 22 in afdeling 6 van die handboek hoef nie bestudeer te word nie.


transaksies deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne, naamlik Internasionale

Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die doelwit van die finansiële state is om inligting te

verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die

finansiële posisie van die onderneming, wat nuttig is vir ŉ wye verskeidenheid van

ekonomiese besluitnemers.

Die basiese finansiële state van ŉ onderneming sluit in:

• Staat van omvattende inkomste

• Staat van finansiële posisie

• Staat van kontantvloei

• Staat van verandering in ekwiteit

• Notas tot die finansiële state

Daar is vyf hoofelemente in die finansiële state, naamlik:

• Bates

• Laste

• Ekwiteit

• Inkomste

• Uitgawes

Ons kan ŉ rekeningkundige vergelyking skryf om die finansiële posisie van ŉ onderneming

te meet. Die rekeningkundige vergelyking bestaan uit drie hoofkomponente, naamlik bates

minus laste, is gelyk aan ekwiteit. Ekwiteit sluit inkomstes en uitgawes in.

Saketransaksies word eerstens te boek gestel in die algemene joernaal of

ontledingsjoernaal, deur middel van joernaalinskrywings. Daarna word hierdie

joernaalinskrywing gepos na die afsonderlike rekeninge in die algemene grootboek wat deur

die betrokke transaksie beïnvloed word. Ons maak gebruik van T-rekeninge om die

uitwerking van ŉ transaksie te illustreer. Die T-rekening word gebalanseer en afgesluit aan

die einde van die periode om sodoende die sluitingsbalans te bereken wat oorgedra word na

die proefbalans en dan verskyn in die finansiële state. Alvorens die finansiële state voorberei

kan word vanaf die proefbalans, moet aanpassings gemaak word vir interne transaksies.


Inleiding Bladsy 9

Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit

bedryfsaktiwiteite, kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kontantvloei uit

finansieringsaktiwiteite.

Die inligting wat in die finansiële state van ŉ onderneming voorkom, is belangrik in die opsig

dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en

vordering van ŉ onderneming.

Die doel van ŉ eksterne oudit van die finansiële state is om die ouditeure in staat te stel om

ŉ opinie uit te spreek of die finansiële state in alle wesenlike opsigte in ooreenstemming met

die toepaslike finansiële verslagdoeningstandaarde voorberei is.

Die doel van ŉ interne oudit is om bestuur en die ouditkomitee (indien van toepassing)

redelike versekering te gee oor die betroubaarheid van die onderneming se finansiële

verslagdoening, die effektiwiteit van bedrywighede en nakoming van wette en regulasies.

Bedrog en foute, sowel as die verontagsaming van wette en regulasies, is ongelukkig

vandag ŉ realiteit in die sakewêreld. Rekeningkundige foute sluit beginselfoute, weglating

van inligting tydens openbaarmaking, weglating van bedrae/transaksies in die finansiële

state en foute begaan tydens die verantwoording van transaksies in. Let wel, daar is ŉ

verskil tussen ŉ fout en bedrog. Foute word per ongeluk gemaak, nie met die intensie om te

bedrieg nie.


Bladsy 10 Vakleeruitkomste

VAKLEERUITKOMSTE

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE 1 (GFA105) sal jy in staat

wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer:

• ’n Konseptuele oorsig oor rekeningkunde

• Die rekeningkundige proses

• Die voorbereiding van rekeninge vir ’n onderneming

• Diverse aspekte van rekeningkunde

• Kontroles in ’n rekeningkundige stelsel

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• die konsep van finansiële rekeningkunde te verduidelik;

• die regulerende en wetlike raamwerk vir finansiële rekeningkunde te verduidelik;

• algemene grootboeke, rekeninge en ontledingsjoernale voor te berei;

• die doel van rekeningkundige kodes te verduidelik en ŉ eenvoudige voorbeeld te

illustreer;

• die finansiële state van ‘n onderneming op te stel;

• finansiële state te ontleed en te vertolk;

• die doel van eksterne kontroles te verduidelik;

• interne kontroles te verduidelik;

• te demonstreer hoe rekeningkundige foute reggestel word; en

• die aard van bedrog te verduidelik.


Woordomskrywing vir evaluering Bladsy 11

WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING

In die paragraaf oor selfevaluering, asook in die werkopdragte, sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Wanneer daar van jou

verwag word om te:

Moet jy die volgende doen:

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg dit en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik

Kategoriseer/

Klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort

Analiseer Om iets te ontleed

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/stelsel/ens.


Bladsy 12 Woordomskrywing vir evaluering

Notas


Studie-eenheid 1: ŉ Konseptuele oorsig Bladsy 13

STUDIE-EENHEID 1: ŉ KONSEPTUELE OORSIG

1.1 Studie-eenheid leeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die

volgende te demonstreer:

• Die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde

• Finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en gebruikers van finansiële

inligting en hul inligtingsbehoeftes

• Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state

• Die toevallingsgrondslagbeginsels versus kontantbasisgrondslag

• Die elemente van die finansiële state

• Die rekeningkundige vergelyking

Vaardighede


• die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde te verduidelik;

• te onderskei tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en die

gebruikers van finansiële inligting en hul inligtingsbehoeftes te identifiseer;

• te onderskei tussen die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state;

• die verskil tussen die toevallingsgrondslag en kontantbasisgrondslag te

verduidelik;

• die elemente van die finansiële state te kan definieer en verduidelik; en

• transaksies te analiseer met behulp van die rekeningkundige vergelyking.

1.2 Voorgeskrewe handboek

Kolitz, D.L. 2015. A concepts-based introduction to financial accounting. 5th ed. Cape Town:

Juta.

Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke

bestudeer:

Afdeling 1

Hoofstuk 1, paragrawe 1.1, 1.2, 1.4.1, 1.4.2, 1.5 en 1.6 (Paragraaf 1.3, , 1.7 en 1.8 hoef nie

bestudeer te word nie.


Bladsy 14 Studie-eenheid 1: ŉ Konseptuele oorsig

Hoofstuk 2, paragrawe 2.2.2-2.6 en 2.8 (Paragraaf 2.7 word in Studie-eenheid 2 behandel)

Hoofstuk 3, paragrawe 3.1-3.6

Hoofstuk 6, paragrawe 6.2-6.4 en 6.6.4

Hoofstuk 11, paragraaf 11.8

LW! Tensy anders aangedui, is dit belangrik om die hoofstukke hierbo te bestudeer. Alle

gedeeltes sal nie noodwendig in hierdie gids bespreek word nie, slegs die gedeeltes waar

bykomende begeleiding nodig is, sal uitgelig word.

1.3 Verrykende bronne

Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm [Besoek: 29 Augustus 2014].

(Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor IAS 1, Presentation of Financial Statements)

1.4 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Bestuursrekening-

kunde

Bestuursrekeningkunde kan gedefinieer word as die voorbereiding

van bestuursverslae en rekeninge wat akkurate en tydige finansiële

en statistiese inligting bevat wat deur die bestuur van ’n

onderneming benodig word om daaglikse en korttermynbesluite te

neem (BusinessDictionary, 2014.

http://www.businessdictionary.com/definition/management-

accounting.html).

Finansiële posisie Die finansiële posisie van ŉ onderneming dui op die verhouding

tussen die onderneming se bates, laste en ekwiteit

(eienaarsbelang) vir ŉ spesifieke finansiële periode (Deloitte, 2014.

http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm).

Finansiële

rekeningkunde

Finansiële rekeningkunde kan gedefinieer word as die wyse waarop

finansiële inligting bymekaargemaak en opgesom word, om

sodoende die finansiële state van ŉ sakeonderneming op te stel.

Finansiële state Finansiële state kan gedefinieer word as ŉ opsomming ten opsigte

van die wyse waarop die kapitaal van ŉ onderneming aangewend

is, asook die finansiële stand van ŉ sakeonderneming vir ŉ gegewe

finansiële periode. Die basiese finansiële state van ŉ onderneming



sluit in:






Internasionale

Finansiële

Verslagdoening-

standaarde

(International

Financial

Reporting

Standards – IFRS)

Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) kan

gedefinieer word as riglyne verskaf deur die Internasionale

Rekeningkundige Standaarde Raad (International Accounting

Standards Board – IASB), wat deur ondernemings en organisasies

gebruik word om finansiële state op te stel. Dit is ŉ stel

rekeningkundige standaarde wat deur ’n onafhanklike,

niewinsgewende organisasie ontwikkel is en in ongeveer 100 lande

erken en toegepas word (BusinessDictionary, 2014.

http://www.businessdictionary.com/definition/International-

Financial-Reporting-Standards-IFRS.html).

Kontantbasis-

grondslag

Volgens die kontantbasisgrondslagbeginsel word inkomste erken

wanneer die kontant ontvang word, ongeag wanneer en hoe die

dienste of goedere gelewer is. Slegs die staat van kontantvloei word

op die kontantbasis voorberei.

Toevallings-

grondslagbeginsel

Die toevallingsgrondslagbeginsel beteken transaksies word

verantwoord wanneer die risiko en vergoeding oordra van die

verkoper na die koper; dus, wanneer daar aan die definisie en

erkenningskriteria van die element voldoen is. ŉ Transaksie word

erken wanneer dit gebeur en nie wanneer kontant ontvang of betaal

word nie en word verantwoord en gerapporteer in die finansiële

state waarna dit verwys.

Vooruitbetaalde

uitgawes

Vooruitbetaalde uitgawes is bates wat in uitgawes verander sodra

dit verval of opgebruik word (Accounting Tools. 2014.

http://www.accountingtools.com/definition-prepaid-expense).

1.5 Inleiding


transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne. Die beginsels wat



toegepas moet word in die opstel van finansiële state is die Internasionale Finansiële

Verslagdoeningstandaarde. Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor

die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie

van die onderneming, wat nuttig is vir ŉ wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid en dus die

doeltreffendheid van finansiële state.

Die basiese finansiële state van ŉ onderneming sluit in:






Finansiële rekeningkunde voorsien jaarverslae wat hoofsaaklik deur eksterne

belanghebbende partye gebruik word, terwyl bestuursrekeningkunde op ŉ weeklikse of

maandelikse basis verslae genereer, wat deur die interne departemente van die

onderneming gebruik word.

Die finansiële prestasie van ŉ onderneming kan op twee metodes aangebied word, naamlik

die kontantbasisgrondslag of die toevallingsgrondslag. Volgens die kontantbasisgrondslag

word transaksies ingesluit in die finansiële state wanneer kontant vloei. Volgens die

toevallingsgrondslag word transaksies te boek gestel wanneer die transaksie plaasgevind

het, en nie wanneer die kontant ontvang of betaal word nie.

Daar is vyf hoofelemente in die finansiële state, naamlik:

• Bates

• Laste

• Ekwiteit

• Inkomste

• Uitgawes

Dit is belangrik om die definisies en erkenningskriteria vir dié vyf elemente te verstaan omdat

dit die vertrekpunt van die rekeningkunde is. Bates kan op twee verskillende basisse of

modelle gemeet word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel.

Ons kan ŉ vergelyking skryf om die finansiële posisie van ŉ onderneming te meet, naamlik

die rekeningkundige vergelyking. Die rekeningkundige vergelyking bestaan uit drie



hoofkomponente, naamlik bates minus laste, is gelyk aan ekwiteit. Ekwiteit sluit inkomstes

en uitgawes in.

1.6 Die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 1, paragraaf 1.1 en 1.2 (bl. 4-5)

1.6.1 Waarom is finansiële rekeningkunde noodsaaklik?


transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne. Die transaksies word te

boek gestel, opgesom en geopenbaar in finansiële state.

Finansiële rekeningkunde verskaf inligting oor verskillende tipes ondernemings aan ŉ

verskeidenheid gebruikers vir die besluitnemingsproses. Primêre gebruikers is in finansiële

verslaggewing geïnteresseerd omdat dit inligting verskaf wat nuttig is in besluitneming.

Primêre gebruikers stel belang in die ondernemings se vermoë om netto kontantinvloei te

genereer en die bestuur se vermoë om beleggings te beskerm en te vermeerder/versterk.

Die bestuur is verantwoordelik om finansiële inligting voor te berei, en stel ook belang in die

finansiële inligting van die onderneming.

Paragraaf 1.3 in die handboek hoef nie bestudeer te word nie.

1.6.2 Die rekeningkundige inligtingstelsel

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 1, paragraaf 1.4.1 en 1.4.2 (bl. 9-11)

Rekeningkunde is ŉ inligtingstelsel wat data selekteer en prosesseer en in inligting omskep

wat in die onderneming gebruik kan word. Die proses is soos volg:



Figuur 1.1: Die rekeningkundige inligtingstelsel

(Outeur, 2015)

Die konseptuele raamwerk bepaal dat die doelwit van finansiële state is om inligting te

verskaf oor die finansiële posisie, prestasie en veranderinge in die finansiële posisie van die

onderneming wat nuttig is vir ŉ wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers.

Inligting oor die finansiële posisie van die onderneming kan hoofsaaklik verkry word in die

staat van finansiële posisie. Inligting oor die prestasie van die onderneming kan hoofsaaklik

verkry word in die staat van omvattende inkomste. Inligting oor die kontantvloei van die

onderneming kan hoofsaaklik verkry word in die staat van kontantvloei.

Die staat van finansiële posisie lewer verslag oor die finansiële posisie (bates, laste en

reserwes) van ŉ onderneming op ŉ gegewe tydstip. Die staat van omvattende inkomste

lewer verslag oor die prestasie (inkomste en uitgawes, dus winste) van ŉ entiteit oor ŉ

gegewe tydperk.

Data word geselekteer

•Analiseer transaksies vir die ekonomiese impak op die rekeningkundige vergelyking

Data word geprosesseer

•Joernaliseer•Dra oor na grootboek•Berei 'n opsomming voor in die vorm van 'n proefbalans

Inligting word geproduseer

•Pas rekeninge aan•Berei 'n na-aanpassings-proefbalans voor

•Berei die finansiële state voor

•Sluit rekeninge af

Voorbeeld 1.2

Die finansiële jaar van ABC Beperk is van 1 Januarie 2014 tot 31 Desember 2014.

Die staat van finansiële posisie sal wees soos op 31 Desember 2014.

Die staat van omvattende inkomste sal wees vir die jaar geëindig 31 Desember 2014 (dus,

alle inkomste en uitgawes vir die twaalf maande vanaf 1 Januarie 2014 tot 31 Desember

2014).



1.7 Finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde

1.7.1 Verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 1, paragraaf 1.2 (bl. 4-5)

Finansiële rekeningkunde verskaf nuttige inligting oor die entiteit aan primêre en ander

gebruikers. Bestuursrekeningkunde verskaf nuttige inligting oor die implementering van

hulpbronne en die ondersoek en benutting van geleenthede vir die bestuur.

Die verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde word in die

onderstaande tabel geïllustreer:

Finansiële rekeningkunde Bestuursrekeningkunde

Verslag word gelewer aan eksterne

belanghebbende partye, byvoorbeeld die

eienaars van die onderneming, krediteure,

belastingowerhede en aandeelhouers.

Verslae word opgestel vir die gebruik deur

interne partye, soos die bestuur van ŉ

sakeonderneming vir die uitvoer van

basiese pligte soos beplanning, leiding en

motivering, beheer, ens.

Klem word gelê op die opsomming van

finansiële transaksies in die verlede. Die

finansiële inligting moet dus akkuraat en op

feite in die verlede gebaseer wees.

Klem word gelê op die tipe inligting wat

besluite vir die toekoms kan beïnvloed.

Bestuursrekeningkundeverslae sluit baie

vooruitskattings in.

Die objektiwiteit en verifieerbaarheid van

finansiële inligting word beklemtoon.

Die relevantheid van finansiële inligting vir

besluitnemingsdoeleindes word in die

verslae beklemtoon.

Finansiële rekeningkunde lewer verslag

oor die winsgewendheid van die

onderneming.

Bestuursrekeningkunde lewer verslag oor

die probleme in die onderneming en hoe

dit reggestel kan word.

Finansiële verslae word uitgereik na afloop

van ŉ finansiële jaar, jaarliks of halfjaarliks.

Bestuursverslae word baie meer gereeld

uitgereik, byvoorbeeld maandeliks en nie

slegs jaarliks of halfjaarliks nie.

Die akkuraatheid van finansiële inligting

word in die finansiële state vereis.

Die tydigheid van finansiële data in die

verslae word vereis.



Slegs opsommende finansiële inligting

word ten opsigte van die sakeonderneming

voorberei – daar word nie in te veel

besonderhede ingegaan nie.

Gedetailleerde verslae ten opsigte van elke

departement in die onderneming word

voorberei. Hierdie verslae kan handel oor

produkte, dienslewering, kliënte, ens.

Die beginsels van IFRS moet gevolg word

met die opstel van finansiële state.

Die beginsels van IFRS hoef nie gevolg te

word met die opstel van die verslae nie.

Tabel 1.1: Verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde

(aangepas uit: Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/questions-and-

answers/what-is-the-difference-between-financial-and-managerial-acco.html)

1.7.2 Die gebruikers van finansiële inligting en hul inligtingsbehoeftes

Bestudeer handboek: Hoofstuk 1, paragraaf 1.5 en 1.5.1 (bl. 13, 14-15)

Die gebruikers van finansiële state kan soos volg opgesom word:

Figuur 1.2: Die gebruikers van finansiële state

(Outeur, 2015)

1.8 Die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 1, paragraaf 1.5.2 (bl. 15-17)

Gebruikers

Primêre en ander gebruikers

Ekwiteit beleggers

Uitleners

Ander krediteure

Ander gebruikers

Bestuur



Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state dra by tot die sinvolheid en doeltreffendheid

van finansiële state. Die finansiële state van ŉ onderneming word hoofsaaklik gebruik om die

finansiële stand van die onderneming aan te dui. Finansiële state en verslae moet voldoen

aan spesifieke kwalitatiewe eienskappe, wat in die IFRS-standaarde omskryf word. Hierdie

eienskappe sluit in:

� Relevantheid

Die finansiële state van ŉ onderneming word hoofsaaklik deur die gebruikers daarvan

aangewend om ekonomiese besluite te neem. As gevolg hiervan moet die inligting wat in die

finansiële state vervat is, relevant wees tot die besluite wat deur die gebruikers daarvan

geneem moet word.

� Betroubaarheid

Die finansiële state van ŉ onderneming moet ŉ redelike weergawe wees van die

onderneming se finansiële stand vir ŉ bepaalde finansiële periode. Die inligting in die

finansiële state mag nie misleidend wees nie, aangesien dit aanleiding tot verkeerde besluite

kan gee.

� Vergelykbaarheid

Die finansiële state van ŉ onderneming moet maklik vergelykbaar wees met die finansiële

state van ŉ ander onderneming in dieselfde bedryf. Vergelykbaarheid word direk beïnvloed

deur konsekwentheid en die openbaarmaking van finansiële inligting van ŉ onderneming.

Met ander woorde, indien twee sakeondernemings in dieselfde bedryf gebruik maak van

verskillende beginsels en openbaarmakingsbeginsels, kan dit moeilik wees om die finansiële

inligting wat in hierdie state vervat is, te vergelyk.

� Verstaanbaarheid

Die finansiële state van ŉ onderneming moet verstaanbaar wees vir iemand met ŉ redelike

kennis van rekeningkunde. Alhoewel die finansiële state van ŉ onderneming baie

ingewikkeld kan wees, moet die gebruikers daarvan tog daartoe in staat wees om inligting

wat in hierdie state openbaar word, te verstaan, al beskik hulle slegs oor basiese

rekeningkundige kennis. Dit is van toepassing op die formaat/uiteensetting van die state, die

terme wat daarin gebruik word, asook die beleid, metodes en aannames wat gebruik word in

die voorbereiding van hierdie state.

� Verifieerbaarheid

Betroubare inligting is verifieerbaar en objektief.



� Tydigheid

Finansiële en statistiese inligting moet tydig verskaf word sodat die bestuur van ŉ

onderneming daaglikse en korttermynbesluite kan neem, gebaseer op dié inligting.

Hierdie eienskappe kan soos volg grafies voorgestel word:

Figuur 1.3: Die kwalitatiewe eienskappe van finansiële state

(Outeur, 2015)

1.8.1 Die basis vir die voorbereiding van finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 1, paragraaf 1.6.1-1.6.2 (bl. 18)

Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (IASB) het ŉ Internasionale

Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) uitgereik, naamlik IAS 1 (International

Accounting Standards 1), Presentation of Financial Statements. IAS 1 skryf die basis voor vir

die aanbieding van finansiële state om te verseker dit is vergelykbaar met beide die

onderneming se vorige jare se finansiële state sowel as die finansiële state van ander

ondernemings. IFRS sal in verdere besonderhede in Studie-eenheid 5 bespreek word.

Hoofstuk 1, paragraaf 1.7 en 1.8 van die handboek hoef nie bestudeer te word nie.

1.9 Die toevallingsgrondslagbeginsel versus kontantbasisgrondslag

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 2, paragraaf 2.2.2-2.8 (bl. 25-61)

Lees par. 2.1 (2.1.1-2.1.2) bl. 24 in Kolitz as agtergrond.

1.9.1 Kontantbasisgrondslag


Fundamentele

Relevantheid

Betroubaarheid

Versterkende

Vergelykbaarheid

Verstaanbaarheid

Verifieerbaarheid

Tydigheid



Die kontantbasisgrondslag meet die winste/prestasie vir die periode deur die kontantuitvloei

en kontantinvloei van mekaar af te trek en die netto kontantvloei te bereken.

LW!! Die kontantbasisgrondslag beteken transaksies word ingesluit in die finansiële state

wanneer kontant vloei. Slegs die staat van kontantvloei word op die kontantbasis voorberei.

Voorbeeld 1.2

ABC Beperk verkoop goedere op skuld aan DEF Beperk op 2 Januarie 2015. DEF

Beperk betaal sy skuld op 31 Januarie 2015.

Volgens die kontantbasisgrondslag sal die verkope eers op 31 Januarie 2015 te boek

gestel word, met ander woorde, inkomste word eers verantwoord as die debiteur die

skuld betaal.

Volgens die toevallingsgrondslagbeginsel sal die verkope reeds op 2 Januarie 2015 te

boek gestel word – sodra die risiko en vergoeding oordra van die verkoper na die koper.

Let wel, ons gebruik die toevallingsgrondslagbeginsel wanneer ons die staat van

omvattende inkomste, staat van finansiële posisie en staat van veranderinge in ekwiteit

voorberei. In Studie-eenheid 4 gaan ons die staat van kontantvloei bestudeer.

Onthou!

Kyk weer na die twee voorbeelde op bladsy 26-29 in die handboek nadat die staat van

kontantvloei in Studie-eenheid 4 bespreek is.

1.9.2 Toevallingsgrondslagbeginsel


Die toevallingsgrondslagbeginsel beteken transaksies word verantwoord wanneer die risiko

en vergoeding oordra van die verkoper na die koper – wanneer daar aan die definisie en

erkenningskriteria van die element voldoen is. Die definisies van elemente word in

paragraaf 1.10 van hierdie begeleidingsgids en die erkenningskriteria in paragraaf 1.10.6

van hierdie gids bespreek. ŉ Transaksie word erken wanneer dit gebeur en nie wanneer

kontant ontvang of betaal word nie en word verantwoord en gerapporteer in die finansiële

state waarna dit verwys.

Volgens die toevallingsgrondslagbeginsel moet:



• inkomste verantwoord word wanneer dit verdien word (en nie noodwendig wanneer

die betaling ontvang word nie, byvoorbeeld kredietverkope kan verantwoord word

voor betaling ontvang is).

• uitgawes moet verantwoord word wanneer dit gebruik word (byvoorbeeld as goedere

op krediet aangekoop word, moet dit verantwoord word, selfs al is die betaling aan

die krediteur nog nie gemaak nie).

Aktiwiteit 1.1

Werk deur Hoofstuk 2, paragraaf 2.8 van die handboek (bl. 58-61) om die verskil tussen

die toevallingsgrondslagbeginsel en kontantbasisgrondslag te verstaan.

1.9.3 Uitgawes en inkomstes vooruitbetaal

Uitgawes of inkomstes kan moontlik vooruitbetaal en ontvang word, byvoorbeeld

huuruitgawe kan vir twaalf maande vooruitbetaal word of ŉ diensleweringskontrak kan

vooruitontvang word, alhoewel die onderneming nog nie al die werk verrig het nie.

NB!! Ons moet net die uitgawes wat gebruik is gedurende die finansiële periode erken in

die staat van wins en verlies en mag ook net inkomste wat verdien is erken in die staat van

omvattende inkomste.

Onthou:

Vooruitontvange inkomste = LAS

Inkomste nog nie ontvang nie/agteruitontvang/opgelope inkomste = BATE

Uitgawes vooruitbetaal = BATE

Uitgawes agteruitbetaal/nog nie betaal nie/opgelope uitgawes = LAS

1.9.4 Die entiteitskonsep-aanname

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 2, paragraaf 2.3 (bl. 30)

Die ekonomiese entiteitskonsep-aanname behels dat die finansiële rekords wat in stand

gehou word vir elke onderneming afsonderlik van mekaar gehou moet word. Die finansiële

rekords van ŉ onderneming en sy direkteure of lede moet dus afsonderlik van die

onderneming se rekords gehou word, met ander woorde die finansiële state van ŉ

onderneming mag nie die bates van sy direkteure insluit nie. Die motorvoertuie van die

direkteure mag, byvoorbeeld, nie in die finansiële state van die onderneming as deel van die



bates getoon word nie. Die finansiële data van die onderneming en die finansiële data van

die lede/direkteure moet dus afsonderlik gehou word.

1.9.5 Die doelwit van finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 2, paragraaf 2.4.1 (bl. 30-31) en Hoofstuk 6,

paragraaf 6.2 (bl. 160-161)

Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie,

prestasie (winste en verliese) en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming

wat nuttig is vir ŉ wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers. Die doel van

finansiële rekeningkunde is nie om verslag te doen oor die waarde van ŉ onderneming nie.

1.9.6 Komponente van finansiële state


ŉ Volledige stel finansiële state bestaan uit die volgende vyf komponente:

� Staat van finansiële posisie

Bevat inligting oor die onderneming se bates, laste en ekwiteit.

Daar word ook na die staat van finansiële posisie verwys as die balansstaat, want die totale

bates en die totale laste en ekwiteit moet balanseer.

� Staat van omvattende inkomste

Bevat inligting oor die onderneming se inkomstes en uitgawes.

Die staat van omvattende inkomste kan in twee aparte state voorberei word (staat van wins

en verlies, en staat van omvattende inkomste) of in een staat (staat van omvattende

inkomste – verwys na paragraaf 2.7.3 in hierdie gids ŉ voorbeeld).

� Staat van veranderinge in ekwiteit

Verwys na veranderinge/beweging in die onderneming se waarde (winste).

� Staat van kontantvloei

Bevat inligting oor die onderneming se kontantvloei.

� Notas tot die finansiële state

Bevat die belangrikste rekeningkundige beleide van die entiteit, sowel as ander

verduidelikende notas.



1.9.7 Algemene kenmerke/eienskappe van IAS 1


Die algemene kenmerke van IAS 1 sluit in:

• Toevallingsgrondslagbeginsel (verwys na paragraaf 1.9.2 in hierdie gids)

• Billike aanbieding

• Ooreenstemming van aanbieding

• Lopendesaakbeginsel (going concern)

• Vergelykende inligting (comparability)

• Wesenlikheid en aggregasie (aggregation – eindtotaal, samevoeging)

• Verrekening (offsetting)

• Gereeldheid van verslaggewing

� Billike aanbieding

Billike aanbieding verwys na die betroubare aanbieding van die uitwerking van transaksies

ooreenkomstig die definisie en erkenningskriteria van elemente. Vir finansiële inligting om

bruikbaar te wees, moet die inligting relevant en betroubaar wees en op ŉ konsekwente

(ooreenstemmende) wyse voorberei word.

Relevante inligting help die belanghebbende partye om die onderneming se vorige

prestasies te verstaan; dit gee ŉ aanduiding van die onderneming se huidige finansiële

stand, asook wat die toekomstige verwagtinge van die onderneming is, sodat daar ingeligte

besluite geneem kan word. Betroubare inligting kan geverifieer word en is objektief.

� Lopendesaakbeginsel

Die finansiële state van ŉ onderneming word opgestel met die veronderstelling dat die

onderneming steeds in die afsienbare toekoms sal bly voortbestaan.

Hierdie beginsel gee aanleiding tot die klassifikasie van bates en laste as korttermyn- en

langtermynbates/-laste. Langtermynbates word, byvoorbeeld, na verwagting vir langer as

een jaar gehou voordat dit verkoop word, terwyl langtermynlaste nie verskuldig is binne die

volgende jaar nie. Die verpligting hoef dus nie binne een jaar afbetaal te word nie. Die

finansiering van ŉ motor of ŉ huis kan geklassifiseer word as ŉ langtermynverpligting.



� Konsekwentheid van aanbieding en vergelykende inligting

Een van die kwalitatiewe karaktereienskappe van die konseptuele raamwerk is dat finansiële

state vergelykbaar moet wees. Konsekwente inligting word verkry deur die toepassing van

dieselfde beginsels en standaarde in die teboekstelling van finansiële data elke jaar.

Waardevolle vergelykings kan gedoen word tussen verskillende periodes, asook tussen

verskillende ondernemings in dieselfde bedryf.

� Wesenlikheid

Die wesenlikheidsbeginsel dui daarop dat die vereistes van enige rekeningkundige beginsel

geïgnoreer kan word, indien die openbaarmaking van die betrokke inligting nie ŉ wesenlike

uitwerking op die besluitneming van die gebruikers van hierdie inligting sal hê nie.

ŉ Paar duisend rand is moontlik nie wesenlik vir ŉ groot genoteerde onderneming nie, maar

vir ŉ klein familie-sakeonderneming sal dieselfde bedrag wel wesenlik wees. Dit is die rede

waarom wesenlikheidsyfers vooraf vasgestel moet word, wanneer daar ŉ oudit op ŉ

onderneming gedoen word. Volgens hierdie wesenlikheidsyfer word vasgestel watter

uitgawes in die staat van omvattende inkomste geoudit moet word. Dit is dus noodsaaklik

dat inligting wat wesenlik is vir ŉ onderneming, nie weggelaat word uit die finansiële state

nie, aangesien dit daartoe kan lei dat die gebruikers van hierdie state oningeligte besluite

mag neem.

� Verrekening

Inkomstes, uitgawes, bates en laste word apart in die finansiële state getoon en nie verreken

nie. Dus mag inkomstes nie van uitgawes afgetrek word nie en slegs die wins in die staat

van wins en verlies gewys word – inkomste en uitgawes word dus beide apart aangetoon.

Dieselfde geld vir bates en laste.

� Gereeldheid van verslaggewing

IAS 1 vereis dat finansiële state minstens jaarliks opgestel moet word.

1.10 Die elemente van die finansiële state


Die elemente van die finansiële state kan grafies soos volg voorgestel word:



Figuur 1.4: Die elemente van die finansiële state

(Outeur, 2015)

LW. Die volgende vergelykings is belangrik:

Bates minus laste = ekwiteit

Inkomstes – uitgawes = Wins/verlies �� gaan na ekwiteit

1.10.1 Bate

ŉ Bate word gedefinieer as:

• ŉ hulpbron beheer deur die onderneming,

• as gevolg van ŉ gebeurtenis in die verlede,

• waaruit waarskynlike toekomstige ekonomiese voordele verwag word om te vloei na

die onderneming.

Voorbeelde van bates: kontant, voorraad, motorvoertuie, kantoortoerusting, grond en

geboue, rekeninge ontvangbaar (debiteure), vooruitbetaalde uitgawes, beleggings en

opgelope inkomste.

1.10.2 Las

ŉ Las word gedefinieer as:

• die huidige verpligting van die onderneming,

• wat voortspruit uit gebeure in die verlede.

Ekwiteit

Bates

Uitgawes

Laste

Inkomste



• Die delging van die verpligting sal die uitvloei van hulpbronne (wat toekomstige

ekonomiese voordele bevat) tot gevolg hê.

Met ander woorde, ŉ las is doodeenvoudig die verpligting (skuld) van die onderneming.

Voorbeelde van laste: oortrokke bank, rekeninge betaalbaar, vooruitontvange inkomste en

lenings.

1.10.3 Ekwiteit

Ekwiteit word gedefinieer as:

• die residu belang in die bates van die onderneming nadat alle die laste afgetrek is.

Dus: bates minus laste = ekwiteit

Daar kan ook na ekwiteit verwys word as netto bates, netto waarde, eienaarsbelang of

aandeelhouersbelang.

Voorbeelde van ekwiteit: aandelekapitaal, behoue inkomste, dividende betaal en ander

reserwes.

1.10.4 Inkomste

Inkomste word gedefinieer as:

• die toename/invloei van ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige

periode in die vorm van

• ŉ toename/invloei van bates, of

• afname in laste,

• wat sal lei tot ŉ toename in ekwiteit,

• behalwe vir bydraes van ekwiteitsaandeelhouers.

Dus sal inkomste jou ekwiteit vermeerder.

Let wel, die definisie van inkomste sluit in beide inkomste (uit jou hoofbesigheid, in Engels

na verwys as revenue), sowel as ander inkomste (byvoorbeeld verkoop van eiendom,

aanleg en toerusting, in Engels na verwys as income/gain.

Wat is bydrae van ekwiteitsaandeelhouers?

As die eienaars van die onderneming (die aandeelhouers) ŉ bydrae maak tot die

onderneming, is dit nie inkomste nie, maar word die bydrae direk in ekwiteit verantwoord;

dus gaan dit nie na die staat van omvattende inkomste toe nie, maar wel na die staat van

verandering in ekwiteit en uiteindelik na die staat van finansiële posisie.



1.10.5 Uitgawes

Uitgawes word gedefinieer as:

• ŉ afname in ekonomiese voordele gedurende die rekeningkundige periode in die

vorm van

• ŉ afname/uitvloei van bates, of

• toename in laste,

• wat sal lei tot ŉ afname in ekwiteit,

• anders as uitreikings aan ekwiteitsaandeelhouers

Uitgawes is die kostes wat verband hou met die inkomstes op die staat van omvattende

inkomste. Byvoorbeeld, koste van verkope is die uitgawe wat veroorsaak word deur verkope.

Die uitgawes in die staat van omvattende inkomste hou verband met die tydsperiode in die

opskrif van die staat van omvattende inkomste, met ander woorde vir die bepaalde periode

is dit die uitgawes wat aangegaan is. Uitgawes is dus die kostes wat deur ŉ

sakeonderneming aangegaan word in die proses om inkomste te genereer – uitgawes

verminder jou ekwiteit. Uitgawes sluit verliese sowel as ander uitgawes in wat aangegaan is

in die normale verloop van die onderneming se sakebedrywighede.

Voorbeelde van uitgawes: huuruitgawes, salarisse en lone, advertensiekostes,

waardevermindering, en water- en elektrisiteitsuitgawes.

Verwys gerus na die tabel wat voorsien word in par. 2.5.4 op bladsy 42. Dit voorsien ‘n goeie

samevatting van die ondeskeie elemente soos dit vervat word in die verskillende finansiële

state.

1.10.6 Erkenningskriteria


Alvorens ŉ element erken kan word, moet dit aan die volgende voldoen:

• Definisie van ŉ element

• Erkenningskriteria

� Erkenningskriteria vir bates en laste

• Dit is waarskynlik dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na of van die

onderneming,

• en die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.



� Erkenningskriteria vir inkomste of uitgawes

• Die koste of waarde van die element kan betroubaar bereken word.

1.10.7 Ander belangrike definisies

� Wins en verlies

• Totale inkomste minus uitgawes, uitgesluit komponente van ander omvattende

inkomste. Inkomstes en uitgawes verdien deur die verloop van gewone sake-

aktiwiteite.

� Ander omvattende inkomste

• Items van inkomste en uitgawes wat nie in wins en verlies verantwoord word nie.

Items van ander omvattende inkomste sluit, byvoorbeeld, in:

• Wins en verlies uit herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting.

• Wins en verlies uit finansiële bates, verantwoord deur ander omvattende inkomste.

• Hermeting (remeasurement) van omskrewe voordeelplanne.

• Verruilingsverskille deur die omskakeling van buitelandse ondernemings.

• Kontantvloeiskanse.

Let wel: Bogenoemde, behalwe die herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting, is nie

deel van die kurrikulum vir Finansiële Rekeningkunde I nie, en hoef dus nie verder

bestudeer te word nie.

� Totale omvattende inkomste

• Winste en verliese, plus ander omvattende inkomste.

1.10.8 Alternatiewe metodes om bates te waardeer en die impak op winsmeting en die

staat van finansiële posisie

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 11, paragraaf 11.8, bladsy 323-327

In Studie-eenheid 3 gaan bates in meer besonderhede bespreek word. Daar moet egter

daarop gelet word dat vaste bates op twee verskillende basisse of modelle gemeet kan

word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. Die onderneming sal op ŉ model

besluit en dit konsekwent toepas op dié kategorie vaste bate, byvoorbeeld, alle geboue sal

teen die herwaardasiemodel gemeet word, terwyl voertuie teen die kostemodel gemeet

word. Die geselekteerde model sal in die rekeningkundige beleid in die notas tot die

finansiële state uiteengesit word.

Die metingsmodelle kan grafies soos volg uiteengesit word:



Figuur 1.5: Metingsmodelle vir vaste bates

(Outeur, 2015)

Verwys na Studie-eenheid 3, paragraaf 3.6.6 vir die bespreking van bogenoemde twee

metingsmodelle.

Staat van veranderinge in ekwiteit (Hoofstuk 6.6.4, bladsy 177)

Verwys na die toename of afname in die netto bates van die onderneming van een finansiële

periode na ŉ ander. Basies is die staat van veranderinge in ekwiteit ŉ rekonsiliasie van die

openings- en sluitingsbalanse van items van ekwiteit.

IAS 1 vereis dat die veranderinge in ekwiteit geskei moet word tussen:

• eienaarsveranderinge in ekwiteit, en

• nie-eienaarsveranderinge in ekwiteit (nie vir Finansiële Rekeningkunde I

doeleindes nie.)

1.11 Die rekeningkundige vergelyking

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 3, paragraaf 3.1-3.2 (bl. 64-65)

ŉ Onderneming word deur twee primêre bronne gefinansieer, naamlik:

• Die eienaars

• Lenings

Bydraes deur eienaars staan bekend as eienaarsekwiteit of eienaarsbelang en is dus

EKWITEIT. Geleende fondse (lenings) is ŉ LAS. Die bates van ’n onderneming word dus

deur laste en ekwiteit gefinansier. Ons kan ŉ vergelyking skryf om die finansiële posisie van

ŉ onderneming te meet:

Die rekeningkundige vergelyking:

Bates = Laste + Ekwiteit

Meting van bates

Kostemodel Herwaardasiemodel



1.11.1 Die effek van transaksies op die rekeningkundige vergelyking


Soos reeds genoem: Bates = Laste + Ekwiteit.

As die bedrae links van die is-gelyk-aan-teken toeneem, sal die bedrae regs van die is-

gelyk-aan-teken ook moet toeneem, anders gaan die rekeningkundige vergelyking nie

balanseer nie.

1.11.2 Die rekeningkundige vergelyking vir die analise van transaksies en

voorbereiding van die finansiële state


Rekeningkunde is ŉ inligtingstelsel wat data selekteer en prosesseer om inligting vir die

onderneming te produseer. Die rekeningkundige vergelyking kan gebruik word om inligting

te prosesseer. Om dit te kan doen word die rekeningkundige vergelyking opgebreek in

verskillende klassifikasies, wat bekend staan as rekeninge.

Voorbeelde van rekeninge van bates: kontant, rekeninge ontvangbaar (debiteure), voorraad,

motorvoertuie, rekenaars, kantoortoerusting en gebruiksvoorrade (in Engels verwys ons na

supplies).

Voorbeelde van rekeninge van laste: rekeninge betaalbaar (krediteure) en lenings.

Die staat van finansiële posisie kan voorberei word vanaf ŉ opsomming van die

rekeningkundige vergelyking. Die totaal van elke kolom word bereken en oorgedra na die

staat van finansiële posisie.

Byvoorbeeld:


Kontant + Rekeninge ontvangbaar

+ Motor-voertuie

= Rekeninge betaalbaar

+ Lenings + Aandelekapitaal

Ekwiteit kan deur vier verskillende transaksies beïnvloed word:

1. Kapitaalbydrae deur eienaar � dit verhoog ekwiteit

2. Inkomste � dit verhoog ekwiteit

3. Uitgawes � dit verlaag ekwiteit

4. Onttrekkings/uitreikings van fondse na eienaar � dit verlaag ekwiteit

Ter opsomming:



Ekwiteit =

Kapitaalbydraes + Inkomste – Uitgawes – Uitreikings/onttrekkings

Aktiwiteit 1.2

Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 3, paragraaf 3.5 (bl. 73-90) van die handboek en

beantwoord die vrae bo-aan bl. 75 voordat jy na die oplossing kyk. Die oplossing word

wel gegee, maar maak seker dat jy dit verstaan en sal kan beantwoord.

1.11.3 Die konseptuele bewys van wins


Die sluitingsekwiteit word soos volg bereken:

Openingsekwiteit

Plus: Kapitale bydrae

Minus: Uitreikings

Plus: Inkomste

Minus: Uitgawes

= Sluitingsekwiteit

Inkomste minus uitgawes = wins/verlies vir die jaar. Die beweging tussen openings- en

sluitingsekwiteit is as gevolg van kapitale bydrae, uitreikings, inkomste en uitgawes.

Dus kan ons konseptueel wins bewys deur die volgende berekening:

Sluitingsekwiteit

Minus: Openingsekwiteit

= Beweging in ekwiteit

Minus: Kapitale bydrae

Plus: Uitreikings

= Wins/verlies vir die periode

Aktiwiteit 1.3

Bestudeer die voorbeeld op bl. 91 en beantwoord die vrae. Die oplossing word wel



gegee, maar maak seker dat jy dit verstaan en sal kan beantwoord.

1.12 Samevatting

Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie,

prestasie en veranderinge in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ŉ

wye verskeidenheid van ekonomiese besluitnemers. Die basiese finansiële state van ŉ

onderneming sluit ŉ staat van omvattende inkomste, staat van finansiële posisie, staat van

kontantvloei, staat van verandering in ekwiteit en notas tot die finansiële state in.

Finansiële rekeningkunde word gebruik om verslae (state) voor te berei wat gebruik word

deur die eksterne gebruikers van hierdie inligting, terwyl bestuursrekeningkunde gebruik

word om verslae voor te berei vir die interne gebruikers, soos die bestuur van ŉ

onderneming.

Vir die finansiële state van ŉ onderneming om kredietwaardig te wees en maklik

verstaanbaar en vergelykbaar te wees met die state van ander ondernemings in dieselfde

bedryf, asook aan die inligtingsvereistes van die gebruikers van die state te voldoen, is daar

ŉ stel reëls en regulasies wat gevolg moet word. Hierdie reëls en regulasies staan bekend

as die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS).

Die rekeningkundige vergelyking bestaan uit drie hoofkomponente: bates minus laste, is

gelyk aan ekwiteit. Ekwiteit sluit inkomstes en uitgawes in.

Finansiële rekeningkunde vereis dat die finansiële state van ŉ onderneming opgestel moet

word op die toevallingsgrondslag, wat beteken dat transaksies te boek gestel moet word

wanneer die transaksie plaasgevind het, en nie wanneer die kontant ontvang of betaal word

nie (kontantbasisgrondslag).



1.13 Selfevaluering

1) Eksamenvoorbeelde

Werk eers deur Hoofstuk 3, paragrawe 3.5 en 3.6 in die handboek, sowel as paragraaf

1.11.2 in hierdie gids en doen dan die eksamenvoorbeelde aan die einde van Hoofstuk 2

(bl. 59-61) en Hoofstuk 3 (bl. 93-94) in die handboek. Die antwoorde op hierdie vrae is aan

die einde van elk van die hoofstukke. Dit is belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk

voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy om ŉ vraag te voltooi.

Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

Die formaat van die staat van omvattende inkomste word in paragraaf 2.7.3 van hierdie

gids bespreek. Verwys ook na bladsy 172-173 in die handboek vir ŉ voorbeeld van ŉ staat

van omvattende inkomste.

Belangrik:

Moenie met Studie-eenheid 2 begin voordat jy Studie-eenheid 1 ten volle verstaan nie.

Indien daar enige begrippe is wat vir jou onduidelik is, kontak jou dosent om te verseker

dat jy die nodige grondslag bekom om die res van die handboek te kan baasraak.


Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses Bladsy 37

STUDIE-EENHEID 2: DIE REKENINGKUNDIGE PROSES


Kennis en begrip



• Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, algemene joernale en algemene

grootboek

• Die balansering van rekeninge, voorbereiding van proefbalans en voorbereiding

van finansiële state vanaf ŉ proefbalans

• Prosessering van interne transaksieaanpassings en afsluiting van rekeninge

• Die teboekstelling van aankope en verkoopstransaksies

• Die voorbereiding van ontledingsjoernale

• Belasting op toegevoegde waarde

Vaardighede


• die dubbelinskrywingsmetode toe te pas en algemene joernale en algemene

grootboek voor te berei;

• die balansering van rekeninge toe te pas, ŉ proefbalans voor te berei en finansiële

state vanaf ŉ proefbalans voor te berei;

• die prosessering van interne transaksieaanpassings en afsluiting van rekeninge

toe te pas;

• die teboekstelling van aankope en verkoopstransaksies toe te pas;

• ontledingsjoernale voor te berei; en

• belasting op toegevoegde waarde te bereken en te verantwoord.



Juta.


bestudeer:

Afdeling 2



Bladsy 38 Studie-eenheid 2: Die rekeningkundige proses




Afdeling 3



Hoofstuk 10, paragrawe 10.1-10.5 (paragraaf 10.6 hoef nie bestudeer te word nie)


SARS. 2014. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx [Besoek: 9

September 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor belasting op toegevoegde

waarde.)




Dubbelinskry-

wings

In die toepassing van die dubbelinskrywingsmetode word een

rekening gedebiteer, terwyl die ander rekening gekrediteer word, met

ander woorde die dubbelinskrywingsmetode affekteer ten minste

twee rekeninge – die een been van die transaksie word as

debietinskrywing (links) te boek gestel, en die ander been as

kredietinskrywing (regs).

Vooruitontvange

inkomste

Wanneer kontant vooruitontvang word vir dienste of goedere wat nog

in die toekoms gelewer moet word.

Opgelope

inkomste

Opgelope inkomste is bedrae wat reeds in die huidige jaar verdien is,

maar nog geen kontant is daarvoor ontvang nie.

Opgelope

uitgawes

Opgelope uitgawes is bedrae wat nog vir uitgawes met betrekking tot

die huidige finansiële jaar betaalbaar is.

Waardeverminde-

ring

Waardevermindering is die geleidelike afname in die waarde/kosprys

van ŉ vaste bate oor sy lewensduur deur ŉ uitgawe te skep

(Accountingtools, 2014.

http://www.accountingtools.com/display/Search?searchQuery=what+i



s+depreciation&moduleId=19288171&moduleFilter=&categoryFilter=

&startAt=0).

Opgelope

waardeverminde-

ring

Opgelope waardevermindering is die totale bedrag van

waardevermindering wat as ŉ uitgawe verantwoord is sedert die

vaste bate aangekoop en beskikbaar was vir gebruik. Opgelope

waardevermindering is ŉ bate met ŉ negatiewe (krediet-) balans, ook

verwys na as kontrabate rekening. Dit beteken dit word in die staat

van finansiële posisie afgetrek van die bruto bedrag van vaste bates

(Accountingtools, 2014. http://www.accountingtools.com/questions-

and-answers/what-is-accumulated-depreciation.html).

Belasting op

toegevoegde

waarde (BTW)

BTW is ŉ indirekte belasting gehef in die verskaffing van goedere en

dienste. BTW word teen ŉ standaardkoers van 14% en ŉ nulkoers

(0%) gehef. BTW word gehef op elke stap in die verskaffing van

goedere en dienste.

2.5 Inleiding

ŉ Saketransaksie word in verskeie rekeninge te boek gestel deur gebruik te maak van die

dubbelinskrywingsmetode. In die toepassing van die dubbelinskrywingsmetode word een

rekening gedebiteer, terwyl die ander rekening gekrediteer word. Saketransaksies word

eerstens te boek gestel in die algemene joernaal of ontledingsjoernaal, deur middel van

joernaalinskrywings. Die ontledingsjoernale verminder die hoeveelheid joernale wat na die

algemene joernaal geprosesseer word.

Nadat die joernaalinskrywing gedoen is, word hierdie joernaalinskrywing gepos na die

afsonderlike rekeninge in die algemene grootboek wat deur die betrokke transaksie

beïnvloed word. Ons maak gebruik van T-rekeninge om die uitwerking van ŉ transaksie te

illustreer. Die T-vormige rekening het ŉ debiet- (linkerkant) en ŉ kredietkant (regterkant).

Die T-rekening word gebalanseer en afgesluit aan die einde van die periode om sodoende

die sluitingsbalans te bereken wat oorgedra word na die proefbalans en dan verskyn in die

finansiële state.

Alvorens die finansiële state voorberei kan word vanaf die proefbalans, moet aanpassings

gemaak word vir interne transaksies. Alle eksterne transaksies sal deur die normale

rekeningkundige stelsel oorgedra word.

In die staat van finansiële posisie word daar onderskeid getref tussen die bedryfsbates en

bedryfslaste van die onderneming, die niebedryfsbates en niebedryfslaste, asook die



ekwiteit. Gewoonlik word bedryfsbates en laste verwag om te realiseer, of verkoop of

verbruik te word in die normale bedryfsiklus van die onderneming.

Aankope en verkope moet verantwoord word teen billike waarde. Handelsafslag,

kontantafslag en verrekeningsafslag moet korrek verantwoord word. ŉ Onderneming kan ŉ

periodieke of deurlopende voorraadstelsel gebruik.

Belasting op toegevoegde waarde (BTW) is ŉ indirekte belasting gehef in die verskaffing van

goedere en dienste. BTW word in Suid-Afrika teen ŉ standaardkoers van 14% gehef. BTW

word gehef op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste.

Bestudeer ook ter inleiding paragraaf 4.1 in die handboek.

2.6 Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, algemene joernale en

algemene grootboek

2.6.1 Die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde


Saketransaksies word te boek gestel in verskeie rekeninge deur gebruik te maak van die

dubbelinskrywingsmetode. Die dubbelinskrywingsmetode affekteer ten minste twee

rekeninge – die een been van die transaksie word as debietinskrywing te boek gestel, en die

ander been as kredietinskrywing: Debiet = Links; Krediet = Regs.

Die onderstaande is ŉ kort opsomming van wanneer ŉ rekening gedebiteer of gekrediteer

moet word. Dit is baie belangrik dat jy die onderstaande moet verstaan en onthou, want dit

vorm die basis van die prosessering van transaksies. Op bladsy 99-100 in die handboek

word die begrippe verder toegelig.

+ = Vermeerder

– = Verminder

Naam van rekening

Links Regs

Debiet

Dt

Krediet

Kt




Dt Kt Dt Kt Dt Kt

+ – – + – +

Uitgawes Inkomste

Dt Kt Dt Kt

+ – – +

Onttrekkings Eienaarsbelang

Dt Kt Dt Kt

+ – – +

Figuur 2.1: Beginsels van die dubbelinskrywingsmetode

(Aangepas uit Kolitz, 2015: 99-100)

Aktiwiteit 2.1

Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.4 in die handboek (bl. 103-105) en werk ook deur

die oplossing (bl. 106-122) om seker te maak dat jy dit verstaan.

2.6.2 Algemene joernale

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 4, paragraaf 4.3 en 4.5.1 (bl. 101-103, 123-

125)

� Die doel van algemene joernale

Saketransaksies wat ŉ effek op die finansiële posisie van ŉ maatskappy het word eerstens

te boek gestel in die algemene joernaal, deur middel van joernaalinskrywings. Die algemene

joernaal is deel van die rekeningkundige rekordhoudingstelsel. Wanneer ŉ transaksie

plaasvind, moet dit verantwoord word in die algemene joernaal of ontledingsjoernaal. Ons

gaan ontledingsjoernale verder in paragraaf 2.10 in dié studie-eenheid toelig.

Die volgende dubbelinskrywingbeginsels moet vir elke transaksie gevolg word:

• Twee of meer rekeninge word altyd beïnvloed.

• Die debiete moet altyd gelyk wees aan die krediete, met ander woorde, jou joernaal

moet altyd balanseer.



• Die rekeningkundige vergelyking moet balanseer, naamlik: Bates = Laste + Ekwiteit

� Formaat van algemene joernale

Aktiwiteit 2.2

Gebruik die inligting van die voorbeeld in paragraaf 4.4 op bl. 90-91, en berei die algemene

joernaal van Smart Concepts voor. Jy sal die voorbeeld en oplossing op bl. 123-125 in die

handboek vind (paragraaf 4.5.1).

2.6.3 Algemene grootboek

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 4, paragraaf 4.5 en 4.5.2 (bl. 122 en 125-128)

Nadat die joernaalinskrywing gedoen is, word hierdie joernaalinskrywing oorgedra na die

afsonderlike rekeninge in die algemene grootboek wat deur die betrokke transaksie

beïnvloed word. Die algemene grootboek is ŉ versameling van rekeninge van ŉ

onderneming. Ons gaan ook later in dié studie-eenheid na ander grootboeke kyk.

� Die formaat van ŉ algemene grootboek

Ons maak gebruik van T-rekeninge om die uitwerking van ŉ transaksie te illustreer.

Die T-vormige rekening het ŉ debiet- (linker-) en ŉ kredietkant (regterkant).

Rekeningnaam

Debiet Krediet

Aktiwiteit 2.3

Verwys na die voorbeeld in paragraaf 4.5.1. Probeer dan om self die inligting van hierdie

voorbeeld toe te pas deur die algemene grootboek van Smart Concepts voor te berei. Die

oplossing word op bl. 125-128 in die handboek verskaf.

� Openingsbalanse

Bates, laste en ekwiteitsrekeninge (let wel, nie inkomste- of uitgawerekeninge nie) se

sluitingsbalans van die vorige finansiële periode word altyd oorgedra na die volgende

finansiële periode as ŉ openingsbalans. ŉ Onderneming sal nie ŉ openingsbalans hê in die

eerste maand na inlywing nie.



Let ook daarop dat inkomstes en uitgawes nooit ŉ openingsbalans het nie. Die rede is omdat

dit nie deel vorm van die staat van finansiële posisie nie, maar van die staat van omvattende

inkomste. Inkomstes en uitgawes word afgesluit na die behoue-inkomste-rekening (ekwiteit)

in die staat van finansiële posisie (ons sal later in dié studie-eenheid na die afsluiting van

rekeninge kyk).

In die eksamen sal openingsbalanse vir jou gegee word en jy moet dit net aan die korrekte

kant van die T-rekening gaan invul alvorens jy enige transaksies verder oordra na die

grootboek.

2.7 Die balansering van rekeninge, voorbereiding van proefbalans en voorbereiding

van finansiële state vanaf ŉ proefbalans

2.7.1 Die proefbalans

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 4, paragraaf 4.6.1 en 4.6.2 (bl. 128-136)

� Die balansering van rekeninge

Stappe in die voorbereiding van die algemene grootboek:

Stap �: Vul alle openingsbalanse in.

Stap �: Dra alle transaksies na die korrekte grootboekrekeninge oor. Onthou, vir elke

transaksie word ten minste twee grootboekrekeninge geraak!

Stap �: Balanseer die debiet- en kredietkant van die T-rekening. Dit word gedoen deur ŉ

sluitingsbalans in te sluit wat sal veroorsaak dat die debiet- en kredietkant nou balanseer.

Stap �: Dra die sluitingsbalans oor na die begin van die volgende maand.

Die twee goue reëls van rekeningkunde:

� Vir elke debiet is daar ŉ krediet!

�� Debiete en krediete moet ALTYD balanseer!!

� Voorbereiding van die proefbalans

Die laaste stap in die prosessering van data (sien Figuur 1.1 in Studie-eenheid 1 van hierdie

gids) is om die proefbalans voor te berei. Die proefbalans is ŉ lys van al die rekeninge met

die balans van elke rekening. Die balans van die rekening word in die debiet- of

kredietkolom ingevul. Die totaal van die debietkant van die lys en kredietkant van die lys



moet balanseer, anders het jy iewers ŉ fout gemaak in die joernale of grootboekrekening. As

die proefbalans nie balanseer nie, sal jou staat van finansiële posisie nooit balanseer nie.

Aktiwiteit 2.4

Gebruik die inligting van die voorbeeld in paragraaf 4.6.2 op bl. 130-131, en berei die

proefbalans van Smart Concepts voor.

Werk ook deur die Hersieningsvoorbeeld op bl. 132-136 voordat jy aanbeweeg na par.

2.7.2 Voorbereiding van finansiële state hieronder.

2.7.2 Voorbereiding van finansiële state

� Inhoud van die finansiële state

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 6, paragraaf 6.6.1 (bl. 168)

Eksamenwenk:

• Moenie jou antwoord afrond tot duisende of miljoene nie, tensy dit spesifiek vereis

word.

• Aanbiedingswisselskoers in die vak sal altyd in Suid-Afrikaanse Rand wees,

aangedui as “R”.

• Die naam van die onderneming, die verslagdoeningsdatum en die periode gedek

deur die finansiële state sal altyd duidelik in die vraag aangedui word.

� Die klassifikasie van bates en laste

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 6, paragraaf 6.5 (bl.166-168)

Bates en laste word geklassifiseer in twee verskillende groepe, naamlik:

1. bedryfsbates en laste; en

2. niebedryfsbates en laste.

Volgens IAS 1 sal ŉ onderneming ŉ bate klassifiseer as ŉ bedryfsbate as:

• daar verwag word dat die bate sal realiseer, of verkoop of verbruik word, in die

normale bedryfsiklus van die onderneming.

• dit gehou word vir die primêre doel om mee te handel.

• die verwagting is dat die bate binne twaalf maande gerealiseer sal word.

• dit kontant of kontantekwivalente is.



Alle ander bates sal geklassifiseer word as niebedryfsbates.

Voorbeelde van bedryfsbates: voorraad, rekeninge ontvangbaar, bank en kontant,

vooruitbetaalde uitgawes en opgelope inkomste.

Voorbeelde van niebedryfsbates: grond, geboue, motorvoertuie, aanleg en toerusting,

meubels en rekenaartoerusting.

Volgens IAS 1 sal ŉ onderneming ŉ las klassifiseer as ŉ bedryfslas as:

• die onderneming verwag om die las te betaal in die normale bedryfsiklus.

• dit gehou word vir die primêre doel om mee te handel.

• daar verwag word dat die las binne twaalf maande na die verslagdoeningstydperk

gerealiseer sal word.

• die onderneming nie ŉ onvoorwaardelike reg het om betaling uit te stel vir meer as

twaalf maande na die verslagdoeningstydperk nie.

Alle ander laste sal geklassifiseer word as niebedryfslaste.

Voorbeelde van bedryfslaste: rekeninge betaalbaar, opgelope uitgawes en onverdiende

inkomste/vooruitontvange inkomste.

Voorbeelde van niebedryfslaste: lenings en verbandlenings.

� Voor-aansuiweringsproefbalans en na-aansuiweringsproefbalans


ŉ Voor-aansuiweringsproefbalans neem slegs eksterne transaksies in ag. Die na-

aansuiweringsproefbalans neem interne transaksies ook in ag. Verwys na paragraaf 2.8.1 in

hierdie gids vir ’n bespreking van die verskil tussen interne en eksterne transaksies. Die

voor-aansuiweringsproefbalans moet eers aangepas word vir dié interne transaksies,

alvorens die finansiële state opgestel word.

Aktiwiteit 2.5

Werk deur die voor-aansuiweringsproefbalans en na-aansuiweringsproefbalans van Smart

Concepts soos uiteengesit op bl. 148-152 en maak seker dat jy dit onder die knie het

voordat jy aangaan.



� Erkenning van elemente in die finansiële state


Verwys ook na Studie-eenheid 1, paragraaf 1.10 in die gids vir ŉ kort bespreking van die

elemente van die finansiële state.

2.7.3 Die finansiële state


Soos in Studie-eenheid 1, paragraaf 1.9.6 genoem, bestaan ŉ volledige stel finansiële state

uit die volgende vyf komponente:

� Staat van finansiële posisie

� Staat van omvattende inkomste

� Staat van veranderinge in ekwiteit

� Staat van kontantvloei

� Notas tot die finansiële state

Die staat van kontantvloei sal in Studie-eenheid 4 bespreek word.

Notas tot die finansiële state sal in Studie-eenheid 3 bespreek word.

Hieronder is voorbeelde van die verskillende state.

� Die staat van veranderinge in ekwiteit

Voorbeeld van staat van veranderinge in ekwiteit

ENTITEIT NAAM

STAAT VAN VERANDERINGE IN EKWITEIT VIR DIE JAAR GEËINDIG XXX

Aandelekapitaal Herwaardasies Totaal

R R R

Ekwiteit soos op XXX Xxx xxx xxx

Bydraes deur aandeelhouers Xxx xxx

Uitreikings aan aandeelhouers (xxx) (xxx)

Totale omvattende inkomste Xxx xxx xxx

Ekwiteit soos op XXX Xxx xxx xxx



� Die staat van omvattende inkomste

Die staat van omvattende inkomste kan in twee aparte state voorberei word, naamlik die

staat van wins en verlies en staat van omvattende inkomste, of in een staat, naamlik die

staat van omvattende inkomste. Ons gaan deurgaans in die begeleidingsgids die een-staat-

formaat gebruik.

Voorbeeld van staat van omvattende inkomste

ENTITEITSNAAM

STAAT VAN OMVATTENDE INKOMSTE VIR DIE JAAR GEËINDIG XXX

R

Verkope xxx

Minus: Koste van verkope (xxx)

= Bruto wins xxx

Plus ander inkomste xxx

Rente-inkomste xxx

Diensleweringsinkomste xxx

Wins met die verkoop van vaste bates xxx

Minus: Ander uitgawes (xxx)

Advertensie-uitgawes (xxx)

Huuruitgawes (xxx)

Waardevermindering (xxx)

Salarisse (xxx)

Telefoon (xxx)

Water en ligte (xxx)

Minus: Finansieringskoste (xxx)

Rente-uitgawes (xxx)

Wins/(verlies) voor belasting xxx

Minus: Belastinguitgawe (xxx)

Wins/(verlies) na belasting xxx

Ander omvattende inkomste xxx

Herwaardasie van eiendom, aanleg en toerusting xxx

Totale omvattende inkomste xxx



� Die staat van finansiële posisie

Voorbeeld van die staat van finansiële posisie.

ENTITEITSNAAM

STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE SOOS OP XXX

R

BATES

Niebedryfsbates xxx

Eiendom, aanleg en toerusting xxx

Ontasbare bates xxx

Finansiële bates xxx

Bedryfsbates xxx

Voorraad xxx

Rekeninge ontvangbaar xxx

Huurdeposito xxx

Skryfbehoeftevoorraad xxx

Vooruitbetaalde uitgawes xxx

Kontant en kontantekwivalente xxx

TOTALE BATES xxx

EKWITEIT EN LASTE

EKWITEIT xxx

Kapitaal xxx

Behoue inkomste xxx

Ander reserwes xxx

LASTE

Niebedryfslaste xxx

Langtermynlening xxx

Bedryfslaste xxx

Korttermynlening xxx



Rekeninge betaalbaar xxx

Vooruitontvange inkomste xxx

Opgelope uitgawes xxx

TOTALE LASTE xxx

TOTALE EKWITEIT EN LASTE xxx

� Die toepassing van algemene kenmerke van die finansiële state


Verwys na Studie-eenheid 1, paragraaf 1.9.7 vir ŉ bespreking van die algemene kenmerke

van die finansiële state.

LW! Eksamenwenke

ŉ Algemene vraag wat jy in die eksamen of toetse kan verwag, sal wees om ŉ staat van

finansiële posisie, staat van veranderinge in ekwiteit of staat van omvattende inkomste voor

te berei. Die vraag kan soos volg benader word:

• Doen slegs wat van jou verlang word. Dus, as ŉ staat van finansiële posisie gevra

word, is dit nie nodig om die staat van omvattende inkomste en staat van

veranderinge in ekwiteit ook voor te berei nie.

• ŉ Voor-aansuiweringsproefbalans sal meestal vir jou gegee word, tesame met

bykomende inligting wat nog verantwoord moet word, of toon wat die rekenmeester

verkeerd gedoen het.

• Stap �: Berei die geraamte (formaat) van die staat van finansiële posisie, die staat

van omvattende inkomste of staat van veranderinge in ekwiteit voor. Sien

paragraaf 2.7.3 in die gids vir die formaat. Die formaat moet jy van buite leer. Let op

hoe die formaat uiteengesit word, byvoorbeeld niebedryfsbates kom altyd voor

bedryfsbates, en voorraad kom altyd eerste onder bedryfsbates, en kontant laaste

(van minder likiede bates tot die mees likiede bates).

• Stap �: Vul al die bedrae in ooreenkomstig die proefbalans op die staat van

finansiële posisie, die staat van omvattende inkomste of staat van veranderinge in

ekwiteit, onder die berekeninge-kolom. Dit moet in hakies getoon word op die staat,

maar nie in die totaalkolom nie. Dit is maklike punte om te verdien! Moenie hier foute



maak nie!

• Stap �: Lees die bykomende inligting en maak die veranderinge direk op die staat

van finansiële posisie, die staat van omvattende inkomste of staat van veranderinge

in ekwiteit. Daar is selde tyd om eers ŉ joernaalinskrywing en ŉ grootboek voor te

berei en dan eers die proefbalans aan te pas. Punte word toegeken vir jou

berekeninge, wys dus jou berekeninge.

• Stap �: Nadat alle bykomende inligting aangepas is, kan die totale bereken word. Dit

moet altyd heel laaste gedoen word.

2.8 Prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van rekeninge

2.8.1 Interne transaksie-aanpassings


Die verskil tussen interne en eksterne transaksies is die volgende:

Figuur 2.2: Verskil tussen interne en eksterne transaksies

(Outeur, 2015)

Alle eksterne transaksies sal deur die normale rekeningkundige stelsel oorgedra word,

hoewel interne transaksies nog nie geprosesseer sal wees nie.

Interne transaksies sluit, onder andere, aanpassings vir vooruitontvange inkomste, opgelope

inkomste of uitgawes, vooruitbetaalde uitgawes, waardevermindering en gebruik van

skryfbehoeftevoorraad in.

2.8.2 Klassifikasie van die aanpassings


•Interne aanpassings gemaak aan die

finansiële posisie van 'n entiteit, ten einde te

voldoen aan die toevallingsgrondslagbeginsel.

Interne transaksies

•Ekonomiese gebeure wat plaasvind tussen die

entiteit en ander sake-entiteite of persone.Eksterne transaksies



� Vooruitontvange inkomste

Wanneer kontant vooruitontvang word vir dienste of goedere wat nog in die toekoms

gelewer moet word, moet ŉ las geskep word vir die “onverdiende of vooruitontvange

inkomste”, want die onderneming het nog ŉ verpligting om die goedere en dienste te lewer in

die toekoms. Inkomste mag nie dadelik erken word nie. Teen die einde van die periode sal ŉ

aanpassingsjoernaal gemaak moet word vir die inkomste wat wel erken mag word ten

opsigte van die goedere of dienste wat gelewer is.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die kontant ontvang

word:

Dt: Bank Rxxx

Kt: Vooruitontvange inkomste (las) Rxxx

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word vir die

inkomste wat wel erken mag word ten opsigte van die goedere of dienste wat gelewer is:

Dt: Vooruitontvange inkomste (las) Rxxx

Kt: Inkomste Rxxx

Aktiwiteit 2.6

Werk deur Transaksie 14 en 24 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 142-143 van

die handboek. Maak seker jy verstaan hoe om dit te doen.

� Opgelope inkomste

Opgelope inkomste is bedrae wat reeds in die huidige jaar verdien is, maar nog geen

kontant is daarvoor ontvang nie. Inkomste moet erken word wanneer dit verdien is, ongeag

of die betaling reeds ontvang is.

Indien inkomste nog nie te boek gestel is teen die einde van die periode nie, omdat die

betaling nog nie ontvang is nie, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word:

Dt: Debiteur (bate) Rxxx

Kt: Inkomste Rxxx



Aktiwiteit 2.7

Werk deur Transaksie 25 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 143 in die

handboek.

� Vooruitbetaalde uitgawes

Indien ŉ uitgawe vooruitbetaal word, moet die uitgawe nie direk in die staat van wins en

verlies erken word nie, maar ŉ bate moet geskep word vir die toekomstige ekonomiese

voordele wat na die entiteit gaan vloei.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die uitgawe betaal word:

Dt: Vooruitbetaalde uitgawe (bate) Rxxx

Kt: Bank Rxxx

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word vir die

uitgawe wat wel erken mag word ten opsigte van die goedere of dienste wat ontvang is:

Dt: Uitgawe Rxxx

Kt: Vooruitbetaalde uitgawe (bate) Rxxx

Aktiwiteit 2.8

Werk deur Transaksie 3 en 26 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 143-144 in die

handboek.

� Opgelope uitgawes

Opgelope uitgawes is bedrae wat nog vir uitgawes met betrekking tot die huidige finansiële

jaar betaalbaar is. Uitgawes moet erken word wanneer dit aangegaan is, ongeag of die

betaling reeds gemaak is.

Indien ŉ uitgawe nog nie te boek gestel is teen die einde van die periode nie, omdat die

betaling nog nie gemaak is nie, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak word:

Dt: Uitgawe Rxxx

Kt: Opgelope uitgawe (las) Rxxx



Aktiwiteit 2.9

Werk deur Transaksie 27 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 144-145 in die

handboek.

Onthou:

Vooruitontvange inkomste = LAS

Opgelope inkomste = BATE

Uitgawes vooruit betaal = BATE

Opgelope uitgawes = LAS

� Bedryfsbates gebruik

Kantoorvoorraad of skryfbehoeftevoorraad is ŉ bedryfsbate. Sien paragraaf 2.7.3 in die gids

vir verdere voorbeelde van bedryfsbates. Wanneer kantoorvoorraad of

skryfbehoeftevoorraad aangekoop word, moet die volgende joernaalinskrywing gemaak

word:

Dt: Kantoorvoorraad/skryfbehoeftevoorraadbate Rxxx

Kt: Bank Rxxx

Teen die einde van die periode moet ŉ aanpassingsjoernaal gemaak word vir die

kantoorvoorraad of skryfbehoeftevoorraad gebruik gedurende die periode:

Dt: Kantoorvoorraad/skryfbehoeftevoorraaduitgawe Rxxx

Kt: Kantoorvoorraad/skryfbehoeftevoorraadbate Rxxx

Aktiwiteit 2.10


handboek.



� Niebedryfsbates gebruik

Soos niebedryfsbates gebruik word, verminder die waarde daarvan; dink byvoorbeeld aan ŉ

nuwe motor versus ŉ tweedehandse motor. Sien paragraaf 2.7.3 in die gids vir ’n

verduideliking van niebedryfsbates. Die waarde van vaste bates word gedepresieer (minder

gemaak) deur waardevermindering (depresiasie) af te skryf teen ŉ vasgestelde koers, of oor

sy verwagte lewensduur. Waardevermindering is die geleidelike afname in die

waarde/kosprys van ŉ vaste bate oor sy lewensduur deur ŉ uitgawe te skep. Die

depresiasiekoerse wat gebruik word, word vooraf vasgestel.

Wanneer die niebedryfsbate aangekoop word, moet die volgende joernaalinskrywing

gemaak word:

Dt: Niebedryfsbate, byvoorbeeld voertuig Rxxx

Kt: Bank/krediteur Rxxx

Let wel: Bank sal gekrediteer word as jy die bate kontant koop. Indien jy die bate op skuld

koop en afbetaal sal jy ŉ krediteur (las) moet krediteer.

Teen die einde van die periode sal die volgende aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak

moet word om die waarde van die bate te verminder omdat dit gebruik is:

Dt: Waardevermindering – uitgawe Rxxx

Kt: Opgelope waardevermindering – negatiewe bate Rxxx

Waardevermindering sal in verdere besonderhede bespreek word in Studie-eenheid 3.

Aktiwiteit 2:11


handboek.

2.8.3 Alternatiewe metode om vooruitontvange inkomste en betalings te

verantwoord


� Vooruitontvange inkomste – alternatiewe metode

In paragraaf 2.8.2 hierbo is aangedui dat vooruitontvange inkomste dadelik as ŉ las erken

moet word wanneer betaling ontvang word, en teen die einde van die periode sal ŉ



aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word vir die inkomste wat wel erken mag word ten

opsigte van die goedere of dienste wat gelewer is.

As alternatief, kan inkomste ten volle en direk erken word in die staat van wins en verlies op

die dag wat betaling ontvang is, en teen die einde van die periode sal ŉ

aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word om inkomste wat oorstateer is (te veel erken

is) te herroep deur ŉ las te skep.

Dus, die volgende joernaalinskrywings kan as alternatief gemaak word:

Die joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die kontant ontvang word:

Dt: Bank Rxxx

Kt: Inkomste Rxxx (volle bedrag ontvang)

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word om

inkomste wat oorstateer is, te herroep deur ŉ las te skep:

Dt: Inkomste Rxxx

Kt: Vooruitontvange inkomste (Las) Rxxx

Deur inkomste nou te debiteer, verminder jy die inkomste. Let wel, die bedrag vir die

bogenoemde joernaalinskrywing sal die verskil wees tussen die volle bedrag ontvang en

as inkomste erken en die inkomste wat erken mag word.

Aktiwiteit 2.12

Werk deur Transaksie 14 en 24 van Smart Concepts soos uiteengesit op bl. 154-155.

Gebruik die alternatiewe metode.

Eksamenwenk: In die eksamen moet jy baie mooi lees wat die onderneming gedoen het.

As hulle nog geen inskrywings gemaak het nie, moet die eerste metode, soos in

paragraaf 2.8.2, gevolg word, of as hulle verkeerdelik die inkomste reeds erken het in die

staat van wins en verlies, moet die alternatiewe metode, soos in paragraaf 2.8.3, gevolg

word.

� Vooruitbetaalde uitgawes – alternatiewe metode

In paragraaf 2.8.2 hierbo is aangedui dat vooruitbetaalde uitgawes dadelik as ŉ bate erken

moet word wanneer betaling gemaak word, en teen die einde van die periode sal ŉ



aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word vir die uitgawes wat wel erken mag word ten

opsigte van die goedere of dienste ontvang.

As alternatief kan die uitgawe ten volle en direk erken word in die staat van wins en verlies

op die dag wat betaling gemaak is, en teen die einde van die periode sal ŉ

aanpassingsjoernaalinskrywing gemaak word om uitgawes wat oorstateer is (te veel erken

is) te herroep deur ŉ bate te skep.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word op die dag wat die kontant betaal word:

Dt: Uitgawe Rxxx (volle bedrag betaal)

Kt: Bank Rxxx

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak word om

uitgawes wat oorstateer is te herroep deur ŉ bate te skep:

Dt: Vooruitbetaalde uitgawe (bate) Rxxx

Kt: Uitgawe Rxxx

Deur uitgawes nou te krediteer, verminder jy die uitgawes. Let wel, die bedrag vir die

bogenoemde joernaalinskrywing sal die verskil wees tussen die volle bedrag betaal en die

uitgawes wat erken mag word.

Aktiwiteit 2.13


handboek. Gebruik die alternatiewe metode.

Eksamenwenk:

In die eksamen moet jy baie mooi lees wat die onderneming gedoen het. Indien hulle nog

geen inskrywings gemaak het nie, moet die eerste metode, soos in paragraaf 2.8.2 hierbo,

gevolg word. Indien hulle verkeerdelik al die uitgawes reeds erken het in die staat van wins

en verlies, moet die alternatiewe metode, soos in paragraaf 2.8.3, gevolg word.

2.8.4 Sluitingsjoernale

� Hoekom is sluitingsjoernale nodig?




Sluitingsjoernale behels die oordra van inkomste- en uitgawebalanse aan die einde van die

periode, sowel as onttrekkings deur eienaars en uitreikings aan eienaars na die

kapitaalrekening, sodat die sluitingsbalans van die kapitaalrekening die korrekte bedrag van

eienaarsbelang in die onderneming verteenwoordig.

Die prosessering van sluitingsjoernale sal tot gevolg hê dat inkomste, uitgawes en

onttrekkingsrekening se balanse Rnul is, alvorens rekeninge afgesluit word en dus nie ŉ

openingsbalans in die volgende periode sal hê nie.

� Prosedure om rekeninge af te sluit


Die volgende is belangrik:

Tydelike/nominale rekeninge = Inkomste, uitgawes en onttrekkingsrekeninge

Permanente rekeninge = Bates, laste en ekwiteitsrekeninge

Die stappe om rekeninge af te sluit is soos volg:

Stap � Sluit inkomsterekening af:

Dt: Inkomsterekening xxx

Kt: Wins-en-verlies-rekening xxx

Stap � Sluit koste-van-verkoperekening af:

Dt: Wins-en-verlies-rekening xxx

Kt: Koste van verkope xxx

Stap � Sluit ander inkomste en ander uitgawesrekeninge af:

Dt: Wins-en-verlies-rekening xxx

Kt: Ander uitgawes xxx

Dt: Ander inkomsterekening xxx

Kt: Wins-en-verlies-rekening xxx

Stap � Sluit die wins-en-verlies-rekening af na die kapitaalrekening:

Dt/Kt: Wins-en-verlies-rekening xxx

Kt/Dt: Kapitaalrekening xxx

Stap � Sluit die onttrekkingsrekening af:



Dt: Kapitaalrekening xxx

Kt: Onttrekkingsrekening xxx

Aktiwiteit 2.14

Werk deur die voorbeeld in paragraaf 7.4 op bl. 191-197 sonder om na die oplossing te kyk.

Berei die sluitingsjoernale voor van Smart Concepts. Vergelyk jou antwoord met die

handboek se oplossings.

2.9 Aankope en verkoopstransaksies


Paragraaf 9.1 en 9.2 kan vir agtergrondinligting gelees word.

2.9.1 Die periodieke en deurlopende (perpetual) voorraadstelsel


Die teboekstelling van transaksies van ŉ kleinhandelaar kan gedoen word deur middel van

verskillende stelsels, naamlik die deurlopende en periodieke voorraadstelsel:

Deurlopende voorraadstelsel Periodieke voorraadstelsel

Die deurlopende voorraadstelsel is ŉ

voorraadstelsel waar die koste van items

verkoop of gekoop vir elke transaksie te

boek gestel word en ŉ opgedateerde

rekord van voorraad word te alle tye

bygehou. Dit is die gewenste stelsel.

Die periodieke voorraadstelsel is ŉ

voorraadstelsel waar voorraad nie na elke

transaksie verander word nie.

Voorraadopnames aan die einde van die

periode word gedoen en voorraadvlakke

word dan aangepas.

Tabel 2.1: Verskil tussen die deurlopende en periodieke voorraadstelsel

(Outeur, 2015)

In paragrawe 2.9.2 en 2.9.3 hieronder word die deurlopende voorraadstelsel bespreek en in

paragraaf 2.9.4 gaan die periodieke voorraadstelsel in meer besonderhede bespreek word.

Bestudeer die inleiding tot paragraaf 9.4 (bladsy 224-226) in die handboek.



2.9.2 Aankope


� Kredietaankope

ŉ Kleinhandelaar se aankope is meestal op krediet. Die verskaffer/verkoper mag ŉ

verrekeningsafslag toestaan om die koper aan te spoor om sy rekening gouer te vereffen.

Verrekeningsafslag is afslag wat toegestaan word aan die koper as sy rekening voor ŉ

voorgeskrewe tydstip vereffen is. Die bedrag betaalbaar aan verkoper/verskaffer sluit

potensiële rente in, wat slegs erken sal word as die betaling nie in die voorgeskrewe tydperk

val nie.

Aktiwiteit 2.15

Werk deur die voorbeelde i.v.m. kredietaankope en verrekeningsafslag (Transaksie 1 en

2) op bl. 227-228 en Transaksie 3a en 3b (bl. 228-229).

� Kontantaankope en kontantafslag

Aankope word gemeet netto van kontantafslag, dus word kontantafslag dadelik afgetrek van

die aankope bedrag alvorens dit verantwoord word as ‘n toename in voorraad. Byvoorbeeld,

as jy op ŉ uitverkoping inkopies doen, betaal jy die afslagprys alleenlik, en dus moet jy die

afslagprys as die aankoopprys in jou rekords te boek stel.

Aktiwiteit 2.16

Werk deur die die voorbeeld i.v.m. kontantafslag (Transaksie 4) op bl. 230.

� Handelsafslag

IAS 2 Voorraad vereis dat voorraadaankope gemeet moet word netto van handelsafslag,

dus word handelsafslag dadelik afgetrek van die aankope bedrag alvorens dit verantwoord

word as ’n toename in voorraad. Handelsafslag word dus dieselfde as kontantafslag

verantwoord. Handelsafslag word gewoonlik toegestaan as groot hoeveelhede aangekoop

word.

Aktiwiteit 2.17

Werk deur die voorbeeld i.v.m. handelsafslag (Transaksie 5) op bl. 230.



2.9.3 Verkope en koste van verkope


� Kredietverkope en verrekeningsafslag

Die koste van verkope vir ŉ kleinhandelaar word verantwoord in die staat van omvattende

inkomste as ŉ handelsuitgawe, nie ŉ bedryfsuitgawes nie. Koste van verkope word dus

afgetrek van verkope om die bruto wins te bereken op die verkope.

Onthou dat daar twee inskrywings moet wees as ŉ kleinhandelaar goedere verkoop en die

deurlopende voorraadstelsel gebruik, naamlik: 1. verkope en 2. koste van verkope.

Aktiwiteit 2.18

Werk deur die voorbeeld (Transaksie 6) op bl. 233.

� Wat gebeur as verrekeningsafslag toegestaan word?

Aktiwiteit 2.19

Werk deur die voorbeelde i.v.m. verrekeningsafslag (Transaksie 7 en 8a en 8b) op bl. 233-

236.

� Kontantverkope en kontantafslag

Verkope word gemeet netto van kontantafslag, dus word kontantafslag dadelik afgetrek van

die verkope bedrag alvorens dit verantwoord word as inkomste. Jy moet dus die afslagprys

as die verkoopprys in jou rekords te boek stel.

Eksamenwenk:

Onthou: As jy die verkoopsjoernaal doen, moenie van die koste van verkope vergeet nie!

Aktiwiteit 2.20

Werk deur die voorbeeld i.v.m. kontantafslag (Transaksie 9) op bl. 236-237.

� Handelsafslag

IAS 18 Inkomste vereis dat inkomste gemeet moet word netto van handelsafslag; dus word

handelsafslag dadelik afgetrek van die verkope bedrag alvorens dit verantwoord word as

inkomste. Handelsafslag word dus dieselfde as kontantafslag verantwoord. Handelsafslag

word gewoonlik toegestaan as groot hoeveelhede verkoop word.



Aktiwiteit 2.21

Bestudeer en probeer om telkens self die volgende voorbeelde in die handboek te

doen:

1) Handelsafslag (Transaksie 10) op bl. 237.

2) Joernaalinskrywings op bl. 238-239.

3) Grootboekinskrywings op bl. 239-240.

4) Staat van omvattende inkomste op bl. 241-242.

5) Sluitingsjoernaalinskrywings op bl. 242-244.

Maak seker dat jy hierdie verstaan en vrae daaroor sal kan beantwoord.

� Hoe bereken ek koste van verkope?

Indien koste van verkope nie vir jou gegee word nie, kan dit soos volg bereken word:

1) Persentasie van verkope

Byvoorbeeld: ABC Beperk verkoop voorraad teen ŉ 25% winsopslag. Verkope

beloop R100 000 vir die jaar.

Bereken koste van verkope soos volg:

Verkope x ��

(�� %)

R100 000 x �

��= R80 000

Of 25% van R100 000 = R20 000 � dit is die wins, dus moet koste van verkope =

R80 000 wees, want verkope minus koste van verkope = wins

2) Formule

Openingsvoorraad

Plus: Aankope

Minus: Sluitingsvoorraad

= Koste van verkope

Voorbeeld 2.1

Die volgende inligting word aan jou gegee: 1 Jan 2014 31 Des 2014



Voorraad per proefbalans R240 000 R280 000

Aankope vir die jaar = R130 000

∴ Koste van verkope = R240 000 + R130 000 – R280 000 = R90 000

2.9.4 Die periodieke voorraadstelsel


Die erkennings- en metingsbeginsels soos in die deurlopende stelsel verander nie vir die

periodieke stelsel nie. Die staat van omvattende inkomste se aanbieding bly ook

onveranderd, ongeag of die periodieke of deurlopende voorraadstelsel gebruik word. Al wat

verskil in die periodieke voorraadstelsel is die aankopejoernaal van voorraad en hoe koste

van verkope verantwoord word.

ŉ Aankoperekening word gebruik om die koste van alle aankope te verantwoord en koste

van verkope word nie na elke verkooptransaksie verantwoord nie. Die aankoperekening is

nie ŉ bate of uitgawe nie; dit is slegs ŉ tydelike rekening waarin alle aankope verantwoord

word.

Die volgende joernaalinskrywing is van toepassing as goedere aangekoop word

ooreenkomstig die periodieke voorraadstelsel:

Dt: Aankoperekening (tydelike rekening)

Kt: Bank/krediteure

Dus word voorraad nie gedebiteer wanneer goedere aangekoop word nie. Bykomende

kostes aangegaan met die aankope, byvoorbeeld vragkoste, aksynsbelasting en

vervoerkoste, word egter nie in die aankoperekening verantwoord nie, maar in ŉ aparte

uitgawerekening.

Aan die einde van die periode word die goedere aangekoop, wat steeds op hande is, deel

van sluitingsvoorraad, ŉ bate in die staat van finansiële posisie; en die goedere verkoop

word deel van koste van verkope in die staat van omvattende inkomste.

Op die tydstip wat goedere verkoop word, word slegs die verkope verantwoord, naamlik:

Dt: Bank/rekeninge ontvangbaar

Kt: Verkope



Koste van verkope word nie terselfdertyd verantwoord nie, maar alleenlik aan die einde van

die periode bereken en verantwoord. Die sluitingsvoorraad word bereken deur middel van ŉ

voorraadopname, aangesien die rekeningkundige rekords vir voorraad nie op datum is nie.

Die aankope T-rekening moet gebalanseer en afgesluit word en die volle balans moet na die

debietkant van die koste-van-verkope-rekening aan die einde van die periode oorgedra

word, ten einde te verseker die rekening het ŉ Rnul balans aan die einde van die periode,

aangesien die aankoperekening slegs ŉ tydelike rekening is.

Die volgende joernaalinskrywing word geprosesseer aan die einde van die periode ten einde

te verseker die aankoperekening het ŉ Rnul balans:

Dt: Koste van verkope

Kt: Aankoperekening

Bestudeer Diagram 9.4, bl. 253 in die handboek vir ŉ opsomming van die verskille in

joernaalinskrywings tussen die periodieke en deurlopende voorraadstelsel.

2.10 Ontledingsjoernale


Die volgende ontledingsjoernale gaan bespreek word:

• Verkoopsjoernaal � Vir kredietverkope

• Aankopejoernaal � Vir kredietaankope

• Kontantontvangstejoernaal � Vir alle kontant ontvang

• Kontantbetalingsjoernaal � Vir alle betalings uit bankrekening/tjek

• Aankope-terugstuur-joernaal � Vir goedere teruggestuur aan krediteure

• Verkope-terugstuur-joernaal � Vir goedere teruggestuur deur kliënte

• Kleinkasjoernaal �Vir alle betalings uit die kleinkas

2.10.1 Aanvullende/bykomende grootboeke


Die algemene grootboek vir rekeninge ontvangbaar en rekeninge betaalbaar verskaf die

totale bedrag ontvangbaar vanaf debiteure of betaalbaar aan krediteure. Aparte aanvullende

grootboeke, wat nie deel vorm van die algemene grootboek nie, word ook gehou vir elke

individuele debiteur en krediteur om sodoende dié se rekening te kan rekonsilieer met die

rekeningstate.



2.10.2 Verkoopsjoernaal


Slegs kredietverkope word in die verkoopsjoernaal aangeteken. Kontantverkope word in die

kontantontvangstejoernaal aangeteken, wat in paragraaf 2.10.4 hieronder bespreek word.

Die volgende drie stappe moet gevolg word:

Stap � Verantwoord elke individuele kredietverkoopstransaksie in die verkoopsjoernaal.

Stap � Dra die totaal van die faktuur na die debietkant van die spesifieke debiteur se

aanvullende grootboek oor.

Stap � Aan die einde van die maand moet die totale van die kredietverkope en debiteure na

die algemene grootboek oorgedra word.

Aktiwiteit 22

Werk deur die die voorbeeld van Bright Life op bl. 273-275.

2.10.3 Aankopejoernaal


Slegs kredietaankope word in die aankopejoernaal aangeteken. Kontantaankope word in die

kontantbetalingsjoernaal aangeteken, wat in paragraaf 2.10.5 hieronder bespreek word.

Aankope is nie alleenlik vir voorraad nie, maar ook wanneer byvoorbeeld eiendom, aanleg

en toerusting op krediet aangekoop word.


Stap � Verantwoord elke individuele kredietaankooptransaksie in die aankopejoernaal. Die

bedrae per die faktuur moet korrek geallokeer word tussen:

• aankope van voorraad

• aankope van skryfbehoeftes

• aankope van ander diverse goedere, byvoorbeeld toerusting

Stap � Dra die totaal van die faktuur na die kredietkant van die spesifieke krediteur se

aanvullende grootboek oor. (Jy het aangekoop op skuld, dus vermeerder jou

krediteure/laste, en dus moet dit gekrediteer word.)



Stap � Aan die einde van die maand moet die totale van die kredietaankope en krediteure

na die algemene grootboek oorgedra word.

Aktiwiteit 23

Werk deur die voorbeeld van Bright Life op bl. 276-278.

2.10.4 Kontantontvangstejoernaal


Die kontantontvangstejoernaal sluit die volgende transaksies in: kontantverkope, ontvangste

van debiteure en diverse ontvangste, byvoorbeeld kontant ontvang met verkoop van

eiendom, aanleg en toerusting, rente ontvang van die bank, en kontant ontvang vanaf

aandeelhouers.


Stap � Verantwoord elke individuele kontantontvangstetransaksie in die

kontantontvangstejoernaal. Die bedrae soos op die faktuur moet korrek geallokeer word

tussen kontantverkope en koste van verkope, ontvangste van debiteure en diverse

ontvangste.

Stap � Dra die totaal van die faktuur na die kredietkant van die spesifieke debiteur se

aanvullende grootboek oor. (Onthou die debiteur betaal nou, so sy rekening word minder en

moet dus gekrediteer word.)

Stap � Aan die einde van die maand moet die totale na die algemene grootboek oorgedra

word.

Die kontantontvangstejoernaal vir die periodieke en deurlopende voorraadstelsel lyk effens

anders, met die deurlopende voorraadstelsel wat ŉ kolom vir koste van verkope ook aandui.

Die periodieke voorraadstelsel het nie dié kolom nie.

Aktiwiteit 24


2.10.5 Kontantbetalingsjoernaal


Die kontantbetalingsjoernaal sluit die volgende transaksies in: kontantaankope, betalings

aan krediteure, betaling van salarisse en lone en ander diverse betalings.




Stap � Verantwoord elke individuele kontantbetalingstransaksie in die

kontantbetalingsjoernaal. Die bedrae soos op die tjek of bankstaat moet korrek geallokeer

word tussen kontantaankope, betalings aan krediteure, salarisse en lone, diverse betalings.

Stap � Dra die totaal betaal na die debietkant van die spesifieke krediteur se aanvullende

grootboek oor. (Onthou die krediteur word nou betaal, so sy rekening word minder en moet

dus gedebiteer word.)

Stap � Aan die einde van die maand moet die totale na die algemene grootboek oorgedra

word.

Aktiwiteit 25


2.10.6 Verkope-terugstuur-joernaal (sales returns journal)


Verkope word teruggestuur en toelatings/verminderings toegestaan as gevolg van,

byvoorbeeld, handelsafslag wat nie verantwoord was nie, of oorprysing van goedere. ŉ

Kredietnota is die brondokument wat uitgereik word as bewys van die goedkeuring van die

krediet toegestaan.

Die formaat van die verkope-teruggestuur-joernaal is baie dieselfde as die verkoopsjoernaal,

met die uitsondering dat die debiteure en algemene grootboekinskrywing aan die kredietkant

oorgedra word, want dit moet die debiteur se rekening verminder.

Die joernaalinskrywing vir verkope teruggestuur is soos volg:

Dt: Verkope Rxxx

Kt: Rekeninge ontvangbaar Rxxx

Dt: Voorraad Rxxx

Kt: Koste van verkope Rxxx

2.10.7 Aankope-terugstuur-joernaal (purchase returns journal)




Goedere teruggestuur na die krediteur, toelatings/verminderings toegestaan deur krediteur

vir die oorprysing van goedere en handelsafslag nie ontvang nie, word in die aankope-

terugstuur-joernaal verantwoord.

Die formaat van die aankope-teruggestuur-joernaal is baie dieselfde as die aankopejoernaal,

met die uitsondering dat die krediteure en algemene grootboekinskrywing aan die debietkant

oorgedra word, want dit moet die krediteur se rekening verminder.

Die joernaalinskrywing vir verkope teruggestuur is soos volg:

Dt: Rekeninge betaalbaar Rxxx

Kt: Voorraad Rxxx

2.10.8 Kleinkasjoernaal


Die kleinkasjoernaal word gebruik vir alle betalings wat uit die kleinkas gemaak word. Dit is

gewoonlik klein bedrae en sluit, byvoorbeeld in die aankope van melk, tee en koffie vir die

werknemers van die maatskappy. Die formaat van die kleinkasjoernaal is identies aan die

kontantbetalingsjoernaal nie, met die uitsondering van die vervanging van die woord “Bank”

met “Kleinkas”.

Gerekenariseerde rekeningkundige stelsels (paragraaf 10.6, bl. 289) hoef nie bestudeer te

word nie.

2.11 Belasting op toegevoegde waarde


BTW is ŉ indirekte belasting gehef in die verskaffing van goedere en dienste. BTW word

teen ŉ standaardkoers van 14% en ŉ nulkoers (0%) gehef. BTW word gehef op elke stap in

die verskaffing van goedere en dienste.

Enige onderneming wat in ŉ twaalf maande periode ŉ omset van meer as R1 000 000 het,

moet by die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID) geregistreer word vir BTW. Enige

onderneming met ŉ omset kleiner as R1 000 000, maar groter as R50 000, kan ook aansoek

doen vir registrasie. Alle ondernemings wat goedere en dienste lewer, moet BTW hef.



BTW word gelewer op die meeste goedere en dienste, met die uitsondering van vrygestelde

lewerings. ’n Vrygestelde lewering is ŉ transaksie waarop BTW nie teen die standaardkoers

of nulkoers gehef word nie en wat nie deel vorm van die belastingberekening nie.

Nulkoerslewering: Goedere en dienste waarop BTW teen ŉ nulkoers (0%) gehef word. Let

wel, BTW word gehef, maar net teen ŉ nulkoers. Voorbeelde van nulkoerslewering: uitvoere,

sekere kossoorte soos bruinbrood, eiers, mieliemeel, groente, ens. (verwys na paragraaf

8.2.4, bl. 211-212 in die handboek).

BTW word gelewer op die meeste goedere en dienste, met die uitsondering van

vrygestelde lewerings. Voorbeelde van vrygestelde lewerings: lewering van finansiële

dienste, lewering van goedere en dienste deur welsynsorganisasies, vervoer van

reisbetalende passasiers per bus, huurmotor en trein, opvoedkundige dienste, verhuring van

huisvesting vir gebruik as private woning, ens. (verwys na paragraaf 8.2.4, bl. 211-212 in die

handboek).

2.11.1 Hoe bereken ek BTW?

� Bedrag sluit BTW in

Om die BTW in die bedrag te bereken:

Bedrag (ingesluit BTW) x 14/114

Om die bedrag sonder BTW te bereken:

Bedrag (ingesluit BTW) x 100/114

� Bedrag sluit BTW uit

Om die BTW te bereken:

Bedrag (uitgesluit BTW) x 14/100 of

Bedrag (uitgesluit BTW) x 14%

Om die bedrag ingesluit BTW te bereken:

Bedrag (uitgesluit BTW) + BTW

Let wel: Wanneer ons aankope en verkope te boek stel in die staat van wins en verlies, moet

die bedrag UITGESLUIT BTW wees. Debiteure en krediteure in die staat van finansiële

posisie sluit egter weer BTW in.

Eksamenwenk: Maak seker of jy in ŉ vraag die BTW mag ignoreer.



2.11.2 Inset- en uitsetbelasting


� Insetbelasting

ŉ Onderneming betaal belasting op alle goedere wat dit aankoop en dienste wat dit van die

ander ondernemings ontvang. Dit word insetbelasting benoem. Dus is insetbelasting die

belasting wat jy betaal op aankope/uitgawes. Die onderneming mag die insetbelasting dan

weer terugeis van SAID, mits die onderneming vir BTW geregistreer is.

BTW mag nie in die volgende gevalle as insetbelasting geëis word nie:

• Onthaal

• Motorvoertuie

• Ledegelde aan klubs

• Uitgawes ten opsigte van vrygestelde lewerings

� Uitsetbelasting

Wanneer die onderneming op sy beurt die goedere en dienste aan die volgende

onderneming of verbruiker verkoop, hef dit weer belasting. Dit word uitsetbelasting genoem.

Uitsetbelasting is belasting wat jy vanaf kliënte ontvang tesame met jou verkoopprys en is

geld wat jy namens SAID ontvang en dan aan die SAID oorbetaal.

BTW op aankope = Insetbelasting

BTW op verkope = Uitsetbelasting

BTW word teen ŉ standaardkoers van 14% en ŉ nulkoers (0%) gehef.

2.11.3 Verrekening van BTW

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 8, paragraaf 8.3 (bl. 212-213), Hoofstuk 10,

paragraaf 10.5

Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees as goedere of dienste aangekoop

word wat BTW insluit:

Dt: Voorraad – Bedrag uitgesluit BTW Rxxx

Dt: BTW-uitset Rxxx

Kt: Bank/rekeninge betaalbaar – Bedrag ingesluit BTW Rxxx



Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees as goedere of dienste verkoop

word wat BTW insluit:

Dt: Rekeninge ontvangbaar – Bedrag ingesluit BTW Rxxx

Kt: BTW-inset Rxxx

Krediet: Verkope – Bedrag uitgesluit BTW Rxxx

Aktiwiteit 26

Werk deur die voorbeeld van Sharp Moves soos uiteengesit op bl. 212-213.

2.11.4 Belastingopgawe


ŉ Onderneming kan die insetbelasting bereken en dit van die uitsetbelasting aftrek. Die

verskil tussen die twee bedrae is die BTW wat aan die SAID betaal word. Wanneer die

insetbelasting die uitsetbelasting oorskry, word ŉ terugbetaling deur die SAID gedoen.

ŉ BTW-ondernemer moet BTW-opgawes indien en BTW-betalings maak (of eis vir ŉ

terugbetaling) volgens die belastingperiode geallokeer aan die ondernemer. BTW-opgawes

moet gewoonlik op of voor die 25ste dag na die belastingperiode gemaak word. Rente en

boetes kan op laat betalings gehef word. ’n Opgawevorm om BTW te verreken word die

BTW 201 genoem (SARS, 2014.http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx).

2.12 Samevatting

In die toepassing van die dubbelinskrywingsmetode word een rekening gedebiteer, terwyl

die ander rekening gekrediteer word, met ander woorde die dubbelinskrywingsmetode

beïnvloed minstens twee rekeninge. Wanneer ŉ transaksie plaasvind, moet dit verantwoord

word in die algemene joernaal of ontledingsjoernaal. Daarna word hierdie

joernaalinskrywings oorgedra na die algemene grootboek.

Die twee goue reëls van rekeningkunde:

� Vir elke debiet is daar ŉ krediet!

�� Debiete en krediete moet ALTYD balanseer!!



Alle eksterne transaksies sal deur die normale rekeningkundige stelsel oorgedra word,

alhoewel interne transaksies nog nie geprosesseer sal wees nie. Interne transaksies sluit in,

onder andere, aanpassings vir vooruitontvange inkomste (las), opgelope inkomste (bate),

opgelope uitgawes (las), vooruitbetaalde uitgawes (bate), waardevermindering (uitgawe) en

gebruik van skryfbehoeftevoorraad (uitgawe).

Bates en laste word geklassifiseer in twee verskillende groepe, naamlik:

1) Bedryfsbates en laste; en

2) niebedryfsbates en laste.

Sluitingsjoernale behels die oordra van inkomste- en uitgawebalanse aan die einde van die

periode, sowel as onttrekkings deur eienaars en uitreikings aan eienaars, na die

kapitaalrekening, sodat die sluitingsbalans van die kapitaalrekening die korrekte bedrag van

eienaarsbelang in die onderneming verteenwoordig.

BTW word gehef op elke stap in die verskaffing van goedere en dienste. BTW word teen ŉ

standaardkoers van 14% in Suid-Afrika gehef.

2.13 Selfevaluering

1) Hersien weer

Werk eers weer deur die volgende paragrawe voor jy die eksamenvoorbeelde in die

handboek doen:

a) Hoofstuk 5, paragraaf 5.3 (bl. 148-152): Voor-aanpassingsproefbalans en na-

aanpassingsproefbalans (paragraaf 2.7.2 in dié studie-eenheid)

b) Paragrawe 5.2.3-5.2.4 (bl. 143-145): Opgelope uitgawes en vooruitbetaalde uitgawes

(paragraaf 2.8.2 in dié studie-eenheid)


Voltooi die eksamenvoorbeelde aan die einde van die volgende hoofstukke:

a) Hoofstuk 4 (bl. 132-136)

b) Hoofstuk 5 (bl. 156-157)

c) Hoofstuk 6 (bl. 177-182)

d) Hoofstuk 7 (bl. 200-203)

e) Hoofstuk 8 (bl. 214-216)

f) Hoofstuk 9 (bl. 263-267)

g) Hoofstuk 10 (bl. 290-291)

Die antwoorde op hierdie vrae is aan die einde van elk van die hoofstukke. Dit is

belangrik dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie,



selfs al sukkel jy om ŉ vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir

die eksamen.

3) Belangrik!

Maak seker dat jy die volgende aspekte deeglik verstaan sodat jy vrae daaroor kan

beantwoord:

a) Die formaat van die staat van finansiële posisie, staat van omvattende inkomste en

staat van veranderinge in ekwiteit (paragraaf 6.5, bladsye 168-177 in die handboek)

(paragraaf 2.7.3 in dié gids).

b) Die klassifikasies van bates en laste (paragraaf 6.3, bladsye 166-168 in die

handbook) (paragraaf 2.7.2 in dié gids).

c) Die doelwit van finansiële state (paragraaf 2.4.1, bl. 30-31 in die handboek)

d) Indien die verkoopbedrag nie gegee word nie, kan dit soos volg bereken word:

Sluitingsbalans van debiteure minus die openingsbalans van debiteure plus kontant

ontvang vanaf debiteure = Verkope vir die jaar.

e) Onthou slegs kredietverkope word oorgedra na die verkoopsjoernaal (paragraaf

10.3.1, bl. 272, en eksamenvoorbeeld 10.6.2, bl. 290 in die handboek).

f) Onthou BTW-uitset gehef op verkope (debiteure) – BTW-inset betaal op aankope

(krediteure) = BTW wat betaalbaar is aan/(teruggeëis van) SAID

(eksamenvoorbeeld 8.5, bl. 214-216).

g) Moenie met Studie-eenheid 3 begin voordat jy Studie-eenheid 1 en 2 ten volle

verstaan nie. Indien daar enige begrippe is wat vir jou onduidelik is, kontak jou

dosent om te verseker dat jy die nodige grondslag bekom om die res van die

handboek te kan baasraak.


Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ŉ onderneming Bladsy 73

STUDIE-EENHEID 3: DIE VOORBEREIDING VAN REKENINGE VIR ŉ

ONDERNEMING


Kennis en begrip



• Eiendom, aanleg en toerusting

• Voorraad

• Rekeninge ontvangbaar

• Kontant en bank

• Bedryfs- en niebedryfslaste

Vaardighede


• die erkenning en meting (aanvanklik en later) van vaste bates toe te pas,

waardevermindering en waardedaling te bereken, verkoop van vaste bates te

verantwoord, ŉ vastebate-register voor te berei en te onderskei tussen tasbare en

ontasbare bates;

• die erkenning en meting (aanvanklik en later) van voorraad toe te pas en

voorraadrekeninge voor te berei;

• rekeninge ontvangbaar en slegte skuld en toelae vir slegteskuld-rekeninge voor

te berei;

• bank- en kontantrekeninge en bankrekonsiliasie, sowel as die kleinkasstaat voor

te berei; en

• te onderskei tussen bedryfs- en niebedryfslaste, verskaffersrekonsiliasies voor

te berei, sowel as die uitreiking en aflossing van aandele en skuldbriewe te

verantwoord.



Juta.


bestudeer:


Bladsy 74 Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ŉ onderneming

Afdeling 4






Hoofstuk 16, paragraaf 16.4


• http://www.wikihow.com/Prepare-an-Asset-Register [Besoek: 22 September 2014]

(Hierdie bron is goed om praktiese stappe te sien hoe om ŉ vastebate-register voor

te berei).

• http://www.wikihow.com/Prepare-a-Bank-Reconciliation [Besoek: 22 September

2014] (Hierdie bron is goed om praktiese stappe te sien hoe om ŉ bankrekonsiliasie

voor te berei).




Billike waarde Die bedrag waarteen ŉ bate verruil kan word tussen kundige,

goed-ingeligte, gewillige partye in ŉ armlengtetransaksie.

Billike waarde minus

verkoopskoste

Die bedrag waarteen ŉ bate verruil kan word tussen kundige,

goed-ingeligte, gewillige partye in ŉ armlengtetransaksie minus

verkoopskoste.

Finansiële bate Kontant, ekwiteitsinstrument van ŉ ander onderneming,

kontraktuele reg om kontant of ŉ ander finansiële bate van ŉ

ander onderneming te ontvang, of ŉ kontrak wat vereffen word in

die onderneming se eie ekwiteitsinstrumente (Von Well, et al.

2014: 398).

Finansiële

instrument

ŉ Kontrak wat ŉ finansiële bate vir een onderneming en ŉ

finansiële las vir ŉ ander onderneming tot gevolg het.

Finansiële las ’n Kontraktuele verpligting om kontant of ’n ander finansiële bate



te lewer aan ’n ander onderneming, ’n kontraktuele reg om

finansiële bates of laste te verruil met ‘n ander onderneming wat

potensieel ongunstig is vir die onderneming of ’n kontrak wat

vereffen word in die onderneming se eie ekwiteitsinstrumente.

(Von Well, et al. 2014: 398)

Nie-monetêre bate ŉ Bate wat nie die reg het om ’n vaste of bepaalbare bedrag in

kontant te ontvang nie. Hierdie funksie onderskei nie-monetêre

bates van monetêre bates soos kontant, bankdeposito’s en

rekeninge ontvangbaar, wat omskep kan word in ’n vaste of

bepaalbare bedrag kontant. Voorbeelde van nie-monetêre bates

is ontasbare bates, klandisiewaarde, voorraad, eiendom, aanleg

en toerusting (Investopedia, 2014).

Nuttige lewensduur Die periode wat verwag word dat ŉ bate beskikbaar sal wees vir

gebruik deur die onderneming of die hoeveelheid produksie-

eenhede wat verwag word om deur die item geproduseer te

word.

Reswaarde Die verwagte bedrag wat verkry sal word as die bate verkoop

word (netto van verkoopskoste), indien die bate reeds die

ouderdom en toestand bereik het soos verwag teen die einde

van sy nuttige lewensduur.

Skuldbriewe ’n Skuldbrief is ’n verband uitgereik met geen sekuriteit.

Beleggers maak staat op die algemene kredietwaardigheid en

reputasie van die onderneming wat die skuldbrief uitreik. Indien

die uitreiker van ’n skuldbrief versuim om betalings te maak, sal

beleggers in die skuldbriewe op dieselfde vlak van algemene

krediteure geplaas word om fondse in te vorder. Skuldbriewe

word normaalweg slegs uitgereik deur die grootste en

kredietwaardigste van skulduitreikers, wie se vermoë om terug te

betaal onbetwyfeld is. Hierdie uitreikers gebruik skuldbriewe ten

einde hul bates te bewaar vir gebruik as sekuriteit vir meer senior

vorms van skuld. Dit mag dalk nie eers nodig wees om bates as

sekuriteit aan te bied nie, as beleggers bereid is om voldoende

lae rentekoerse vir enige skuldbriewe uitgereik te betaal. Beide

maatskappye en regerings maak gebruik van skuldbriewe



(Accountingtools, 2014).

Waarde in gebruik Huidige waarde van verwagte kontantvloei deur die deurlopende

gebruik van die bates en die verkoop aan die einde van die

nuttige lewensduur.

3.5 Inleiding

Eiendom, aanleg en toerusting is tasbare bates wat gehou word in die onderneming vir die

gebruik in produksie van goedere of dienste, vir uitverhuur of vir administrasiedoeleindes en

wat verwag word om gebruik te word vir meer as een tydsperiode. Eiendom, aanleg en

toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Die gebruik van ŉ item van eiendom,

aanleg en toerusting verteenwoordig ŉ verbruik van die voordele inherent aan ŉ bate. Dit is

ŉ uitgawe, naamlik waardevermindering. Na erkenning kan vaste bates op twee verskillende

modelle gemeet word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. IAS 16 en IAS 36

verhoed dat bates nie oorstateer word nie.

Voorraad word verantwoord in die staat van finansiële posisie (bate) en staat van

omvattende inkomste (koste van verkope). IAS 2 definieer voorraad as ŉ bate wat gehou

word vir verkoop in die gewone verloop van besigheid of materiale en ander goedere wat

gebruik word in die besigheidsproses. Daar is drie verskillende kosteformules wat

voorraadbeweging meet, naamlik spesifieke-identifikasie, eerste-in-eerste-uit (EIEU) en

geweegde-gemiddeld-metode. Voorraad moet gemeet word teen die laagte van kosprys en

netto realiseerbare waarde.

Rekeninge ontvangbaar is ŉ bate, sowel as ŉ finansiële bate. ŉ Raming moet aan die einde

van elke finansiële periode gemaak word oor die bedrag wat waarskynlik nie ontvang gaan

word vanaf kliënte nie. Na dié raming word verwys as ŉ toelaag vir slegte skuld.

Bankrekonsiliasies is nodig omdat daar ŉ tydsverskil is tussen die datum van ontvangste en

betalingstransaksies deur die onderneming te boek gestel en die datum verantwoord deur

die bank. Verdere verskille ontstaan ook as gevolg van bankgeïnisieerde inskrywings en

foute. Die doel van ŉ bankrekonsiliasie is om die verskille in die balans volgens die

bankstaat en algemene grootboek te verduidelik.

ŉ Las word gedefinieer as ŉ huidige verpligting van die onderneming wat voortspruit uit

gebeure in die verlede, en die delging van die verpligting sal lei tot die uitvloei van

hulpbronne wat toekomstige ekonomiese voordele bevat. Sekere laste val ook binne die

definisie van ŉ finansiële las.



3.6 Eiendom, aanleg en toerusting

3.6.1 Erkenning van eiendom, aanleg en toerusting


Eiendom, aanleg en toerusting verteenwoordig gereeld ŉ groot deel van die totale bates van

ŉ onderneming en daarom is dit wesenlik in die aanbieding in die staat van finansiële

posisie. IAS 16 is die rekeningkundige standaard waarvolgens eiendom, aanleg en

toerusting hanteer word. Eiendom, aanleg en toerusting is tasbare bates wat gehou word in

die onderneming vir die gebruik in produksie van goedere of dienste, vir uitverhuur of vir

administrasiedoeleindes en wat verwag word om gebruik te word vir meer as een periode

(dus ŉ niebedryfsbate). Die koste van eiendom, aanleg en toerusting sluit alle aanvanklike

kostes in om die item te koop, sowel as latere kostes om die item te vervang, by te voeg of

vir ŉ diens. Koste van dag-tot-dag-dienste word erken as ŉ uitgawe (byvoorbeeld

herstelwerk en onderhoud).

3.6.2 Meting op erkenningsdatum


Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Kosprys sluit

invoerbelasting, nie-terugeisbare belasting en ander kostes in wat direk verband hou om die

bate in die plek en toestand te kry waar dit benodig sal word vir die werk waarvoor dit bedoel

is. Handelsafslag moet afgetrek word van die kosprys. Verwys na paragraaf 11.3.1 in die

handboek vir voorbeelde van kostes wat direk verband hou met die bate. Verwys veral ook

na Diagram 11.1 (bl. 300) in die handboek vir ŉ opsomming van die elemente van eiendom,

aanleg en toerusting.

Die erkenning van kostes (wat gekapitaliseer word na die bate) stop sodra die item in die

plek en toestand is waarvoor die bestuur dit bedoel het. Aanvanklike bedryfsverliese is altyd

ŉ uitgawe.

Aktiwiteit 3.1

Werk deur die twee voorbeelde op bl. 298-299 in die handboek.

Die koste van ŉ item van eiendom, aanleg en toerusting is die kontantprys ekwivalent op die

erkenningsdatum. Dit beteken, as betaling uitgestel word verby normale kredietterme, is die

verskil tussen die totale bedrag betaalbaar aan die verkoper en die kontantprysekwivalent

(wat die koopprys sal wees indien die volle bedrag dadelik kontant betaal word, in plaas van



afbetaal word), rente-uitgawe. Die rente-uitgawe moet erken word oor die termyn van

krediet.

Aktiwiteit 3.2

Werk deur die voorbeelde in paragrawe 11.3.1 en 11.3.2 in die handboek (bl. 300-305).

3.6.3 Waardevermindering


Waardevermindering is die geleidelike afname in die waarde van ŉ vaste bate oor sy

lewensduur deur ŉ uitgawe te skep.

� Depresieerbare bedrag, depresiasieperiode, nuttige lewensduur en drabedrag

Die periode wat verwag word dat ŉ bate beskikbaar sal wees vir gebruik deur die

onderneming of die hoeveelheid produksie-eenhede wat verwag word om deur die item

geproduseer te word, is die nuttige lewensduur van die bate.

BELANGRIK!

Die depresieerbare bedrag van ŉ bate = Kosprys van ŉ bate minus die reswaarde.

Die drabedrag van ŉ bate = Kosprys minus opgelope waardevermindering en waardedaling.

� Metodes van waardevermindering

Die waardeverminderingsmetode moet die patroon wat toekomstige ekonomiese voordele

verwag word om verbruik te word, weerspieël. Die volgende metodes kan gebruik word:

1) Reguitlynmetode: (Kosprys – reswaarde) ÷ nuttige lewensduur

2) Verminderde-waarde-metode: Drabedrag x % [die %-koers sal aan jou voorsien

word]

3) Eenhede van produksiemetode: (Kosprys – reswaarde) x (uitset vir die periode ÷

totale verwagte uitset)

� Vergelyking van metodes van waardevermindering

Verwys na paragraaf 11.4.2, Diagram 11.6 (bl. 311 in die handboek) vir ’n vergelyking

tussen die drie waardeverminderingsmetodes. Jy sal oplet dat elke metode ŉ ander bedrag

bereken. Jy moet dus in die eksamen/toets seker maak dat jy weet watter metode die

onderneming gekies het.



� Rekeningkundige inskrywings

Teen die einde van die periode sal die volgende joernaalinskrywing gemaak moet word om

die waarde van die bate te verminder omdat dit gebruik is:

Dt: Waardevermindering – uitgawe Rxxx

Kt: Opgelope waardevermindering – negatiewe bate Rxxx

� Waardevermindering van komponente

Elke deel van ŉ item van eiendom, aanleg en toerusting wat wesenlik is tot die totale koste

van dié item, moet afsonderlik gedepresieer word. Byvoorbeeld, die dop van die vliegtuig,

enjin en binnekant word geïdentifiseer as wesenlike afsonderlike dele. As die afsonderlike

dele dieselfde nuttige lewensduur en waardeverminderingsmetodes het, kan dit

saamgegroepeer en bereken word. Die oorblywende nie-wesenlike dele word ook

saamgegroepeer en depresieer.

Grond en geboue is afsonderlike bates, selfs al word dit gelyktydig aangekoop. Grond word

gewoonlik nie depresieer nie. Geboue word wel gedepresieer.

Aktiwiteit 3.3

Werk deur die voorbeeld in paragraaf 11.4.5 op bl. 313-314 in die handboek.

3.6.4 Hersiening van nuttige lewensduur en reswaarde


Die nuttige lewensduur en reswaarde van elke item van eiendom, aanleg en toerusting moet

jaarliks hersien word en, indien dit wesenlik anders as die oorspronklike raming is, moet die

waardevermindering vir die huidige en toekomstige periodes hersien word.

Hersiene waardevermindering = (Drabedrag – reswaarde) ÷ oorblywende nuttige

lewensduur

Aktiwiteit 3.4

Werk deur die voorbeeld in paragraaf 11.5 op bl. 315 in die handboek.

3.6.5 Verkoop van vaste bates




Die kosprys en opgelope waardevermindering moet uitgeskakel word met die verkoop van

vaste bates. Dit staan dan bekend as onterkenning (derecognition). Wins of verlies met die

verkoop word soos volg bereken: Verkoopsprys minus drabedrag van bate. As die

verkoopsprys groter is as die drabedrag: Wins met verkoop van vate bates, en andersom.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word met die onterkenning van die bate:

Dt: Bank/debiteure (Verkoopsprys) Rxxx

Kt: Eiendom, aanleg en toerusting Rxxx

Dt: Opgelope waardevermindering – Negatiewe bate Rxxx

Dt/(Kt): Verlies/(Wins) met die verkoop van vaste bate Rxxx /Rxxx

Aktiwiteit 3.5

Werk deur die voorbeelde in paragraaf 11.6 op bl. 317-320 in die handboek.

3.6.6 Meting na erkenning


Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Na aanvanklike

erkenning kan vaste bates op twee verskillende modelle gemeet kan word, naamlik die

kostemodel of die herwaardasiemodel. Die onderneming sal op ŉ model besluit en dit

konsekwent toepas op elke tipe vaste bate, byvoorbeeld alle geboue sal teen die

herwaardasiemodel gemeet word, terwyl voertuie teen die kostemodel gemeet word. Die

model geselekteer sal in die rekeningkundige beleid in die notas tot die finansiële state

uiteengesit word. (Verwys weer na paragraaf 1.10.8, Figuur 1.5 in Studie-eenheid 1 van

hierdie gids).

� Kostemodel

Eiendom, aanleg en toerusting word gedra teen kosprys minus opgelope

waardevermindering en opgelope waardedalingsverlies (dus teen die drabedrag).

� Herwaardasiemodel

Eiendom, aanleg en toerusting word gedra teen die herwaardeerde bedrag (die billike

waarde) minus latere opgelope waardevermindering. Billike waarde is gewoonlik die

markwaarde van die bate. Met herwaardasie moet alle vorige opgelope waardevermindering

uitgeskakel word teen die bruto bedrag van die bate of proporsioneel herstateer word. Die



herwaardasietoename word direk in ekwiteit verantwoord as ŉ herwaardasiesurplus en

aangebied in die staat van omvattende inkomste in ander omvattende inkomste.

Aktiwiteit 3.6

Werk deur die voorbeelde in Hoofstuk 11, paragrawe 11.8.2 en 11.8.3 op bl. 324-330.

� Waardedaling van bates

Bestudeer paragraaf 11.7, bladsy 320-323, in die handboek.

IAS 36, genaamd “Waardedaling van bates”, verhoed dat bates nie oorstateer word nie. Die

volgende berekenings is belangrik:

• Waardedalingsverlies = Drabedrag minus verhaalbare bedrag.

• Verhaalbare bedrag = Grootste tussen die waarde in gebruik en billike waarde

minus koste om te verkoop. (Verwys na paragraaf 3.4 in dié studie-eenheid vir die

omskrywing van waarde in gebruik en billike waarde minus koste om te verkoop.)

Aktiwiteit 3.7

Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 11, paragraaf 11.7, bl. 322-323.

3.6.7 Vaste bate register

Die vaste bate register is ’n lys van die vaste bates wat ’n onderneming besit. Dit bevat

besonderhede oor elke vaste bate se waarde en fisiese ligging. Die register toon die waarde

van die bates, die datum van verkryging en ander besonderhede wat nodig is vir

belastingdoeleindes en om waardevermindering te bereken (InvestorWords, 2014).

3.6.8 Verskil tussen tasbare en ontasbare bates

Die Oxford woordeboek beskryf “ontasbaar” as iets waaraan nie gevat kan word nie.

Voorbeelde van items wat ontasbaar is: navorsing en ontwikkelingskoste, programmatuur,

patente, handelsmerke, kopieregte en lisensies (aangepas uit Service, 2014: 393). IAS 38

omskryf ŉ ontasbare bate as ŉ identifiseerbare, niemonetêre bate sonder ŉ fisiese

substansie (substance). Voorbeelde van tasbare bates is: eiendom, aanleg en toerusting,

voorraad en kontant.

Die erkenning en meting van tasbare en ontasbare bates is dieselfde, naamlik bates word

aanvanklik gemeet teen kosprys en later teen die kostemodel of herwaardasiemodel. ŉ Bate

kan eers erken word as dit waarskynlik is dat toekomstige ekonomiese voordele sal vloei na



of van die onderneming en die koste of waarde van die element betroubaar bereken kan

word.

3.7 Voorraad


3.7.1 Erkenning en meting van voorraad


Voorraad verteenwoordig gewoonlik ŉ groot deel van die totale bates van ŉ onderneming,

veral in ŉ handelsware-entiteit. Voorraad word gewoonlik binne een jaar, of gedurende ŉ

bedryfsiklus verkoop en word daarom geklassifiseer as ŉ bedryfsbate. IAS 2 is die

rekeningkundige standaard wat bepaal hoe voorraad hanteer moet word. Voorraad word

verantwoord in die staat van finansiële posisie (bate) en staat van omvattende inkomste

(koste van verkope).

IAS 2 definieer voorraad as ŉ bate wat gehou word vir verkoop in die gewone verloop van

die besigheid (koste van verkope) of materiale en ander goedere wat gebruik word in die

besigheidsproses (bedryfs- en finansieringsuitgawe).

Bestudeer ook Diagram 12.1 op bl. 340 in die handboek.

3.7.2 Verhouding tussen koste, bruto wins en verkoopsprys


Verwys ook weer na paragraaf 2.9.3 in Studie-eenheid 2 van hierdie gids vir ’n bespreking

van die onderwerp.

3.7.3 Koste van verkope

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 12, paragraaf 12.3 en 12.4 (bl. 343-354)

Koste van verkope sluit in aankoopkoste, plus ander kostes aangegaan, om die voorraad in

die plek en toestand te bring waar dit moet wees. Verwys na Diagram 12.3 in die handboek

vir ŉ uitleg van koste van verkope. Vervoerkoste kan inwaarts of uitwaarts wees. Inwaartse

vervoerkoste is koste om goedere na die onderneming te vervoer; dit kan gekapitaliseer

word (deel van koste van voorraad, bate). Uitwaartse vervoerkoste is koste om goedere van

die onderneming na die koper te vervoer; dit mag nie gekapitaliseer word nie (uitgawe).



� Goedere in transito

Goedere in transito is voorraad wat nog nie fisies afgelewer is by die onderneming nie.

Indien eienaarskap wel oorgedra is van die verkoper na die koper (wanneer die risiko’s en

vergoeding van die verkoper na die koper oorgedra is) moet dit verantwoord word in die

koper se rekords, al is die voorraad nog nie fisies ontvang nie. Dit is dus nodig om na die

aankoopooreenkoms te kyk om te bepaal of risiko’s en vergoeding oorgedra is. Kontrakte

wat internasionale vervoer vereis, bevat dikwels handelsterme wat die tyd en plek van

lewering, betaling, wanneer die risiko van verlies verskuif vanaf die verkoper na die koper en

wat die koste van die vrag en versekering is. Die algemeenste terme is:

• Vry aan boord (VAB) � Die term het sy oorsprong in die lewering van goedere van

verkoper na koper deur middel van verskeping/lug. Vry aan boord bepaal dat die

koper verantwoordelik is vir vervoerkoste. Die koper neem wetlike

verantwoordelikheid vir die goedere sodra dit aan boord gelaai word en kan dus op

dié stadium die voorraad verantwoord in hul rekords (fisiese lewering is nie nodig

nie).

• Vry op spoor (VOS) � Die koper neem wetlike verantwoordelikheid vir die goedere

sodra dit die bestemmingstasie bereik. Koste van vervoer van verkope tot by

bestemmingstasie word deur die verkoper gedra, koste vanaf die bestemmingstasie

tot by die koper word deur koper gedra.

Hieronder is ’n opsomming van die joernale om goedere in transito te verantwoord:

Periodieke

voorraadstelsel

Deurlopende

voorraadstelsel

Indien eienaarskap

oorgedra is aan die koper,

maar nog nie

verantwoord is in die

rekords van die koper nie

Dt: Goedere in transito

(bate)

Kt: Rekeninge betaalbaar


(bate)

Kt: Rekeninge betaalbaar

Indien eienaarskap

oorgedra is aan die koper,

en reeds verantwoord is

in die rekords van die

koper


(bate)

Kt: Aankope/koste van

verkope


(bate)

Kt: Voorraad

Tabel 3.1: Opsomming van joernale om goedere in transito te verantwoord

(Aangepas uit Kolitz, 2015: 347)



� Goedere in besending (consignment)

Goedere in besending is goedere wat afgelewer is deur die eienaar van die goedere aan die

ontvanger, wat dit namens die eienaar (versender) verkoop. Hierdie goedere word nie aan

die ontvanger verkoop nie en die risiko’s en vergoeding bly by die eienaar (versender) totdat

die goedere aan ŉ derde party verkoop word. Dus moet goedere in besending ingesluit word

in die versender se staat van finansiële posisie totdat dit aan ŉ derde party verkoop is.

Aktiwiteit 3.8

Werk deur die voorbeeld in Hoofstuk 12, paragraaf 12.4.2 op bl. 348-349.

� Voorraadtekort

Die opsporing en voorkoming van voorraadtekorte is een van bestuur se vernaamste

verantwoordelikhede. Ongeag watter voorraadstelsel gebruik word, fisiese voorraad moet in

gereelde intervalle getel word. ŉ Opsomming van voorraadtekorte in beide voorraadstelsels

word in Tabel 3.2 hieronder uiteengesit:

Periodieke voorraadstelsel Deurlopende voorraadstelsel

Moeiliker om voorraadtekorte te bepaal

aangesien koste van verkope nie daagliks

aangepas word nie en geen

voorraadwaarde dus beskikbaar is om die

fisiese telling mee te vergelyk nie. Vergelyk

dus verwagte bruto winspersentasie met

werklike bruto winspersentasie (Bruto

winspersentasie = Bruto wins ÷ Verkope).

Die koste van voorraad volgens die fisiese

voorraadtelling word met die balans in die

algemene grootboek vergelyk, aangesien

koste van items verkoop, of gekoop vir elke

transaksie te boek gestel word en ŉ

opgedateerde rekord van voorraad te alle

tye gehou word.

Koste van voorraadtekorte ingesluit in

koste van verkope, dus sal

sluitingsvoorraad verminder.

Voorraadtekorte word soos volg

gejoernaliseer:

Dt: Koste van verkope Rxxx

Kt: Voorraad Rxxx

Tabel 3.2: Opsomming – voorraadtekorte in beide voorraadstelsels


Verwys weer na Studie-eenheid 2, paragraaf 2.9.1, vir ’n bespreking oor die verskil tussen

die periodieke en deurlopende voorraadstelsel.



Aktiwiteit 3.9


3.7.4 Kosteformules


Voorraadbeweging sluit aankope en daaropvolgende verkope in, sowel as moontlike

omskepping van een tipe voorraad (grondstowwe) na ŉ ander (werk-in-proses of

klaarprodukte). Daar is drie verskillende kosteformules wat hierdie beweging meet, naamlik

spesifieke-identifikasie-metode, eerste-in-eerste-uit-metode en geweegde-gemiddelde-

metode.

� Spesifieke-identifikasie-metode

Items wat nie soortgelyk en vervangbaar is nie, moet gemeet word deur middel van die

spesifieke-identifikasie-metode. Geen aannames oor die koste wat geallokeer word na koste

van verkope en sluitingsvoorraad word gemaak nie. Dié metode sal slegs uitvoerbaar en

prakties wees indien lae voorraadgetalle gehou word en items uniek is.

� Eerste-in-eerste-uit-metode (EIEU)

Dié metode werk op die aanname dat items wat eerste aangekoop is (die oudste items),

eerste verkoop word. Koste van verkope is dus koste van eerste/vroegste aankope en

sluitingsvoorraad bestaan uit items laaste aangekoop.

� Geweegde-gemiddelde-metode

Ons bereken ŉ gemiddeld vir die koste per item: (Koste van openingsvoorraad + Aankope

gedurende die jaar) ÷ Totale hoeveelheid eenhede beskikbaar vir verkoop.

Aktiwiteit 3.10

Werk deur die voorbeelde in Hoofstuk 12, paragraaf 12.5.3 op bl. 356-359.

3.7.5 Netto realiseerbare waarde


Voorraad moet gemeet word teen die laagste van kosprys en netto realiseerbare waarde.

Netto realiseerbare waarde = Verwagte verkoopsprys minus koste om goedere klaar te

maak minus verkoopskostes.



� Afskryf van voorraad

Indien netto realiseerbare waarde kleiner is as die kosprys van voorraad, moet voorraad

afgeskryf word. ŉ Opsomming van joernaalinskrywings vir die afskryf van voorraadtekorte in

beide stelsels, word in Tabel 3.3 hieronder uiteengesit:


Koste van voorraadtekorte ingesluit in

koste van verkope sal sluitingsvoorraad

verminder.

Voorraadtekorte word soos volg

gejoernaliseer:

Dt: Koste van verkope Rxxx

Kt: Voorraad Rxxx

Tabel 3.3: Joernaalinskrywings vir die afskryf van voorraad


Aktiwiteit 3.11


3.7.6 Voorraadfoute


Ten einde die effek van voorraadfoute te verstaan, is dit belangrik dat die verhouding tussen

sluitingsvoorraad en koste van verkope en die impak op bruto wins verstaan word. ŉ

Opsomming hiervan word in Tabel 3.4 hieronder uiteengesit:


Koste van verkope = Openingsvoorraad +

aankope – sluitingsvoorraad.

Sluitingsvoorraad oorstateer = koste van

verkope onderstateer en bruto wins dus

oorstateer.

Sluitingsvoorraad onderstateer = koste van

verkope oorstateer en bruto wins dus

onderstateer.

Sluitingsvoorraad = Openingsvoorraad +

aankope – koste van verkope.

Koste van verkope onderstateer =

sluitingsvoorraad oorstateer.

Koste van verkope oorstateer =

sluitingsvoorraad onderstateer.

Tabel 3.4: Voorraadfoute

(Outeur, 2015)



3.7.7 Beraming van voorraad


ŉ Onderneming wat nie die deurlopende voorraadstelsel gebruik nie, mag van tyd tot tyd ŉ

beraming maak van die waarde van sluitingsvoorraad. Die waarde word bereken deur die

verhouding tussen koste, bruto wins en verkoopsprys toe te pas. Verwys na Diagram 12.10

(bl. 367 in die handboek) vir ŉ opsomming van die berekening.

Aktiwiteit 3.12

Werk deur die voorbeelde in Hoofstuk 12, paragraaf 12.8 op bl. 367-370.

3.8 Rekeninge ontvangbaar

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 13 (bl. 374-389)

3.8.1 Rekeninge ontvangbaar


Die verkope van goedere op krediet is ŉ integrale deel van baie ondernemings en vele

ondernemings het ŉ aantal groot kliënte wat op krediet aankoop. In Studie-eenheid 1 is

bespreek dat die toevallingsgrondslag vereis dat verkope erken moet word wanneer die

goedere verkoop word en nie wanneer kontant ontvang word nie. Rekeninge ontvangbaar is

ŉ bate, sowel as ŉ finansiële instrument – ŉ finansiële bate, aangesien dit ŉ kontraktuele reg

om kontant, of ŉ ander finansiële bate van ŉ ander onderneming te ontvang, insluit.

3.8.2 Slegte skuld


Wanneer ŉ onderneming goedere op krediet verkoop, neem hulle ŉ risiko dat sommige

kliënte nie die bedrag uitstaande gaan betaal nie.

� Voorsiening/toelating (allowance) vir slegte skuld

ŉ Beraming moet gemaak word aan die einde van elke finansiële periode oor die bedrag wat

waarskynlik nie vanaf kliënte ontvang gaan word nie. Daar word na hierdie beraming verwys

as voorsiening vir slegte skuld. Rekeninge ontvangbaar word nie direk gekrediteer nie,

aangesien dit nog nie seker is dat geld ingevorder gaan word nie. Die bedrag van die

beraming word dus gekrediteer na die toelating vir slegte skuld rekening. Die toelating vir



slegte skuld rekening verminder die drabedrag van rekeninge ontvangbaar. Dié rekening is

dus ŉ negatiewe bate.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word om ŉ toelating vir slegte skuld te skep:

Dt: Slegte skuld uitgawe Rxxx

Kt: Toelating vir slegte skuld (negatiewe bate) Rxxx

Aktiwiteit 3.13


� Afskryf van slegte skuld

Indien die kliënt versuim om die uitstaande bedrag te betaal, sal dit lei tot ŉ afname in

toekomstige ekonomiese voordele, en dus moet rekeninge ontvangbaar verminder word.

Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word om slegte skuld af te skryf:

Dt: Slegte skuld uitgawe Rxxx


Indien ŉ toelating vir slegte skuld reeds vir dié spesifieke kliënt geskep is, moet die volgende

joernaalinskrywing gemaak word:

Dt: Toelating vir slegte skuld (negatiewe bate) Rxxx


Aktiwiteit 3.14


� Aanpassings aan toelatings vir slegte skuld

Aan die einde van elke finansiële periode moet die toelating vir slegte skuld herbereken en

aangepas word. Die volgende joernaalinskrywing sal van toepassing wees:

Toename in toelating vir slegte skuld Afname in toelating vir slegte skuld

Dt: Slegte skuld uitgawe Rxxx Dt: Toelating vir slegte skuld Rxxx



Kt: Toelating vir slegte skuld Rxxx Kt: Slegte skuld uitgawe

Rxxx

Tabel 3.5: Joernaalinskrywings vir die toename en afname in slegte skuld

(Outeur, 2015)

Aktiwiteit 3.15


3.8.3 Slegte skuld ingevorder


Die volgende joernaalinskrywing sal gemaak word om slegte skuld ingevorder te

verantwoord:

Dt: Bank Rxxx

Kt: Slegte skulde ingevorder (inkomste) Rxxx

Slegte skulde ingevorder is ŉ inkomste, en sal as deel van ander inkomste (nie verkope nie)

geopenbaar word in die staat van omvattende inkomste. Slegte skulde ingevorder moet nie

teen slegte skulde uitgawe verreken word nie.

3.9 Kontant en bank


3.9.1 Interne beheer van kontant


Hierdie paragrawe kan slegs vir agtergrondinligting deurgelees word.

3.9.2 Rekords van die onderneming en bank




Dit is belangrik dat jy die verhouding tussen die verslagdoeningsonderneming se rekords en

die bank verstaan:

Onderneming Bank

Toename in bankbalans Debietinskrywing Kredietinskrywing

Afname in bankbalans Kredietinskrywing Debietinskrywing

Tabel 3.6: Verhouding tussen die onderneming en die bank

(Outeur, 2015)

Verwys na Diagram 14.1 (bl. 396 in die handboek) vir ŉ opsomming van die tipe transaksies

wat gedebiteer en krediteer word. ŉ Gunstige bankbalans het ŉ debietsaldo in die

onderneming se rekords en ŉ oortrokke bankbalans het ŉ kredietsaldo in die onderneming

se rekords.

3.9.3 Bankrekonsiliasies


Bankrekonsiliasies is nodig omdat daar ŉ tydsverskil is tussen die datum van ontvangste en

betalingstransaksies deur die onderneming te boek gestel, en die datum verantwoord deur

die bank. Verdere verskille ontstaan ook as gevolg van bankgeïnisieerde inskrywings

(byvoorbeeld rente-inkomste en bankkoste) en foute.

� Die doel van ŉ bankrekonsiliasie

Die doel van ŉ bankrekonsiliasie is nie om die bankbalans van die onderneming se rekords

te laat ooreenstem met dié van die bank nie, maar eerder om die verskille in die balans te

verduidelik.

� Prosedure om ŉ bankrekonsiliasie voor te berei

Stap �: Vergelyk elke deposito ontvang per die kontantontvangstejoernaal (KOJ) se bank

kolom met die ontvangstes per die kredietkant van die bankstaat. Indien die bedrag per die

KOJ en bankstaat nie 100% korrek ooreenstem nie, omkring die bedrag. Dit dui op ŉ fout

begaan deur die onderneming of die bank. Omkring ook alle bedrae wat nie uitgekanselleer

is nadat die KOJ en bankstaat vergelyk is nie.

Stap �: Vergelyk elke tjek/EFT-betaling in die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) se bankkolom

met die debietkant van die bankstaat. Indien die bedrag per die KBJ en bankstaat nie 100%

korrek ooreenstem nie, omkring die bedrag. Dit dui op ŉ fout begaan deur die onderneming



of die bank. Omkring ook alle bedrae wat nie uitkanselleer nadat die KOJ en bankstaat

vergelyk is nie.

Stap �: Identifiseer alle bankgeïnisieerde inskrywings op die bankstaat wat nog nie

verantwoord is in die onderneming se KOJ of KBJ nie. Verwys na Tabel 3.7 hieronder se

linkerkantse kolom vir voorbeelde van bankgeïnisieerde transaksies. Verantwoord die

bankgeïnisieerde transaksies geïdentifiseer per die bankstaat in die rekords van die

onderneming. Let wel, indien die bankgeïnisieerde transaksies in die bankstaat aan die

debietkant verskyn, is dit ŉ uitgawe en moet bank gekrediteer (verminder) word. Indien die

bankgeïnisieerde transaksies in die bankstaat aan die kredietkant verskyn, is dit ŉ inkomste

en moet bank gedebiteer (vermeerder) word. Die joernaalinskrywings om bankgeïnisieerde

transaksies te verantwoord, is soos volg:

Bankgeïnisieerde transaksie:

Ooreenkomstig die bankstaat Inskrywing in joernaal

Debiet

Byvoorbeeld bankkoste, rente-uitgawe,

debietorder wat nie in KBJ verskyn nie

Krediet Bank

Byvoorbeeld Dt: Bankkoste/versekering

Kt: Bank

Krediet

Byvoorbeeld elektroniese ontvangste of

rente-inkomste wat nie in KOJ verskyn nie

Debiet Bank

Byvoorbeeld Dt: Debiteur/rente-inkomste

Kt: Bank

Tabel 3.7: Joernaalinskrywings om bankgeïnisieerde transaksies te verantwoord

(Outeur, 2015)

Stap �: Stel enige foute wat deur die onderneming gemaak is reg, soos geïdentifiseer in

stap � en � sowel as gegee in die addisionele inligting tot die vraag deur middel van ŉ

joernaalinskrywing.

• Joernaliseer dié foute geïdentifiseer in die KOJ of KBJ indien dié joernale nie reeds

afgesluit is nie.

• Indien die KOJ of KBJ reeds afgesluit is, joernaliseer die foute geïdentifiseer in die

algemene grootboek.

Verskille tussen die KOJ, KBJ en bankstaat geïdentifiseer moet soos volg hanteer word:



Verskil Regstelling

• Bankgeïnisieerde transaksies

• Foute gemaak deur die onderneming

Pas die onderneming se rekords aan, vóór

bankrekonsiliasie voorberei word.

• Tjeks nog nie aangebied nie

• Deposito’s nog nie verantwoord nie

• Foute gemaak deur die bank

Lys in die bankrekonsiliasie.

Tabel 3.8: Opsomming van hoe verskille hanteer word

(Aangepas uit Kolitz, 2015: 396)

Stap �: Berei die bankrekonsiliasie voor. Ons doelwit is om te verduidelik hoekom die

balans per die bankrekening in die algemene grootboek nie ooreenstem met die balans van

die bankstaat nie.

Begin met die balans van die bankrekening in die algemene grootboek. Let wel, dit is die

nuwe bankbalans nadat stap � en � se joernale verantwoord is.

Stap : Inspekteer die huidige maand se bankstaat en ondersoek of uitstaande tjeks

(getoon as ŉ debiet in die bankstaat) en uitstaande deposito’s (getoon as ŉ krediet in die

bankstaat) van die vorige maand se bankrekonsiliasie wel nou in die bankstaat verskyn.

Indien dit wel verskyn, kan dit uitgekanselleer word en hoef dit nie weer op die huidige

maand se bankrekonsiliasie te verskyn nie. Indien die vorige maand se uitstaande deposito’s

en tjeks steeds nie op die huidige maand se bankstaat verskyn nie, is dit steeds uitstaande

en moet dit weer in die huidige maand se bankrekonsiliasie getoon word as uitstaande.

Stap : Minus alle uitstaande deposito’s � dit is bedrae wat in die KOJ verskyn, maar nie

in die bankstaat nie (soos geïdentifiseer en omkring in Stap �).

Stap �: Plus alle uitstaande tjeks � dit is die bedrae wat in die KBJ verskyn, maar nie in

die bankstaat nie (soos geïdentifiseer en omkring in Stap �).

Stap �: Stel alle foute gemaak deur die bank reg deur te plus of te minus direk op die

bankrekonsiliasie, afhangende of die bankbalans oorstateer of onderstateer is en of balans

in ŉ debiet of krediet is.

Stap : Die totaal van stap � tot � moet gelyk wees aan die totaal van die bankstaat, soos

verkry van die huidige maand se bankstaat gegee. Sodoende het jy die balans van die

bankrekening gerekonsilieer met die totaal van die bankstaat.



Aktiwiteit 3.16

Werk deur die voorbeelde in Hoofstuk 14, paragraaf 14.4.2 op bl. 399-410.

3.9.4 Die imprest stelsel vir kleinkas

Die imprest stelsel is ŉ rekeningkundige stelsel waar kleingeld uit die kleinkas betaal en later

weer aangevul word. Kleinkas is klein bedrae kontant wat op die sakeperseel gehou word vir

onvoorsiene klein uitgawes. Kleinkas is ŉ bedryfsbate. Die imprest stelsel werk soos volg: ŉ

vaste bedrag kontant word geallokeer aan die kleinkas en word apart verantwoord in die

algemene grootboek.

Alle kontantuitreikings vanuit die kleinkas moet gedokumenteer word op ŉ kwitansie.

Gereelde rekonsiliasies moet gedoen word tussen die bedrag in die algemene grootboek en

die fisiese kontant soos in die kleinkas.

Die joernaalinskrywing vir uitreikings vanuit die kleinkas:

Dt: Uitgawe Rxxx

Kt: Kleinkas Rxxx

Die kleinkas word gereeld aangevul vanuit die besigheidsbankrekening om te verseker die

kleinkas se sluitingsbalans keer terug na die oorspronklike vaste bedrag geallokeer.

Die joernaalinskrywing vir die aanvulling van die los kontantbedrag in die kleinkas:

Dt: Kleinkas Rxxx

Kt: Bank Rxxx

Byvoorbeeld: Indien die kleinkas ŉ vaste bedrag van R1 000 aan die begin van die maand

het en R900 kontant is gedurende die maand uit die kleinkas spandeer, sal R900 weer

teruggesit word in die kleinkas teen die einde van die maand om die vaste bedrag los

kontant weer terug te bring na R1 000 – dit word genoem die imprest stelsel vir kleinkas.

(Accountingtools, 2014.)

3.10 Bedryfs- en niebedryfslaste


Hoofstuk 16, paragraaf 16.4 (bl. 431-435)



3.10.1 Definisie van las

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, Hoofstuk 15, paragraaf 15.1 (bl. 416), Hoofstuk 16,

paragraaf 16.4 (bl. 431-432)

Verwys na Studie-eenheid 1, paragraaf 1.10.2 in hierdie gids vir die definisie van ŉ las.

Sekere laste val ook binne die definisie van ŉ finansiële instrument, naamlik ŉ finansiële las,

aangesien daar ŉ kontraktuele verpligting is om kontant of ŉ ander finansiële bate aan ŉ

ander onderneming te lewer.

3.10.2 Klassifikasie van laste


Verwys ook weer na Studie-eenheid 2, paragraaf 2.7.2 vir die klassifikasie van bates en

laste en ŉ algemene bespreking van bedryfs- en niebedryfslaste.

3.10.3 Niebedryfslaste

Bestudeer handboek: Hoofstuk 16, paragraaf 16.4 (bl. 431-435)

Die volgende is belangrik aspekte rakende niebedryfslaste:

� Koste van finansiering

Koste van finansiering word na verwys as rente-uitgawe. Die nominale rentekoers is die

rente op die nominale of gesigwaarde van die finansiële instrument. Die effektiewe

rentekoers is die rentekoers wat gebruik word in ŉ huidige waardeberekening om

toekomstige waarde te verdiskonteer na die huidige waarde.

� Die terme van terugbetaling

Indien die lening oor meer as twaalf maande terugbetaal word, word dit geklassifiseer as ŉ

niebedryfslas. Elke paaiement bestaan uit ŉ rente- en kapitaalkomponent en met elke

paaiement verander die rentekomponent.

� Sekuriteit

Dit is die sessie/oordrag van regte, of die verpand van ŉ bate ten gunste van die uitlener.

3.10.4 Bedryfslaste




Verwys ook weer na Studie-eenheid 2, paragraaf 2.7.2 in hierdie gids vir die klassifikasie

van bates en laste vir ’n bespreking van bedryfs- en niebedryfslaste.

� Verskaffers se gerekonsilieerde state

Elke maand stuur verskaffers ŉ staat, wat die maand se transaksies en balans verskuldig

aandui, aan sy kliënte. Die staat moet eers nagegaan word alvorens betaling gemaak word.

Indien daar verskille is, moet ŉ gerekonsilieerde staat opgestel word.

� Die rekonsiliëringsprosedures

Stappe om ŉ gerekonsilieerde staat op te stel:

Stap �: Identifiseer alle foute en weglatings in die rekords van verslagdoeningsonderneming

en maak joernaalaanpassings waar nodig.

Stap �: Identifiseer alle foute en weglatings op die verskaffers se staat. Kommunikeer

verskille aan die verskaffer op ŉ betalingsadvies (remittance advice).

Aktiwiteit 3.17


3.10.5 Die uitreiking en aflossing van aandele en skuldbriewe

Indien aandele en skuldbriewe aangekoop word, is dit ŉ finansiële bate. As aandele en

skuldbriewe uitgereik word, is dit ŉ finansiële las.

Alle finansiële instrumente word aanvanklik gemeet teen billike waarde. Finansiële laste

kan later gemeet word teen geamortiseerde koste of billike waarde deur wins en verlies

(billike waarde deur wins of verlies beteken jy verantwoord die billike waarde aanpassing in

die staat van wins en verlies en nie die staat van omvattende inkomste nie). Die

klassifikasie van finansiële laste word in die tabel hieronder uiteengesit:

Finansiële laste gemeet teen

geamortiseerde koste

Finansiële laste gemeet teen billike

waarde deur wins of verlies

Laste word nie gehou vir handel nie. Laste gehou vir handel.

Nie aangewys (designated) om gemeet te

word teen billike waarde deur wins en

verlies nie.

Aangewys (designated) om gemeet te

word teen billike waarde deur wins en

verlies.

Tabel 3.9: Klassifikasie van finansiële laste

(Outeur, 2015)



Transaksiekoste word gekapitaliseer as die finansiële instrument teen geamortiseerde koste

gemeet word en as ŉ uitgawe verantwoord indien die finansiële instrument teen billike

waarde deur wins en verlies gemeet word (Von Well et al. 2014: 403).

Die volgende joernaalinskrywings word gemaak op aanvanklike erkenning van finansiële

laste:

Skuldbriewe gemeet teen geamortiseerde

koste

Skuldbriewe gemeet teen billike waarde

deur wins en verlies

Transaksiekoste gekapitaliseer Transaksiekoste is ŉ uitgawe

Dt: Bank Rxxx

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las Rxxx

Uitreik van skuldbriewe

Dt: Skuldbriewe – Finansiële las Rxxx

Kt: Bank Rxxx

Transaksiekoste op uitreik van skuldbriewe

gekapitaliseer

Dt: Bank Rxxx

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las Rxxx


Dt: Transaksiekoste – uitgawe Rxxx

Kt: Bank Rxxx

Transaksiekoste op uitreik van skuldbriewe

is ŉ uitgawe

Tabel 3.10: Joernale vir die aanvanklike erkenning van ‘n finansiële las

(Outeur, 2015)

Voorbeeld 3.1

Finansiële las gemeet teen geamortiseerde koste

A Beperk reik 400 000 skuldbriewe met ’n kosprys van R6 per skuldbrief uit op 1 Januarie

2015 teen ŉ afslag van R1 per skuldbrief. Rente is betaalbaar jaarliks agteruit bereken teen

ŉ koeponkoers van 10%. Die skuldbriewe kan na vier jaar afgelos word teen R7.10 per

skuldbrief. Die effektiewe rentekoers is 17.884%.

1 Januarie 2015:

Dt: Bank [400 000 x (R6-R1)] R2 000 000

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las R2 000 000




31 Desember 2015

Dt: Rente-uitgawe (R2 000 000 x 17.884%) R357 680*

Kt: Bank (400 000 x R6 x 10%) R240 000

Kt: Skuldbrief – Finansiële las (balanserende syfer) R117 680

Erkenning van rente-uitgawe vir die jaar en hermeting van finansiële las op jaareinde

31 Desember 2016

Dt: Rente-uitgawe [(R2 000 000 + R357 680* – R240 000) x 17.884%] R378 726

Kt: Bank (400 000 x R6 x 10%) R240 000

Kt: Skuldbrief – Finansiële las (balanserende syfer) R138 725

Erkenning van rente-uitgawe vir die jaar en hermeting van finansiële las op jaareinde

Let wel: Rente-uitgawe word altyd teen die effektiewe rentekoers, en bank teen die

koeponkoers gemeet.

Voorbeeld 3.2

Finansiële las gemeet teen billike waarde deur wins en verlies

A Beperk reik 100 000 rente vrye skuldbriewe met ‘n kosprys van R2 per skuldbrief uit op 1

Januarie 2015. Op 31 Desember 2015 is die billike waarde van die skuldbriewe R300 000.

Transaksiekoste beloop R1 000. A Beperk kies om die skuldbriewe te meet teen billike

waarde deur wins en verlies.

1 Januarie 2015

Dt: Bank (100 000 x R2) R200 000

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las R200 000


Dt: Transaksiekoste – uitgawe R1 000

Kt: Bank R1 000

Transaksiekoste op uitreik van skuldbriewe is ŉ uitgawe

31 Desember 2015

Dt: Billike waarde aanpassing (W/V) (R300 000 – R200 000) R100 000

Kt: Skuldbriewe – Finansiële las R100 000



Hermeting van die finansiële las teen billike waarde op jaareinde

3.11 Samevatting

Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik gemeet teen kosprys. Kosprys sluit

invoerbelasting, nie-terugeisbare belasting en ander kostes in wat direk verband hou om die

bate in die plek en toestand te kry wat nodig is vir die doel waarvoor die bestuur dit wil

gebruik. Die gebruik van ŉ item van eiendom, aanleg en toerusting verteenwoordig ŉ

verbruik van die voordele inherent aan ŉ bate. Dit is ŉ uitgawe, naamlik

waardevermindering. Die nuttige lewensduur en reswaarde van elke item van eiendom,

aanleg en toerusting moet jaarliks hersien word, en indien dit wesenlik anders as

oorspronklike raming is, moet die waardevermindering vir die huidige en toekomstige

periodes hersien word. Na erkenning kan vaste bates met behulp van twee verskillende

modelle gemeet word, naamlik die kostemodel of die herwaardasiemodel. IAS 16 en IAS 36,

genaamd “Waardedaling van bates”, verhoed dat bates nie oorstateer word nie.

Waardedalingsverlies = Drabedrag minus verhaalbare bedrag.

IAS 2 definieer voorraad as ŉ bate wat gehou word vir verkoop in die gewone verloop van

besigheid of materiale en ander goedere wat gebruik word in die besigheidsproses. Koste

van verkope sluit in aankoopkoste plus ander kostes aangegaan om die voorraad in die plek

en toestand te bring waar dit gebruik gaan word. Daar is drie verskillende kosteformules wat

voorraadbeweging meet, naamlik spesifieke-identifikasie-metode, EIEU en geweegde-

gemiddeld-metode. Voorraad moet gemeet word teen die laagste van kosprys en netto

realiseerbare waarde.

Rekeninge ontvangbaar is ŉ bate sowel as ŉ finansiële instrument – ŉ finansiële bate,

aangesien dit ŉ kontraktuele reg om kontant of ŉ ander finansiële bate van ŉ ander

onderneming te ontvang, insluit. ŉ Beraming moet gemaak word aan die einde van elke

finansiële periode oor die bedrag wat waarskynlik nie ontvang gaan word vanaf kliënte nie.

Daar word na hierdie beraming verwys as ŉ toelating vir slegte skuld.

Die doel van ŉ bankrekonsiliasie is om die verskille in die balans in die bankstaat en

algemene grootboek te verduidelik.

3.12 Selfevaluering

Voltooi die eksamenvoorbeelde aan die einde van die hoofstukke soos hieronder aangedui:

1) Eiendom, aanleg en toerusting

Doen die eksamenvoorbeelde in Hoofstuk 11 (bl. 331-337)



Hersien weer paragraaf 3.6.5 in hierdie studie-eenheid (Verkoop van vaste bates).

Onthou: Installasie- en vervoerkostes is kostes wat direk verband hou met die aankoop

van vaste bates en moet dus ook gekapitaliseer word.

Baie belangrik: Waardevermindering moet tydsverloop in ag neem. Dus, as ŉ bate

gedurende die finansiële jaar aangekoop of verkoop is, moet waardevermindering slegs

vir ŉ gedeelte van die jaar bereken word.

Wanneer jy Eksamenvoorbeeld 1 (bl. 331 in die handboek) aanpak, onthou dat grond

nie gedepresieer word nie. Dus moet die kosprys van geboue alleen bereken word vóór

jy waardevermindering bereken. Dag-tot-dag-herstelwerk en onderhoud, byvoorbeeld

40 000 km diens, is ŉ uitgawe. Nuwe bande vir die motor kan wel gekapitaliseer word

(bate – nie uitgawe nie).

Voordat jy Eksamenvoorbeeld 2 (bl. 334 in die handboek) aanpak, werk eers weer deur

paragraaf 3.6.6 in hierdie studie-eenheid (Meting na erkenning). Let op die waardevolle

inligting wat aangebied word met die staat van finansiële posisie – alle berekeninge word

duidelik aangedui.

2) Voorraad

Doen die eksamenvoorbeeld in Hoofstuk 12 (bl. 368-370)

Indien kontantverkope nie verantwoord was nie, en geld gesteel is, kan die korrekte

inskrywing nie ŉ debiet na die bank wees nie, aangesien kontant nie ontvang is nie. ’n

Uitgawerekening moet dan gedebiteer word. Verkope kan wel gekrediteer word,

aangesien dit ŉ wettige verkoopstransaksie was, alhoewel geld nie ontvang is nie. Werk

eers weer deur paragraaf 3.7.3 in hierdie studie-eenheid (Voorraadtekort), voordat jy

deel (b) van die vraag aandurf. Onthou, inwaartse vervoerkoste is deel van koste van

voorraad (kapitaliseer) en uitwaartse vervoerkoste is ŉ uitgawe.

3) Rekeninge ontvangbaar


Verkope sal die balanserende syfer wees as die T-rekening van rekeninge ontvangbaar

opgetrek word. Die balans wat jy sien in die staat van finansiële posisie vir rekeninge

ontvangbaar is nadat toelating vir slegte skuld afgetrek is, dus moet jy dit terugtel om die

korrekte openings- en sluitingsbalanse vir rekeninge ontvangbaar te bereken.

4) Kontant en bank


Werk eers weer deur paragraaf 3.9.3 in hierdie studie-eenheid (Prosedure om ŉ


Bladsy 100 Studie-eenheid 3: Die voorbereiding van rekeninge vir ŉ

onderneming

bankrekonsiliasie voor te berei) voordat jy die vraag aandurf. Onthou, ŉ debietbalans

volgens die bankstaat beteken die bankrekening volgens die algemene grootboek het ŉ

krediet-/oortrokke balans. As die bank ŉ bedrag foutiewelik gedebiteer het, beteken dit

hulle het die bedrag afgetrek van die balans, en dus moet dit teruggetel word om die fout

reg te stel. Onthou ook foute gemaak deur die bank word getoon op die

bankrekonsiliasie. Foute gemaak deur die onderneming word reggestel in die grootboek

voordat die bankrekonsiliasie voorberei word. In dié vraag word die balans van die

bankrekening nie gegee nie, en moet die balans van die bankstaat gebruik word en

teruggewerk word na die balans van die bankrekening deur al die gerekonsilieerde items

sowel as items wat in bankstaat, maar nie KOJ of KBJ nie, te verantwoord.

5) Bedryfs- en niebedryfsbates


Werk eers weer deur paragraaf 3.10.4 in hierdie studie-eenheid (Prosedure om ŉ

verskaffersrekonsiliasie voor te berei), alvorens die vraag aangedurf word.

Belangrik:

Moenie met Studie-eenheid 4 begin voordat jy Studie-eenheid 1 tot 3 ten volle verstaan nie.

Indien daar enige begrippe is wat vir jou onduidelik is, kontak jou dosent om te verseker dat

jy die nodige grondslag bekom om die res van die handboek te kan baasraak.


Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde Bladsy 101

STUDIE-EENHEID 4: DIVERSE ASPEKTE VAN REKENINGKUNDE


Kennis en begrip



• Rekeningkundige kodes en hul gebruike


• Ontleding van finansiële state

• Die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords

Vaardighede


• die doel van rekeningkundige kodes te verduidelik en ŉ eenvoudige voorbeeld te

illustreer;

• die staat van kontantvloei voor te berei;

• finansiële state te ontleed en te vertolk; en

• rekeningkundige state voor te berei vanaf onvolledige rekords.



Juta.


bestudeer:

Afdeling 6




Afdeling 5, Hoofstuk 17-19 in die handboek, is nie voorgeskryf vir hierdie vak nie.


Bladsy 102 Studie-eenheid 4: Diverse aspekte van rekeningkunde


International Financial Reporting Standards. 2013. A Guide through IFRS: IFRS Foundation:

London. International Accounting Standard (IAS) 7 (2013:645) (Hierdie bron is goed vir

verdere inligting oor IAS 7, Statements of cash flows)




Bedryfseffektiwiteit Meet bestuur se vermoë om verkope te genereer en kostes te

beheer (Businessdictonairy, 2014).

Bedryfsuitgawes Verwys na uitgawes wat nie direk verband hou met die produksie

van goedere en dienste nie. Word ook na verwys as verkoops-,

algemene en administratiewe uitgawes. Die uitgawes wat

geklassifiseer word onder bedryfsuitgawes, sluit alle kostes in

wat verband hou met die daaglikse bedrywighede in die

onderneming, byvoorbeeld depresiasie, skryfbehoeftes,

versekering, telefoon, huuruitgawe, onthaal, ens.

(Accountingtools, 2014)

Finansiële

verhoudings

Finansiële verhoudings beteken om een syfer uit te druk ten

opsigte van ŉ ander, met ander woorde dit dui op die verhouding

tussen verskeie syfers wat voorkom in die finansiële state


Kapitaalstruktuur Die kapitaalstruktuur van ŉ onderneming verwys na hoe die

onderneming sy bedrywighede en groei finansier deur gebruik te

maak van verskillende bronne van finansiering (Investopedia,

2014).

Kontant ekwivalente

Korttermyn, baie likiede beleggings wat enige tyd in kontant

omskep kan word. Het ŉ korttermynverloop van minder as drie

maande vanaf verkryging.

Likiditeit Die vermoë van ŉ onderneming om sy korttermynverpligtinge te

betaal soos dit betaalbaar word (Accountingtools, 2014).

Nie-kontant items Items in die staat van omvattende inkomste wat nie ŉ



kontantvloei effek het nie. Voorbeelde: waardevermindering,

waardedaling, amortisasie, wins of verlies met verkoop van vaste

bates en afskryf van slegte skuld.

Solvensie Die vermoë van ŉ onderneming om sy langtermynverpligtinge na

te kom (Investopedia, 2014).

Vaste bates ŉ Vate bate is ŉ bate item wat ŉ nuttige lewensduur van langer

as een finansiële periode het en wat die onderneming se

minimum kapitalisasie limiet oorskry. Die bate word nie

aangekoop met die doel vir dadelik herverkoop nie, maar eerder

vir produksie en gebruik in die onderneming. Vaste bates word

ook na verwys as eiendom, aanleg en toerusting


Voorkeurdividende ŉ Dividend wat oploop en betaal word gebaseer op die

voorkeuraandele van ŉ onderneming. Indien die onderneming

nie die dividend kan betaal nie, kry dié dividend voorkeur bo die

eise van gewone aandeelhouers (Investopedia, 2014).

4.5 Inleiding

Dit is algemene gebruik in rekeningkundige stelsels om kodes te gebruik wat na verskaffers,

kliënte, rekeninge en werknemers verwys. Kodes word gebruik omdat dit kort (bondig),

presies en noukeurig is. Kodes help ook met die prosessering van transaksies.

Inligting oor die kontantvloei van ŉ onderneming verskaf besonderhede oor hoe die

onderneming kontant genereer en gebruik. ŉ Onderneming benodig kontant vir hul dag-tot-

dag-bedrywighede, om verpligtinge te betaal en uitkere na beleggers te maak. Die staat van

kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite,

kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite. IAS 7

onderskei tussen twee metodes om die staat van kontantvloei voor te berei, naamlik die

direkte en indirekte metode; eersgenoemde is die aanbevole metode in praktyk.

Die inligting wat in die finansiële state van ŉ onderneming voorkom, is belangrik in die opsig

dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en

vordering van ŉ onderneming. Finansiële verhoudings kan in drie hoofkategorieë verdeel

word, naamlik korttermynlikiditeit, kapitaalstruktuur en langtermynsolvensie, en

bedryfseffektiwiteit en winsgewendheid. Verskeie verhoudings kan bereken en bespreek

word ten einde meer inligting oor die bogenoemde drie hoofkategorieë te bekom. Verskeie



markmaatstawwe word ook bereken om die waarde van die belegging teen die koste van die

belegging op te weeg.

Daar is verskeie redes hoekom die rekeningkundige rekords van ŉ onderneming onvolledig

kan wees. Ten einde onvolledige finansiële state te voltooi, moet al die kennis wat jy in die

vorige drie studie-eenhede ingewin het, toegepas word.

4.6 Rekeningkundige kodes en hul gebruike

4.6.1 Die doel van rekeningkundige kodes

Dit is algemene gebruik in rekeningkundige stelsels om kodes te gebruik wat na verskaffers,

kliënte, rekeninge en werknemers verwys. Kodes word gebruik want dit is kort (bondig),

presies en noukeurig, byvoorbeeld in plaas daarvan om na ŉ voorraaditem te verwys as “50

cm, hoë resolusie LED monitor”, kan ŉ kode aan die voorraaditem gegee word, byvoorbeeld

50HRL. Die kode is makliker en vinniger om te skryf en tik. Die kode kan ook meer presies

wees deur na die verskillende make/vervaardigers van die LED monitors te verwys,

byvoorbeeld as dit ŉ LG monitor is, kan na die item verwys word as 50HRLLG. Kodes help

ook met die prosessering van transaksies. As alle inkomsterekeninge, byvoorbeeld met ŉ

kode 1xxxx begin en uitgawes met kode 2xxx, alle bates met kode 3xxx en alle laste met

kode 4xxxx, sal dit help met die opstel van finansiële state. Die rekenaar “verstaan”,

byvoorbeeld nie dat waardevermindering ŉ uitgawe is nie, maar omdat die rekening met ŉ

kode 2xxxx begin, sal hy dit reg groepeer as ŉ uitgawe (OpenTuition.com. 2014.

http://opentuition.com/fia/ma1/coding-systems/).

4.6.2 Illustreer die gebruik van ŉ eenvoudige kodestelsel

Kodes moet eenvoudig, verstaanbaar, kort, presies en noukeurig wees. Dit moet ook

moontlik wees om ŉ kode uit te brei. Daar is verskillende metodes van kodering, maar die

mees algemene vorm van kodering is hiërargiese kodes.

Byvoorbeeld:

1xxxx = inkomstes

2xxxx = uitgawes

3xxxx = bates

4xxxx = laste

Die kode kan verder uitgebrei word, byvoorbeeld die kode van masjiene se kosterekening

kan soos volg wees:



3 1 1 2

1xxxx = inkomstes

2xxxx = uitgawes

3xxxx = bates

4xxxx = laste

1 = niebedryfsbate

2 = bedryfsbate

1 = kosprys

2 = opgelope

waardevermindering

1 = eiendom

2 = masjiene

3 = kantoortoerusting

4 = motorvoertuie

(OpenTuition.com. 2014. http://opentuition.com/fia/ma1/coding-systems/)

4.7 Staat van kontantvloei

4.7.1 Die belangrikheid van kontantvloei-inligting


Inligting oor die kontantvloei van ŉ onderneming verskaf besonderhede oor hoe die

onderneming kontant genereer en gebruik. ŉ Onderneming benodig kontant vir hul dag-tot-

dag-bedrywighede, om verpligtinge te betaal en uitkere na beleggers te maak.

Openbaarmaking van beide die kontantbasisgrondslag-inligting (in die staat van

kontantvloei) en toevallingsgrondslag-inligting (in die staat van finansiële posisie, staat van

omvattende inkomste en staat van veranderinge in ekwiteit) verskaf aan die gebruikers van

die finansiële state ŉ geheelbeeld van die onderneming.

4.7.2 Die betekenis van kontantvloei


Die staat van kontantvloei word in IAS 7 van IFRS bespreek. Kontantvloei word in IAS 7

gedefinieer as die invloei en uitvloei van kontant en kontantekwivalente. Kontant verwys na

kontant op hande (fisiese note en munte op hande of in ŉ bankrekening), sowel as

aanvraagdeposito’s (demand deposits).

4.7.3 Die klassifikasie van kontantvloei


Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, soos opgesom in die

onderstaande figuur:



Figuur 4.1: Drie hoofkategorieë van die staat van kontantvloei

(Outeur, 2015)

� Bedryfsaktiwiteite

Bedryfsaktiwiteite bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende aktiwiteite van die

onderneming, naamlik die transaksies wat in ag geneem word om wins of verlies vir die

periode te bereken. Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite dui aan of die onderneming voldoende

kontant genereer om lenings terug te betaal, om die bedrywighede van die onderneming

voort te sit, dividend te betaal en nuwe beleggings te maak, sonder om van eksterne

finansiering gebruik te maak.

Voorbeelde van kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite sluit die volgende in:

• Kontant ontvang met die verkope van goedere en lewering van dienste.

• Kontant ontvang uit kommissie en ander inkomste, byvoorbeeld rente-inkomste en

dividendinkomste.

• Kontant betaal aan verskaffers van goedere en dienste.

• Kontant betaal aan werknemers.

• Kontant betaal aan of ontvang van die Suid-Afrikaanse Inkomstediens (SAID).

� Beleggingsaktiwiteite

Beleggingsaktiwiteite verwys na die aankope en verkope van langtermynbates.

•Bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende

aktiwiteite van die onderneming, soos kontant

ontvang met verkope en lewering van dienste en

kontant betaal aan verskaffers vir die aankope van

goedere en dienste.

Kontantvloei uit

bedryfsaktiwiteite

•Verwys na die kontantaankope en kontantverkope

van langtermynbates.

Kontantvloei uit

beleggingsaktiwiteite

•Bestaan uit kontantvloei van of aan die eienaars en

uitleners, byvoorbeeld kontantbydraes deur 'n

eienaar en kontantbetalings van langtermynlaste.

Kontantvloei uit

finansieringsaktiwiteite



Voorbeelde van kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite sluit die volgende in:

• Kontant betaal met die aankoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates

en ander langtermynbates.

• Kontant ontvang met die verkoop van eiendom, aanleg of toerusting, ontasbare bates

en ander langtermynbates.

• Kontant betaal met die aankoop van aandele of skuldbriewe van ŉ ander

onderneming.

• Kontant ontvang met die verkoop van aandele of skuldbriewe van ŉ ander

onderneming.

Gewoonlik word onderskei tussen die toename van eiendom, aanleg of toerusting wat

verband hou met die onderhoud van bates en die toename van eiendom, aanleg of

toerusting wat verband hou met die uitbreiding van bedrywighede.

� Finansieringsaktiwiteite

Finansieringsaktiwiteite hou verband met die twee vorme van finansiering in ŉ onderneming,

naamlik ekwiteit en lenings.

Voorbeelde van kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite sluit die volgende in:

• Kontant ontvang met die toename van ekwiteit, deur die uitreiking van aandele.

• Kontantuitreikings aan eienaars, deur dividende betaal (let wel, vir hierdie kursus,

GFA105, word uitreikings geklassifiseer as bedryfsaktiwiteite).

• Kontant ontvang van langtermynfinansiering.

• Kontantterugbetalings van skuld.

� Die klassifikasie van spesifieke items

• Wins of verlies met die verkoop van eiendom, aanleg en toerusting

Kontant ontvang (let wel, die opbrengs, nie die wins nie) word ingesluit in

beleggingsaktiwiteite.

• Rente en dividende

o Rente/dividende betaal = Bedryfs- of finansieringsaktiwiteite

o Rente/dividende ontvang = Bedryfs- of beleggingsaktiwiteite

Al dié bogenoemde spesifieke items sal in hierdie kursus, GFA105, as

bedryfsaktiwiteite geklassifiseer word.

• Belasting

Kontant betaal of ontvang (let wel, nie die uitgawe volgens die staat van omvattende

inkomste nie), word ingesluit in bedryfsaktiwiteite.



4.7.4 Die voorbereiding van die staat van kontantvloei

Bestudeer handboek: Kolitz, 2015, hoofstuk 20, paragraaf 20.4 (bladsy 551-574)

Die volgende inligting is nodig om die staat van kontantvloei op te stel:

• Die huidige en vorige jaar se staat van finansiële posisie

• Die huidige jaar se staat van omvattende inkomste

• Die huidige staat van verandering in ekwiteit

• Enige addisionele inligting

Dit is belangrik dat jy die formaat van die staat van kontantvloei baie goed ken. IAS 7

onderskei tussen twee metodes om die staat van kontantvloei voor te berei, naamlik die

direkte en indirekte metode. Beide metodes word in die handboek en die begeleidingsgids

bespreek, alhoewel die direkte metode die aanbevole metode in die praktyk is. Let wel, slegs

die kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite word verskillend bereken en geopenbaar in die twee

metodes. Daar word aanbeveel dat jy T-rekeninge gebruik om kontant betaal en ontvang te

bereken. Dit is gewoonlik die balanserende syfer in die T-rekening wat geopenbaar word in

die staat van kontantvloei.

� Voorbereiding van die kontantvloei-uit-bedryfsaktiwiteite-afdeling

• Direkte metode

Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit

bedryfsaktiwiteite te bereken volgens die direkte metode:

Kontant ontvang vanaf kliënte (Nota �)

Minus: Kontant betaal aan verskaffers en werknemers (Nota �)

= Kontant gegenereer uit bedrywighede

Plus of minus: Kontanteffek van niekontantitems, dividende en belasting (Nota �)

= Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

Nota �: Kontant ontvang vanaf kliënte word soos volg bereken:

Rekeninge ontvangbaar openingsbalans + Verkope – Rekeninge ontvangbaar

sluitingsbalans.

Die berekening kan ook in ŉ T-rekening formaat gedoen word:



Rekeninge ontvangbaar

Openingsbalans per SFP xxx Bank Balanserende

syfer

xxx

Verkope per SOI xxx Sluitingsbalans per SFP xxx

xxx xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant ontvang vanaf kliënte

wees, en sal na die staat van kontantvloei oorgedra word.

Let wel:

SFP = Staat van finansiële posisie

SOI = Staat van omvattende inkomste

SVE = Staat van veranderinge in ekwiteit

Nota �: Kontant betaal aan verskaffers en werknemers word in vier stappe

bereken, naamlik:

Stap 1: Bereken aankope (indien nie gegee word nie). Aankope word soos volg

bereken: Koste van verkope – Openingsvoorraad + Sluitingsvoorraad.

Aankope kan ook in ŉ T-rekening formaat bereken word as die balanserende syfer in

die voorraad T-rekening:

Voorraad

Openingsbalans per SFP xxx Koste van verkope per SOI xxx

Aankope Balanserende

syfer

xxx Sluitingsbalans per SFP xxx

xxx xxx

Stap 2: Kontant betaal aan verskaffers word soos volg bereken: Rekeninge

betaalbaar openingsbalans + Aankope (bereken in Stap 1) – Rekeninge betaalbaar

sluitingsbalans.

Kontant betaal aan verskaffers kan ook in ŉ T-rekening formaat bereken word as die

balanserende syfer in die rekeninge betaalbaar T-rekening:



Rekeninge betaalbaar

Bank Balanserende

syfer

xxx Openingsbalans per SFP xxx

Sluitingsbalans per SFP xxx Aankope Soos bereken

in Stap 1

xxx

xxx xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant betaal aan verskaffers

wees, en word in Stap 4 by die kontant betaal aan werknemers en ander

bedryfsuitgawes getel en die totaal word oorgedra as een bedrag na die staat van

kontantvloei.

Stap 3: Bereken kontant betaal aan werknemers en ander bedryfsuitgawes soos

volg: Laste se openingsbalans + uitgawe volgens die staat van omvattende inkomste

– las se sluitingsbalans, OF Bate se sluitingsbalans + uitgawe volgens die staat van

omvattende inkomste – bate se openingsbalans.

Stap 4: Tel Stap 2 (kontant betaal aan verskaffers) en Stap 3 (kontant betaal aan

werknemers en ander bedryfsuitgawes) bymekaar en dra die totaal oor na die staat

van kontantvloei.

Nota �: Kontanteffek van niekontantitems, dividende en belasting:

Rente, dividende en belasting ontvang, of betaal, kan ook in ŉ T-rekening formaat

bereken word as die balanserende syfer in die onderskeie T-rekeninge:

Rente ontvangbaar of dividende ontvangbaar

Openingsbalans per SFP xxx Bank Balanserende

syfer

xxx

Rente-inkomste/

dividendinkomste

per SOI xxx Sluitingsbalans per SFP xxx

xxx xxx

Rente betaalbaar of dividende betaalbaar

Bank Balanserende

syfer


Sluitingsbalans per SFP xxx Rente uitgawe/

dividende betaal

per SOI

per SVE

xxx



xxx xxx

Belasting betaalbaar

Bank Balanserende

syfer


Sluitingsbalans per SFP xxx Belasting uitgawe per SOI xxx

xxx xxx

Die balanserende syfer in die T-rekening moet die kontant ontvang van of betaal aan

SAID wees, en sal na die staat van kontantvloei oorgedra word.

• Indirekte metode

Die volgende formaat moet toegepas word om netto kontantvloei uit

bedryfsaktiwiteite te bereken volgens die indirekte metode:

Wins voor belasting

± Niekontantitems (byvoorbeeld waardevermindering, wins of verlies met verkoop

van vaste bates � let wel, niekontantuitgawes moet teruggetel word en

niekontantinkomste moet afgetrek word)

± Niebedryfsitems (rente-inkomste, dividendinkomste, rente-uitgawe en

belastinguitgawe ingesluit in wins voor belasting � let wel, die uitgawes moet

teruggetel word en inkomste moet afgetrek word)

= Bedryfskontantvloei voor bedryfskapitaalbewegings

± Bedryfskapitaalbewegings (Nota �)

= Kontant gegenereer uit bedrywighede

± Kontanteffek van niebedryfsitems, dividende en belasting (tel rente-inkomste

ontvang en dividendinkomste ontvang terug en trek rente betaal, dividende betaal en

belasting betaal af. Let wel, die kontantvloei-effek moet afgetrek of teruggetel word,

nie die bedrae soos per die staat van omvattende inkomste nie)

= Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

Nota �: Bedryfskapitaalbewegings

Bedryfskapitaalbewegings verwys na die beweging in rekeninge ontvangbaar,

rekeninge betaalbaar en voorraad. Ten einde die beweging te bereken, vergelyk die



openingsbalans (met ander woorde die sluitingsbalans van die vorige jaar) met die

huidige jaar se sluitingsbalans.

o Vir rekeninge ontvangbaar en voorraad (bates):

Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit ontvangstes (bank)

was minder as kredietverkope en meer voorraad is aangekoop, en moet die

beweging dus afgetrek word, want dit het ŉ negatiewe effek op die bank en

andersom.

o Vir rekeninge betaalbaar (las):

Indien die balans jaar op jaar toegeneem het, beteken dit jy het meer

aangekoop op skuld as wat jy betaal het, en moet die beweging bygetel word,

want dit het ŉ positiewe effek op die bank en andersom.

Verwys na Diagram 20.8 in Hoofstuk 20 (bl. 563) in die handboek vir ŉ opsomming

van bedryfskapitaalbewegings en hul uitwerking op wins voor belasting.

� Voorbereiding van die kontantvloei uit die beleggingsaktiwiteite-afdeling

Eiendom, aanleg en toerusting

Openingsbalans per SFP xxx Verkope Gegee xxx

Herwaardasie per SOI xxx

Aankope Balanserende

syfer

xxx Sluitingsbalans per SFP xxx

xxx xxx

Let wel: Indien jy gebruik maak van die T-rekening om aankope te bereken, moenie die

kosprys en drabedrag van vaste bates in een T-rekening meng nie. Indien die

openingsbalans en sluitingsbalans die drabedrag is, moet die verkope ook teen drabedrag

gekrediteer word in bogenoemde T-rekening. Onthou om uit te kyk vir ŉ

herwaardasiesurplus in ander omvattende inkomste in die staat van omvattende inkomste.

Indien vaste bates gedurende die finansiële jaar verkoop is, moet die opbrengs met die

verkoop van die vaste bates, en nie die wins of verlies uit die verkoopstransaksie nie, gewys

word as ’n kontanttoename in die kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite-afdeling.

Opbrengs met die verkoop van vaste bates:

Opbrengs met die verkoop van vaste bates word soos volg bereken:



Kosprys van bate – Opgelope waardevermindering + Wins met die verkoop van vaste bates

OF

Kosprys van bate – Opgelope waardevermindering – Verlies met die verkoop van vaste

bates

� Voorbereiding van die kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite-afdeling

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite verwys na kontant ontvang van of betaal aan die

eienaars en uitleners; dus moet gefokus word op die ekwiteit en niebedryfslaste-afdeling in

die staat van finansiële posisie. Vergelyk die openingsbalans (met ander woorde die

sluitingsbalans van die vorige jaar) met die huidige jaar se sluitingsbalans. ŉ Toename in die

balans verwys na kontantontvangste en moet bygetel word, ŉ afname in die balans verwys

na kontantbetalings en moet afgetrek word.

� Netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente

Die laaste deel van die staat van kontantvloei is die netto toename of afname in kontant en

kontantekwivalente. Die netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente word

soos volg getoon:

Netto toename/(afname) in kontant en kontantekwivalente xxx

Bankbalans aan die begin van die jaar xxx

Bankbalans aan die einde van die jaar xxx

Die netto toename of afname in kontant en kontantekwivalente verwys na die beweging

tussen die openingsbalans (die sluitingsbalans van die vorige jaar) en sluitingsbalans van

bank volgens die staat van finansiële posisie. Indien die bankbalans jaar op jaar toegeneem

het, is dit ŉ netto toename in kontant en kontantekwivalente en indien die bankbalans jaar

op jaar afgeneem het, is dit ‘n netto afname in kontant en kontantekwivalente. Let wel, die

totaal van kontantvloei uit bedryfs-, beleggings- en finansieringsaktiwiteite moet ook

balanseer na (gelyk wees aan) die netto toename of afname in kontant en

kontantekwivalente.

Dus:

Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite xxx

Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite xxx

Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite xxx

= Netto toename/(afname) in kontant en kontantekwivalente xxx



Aktiwiteit 4.1


4.8 Ontleding van finansiële state

4.8.1 Die doel van die ontleding van finansiële state


Finansiële state word voorberei en opgestel hoofsaaklik om te voldoen aan

inligtingsbehoeftes van die gebruikers van hierdie state. Dit is ŉ integrale deel van die

besluitnemingsproses binne sowel as buite die onderneming. Die inligting wat in die

finansiële state van ŉ onderneming voorkom, is belangrik omdat dit gebruik word om

gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ŉ

onderneming.

4.8.2 Eksterne invloede


Wanneer die finansiële state ontleed word, moet eksterne invloede, soos die ekonomiese

resessie, verandering in die industrie en die vraag na ŉ spesifieke produk, in ag geneem

word.

4.8.3 Ontleding van finansiële state


Finansiële verhoudings kan in drie hoofkategorieë verdeel word, naamlik korttermynlikiditeit,

kapitaalstruktuur en langtermynsolvensie, en bedryfseffektiwiteit en winsgewendheid.

Afhangende van die tipe gebruiker se behoefte, sal gefokus word op een van die

bogenoemde hoofkategorieë.

Gebruiker Inligtingsbehoefte Rede

Potensiële finansierders en

verskaffers

Korttermynlikiditeit Korttermynskuld sal

vereffen kan word

Potensiële beleggers Langtermynsolvensie Opbrengs op belegging,

groei in waarde van



belegging

Bestuur en beleggers Bedryfseffektiwiteit en

winsgewendheid

Om die prestasie van

onderneming te meet

Tabel 4.2: Tipe beleggers en hul inligtingsbehoeftes

(Outeur, 2015)

� Gewone grootte finansiële state

Gewone grootte finansiële state verwys na finansiële state wat voorberei en uitgedruk word

as ŉ persentasie, in plaas van werklike bedrae, byvoorbeeld in die staat van omvattende

inkomste sal verkope uitgedruk word as 100% en alle ander items sal gewys word as ŉ

persentasie van verkope. In die staat van finansiële posisie sal totale bates gelyk wees aan

100% en ekwiteit en laste saam ook gelyk wees aan 100% en alle individuele bates, laste en

ekwiteit sal bydra om die totaal van 100% te kry. Gewone grootte finansiële state dui die

verhouding tussen verskeie komponente in die finansiële state eenvoudig aan en is handig

om verskillende ondernemings met mekaar te vergelyk, of om ŉ tendens-analise van

dieselfde onderneming oor die verloop van tyd waar te neem. Verwys na Hoofstuk 21,

paragraaf 21.3.1 (bl. 582-583 in die handboek) vir ŉ voorbeeld van gewone grootte

finansiële state uitgedruk as ŉ persentasie.

� Vergelykende finansiële state

Vergelykende finansiële state verwys na die vergelyking tussen die finansiële inligting van

twee of meer jare. Die verskille tussen die opeenvolgende jare kan uitgedruk word as ŉ

persentasie. Die formule om die persentasiebeweging te bereken is soos volg:

[(Huidige jaar bedrag – Vorige jaar bedrag) ÷ Vorige jaar bedrag] x 100 ÷ 1

4.8.4 Verhoudingsontleding (Ratio analysis)


Finansiële verhoudings is ŉ doeltreffende metode wat gebruik word om finansiële state te

ontleed.

Let wel: Indien die formule verwys na gemiddeld, byvoorbeeld gemiddelde voorraad in die

voorraadomsetsnelheid-verhouding, word gemiddeld soos volg bereken:

(Openingsbalans + Sluitingsbalans) ÷ 2



Sommige verhoudings word uitgedruk as ŉ persentasie, ander in rand of sent, of dae of

aantal kere. Indien ŉ persentasie bereken word, moet die formule gemaal word met

(100 ÷ 1).

� Korttermynlikiditeit

Korttermynlikiditeitsverhoudings meet die korttermynsolvensie of finansiële posisie van die

onderneming. Die likiditeitsverhoudings word gebruik om vas te stel of ŉ onderneming

daartoe in staat is om sy huidige verpligtinge na te kom. Die volgende likiditeitsverhoudings

word algemeen gebruik:

• Bedryfskapitaalverhouding

Die bedryfskapitaalverhouding word bereken om vas te stel hoe likied ŉ onderneming

is, met ander woorde of die onderneming daartoe in staat is om sy

korttermynverpligtinge na te kom. Die formule wat gebruik word om die

bedryfskapitaalverhouding te bereken, is soos volg:

Bedryfskapitaalverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste

• Vuurproefverhouding

Die vuurproefverhouding word gebruik om vas te stel of ŉ onderneming daartoe in

staat is om sy korttermynverpligtinge na te kom. Hierdie verhouding neem slegs die

gedeelte van bedryfsbates in ag neem wat onmiddellik in kontant omskep kan word,

voorraad uitgesluit. Die vuurproefverhouding gee ŉ aanduiding van hoeveel daar van

ŉ onderneming se bedryfslaste (korttermynskulde) vereffen kan word deur van die

bedryfsbates op baie kort kennisgewing te verkoop. Die volgende formule word

gebruik om die vuurproefverhouding te bereken:

Vuurproefverhouding = Likiede bates* ÷ Bedryfslaste

(*Likiede bates = Bedryfsbates – voorraad – vooruitbetaalde uitgawes)

• Voorraadomsetsnelheidsverhouding

Elke onderneming moet ŉ sekere vlak van voorraad handhaaf om te kan handel dryf.

Die hoeveelheid voorraadvlakke wat gehandhaaf word, moenie te hoog of te laag

wees nie. Die voorraadomsetsnelheidsverhouding meet die spoed waarmee ŉ

onderneming sy voorraad omskakel in verkope. Hoë voorraadvlakke mag ŉ

aanduiding wees van die effektiwiteit van die bestuur van ŉ onderneming, aangesien

groot hoeveelhede voorraad vinniger omgeskakel word in verkope, terwyl laer

voorraadvlakke weer mag dui op oneffektiewe bestuur, aangesien dit langer neem vir

die onderneming om voorraad om te skakel in verkope. Hou egter in gedagte dat lae



voorraadvlakke nie noodwendig beteken dat die bestuur van ŉ onderneming

oneffektief is nie; daar is ander aspekte wat ook ŉ rol kan speel. ŉ Hoë

voorraadomsetsnelheid word geassosieer met hoë verkope, terwyl ŉ lae

voorraadomsetsnelheid weer geassosieer word met laer verkope. Die volgende

formule word gebruik om die voorraadomsetsnelheid van ŉ onderneming te bereken:

Voorraadomsetsnelheid = Koste van verkope ÷ Gemiddelde voorraad

• Voorraadhouperiode

Dié berekeninge meet die aantal dae in ŉ jaar wat dit sal neem om die gemiddelde

voorraad te verkoop. Met ander woorde, dit meet ook die gemiddelde ouderdom van

voorraad. Die formule word uitgedruk in dae. Die volgende formule word gebruik om

die voorraadhouperiode van ŉ onderneming te bereken:

Voorraadhouperiode = 365 ÷ Voorraadomsetsnelheid

• Debiteure-omsetsnelheid

Debiteure-omsetsnelheid dui op die snelheid waarteen die debiteure van ŉ

onderneming ingevorder word. Die formule wat gebruik word om die debiteure-

omsetsnelheid te bereken, is soos volg:

Debiteure-omsetsnelheid = Netto kredietverkope ÷ Gemiddelde debiteure

• Gemiddelde invorderingstermyn vir debiteure

Die gemiddelde invorderingstermyn verteenwoordig die gemiddelde aantal dae wat ŉ

onderneming moet wag voordat die debiteure omgeskakel word in kontant. Die

formule word uitgedruk in dae. Die formule wat gebruik word om die gemiddelde

invorderingstermyn te bereken, is soos volg:

Gemiddelde invorderingstermyn = 365 ÷ Debiteure-omsetsnelheid

• Krediteure-omsetsnelheid

Die krediteure-omsetsnelheidsformule dui aan die hoeveelheid kere wat die

onderneming sy krediteure gemiddeld in ŉ jaar betaal. Die formule wat gebruik word

om die krediteure-omsetsnelheid te bereken, is soos volg:

Krediteure-omsetsnelheid = Kredietaankope ÷ Gemiddelde handelskrediteure

• Gemiddelde betalingsperiode vir krediteure

Die gemiddelde betalingsperiode vir krediteure verteenwoordig die gemiddelde

aantal dae wat dit die onderneming neem om sy krediteure te betaal. Die formule



word uitgedruk in dae. Die formule wat gebruik word om die gemiddelde

betalingsperiode vir krediteure te bereken, is soos volg:

Gemiddelde betalingsperiode vir krediteure = 365 ÷ krediteure-omsetsnelheid

� Kapitaalstruktuur en langtermynsolvensie

Die mate van skuld in verhouding tot ekwiteit in ŉ onderneming moet vergelyk word. As die

omset van bates groter is as die koste van skuld, is dit voordelig om gebruik te maak van

skuld as finansiering. Daar moet egter ŉ balans wees tussen die risiko van skuld as

finansiering eerder as ekwiteit. Indien die onderneming nie skuld kan terugbetaal nie, loop dit

die risiko om gelikwideer te word. Die term hefboomverhouding verwys na die

kapitaalstruktuur van ŉ onderneming.

• Skuld en ekwiteitsverhoudings

Die langtermynsolvensie- of hefboomverhoudings word gebruik om vas te stel of ŉ

onderneming daartoe in staat sal wees om sy verpligtinge ten opsigte van rentes en

ander langtermynverpligtinge na te kom. Die volgende langtermynsolvensie- of

hefboomverhoudings word algemeen gebruik:

Skuldverhouding = Totale laste ÷ Totale bates

Ekwiteitsverhouding = Totale ekwiteit ÷ Totale bates

Skuld-tot-ekwiteitsverhouding = Totale skuld ÷ Totale ekwiteit

• Rentedekking

Die rentedekking-verhouding meet die onderneming se vermoë om sy rente-uitgawes

te kan betaal. Hoe hoër die verhouding, hoe beter vir beleggers, want dit dui op ŉ

kleiner risiko dat rentepaaiemente nie betaal sal word nie. Die formule wat gebruik

word om die rente dekking te bereken, is soos volg:

Rentedekking = Wins voor belasting en rente-uitgawe ÷ Rente-uitgawe

� Bedryfseffektiwiteit en winsgewendheidsverhoudings

Winsgewendheidsverhoudings meet die resultate van sakebedrywighede binne die

onderneming, asook die algehele effektiwiteit en doeltreffendheid van die onderneming. Die

volgende winsgewendheidsverhoudings word algemeen gebruik:

• Prysverhoging (mark-up) persentasie

Dié verhouding vergelyk die bruto wins (verkope – koste van verkope) met die koste

van goedere. Die formule word uitgedruk as ŉ persentasie. Die formule wat gebruik

word om die prysverhogingspersentasie te bereken, is soos volg:



Prysverhogingspersentasie = (Bruto wins ÷ Koste van verkope) x 100 ÷ 1

• Bruto-winspersentasieverhouding

Die bruto winspersentasie dui die onderneming se vermoë om bruto wins te verdien

uit verkope. Dit dui op die effektiwiteit van bestuur om koste van voorraad en verkope

te beheer. Die formule word uitgedruk as ’n persentasie. Die formule wat gebruik

word om die bruto-winsverhouding te bereken, is soos volg:

Bruto-winsverhouding = (Bruto wins ÷ Netto verkope) x 100 ÷ 1

• Netto-winsverhouding

Die netto-winsverhouding dui op die verhouding tussen die netto wins ná belasting

en die verkope van ŉ onderneming. Hierdie verhouding word uitgedruk as ŉ

persentasie, en word veral gebruik deur die bestuur om die winsgewendheid van ŉ

onderneming te bereken. Die formule word uitgedruk as ŉ persentasie. Die formule

wat gebruik word om die netto-winsverhouding te bereken, is soos volg:

Netto-winsverhouding = (Wins na belasting ÷ Netto Verkope) x 100 ÷ 1

• Totale-bate-omsetsnelheid

Dié verhouding dui aan hoe effektief bates gebruik word om verkope te genereer. Die

formule wat gebruik word om die totale-bate-omsetsnelheid te bereken, is soos volg:

Totale-bate-omsetsnelheid = Verkope ÷ Gemiddelde-totale-bates

• Die opbrengs-op-totale-bates-verhouding (Opbrengs op belegging)

Die opbrengs op totale bates dui die verhouding tussen wins na belasting en die

hulpbronne geïnvesteer in die onderneming aan. Let wel, die wins na belasting word

aangepas vir die na-belasting effek van rente-uitgawe, ten einde die opbrengs op

beleggings, uitgesluit die metode van finansiering, te bereken. Die formule word

uitgedruk as ŉ persentasie. Die formule wat gebruik word om die opbrengs op totale

bates te bereken, is soos volg:

Opbrengs op belegging = [Wins na belasting + Rente-uitgawe x (1 –

belastingkoers) ÷ Gemiddelde totale bates] x 100 ÷ 1

• Opbrengs op ekwiteit

Opbrengs op ekwiteit meet die persentasie van wins na belasting en

voorkeurdividende wat beskikbaar is vir uitreiking aan gewone aandeelhouers.

Hierdie verhouding word gebruik om die beleggers se opbrengste te meet en te



ontleed. Die formule word uitgedruk as ŉ persentasie. Die formule wat gebruik word

om die opbrengs op ekwiteit te bereken, is soos volg:

Opbrengs op ekwiteit = Wins na belasting – Voorkeurdividende ÷ Gemiddelde

gewone ekwiteit x 100 ÷ 1

• Verdienste per aandeel

Verdienste per aandeel meet die wins na belasting en voorkeurdividende wat

beskikbaar is vir uitreiking aan gewone aandeelhouers. Die verhouding word

uitgedruk in rand of sent. Die formule wat gebruik word om die verdienste per

aandeel te bereken, is soos volg:

Verdienste per aandeel = Wins na belasting – Voorkeurdividende ÷ Hoeveelheid

gewone aandele uitgereik

• Dividende per aandeel

Die dividend per aandeel berekening meet die dividende toeskryfbaar/toedeelbaar

(attributable) aan elke gewone aandeelhouer. Die verhouding word uitgedruk in rand

of sent. Die formule wat gebruik word om die dividend per aandeel te bereken, is

soos volg:

Dividend per aandeel = Gewone dividend ÷ Hoeveelheid gewone aandele

uitgereik

� Markmaatstawwe (market measures)

Geeneen van die bogenoemde bedryfseffektiwiteits- en winsgewendheidsverhoudings neem

die bedrag wat beleggers betaal vir die aandele in ag nie. Wanneer beleggingsbesluite

gemaak word, is dit belangrik om die koste van die belegging met die waarde van die

belegging te vergelyk. Indien die aandele genoteer is, kan die prestasie teen die mark

gemeet word. Soos die markprys van ŉ aandeel wissel, sal die verhouding ook wissel. Die

onderstaande verhoudings word dikwels in die finansiële koerante gerapporteer:

• Verdiensteopbrengs

Die verdiensteopbrengs-verhouding meet die verdienste van die onderneming in

verhouding tot die markwaarde. Die formule wat gebruik word om die

verdiensteopbrengs te bereken is soos volg:

Verdiensteopbrengs = Verdienste per aandeel ÷ Gemiddelde markprys per

aandeel x 100 ÷ 1



• Prys-verdienste-verhouding

Dié verhouding vergelyk die markprys per aandeel met die verdienste per aandeel.

Die prys-verdienste-verhouding is die omgekeerde van die verdiensteopbrengs-

verhouding. Die formule wat gebruik word om die prys-verdienste-verhouding te

bereken, is soos volg:

Prys-verdienste-verhouding = Gemiddelde markprys per aandeel aan die einde

van die jaar ÷ Verdienste per aandeel

• Dividendopbrengs

Die dividendopbrengs meet die opbrengs in kontant deur middel van dividende wat

beleggers kan verwag as opbrengs op hul beleggings. Die formule word uitgedruk as

ŉ persentasie. Die formule wat gebruik word om die dividendopbrengs te bereken, is

soos volg:

Dividendopbrengs = (Dividend per aandeel ÷ Huidige markprys per aandeel aan

die einde van die jaar) x 100 ÷ 1

Aktiwiteit 4.2

Gebruik die finansiële inligting van Home Build Ltd. soos gegee in Hoofstuk 21, paragraaf

21.3 (bl. 579-585 in die handboek) en bereken al die bogenoemde verhoudings. ŉ

Opsomming van die antwoorde word aan die einde van Hoofstuk 21, paragraaf 21.4.4

gegee (bl. 601-602).

4.9 Die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords

4.9.1 Omstandighede wat lei tot onvolledige rekords


Daar kan verskeie redes wees hoekom die rekeningkundige rekords van ŉ onderneming

onvolledig is. Verwys na paragraaf 23.1 in die handboek vir voorbeelde van omstandighede

wat lei tot onvolledige rekords. Die Maatskappywet 71 van 2008, artikel 30, vereis dat alle

maatskappye jaarliks finansiële state moet voorberei. Alhoewel ŉ alleeneienaarsaak of

vennootskap nie wetlik verplig word om volledige rekeningkundige rekords te hou nie, is dit

tog noodsaaklik om voldoende rekord te hou van bedrywighede om vas te stel of winste

gemaak word, sodat die nodige inligting aan die SAID deurgegee kan word en om

winsdeling te bereken.



Geen nuwe konsepte word verder in dié hoofstuk behandel nie, en elke moontlike vraag in

die toets of eksamen kan anders lyk. Jy moet eenvoudig net al die kennis wat jy deurentyd in

die vorige vier studie-eenhede ingewin het, toepas om ’n probleem op te los.

4.9.2 Die voorbereiding van finansiële state vanaf onvolledige rekords


Afhangende van die omstandighede sal elke proses vir die voorbereiding van finansiële

state vanaf onvolledige rekords anders wees, alhoewel die volgende basiese beginsels

deurentyd toegepas moet word:

• Berei die staat van finansiële posisie vir die vorige finansiële periode voor, indien nie

gegee is nie.

• Rekonstrueer belangrike hoofareas van prestasie, naamlik kontant- en

kredietverkope, kontant- en kredietaankope, sowel as ander inkomstes en uitgawes.

• Identifiseer enige kapitaalbydrae vanaf eienaars of uitreikings aan eienaars.

• Maak enige verdere aanpassing soos nodig.

• Berei die huidige jaar se finansiële state voor.

4.9.3 Praktiese toepassing


Die voorbeeld van Euro Products Pty (Ltd) in Hoofstuk 23, paragraaf 23.3 is baie omvattend

en moet in besonderhede deurgewerk word. T-rekeninge is baie handig om uitstaande

inligting te bereken. Merk al die inligting duidelik af soos dit ingevul word, sodat jy dit nie

dubbel verantwoord nie.

Verkope word bereken as die balanserende syfer in die rekeninge ontvangbaar T-rekening.

Let wel, kontant ontvang vanaf debiteure moet eers bereken word. Dus moet ŉ

kontantontvangstejoernaal voorberei word. Verwys na paragraaf 2.10.4 in Studie-eenheid 2

(in hierdie gids) waar die kontantontvangstejoernaal bespreek is. Indien ŉ debiteur insolvent

verklaar word, moet die bedrag afgeskryf word as slegte skuld. Verwys na paragraaf 3.8.2 in

Studie-eenheid 3 (in hierdie gids), waar toelae vir slegte skuld en afskryf van slegte skuld

bespreek is. Beautiful Animals se rekening is al vir vyf maande agterstallig. ŉ Toelaag vir

slegte skuld moet geskep word (skuld word nie direk afgeskryf nie).

Aankope word bereken as die balanserende syfer in die rekeninge betaalbaar T-rekening.

Let wel, kontant betaal aan krediteure moet eers bereken word. Dus moet ŉ



kontantbetalingsjoernaal voorberei word. Verwys na paragraaf 2.10.5 in Studie-eenheid 2 (in

hierdie gids) waar die kontantbetalingsjoernaal bespreek is. Die sluitingsbalans volgens die

krediteurerekonsiliasie verg ook sekere aanpassings weens foute gemaak/weglatings deur

die krediteure. Verwys na paragraaf 3.10.4 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids) waar

verskaffersrekonsiliasie bespreek is.

Ingesluit in aankope is geskenke weggegee, wat nie verantwoord was nie. Ten einde die

bedrag van die geskenke te bereken, moet koste van verkope eerstens bereken word.

Indien jy verkope bereken het, kan jy koste van verkope bereken deur die bruto

winspersentasie toe te pas. Let wel, voorraad moet gemeet word teen die laagste van

kosprys of netto realiseerbare waarde en ŉ aanpassing moet nog gemaak word vir die

afskrywing van ŉ netto realiseerbare waarde. Verwys na paragraaf 3.7.5 in Studie-eenheid 3

(in hierdie gids) vir die bespreking van netto realiseerbare waarde.

Waardevermindering van vaste bates word op verskillende metodes in die vraag bereken. Jy

moet baie noukeurig lees watter metode gekies word. Onthou, die verminderde-waarde-

metode word gebaseer op die drabedrag (kosprys – opgelope waardevermindering) en nie

kosprys, soos in die reguitlynmetode nie. Verwys na paragraaf 3.6.3 in Studie-eenheid 3 (in

hierdie gids) vir die bespreking van verskillende metodes van waardevermindering. Onthou,

indien die bate deur die jaar aangekoop is, moet die waardevermindering verminder word

met die aantal maande wat die bate besit is.

Verwys na paragraaf 2.8.2 in Studie-eenheid 2 (in hierdie gids) vir die bespreking van

vooruitbetaalde uitgawes en opgelope uitgawes.

Die bedrag vir kontant getoon volgens die staat van finansiële posisie moet die bedrag

volgens die grootboek wees, en nie die bedrag volgens die bankstaat nie. Ten einde die

bedrag volgens die grootboek te bereken, moet ŉ bankrekonsiliasie voorberei word. Verwys

na paragraaf 3.9.3 in Studie-eenheid 3 (in hierdie gids) vir die stapsgewyse bespreking van

die voorbereiding van ŉ bankrekonsiliasie.

Die herwaardasie van vaste bates word getoon in ander omvattende inkomste, soos

bespreek in paragraaf 1.10.8 in Studie-eenheid 1 (in hierdie gids) en paragraaf 3.6.6 in

Studie-eenheid 3 (in hierdie gids).

Die bedrag vir vaste bates getoon op die staat van finansiële posisie is die drabedrag, nie

die kosprys nie. Verwys na paragraaf 3.7.3 in Studie-eenheid 3 vir die bespreking van

goedere in transito.



4.10 Samevatting

Kodes moet eenvoudig, verstaanbaar, kort, presies en noukeurig wees. Dit moet ook

moontlik wees om ŉ kode uit te brei. Daar is verskillende metodes van kodering, maar die

mees algemene vorm van kodering is hiërargiese kodes.

Die staat van kontantvloei bestaan uit drie hoofkategorieë, naamlik kontantvloei uit

bedryfsaktiwiteite (bestaan hoofsaaklik uit die inkomste-genererende-aktiwiteite van die

onderneming), kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite (verwys na die kontantaankope en

kontantverkope van langtermynbates) en kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite (verwys na

die beweging in ekwiteit en langtermynlaste). Die direkte metode van aanbieding van die

staat van kontantvloei word meer algemeen gebruik. Rente/dividende ontvang en

rente/dividende betaal sal vir hierdie kursus (GFA105) as bedryfsaktiwiteite geklassifiseer

word. Verskeie berekeninge van kontant ontvang/betaal kan ook in ŉ T-rekeningformaat

gedoen word.

Die ontleding en vertolking van finansiële state stel die bestuur van ŉ maatskappy in staat

om die winsgewendheid, doeltreffendheid en effektiwiteit van die onderneming te bepaal en

daarvolgens belangrike besluite te neem. Finansiële verhoudings word in drie

hoofkategorieë verdeel, naamlik korttermynlikiditeit, kapitaalstruktuur en

langtermynsolvensie, en bedryfseffektiwiteit en winsgewendheid. Verskeie markmaatstawwe

word ook bereken om die waarde van die belegging teen die koste van die belegging op te

weeg.

Afhangende van die omstandighede sal die voorbereiding van finansiële state vanaf

onvolledige rekords anders wees, alhoewel die volgende basiese beginsels deurentyd

toegepas moet word, naamlik 1) berei staat van finansiële posisie vir vorige finansiële

periode voor, indien nie gegee is nie, 2) rekonstrueer belangrike hoofareas van prestasie,

naamlik kontant- en kredietverkope, kontant- en kredietaankope, en ander inkomstes en

uitgawes, 3) identifiseer enige kapitaalbydrae vanaf eienaars of uitreikings aan eienaars, 4)

maak enige verdere aanpassing soos nodig, en laastens 5) berei die huidige jaar se

finansiële state voor.



4.11 Selfevaluering


Voltooi die eksamenvoorbeelde aan die einde van die volgende hoofstukke:

a) Hoofstuk 20 (bl. 571-574)

b) Hoofstuk 21 (bl. 603-606)

Die antwoorde op hierdie vrae is aan die einde van elk van die hoofstukke. Dit is belangrik

dat jy nie na die antwoorde kyk voordat jy die vrae heeltemal voltooi het nie, selfs al sukkel jy

om ŉ vraag te voltooi. Hierdie oefeninge is baie goeie voorbereiding vir die eksamen.

2) Belangrik!

Maak seker dat jy die volgende aspekte deeglik verstaan sodat jy vrae daaroor sal kan

beantwoord:


Let asseblief daarop dat die proefbalans in duisende (R’000) weergegee is en die

addisionele inligting is nie, die volle bedrag is uitgeskryf. Dit kan verwarring

veroorsaak. In die vraag word verkope nie gegee nie, maar wel bruto wins en die

bruto winspersentasie. Jy kan dus terugwerk om verkope te bereken wat ingesluit

moet word in die berekening vir kontant ontvang van debiteure. Verwys na Studie-

eenheid 3, paragraaf 3.7.2 (in hierdie gids) vir die verhouding tussen bruto wins,

verkope en koste van verkope.

Kontant betaal aan verskaffers en werknemers word bereken in vier stappe. Verwys

na paragraaf 4.7.4 in dié studie-eenheid. Indien uitgawes niekontantvloei-items

insluit, moet dit eers uitgehaal word, byvoorbeeld verlies met die verkoop van vaste

bates en waardevermindering. Jy kan aanneem die waardevermindering van R2 400

is ingesluit in die administratiewe uitgawes van R24 200. Indien rente-

inkomste/-uitgawe, dividende-inkomste/-uitgawe en belastinguitgawe ŉ staat van

finansiële posisie balans het, is die maklikste manier om die bedrag kontant

betaal/ontvang te bereken, deur ŉ T-rekening op te trek.

Opbrengs met die verkoop van vaste bates word soos volg bereken: Kosprys van

bate – opgelope waardevermindering – verlies met die verkoop van eiendom, aanleg

en toerusting. Opgelope waardevermindering van bate verkoop is die balanserende

syfer as die opgelope waardevermindering T-rekening opgetrek word.

Opbrengs met langtermynlening en terugbetaling van langtermynlening moet

afsonderlik getoon word op die staat van kontantvloei.



• Ontleding van finansiële state

Alle korttermyn-likiditeitsverhoudingsformules moet geleer word alvorens die vraag

aangedurf word. Onthou die bedryfskapitaalverhouding sluit alle bedryfsbates in,

alhoewel die vuurproefverhouding voorraad en vooruitbetaalde uitgawes uitsluit.

Indien die gemiddelde debiteure/krediteure nie gegee word nie, gebruik slegs die

huidige jaar se bedrae in jou berekening van gemiddelde betalings/

invorderingstermyn. Gemiddeld word soos volg bereken: (Openingsbalans +

Sluitingsbalans) ÷ 2. Die vraag vereis spesifiek dat ŉ verslag voorberei word. Onthou

dus om die antwoord met die formaat van ŉ verslag te begin, aangesien daar

gewoonlik punte toegeken sal word vir die formaat. Let veral op die antwoord van

deel b en c. Dit vereis bietjie meer dinkwerk en om buite die normale raamwerk te

dink en moet dus meer geoefen word.


Studie-eenheid 5: Kontroles in ŉ rekeningkundige stelsel Bladsy 127

STUDIE-EENHEID 5: KONTROLES IN ŉ REKENINGKUNDIGE STELSEL


Kennis en begrip



• Die doel van eksterne kontroles in ŉ onderneming

• Interne kontroles

• Regstelling van rekeningkundige foute

• Bedrog

• Die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde

Vaardighede


• die doel van eksterne kontroles te verduidelik;

• interne kontroles te verduidelik;

• te demonstreer hoe rekeningkundige foute reggestel word;

• die aard van bedrog te verduidelik; en

• die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde te verduidelik.


Die studie-eenheid leeruitkomste in Studie-eenheid 5 word nie in die voorgeskrewe

handboek gedek nie. Daar word van aanvullende bronne gebruik gemaak om hierdie studie-

eenheid leeruitkomste te bereik.

Die leeruitkomste word dus voldoende in hierdie studie-eenheid bespreek en dit is nie nodig

om verdere bronne te raadpleeg vir eksamendoeleindes nie, maar dit word wel aanbeveel

dat die verrykende bronne as bykomende materiaal gelees word.


• Marx, B., Van der Watt, A. & Bourne, P. 2011. Dynamic Auditing A Student Edition.

10th ed: LexisNexis. (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor eksterne en interne

oudits en metodes om bedrog op te spoor en te voorkom.) Let wel, die


Bladsy 128 Studie-eenheid 5: Kontroles in ŉ rekeningkundige stelsel

bladsynommers van elke hoofstuk in dié handboek begin by bladsy 1. Dus, as daar

byvoorbeeld verwys word na “Marx et al. 2011: 2-10”, beteken dit hoofstuk 2, bladsy

10.

• South African Institute of Professional Accountants. 2014.

http://www.saipa.co.za/sites/saipa.co.za/files/How%20to%20calculate%20the%20PI

S.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor die

berekening van ’n onderneming se openbare belange-telling en die impak van die

telling op verslagdoening en die tipe oudit).

• Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/en/standards [Besoek: 24 Oktober 2014]

(Hierdie bron is goed vir verdere inligting oor Internasionale Finansiële

Verslagdoeningstandaarde en Internasionale Rekeningkundige Standaarde).

• The Institute of Internal Auditors South Africa. 2014.

http://www.iiasa.org.za/?page=About_IA [Besoek: 24 Oktober 2014] (Hierdie bron is

goed vir verdere inligting oor die verskil tussen eksterne en interne ouditeure).

• Maatskappywet 71 van 2008. http://www.business-rescue.co.za/pdf/Maatskappywet-

Nr.-71-van-2008.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014] (Hierdie bron is goed vir verdere

inligting oor die publieke belange-telling, aanstelling van ouditeure, ondernemings

wat verplig word om geoudit te word en definisies van verskillende tipes

ondernemings).




Openbare belange-

telling (Public interest

score)

Die Maatskappywet vereis dat elke maatskappy en beslote

korporasie, sy openbare belange-telling aan die einde van elke

finansiële jaar moet bereken. Die openbare belange-telling sal

onder andere die tipe finansiële verslagdoeningstandaarde

(IFRS, IFRS for SME’s of SA GAAP) wat toegelaat word vir die

voorbereiding van ’n onderneming se finansiële state bepaal, of

die finansiële state onderworpe aan ŉ oudit of onafhanklike

hersiening sal wees, en wie die oudit of onafhanklike hersiening

kan verrig (Auditing SA. Summer 2011/2012).

Internasionale Professionele standaarde wat handel oor die onafhanklike



Ouditstandaarde

(International

Standards on

Auditing – ISA)

ouditeur se verantwoordelikhede in die uitvoering van ’n oudit

van die finansiële state. ISA bevat doelwitte, vereistes en ander

verduidelikende materiaal. Die ouditeur moet ’n begrip van die

hele teks van ’n ISA hê, insluitend die toepassing daarvan ten

einde sy ouditdoelwitte te verstaan en die vereistes volgens die

standaarde behoorlik na te kom (Financial Stability Board 2014).

Wesenlikheid Volgens ISA 320 is inligting wesenlik indien die weglating of

wanvoorstelling van die inligting die besluite van die ekonomiese

besluitnemers kan beïnvloed (ISA 320).

Wesenlikheid hang af van die grootte van die item of fout.

Wesenlikheid is die maatstaf van die beraamde effek wat die

teenwoordigheid of afwesigheid van ’n item op die akkuraatheid

of geldigheid van finansiële state kan hê. Wesenlikheid hang af

van die inherente aard, impakwaarde (invloed), gebruikswaarde,

en die omstandighede (konteks) waarin dit voorkom

(BusinessDictonary.com 2014).

Interne oudit ŉ Bestuursfunksie waar die werknemers van die onderneming

die aktiwiteite en stelsels van die onderneming op ŉ

voortdurende basis hersien/moniteer om te verseker die

onderneming funksioneer effektief en bestuursdoelwitte word

bereik (Marx et al. 2011: 15-21).

Eksterne oudit Die uitdruk van ŉ mening deur ŉ onafhanklike persoon met die

nodige kwalifikasies op werk van persone verantwoordelik vir die

hou van finansiële rekords en voorbereiding van finansiële state.

Internasionale

Rekeningkundige

Standaarde

(International

Accounting

Standards – IAS)

’n Stel ouer rekeningkundige standaarde wat aandui hoe

spesifieke tipes transaksies en ander gebeure in die finansiële

state verantwoord moet word. Sedert 2001 is nuwe standaarde,

bekend as die Internasionale Finansiële

Verslagdoeningstandaarde (IFRS) uitgereik deur die

Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (IASB). Daar

is egter IAS wat steeds in gebruik is (Investopedia, 2014).

Bedrog Kriminele misleiding/wanvoorstelling; die gebruik van valse

voorstelling om ’n onregverdige voordeel te verkry, ’n oneerlike

skelmstreek. Diefstal deur misleiding (LinkedIn Corporation,



2014).

Ouditspoor Dit is ŉ papierdokument of ’n elektroniese spoor wat stap vir stap

ŉ gedokumenteerde geskiedenis van ’n transaksie weerspieël. ŉ

Ouditspoor stel die ondersoeker (meestal ŉ ouditeur) in staat om

die finansiële data van die algemene grootboek terug na die

brondokument (faktuur, strokie, bewys, ens.) te verwys. Die

teenwoordigheid van ’n betroubare en eenvoudige ouditspoor is

’n aanduiding van goeie interne beheermaatreëls in ŉ

onderneming (BusinessDictionary.com, 2014).

King-verslag Die King-verslag oor korporatiewe bestuur is ŉ baanbrekerkode

oor korporatiewe bestuur in Suid-Afrika, uitgereik deur die King

Komitee. Drie verslae is uitgereik in 1994 (King I), 2002 (King II),

en 2009 (King III). Voldoening aan die King-verslae is ’n vereiste

vir maatskappye wat op die Johannesburgse Aandelebeurs

genoteer is. Die King-verslag oor korporatiewe bestuur is bekend

as “die mees doeltreffende opsomming van die beste

internasionale praktyke in korporatiewe bestuur”. (SAICA, 2013).

Openbare

maatskappy

’n Maatskappy met winsoogmerk wat nie ’n maatskappy in

staatsbesit, ’n privaatmaatskappy of ’n maatskappy met

persoonlike aanspreeklikheid is nie (Marx et al. 2011: 2-8).

Maatskappy in

staatsbesit

’n Onderneming wat ingevolge die Maatskappywet as ’n

maatskappy geregistreer is, en óf

(a) binne die betekenis van ‘‘regeringsbesigheidsonderneming’’

val ingevolge die Wet op Openbare Finansiële Bestuur; óf

(b) deur ’n munisipaliteit besit word (Marx et al. 2011: 2-7).

Privaat maatskappy ’n Maatskappy met winsoogmerk wat

(a) nie ’n maatskappy in staatsbesit of ’n maatskappy met

persoonlike aanspreeklikheid is nie; en

(b) in sy Akte van Oprigting

(aa) die aanbied van sy sekuriteite aan die publiek

verbied; en

(bb) die oordraagbaarheid van sy sekuriteite beperk



(Marx et al. 2011: 2-8).

Maatskappy met

persoonlike

aanspreeklikheid

’n Maatskappy wie se Akte van Oprigting meld dat dit voldoen

aan die maatstawwe vir ’n privaatmaatskappy en sy Akte van

Oprigting verklaar dat dit ’n maatskappy met persoonlike

aanspreeklikheid is (Marx et al. 2011: 2-8).

Maatskappy sonder

winsoogmerk

’n Maatskappy wat geïnkorporeer is vir ’n openbare voordeel of ŉ

doelstelling met betrekking tot een of meer kulturele of

maatskaplike aktiwiteite, of gemeenskaplike of groepsbelange; al

sy bates en inkomste, hoe ook al verkry, aanwend om sy

verklaarde doelstellings te bevorder, soos in sy Akte van

Oprigting uiteengesit; en waarvan die inkomste en eiendom nie

aan sy inkorporeerders, lede, direkteure, ampsdraers of persone

wat aan enigeen van hulle verwant is, uitkeerbaar is nie, buiten

as redelike vergoeding vir goedere of dienste gelewer

(Marx et al. 2011: 2-7).

Maatskappy met

winsoogmerk

’n Maatskappy met winsoogmerk is

(a) ’n maatskappy in staatsbesit; of

(b) ’n private maatskappy; of

(c) ’n maatskappy met persoonlike aanspreeklikheid; of

(d) ’n openbare maatskappy (Marx et al. 2011: 2-8).

Beheermaatreëltoetse Ouditprosedures uitgevoer deur die ouditeur om die

bedryfsdoeltreffendheid van beheermaatreëls in die voorkoming

van, of die opsporing en regstelling van wesenlike

wanvoorstelling op die stellingsvlak te evalueer (Marx et al. 2011:

12-7).

Substantiewe

prosedures

Ouditprosedures uitgevoer deur die ouditeur om wesenlike

wanvoorstelling of bedrog op die stellingsvlak in die finansiële

state op te spoor (Marx et al. 2011: 13-3).

Verwante party Volgens die Internasionale Finansiële

Verslagdoeningstandaarde, IAS 24 Openbaarmaking van

verwante partye, is ’n party verwant aan ŉ onderneming in enige

van die volgende gevalle:



• ŉ Geassosieerde maatskappy: Die onderneming oefen

beduidende invloed uit oor die geassosieerde

maatskappy (dit beteken die onderneming kan deelneem

aan die bedryfs- en finansieringsbeleide van die

geassosieerde maatskappy).

• ŉ Nabye familielid van sleutelbestuur (key management) :

’n Nabye familielid is ’n individu se huishoudelike maat

(domestic partner) en kinders, kinders van die maat, en

afhanklikes van die individu en individu se huishoudelike

maat.

• Individuele beheer: Die party word beheer of beduidend

beïnvloed deur ’n lid van die sleutelbestuur of deur ’n

persoon wat die entiteit beheer.

• Gesamentlike onderneming: Die party is ’n gesamentlike

onderneming (word gesamentlike beheer).

• Sleutelbestuur: Die party is ’n lid van die onderneming of

sy houermaatskappy (maatskappy wat onderneming

beheer) se sleutelbestuur (AccountingTools, 2014).

5.5 Inleiding

Die Maatskappywet 71 van 2008, soos gewysig (hierna “die Maatskappywet”), vereis dat alle

openbare maatskappye en maatskappye in staatsbesit geoudit moet word. Indien die

onderneming se openbare belange-telling meer as 350 is, moet die onderneming ook

geoudit word.

Die doel van ŉ eksterne oudit van die finansiële state, is om die ouditeure in staat te stel om

ŉ opinie uit te spreek of die finansiële state voorberei is in alle wesenlike opsigte, in

ooreenstemming met die toepaslike finansiële verslagdoeningstandaarde. Ten einde dié

doel te bereik, word ŉ reeks prosedures en aktiwiteite uitgevoer om bewyse te kry wat die

ouditeur se opinie staaf; hierna word verwys as die ouditproses. Die ISA verskaf die

standaarde vir die ouditeur om sy doelwitte te vervul.

Die doel van ŉ interne oudit is om bestuur en die ouditkomitee (indien van toepassing)



Bedrog en foute, sowel as die verontagsaming van wette en regulasies is ongelukkig vandag

ŉ realiteit in die sakewêreld. Rekeningkundige foute sluit beginselfoute, weglating van



inligting tydens openbaarmaking, weglating van bedrae/transaksies in die finansiële state en

foute begaan tydens die verantwoording van transaksies in. Let wel, daar is ŉ verskil tussen

ŉ fout en bedrog. Foute word per ongeluk gemaak, nie met die intensie om te bedrieg nie.

Wanneer ŉ onderneming sy finansiële state vir ŉ gegewe finansiële jaar opstel, is daar

sekere reëls en beginsels waaraan voldoen moet word. Hierdie reëls en beginsels staan

bekend as Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS). Die hoofdoelwit van

die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde is om ŉ globale raamwerk aan

ondernemings te verskaf vir die voorbereiding en openbaarmaking van finansiële state.

5.6 Eksterne kontroles in die onderneming

5.6.1 Die vereistes vir ŉ eksterne oudit en die basiese ouditprosedures wat gevolg

moet word

� Die vereistes vir ŉ eksterne oudit

Die Maatskappywet wat op 1 Mei 2011 in werking getree het, in besonder artikel 30, vereis

dat alle maatskappye jaarlikse finansiële state moet opstel binne ses maande na jaareinde.

Die jaarlikse finansiële state moet:

• geoudit word as dit ŉ openbare maatskappy of ŉ maatskappy in staatsbesit is

• in die geval van enige ander maatskappy:

o kan dit vrywillig geoudit word.

o moet dit geoudit word as dit deur die minister per regulasie vereis word.

o kan dit onafhanklik nagegaan word (review) word (Marx et al. 2011: 2-14).

Buiten ŉ openbare maatskappy en ŉ maatskappy in staatsbesit, moet die volgende

ondernemings ook geoudit word:

• enige wins- of niewinsgewende onderneming (maatskappy of koöperasie) wat bates

hou in die gewone verloop van die besigheid, in ŉ fidusiêre kapasiteit vir persone wat

nie verwant is aan die onderneming nie, waarvan die totale waarde van die bates

enige tyd gedurende die finansiële jaar meer as R5 miljoen is;

• sekere niewinsgewende ondernemings ingelyf deur die staat of ŉ staatsliggaam

(organ of state);

• enige ander onderneming waarvan die openbare belange-telling in die finansiële jaar,

soos gereken deur Regulasie 26 (2):

o meer is as 350, of



o ten minste 100, maar minder as 350 is, en hul jaarlikse finansiële state word

intern saamgestel (Marx et al. 2011: 2-61-62).

� Vrystelling van ŉ oudit of oorsig/hersiening/inspeksie (review)

Artikel 30 (2A) van die Maatskappywet bepaal dat indien elke aandeelhouer van die

onderneming (maatskappy of koöperasie) ook ŉ direkteur is van die onderneming, kan die

onderneming vrygestel word van ‘n oudit of die nagaan van die finansiële state (review),

behalwe indien dit aan die openbare belange-telling vereistes vir ŉ oudit voldoen, wat dan

vereis dat die onderneming oudit moet word. (Marx et al. 2011: 2-62)

� Berekening van die openbare belange-telling

Die openbare belange-telling moet aan die einde van elke finansiële jaar bereken word, as

die som van:

• die gemiddelde aantal werknemers in diens vir die finansiële jaar, elke werknemer is

gelyk aan een punt (byvoorbeeld as die gemiddelde aantal werknemers in diens vir

die jaar 30 was, dan kry die onderneming 30 punte.),

• een punt vir elke R1 miljoen derde party lening uitstaande aan die einde van die

finansiële jaar,

• een punt vir elke R1 miljoen omset gedurende die finansiële jaar,

• een punt vir elke aandeelhouer wat ŉ direkte of indirekte belang in die onderneming

het by jaareinde (Marx et al. 2011: 2-60).

Die bogenoemde kan soos volg geïllustreer word:

Figuur 5.1: Die vereistes vir die openbare belange-telling

(Aangepas uit Marx et al. 2011: 2-60)

1 punt

Vir elke R1m omset

Vir elke R1m derde party

lening verskuldig

Vir elke aandeelhouer

Werknemer-gemiddeld



� Die aanstelling van ouditeure (Artikel 90 van die Maatskappywet)

By inlywing van die maatskappy, en elke jaar by die jaarlikse algemene vergadering, moet ŉ

openbare maatskappy en maatskappy in staatsbesit ŉ ouditeur aanstel. Die ouditeur se

aanstellings sal geldig wees tot die volgende jaarlikse algemene vergadering (Marx et al.

2011: 2-36)

� Stadiums van die ouditproses

Die doel van ŉ oudit van die finansiële state is om die ouditeure in staat te stel om ŉ opinie

uit te spreek of die finansiële state voorberei is in alle wesenlike opsigte en in

ooreenstemming met die toepaslike finansiële verslagdoeningstandaarde. Ten einde dié

doel te bereik, word ŉ reeks prosedures en aktiwiteite uitgevoer om bewyse te kry wat die

ouditeur se opinie staaf; hierna word verwys as die ouditproses. Die ISA verskaf die

standaarde vir die ouditeur om sy doelwitte te vervul.

Die stadiums van die ouditproses word in Tabel 5.1 hieronder uiteengesit, asook die ISA wat

die ouditeur in die proses moet lei:

Die aanstellingsaktiwiteite

• Voer ŉ kliënt-ondersoek uit (kliënt-evaluasie)

• Oorweeg die kennis en vaardigheidsvereistes van

die oudit

• Stel die aanstellingsvoorwaardes vas

ISA 210, 220, 300, ISQC 1

Beplanning van die oudit op oorhoofse finansiële

staatsvlak en die formulering van die oorhoofse

ouditstrategie

• Verkry kennis van die entiteit en sy omgewing

• Verkry ŉ begrip van die entiteit se

rekeningkundige inligting en interne

kontrolestelsel

• Identifiseer en beoordeel die risiko van wesenlike

wanvoorstelling op oorhoofse finansiële staatsvlak

• Bereken wesenlikheid

• Identifiseer wesenlike rekeninge wat geoudit moet

word op stellingsvlak

ISA 200, 300, 315, 320, 330



• Formuleer ŉ oorhoofse ouditstrategie

Gedetailleerde beplanning op stellingsvlak vir elke

individuele klas van transaksie, rekeningbalans en

openbaarmaking

• Vir individuele wesenlike rekeninge:

o Identifiseer risiko’s van wesenlike

wanvoorstelling op stellingsvlak

o Identifiseer kern/hoof (key) kontroles op

stellingsvlak wat hierdie risiko’s hanteer

o Stel ŉ gedetailleerde ouditstrategie vas vir

individuele rekeninge

• Vir niebeduidende/niewesenlike rekeninge:

o Verifieer deur substantiewe analitiese oorsig

ISA 200, 300, 315, 330

Gedetailleerde toetse: Inwin van ouditbewyse

Beheermaatreëltoetse

Substantiewe prosedures

ISA 265, 315, 330, 500, 530

ISA 500, 501, 505, 510, 520,

530, 540, 550, 580, 600,

610, 620, IAPSs 1005,

1010, 1012, 1013,

SAAPS 4, 1100

Evaluering, gevolgtrekking en verslagdoening

Algehele oorsig van finansiële inligting en

evaluasie/beoordeling van ouditbewyse

Kom tot ŉ gevolgtrekking en formuleer ŉ ouditopinie

Verslagdoening

ISA 330, 560, 570, SAAPS

4, 1100

ISA 700, 705

ISA 700, 705, 706, 710, 720,

800, ISRE 2400, ISRSs

4400, 4410, SAAPS 2, 3

Tabel 5.1: Stadiums van ŉ ouditproses




5.6.2 Billike aanbieding

IAS 1, paragraaf 15, vereis dat die finansiële state die finansiële posisie, finansiële prestasie

en kontantvloei van ŉ onderneming billik aanbied. Billike aanbieding verwys na die

betroubare aanbieding van die uitwerking van transaksies volgens die definisie en

erkenningskriteria van die elemente soos uiteengesit in die konseptuele raamwerk. Die

toepassing van IFRS, met bykomende openbaarmaking waar nodig, is beslis om billike

aanbieding van finansiële state te bereik (Deloitte, 2014). Billike aanbieding is ook in Studie-

eenheid 1, paragraaf 1.9.8, bespreek.

5.6.3 Die verskil tussen ŉ eksterne en interne oudit

Die verskil tussen ŉ eksterne en interne oudit word in Tabel 5.2 hieronder weergegee:

Interne oudit Eksterne oudit

Rapporteer aan bestuur sowel as die

ouditkomitee.

Rapporteer aan die aandeelhouers van die

onderneming.

Funksioneer onafhanklik van die

onderneming, maar is steeds deel van die

onderneming.

Uitgevoer deur werknemers van die

onderneming.

Onafhanklike, eksterne ouditeure verrig die

funksie.

Uitgevoer deur ŉ professionele

rekeningkundige/ouditfirma.

Verkry mandate van bestuur/ouditkomitee. Verkry mandate van wetgewing.

Fokus op die hele onderneming,

insluitende stelsels, beleide en prosedures.

Fokus op die oudit van finansiële en

rekeningkundige balanse en/of stelsels in

die onderneming.

Maak aanbevelings om die oorhoofse

interne beheeromgewing te verbeter.

Maak aanbeveling om die finansiële

beheeromgewing te verbeter.

Tabel 5.2: Verskil tussen ŉ eksterne en interne oudit




5.7 Interne kontroles

5.7.1 Die doel en basiese prosedures van interne oudit

Die doel van ŉ interne oudit is om die bestuur en die ouditkomitee (indien van toepassing)



Interne oudit sluit die volgende funksies in:

• Implementering, kontrolering en hersiening van die funksionering van interne

kontroles

• Ondersoek en hersiening van finansiële en operasionele inligting

• Kontrolering of daar aan wette en regulasies voldoen is

• Risikobestuur

• Assessering van bestuurspraktyke

• Spesiale ondersoeke soos vereis deur bestuur, byvoorbeeld forensiese

ondersoeke, uitvoerbaarheidsondersoeke/haalbaarheidsondersoeke (feasibility

studies), nakoming van beleide, omgewingsoudits (Marx et al. 2011: 15-22).

Die King-verslag sluit, onder andere, ook beginsels vir interne oudit in. Die beginsels sluit in:

• Die raad van direkteure moet verseker dat daar ŉ effektiewe risikogebaseerde

interne ouditfunksie in die onderneming is.

• Die interne oudit moet ŉ risikogebaseerde benadering volg

• Die interne oudit moet ŉ geskrewe assessering van die effektiwiteit van die

onderneming se interne kontroles en risikobestuur insluit.

• Die ouditkomitee is verantwoordelik om die interne ouditfunksie te oorsien.

• Die interne oudit moet strategies geposisioneer wees om hul doelwitte te bereik.

(Marx et al. 2011: 4-23)

5.7.2 Die doel van finansiële kontroles

Die doel van finansiële kontroles is om te verseker dat alle transaksies wat uitgevoer en te

boek gestel word, tydig, akkuraat en doeltreffend is.

Die doelwitte van finansiële kontroles word in Tabel 5.3 hieronder uiteengesit:



Geldigheid Alle transaksies verantwoord is geldig (het regtig gebeur) en word

ondersteun deur voldoende dokumentasie en bewyse.

Magtiging Alle transaksies is gemagtig deur die gewone en spesifieke

bestuursbeleide.

Volledigheid Alle geldige transaksies is verantwoord en geen transaksies is

uitgelaat nie.

Akkuraatheid Alle transaksies is verantwoord teen die regte hoeveelheid en prys en

is rekeningkundig korrek.

Teboekstelling Alle transaksies is korrek verantwoord.

Klassifikasie Alle transaksies is korrek geklassifiseer.

Afsnyding Alle transaksies is tydig verantwoord in die finansiële periode waarna

dit verwys en waarmee dit verband hou.

Tabel 5.3: Doelwitte van finansiële kontroles


5.7.3 Die doel van ŉ oudit en ŉ ouditspoor

Die doel van ŉ oudit is om redelike gerusstelling/versekering te kry dat die finansiële state

vry is van wesenlike wanvoorstelling as gevolg van bedrog of foute. Dit stel die ouditeure in

staat om ŉ opinie uit te spreek dat die finansiële state, in alle wesenlike opsigte, voldoen en

opgestel is volgens die verslagdoeningstandaarde. Let wel, ŉ oudit is ŉ

gerusstellingsaanstelling. ŉ Gerusstellingsaanstelling beteken dat die praktisyn ŉ opinie

uitspreek wat die mate van vertroue van die gebruikers van die finansiële state oor die

finansiële state versterk.

Die volgende is ter sprake by die oudit van finansiële state (naamlik die

gerusstellingsaanstelling):

• Die onderwerp is die finansiële state

• Die vereistes wat nagekom moet word, is ISA

• Die gebruikers is die aandeelhouers

• Die verantwoordelike party vir die finansiële state bly steeds die bestuur van die

onderneming



• Die ouditmening is ŉ positiewe vorm van uitspraak, wat redelike (hoë), maar nie

absolute gerusstelling verseker nie (Marx et al. 2011: 1-3).

ŉ Ouditspoor stel die ondersoeker (meestal die ouditeur) in staat om die finansiële data van

die algemene grootboek terug na die brondokument (faktuur, strokie, bewys, ens.) te

verwys. Die teenwoordigheid van ’n betroubare en eenvoudige ouditspoor is ’n aanduiding

van goeie interne beheermaatreëls binne ŉ onderneming (BusinessDictionary 2014).

5.8 Die regstelling van rekeningkundige foute

5.8.1 Die aard van rekeningkundige foute

Rekeningkundige foute sluit beginselfoute, weglating van inligting tydens openbaarmaking,

weglating van bedrae/transaksies in die finansiële state en foute begaan tydens die

verantwoording van transaksies in. Let wel, daar is ŉ verskil tussen ŉ fout en bedrog. Foute

word per ongeluk gemaak, nie met die intensie om te bedrieg nie.

� Weglatingsfoute

Dié foute word begaan deur transaksies nie te verantwoord nie, hetsy in die

ontledingsjoernale of in die grootboek. So ’n weglating kan óf volledig, óf gedeeltelik wees.

• Volledige weglatings: Versuim om ’n transaksie in die joernaal aan te teken,

byvoorbeeld goedere verkoop aan Johannes vir R10 000 is nie in die

verkoopsjoernaal aangeteken nie. Die volledige weglating van ŉ transaksie kan

plaasvind as gevolg van verskeie redes, onder andere as die verkoopsfaktuur

misplaas of verloor is.

• Gedeeltelike weglating: Versuim om ’n transaksie volledig aan te teken (transaksie

is slegs gedeeltelik aangeteken), byvoorbeeld goedere verkoop op krediet aan

Johannes vir R10 000, aangeteken in die verkoopsjoernaal, maar daar is versuim om

dit te pos na Johannes se debiteurerekening.

� Inskrywingsfout (Errors of commission)

Verwys na foute begaan tydens die verantwoording van 'n transaksie. Inskrywingsfoute kan

in die hulpboeke (ontledingsjoernale) of in die grootboek gebeur. Foute sluit die volgende in:

verkeerde bedrae verantwoord, joernalisering na die verkeerde kant van die rekening

(debietinskrywing na die kredietkant gejoernaliseer en andersom), verkeerde totale bereken

en verantwoord, foutiewe balansering van rekeninge en verkeerde balanse oorgedra vanaf

die vorige periode, byvoorbeeld goedere is aangekoop vir R10 000, maar verantwoord as

R1 000 in die grootboek.



� Duplisering van transaksie

Dié foute ontstaan as gevolg van die dubbele verantwoording van ŉ transaksie en

versending van die joernaal of hulpboeke na die grootboek, byvoorbeeld indien goedere op

krediet verkoop aan Johannes verkeerdelik twee of meer keer in die verkoopsjoernaal

aangeteken is of verkeerdelik twee of meer keer gepos is na Johannes se

debiteurerekening.

� Beginselfoute

Verwys na foute begaan indien die beginsels/reëls van IFRS nie gevolg word nie, as gevolg

van gebrek aan kennis van die IFRS-vereistes. Beginselfoute kan, byvoorbeeld, voorkom as

inkomste-erkenning per IAS 18 nie korrek toegepas word nie, of uitgawes wat gekapitaliseer

moet word, as ŉ uitgawe verantwoord is, of andersom, of die verkeerde waardasie van

bates, om net ŉ paar te noem (Accounting-Management 2014).

IAS 8: Rekeningkundige beleid, veranderinge in rekeningkundige beramings en foute

bepaal die wyse waarop daar rekeningkundig verslag gedoen moet word van wins, deur

riglyne te gee vir die hantering en openbaarmaking van foute gemaak.

5.8.2 Joernaalinskrywings om rekeningkundige foute reg te stel

Dit is baie belangrik dat jy verstaan wat die fout is wat begaan is, alvorens jy dit kan regstel.

Inspekteer die foutiewe joernaalinskrywing wat gemaak is. Vra jouself dan af wat die

korrekte joernaalinskrywing moes wees, dan eers kan jy die aanpassing maak om by die

korrekte inskrywing te kom. Daar is twee maniere om foute reg te stel. Jy kan die verkeerde

joernaalinskrywing heeltemal uitkanselleer/terugskryf en dan die korrekte joernaalinskrywing

maak, of jy kan net ’n netto joernaalinskrywing maak om by die korrekte joernaalinskrywing

te kom. Aanpassings van rekeningkundige foute is vir elke besondere geval anders en daar

is dus nie ŉ reël of joernaal wat altyd van toepassing sal wees nie. Jy moet seker maak jy

verstaan elke unieke geval, alvorens jy ŉ aanpassing kan maak.

5.9 Bedrog

Bedrog en foute, sowel as nieverontagsaming van wette en regulasies, is ongelukkig ŉ

realiteit in die sakewêreld vandag. Daar is ŉ verskil tussen bedrog en foute. Indien die

wanvoorstelling met voorbedagte rade gedoen is, verwys dit na bedrog. Let wel, dit is nie die

rol van die ouditeur om bedrog of belastingontduiking op te spoor nie. Indien iets opgespoor

word wat op bedrog dui, moet dit aan die bestuur gerapporteer word.

5.9.1 Tipes bedrog

Voorbeelde van verskillende tipes bedrog wat gepleeg kan word, sluit onder andere in:



• Die wanbeheer van bates: Diefstal of wanbesteding van die onderneming se bates.

• Korrupsie: ŉ Bedrieër gebruik sy invloed verkeerdelik in ŉ saketransaksie ten einde

voordele vir homself of ŉ ander te verkry.

• Bedrieglike finansiële state: Vervalste, verdraaide/verkeerde finansiële state deur

middel van fiktiewe verkope (oorstatering van verkope deur moontlike toekomstige

transaksies alreeds te verantwoord), onbehoorlike koste-erkenning (onderstatering

van uitgawes deur, byvoorbeeld, sekere uitgawes te kapitaliseer eerder as dit as ŉ

uitgawe te erken), verkeerde bate waardasie (oorstatering van bates deur,

byvoorbeeld, bates te oorwaardeer of waardeverminderings te onderstateer),

versteekte laste en onvoldoende openbaarmaking van, byvoorbeeld, transaksies met

verwante partye (verwys na paragraaf 5.4 in dié Studie-eenheid vir die omskrywing

van verwante partye).

• Diefstal: Diefstal van kontant, voorraad, ander bates, skep van vals

verskaffersrekeninge, valse/spookwerknemer op betaallys (LinkedIn Corporation

2014).

Nog ŉ vorm van bedrog, na verwys as die “koekieblik-rekeningkundige-praktyk”, is waar

inkomstes onderstateer word in een rekeningkundige periode en die reserwes gehou word

vir toekomstige periodes om die slegte prestasie en die wisselvalligheid van die

bedrywighede te verbloem (Curtin University 2014).

5.9.2 Metodes om bedrog op te spoor

Die ouditeur kan die volgende ouditprosedures uitvoer om bedrog op te spoor:

• Beplan en voer die oudit uit met ŉ houding van professionele skeptisisme.

• Verkry ŉ algemene begrip van die onderneming se regsraamwerk en die voldoening

daaraan deur middel van bespreking met die bestuur.

• Voer prosedures uit om die nienakoming op te spoor, byvoorbeeld navrae aan

bestuur en ondersoek van korrespondensie van lisensies en regulerende

liggame/vereniging.

• Voer ouditprosedures uit om ouditbewyse te bekom oor die nakoming van wette en

regulasies wat ŉ effek op bedrae en openbaarmaking in die finansiële state kan hê.

• Verkry geskrewe bevestiging van bestuur wat bevestig dat alle nienakoming van

wette en regulasies aan die ouditeure geopenbaar is (Marx et al. 2011: 6-16).



• Ondersoek spesiale doel ondernemings (special purpose vehicles/entities) geskep

deur die onderneming vir moontlike verskuilde laste en oorstatering van inkomste

(byvoorbeeld Enron-skandaal in 2001).

• Vertikale- en horisontale-finansiële-state-ontleding is ŉ eenvoudige manier om

moontlike bedrog te identifiseer. Onverklaarde variasies kan ŉ rooi vlag aandui vir

moontlike bedrog en vereis verdere ontleding.

• Vergelykende verhoudingsontledings (verwys na Studie-eenheid 4 vir bespreking)

kan ook gebruik word om teenstrydighede uit te lig (Curtin University 2014).

5.9.3 Metodes om bedrog te voorkom

Die volgende basiese interne beheermaatreëls is ’n goeie beginpunt vir die voorkoming van

bedrog en korrupsie in die werksomgewing:

• Verdeling van pligte; verhoed een persoon om die hele transaksie alleen uit te voer

en te verantwoord.

• Duidelik gevestigde lyne van gedelegeerde gesag en verantwoordelikheid.

• Verpligte vergunning/vereffening van agterstallige opgehoopte verlof, veral vir

diegene in sleutelposisies in die onderneming.

• Rotasie van werksverpligtinge (waar moontlik), veral vir diegene in sleutelposisies in

die onderneming.

• Bewusmaking, opvoeding en opleiding van personeel om te verseker dat alle

personeel bewus is van die tekens van moontlike bedrog of korrupte gedrag.

• Voldoende beskermende beheermaatreëls vir die bewaring van bates, prosesse en

data.

• Die bewaring van dokumentasie ooreenstemmend met bestuursbeleid.

• Skep ’n werksomgewing waar personeel gemaklik voel om kommer uit te spreek en

vrae te vrae.

• Deurlopende bestuurstoesig; verifieer dat die kontrole doeltreffend werk deur die

uitvoer van rekonsiliasies, bevestigings en uitsonderingsverslae te ondersoek (Curtin

University 2014).

5.10 Die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde

Wanneer ŉ onderneming verslag doen oor sy finansiële stand deur gebruik te maak van

finansiële state, is daar sekere standaarde en riglyne wat gevolg moet word. Hierdie riglyne



staan bekend as Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (International

Financial Reporting Standards – IFRS). Indien die finansiële state van ŉ onderneming nie

aan IFRS voldoen nie, kan die finansiële inligting wat in hierdie state vervat is, nie as

geloofwaardig beskou word nie, en sal ŉ betrokke onderneming, byvoorbeeld, sukkel om

finansiering te bekom.

Die doelwit van IFRS is om ŉ globale raamwerk te verskaf aan ondernemings, ten opsigte

van die wyse waarop ŉ onderneming se finansiële data te boek gestel en geopenbaar word.

IFRS is veral voordelig in die geval van groot ondernemings wat filiale in ander lande het.

Deur gebruik te maak van een stel globale rekeningkundige standaarde, word die

rekeningkundige prosedures in die onderneming vergemaklik – slegs een

“verslagdoeningstaal” word dan gebruik en die toepassing van die standaarde is dieselfde.

Die Internasionale Rekeningkundige Standaarde (International Accounting Standards – IAS)

is die voorloper van die IFRS en, hoewel ŉ stel ouer standaarde as die IFRS, is dit in ŉ groot

mate dieselfde as die IFRS. Die IFRS wat die huidige stel rekeningkundige

verslagdoeningstandaarde is, weerspieël die veranderinge wat plaasgevind het in die

rekeningkundige en sakepraktyke van die afgelope twee dekades. Sommige van die IAS

(maar nie almal nie) is deur die IFRS vervang, omdat dit verouderd is. Daar is egter IAS-

standaarde wat steeds in gebruik is. Alle standaarde sal egter in die toekoms as IFRS

bekend staan, en waar daar teenstrydighede is tussen IAS en IFRS, sal die bepalings van

die IFRS gevolg word – die verouderde IAS sal dus met die nuwe IFRS vervang word.

(SearchSecurity.co.UK 2014).

5.10.1 Die impak van wetgewing op gepubliseerde rekeningkundige inligting

Artikel 29 van die Maatskappywet vereis dat die finansiële state van ŉ maatskappy aan

rekeningkundige standaarde moet voldoen (Marx et al. 2011: 2-13).

5.10.2 Die rol van rekeningkundige standaarde in die voorbereiding van finansiële

state

Wanneer ŉ onderneming sy finansiële state vir ŉ gegewe finansiële jaar opstel, is daar

sekere reëls en beginsels waaraan voldoen moet word, ten opsigte van die metode wat

gebruik word om bates en laste te bereken en te erken in die staat van finansiële posisie.

Daar is ook bepaalde riglyne ten opsigte van wanneer ŉ inkomste of ŉ uitgawe in die staat

van omvattende inkomste van ŉ onderneming erken behoort te word. Na hierdie reëls en

beginsels word verwys as IFRS. Die hoofdoelwit van IFRS is om ŉ globale raamwerk aan

openbare ondernemings te verskaf vir die voorbereiding en openbaarmaking van finansiële

state. IFRS verskaf algemene riglyne ten opsigte van die voorbereiding van finansiële state



en nie soseer riglyne wat gerig is op spesifieke industrieë nie. Die voordele is voor die hand

liggend – die rekeningkundige prosedures is dan gestandaardiseer wat verslagdoening

makliker maak. Dit stel die beleggers en ouditeure van die onderneming ook in staat om ŉ

meer omvattende oorsig oor die finansiële stand van die onderneming te verkry en stel

beleggers, ondernemings en owerhede in staat om IFRS-gebaseerde finansiële state met

mekaar te vergelyk (BusinessDictionary.com 2014).

Tans is daar meer as ŉ 100 lande wat openbare ondernemings verplig om IFRS in die

daarstel van finansiële state en verslae te implementeer – Suid-Afrika is een van dié lande

(AICPA IFRS Resources 2014).

� Die toepassing van IFRS

Die toepassing van IFRS behels dat ondernemings aan verskeie standaarde en

interpretasies van die Internasionale Rekeningkundige Standaarde moet voldoen. Die

onderstaande Tabel 5.4 gee ŉ uiteensetting van die IFRS en die IAS wat in Suid-Afrika

geïmplementeer en toegepas word.

IFRS Wat behels die standaard?

IFRS 1 – Toepassing van

Internasionale Finansiële

Verslagdoeningstandaarde

vir die eerste maal

Die eerste maal wat ŉ onderneming verslag doen

ooreenkomstig die IFRS, is daar bepaalde prosedures

wat toegepas moet word.

IFRS 2 –

Aandelegebaseerde

betalings

IFRS 2 dek alle aandeelgebaseerde

betalingstransaksies, byvoorbeeld transaksies waarin

aandele of ander ekwiteitsinstrumente aan werknemers

toegeken word. Dit het ook betrekking op transaksies

met partye buite die onderneming, waar die

onderneming goedere en dienste ontvang in ruil vir die

ekwiteitsinstrumente.

IFRS 3 – Samesmelting van

ondernemings

IFRS 3 beskryf die samesmelting van ondernemings as

ŉ gebeurtenis wat daartoe lei dat die aankoper beheer

oor een of meer sakeondernemings verkry. IFRS 3

beskryf hoe hierdie gebeurtenis in die finansiële state te

boek gestel moet word.

IFRS 4 –

Versekeringskontrakte

IFRS 4 is van toepassing op alle versekeringskontrakte

in die sakeonderneming. IFRS 4 verskaf riglyne oor hoe



hierdie finansiële data in die finansiële state te boek

gestel en geopenbaar word.

IFRS 5 – Niebedryfsbates

wat uitgehou word vir

verkoopdoeleindes en die

beëindiging van

sakebedrywighede

IFRS 5 is van toepassing op niebedryfsbates wat

uitgehou word vir verkoopdoeleindes, asook wanneer

sakebedrywighede beëindig word. Die rede hiervoor is

dat die beëindiging van sakebedrywighede soms tot die

vervreemding/verkoop van ŉ bate lei.

IFRS 6 – Eksplorasie vir en

evaluering van minerale

hulpbronne

IFRS 6 stel riglyne vir die teboekstelling van inkomstes

en uitgawes wat verband hou met die eksplorasie en

evaluering van minerale hulpbronne.

IFRS 7 en 9 – Finansiële

instrumente

Daar is drie standaarde wat die

verslagdoeningsvereistes van finansiële instrumente

neerlê, naamlik IAS 32, IAS 39 en IFRS 7 en 9. IFRS 7

en 9 handel oor die openbaarmaking van finansiële

instrumente, terwyl IAS 32 die klassifisering van

finansiële instrumente uiteensit en IAS 39 fokus op die

rekeningkundige hantering van finansiële instrumente.

Finansiële instrumente is dokumente met ŉ monetêre

waarde, byvoorbeeld kontant en kontantekwivalente

(bank) en sekuriteite, soos verbandlenings en voorraad

wat geruil kan word vir geld.

IFRS 8 – Bedryfsegmente

IFRS 8 handel oor die segmentering van finansiële

resultate, aangesien dit nie moontlik is om die prestasie

van belangrike bedryfsegmente afsonderlik te ontleed,

as dit in sy geheel in die finansiële state getoon word

nie.

IFRS 10 en 11 –

Gekonsolideerde finansiële

state

IFRS 10 en 11 vestig beginsels wat toegepas moet

word vir die aanbieding en voorbereiding van

gekonsolideerde finansiële state, waar ’n onderneming

beheer uitoefen oor een of meer ondernemings.

IFRS 12 – Openbaarmaking

van belange in ander

entiteite

IFRS 12 vereis van sakeondernemings om

genoegsame inligting te openbaar, wat die gebruikers

van die finansiële state in staat sal stel om die volgende



te evalueer:

• Die aard en omvang van risiko’s waaraan die

onderneming blootgestel is, as gevolg van die

onderneming se belang in ’n ander entiteit/e.

• Die uitwerking wat hierdie belange het op die

onderneming se finansiële posisie, finansiële

prestasie en kontantvloei.

IFRS 13 – Billike

waardemeting

IFRS 13:

• Definieer billike waarde.

• Gee ŉ raamwerk wat gebruik moet word vir die

meting van billike waarde.

• Vereis openbaarmaking ten opsigte van die

meting van billike waarde.

IFRS 14 – Gereguleerde

uitgestelde rekeningbalanse

IFRS 14 vereis dat regulerende uitgestelde

rekeningbalanse en bewegings in die balans afsonderlik

in die staat van finansiële posisie en staat van wins of

verlies en ander omvattende inkomste geopenbaar

moet word. Spesifieke openbaarmaking word ook

vereis.

IFRS 15 – Inkomste uit

kontrakte met kliënte

IFRS 15 is ŉ nuwe standaard wat handel oor die

rekeningkundige verantwoording van inkomste uit

kontrakte in die finansiële state van ŉ onderneming,

asook meer relevante openbaarmaking. IFRS 15 is in

Mei 2014 uitgereik en is van toepassing op alle

verslagdoeningstydperke op of na 1 Januarie 2017.

IAS Wat behels die standaard?

IAS 1 – Aanbieding van

finansiële state

IAS 1 verskaf die vereistes waaraan die finansiële state

van ŉ onderneming moet voldoen – die struktuur,

inhoud en algemene vereistes.

IAS 2 – Voorraad

IAS 2 verskaf riglyne hoe om die voorraad van ŉ

onderneming te boek te stel, byvoorbeeld hoe om die



kosprys van voorraad te bepaal.

IAS 7 – Kontantvloeistate

Die kontantvloeistaat van ŉ onderneming word

ooreenkomstig die bepalings van Standaard IAS 7

aangebied.

IAS 8 – Rekeningkundige

beleid, veranderinge in

rekeningkundige beramings

en foute

IAS 8 bepaal die wyse waarop daar rekeningkundig

verslag gedoen moet word van wins, deur riglyne te gee

vir rekeningkundige beleid, verandering in

rekeningkundige beramings en hantering van foute

gemaak.

IAS 10 – Gebeure na die

verslagdoeningstydperk

IAS 10 verskaf riglyne vir die teboekstelling van

wesenlike gebeure wat plaasvind ná die

verslagdoeningstydperk en die korrekte

rekeningkundige hantering daarvan.

IAS 11 –

Konstruksiekontrakte

IAS 11 verskaf riglyne ten opsigte van die

rekeningkundige hantering van die inkomstes en

uitgawes wat verband hou met konstruksiekontrakte.

IAS 12 – Inkomstebelasting IAS 12 verskaf riglyne ten opsigte van die

rekeningkundige hantering van inkomstebelasting in die

finansiële state van ŉ onderneming.

IAS 16 – Eiendom, aanleg

en toerusting

IAS 16 verskaf riglyne vir die rekeningkundige hantering

van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële

state van ŉ onderneming.

IAS 17 – Verhuring

IAS 17 handel oor die rekeningkundige verantwoording

van verhurings in die finansiële state van beide die

huurder en verhuurder.

IAS 18 – Inkomste


van inkomste in die finansiële state van ŉ onderneming,

asook wanneer die inkomste erken moet word.

IAS 19 –

Werknemersvoordele

IAS 19 verdeel werknemersvoordele in afsonderlike

kategorieë met afsonderlike rekeningkundige

verslagdoeningsvereistes vir elke kategorie.



IAS 20 – Staatstoekennings

en staatshulp

IAS 20 poog om riglyne te bied oor hoe toekennings

van die staat te boek gestel moet word, en hoe en

wanneer daaroor verslag gedoen moet word.

IAS 21 – Die uitwerking van

veranderinge in

wisselkoerse

Die verandering in die waarde van geldeenhede het

bepaalde rekeningkundige implikasies. Hierdie

implikasies, asook die rekeningkundige verslagdoening

hiervan, word deur IAS 21 behandel.

IAS 23 – Leningskoste

IAS 23 handel oor die rekeningkundige verslagdoening

van leningskoste – wanneer en hoe om die leningskoste

in die finansiële state te verantwoord en te boek te stel.

IAS 24 – Openbaarmaking

deur verwante partye

Die hoofdoelwit van IAS 24 is om te verseker dat ŉ

onderneming se finansiële state voldoende

openbaarmaking bevat ten opsigte van transaksies

tussen verwante partye, wat ŉ moontlike invloed kan hê

op die onderneming se finansiële stand. (Verwante

partye is individue of ŉ groep ondernemings wat op een

of ander wyse aan mekaar verbind is. ŉ Verwante party

kan ŉ familielid, ŉ aandeelhouer of ŉ sakeonderneming

wees.)

IAS 26 – Aftreevoordele


en teboekstelling van aftreevoordele in die finansiële

state van groepsaftreefondse.

IAS 27 – Gekonsolideerde

en afsonderlike finansiële

state

IAS 27 handel oor die openbaarmakingsvereistes ten

opsigte van gekonsolideerde finansiële state, en ook

oor die opstel en aanbieding van hierdie finansiële

state.

IAS 28 – Beleggings in

geassosieerdes

IAS 28 bevat voorskrifte oor hoe om die

ekwiteitsmetode by geassosieerdes toe te pas in die

finansiële state. ŉ Geassosieerde is ŉ onderneming

waarin beleggers ŉ wesenlike invloed het in die

bedrywighede en besluitnemingsprosedures van

daardie onderneming, maar nie volle of gesamentlike

beheer uitoefen nie.



Vervang deur IAS 28 (2011) en IFRS 12, effektief

1 Januarie 2013.

IAS 29 – Finansiële

verslagdoening in super

inflasionêre ekonomieë

IAS 29 handel oor die openbaarmakingsvereistes in die

finansiële verslagdoening in super inflasionêre

ekonomieë.

IAS 31 – Belange in

gesamentlike ondernemings

IAS 31 handel oor beleggings waar die belegger

gesamentlike beheer kan uitoefen.

Vervang deur IFRS 11 en IFRS 12, effektief

1 Januarie 2013.


instrumente

openbaarmaking en

voorlegging

IAS 32 handel oor die openbaarmaking en voorlegging

van finansiële instrumente in die finansiële state.

IAS 33 – Verdienste per

aandeel

IAS 33 handel oor die openbaarmaking en

rekeningkundige hantering van verdienste per aandeel

in die finansiële state van ŉ onderneming.

IAS 34 – Tussentydse

finansiële verslagdoening

IAS 34 is van toepassing op alle ondernemings wat

volgens wet verplig word om tussentydse finansiële

verslae te publiseer of wat dit vrywillig publiseer.

IAS 36 – Waardedaling van

bates

IAS 36 stel prosedures in plek wat verseker dat ŉ

onderneming nie sy bate bo of onder die verhaalbare

bedrag openbaar nie.

IAS 37 – Voorsienings,

voorwaardelike

aanspreeklikhede en

voorwaardelike bates

IAS 37 handel oor die rekeningkundige erkenning en

openbaarmaking van voorsienings, voorwaardelike

aanspreeklikhede en voorwaardelike bates.

IAS 38 – Ontasbare bates

IAS 38 handel oor die rekeningkundige erkenning en

openbaarmaking van ontasbare (intangible) bates in die

finansiële state.


instrumente: Erkenning en

IAS 39 handel oor die erkenning en meting van

finansiële instrumente in die finansiële state van ŉ



meting onderneming.

Vervang deur IFRS 9, effektief 1 Januarie 2018 waar

van toepassing.

IAS 40 –

Beleggingseiendom

IAS 40 handel oor die teboekstelling en

openbaarmaking van beleggingseiendom in die

finansiële state van ŉ onderneming.

IAS 41 – Landbou-

aktiwiteite

IAS 41 handel oor rekeningkundige standaarde ten

opsigte van landbou-aktiwiteite en die teboekstelling en

openbaarmaking daarvan.

Tabel 5.4: IFRS wat in Suid-Afrika toegepas word

(Aangepas uit Deloitte, 2014)

5.10.3 Beginsels en reëlsgebaseerde benadering om rekeningkundige standaarde te

formuleer

IFRS is deur ŉ onafhanklike, niewinsgewende organisasie ontwikkel. Hierdie organisasie

staan bekend as die Internasionale Rekeningkundige Standaarde Raad (International

Accounting Standards Board – IASB). Elke land het ŉ Rekeningkundige Standaarde Raad

(Accounting Standards Board – ASB) wat rigting en leiding verskaf om te verseker dat die

IFRS korrek geïmplementeer en toegepas word wanneer die finansiële state van

ondernemings opgetrek word. Die IASB is verantwoordelik vir die daarstel van die IFRS Die

ASB in Suid-Afrika werk saam met die IASB, asook saam met soortgelyke rade van ander

lande om te verseker dat standaarde ontwikkel en geïmplementeer word wat van toepassing

is op elke land. Die ASB in Suid-Afrika is dus verantwoordelik vir die ontwikkeling en

instandhouding van finansiële verslagdoeningstandaarde van toepassing op die openbare

sektor in Suid-Afrika (SAICA 2011; IFRS 2014).

5.11 Samevatting

Die Maatskappywet lê die vereistes vas vir alle ondernemings wat onderhewig is aan ŉ

eksterne oudit. Die vernaamste verskil tussen ŉ eksterne en interne oudit is deur wie die

oudit uitgevoer word en aan wie gerapporteer word.

Die doel van finansiële kontroles is om te verseker dat alle transaksies wat uitgevoer en te

boek gestel word tydig, akkuraat en doeltreffend is. Die doel van ŉ oudit is om redelike

gerusstelling te kry dat die finansiële state vry is van wesenlike wanvoorstelling as gevolg

van bedrog of foute. Die teenwoordigheid van ’n betroubare en eenvoudige ouditspoor is ’n

aanduiding van goeie interne beheermaatreëls binne ŉ onderneming.



Rekeningkundige foute sluit in beginselfoute, weglating van inligting in die openbaarmaking,

weglating van bedrae en foute begaan tydens die verantwoording van transaksies. Die

kriterium om te bepaal of daar bedrog plaasgevind het en of dit foute is, is of die

wanvoorstelling met intensie gepleeg is.

Finansiële state moet ooreenkomstig sekere reëls en beginsels opgestel word, bekend as

Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die Maatskappywet vereis ook dat die

finansiële state van ŉ maatskappy aan rekeningkundige standaarde moet voldoen.

5.12 Selfevaluering

Studie-eenheid 5 handel oor die kontroles in ŉ rekeningkundige stelsel. Die meeste van die

studie-eenheid leeruitkomste is teoreties en teoretiese vrae kan verwag word. Praktiese

gevallestudies van onlangse gevalle van bedrog of foute in die media kan egter aan jou

gegee word en daar kan van jou verwag word om ŉ opinie te gee of aanbevelings te maak.

Maak seker jy verstaan die verskil tussen bedrog en foute en volg die media oor onlangse

bedrogsake. Maak seker jy weet hoe om bedrog te identifiseer en te voorkom.

Jy moet ook in staat wees om foutiewe rekeningkundige inskrywings reg te stel. Dit is van

die uiterste belang dat jy eers die fout wat begaan is, verstaan, alvorens jy ŉ aanbeveling en

korrekte joernaalinskrywing kan maak.


Woordelys in Afrikaans en Engels Bladsy 153

WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS

Afrikaans Engels

Algemene grootboek General ledger

Algemene joernaal General journal

Bedryfsbates Current assets

Beheermaatreëltoetse Test of controls

Behoue inkomste Retained earnings

Belasting op toegevoegde waarde (BTW) Value-added-tax (VAT)

Bestuursrekeningkunde Management accounting

Betalingsadvies Remittance advice

Deurlopende voorraadstelsel Perpetual inventory system

Eerste-in-eerste-uit (EIEU) First-in-first-out (FIFO)

Finansiële rekeningkunde Financial accounting

Geldigheid Validity

Handelsafslag Trade discount

Hefboomverhouding Gearing ratio

Herwaardasiemodel Revaluation model

Internasionale Oudit Standaarde International Standards on Auditing (ISA)

Internasionale Ouditpraktyk Standaarde International Auditing Practice Statements

(IAPSs)

Internasionale Rekeningkundige Standaarde International Accounting Standards (IAS)

Internasionale Rekeningkundige Standaarde

Raad

International Accounting Standards Board

(IASB)

Internasionale Standaarde oor

Oorsigaanstellings

International Standards on Review

Engagements (ISRE)

Internasionale Standaarde vir Verwante

Dienste

International Standards on Related Services

(ISRSs)

Kleinkas Petty cash


Bladsy 154 Woordelys in Afrikaans en Engels

Kontantbasisgrondslag Cash basis of accounting

Kostemodel Cost model

Lopendesaakbeginsel Going concern principle

Maatskappy in staatsbesit State-owned company

Niebedryfsbates Non-current assets

Opbrengs op belegging Return on investment (ROI)

Opbrengs op ekwiteit Return on equity (ROE)

Openbare belange-telling (OBT) Public interest score (PIS)

Openbare maatskappy Public company

Opgelope inkomste Accrued income

Opgelope uitgawes Accrued expenses

Opgelope waardevermindering Accumulated depreciation

Periodieke voorraadstelsel Periodic inventory system

Proefbalans Trial balance

Rekeningkundige Standaarde Raad Accounting Standards Board (ASB)

Rekeningkundige vergelyking Accounting equation

Skuldbriewe Debentures

Staat van finansiële posisie Statement of financial position

Staat van kontantvloei Statement of cash flows

Staat van omvattende inkomste Statement of comprehensive income

Staat van veranderinge in ekwiteit Statement of changes in equity

Suid-Afrikaanse Ouditpraktyk Standaarde South African Auditing Practice Statements

(SAAPSs)

Toevallingsgrondslag Accrual basis

Tydig Timeliness

Verrekeningsafslag Settlement discount

Vooruitbetaalde uitgawes Pre-paid expense

Vooruitontvange inkomste Income received in advance or unearned


Woordelys in Afrikaans en Engels Bladsy 155

revenue

Vry aan boord (VAB) Free on board (FOB)

Vry op spoor (VOS) Free on rail (FOR)

Waardevermindering Depreciation

Wesenlikheid Materiality

Verrekening Offsetting

Aggregasie Aggregation

Hermeting Remeasurement

Onterkenning Derecognition

Waardedaling van bates Impairment of assets

Aanvraagdeposito Demand deposit


Bladsy 156 Bronne

BRONNE

• Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/definition-prepaid-expense

[Besoek: 29 Augustus 2014].

• Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/definition-loss [Besoek: 29

Augustus 2014].

• Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/definition-fixed-asset

[Besoek: 19 Oktober 2014]

• Accounting Tools. 2014.

http://www.accountingtools.com/display/Search?moduleId=19288171&searchQuery=

financial+analysis [Besoek: 19 Oktober 2014]

• Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/liquidity-definition [Besoek:

19 Oktober 2014]

• Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/questions-and-

answers/what-is-the-difference-between-financial-and-managerial-acco.html



answers/what-is-the-difference-between-financial-and-managerial-acco.html



answers/what-are-examples-of-operating-expenses.html [Besoek: 19 Oktober 2014]

• Accounting-Management. 2014. http://accountlearning.blogspot.com/2010/07/types-

of-accounting-errors-based-on.html [Besoek: 24 Oktober 2014].

• Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/dictionary-debenture

[Besoek: 22 September 2014]

• Accounting Tools. 2014.

http://www.accountingtools.com/display/Search?searchQuery=what+is+depreciation

&moduleId=19288171&moduleFilter=&categoryFilter=&startAt=0 [Besoek: 9

September 2014].


answers/what-are-goods-in-transit.html [Besoek: 17 September 2014].


answers/what-is-the-imprest-system.html [Besoek: 20 September 2014].


answers/what-is-accumulated-depreciation.html [Besoek: 9 September 2014].


Bronne Bladsy 157

• Accounting Tools. 2014. http://www.accountingtools.com/dictionary-related-party

[Besoek: 28 Oktober 2014].

• AICPA IFRS Resources. 2014. http://www.ifrs.com/ifrs_faqs.html#q3 [Besoek: 24

Oktober 2014].

• Auditing SA. Summer 2011/2012.

http://www.saiga.co.za/index_htm_files/9%20Shev.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014].

• Business Dictionary. 2014.

http://www.businessdictionary.com/definition/management-accounting.html [Besoek:

29 Augustus 2014].

• Business Dictionary. 2014.

http://www.businessdictionary.com/definition/International- Financial-Reporting-

Standards-IFRS.html [Besoek: 29 Augustus 2014].

• BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/profit.html


• BusinessDictionary. 2014.

http://www.businessdictionary.com/definition/management-accounting.html [Besoek:

29 Augustus 2014].

• BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/International-

Financial-Reporting-Standards-IFRS.html [Besoek: 29 Augustus 2014].

• BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/profit.html


• BusinessDictionary. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/operating-

efficiency.html [Besoek: 19 Oktober 2014]

• BusinessDictionary.com. 2014. http://www.businessdictionary.com/definition/audit-

trail.html#ixzz3GxQOp9q3 [Besoek: 23 Oktober 2014].

• BusinessDictionary.com. 2014.

http://www.businessdictionary.com/definition/International-Financial-Reporting-

Standards-%20IFRS.html [Besoek: 25 Oktober 2014].

• BusinessDictonary.com. 2014.

http://www.businessdictionary.com/definition/materiality.html [Besoek: 23 Oktober

2014].

• Curtin University. 2014. http://about.curtin.edu.au/stop-fraud-corruption.cfm [Besoek:

25 Oktober 2014].

• Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/en/standards [Besoek: 24 Oktober 2014].

• Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/en/standards/ias/ias1 [Besoek: 21 Oktober

2014].


Bladsy 158 Bronne

• Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/en/standards/standards#international-

accounting-standards [Besoek: 24 Oktober 2014].

• Deloitte. 2014. http://www.iasplus.com/standard/ias01.htm [Besoek: 29 Augustus

2014].

• Financial Stability Board. 2014.

http://www.financialstabilityboard.org/cos/cos_021001b.htm [Besoek: 23 Oktober

2014].

• IFRS. 2014. http://www.ifrs.org/How-we-develop-standards/Pages/How-we-develop-

standards.aspx [Besoek: 24 Oktober 2014].

• International Financial Reporting Standards. 2013. A Guide through IFRS: IFRS

Foundation: London. International Accounting Standard (IAS) 7 (2013:645)

• Investopedia, 2014. http://www.investopedia.com/terms/n/nonmonetary-assets.asp

[Besoek: 22 September 2014]

• Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/c/capitalstructure.asp


• Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/i/ias.asp [Besoek: 23

Oktober 2014].

• Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/p/preferreddividend.asp


• Investopedia. 2014. http://www.investopedia.com/terms/s/solvency.asp [Besoek: 19

Oktober 2014]

• InvestorWords, 2014. http://www.investorwords.com/15404/fixed_asset_register.html

[Besoek: 17 September 2014].

• Kolitz, D.L. 2015. A concepts-based introduction to financial accounting. 5th ed. Cape

Town: Juta.

• LinkedIn Corporation. 2014. http://www.slideshare.net/VidaB/chapter-1-the-nature-of-

fraud [Besoek: 23 Oktober 2014].

• Maatskappywet 71 van 2008, artikel 30. http://www.business-

rescue.co.za/pdf/Maatskappywet-Nr.-71-van-2008.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014].

• Marx, B., Van der Watt, A. & Bourne, P. 2011. Dynamic auditing a student edition.

10th ed. LexisNexis.

• OpenTuition.com. 2014. http://opentuition.com/fia/ma1/coding-systems/ [Besoek: 8

Oktober 2014].

• SAICA. 2013.

https://www.saica.co.za/Technical/LegalandGovernance/King/tabid/2938/language/e

n-ZA/Default.aspx [Besoek: 25 Oktober 2014].


Bronne Bladsy 159

• SAICA. 2013.

https://www.saica.co.za/TechnicalInformation/PublicSector/AccountingStandardsBoa

rd/tabid/606/language/en-ZA/Default.aspx [Besoek: 25 Oktober 2015].

• SARS, 2014. http://www.sars.gov.za/TaxTypes/VAT/Pages/default.aspx [Besoek: 9

September 2014].

• SearchSecurity.co.UK. 2014. http://searchsecurity.techtarget.co.uk/definition/IFRS-

International-Financial-Reporting-Standards [Besoek: 25 Oktober 2014].

• Service, C.L. 2014. Gripping GAAP Your guide to International Financial Reporting

Standards.

• South African Institute of Professional Accountants. 2014.

http://www.saipa.co.za/sites/saipa.co.za/files/How%20to%20calculate%20the%20PI

S.pdf [Besoek: 24 Oktober 2014].

• The Institute of Internal Auditors South Africa. 2014.

http://www.iiasa.org.za/?page=About_IA [Besoek: 24 Oktober 2014].

• Von Well, R., Pretorius, D., Ferreira, P.H., 2014. GAAP Handbook Financial

Accounting and Reporting Practise.

Finansiële rekeningkunde behels die rekordhouding van ŉ onderneming se finansiële transaksies, deur gebruik te maak van gestandaardiseerde riglyne, naamlik Inter-

nasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde. Die doelwit van die finansiële state is om inligting te verskaf oor die finansiële posisie, prestasie (winste en verliese) en veran-deringe in die finansiële posisie van die onderneming wat nuttig is vir ŉ wye verskeidenheid van ekonomiese besluit-nemers.

In Studie-eenheid 1 word die noodsaaklikheid van finansiële rekeningkunde, die verskil tussen finansiële rekeningkunde en bestuursrekeningkunde en die kwalitatiewe eienskappe van basiese finansiële state bespreek. Die toevallingsgrondslagbe-ginsel versus die kontantbasisgrondslag kry aandag, asook die verskillende komponente van finansiële state.

Studie-eenheid 2 gee aandag aan die dubbelinskrywingsmetode in rekeningkunde, die balansering van rekeninge, voorbereiding van die proefbalans en voorbereiding van finansiële state, prosessering van interne transaksie-aanpassings en afsluiting van rekeninge. Aankope en verkoopstran-

saksies word behandel, asook die ontledingsjoernale en belasting op toegevoegde waarde. Die inligting wat in die finansiële state van ŉ onderneming voorkom, is belangrik in dié opsig dat dit gebruik word om gevolgtrekkings te maak ten opsigte van die finansiële prestasie en vordering van ŉ onderneming.

Studie-eenheid 3 word kyk na die voorbereiding van rekeninge vir ŉ onderneming. Eiendom, aanleg en toerusting, voorraad, rekeninge ontvangbaar, kontant en die bank, bedryfs- en niebedryfslaste word onder die loep geneem.

In Studie-eenheid 4 word diverse aspekte van rekeningkunde ondersoek. Hierdie aspekte sluit in: rekeningkundige kodes en hul gebruik, die staat van kontantvloei. Ontleding van finansiële state, die voorbereiding van rekeningkundige state vanaf onvolledige rekords.

Studie-eenheid 5 kyk na kontroles in ŉ rekeningkundige sis-teem. Eksterne en interne kontroles word ondersoek, asook die regstelling van rekeningkundige foute, bedrog, die regulerende en wetlike raamwerk van finansiële rekeningkunde.

Handboek

• Kolitz, D.L. 2015. A concepts-based introduction to financial accounting.

5th ed. Cape Town: Juta.

www.akademia.ac.za

FinansiëleRekeningkunde I

gfa105 - finansiele rekeningkunde

Documents