govare israel-kurd-18

ئیسرائیل - كورد

Israel-Kurd NO18 Dec 2010 1

هاوكارانی‌ئه‌و‌ژماره‌یه‌:

دینۆ‌دانیاڵ‌–ئیسرائیل

ئازاد‌میران-ئیسرائیل

بارزان‌ئیبراهیم

شۆرش‌گوڵكار

عوسمان‌شێخ

دیاری‌محه‌مه‌د

به‌رپرسانی‌ئێرانی‌وه‌رزشیان‌كردووه‌ته‌‌گۆڕه‌پانی‌ملمالنێی‌سیاسی‌دژی‌ئیسرائیل

11

19

42

page

page

page

فۆبیای‌پێوه‌ندیی‌كورد‌و‌جوو‌و‌راستكردنه‌وه‌ی‌رێڕه‌وی‌مێژوو

بنكه‌‌ناوكه‌یییه‌كانی‌ئێران‌بۆ‌ئیسرائیل‌هه‌رده‌م‌مه‌ترسی‌و‌خاڵی‌هێرشن



و‌ ئه‌ردۆگان‌ نێوان‌ له‌‌ لبنان‌ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژاددا‌چی‌به‌سه‌ر‌دێ؟

ره جه ب توركیا وه زیراتی سه رۆك دواییی سه ردانه كه ی جێگه ی بووه ته قۆناخه دا، له و لبنان بۆ ئه ردۆگان ته یب هه م و توركیا ناوه خۆی له هه م زۆر سه رسووڕمانێكی نه ژاد ئه حمه دی و ئه ردۆگان ئیسرائیل، ناوه خۆی له له وێش و كرد لبنانیان واڵتی سه ردانی دوایییانه دا له م ئیسرائیل، سه ر كرده هێرشیان شێوه تووندترین به پێوه ندیی كه كاتێكدایه له ئه ردۆگان سه ردانه ی ئه و و داڤۆس كۆنفرانسی دوای له ئیسرائیل و توركیا نێوان كه "ئازادی" به ناو كه شتیگه ڵی سه ر بۆ ئیسرائیل هێرشی توركیا به مه به ستی شكاندنی گه مارۆی سه ر كه ره تی غه زه قوربانیی بوونه ته كه غه زه دانیشتووانی یارمه تیدانی و رێكخراوی ئیسالمی و به رژه وه ندییه كانی كۆماری و شه ڕ چووبوو، ساردی به ره و ناوچه كدا له حه ماس تیرۆریستی له نێوان لێدوانه كانی ئه ردۆگان و ئه حمه دی نه ژاد له لبنان یه ك له هه ردووك و ناكرێ به دی ئه وتۆ جیاوازییه كی ئاراسته دا هێرشیان كرده سه ر واڵتی ئیسرائیل و به تاوانبار و كرده وه ی توندوتێژی له دژی خه ڵكی فه له ستین و لبنان ناویان هێناوه ، هه ر وه ك چۆن ئاماده یی خۆشیان پێشانداوه كه به هه موو شێوه یه ك پشتگیری له خاك و گه لی لبنان و فه له ستین بكه ن. لێره دا ئیسرائیل نیگرانیی خۆی نیشانداوه بۆ نه ژاد ئه حمه دی و ئه ردۆگان سه ردانه كه ی له سه ر لبنان، چونكه ئاراسته ی سیاسیی ناوچه كه ی به ره و دووباره به ئه ویش ده چێ، توندوتیژی و شه ڕ سه رهه ڵدانه وه ی تیرۆریستی رێكخراوی له توركیا و ئێران پشتگیریكردنی له هه بێ ره هایان ده سه اڵتی ده یانه وێ كه حه ماس ناوه خۆ له لبنادا، ئه گه ری دروستبوونی شه ڕێكی ناوه خۆی لبنان چاوه رۆان ده كرێ و ئیسرائیل زۆر به وردی چاودێری

ئه و ره وشه ی ئێسته ی لبنان ده كات.سه ردانی سه رۆك وه زێرانی توركیا ره جه ب ته یب ئه ردۆگان لێكۆڵینه وه كانی ئه نجامی نێزیكبوونه وه ی له گه ڵ لبنان بۆ لێژنه ی فایلی تیرۆری ره فیق حه ریری سه رۆك وه زیرانی پێشووی لبناندایه ، كه ئه ردۆگان به هه موو شێوه یه ك داوا ده كات كه جارێ با ئه نجامی لێكۆڵینه وه كانی ئه و لێژنه یه بۆ

ماوی ساڵیكی تر دوا بخرێ، ئه وه ش له كاتێكدایه كه هه موو به ڵگه نامه كانی كه له ده ست ئه و لێژنه یه دایه ، گومانه كانی سه ر رێكخراوی تیرۆریستیی حه ماس زیاتر ده كات. ئه و لێژنه یه ش كه له سه ر پێشنیازی خودی واڵتی لبنان و كۆمه ڵگه ی نیوده وڵه تی پێك هاتووه ، گه یشتوونه ته كۆماری یارمه تیی به و سووریا پێشنیازی له سه ر و حزبواڵ به پالنی كه ئه نجامه ی ئه و ئیسالمیی ئێران ره فیق حه ریری سه رۆك وه زیرانی پێشووی لبنان تیرۆر كراوه ، به هێزبوونی حزبواڵ له سوپای لبنان و ئه زموونه كانی رابردوو كه چه كی رووبه رووی سیاسه توانانی ئه و

واڵته كردووه ته وه ، ئه نجامی ئه و لێكۆڵینه وه زیاتر پشتڕاست ده كاته وه .ئه گه ری حه ریری تیرۆری كه یسی له نێوده وڵه تی لێكۆڵینه وه ی لێژنه ی ئه نجامی له گه ل ئه وه یش هه یه كه لبنان به ره وه شه ڕێكی ناوه خۆیی په ڵكێش بكرێ و رێكخراوی تیرۆریستیی حه ماس به پشتگیریی ئێران و توركیا، لبنان بخاته ژێر ده سه اڵتی خۆیه وه ، ئه وه ش به رامبه ره له گه ڵ ئه وه ی كه ئێران ببێته ده سه اڵتداری نایاساییی لبنان و دووباره ناوچه كه بۆ ماوه یه كی ئیسرائیل سنووری نێزیك له سیناریۆكان بێ.هه موو مه ترسیدا و هه ڕه شه ژێر له زۆر دایه ، سه ردانه كی ئه حمه دی نه ژاد و ئه ردۆگانیش زیاتر له په یامی هه ڕه شه و ئاشووبێكی سه رهه ڵدانه وه ی دووباره و ئیسرائیل سه ر هێرشكردنه بۆ ناوچه یه وه له و تردایه توندوتێژی له لبنان و ئیسرائیلدا، هێرشێكی له ناكاوی ئێران له رێگه ی حه ماس و ریكخراوه تیرۆریستیه كانی تره وه له ناوچه كدا بۆ سه ر ئیسرائیل ئه گه رێكی زۆر به هێزه و هه ر به و مه به سته ش سه رۆك وه زیرانی ئیسرائیل بنیامین ناتانیاهۆ چه ند به رپرسی له كابینه ی خۆی راسپارد كه به وردی چاودێری ئه و هاتوچۆ دیپلۆماسییه ی لبنان بكه ن، چونكه دروستبوونی شه ڕی ناوه خۆی لبنان زیاتر مه ترسیی هه یه بۆ سه ر ئارامیی ئیسرائیل و هه ر شه ڕیك له نێزیك سنووره كانی ئیسرائیل ده توانێ ئارامیی ناوه خۆی ئیسرائیل تێك بدات.ده ستێوه ردانی و توركیا وه زیرانی سه رۆك سه ردانی به لبنان ناوه خۆی كاروباری له ئێران و توركیا سه رۆككۆماری ئێران زۆر به روونی له به رچاوه ، ئه وه ش له به رژه وه ندیی حزبواڵ و سووریا شاجوانی به سه رده مێك كه لبنان خۆیه تی، بۆ لبنان به رژه وه ندییه كانی دژی له و دایه واڵتانی رۆژهه اڵتی ناوه ڕاست ناسرابوو، ناوه ندی گرینگی باڵوبوونه وه ی كولتووری رۆژئاوا بوو، له م سااڵنه ی دواییدا له به ر شه ڕی ناوه خۆ و دروستبوونی رێكخراوه كانی تیرۆریستیی فه له ستین و هاوكاریی به رده وامی كۆماری ئیسالمیی ئێرانیش بۆ ئه و گرووپ و رێكخراوه تیرۆریستییانه ، ئه و واڵته ی دووچاری قه یرانێكی گه وره ی ئابووری و كێشه و گرفتی ئه تنی و ئێران گه مه ی سه ره كیی قوربانیی بوونه ته لبنانیش تاوانی بێ خه ڵكی و كردووه ته وه رێكخراوه تیرۆریستییه كان.ئیسرائیل له و قۆناغه دا كه خۆی بۆ شه ڕێكی تر له دژی ئێران ئاماده ده كات، به هه موو شێوه یه ك هه وڵ ده دات كه خۆی له كێشه و ئاشووبی ناوه خۆی لبنان به دوور بگرێ، ئه گه ر چی به رپابوونی شه ڕی ناوه خۆی لبنان له نێزیك سنووره كانی تووشی ئیسرائیل به ناچار و ئیسرائیل له سه ر كاریگه ریی زۆری هه بێ ئیسرائیل، ده توانێ ئیسرائیل لبنان، ناوه خۆییه ی ئاشووبه ئه و نێزیكبوونه وه ی له گه ڵ بكه نه وه ، تر شه ڕێكی سنووری رۆژهه اڵتی لبنان، كه رتی )غه جر(ی به ته واویی چۆل كرد و داواشی كردووه كه هێزه كانی ئاشتیپارێز له ناوچه كه دا جێگر بكرێن، كاتی جێبه جیكردنی ئه و بریاره هه رچه نده داواشی و ده كات ئیسرائیل بڕیاره ی له و پشتگیری ئه مه ریكاش به اڵم نه كراوه ، دیاری هه موو سه ره ڕای بكرێت.هه رچه نده جیبه جێ بڕیاره ئه و كات زووترین به كه كردووه وه ك ده بێ كه باوه ڕه یه ئه و له سه ر ئێسته ش حزبواڵ تیرۆریستیی رێكخراوی ئه وانه ش هه میشه چه كه كانی خۆی به ده سته وه بێ، چونكه ئێسته چه ند ناوچه یه ك وه ك )شبعه ( و )كه فه رشوبا( كه له ژێر ده ستی ئیسرائیل دایه ، ده بێ بگه ڕێته وه سه ر سنووری لبنان، ئه و دوو ناوچه یه ش هه تا پێش دروستبوونی شه ڕی 1967 له ژێر ده سه اڵتی سووریا دابوون بكرێ باس كه گرینگه بگرێ.ئه وه ی به سه ردا ده ستیان شه ڕ دوای توانی ئیسرائیل و ئه وه یه ، له گه ڵ تێپه ڕبوونی نێزیكه ی 70 ساڵ له سه ربه خۆییی لبنان، سووریا تا ساڵی پێشوو لبنانی به شێوه یه كی فه رمی نه ده ناسی و سنووره كانی نێوان ئه و دوو واڵته تا ئێسته ش به شێوه یه كی ره سمی دیار نه كراون كه ئه ویش مانای نه بوونی رێزی سیاسی و سه روه ریی

نیشتمانیی دیمه شقه بۆ به یرووت.

مه‌ولوود‌ئافه‌ند

سه‌رووتار



ملیۆنان له ناوبردنی و واڵت ده یان و شار سه دان كاولكاریی وێڕای جیهانییه كان جه نگه كه ده زانین راستیه ئه و هه موومان كه س و هه ڵوه شانه وه و دامه زراندنی چه ندان ده وڵه تی تری لێكه وتووه ته وه ... بۆ نموونه له جه نگی جیهانیی یه كه مدا )1914 تا 1918( له ماوه ی ئه و چوار ساڵه ی شه ڕدا قوربانیی گیانی هێنده زۆر بووه كه له وه وپێش مێژوو نه یبنیوه به خۆیه وه , زیانی گیانی ده خه مڵێندرێ به 9 ملیۆن كوژراو و ژماره یه كی زۆرتر له وه برینداری لێكه وته وه ، له و جه نگه دا بۆ یه كه مجاریش چه كی كیمیایی به كار هات و ده ره نجامی جه نگه كه ئه وه بوو نه خشه ی سیاسیی ئه وروپای گۆڕی و فه ره نسا و به ریتانیا و ئه مه ریكا رای خۆیان به سه ر جیهاندا سه پاند، هه روه ك بووه هۆی هه ڵوه شانه وه ی چه ندین ئیمپراتۆر و ده وڵه ت )ئیمپراتۆری ئه ڵمانیا و نه مسا هه ڵوه شانه وه ، گۆڕانكاری له سه ر نه خشه ی ئه وروپا كرا، چیكوسلۆفاكیا و یۆگسالڤیا دروست بوون و ته نانه ت كاریگه ریی له سه ر گۆڕینی سیستمی حكومڕانی چه ند واڵتێك دانا و هه ر یه ك له توركیا و ئه ڵمانیا بوونه سیستمی كۆماری و رووسیاش له سیستمی )قه یسه ری(ه وه بوو به سیستمی شیوعی و نه مسا بووه وه كۆمارێكی بچووك، ده توانین بڵێین ئه م جه نگه تۆوی ئایدیولۆژی و بزاڤه ئایدیۆلۆژییه كان )شیوعییه كان(ی دانا، له پاش جه نگی جیهانیی یه كه م به ریتانیا بووه خاوه ن ئه م ناوچه یه به پێی رێكه وتنامه ی )سایكس بیكو( به ریتانیا و فه ره نسا له سه ر دابه شكردنی ناوچه ی رۆژهه اڵتی ناوه ڕاست رێككه وتن، به م پێیه سووریا و لبنان كه وتنه ژێر ئینتدابی فه ره نسا و عێراق و فه له ستین و رۆژهه اڵتی ئوردن كه وتنه ژێر ئینتدابی به ریتانیاوه ، ئه گه ر ته ماشای )جه نگی جیهانیی دووه م(یش بكه ین به هه مان شێوه و بگره به رفراونتر جه نگه كه نه خشه ی دنیای گۆڕی و هه موو هاوكێشه كانی سه روبن كرد، و ته نیا قوربانیی مرۆیی له م جه نگه مه زه نده ده كرێ به 55 ملیۆن كوژراو و نێزیكه ی 90 ملیۆن كه سیش بریندار، جگه له وه ی چه كی ناوكه یی تێدا به كار هات، له گرینگترین ده ره نجامه كانی جه نگی دووه می جیهانی: ده ست به سه رداگرتنی رێژیمی نازی له ئه ڵمانیا و رێژیمی فاشی له ئیتاڵیا و رێژیمی دیكتاتۆری له ژاپۆن ... هه روه ها گۆڕانكاری له ته رازووی هێز له جیهاندا رووی دا، ئه مه ریكا و یه كێتیی سۆڤیه ت بوونه مه زنترین دوو زلهێزی دنیا، كه له پێش هه ڵگیرسانی جه نگی جیهانیی دووه م به ریتانیا و فه رنسا زلهێزی

كه‌ركووك‌و‌قودس،‌دوو‌شار‌له‌‌ئاوێنه‌یه‌كدا

به‌شی‌یه‌كه‌م



كه واڵته كان له زۆرێك هه روه ها بوون! جیهان كۆڵونیاڵی بوون سه ربه خۆییان راگه یاند.

جیهانی یه كه میی جه نگی له دوای به ریتانیا دیاره بۆ ئه وه ی وه ك نه كرد كورد بۆ وای شتێكی عه ره ب وجووه كان و...هتد كردی ، و پێشی گرت كوردی ، سه ربه خۆیی ده وڵه تی دروستبوونی له شاره زای باشتر كه س هه موو له به ریتانیاییه كان ئه مه ریكایییه كانیش بۆیه هه ر ناوچه یه ن، ئه م به شوێن پێی سیاسه تی ئیگلیز كه وتن و كوردیان وعێراقیان كرد دابه ش واڵت چوار سه ر به یان كوردستان باشووری و ده وڵه ت كرده پێوه 16/12/1925 له یان مووسڵ( )ویالیه تی ئیراده ی و ویست به بایه خێكیان هیچ و لكاند نه ته وه ی كورد نه دا له و رۆژگاره دا وپه یماننامه ی كرد...، جێگیر لۆزانیان و هه ڵوه شاند سیڤه ریان ده بینین هه ر ئه م زلهێزانه به هه موو شێوه یه ك

پاڵپشت و بناخه داڕێژه ری دروستبوونی ده وڵه تی ئیسرائیل بوون، تا ئه و و به هێز ده وڵه تێكی بووه ته و گه شتووه پێی ئێسته ئیسرائیل قۆناخه ی ركابه ر له ناوچه كه دا، ئه گه ر ئه م دووفاقییه ی به ریتانیا و زلهێزه كانی تر ده بوو چ ئێسته نموونه ، بۆ ده بن گه اڵڵه پرسیارگه ڵیك بكه ین، به روارد عێراق ده وڵه تی شانبه شانی هه بووایه كوردی ده وڵه تێكی ناوچه یه دا له م رۆژهه اڵتی ناوچه ی به رژه وندیی له ئایا و...هتد؟ ئیسرائیل و كوێت و ناوه ڕاست و به رژه وندیی ئه مه ریكا و به ریتانیا و رۆژئاوایییه كان و ته نانه ت به دڵنیابیه وه وه اڵم نه ده بووه ؟ سوودبه خش عه ره بیش به رژه وه ندیی بۆ

"به ڵێ".ئیسالمی و عه ره بی واڵتانی له گه ڵ دۆزه ئاڵۆزترین خاوه ن ئیسرائیل شاری و دامه زراند خۆی ده وڵه تی ئه وه ش سه رباری ناوچه كه دا، له قودسی كرده پایه ته خه تی واڵته كه ی و به ناوی ئورشه لیم، ئه مه كرۆكی دۆزه كه یه تی له رۆژهه اڵت، به اڵم له هه مان كاتدا ناهێڵن كورد ده وڵه تی ئه و سه ر بگه ڕێته وه كه ركووك ناده ن رێگه ته نانه ت دامه زرێنێ خۆی قودس ... پێنراوه دانی عێراقدا چوارچێوه ی له كه فیدراڵیه ی هه رێمه كێشه ی نێوان عه ره ب وجووه كانه و كه ركووكیش كێشه ی نێوان كورد و

‌ئێسته‌‌چ‌ده‌بوو‌له‌م‌ناوچه‌یه‌دا‌ده‌وڵه‌تێكی‌كوردی‌‌هه‌بووایه‌‌شانبه‌شانی‌ده‌وڵه‌تی‌عێراق‌و‌كوێت‌و‌ئیسرائیل‌و...هتد؟



رێژیمه كانی عێراقه . پێش ئه وه ی بڕیار له سه ر هه ر شتێك بده ین سه باره ت به م بابه ته پێویسته سه ره تا، هه ردوو شاری كه ركووك و قودس له ڕووی مێژوویی و ئابووری ، ژیاری و ئاینی ودانیشتوان و...

هتد له ئاوێنه یه كدا ببینین یا بناسین. كه‌ركووك‌...‌له‌‌وێستگه‌كانی‌مێژوودا

مێژوویییه كان شاره كۆنترین له یه كێكه كه ركووك شاری مێژوویه كه ی به درێژاییی ، كوردستان له چ و عێراق له چ كۆمه ڵه بۆ رۆحی پێوه ندیی و ره سه ن ناسنامه یه یه كی ئیتنیكیه كانی دروست كردووه كه ده گه ڕێته وه بۆ سه رده می سۆمه رییه كان. هه ڵبه ت له پێشدا له شێوه ی قه اڵیه ك به پانتاییی

زه وییه كانی ئاستی له سه ر مه تر 18 به به رزیی و هه كتار 22چواره می یا پێنجه م هه زاره ی له كراوه دروست ده وروبه ری پ.ز. ئه م قه اڵیه له دیارترین شوێنه واره دێرینه كانی شاره كه یه ، بووه ، كوردان شاری میدیه كان و كیشیه كان سه رده می له گۆتیه كان كردوویانه به پایه ته ختی واڵته كه ی خۆیان و به درێژاییی سه دان ساڵ ئاشووری و ئه كه دی و هۆری و بابلی و میتانیه كان ده ستیان به سه ردا گرتووه . له ماوه ی نێوان 2230 ـ 2120 پ.ز بووه ، گۆتییه كاندا ده سه اڵتی له ژێر به كه ركووكیشه وه ناوچه كه هه ندێ سه رچاوه پێیانوایه قه اڵی كه ركووك له الیه ن گۆتیه كانه وه بنه چه ی لێكۆڵینه وه كان و سه رچاوه زۆربه ی و كراوه دروست كورد ده به نه وه سه ر گۆتییه كان ومیلله تی گۆتی به 2 هه زار ساڵ نێوان رووباری دیجله و زێی خواروو و ناوچه ی له زایین پێش رووباری سیروان )دیالی( بووه ئه ویش ئه و ناوچه یه كه كه ركووك

ده كه ێته نێو دڵی، كه پایه ته ختی مه مه له كه تی گۆتیان بوو له نێوان سااڵنی )2228 ـ 2128 پ.ز (.

له كه ركووك رووباری ) خاسه ـ جای ( شاره كه ده كاته دوو به شه وه و هه روه ك رووباری زێی تێدا ده رژێت كه له گرینگترین )چه مه كانی

( رووباری دیجله یه .و مه سیح له دایكبوونی به ر 126 سااڵنی نێوان له كه ركووك بووه ، كه ئه دیابین پایه ته ختی حكوومه تی دایكبوونی، له پاش 224

حكوومه تێكی كوردیی سه رده می ئه شكانییه كان بووه .ـ و ـ كه رخینی ـ به پێی سه رچاوه كان ناوی كه ركووك له پێشدا

دواتر بووه به كه ركینی و كه ركووك.ـ له كتێبی )دیاربه كریه ( ی ئه بو به كری تیهرانی دا بۆیه كه م

جار كه ركووك وه ك كه ركووك ناوی هاتوه .سه رباری و كرد داگیریان عه باسییه كان ز 1232 ساڵی ـ بایه خێكی هیچ كه وت، شاره كه به ر زۆر وێرانكارییه كی

پێنه دراوه و په راوێز خراوه .ـ له سه ده ی شانزه هه مدا كه ركووك به ر شااڵوی سه فه وی

و مه غول ده كه وێت.ـ ساڵی 1555 ز عوسمانییه كان به پێی په یماننامه ی )ئه ماسیا(



بوونه خاوه نی.العرب )مفصل له كتێبی سوسه ئه حمه د دكتۆر ـ شارێكی كه ركووك (: ده ڵێت التاریخ( فی والیهود شوێنه كۆنترین له یه كێكه عێراق، له گه وره یه مێژووییه كانی عێراق /88 كم له به غداه وه دووره / جێی كۆنی كه ركووك قه اڵی ئاره پخایه ، ئه م ئاره پخایه سه رچاوه حامورابی، سه رده می ده گه ڕێته وه گریكییه كان ئاراپخیوس )كه راخ ـ سلوخ ( واته شاری )سلوخی ـ سلوكی( له سه رده می سلوكییه كان )312 دیوه ، به خۆه وه زۆری پێشكه وتنی ) پ.ز 135 ـ شوێنه واری سۆمه ری كه ده گه ڕێته وه بۆ 2600 ساڵ له م شاره دا دۆزراوه ته وه ، هورییه كان زایین له به ر شوێنه واری زۆریان له ده وروبه ری ئه م شاره هه یه

.)ـ میتانیه كان سێ پایه ته ختیان هه بووه : 1ـ ئاره پخا 2ـ میتانی ده وڵه تی )هه مدان( ئه كباتان 3ـ واشوكان

)1550 تا 1400 پ.ز حوكمڕانی كردووه .كۆنه كان سه رچاوه به پێی كه ركووك شاری ـ یه كێكیان كه ده ستنووس كتێبی دوو وبه تایبه ت و نووسویه تی ) بیجان )پۆلس ناوی به كلدانیه ك ئێسته له شاری لیزك له ئه ڵمانیایه ، كتێبه كه ده ڵێت "به ر له 27 سه ده دانیشتوانی ئه م شاره له میدیه كان گه وره كانی به ده سه اڵترین له یه كێك و پێكهاتبوون ئاشوورییه كان دژی كه بووه )ئه رباك( میدیا

شۆڕشی به رپا كردووه ".ئیعالمی قاموسی له تورك سامی شه مسه دین ـ كراوه چاپ مهران چاپخانه ی له كه عوسمانیدا بڕگه ی له زایین 1842/ كۆچی 1315 ساڵی له مه ركه زی كه ركووك ))شاری ده ڵێت: كه ركووكدا ئه كه وێته و شاره زوور ده ڵێن پێی كه لیوایه یه ئه و ویالیه تی مووسڵ له كوردستان . 160 كیلومه ترێك زنجیره خوار له مووسڵدایه رۆژهه اڵتی خوار له گردۆڵكه یه ك دروست كراوه له چه می ئه دهه م )ناوی كۆنی رووباری خاسه ( ژماره ی دانیشتوانی )30000( و13 ته كیه و15 مزگه وت 36 و قه اڵیه ك كه سه ، خان و1282 دووكانی بازرگانی و نه خۆشخانه یه ك و 8 حه مام و پردێك له سه ر رووباره كه و قوتابخانه ی ناوه ندی روشدیه و 18 قوتابخانه ی سه ره تایی و 3 تیایه . جووی په رستگایه كی و كرستیانه كان كڵێسای له گه ڕه كه كانی گه ڕه كی ته په و قه اڵ و هه موو ئه و رووباره كه وه . رۆژهه اڵتی له ته نیشتی گه ڕه كانه ی سێ به شی دانیشتوانی كوردن و به شه كه ی تر تێكه ڵه له تورك و عه ره ب، و هه موو كه مینه كان ئه وانیش

)760 ( جوو و460 كلدانی(( .

ركێفی ژێر كه وته ته واوی به كه ركووك به دواوه 1918 ساڵی له ـ به ریتانییه كان .

ـ له سه رده می مه لیك مه حموود بایه خی زۆری به كه ركووك داوه ئه وسا و تا سااڵنی 1970

پێك كه ركووكی دانیشتوانی نێوه ی له زیاتر كورد 1930 ساڵی له ـ ده هێنا و پاشان توركمان و عه ره ب و كریستیان و جوو، هه ر له و ساڵه دا و كه س 67،703 كورد: : شێوه یه به م درا ئه نجام سه رژمێرییه ك عه ره ب: 26561 كه س و توركمان: 28741 كه س و مه سیحی: 1228

كه س و جوو: 1228 كه س داده نری سه رژمێری گرینگترین به كه 1957 سه رژمێری پێی به ـ له عێراقدا، كه ركووك به م شێوه یه بوو: رێژه ی كورد له %48،24 و

عه ره ب %28،19 و توركمان%21،14 و كلد و ئاشوور 0،41% قه‌اڵی‌‌كه‌ركووك

له ‌ساڵی‌‌1930كورد‌زیاتر‌له‌‌نێوه‌ی‌‌دانیشتوانی‌كه‌ركووكی‌پێك‌ده‌هێنا‌و‌پاشان‌

توركمان‌و‌عه‌ره‌ب‌و‌كریستیان‌و‌جوو



قه اڵی كه ركووك ده كه وێته ناوه ندی شاری كه ركووكه وه و به یه كێك له كۆنترین به شه كانی شاره كه داده نرێت و شوێنه واره كه ی ده گه ڕێته وه بۆ سه رده می ئاشورییه كان. ئێسته كه نیشینه به رز ئۆردوگا ( ئه م بڵێن ده توانین ناوه ڕاسته كانی له ، كه ركووك قه اڵی ده وترێت پێی ) دیمتوكرخی ناوی به زایین پێش هه زاره ی دووه می شیلوا خو ( ناسرا بوو واته ) قه اڵی شاری نه وه ی شیلوا ( كه به ناوی فه رمانڕه وای حوری كۆن )شیلوا تیشوب( ئاشووری پاشای سه رده می له قه اڵیه ئه م نراوه . ناو 850 سااڵنی نێوان له ) دووه م بالی ناسر ئاشور (به رگری، و پاشا وه كو هێڵێكی ، كه و884 پێش زایین ناوه ندێكی سوپاكه ی به كاری ده هێنا، دوای ئه م )سلوخ پاشا( دیوارێكی پته وی به مه به ستی به رگری له ده وری قه اڵكه دروست كرد, 72 قوله ی له ده وری و 32 جاده و ده روازه ی تێدا به ررز كرده وه و له كاتی هێرشه كانی فه رمانده ی مه غۆلی )ته یموری له نگ( له ساڵی 1393

ز سه ردانی ئه م قه اڵیه ی كردووه .ته پۆڵكه یه كی سه ر له بنه ڕه تدا له كه ركووك قه اڵی ته ختایییه كانی له ، كرا دروست چوارگۆشه بازنه یی به رزتره ، ده ڕوانێته 120 قه ده م نێزیكه ی ده وروبه ری

سه ر دۆڵی زێی بچووك كه ئه و زێیه ئاوی كه مه ، زۆرجار له وه رزه كانی بارانئاوی ئاوه كه ی هه ڵده ستێ، كه به رووباری خاسه ناسراوه ، وه ك دیاره ئه م قه اڵیه له چاخه كۆنه كاندا په رژینی بۆ كراوه ، و 4 ده رگای هه بووه ، عوسمانییه كان ناویان لێناوه : ده رگای سه ره كیی پلیكانه دار

، ده رگای تۆپ ، ده رگای حه وت كچه كه ، ده رگای حه لواچیه كان .بیناسازی دروست كراوه تایبه تمه ندی هه ڵبه ت قه اڵكه به شێوازێكی به رێگه وبانه كانی و گه چ و سپی به ردی له دیواره كانی زۆربه ی ،

خشتێك كراوه پێی ده ڵێن ) خشتی ڕاخه ر ( ...به ناوبانگترین كۆمه ڵگه ی نیشته جێبون له قه اڵی كه ركووك ده كه وێته به شی خۆرئاوای قه اڵكه وه ، كه به )گه ڕه كی حه مام( ناسراوه , بۆ چه ند ده كرد مه سیحیه كانیان برا به شداری مسوڵمانه كان برا سه ده یه ك باجرامی ( و مزگه وتی )نه بی ناوه ندی مه ترانیه ی ) و هه ریه ك له

دانیال( ده كه ونه گه ڕه كێكه وه ....قه اڵی كه ركووك چه ندان مه زارگه و مه رقه دی له خۆ گرتووه وه ك

: ـمه زاری و حه نین پێغه مبه ر مه رقه دی و دانیال نه بی مه زارگه ی پێغه مبه ر عوزێر و هه روه ها كڵێسای سوور كه له دیارترین سیماكانی قه اڵكه یه ، هه روه ها به نه خشه ی ره نگاوڕه نگ له سه ر دیواره كۆنه كانی ، گه وره مزگه وتی وه ك تێدایه مزگه وتی چه ندان و كێشراوه

مزگه وتی فوزلی ، مزگه وتی عه ریان و مزگه وتی حه سه ن باكیس .

چه‌رمووی‌كه‌ركووك‌به‌‌كۆنترین‌كۆمه‌ڵگه‌ی‌‌كشتوكاڵی‌داده‌نرێت‌له‌‌جیهاندا‌



هه روه ها چه ندان ماڵی كۆنی تێدایه كه به ناوی خاوه نه كانیانه وه ماڵی ، غه نی عه بد ماڵی ، ته یفوور ماڵی ناوبانگن وه ك: به سدیق عه الف ، ماڵی سه ید فاتیح و ماڵی میكائیل و ماڵی توما .

قشڵه‌ی‌‌كه‌ركووكباره گه ی وه ك كۆنه ، زۆر بینایه كی كه ركووك قشڵه ی ، كه ركووك شاری له بووه عوسمانی هێزه كانی سه ربازیی به پێی ساڵنامه كانی عوسمانی له ساڵی 1863 دروست كراوه و ده كه وێته ناو چه قی شاری كه ركووكه وه و پانتایی 24282 مه تر چوار گۆشه یه ، وشه ی قشڵه وشه یه كی توركییه واتای شوێنێك كه سه ربازه كان تیایدا بمێننه وه ، له م سااڵنه ی دواییدا و رۆشنبیری ناوه ندێكی وه ك ئێسته و كراوه ته وه نۆژه ن

مۆزه یی به كار دێ .

قه‌یسه‌ری‌‌كه‌ركووكالی ده كه وێته و كۆنه بازاڕێكی كه ركووك قه یسه ری ناوه ندێكی وه ك بازاڕه ئه م كه ركووكه وه ، قه اڵی باشووری بازرگانی بۆ كارئاسانیكاریی كڕین و فرۆش بۆ خه ڵكی شاره كه له سه رده می عوسمانییه كان له ساڵی 1855 دروست كراوه ، و ورد شوێنه واری كراوه ته وه . نۆژه ن 1978 ساڵی له بیناسازی له دروستكردنیدا به روونی پێوه دیاره ، به شێوه یه ك دیزاین كراوه كه 365 دووكانی تێدایه و هێمایه بۆ ژماره ی رۆژه كانی ساڵ ، 24 لقی تێدایه وه ك هێمایه ك بۆ ژماره ی كاتژمێره كانی رۆژ ، 12 ژووری بچووك له نهۆمی سه ره وه وه ك ئاماژه یه ك بۆ ژماره ی مانگه كه كانی ساڵ ، و7 ده رگای بیناسازه كان , هه فته رۆژه كانی ژماره ی بۆ هێمایه هه یه یه كێك وایان ساز كردووه كه به ڵكو نه وه ستاون، به مه هه ر له ده روازه كان پێشوازی له خۆر ده كا ، ئه و كاته ی هه ڵدێ و

ده روازیه كی تر مالئاوایی لێ ده كا ئه و كاته ی ئاوا ده بێ .راكێشاوه خۆی الی به پیشه وه رانی و خاوه نكار بازاڕه ئه م و كوتاڵفرۆش له پێكدێن زۆره ، گه لێ كڕیاری هاوكات بۆنفرۆش و به هاراتسازی و ته نكه ر و پێالۆفرۆش و كه وشدروو

و به رگدروو و بۆیاخچی ولۆكه ڕستن و هتد ....

چه‌رمووبه اڵم هاتووه ، چه رموو قه اڵی به ناوی سه رچاوه هه ندێ له زیاتر گوندی چه رموو ناسراوه ، به گشتی چه رموو ناوچه یه كی شوێنه وارییه و كه وتووه ته خوار چیاكانی زاگرۆس، رۆژهه اڵتی چه رمووی چه مچه ماڵ، شاری نێزیك و كه ركووك شاری له داده نرێت كشتوكاڵی كۆمه ڵگه ی كۆنترین به كه ركووك تا 7000( بۆ ده گه ڕێته وه نیشته جێبوونی مێژووی ، جیهاندا 6500 ( ساڵ پێش زاین، له دێرینترین گوندی نوێی به ردینه یه ، 100 بۆ 150 كه سی تێدا ژیاوه و له 20 ماڵ پێكهاتووه كه ، دانیشتوانی چه رموو خانووه كانیان به گڵ دروست كردبوو



و ده دا ئه نجام سه ره تایی شێوه یه كی به كشتوكاڵی كاری هه روه ها ئاژه ڵی به رهه مدارییان به خێو ده كرد .

مزگه وتی نه بی دانیالروفاتی وایه باوه ڕ و كراوه دروست مه زارێك سه ر له قه اڵی نێو ده كه وێته مزگه وته كه تێدایه ، دانیالی پێغه مبه ر كه ركووك و دوو گۆمه ز و 3 مناره ی هه یه ، جگه له چه ندان سه رده می بۆ ده گه ڕێته وه كه ره نگاوڕه نگ بازنه كاری مه غۆلییه كان، پانتاییی مزگه وته كه 400 مه تر چوار گۆشه یه و چوار گۆڕ له خۆ ده گڕێ و ده ڵێن گۆڕی :دانیال ، عه زرا ،

حه ننا ، میخائیل .دانیشتوانانی كه ركووك له مسوڵمانان و مه سیحی و ته نانه ت مزگه وته كه نێزیك مردووه كانیان خۆی كاتی جووش

ده ناشت، له به ر پیرۆزیی پێغه مبه ران .مه رقه دی ئیمام سوڵتان ساقی

باشووری له )تسعین( ناوچه ی ده كه وێته مه رقه ده ئه م به ر له خه ڵك گۆڕستانه كه یه له ناو و كه ركووك رۆژئاوای ئیمام وایه باوه ڕ ده ناشت، مردووه كانیان لێره پیرۆزی كوڕی ته یار جه عفه ری نه وه كانی له یه كێكه ساقی سوڵتان ئێره بۆ عه باسیه كان ترسی له كه )د.خ( پێغه مبه ر مامی هه ڵهاتووه ، هه ندێك پێیان وایه ساقی و خوشكه كه ی )سوڵتانه (

لێره به خاك سپێردراون .هه روه ها ده یان مه زار و مه رقه دی تر له كه ركووك هه یه ، گه شتی ئایینی یه كێكه له كاره گرینگه كانی ناو كۆمه ڵگای ئێمه سااڵنه و ده وڵه مه نده بواره شدا له م كه ركووك، شاری و گه شتیارانی ئاینی دێن بۆ سه ردانی مه زاره كان. بۆ نموونه له ناوچه ی داقوق مه زاری ئیمام ) زه ین العابدین ( و مه رقه دی

ئیمام هادی كوڕی مووسا كازمی لێیه و ....هتد.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌گه‌ڕه‌كه‌كانی‌شاری‌‌كه‌ركووكدروست تازه تاڕاده یه ك گه ڕه كێكی ـ ئازادی گه ڕه كی 1ـ

كراوه كه له شه سته كاندا .2ـ گه ڕه كی زێویه ـ گه ڕه كێكی كۆنه له پێشدا گوند بووه و

له گه ڵ فراوانبوونی شاره كه بووه به گه ڕه ك .3ـ گه ڕه كی خاسه ـ به گه ڕه كێكی فراوانی كه ركووك داده نرێت

و ده كه وێته الی رۆژهه اڵتی خوارووی رووباری خاسه وه .گوندی له نووری یادگار خۆی كاتی یادگارـ گه ڕه كی 4ـ یاروه لی هاتووه ته ئه و شوێنه و چایخانه یه كی لێ كردووه ته وه و یه كه م خانوو له وێ دروست كراوه و تا ئاوه دان بووه ته وه .

له و ناونرا له م دواییه دا ئه م گه ڕه كه ـ ئیسكان 5ـ گه ڕه كی كۆمه ڵه خانوییه كه به خشتی سوور دروست كراوه و ئێسته به ئیسكانی كۆن ناو ده برێ بۆ جیاكردنه وه ی له ئیسكانی تازه

.6ـ گه ڕه كی ئیمام قاسم ـ ناوه كه ی به ناوی مه رقه دی ئیمام

قاسمه وه هاتووه ، كه له ناو مزگه وتی )ئیمام قاسم (دایه .7ـ گه ڕه كی ئاخوڕ حوسێنـ ناوی ئه م گه ڕه كه شێوێندراوه وكراوه به )اخی حسین( به اڵم بنه ڕه تی ناوه كه ده گه ڕێته وه بۆ بوونی )خان الدێیه كانی خه ڵكی خۆی كاتی چونكه گه ڕه كه كه دا، له ئاخوڕ( و ئاخوڕ خانه كه ی له هاتونه ته شاره وه كه و ده وروبه ری شوان

حوسێن ماونه ته وه ، وشوێنی تایبه تیش هه بووه بۆ ئاژه ڵه كانیان .چونكه ناونراوه وا بۆیه گه ڕه كه ئه م ـ به رته كیه گه ڕه كی 8ـ گه ڕه كێكی تاڕاده یه ك و تاڵه بانی ته كیه ی خواره وه ی ده كه وێته

كۆنه له شاره كه دا .9ـ گه ڕه كی عاشور ـ له نێوان گه ڕه كی یادگار و زێوێ و گه ڕه كی

ئیمام قاسم دایه . 1947 ساڵی سه رژمێریی به پێی )باڵخ( بۆاڵق گه ڕه كی 10ـ

ژماره ی دانیشتوانی )3008( كه س بووه ـ )سێ گوندی له گڵه سه ریان ئه مانه ـ گڵچیه كان گه ڕه كی 11ـ

كانیان(ه وه هێناوه و كوپه وگۆزه یان دروست كردووه .دێته تاڵه بانیه كانه وه ته كیه ی دیوی به چوارباغ گه ڕه كی 12ـ خواره وه ، به دیوی گۆڕستانه كه ، كه جاران باخچه ی چوارباخ بوو.

ژماره یان قه اڵیه ، له سه ر گه ڕه كه ئه م ـ مه یدان گه ڕكی 13ـ )1222( كه س بووه .

ژماره ی و قه اڵیه له سه ر ئه مه ش ـ ئاغاكان گه ڕه كی ـ 14دانیشتوانی )1609( كه س بووه .

دانیال به هۆی گه ڕه كه ئه م ـ پێغه مبه ر دانیال گه ڕه كی 15ـ پێغه مبه ره وه ناو نراوه ، كه له سه ر قه اڵیه .

16ـ گه ڕه كی تۆپ قه اڵـ ئه م گه ڕه كه نێزیك ده رگا سه ره كییه كه ی قه اڵیه , گه ڕه كێكی كۆنه .

17ـ گه ڕه كی زیندان ـ ئه میش له سه ر قه اڵیه ، بۆیه به م ناوه نراوه ، چونكه زیندانه كه ی قه اڵ ده كه وێته ناو ئه م گه ڕه كه وه .

18ـ گه ڕه كی پیریادی ـ دێرینترین گه ڕه كه له شاری كه ركووك، ناوی گه ڕه كه كه به ناوی پیریادییه كانی چه مچه ماڵه كه یه كه م ماڵ

بوون له م شوێنه نیشته جێ بوون.نیشته جیبوونی شوێنی گه ڕه كه ئه م ـ جووه كان گه ڕه كی 19ـ ژماره ی نه ماوه ، شوێنه واری راده یه ك تا ئێستا كه جووه كانه ، و)796( نێر كه س )848( كه بووه )1644(كه س دانیشتوانی

كه س مێ بووه .20ـ گه ڕه كی شۆریجه ـ ژماره ی دانیشتوانی )2365( كه س بوو.

یان الڵ(ه وه )مووسا له ناوه كه له وه یه موسه اڵـ گه ڕه كی 21ـ هاتبێ، پێغه مبه ره وه مووسای خۆشه ویستی له وه الله ( )موسی گه ڕه كی له نێزیكه و ناوه ناویان كه ركووك جووه كانی كه

جووه كانه وه .22ـ گه ڕه كی )شاته ری ـ شاتوـ شاترلۆ(ـ شاترلۆ لقێكی عه شیره تی

جافه ، كه كاتی خۆی له ناوچه ی )كفری(وه هاتوون.23ـ گه ره كی ئه ڵماس ـ گوایه ناوه كه ی له ئافره تێكی به ناوبانگه وه ناو زه وییه كه ی به پیتی له به ر یان بووه ، ئه ڵماس وناوی هاتووه

نراوه .



لێی كه ركووك به گه كانی زۆربه ی ـ به گه كان گه ڕه كی 24ـ داده نیشتن، بۆیه به و ناوه نراوه .

له گه ڕه كه ئه م خه ڵكی زۆربه ی ـ ئاوچییه كان گه ڕه كی 25ـ ئاوچییه كانی كه ركووكن.

26ـ گه ڕه كی چه مقوڕـ له به ر نزمی ناوچه كه وبه پیتی زه وییه كه و بوونی داراستانی چڕ و خڕبوونه وه ی ئاوێكی زۆری په نگخواردوو

به م ناوه نابانگی ده ركرد .و توركییه ناوه كه وایه بۆچوون ـ كه هیه ساری گه ڕه كی 27ـ مانای موختاری زه رد ده گه یه نێ، گه ڕه كێكی گه وره و فره وانه ساری پاشای محه مه د شاره كه وه . رۆژئاوای الی وكه وتووه ته بووه كه ركووك والی سه رده مه له و دایمه زراندووه ، كه هیه

)1069 تا 1079( كۆچی دوایی كرد.ناوه كه ی گه ڕه كه ئه م ـ ئاره پخا( ـ )عه ره فه گه ڕه كی 28ـ وه رگیراوه له ناوه كۆنه كه ی كه ركووك كه )ئاره پخا( یه ، كه له كاتی خۆی شارستانیه تێكی ئاوه دان و شوێنی گرینگی مێژوویی

بووه .29ـ گه ڕه كی قۆریه ـ جاران جێگه ی گوندێك بوو له نێزیك شار، وشه ی ناوهێنانی و شاره كه ، له گه ڕه كێك بووه پاشان به اڵم دارێژروا كه ، گه ڕه كه كه یه وه سفی شوێنی ناوهێنانێكی قۆریه

له قوڕ.ـ هه ندێ بۆچوون هه یه ـ تشنیوی ( ـ ال 30ـ گه ڕه كی )تسعین له سه ر ئه م ناوه ،زۆربه یان پێان وایه )ال ـ تشنیوی ( هاوگونجاوی سه رده می بۆ ده گه ڕێته وه . بێت ئێستا ی )تسعین( شوێنی

)هۆری ـ میتانی (.31ـ گه ڕه كی حه لواچییه كان .

32ـ گه ڕه كی قه سابخانه . 33ـ گه ڕه كی عه لی به گ .

34ـ گه ڕه كی شوان .)زۆربه ی ئه م گه ڕه كانه ش خه ڵكی شوانی ناوچه ی كه ركووك

ئاوه دانیان كردووه (: ) مه یدان )جرد گه ڕه كی 36ـ عه باس ئیمام گه ڕه كی 35ـ 39ـ گاورباغی گه ڕه كی 38ـ حه دیدیه كان گه ڕه كی 37ـ ـ 41ـ حه مزه یی گه ڕه كی ـ ـ40 عه الوی سه یدی گه ڕه كی 43ـ گه ڕه كی ئاوا له تیف 42ـ گه ڕه كی گه ڕه كی سه ركارێز ره شیدا ئاوا 44ـ گه ڕه كی خوێڕیاوا 45ـ گه ڕه كی مه وله وی 48ـ علوگ ئه بو گه ڕه كی 47ـ كاكه یییه كان گه ڕه كی 46ـ

گه ڕه كی ره حیم ئاوا .هه ندێك له باس داهاتوودا به شی له یه ك، به شی كۆتای رۆشنبیری الیه نی و كه ركووك شاری دێرینی كتێبخانه ی ده كه ین، كوردستانییه هه میشه شاره ئه و كولتووریی و

له گه ڵمان بن...

لێكۆلینه‌وه‌‌و‌ئاماده‌كردن‌:عوسمانی‌شێخ



به‌رپرسانی‌ئێرانی‌وه‌رزشیان‌كردووه‌ته‌‌گۆڕه‌پانی‌ملمالنێی‌سیاسی‌دژی‌ئیسرائیلئه وه بوون بیرۆكه كانی ته واوی زایینی 1979ی له شۆڕشی ئیسالمی پێش خومه ینی داهێنه ر و رێبه ری سیسته می كۆماری وه ك ئه وه ی كه حكوومه ت ئامرازی به خته وه ری و باشتربوونی بارودۆخی مرۆڤه كان نییه ، به ڵكوو ئامرازێكه بۆ كرده وه ییكردنی یاساكانی ئیسالم و ده بێ ئه م كرده ویی كردنه ش له رێگه ی توندوتیژی و زه خت و زۆره وه بێته ئاراوه ، ئه گه ریش هه ركه س یان گرووپێك دژی ئه م بیرۆكه یه بوو ده بێ به ته واوه تی له ناو بچێ، چوونكه له فه لسه فه ی فیكری ئه واندا نه رم و نیانی و میهره بانی جێگه یه كی نییه ، چونكه بۆچوونه كانیان پڕ بوو له هه ڕه شه و گوڕه شه و تۆقاندن و كوشتن. له كتێبێكدا به ناوی كۆماری ئیسالمی كه سه باره ت به حكوومه تی ئیسالمی بوو كۆ كرده وه كه مه خابن دواتر بووبه بنه ما و ئه ساسی سیاسه ته كانی كۆماری ئیسالمی

كه پاش راپه ڕینه كه ی 1979خه ڵكی ئێران هاته ئاراوه .هه ر به م پێیه خومه ینی به چه ند هۆكارێك ئه م حكوومه ته ئیسالمییه ی به پێویستییه كی ته واو و مێژوویی ده زانی كه له الپه ڕه ی 11و17و19و153 كتێبه كه شی باسی لێوه ده كا, وه كوو ئه وه ی كه خومه ینی ده ڵێ: غه یره مسوڵمانه خراپه به د ره وشته كان بوونه ته هۆی ئه وه ی كه ئیسالم له گۆڕه پانی كرده ویی بڕواته ده ر، چونكه جوو و ئه وانیتر كه شه یتانتر له جوون زانیویانه كه ئیسالم قازانج و به رژه وه ندیی وان له مه ترسی ده خا، بۆیه دژی ئیسالم پڕوپاگه نده یان كردووه و گوتوویانه كه "ئیسالم ئاینێكی

گشتی نییه و ئایینی ژیان نییه ، چونكه بۆ كۆمه ڵگه یاسا و رێسای نییه ".ئه مه له كاتێكدایه كه هه نووكه له ژێر سێبه ری یاسا و رێساكانی حكوومه تی كۆماری ئیسالمی واڵتی ئێران پله ی یه كه می هه یه له جیهاندا له بواری سه ركوتی هه ر جۆره ده نگێكی ناڕازی و له سێداره دانی هاوواڵتییانی خۆی و ئازاری ژنان و هه ژاری و بێكاری

و گرانی و هتد... .له جێگه یه كی دیكه ی كتێبه كه یدا ده ڵێ: بڕێك خه ڵكی كۆمه ڵگه ی خۆشمان له به رامبه ر بیانییه كان رۆحیه ی خۆیان له ده ستداوه و واده زانن كه رێگه ی پێشكه وتن ئه وه یه كه بیروباوه ڕ و ئایینه كه یان وه البنێن، چونكه ئه وان پێیان وایه به وجوره رۆیشتوونه بۆ

سه ر مانگ بۆیه ئیدی ده بێ ئه مان یاساكانی خۆیان وه البنێن!



هه روه ها خومه ینی یاسای دادوه ری جڤاكیش كه ئاكامی هاتنه ئارای بۆ مافناسانه ئه زموونی زۆری سااڵنێكی كۆمه ڵگه یه كی مرۆڤ ته وه ر و دادپه روه ر به ته واوه تی به كار خه ڵكی و بێگانه كانه وه الینا، چونكه ده یگوت هی له ئه مه ده دات، فیڕۆ به كاتیان به س و نایه ت ئێمه حاڵێكدایه كه هه نووكه به هۆی یاساكانی به ناو دادوه ریی تا به ره به یان هه ر خه ڵكی ته واوی ئیسالمی كۆماری كه چی دادگاكاندان له كێشه كانیان دوای به ئێواره چه ندان ساڵیشی به سه ردادێ، به اڵم هه ر وه كوو خۆی

ده مێنێته وه هیچی چاره سه ر نابێ.ده یهه وێ جوو كه ده یگوت: خومه ینی هه روه ها ده ترسم بۆیه بكه ن دروست جوو جیهانی حكوومه تی خه می كه مته ر و بگه ن ئاكام به رۆژێك "نعوزبالله " ئێمه ش وابكا كه ته نانه ت سه رۆكێكی جوویش حكوومه ت

بكا له سه رماندا.ئه مه له كاتێكدایه كه ده وڵه تی ئیسرائیل به به راورد له گه ڵ حه شیمه ته كه ی واڵتێكی پێشكه وتوو زۆریش خاوه ن واڵتی ته نیا هه روه ها و جیهاندا له بووه ده سه اڵت

دیموكراتی ناوچه كه شه .ئێرانی كه رێبواران و به رپرسانی بۆیه هه نووكه هه ر

درێژه ده رانی ئه و بیرۆكه ی ومه ینین بۆ ئه مه گداری نیشاندانی خۆیان شێوه یه ك هه موو به خومه ینی سه ده نێوه راستییه ی رێبازه ئه و بۆ خه ڵكی تایبه ت به جیهان ئازادیخوازی كه سانی و ده وڵه تان دژایه تی رۆیشتوونه ته ئه وه نده بواره له م ده كه ن ئیسرائیل ده وڵه تی و جوو پێش كه ته نانه ت وه رزشیشیان كردووه ته گۆڕه پانی ملمالنێی سیاسیی خۆیان بۆ دژایه تیكردنی ئیسرائیل، بۆیه ماوه یه ك له مه وپێش یه كێ له به رپرسانی كۆماری ئیسالمی رای گه یاند كه "میر ره سووڵی ره ئیسی" به ڕێوه به ری گرووپی هه ڵگری قورسایی و " حسێن خودادای" وه رزشڤان هۆی به ته نیا ده كرێن به ش بێ وه رزشی چاالكیی له مردن كاتی تا له گه ڵ وه رزشوانی له كێبه ركێی وه رزشی ئه وه ی كه ئه م وه رزشوانه ئیسرائیلی "سرخیوبربت" به شداری كردبوو دواتر بۆ وه رگرتنی میداڵیش رۆیشتبووه سه ر سه كۆی پاڵه وانی و له ته نیشت ئه وه وه راوه ستابوو. بۆیه باڵوبوونه وه ی ئه م هه واڵه شتێكی گه له ك گرینگ بوو چون بۆ یه كه مجار ورزشوانێكی ئێرانی به پێچه وانه ی ویستی به رپرسانی كۆماری ئیسالمی هه واڵه كه ی و وێنه كه شێوه به و ئه ویش كارێك وه ها به هه ستاوه باڵو بێته وه ، چونكه به رپرسانی ئه م ده سه اڵته هه ر به وجوره ی باس كرا به هۆی ئه و سیاسه ته نه گونجاوه یان به نیسبه ت خه ڵكی جوو هه یانه قه ت كه وه رزشیه كاندا كێبه ركێه له ئێرانی وه رزشوانانی كه ناده ن رێگه ئیسرائیلیه كانیشی تێدا بێت به شدار بن بۆ نموونه به هه ڕه شه و گوڕه شه "ولفسبورگ"ی یانه ی پێی تۆپی یانه ی یاریكه ری دژئاگا" "ئه شكانی له

له‌‌فه‌لسه‌فه‌ی‌فیكری‌ئه‌واندا‌نه‌رم‌و‌نیانی‌و‌میهره‌بانی‌جێگه‌یه‌كی‌نییه



ئاڵمانی نه یان هێشت به شدار بێ له كێبه ركێ له گه ڵ یانه ی نه ته وه ییی تۆپی پێی الوانی ئیسرائیل.

ئێرانی جۆدۆكاری میرئسمایلی" "ئارشی 2004 ئۆلۆمپیكی له یان واكس"وه رزشوانی "ئیهود گه ڵ له كێبه ركێ له نه كرد به شداری

ئیسرائیلی.عاله میه وه رزشی فستیڤاڵێكی ئۆله مپیك كه كاتێكدایه له ئه مه سه ده ی له و ده كه ن به شداری تێایدا جیهانی واڵتانی ته واوی كه نۆزده هه می زایینیه وه تا ئێستا به شێوه یه كی فه رمیش به رده وامه و دووره له هه ڵویستی سیاسی چوونكه جێگای ركبه رایه تی وه رزشیه و به س. به اڵم به رپرسانی رێژیمی سه ره ڕۆی ئیسالمی هۆكاری ئه م كاره یان بۆ پشتیوانی له فه له ستینیه كان ده گێڕنه وه بۆیه به قه ولی خۆیان ده وڵه تی ئیسرائیل به فه رمی ناناسن، ئه مه له كاتێكدایه كه عه باس مه حموود رێبه ری "فه تح"به واته فه له ستین بزووتنه وه ی شێوه یه كی به و ده ركردووه داخویانیان جار چه ندین ئێستاكه تا خه رێكی ئیسالمی كۆماری كه راگه یاندووه جیهانیان به ره سمی بۆ فه له ستین مژاری له خراپه وه رگرتنی كه ڵك ئاژاوه نانه وه و خۆی،بۆیه ناوچه ییه كانی به رژه وه ندیه قازانجوو هێنانی وه ده ست به ئێران ئیسالمی سه ره ڕۆی كۆماری به رپرسانی كاره ی ئه م ده ڵێن و ده زانن خۆیان نێۆخۆی باروودۆخی له ده ستێوه ردان خۆیدا خه ڵكه كه ی به با دڵسوزه زۆر ئیسالمی كۆماری ئه گه ر فه رمی به سه باره ت .هه روه ها بكات سه ركوتیان كه متر و رابگا نه ناسینی ئیسرائیل له الیه ن كۆماری سه ره ڕۆی ئیسالمی ئێرانه وه له هه یه دیپلۆماتیكی پێوه ندی زۆرترین ئیسرائیل كه بڵێم ده بێ گه ڵ واڵتانی جیهاندا هه روه ها له الیه ن كۆمه ڵگای نێونه ته وه یشه وه

ته واوی بۆ رێز گرینگتر له هه موو و ناسراوه فه رمی به نێۆنه ته وه یه كان دادنێ نه ك وه كوو كۆماری كۆنوانسیۆنه خه رێكی كرده وه وی شێوه ی به به رده وام كه ئیسالمی بۆ كه نێونه ته وه ییانه دایه رێكه وتننامه ئه و كردنی پێشیل نموونه هه نارده كردنی چه كووچۆڵ به شێوه ی په نامه كی و حه شاردراو بۆ گرووپوتاقمه تیرۆریستییه كان كه هه ر له م دواییانه بوو كه دوه ڵه تی نیجریه ده ستی به سه ر پاپۆڕێكی بار هه ڵگر كه له به نده ر عه بباسی ئێرانه وه بارگیری كرابوو به اڵم بوو تێدا بیناسازی كه لووپه لی رواڵه ت به كه گرت له پشكنیندا پتر له سێزده كانتینێر چه كووچۆڵی عه سكه ری تێدا دۆزرایه وه دیسانه وه ریسواییه كی نێۆنه ته وه ی دیكه ی ئیسالمی سه ره ڕۆی كۆماری به رپرسانی و رێژیم بۆ

هێناگۆڕێ.

ئا: شۆڕش گوڵكار [email protected]

له ئۆلۆمپیكی 2004 “ئارشی میرئسمایلی”

جۆدۆكاری ئێرانی به شداری نه كرد

له كێبه ركێ له گه ڵ “ئیهود

واكس”وه رزشوانی ئیسرائیلی



كورته‌یه‌ك‌له‌ژیاننامه‌ی:ناوم )ئاڤی(یه له بنه ماڵه كه یدا به )سیتی( بانگ ده كرێم، له سالی 1943 له به غدا له دایك بوومه ، له بنه ماڵه یه ك له چوار برا و خوشكیك و دایك و باوك كه 7 كه س بوون له بنه ماله كه مان، باپیرم به بیر دێ، كه داپیره م له هه موومان كچێكی و كوڕ چه ند له گه ڵ و المان هاته ئه ویش مرد باوكم خه ریكی له گه ڕه كه كانی به غدا، له گه ڕه كێك یه ك ماڵدا ده ژیان خۆی. كاتی تاران و به غدا نێوان له بوو زێڕ فرۆشتنی و كڕین كاری پاره دار بووین و ژیانمان زۆر خۆش بوو، ئه وكات هه رچه نده من منداڵ كۆچه له دا 1951 ساڵی له دێنه وه ، بیر بیره وه رییه كانم به اڵم بووم، گه وره كه دا هاتین بۆ ئیسرائیل. دایكم كاتێ هاتین بۆ ئێره ، دووگیان بوو و برا بچووكه كه م له سكیدا بوو، لێره له دایك بوو كه ناوی )یۆسی(یه . ئێسته له كۆمپانیای ئه لێكتریكی له عه فوله كار ده كات. ماڵمان له به غدا نێزیك مزگه وتیك بوو، نازانم له چ گه ڕه كێك بوو، به اڵم له ساڵی 1948 دا وه ك منداڵێك بیرم دێته و له نێزیك ماڵه كه مان بنكه یه كی سه ربازی خزمه تی بۆ ده كرد ناونووس خۆیان ده هاتن عێراقییه كان كه هه بوو سه ربازی، هاواریان ده كرد مردن بۆ زایۆنییه كان. من ئه وكات نه مده زانی ئه وانه چی ده ڵێن و مه به ستیان چییه ، كه هاتم بۆ ئێره زانیم مه به ستیان ده وڵه تی ئیسرائیله كه داوای نه مانی ده كه ن. كه هاتین بۆ ئیسرائیل له

دیمانه‌یه‌ك‌له‌‌گه‌ل‌ئه‌فسه‌ری‌پله‌یه‌كی‌خانه‌‌نیشین‌)ئاڤی‌سیتی(

زۆر به گه شبینییه وه ده ڕوانمه نه ته وه ی كورد له كوردستانی عێراق



به بووین جێگیر حه ییفا له نێزیك جێگه یه ك ناوی )شه عرێ عه لیا(، له وێ هاتین بۆ عه فوله دوای ماینه وه له وێش بێت( )مه عبه ره ت بۆ مانگێك خانوویه كی ده ستكردمان وه رگرت كه دوو و نیو به چوار و نیو بوو، تا گه وره بوونی هاوین له بووین. له وێ هه ر هه موومان ته ندوور بوو و به زستان زۆر سارد بوو، ژیان خانووه ئه م ناو له بوو، زه حمه ت زۆر تێیدا چێشتخانه هه بوو و گه رماو هه بوو و ژووری یه كدا ناو له هه مووی هه بوو. نووستنیشی )گڤعاته بۆ دا چووین 1958 ساڵی له بوون. مۆرێ( كه نێزیك عه فوله یه و له وێ ژیاین و له كه خوێندن به كرد ده ستم قوتابخانه له هه بوون، كورد ماڵی چه ند گه رَه كه كه مان هه موویان تا ئێسته دۆستمن وه ك برا سه یری كرد ته واو قوتابخانه م من ده كه ین. یه ك چووم بۆ سوپا، له سوپادا كۆرسی ئه فسه ریم ته واو كرد بووم به ئه فسه ری پله دوو، مامه وه من هات، به سه ردا دا 1967 ساڵی شه ڕی ئیسرائیل چووم بۆ )فرقه ی په ڕه شووتوانانی( كه به باشترین فرقه ناو ده برێ تا ئێستا و من پله دوو و ئه وكات له وێ بووم به ئه فسه ری )چڤی بارزانی( جێگری فه رمانده ی فرقه كه مان بوو، من ئه فسه ر بووم له وێ دوای ئه وه ی كه خزمه تم ته واو كرد من نووسراوێكم نووسی و بمێنمه وه سوپادا له ئیتر نامه وێ گووتم جێگیر لێره دا عه فوله بۆ هاتمه وه ده رچووم. بووم و ژنم هێنا و ماڵ و مناڵم به یه كه وه نا و ده ستم كرد به كاركردن. من سه ره تا له گه ڵ یه كێك هاوبه ش بووم له دووكانی ستۆدیۆی وێنه گرتن و له دواییدا ئه و پیر بوو وازی هێنا و من دووكانه كه م لێ كڕییه وه ، نێزیكه ی زیاتر له 30 ساڵ ده بێ ئه و دووكانه م هه یه و كار له مابێ، تێدا هێزم تا رۆژ به رۆژ ده كه م، خانه نه یشین خه ڵكه ئه و وه ك منیش دواییدا كه مێك و ده هینم كار له واز و ده بم هه ر بۆ كردوومه ئه وه ی ده حه سێمه وه . خۆم بۆ خزمه تی له هه میشه من كه مه ، هه ر واڵت گه له كه مدام، یارمه تیی گه النی تریش ده ده م، ئازادی و رزگاربوون بۆ بێ له ده ستم ئه گه ر خۆشه پێ زۆرم من دوژمنه كانیان، له چه نگی ده بیستم نه ته وه ی كورد له كوردستان نیمچه

زۆرم‌پێ‌خۆشه‌‌ده‌بیستم‌نه‌ته‌وه‌ی‌كورد‌له‌‌كوردستان‌نیمچه‌‌سه‌ربه‌خۆییه‌كیان‌هه‌یه



و سه ربه خۆییه كیان هه یه و رۆژنامه یان هه یه كاری باش ده كه ن بۆ نه ته وه كه یان.

بوون‌ به‌غدا‌ له‌‌ ئێوه‌‌ كاتێك‌ كورد:‌ ‌- ئیسرائیل‌له‌گه‌ڵ‌ وهامووشۆتان‌ منداڵێ‌ بیره‌وه‌رییه‌كانی‌

دراوسێكانتاندا‌چۆن‌بوو؟مندااڵندا له گه ڵ له كۆاڵن كات ئێمه هه موو جیا نه بوو وا شتێكی هیچ ده كرد، یاریمان هاوسێكانمان هه موو تردا، ئه وانی له گه ڵ بین كه ئه وه ی حوكمی به بوون، باش له گه ڵمان باوكم بازرگانیی زێڕی ده كرد له نێوان ئێران له زۆر ژیانمان و بووین پاره دار و عێراق و هه موو و بوو باشتر ده وروبه رمان ئه وانه ی كات ئێمه هیچ ئاڵۆزییه كمان بۆ دروست نه بوو، نه من و نه خێزانه كه م، بگره زۆر رێزیان لێ

ده گرتین له گه ڕه كدا.

ئیسرائیل‌-كورد‌:ئێوه‌‌ئه‌و‌كات‌كه‌‌له‌‌عێراق‌بوون،‌چ‌موڵك‌وسامانتان‌نه‌بوو‌كه‌‌له‌وێ‌به‌جێ‌مابێ‌و‌نه‌تان‌

توانی‌دارایییه‌كانتان‌له‌گه‌ڵ‌خۆتاندا‌ببه‌ن؟به غدا له بووین تێدا كه خانووه ی ئه و ئێمه باوكم كڕی بووی له خاوه نه كه ی و جێ ماوه . له هه بوو زۆر كشتوكاڵیمان زاری و زه وی ده ره وه ی به غدا، به اڵم من نازانم له وێیه ئه ویش كوڕم ده یگووت هه مووجار باوكم رۆیشت، له به ر سه رقاڵیی من به اڵم ده كه م، باس بۆت ژیان بۆم نه ده كرا بزانم چۆنه ئه م به سه رهات نه ده چوو بۆ وا بیری كه سیش ورده كارییه ، و وه ك ئه مڕۆی لێ دێ كه بتوانین داوای مافی ئالۆز كه مێك شته كه بۆیه بكه ینه وه ، خۆمان

بووه .

رۆژی‌ دوا‌ ده‌ڕوانیته‌‌ چۆن‌ تۆ‌ ئایا‌ ‌: كورد‌ ‌- ئیسرائیل‌نه‌ته‌وه‌ی‌كورد‌له‌‌كوردستانی‌عێراق؟

نه ته وه ی به گه شبینییه وه ده ڕوانمه من زۆر كورد له كوردستانی عێراق، به راستی تا ئێسته سه ركه وتوون له به دیهێنانی مافه كانیان، خۆت ئه وه ش ده سێنری، به ڵكو نادری ماف ده زانی سه ركردایه تیی له ده وێ تێكۆشانی و هه وڵ به دیهێنانی بۆ رۆڵه كانی هه وڵدانی و كورد ده زانی خۆت چونكه پێویسته ، مافه كانیانی هه ركات نییه ، خۆی قسه ی خاوه ن عه ره ب

ده رفه تی هه بوو لێت په شیمان ده بێته وه ، ده ڵێ من ئه و كه سه نه بووم كه له گه ڵ تۆدا په یمانم به ست، بۆیه زوو به زوو ده بێ ده ست و برد بكرێ بۆ به دیهێنانی سه ربه خۆییی بۆ كورد له كوردستانی عێراق به

تایبه تی و ئه گه ر بكرێ له به شه كانی تریش بكرێ زۆر چاكه .

ئیسرائیل‌-‌كورد:‌ئێوه‌‌چۆن‌ده‌ڕواننه‌‌گۆڤاره‌كه‌مان‌بۆ‌پێوه‌ندیی‌نێوان‌گه‌لی‌كورد‌وگه‌لی‌یه‌هود‌له‌‌ئیسرائیل؟

نێوان پێوه ندیی له باس كه هه یه وا گۆڤارێكی خۆشحاڵم زۆر من لێ زوڵمیان زۆر گه ل هه ردوو چونكه ده كات، جووه كان و كورد كراوه و مافیان خوراوه . ئه و پێوه ندییه هه ر هه بووه ، به اڵم ئێسته زۆر پته وتره و ئه م گۆڤاره وه ك پردی پێوه ندیی وایه له نێوانمان، خێر و شه ڕی یه كتری ده زانین و خۆ ئاماده ده كه ین دژی دوژمنانمان و په نا

به خودا هه ر سه ر ده كه وین.

ئیسرائیل‌-‌كورد‌:‌له‌‌كۆتادا‌زۆر‌سوپاست‌ده‌كه‌ین‌كاتمان‌لێ‌گرتی،‌چونكه‌‌ئێوه‌‌كارتان‌هه‌یه‌‌و‌جێگه‌ی‌رێزی‌ئێمه‌‌و‌گۆڤاره‌كه‌ی،‌هه‌ر‌بژین‌به‌خۆشی‌و‌شادی.

هه ڤپه یڤێن: دینۆ دانیاڵ/ئیسرائیل[email protected]



ئێمه ی كورد ده مێكی زۆر و چه ند سه ده یه كی دوور و درێژه به چه ندین قۆناخی سه ختی ژیاندا ئه ڕۆین هه ر له شۆڕش و تێكۆشان و ده ربه ده ری و كاولكاری كه به سه رماندا هاتووه ، جا بۆیه منیش به پێویستم )ئیسرائل– بۆ بكه م ئاماده بابه تێك چه ند زانی كورد( كه گرێدراوی پێوه ندیی نێوان هه ردوو الیه .جا ئه گه ر بێت و ئێمه كه مێك له مێژووی ئیسرائیل نه ته وه دوو دۆستی ئه م دوو بكۆڵینه وه ، كورد و یه ك له گه ڵ ژیاون پێكه وه بوون، یه ك نێزیكی بوونه ته وه ، ناخۆشیه كانییان و خۆشی ڕووبه ڕووی و نێوانیان ژنخوازیی و ژن پێوه ندیی هه روه ها كه له پووری یه كتری له پیشه سازی فێربوونی ئه م كه ده كه ن به وه ئاماژه هه مووی یه كتری بوون، یه كتری هاوخه می و هاوكار نه ته وه دوو خۆشناوه تی ده ڤه ری كه ناوچه كه مان له چونكه پێ ده ڵین به پێی لێدوانه كانی باو و باپیران ئه ڵێن نشینگه ی ده ڤه ره كه مان به شێكی زۆری جوو بووه )بێتواته ( كه زۆربه ی هه ره له گوندی تایبه ت به خه ریك بازرگانییه وه و خشڵ كاری به زۆریان له وه نه ته وه یه دوو ئه م پێوه ندیی بۆیه بوون، نه چووه كه دوو نه ته وه ی جیا بووبن، به ڵكو به یه ك ئه مه مان ئه وه ش كه واته كراون، سه یر نه ته وه ئاشتیخواز گه لێكی كورد گه لی كه ده رده خات بۆ نه كردووه . شۆڕ و شه ڕ له حه زی و بووه

باشووری‌‌كوردستان:‌خۆشناوه‌تی‌‌و‌پێكه‌وه‌‌ژیانی‌‌نه‌ته‌وه‌كان

كوردستان والتان، له گه ڵ كوردستان هه رێمی پێوه ندیی له باره ی له هه موو توند ده كات پێگه ی خۆی له گه ڵ زۆربه ی واڵتاندا خه ریكه رووی گرینگه كورد بۆ بۆیه گه وره كان، واڵته به تایبه ت روویه كه وه ، خۆی له ئیسرائل بكات، چونكه زۆرێك له لێكۆڵه ره وه كان تێبینی ئه وه بكات ده بێ ده كه ن هه رێمی كوردستان هه ركاتێ داوای سه ربه خۆیی ئیسرائیل له گه ڵی بێ، چونكه ئیسرائیل ده ورێكی زۆر گرینگ ده گێڕێ خۆیان به رژه وه ندیی له ته نیا كه دراوسێكان ده وڵه ته به نیسبه ت – ئێران – )توركیا تایبه ت به ده كه ن كوردستان هه رێمی له روو كورد سه ر به زۆریان بكوژی واڵتانه له م هه ریه ك چونكه سووریا(، كۆمه ڵكوژی . و كاولكاری تا ئه شكه نجه دان و گرتن له هه ر هێناوه له وه ی جگه تورك سوپای بێت له یاد ئه وه شمان ئه بێ كورد ئێمه ی ڕێگه له مافه ڕه واكانی كورد ده گرێ، له ساڵی )1915( كۆمه ڵكوژی به نیازی ئێسته و كردن جینۆسایدی و دا ئه نجام ئه رمه نه كانی وای ئه مه ش ئازادیخواز، كوردی پاڵ بیخاته و بدات ال له سه ر خۆی زۆر و هه ڵسێ نامرۆڤانه مه سه له به م ئه وروپا یه كیه تیی كه كرد ئه وروپا. یه كیه تیی بۆ ڕیزی هاتنه ده رباره ی بكه وێ توركیا له سه ر زۆر قۆناخێكی كوردستان، هه رێمی ئێسته ی قۆناخی له باره ی هه ر كوردستان پارچه یه كی هه ر له كورد كه هه ركاتێ چونكه هه ستیاره ، به تایبه ت هه رێمی كوردستان هه لێك بۆ خۆی به ده ست بێنێ یه كێ له واڵته دراوسێكانی به هه رشێوه یه ك بێ ده ستێكی زوڵم و سته مكارانه ی ده خاته سه ر بارودۆخه كه تا لێی ئاڵۆز بكات، ئه توانم بڵێم هه ریه ك له ده وڵه ته دراوسێكان وه ك ته زووی گه رمی كاره با وایه بۆسه ر ئاسایشی هه رێمی كوردستان چ كاتێ بیانه وێ له دژی كوردان به كاری ئه هێنن.به رگری و تێده كۆشێ ده كات، خه بات ساڵه چه ندین كورد گه لی



واڵته له گه ڵ ڕێككه وتن كه كاتێك ئێسته ش ده كات، خۆی له ئێمه ی پێویسته بۆیه سوودن، بێ زۆربه یان ده كرێ دراوسێكانیدا چ ئاخۆ بناسین، خۆشمان دۆستی و بناسین خۆمان كوردیش هاوخه میه تی ، گه لێك چ و دێت كورده وه گه لی ته نگ به گه لێك پێشه وه له كه بێنینه وه كورد و جوو نه ته وه ی به نموونه با نه ته وه دوو ئه م ئێسه له ر به زۆر سااڵنێك كرد پێ ئاماژه م به یه كه وه ژیاون و هیچ كێشه و گرفتێكیان نه بووه پێكه وه ، ئه مه ش كورد. گه لی بۆ هه م و جوو گه لی بۆ هه م سه ربه رزییه مایه ی

ئه م نێوان له كه بگیرێ خۆشه ویستییه و برایه تی له و ڕێز ده بێ به ڕوونی گه لی بیه وێت ئه گه ر كورد بۆیه نه ته وه دا هه بووه ، دوو وه ك چونكه بێ، ئاماده پێویسته ئه ویش ئه وا بدا یارمه تی جوو چه ندان كه بدات كورد یارمه تیی ئه توانێ كورد بۆ قه ره بوو بێ به ژیاون كوردستان له جوو زۆری ژماره یه كی بوو ساڵ پاداشتێك. ده بێته كورد بۆ ئیسرائیل- هاوكاریی كه واته كێشه ،

له مه وبه ر ماوه یه ك ئه وه یه نیگه رانییه جێگه ی ئه وه ی هه روه ها هێرشێك كرایه سه ر )داوود باغستانی ( سه رۆكی ده زگای ئیسرائیل-كورد له هه ولێر، به ڕاستی ئه وه مایه ی نیگه رانییه ، به ڵكوو ئه م هۆكاره

ئا: شوقی بێتواته یی

له وانه یه هۆكارێكی تایبه تی بووبێ نه ك هۆكارێكی سیاسی ، چونكه كردبێ، ئه مكاره ی كورد پاڵ له كه سێك یان دڵنیام به رپرسانی هه رێم دژی هه ر كارێك له م كارانه ن ئه م چونكه باغستانی (یدان، )داوود له گه ڵ به تایبه ت هێرشه بووه هۆی ئه وه ی به ڕێزیان به سه ختی بریندار بێ. هه روه ها ئه وه ی كه مایه ی خۆشحاڵی بێ بۆ ئێمه ی كورد، نووسینه گرینگ و تێر و ته سه له كانی خاتوو )عوفرا بینگۆ(

یه كه ئاماژه به كێشه ی گه لی كورد ده دات له )باكوری مانه وه ی په كه كه ، چونكه كوردستان(، هه روه ها پرسی ئازار ئه و هه موو له ناو ناوچه شاخاوییه كان له په كه كه و مه ینه تیانه دا كه ده یكێشن پێوه سته به هۆشیاریی ئه و )25( ملیۆن كورده ی كه له باكور داوای مافی خۆیان ده كه ن. خۆشبه ختانه ئێسته له هه موو واڵتان به تایبه ت یه كیه تیی ئه وروپا و نه ته وه یه كگرتووه كان و رۆژهه اڵتی ئه و ناسراوه ، نێوده وڵه تی كێشه یه كی به ناوه ڕاست بكه وێته كورد تر جارێكی كه به سه ر چوو سه رده مانه و ئه مه ریكا ئه مه ش زلهێزانه ، واڵته ئه و ده ستی ژێر ئه توانن رۆڵی سه ره كی ئیسرائیل و ئه وروپا یه كیه تیی پێویسته بۆیه كورده وه ، كێشه ی له ڕووی بگێڕن له ڕووی ئێمه ڕاسته بین، هۆشیار كوردیش ئێمه ی حكوومه تی به سه ر یاساوه له ڕووی به ڕێوه بردنه وه ده بێ ناوه ندیشه وه به سه ر هه ریمه ی ئه و ناوه ندین، پێوه ندیی ئه وه ی بۆ بێت له سه ر ره زامه ندییه ی ئه و كه مافانه ی ئه و بۆ ئه ی ببه ستێت، واڵتێك له گه ڵ جێبه جێی هه یه تی ده ستووره وه و یاسا له ڕووی كورد حكوومه تی گوێدانه بێ ئێمه ش پێویسته بۆیه ناكه ن، ناوه ندی چاو له به رژه وه ندیی خۆمان بكه ین له گه ڵ ئه و ده وڵه ته ی كه كاری له گه ڵ ده كه ین و پێوه ندی له گه ڵدا ڕوانگه ی له كوردیش گه لی و بێت ئه گه ر یبه ستین، پێوه ندی ئیسرائیل وه ك نه ته وه یه كی له گه ڵ ئاینه وه پێوه ندیی ئیسالمی واڵتانی له زۆرێك خۆ نه به ستێ ، – میسر – )سعوودیه وه ك هه یه ئاشكرایان و نهێنی بكه ین. باسیان نموونه به و بێت ئه گه ر ئوردون(....

له گه ڵ به رژه وه ندیی تا توركیا وه ك ده وڵه تێكی یاخۆ رێژه یه كی توركیاش بوو، ده نگ بێ هه بوو ئیسرائیل هه ره زۆری مسوڵمانه ، منیش به كارێكی ره وای ده زانم له گه ڵ هه بێت ستراتیژی پێوه ندیی كورد گه لی كه ڕه واكانیان. مافه هێنانه دی بۆ ئیسرائیل ده وڵه تی

بۆیه‌‌پێوه‌ندیی‌‌ئه‌م‌دوو‌نه‌ته‌وه‌یه‌‌له‌وه‌‌نه‌چووه‌‌كه‌‌دوو‌نه‌ته‌وه‌ی‌‌جیا‌بووبن،‌به‌ڵكو‌به‌یه‌ك‌نه‌ته‌وه‌‌سه‌یر‌كراون



بۆچی‌واڵتانی‌عه‌ره‌بی‌و‌ئیسالمی‌دژی‌دۆستایه‌تی‌و‌هاوپه‌یمانی‌كورد‌و‌جوون..؟واڵتانی عه ره بی له هاتنه ئارای ئه جندایه كی تازه ده ترسن له ناوچه كه دا كه ببێته مایه ی ترس بۆ سه ر ئابووری و كۆمه اڵیه تی و سیسته می واڵته كانیان، چونكه ماوه ی چه ندان سه ده یه واڵتانی عه ره بی كۆمه ڵگه ی عه ره بی به ناوی داكۆكیكردن و به رگریكردن له ئاین هه ڵده خه ڵه تێنن و ده رئه نجامیش بۆ خۆیان بوونه ته هۆ و هۆكاری سووكایه تیكردن به ئاین و الوازكردنی، دروستكردنی كۆمه ڵگه یه كی كه بتكراوی كپ و تۆقێندراو كه له تیرۆر زیاتر هیچ له مجۆره كۆمه ڵگه یانه به رهه م نه هاتووه و ئه مڕۆ جیهانی نیشتمانی عه ره به كانی كردووه ته زیندانێكی ئیفلیجه ی رابردووه كه ئه و سیسته مه ئه م دیمه نه ترسناكه ی حوكمڕانی عه ره بی گه وره بۆ بیر و دیدگه جیاوازه كان و ئاین و ئاینزاكان و ئازادییه كان و مافه كانی مرۆڤ، ترسی عه ره به كان له هاتنه ئارای هێزێكی و به رز ده كه نه وه په له قاژه كانی حكوومه ت و رۆشنبیرانی عه ره ب زه نگی ماددی و مه عنه وی توانای له پڕ و لۆجیستی تری هه میشه و به به رده وامی ته لیسكۆب ده خه نه سه ر هاموشۆی كورد و جوو له ناوچه كه دا، ئه مه ش الی نه یارانی كورد و جوو بوه ته

فۆبیایه ك كه سااڵنێكه مۆته كه ی خه وی نه زۆكیانه .د. عه لی ده شتی پێی وایه دوژمنایه تیی عه ره ب و جووه كان سه رچاوه كه ی ده گه ڕێته وه پێش ئیسالم، چونكه عه ره به كان به دروشمی )ئه وه ی الواز بێت له بیابان بیكوژه و ئه وه ی تااڵن نه كات له بیابان تااڵن ده كرێ و ئه وه ی نه كوژێت ده كوژرێت*( توانیان درێژه به ژیانیان بده ن و ژیارێكی دوور له كۆمه ڵگه ی مرۆڤایه تی بۆخۆیان پێك بهێنن له نیمچه دوورگه ی عه ره بی، )پرۆفیسۆر سلید

فۆبیای‌پێوه‌ندیی‌كورد‌و‌جوو‌و‌راستكردنه‌وه‌ی‌رێڕه‌وی‌مێژووبه‌شی‌سێیه‌م



)*The Areb( په ڕتووكی له جیمس( دا ده ڵێت: ژیانی به داوه )كه ره چه ڵه كی ته نانه ت عه ره به كانه ( نه ته وایه تیی بۆیه بوو شه رم له ال بوونیشیان مێ ئه وه نده دڕندانه ره فتاریان كردووه كه كچه كانی خۆشیان زینده به چاڵ كردووه ، سیمۆند فرۆید پێی وایه )شعور بژنب( له الی تاوانبارێتی به هه ستكردن مرۆڤه كان زۆر كرده ی نامرۆڤانه ی لێ ده كه وێته وه كه ئه و مرۆڤه هه تا هه تایه بۆیه زاڵه به سه ریدا مه رگ غه ریزه ی به و ناكاته وه *، له هیچ سڵ ئه وكه سه كۆمه ڵه یه كی له عه ره به كان پێوه ره ش پچڕ پچڕی نیمچه دوورگه ی عه ره بیه وه له ژێر ئااڵی ئیسالم یه كیان گرت له پێناو زۆرتر به ده ستهێنان و خاكی به پیتتر و خاكی باشتری دوور له ساراكانی بیابان و دوور له مشك و مار و دووپشكی بیابان به هه شتێك بهێننه وجود، لێره وه ده بینین ئه و سه ربازی شۆڕشێكی وه ك ئیسالم هۆرزه دڕنده و نه زانانه ی عه ره بی یه ك خست بۆ ئه و ئامانجانه ی كه ئاماژه مان ئاینیه كان كه خۆیان پێی دا، كۆبوونه وه به كۆمه ڵ نوێژی و په رستن قاڵبی له ئاینی كۆبوونه وه ی دواتر و داڕشت سه ربازی و سیاسی گوتاری و هه ینی ئه و فاكته ری سڕكردنی كۆمه اڵیه تی و له ژیانیان به درێژایی كه بوو دڕندانه تاوان به هه ستیان نه بوونه وه بیابانی زینده به چاڵكردنی له هه ر ده كرد و كوشت ده گاته تا گیانیانه وه پارچه ی بڕی و رووتكردنی كاروانه كانه وه ، هه ر ئه وه شه ده بینین یه كه م شه ڕ له ئیسالم بازرگانه كانی كاروانی تااڵنكردنی به به و ده كات پێ ده ست قوڕه یشه وه و ده سه اڵت له سه ر ناكۆكیه كانیان

ئه میرایه تی كۆتایی پێ دێت.)ئاد.جی فارمه ( له په ڕتووكی )عه ره ب و ئیسالم(دا ده ڵێت: ئه گه ر شۆڕشی ئیسالم هه ڵنه گیرسابایه ئه وا به ده ویه كانی نیمچه دوورگه ی عه ره بی وه ك ده یناسۆره كان شۆڕشه ئه و به اڵم ئه چوون، له ناو ئه م زیندووبوونه وه ی فاكته ری بووه

كۆمه ڵه یه .

هۆكاره كانی بڕوانین سه ره وه رسته یه ی چه ند له م زانستی به شێوه یه كی ئه گه ر دوژمنداری عه ره ب و جوومان بۆ ده رده كه وێت، جووه كان هه میشه پێغه مبه ر له دوای پێغه مبه ریان بۆ دابه زیوه ، هه ر له ئیبراهیمه وه تا ده گاته مووسا رێنوێنی به و گه له داوه و گه لێكی خاوه ن شارستانیه ت و مه ده نی بوونه ، بۆیه به تاوانیان زانیووه هه ڵبكوتنه سه ر خێڵێكی تر یان ئاین و ئاینزایه كی تر یان نه ته وه و نه ته وه یه كی تر یاخود خاكێكی تر داگیر په رتووكه و پێغه مبه ره كه یان رێنوێنیی و یه كخوایی به بڕوایان ئه وانیش به ڵكو بكه ن، ئاسمانیه كه یان بووه ، له په ڕتووكه ئاسمانییه كه شیان پێیان گووتراوه كه چی حه رامه و چی حه اڵڵه و چۆن بژین و به چی بژین..؟! بۆیه جووه كان پابه ندی ئاینه كه یان بوونه و هه میشه به كار و كشتوكاڵ و پیشه ی ده ستی له و ده ڤه ره ناوبانگیان هه بووه ته نانه ت جووه كان له كوردستان و عێراقی عه ره بی و ئێرانیش هه ر به و تایبه تمه ندیانه یان ناسرابوون، ئه م تایبه تمه ندیانه یان هۆكارێك بوو كه پێش هه ر ئاین و نه ته وه ی تر بكه ونه به ر شااڵوی

غه زا و جیهاد و ئه نفال و تااڵنی عه ره به كانه وه .جا نه ته وه یه ك ئه وه بنه مای شارستانیه ته كه ی بێت ده بێت له دنیای تازه دا چۆن بژین و چۆن ره فتار بكه ن، كورد له درێژایی سه دان ساڵ خه بات و تێكۆشانی خۆیدا رۆژێ له رۆژان كوردێك خۆی له نێو خه ڵكی سڤیلدا نه ته قانده وه و رۆژێك مرۆڤێكی سه رنه بڕی له شێوه به هه مان جووه كانیش نه كرد، به چاڵ زینده كه سی و نه كوشت دیلێكی و ئه مڕۆش نه دا، ئه نجام تاوانێكیان و تیرۆر و كوژیه ك ره شه هیچ هۆڵۆكۆست تۆڵه ی ئیسرائیلیه كان به سه دان ده رفه ت و هه لی ئاشتی و له یه كترتێگه یشتن ده خه نه به رده م عه ره به كان و عه ره به كانیش به هۆی وا به سته بوونیان به ئێران و عه قڵیه تی به سه رچووی عروبه وه پرسی بنه ڕه تی خۆشیان له بیر چووه ته وه ، كێشه ی عه ره به كان له وه دایه دان به تێكشكانی نه ته وه كه یان نانێن، كه چی ئومه ی عه ره بی له وپه ڕی زه لیلیه وه له به ر ده ستی ئه وه ی پێ ده كرێت، عه ره به كان وای هه ژمار ده كه ن یاری ئه مه ریكایییه كان و ئیرانی هاتبێته ژێر ئااڵی ئیسالم واتا ته عریب بووه )له واقعیشدا هه ر وایه ( بۆیه دوژمنی خۆیان هه ر دوژمنی به بوون ئه گه ر یاخود ده زانن، عه ره ب و ئیسالم هه موو دووژمنی به

ئیسالم‌وه‌ك‌شۆڕشێكی‌سه‌ربازی‌ئه‌و‌هۆرزه‌‌دڕنده‌‌و‌نه‌زانانه‌ی‌عه‌ره‌بی‌یه‌ك‌خست‌



ئه وا كاریكاتیریستێك و نه ته وه و گرووپ و الیه ن و كه س پێویسته هه موو ئومه ی ئیسالم ببێته دوژمنی ئه و الیه نه ، حه ز نه كردنی عه ره به كان به هه بوونی دۆستایه تیی له نێوان كورد و جوو یاخود ئیسرائیل و كوردستان له م گۆشه نیگایه وه سه یر ده كه م، ئێسته ده وڵه تی سووریا به سه دان كوردی سڤیل و بێ تاوانی له كونجی زیندانه تاریكه كانی به ند كردووه به تۆمه تی له حاڵه تێكدا به هه مان شێوه ، ئیرانیش ئیسرائیل و سیخوڕی دۆستی سووریا دۆستی كوه یتی و میسر و ئورده ن واڵتی

له مێژینه ی ئیسرائیلن.تا‌چه‌ند‌دۆستایه‌تیكردنی‌جوو‌و‌ئیسرائیل‌خزمه‌ت‌به‌‌دۆزی‌نه‌ته‌وه‌ییی‌

كورد‌ده‌كات؟واڵتانی به وابه سته بوونیان به هۆی ئێمه سیاسه تمه داره كانی ئیسالمییه وه یاخۆ واڵتانی دژه ئیسرائیلی وه ك )ئێران و سووریا و عێراق(ه وه هه میشه له رووی به رژه وه ندیی حزبیه وه كاریان كوردستان پارچه ی هه رچوار له حزب گه وره ترین كردووه ، هێزی رووی له بووه PKK كوردستان كرێكارانی پارتی ئایدیۆلۆژی و توانای جه ماوه ری و سه ربازییه وه ، به اڵم به هۆی په یوه ستبوونی ئه و حزبه به واڵتێكی عه ره بی و ئیسالمی له شه و و رۆژێكدا سه رۆكی ئه م حزبه له م واڵته وه ده رنرا و ده رئه نجام زیندانی ئیمرالی بووه دوا وێستگه ی، په كه كه ش وه ك هه موو حزبه كوردییه كان له سه ر حیسابی پارچه ی رۆژئاوای كوردستان پێوه ندیی به حكوومه تی سووریاوه هه بوو، وه ك چۆن حزبی یه كێتیش و پارتی و به عس حكومه تی له گه ڵ دیموكراتیش له گه ڵ ئێران و توركیا و سووریا، واته هه میشه پێوه ندییه كان

له سه ر بنه مای تاكه كه سی و حزبی بووه له سه ر حیسابی نه ته وه ی ئاشكرایانه و نهێنی پێوه ندییه ئه و ته واوی ده بینین بۆیه كورد، نه ته وه ییی و سیاسی بزووتنه وه ی الوازیی سه ره كیی فاكته رێكی و رژێمه هه ر هاوكات پارچه كه ، چوار هه ر له بووه كوردی به جۆرێك حزبه كانی تری پارچه كه ی تری بۆ به رژه وه ندیی خۆی

به كار هێناوه .له ماوه ی رابردوو ئه زموونێكی دوور و درێژی سیاسه توانانی كورد پشت كه سه لماند ئه وه ی عه ره بییه وه و ئیسالمی واڵتانی بووه به ستن به واڵتانی ئیسالمی و عه ره بی پشت به ستنه به جیهانێكی پڕ له ئاشوب و ئاژاوه و دواكه وتوویی و ناته بایی و په راوێزخراو، ته نها نه ك بووه ، كورد له سه ر خوێنی واڵتانه به و به ستن پشت پشت به ستن به ڵكوو دۆستایه تیشمان له گه ڵ ته واوی واڵته عه ره بی تایبه تی مایه ی و ئیسالمیه كان به گشتی و واڵته دراوسێكانمان به نه ته وه كه مان ره وای دۆزی پاشه وه چوونی به ره و و نه هامه تی بووه ، دۆستایه تی دوژمنه كه ت كه ئه و ده وڵه تێكی دانپیانراو بێت بێت له ژێرده ستدا تۆی نه ته وه كه ی و خاك له پارچه یه ك و ریگن( )ستاند وه ك داگیركه ر، نۆكه رایه تیی واتا جاشێتی، واتا تاكتیكییه كانی پێوه ندییه )دیپلۆماسیه ت*(دا ده ڵێ: په رتووكی له واتای به نه ته وه یه كی سه رده سته وه به ژێرده ست نه ته وه یه كی نه ته وه سه رده سته كه ئه مه ستراتیژیه ته بۆ به ڵكو نایه ت تاكتیك و بۆ نه ته وه ژێرده سته كه تاكتیكه و به مانا لۆژیكیه كه ی ده چێته

خانه ی نۆكه رایه تییه وه ..!له دوای 11ی سێپتێمبه ریش جیهانی ئیسالمی و عه ره بی ئه وه یان سه لماند كه ده خوازن گۆشه گیر له نێو بۆته ی عروبه دا سه نگه ری

جا‌نه‌ته‌وه‌یه‌ك‌ئه‌وه‌‌بنه‌مای‌شارستانیه‌ته‌كه‌ی‌بێت‌ده‌بێت‌له‌‌دنیای‌تازه‌دا‌چۆن‌بژین‌و‌چۆن‌ره‌فتار‌بكه‌ن



تیرۆر بگرن و له ته نهاییدا پێشوازی له هه زاره ی سێیه م باشووری و دارفۆر خوێناوییه كانی رووداوه بكه ن، له كریستانه كانی و قیبتی ره تكردنه وه ی و سوودان میسر و فه توای موفتی سووریا بۆ كوشتنی كوردان و فه توای ئه زهه ر بۆ شۆڕشڤانانی باكور و جه نگی یه مه ن و سعوودیا به رامبه ر حوسیه یه مه نییه كان و شه ڕی تائیفی نێو عێراق پێمان ده ڵێن كه شارستانیه تیی عه ره بی وه ك چۆن هاتووه و گه شه ی كردووه هه ر به م شێوه یه ش نه كردنی قه بوڵ خۆی، بنه ڕه تی شوێنی ده گه ڕێته وه نه كردنی قه بوڵ و ئاینزایه ك و ئاین و نه ته وه هیچ نوێگه رایی نه كردنی قه بوڵ و مرۆڤایه تی پێشكه وتنی كۆمه ڵگای رووی به دنیا ده رگه كانی داخستنی و كۆمه ڵگای نێو دیارده ی به رچاوترین ئه مڕۆ عه ره بی میلله تانی ده خوازن عه ره به كان بۆیه مرۆڤایه تییه ، دنیاش وه ك خۆیان بن و ناخوازن هیچ دۆستایه تییه كی بخولقێت، ئه وانه وه قه ڵه مڕه وی له ده ره وه ی تۆكمه پشت به ستنی هه ر نه ته وه و الیه نێك به و كۆمه ڵه یه ش

ئه و ئه نجامانه بۆ هه موو الیه كان یه كسان ده كاته وه .پێوه ندی هه بوون به جوو و ئیسرائیل بۆ ئێمه ی كورد چاكتره له پێوه ندیمان به دوژمنه كانمان ئه وانه ی به ناوی ئاینی هاوبه شه وه ئاینی و مێژوو و دۆستایه تی و هاو پارچه یه ك خاكیان لێ داگیر كردووین، ئه و دوژمنانه ی به هێزیشدا جه الدمانن، له و برامانن الوازیدا حاڵی له له م گۆشه نیگایه وه من پشت به ستنی هه رێم به تایبه تی و الیه نه سیاسییه كانی كوردستان به گشتی به ئه مه ریكا له ده زانم باشتر به ئه وروپا واڵتانی و ئیسرائیل و توركیا و سووریا و ئێران و عێراق، دۆستایه تیی واڵتێك یاخۆ میلله تێك كه هیچ ناكۆكی و ناحه زیه كی له نێوان ساڵه های كه دوژمنێك دۆستایه تیی له چاكتره نه بێت

ده نێ، بنیات خۆی واڵتی نه ته وه كه مان پروسكی و ئێسك له سه ر ساڵه كورد هه موو نه ته وه ی رزگاریخوازی بزووتنه وه ی ئه مڕۆی بارودۆخی دۆستایه تیی و پێوه ندی له ترسی كه تێپه ڕاندووه ناسكه كانی رۆژگاره و هاوكێشه جوو و كورد ته نیا ناوچه كه ش له هه بێت، تره وه واڵتانی دوژمنی هاوبه شیان هه یه بۆیه بۆ ئه م قۆناخه به بۆچوونی خۆم و زۆربه ی سیاسه تمه دارانیش دۆستایه تیكردنی جوو و پێوه ندی هه بوون به ئیسرائیل هیچ زیانێكی نابێت به ڵكو زیاتر دۆزی ره وای نه ته وه كه مان به ره و پێش نه ته وه كه مان پێوه ندییه كان به رووی ده چێت و ده رگه یه كی روناكتری

ده كرێته وه .

سه رچاوه كان:* بیست و سێ ساڵ پێغه مبه رایه تی/ دكتۆر عه لی ده شتی

)2009- )Professor : Slade James) The Arabs( ** افكار اڵزمنه الحرب و الموت/ السیغموند فروید/ مدخل

AD.G.Ferme...... Arabs and Islam ** الدبلوماسیه / ستاند ریجن/ ترجمه : عبدالباقر محمد الدهلقی/ قاهره /

2008

ئا:‌شێرزاد‌عومه‌ر‌مه‌حموود‌[email protected]



جووه‌كان‌و‌ناسنامه‌ی‌ئاینی‌و‌نه‌ته‌وه‌یییان



عیبری وشه ی له هتد ... یۆد، یوده ، جویف، جویش، جووه كان، هۆزانه ی دوانزه له و یه كێك ناوی هاتووه كه یه هودییه وه ئیسرائیل بووه ، كه له ده وروبه ری یورشه لیم و هیبرۆندا ده ژیان و پێیان ده وترا یه هودا، ئه م ناوه له الیه ن رۆمانی و گریكه كانه وه له یه هودا وشه ی ده هێندرا، به كار جوویه كان ناساندنی بۆ )یعقوب( یاكۆب كوڕه كانی له یه كێكه ناوی و هاتووه ته وراتدا له گه ڵ ئه وه ی پاش یاكۆب تۆڕات ناو سه رگوزشته كانی به پێی په یامبه رێكی خوادا، زۆرانبازی یان ملمالنێی كردبوو ناوی لێ نرا

یسرائیل، واته ئه و كه سه ی كه زۆرانبازی له گه ڵ خوادا كرد.

وشه ی كۆندا، عیبری له زاینی پێش 1500 تا 3000 ساڵی ئیفریت بۆ هۆزه كانی جووه كان به كار ده هێنرا كه له ناوه رۆكدا هه مان مانای هێبریه ر یان هێبریۆس ده به خشێ، له كاتێكدا له عیبری هاوچه رخدا یسرائیلیت به كار ده هێندرێ بۆ ئه و كه سه ی كه سه ر به گه لی ئیسرائیله ، بۆ ناساندنی گه لی ئیسرائیل یان هه ر 12 هۆزه كانی جووه كان له ته وراتدا گه لێك جار مندااڵنی یسرائیل( )عام ئیسرائیل گه لی یان یسرائیل( )بێن ئیسرائیل به كار هاتووه ، له دوا كتێبی تۆراتدا یه هودی به كار ده هێنرێ بۆ

ناساندنی گه لی ئیسرائیل.

له 1500 ه وه تا 1900 وشه ی ئیسرائیلی له ئه وروپادا بۆ جووه كان به كار ده هێنرا، به اڵم ناوه كانی جویش،جویف، یوده ، یۆد... هتد. له سه ده ی نۆزده هه مه وه له ئه وروپادا له الیه ن ناحه زه كانیانه وه به كار ده هێنرا وه ك نازناوێك بۆ دواكه وتویی و نزمی جووه كان، گه رچی ئێسته ئه و مانایه ی جارانی نه ماوه و بۆ بێڕێزیكردن به كار ناهێنرێ. ئه مڕۆ ئیسرائیلیت به ته واوی دانیشتوانی ئیسرائیل

ده گوترێ كه له سه دا بیستی عه ره بن و هه ڵگری ناسنامه ی ئیسرائیلین . كاتێ له زمانی ئینگلیزی دا له جودایزم قسه ده كرێت مه به ست له ئاین و الیه نه كانی پێوه ست به ئاینی جوویه كانیه ، بۆ ناساندنی كۆمه ڵگه یان گه لی جوله كه ، وشه ی جوی به كار ده هێنرێ كه ته واوی الیه نه ئێتنی و كولتووریه كانی ئه و گه له له خۆ ده گرێ، به اڵم

ئیسرائیلیت‌به‌‌ته‌واوی‌دانیشتوانی‌ئیسرائیل‌ده‌گوترێ‌كه‌‌له‌‌سه‌دا‌بیستی‌عه‌ره‌بن‌و‌هه‌ڵگری‌ناسنامه‌ی‌ئیسرائیلین



له زمانه كانی فه ڕه نسی و ئه ڵمانی و هۆڵه ندیدا )یودایزم، یودنتوم، یۆدندۆم( له بڕی هه ردوو زاراوه ی جودایزم و جوری به كار ده هێنرێن و سه رجه م الیه نه كانی جووناسی ده گرێته وه . هه ندێ جاریش گه لی جوو به هێبریه ر ناو ده هێنرێن كه له )ئیڤه ریم(ه وه دێ و به مانای )مانگ(

گه لی گه وره كانی باپیره له یه كێك ناوی له ئیڤه ر ه ، جوویه كانه وه وه رگیردراوه .

جوویه‌كان‌كێن؟‌یان‌كێ‌جوویه‌كانن‌؟كاتێ ئه م پرسیاره ئاراسته ی جاك پرێزن ده كه ن ده ڵێت: نازانم به اڵم جوویه كانیه ، كێ ده زانم نه پرسن لێم گه ر

چی وه اڵم بده مه وه ! سه باره ت هه یه جیاواز ناوبانگی به تێڕوانینی سێ بینینێكی دنیادا له یه كه یان هه ر كه جوو به ناسنامه ی و ده كات ناسنامه یه ئه و ده ستنیشانی خۆیه وه تایبه تی

پێوانه یه كی بۆ داده نێت:له سه ر جوویه كانیه ئۆرتۆدۆكسی تێڕوانینی ؛‌ یه‌كه‌م‌ حه رام و حه اڵڵ سه ر له كه یه هه ڵه خا بنچینه ی

یاساكان دێت، مانای به نراوه ، هه ڵه خا بنیات ...هتد نوێژ و ڕۆژو و ده كرێت هه ڵه خا ده هێنرێ، ناو ڕابینه كان یاسای به جاریش هه ندێ له گه ڵ شه ریعه ی ئیسالمیدا به راورد بكرێ، به تێڕوانینی ئۆرتۆدۆكسی هه له خا په یڕه وی و جوویه كانیه دایكی كه كه سه یه ئه و جوویه كان كه س هه ڵه خا پێی به دێنێت، جێ به ئاینیه كان ئه ركه و ده كات له دایك به جوویه كانیی پێویسته به ڵكو به جوویه كان، ببێت ناتوانێت له گه ڵ ، باوك نه ك دایكه سه ره كی مه رجی ئه وه ش بۆ بووبێت، ئه وه شدا چونه سه ر ئاینی جوویه كان له سه ر بنه ماكانی هه ڵه خا مه حاڵ نییه ، به اڵم له سه ر رابینه كان پێویسته به الیه نی كه مه وه سێ جار داوای بن دڵنیا ،تاكو نه كه ن په سه ندی و بكه نه وه ره ت جوویه كان بوونه

له سه ر سووربونی ئه و كه سه بۆ بوونه جوویه كان دووه‌م ؛یاساكانی نیورنبێرگ؛ له سه رده می ئه ڵمانیای نازیدا، له نیورنبێرگ كه شارێكی باشووری ئه ڵمانیایه ، كۆمه ڵێك یاسا له سه ر بنچینه ی ڕه گه ز بنیات نرا ، به پێی ئه و یاسایانه ئه و كه سه ی چوار نه نك و باپیری واته نه نك و باپیری له دایك و باوكه وه جوویه كان بونایه ، ئه وا ئه و كه سه ش سێ ده بووه جوویه كان باپیری و نه نك سێ به بوو، جوویه كان چاره كه جوویه كان، دوو نه نك و باپیر نیوه جوویه كان، تاقه نه نك یان

باپیرێك چاره كه جوویه كان ....هتد .

به‌‌پێی‌ئه‌و‌یاسایانه‌‌ئه‌و‌كه‌سه‌ی‌چوار‌نه‌نك‌و‌باپیری‌واته‌‌نه‌نك‌و‌باپیری‌له‌‌دایك‌و‌باوكه‌وه‌‌جوویه‌كان‌بونایه



سێیه‌م‌؛ یاسای گه ڕانه وه بۆ یسرائیل ؛ به پێی ئه م یاسایه هه ر كه سێك بتوانێ بیسه لمێنێ كه یه كێك له نه نك یان باپیره كانی جوویه كان بوون، جێگه ی هاوواڵتی هه یه ، بوونه مافی و یسرائیل بۆ گه ڕانه وه ی مافی سه رنجه كه ئه م یاسایه ته نیا له ئیسرائیل و ئه ڵمانیادا هه یه و پێڕه وی پێ ده كرێ، به اڵم ئه و مه رجه به الیه ن هه ڵه خاوه به س نییه هه ر بۆیه الی و یاسا به رامبه ر له ده گه ڕێنه وه ئیسرائیل بۆ ئه وانه ی زۆربه ی ده وڵه تی ئیسرائیلدا هاواڵتییه كی جوویه كانن، به اڵم الی ئۆرتۆدۆكسه كان

جوویه كان نین و وه ك جوویه كان مامه ڵه یان له گه ڵدا ناكرێ.

ئایا‌جوویه‌كانبوون‌پێوه‌ستی‌ئایینیه‌‌یان‌ئێتنی‌و‌نه‌ته‌وه‌یی؟‌ئه مه پرسیارێكه كه هه روه ك ناسنامه ی جوویه كان به گه لێك شێوازی جیاواز وه اڵم دراوه ته وه و ناته بایییه كی زۆری له سه ره . تایبه تمه ندێتی و ناسنامه ی تایبه تی جوویه كان هۆكاری بنچینه یی بوون بۆ تێڕوانینی و ئه وروپا جوویه كانكانی سه رده مانێكدا له بۆیه هه ر و لێیان جیاواز واڵتانی ئیسالمی بۆ زۆر بواری تایبه ت به خۆیانه وه جۆره ئۆتۆنۆمییه كی سنورداریان هه بوو، به تایبه تی له بواره كانی كاروباری ناوه خۆی وه ك كۆمه اڵیه تییه كان تایبه تییه كێشه و میرات و جیابوونه وه و ژنهێنان خودی سنوری له كه كۆكردنه وه باج و ئاینی وكاروباری دادگه و كۆمه ڵگاكه یاندا جێبه جێ و چاره سه ر ده كران، عوسمانیه كان له و بواره دا ئه وروپیه كانه وه بوون و هه ر زووتر سیسته مێكی له پێش هه نگاوێك تایبه تیان بۆ ئه و كۆمه ڵگه یانه دیاری كردبوو كه له ده ره وه ی كۆمه ڵگه ی مسوڵمانانه وه بوون، له سه ره تادا بۆ جوویه كانكان و ئه رمه نییه كان و باڵكان، به و چوارچێوه ئۆتۆنۆمیانه ش پاشان ئه رتۆدۆكسه كانی واڵتانی ده وترا )میله تی ئه رمه نی، میله تی جوویه كان ... هتد(، گه رچی وشه ی نه ك بوو ئاین له مه به ست هه میشه به اڵم ده هێنرا، به كار میلله ت میلله ت یان نه یشن Nation به مانای هاوچه رخ. ئه مه ش ئه وه پێشان ده دات كه له سه رجه م گه النی مسوڵمانیان ده ڕوانی وه ك میله تێك یان نه ته وه یه ك و له میلله تانی تریان جیا ده كردنه وه ، یان میلله تانی واڵتانی له سه ره تادا له شێوه هه مان به ده كردنه وه . جیا لێ تریان نه ته وه ناوی عوسمانییه كان وه ك گه رچی ده كرانه وه جیا ئه وروپادا یاخۆ میلله تیان لێ نه ده نان، له پاش سه رهه ڵدان و به هێزبوونی هه ستی نه ته وایه تی له ئه وروپا له جوویه كانیان ده ڕوانی وه ك نه ته وه یه كی تر و له سه ر ئه و بنچینه یه له خۆیان دوور ده خستنه وه ، له كاتێكدا پێش جیاكردنه وه یان وه كو نه ته وه یه ك هه میشه له دنیابینی ئاینی جیاوازه وه

جیا كرابوونه وه و چوارچێوه یه كی ئۆتۆنۆمیی خۆیان هه بوو. رووی له چ تردا گه النی ناو له جوویه كانكان تواندنه وه ی پڕۆسه ی ئاینی و چ له رووی نه ته وه یییه وه وه اڵمدانه وه ی ئه و پرسیاره ئاڵۆزتر سه ده ی سه ره تای و هه ژده سه ده ی كۆتای له به تایبه تی ده كات نۆزده دا بزووتنه وه یه كی به هێزی توانه وه و له ده ستدان و هه ندێ جار وازهێنانی خۆویست له ناسنامه ی ئاینی و نه ته وه یی له ناو كۆمه ڵگه ی جوویه كاندا دروست ده بێ و زۆر له و جوویه كان به پێی ئه و واڵتانه ی تیایدا ده ژیان خۆیان به ئه ڵمانی، فه ڕه نسی،رووسی و ... هتد ده زانی، له و سه رده مه وه دا جوویه كان بوون یان جوویه كان نه بوون په یوه ست

تاكه كه سه كانه وه ، ئاره زووی خودی به ویست و بوو به اڵم بۆ ئه و كۆمه ڵگه یه ی كه تیایدا ده ژیان خۆیان به جوویه كان بزانیایه یان نا له الیه ن زۆربه و هێشتا هه ر وه ك جوویه كان سه یریان ده كرا و مامه ڵه ی هاوواڵتییان یاسایییه وه رووی له گه رچی نه ده كرا، له گه ڵدا جیاوازییه ك له نێوان هاوواڵتییاندا نه بوو، ته نانه ت ئه و به شێوه ی فه ڕمی هاوواڵتی نه ك هه ر جوویانه ی كه بوون، ته نانه ت ئه وانه ی زمانی خۆیان له بیر چووبووه وه و چووبوونه سه ر ئاینی كریستیانی یان ئه تییست بوون هێشتا هه ر وه ك توخمێكی نامۆی ناو ئه و كۆمه ڵگه یانه مامه ڵه یان له گه ڵدا ده كرا، هه ر بۆیه له سه ر پێناسه ی جوویه كان بوون گه لێك راوبۆچوونی جیاواز و له یه كتر دوور هه یه ، ئیدۆ ئه برام كه پرۆفسۆرێكی جوویه كانی نه مسایییه پێنج پێوه ست ده خاته روو وه ك مه رجێك كه هه ركه سێك به یه كێك له و خااڵنه و په یوه ست بێت ئه وا

ئه و كه سه ده كرێ وه ك جوویه كانی تێی بڕواندرێ ؛خاڵی‌یه‌كه‌م‌؛‌په یوه ستی خێزانی، كه سێك كه پێوه ندیی خێزانی و خزمایه تی به خزم و كه سی جووه وه مابێت و خۆی به به شێك له وان بزانێ و به هۆی ئه و خزمایه تییه وه

مێژووی جوویه كان به مێژووی خۆی بزانێت.خاڵی‌دووه‌م‌‌؛په یوه ستی ئاینی، لێره دا گرینگ نییه سه ر به چ ئاراسته یه كی ناو ئاینی جوو بی هه ر له لیبڕاڵه وه تا ئه رتۆدۆكس، به ڵكوو ته نیا به شێوه یه ك له شێوه كان پێوه ندییه كی الیه نی كه می به تۆرات و هه له خاوه هه بێ خاڵی‌سێیه‌م‌؛‌په یوه ستی واڵتی، پێوه ستییه كی ده روونی سه رده مانی له و هه بێ ئیسرائیله وه به رۆحی و و ناخۆشی سه رده مانی له و بێت خۆشحاڵ خۆشیدا لێقه ومانه كانیدا بێزار و خه مگین بێ، ئه م هه سته ش بۆ ئیسرائیل زیاتر بێ له چاو واڵتانی تردا كه به شێوه یه ك له شێوه كان په یوه ست بێت پێیانه وه و خۆشی بوێن .

هه ست ئه و هۆڵۆكۆستی، په یوه ستی چواره‌م؛‌ خاڵی‌ڕۆژان له رۆژێ كه هه بێ دڵدا له مه ترسییه ی و هۆڵۆكۆست و كۆمه ڵكوژیی جوویه كان روو بداته وه و

ئه ویش ببێته قوربانی هۆڵۆكۆستێكی نوێ . خاڵی‌پێنجه‌م‌؛ په یوه ستی كولتووری، ئاره زوی مۆسیقا و گۆرانی و سه ما و خواردن و كولتوور و جه ژنه كانی به شداری كه وت رێك بۆ مۆڵه تی كاتێ و بكات جوو

تیادا بكات .له و یه كێك هیچ كه هه بوون كه سانێك جار هه ندێ بنه چه دا له ئه وه ی له به ر به اڵم نه بوو، په یوه ستانه یان سه رباری نه ده زانی جوو به خۆشیان و بوون جوو ئه وه ش هه ر به و شێوه یه و وه ك جوویه كان مامه ڵه یان ناسنامه ی دووباره ده ره كی تێڕوانینی ده كرا، له گه ڵ جوویه كان زیاتر ئاڵۆزتر ده كات و وا ده كات كه جوو



بوون په یوه ست بێت به شوێن و سه رده م و كۆنتێكسته وه ژان بێ . جیاواز وئایدۆلۆژیی ئاینی ئاراسته ی پێی به و پۆڵ سارته ر سه باره ت به و مه سه له یه ده ڵێ "ئه نتی سامی له ئه وه ی له به ر جوویه جوو، مرۆڤ به ده كات مرۆڤـ ده ره وه ی خۆیانه وه وه ك جوویه كان سه یریان ده كرێ".

ئه م تێڕوانینه جیاوازانه له پێناسه ی جوویه كان و هه ستی په یوه ستی به كۆمه ڵگه و خاكی جووه وه پرسیارێكی نوێ دێنێته پێشه وه كه ئایا چی جووه كان به درێژایی مێژووی سێ هه زار ساڵه ی پێش زاین و دوو هه زار ساڵه ی دوای زاین به یه كه وه گرێ ده دات و له یه كتریان جیا ده كاته وه ؟له مێژووی گه لی جوویه كاندا هه میشه جه مسه ر گیربوونی ئه سپێكته پێچه وانه كان و دژ به یه كه كان مه ڵبه ندی بوون و له هه مان كاتدا به یه كه وه ته واوكه ری مێژووی جوویه كان له له یه كدابڕان بوون و به رده وام بوون، جه مسه رگیری ته واوی مێژووی ئه و گه له دا به ئاشكرا و به رده وام دێته به رچاو، به رده وامی له په یوه ست به كۆمه ڵگه ی خۆیانه وه و به بنه ما ئاینی و كتێبه پیرۆزه كانیان و زمانی عبریه وه كاتدا له هه مان ئاینییه كان، ئه ركه و ئاین زمانی وه ك ناوچه یه كدا و واڵت هه ر له ڕۆژانه مامه ڵه ی زمانی به ده وروبه ره كه یه وه به تایبه ت و جیاواز مۆركێكی جه رمانی و ده وڵه تانی سالڤی ده گرت، جووه كانی خۆوه كه به ئه شكه ناز ناسرابوون به یدیش ده دوان له كاتێكدا یان جه رمانییه كان زمانه كاریگه ریی ناوچه یه كدا هه ر له سالڤییه كانی به سه ره وه بوو، جوویه كانی ئیسپانیا كه پێیان ئیسالمی واڵتانی بۆ ئیسپانیاوه له و سه فاردیم ده وترا ئیسپانی و عبری تێكه ڵه ی زمانێكی به كردبوو كۆچیان ده دوان كه به الدینۆ ناسرابوو، هه ندێ له جوویه كانكانی ته نیا عیبری و ده دوان عه ره بی به ته نیا عه ربی واڵتانی بوو، خوێندنه وه یان و نووسین و سیناگۆگ ناو زمانی بوارانه شدا یدیش له و ته نانه ت دا قۆناخه كانی دوایی له به كار ده هێنرا، به شێكی تریان له و په یوه ستییانه دابڕان و سه رجه م مۆركێكی تایبه ت به ناسنامه ی جوویان له ده ست سه رجه م له خۆپاراستن بۆ خۆویستی گۆشه گیری دا . له سه رجه م ناسنامه یان بۆ سه ر كاریگه رییه كی ده ره كی قۆناخه كانی مێژووی ئه و گه له دا رووبه ڕوومان ده بێته وه ، ئه ندازه ی تا تریان به شێكی تێكه ڵبوونی به پێچه وانه وه ئاینه كانی تردا دیارده یه كی زۆر ناو گه الن و توانه وه له هه ندێك رای گه له یه ، ئه و مێژووی له به رچاوی و باو له زانایانی مێژووی جوویه كان وایه كه ئه گه ر به هۆی جوویه كانی ئه مڕۆ نه بووایه ، تردا گه النی ناو له توانه وه ته واوی جیهان له بڕی نێزیكه ی 14 ملیۆن له نێوانی 100

تا 120 ملیۆندا ده بوون . له جوویه كان به شێك جه مسه رگیریی زایۆن و دیاسپۆرا، سه رباری مێژووی پێنج هه زار ساڵی مه ینه تی و داگیركردن

و رۆمانی و بابلی و ئاشووری داگیركه رانی تۆقاندنی و كوشتن و گریكی و فارسی و ئیسالمی و كرستیانی و ئیمپریالیزمی رۆژهه اڵتی بهێڵن، به جێ نه بوون خاكه كه یان ئاماده مانه وه و له خاكی خۆیاندا، له هه مان كاتدا به شێكیان هه ڵهاتن و وازیان له بیری گه ڕانه وه هێنا بۆ هه میشه كۆچكردووه كان زۆری به شێكی پێچه وانه وه به هه میشه یی، له گه ڵ ئه و هیوایه دا ده ژیان كه ڕۆژێك له رۆژان بگه ڕێنه وه بۆ خاكی

ئیسرائیل. له الیه كی تره وه به هۆی له یه كدابڕانی جوگرافییه وه گه لێك جیاوازیی واڵته جوویه كانی نێوان له له به رچاو ئاینی و زمانی و كولتووری

جیاكانه وه هاتووه ته دی، لۆژیك نییه كه پاش سه دان و هه زاران ساڵ و ئه مه ریكا و مه غریب جووه كانی نێوانی له بێشومار جیاوازییه كی ئاراسته ئایدۆلۆژی و دنیابینی و ئه وروپا و رووسیادا نه بێ، جیاوازیی

جیاوازه ئایینیه كانیش با له والوه بوه ستێ. سه رباری ته واوی ئه و جیاوازیانه هه ر له جووه كانی باكوری رووسیاوه تا جووه كانی ئه سیوپیا هه رهه موویان تۆراتیان هه بووه و زمانی عیبریان به كار هێناوه ، كۆمه ڵگه ی جوو ده كرێ وه ك كۆمه ڵگه یه كی زمانی تێی بڕواندرێ، ته نیا گه لێكه كه به و زمانه ده دوێن و به درێژاییی مێژوو سه رباری گۆڕان و گه شه له زمانه كه یاندا له چاو زمانه كانی تردا وه ك خۆی ماوه ته وه و نه وه ی نوێی ئه مڕۆ له ئیسرائیل گه رچی به ئیڤریت ده دوێن به اڵم ده توانن عیبری و عیبری كۆن بخوێننه وه و لێی تێبگه ن، هه مان له مانه وه یه و به رده وامبوون مێژووی جوو گه لی مێژووی كاتدا ده وروبه ر و كولتووری واڵتانی كۆچ بۆكراو و گه النی داگیركه ر و كۆمه ڵگه كانی ده وروبه ریان كاریگه ریی هه مه جۆره یان له سه ر سه رجه م فیزیكیه كانیشیانی الیه نه ته نانه ت ئه مه كردووه ، ژیانیان الیه نه كانی گرتووه ته وه ، هه ندێ له نووسه رانی جوو هه وڵ ده ده ن ئه و ڕاستییه گه وره یه نكۆڵی لێ بكه ن و وا پێشانی بده ن كه ئه و گه له ته نیا له خۆیدا و به خۆیه وه گه شه ی كردووه و له و باوه ڕه دان كه به وه ره سه نیی گه لی جوو ده سه لمێنن، ئاخۆ هیچ گه ل و نه ته وه یه ك هه یه به درێژاییی كۆمه ڵگه و گه الن كاریگه ریی هه مه الیه نه ی له توانیبێتی خۆی مێژوو

دوور و نێزیكه كانی خۆی پاراستبێت؟سه رچاوه كان :

Encyclopaedia Judaica, Jerusalem 1971- 1972 Vol.I - den Hartogh J., De joodse weg : een inleiding in de -

godsdienst van het Jodendom , Zoetermeer 1993 L. Evers, Jodendom voor beginners, Amsterdam -

,1999

ئا: پێشڕه و ئیسماعیل عارف



پێشه‌كییه‌ك‌له‌سه‌ر‌پێوه‌ندیی‌مێژوویی‌و‌كولتووری:ئێرانییه جووه كان له 2700 ساڵ له مه وبه ر هه ر له م واڵته واته ئێران ژیاون، هه ر بۆیه گڵكۆی گه وره پیاوان و خاسخواكانی خاوه ن كتێبی جوو له ئێراندا وه ك حه زره تی "دانیال" له باژێڕی "شوش"، ئسترو مۆرادخای له باژێڕی "هه مه دان" و حه زره تی نه بی له باژێری" تویسركان" و هه روه ها گڵكۆی چه ندان زانای مه زنی جوو وه ك "هاراو ئۆرشرگاه " له باژێڕی"یه زد" و خاخام

مه ال مشه هلوی له باژێڕی "كاشان" له الیه ن مسوڵمانه كانیشه وه رێزی لێ ده گیردرێ.ئێران جیاواز له وه ی كه گڵكۆی زۆرێك له پیاوچاكان و زانایانی ئاینی جووی لێیه ، ته نانه ت بڕێك كه س له و بڕوایه دان كه "بنیامین" ئه وه نده ی نه ته وه یه ك ته واڕتیشدا هیچ كتێبی له كه ئاماژه یه جێگه ی نێژراوه . هه روه ها ئێراندا له یووسف برای حه زره تی

ئێرانییه كان رێزی لێ نه گیراوه .هه ر بۆیه ته نانه ت ده توانین ببێژین كه به شێك له بنه ماگه لی بڕوای جووه كان له واڵتی ئێراندا هاتووه ته ئاراوه ، كه گرووپێك له توێژه ره ناوداره كانیش وه ك "مێهردادی به هار" باسی له كاریگه ریی باوه ڕی ئێرانی له سه ر ئاینی جوودل كردووه ، هه ر بۆیه

ئێران‌جووه‌كانی‌واڵتی‌بۆ‌حه‌شار‌نه‌دران‌ئا: ئیسرائیل-كورد



جه ژنی "پوریم" یه كێك له هێماكانی پێوه ندییه قووڵی و ژیان پێكه وه كولتوورییه كانی و مێژوویی

جووه كان و ئێرانییه كانه .هێماكانی له دیكه یه كێكی جوو خه ڵكی كولتووریی پێوه ندیی جۆرێك هه بوونی ئێرانییه كان و فارسیه . هه ر ئه ده بیاتی عیبری له فارسییه ئه ده بیاته ئه مجۆره بۆیه شاعیرانی له زۆرێك به رهه می كه ده گرێ له خۆ ئێران جووی به خۆیان فارسییه كانی هۆنراوه كه نووسیوه ، عیبری رێنووسی ده توانین شاعیرانه دا ئه م له ناو "مه والنا و "شاهین" به ئاماژه و بۆخارایی" "خواجه و عمرانی" یه كه مین شاهین بكه ین. هتد... بێژه فارسی جووی شاعیری زاینیدا چواره می سه ده ی له كه ئه م ژیاوه . "شیراز" باژێڕی له جیرانبوونی جوو و مسوڵمانه كان له باژێڕه كانی ئێران به تایبه ت شوێنی نیشته جێبوونی جووه كان له نێزیك كۆمه اڵیه تییه كانی و ئاینی ناوه نده ژیانی له دیكه یه باسێكی شێعه كان مێژووی له وان ئاشتیخۆازانه ی باژێری له نموونه بۆ ئێراندا. له "كه نیسه ی"جووه كان "مه شهه د" ته نیشت "ئاستانی قودس"دایه و له ئیسفه هانیش له ته نیشت مزگه وتی شیرازیش باژێڕی له و جامیعه باره گه ی نێزیكی له جووه كان له ده ژیان، "شاچراغ" حه زره تی سه ره كیترین وه كوو كه تارانیش جووه كان ژیانی و ئاپۆڕا جێگه ی جووه كان ئێرانییه ئه ژمار، دێته "موشیرخلوت" گه ڕه كه كانی له و عه ره بها" "كوچه و "پامنار" و "سه رپۆله ك" و... له هێمنیی ته واودا له گه ڵ مسوڵمانه كان ژیانیان به سه ر

ده برد.مێژوو،‌نه‌ته‌وه‌‌و‌زمانی‌ئێرانییه‌‌جووه‌كان:له بنه چه دا له جووه كان ئێرانییه و عیبری ئه و بنه ماڵه ی و ره گه ز

شوێنی‌نیشته‌جێبوونی‌جووه‌كان‌له‌‌نێزیك‌ناوه‌نده‌‌ئاینی‌و‌كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی‌شێعه‌كان‌باسێكی‌دیكه‌یه‌‌له‌‌ژیانی‌ئاشتیخۆازانه‌ی‌وان‌له‌‌مێژووی‌ئێراندا



جووانه ن كه به شێكیان له كۆتای سه ده ی هه شته می پێش زایندا له الیه ن ده وڵه تی ئاشووره وه به ره و ئێران ره وانه كران كه له باژێڕه كانی ناوچه ی گه وره تری گرووپێكی بوون، نیشته جێ "ماد" باژێڕه كانی واته زاگرۆس به ره و بابل" و "كه لده حكوومه تی گوشاری و زه خت له ژێر جووه كان باژێڕه كانی پارسیان ره وانه كران و له و ناوچانه نیشته جێ بوون. مێژووی هاتنی جووه كانیش بۆ باژێڕی تاران ده گه ڕێته وه بۆ سه رده می حكوومه تی

"نادرشای ئه فشار".هه ر بۆیه سه باره ت به و جووه كۆچه رانه كه هاتوونه بۆ ئێران ده توانین رووداوه كاریگه ریی له ژێر مێژوو درێژاییی به ئه وان كه ببێژین جۆه روجۆره كانی كۆمه اڵیه تی، ئابووری و سیاسی و به تێپه ڕكردنی سه ده

یه ك له دوای یه كه كان بوونه ته به شێك له كۆمه ڵگه ی نه ته وه ی ئێران.جیاواز بن ئێراندا شوێنێكی هه ر له جووه كان ئێرانییه هه نووكه بۆیه و كۆمه اڵیه تی تایبه تمه ندییه و زمان بواری له تایبه تی كولتوورێكی له چینایه تییه كان له گه ڵ زۆربه ی خه ڵكی ئه و ناوچه یه ته با و یه ك ره نگن، به واتایه كی دیكه زمانی ئێرانییه جووه كان له هه ر كام له م ناوچه جیاوازانه دا برێتییه له زمانی نه ته وه ییی ئه و ناوچه یه . هه رچه نده كه زمانی عیبری

ئاینیی ئه ركی و پاڕانه وه كه وانه ئاینی زمانی كه ئاماژه یه جێگه ی ده كه ن. جێبه جێ پێ خۆیانی له كوردنشینه كان ناوچه له جووه كان ئێرانییه له "جگه نه ته وه یی دابوونه ریتی و زمان بواری

ئایین" به ته واوه تی یه كن.

باڵوه‌یی‌ئاپۆڕه‌،‌كار‌و‌پیشه‌:ئێرانییه جووه كان به گه وره ترین كۆمه ڵی جووی دێنه ناڤین رۆژهه اڵتی له ئیسرائیل ده ره وه ی له پتر وان ئه وڕۆی حه شیمه تی كه ناساندن له م ده كرێ، مه زه نده كه س هه زار 30 تا 25له كه سی هه زار 15000 نێزیكه ی حه شیمه ته باژێڕه كانی شیراز و له ئه ویدی تارانه و باژێڕی ئه سفه هان و برووجرد و سنه و ورمێ و كرماشان نیشته جێن. ئێرانییه جووه كان خاوه ن كار و پیشه ی غه یره پیشه ی زۆربه یان به اڵم جۆره وجۆرن

حكوومه تییان هه یه .هكنست"ی "بت عیبریدا له كه كنیسه یان كنیسا پێ ده گوترێ له وشه به مانای "ماڵی كۆمه ڵ"ه و ئاینیی جووه كانه ، پاڕانه وه و كۆبوونه وه ی جێگه ی بۆیه ئێرانییه جووه كانیش ئه ركه ئاینییه كانی خۆیان به تایبه ت له رۆژی "شووبات"شه مۆ له كنیسه كانی خۆیان به جێ ده گه ینن. ئێران نێزیكه ی 76 كنیسه ی تێدایه كه 31 دانه یان له تاران و 23 كنیسه ی چاالك له شیراز و ئه وانیدی له باژێڕه كانی دیكه ن كه به

هۆی كۆچی جووه كان بۆ ده ره وه بێ چاالكین.

زیاره‌تگه‌كانی‌ئێرانییه‌‌جووه‌كان:جووه كان ئێرانییه شوێنه كان له بڕێك له زیاره تگه گه لێكیان هه یه كه شوێنی زیاره تكردن و پاڕانه وه یانه كه ده توانین ئاماژه به چه ند دانه یان

بكه ین،وه ك: زیاره تگه ی "حبقوق نه بی"له تویسركان

زیاره تگه ی "ئستر" )شاژنی ئێران و ژنی خه شایارشا( باژێڕی له ئستر "مورادخای"مامی زیاره تگه ی و

هه مه دان.زیاره تگه ی"خاخام مشحه هلوی"له باژێڕی كاشان.

زیاره تگه ی رابی مه زن "خاخام ئورشرگا"له باژێڕی یه زد

جووه كانی كوردستانیش له و باوڕه دان كه گڵكۆی بنیامین كوڕی یه عقووب له نێزیكی باژێڕی"قه سر

شیرین"ه .

كۆڕ‌و‌كۆمه‌ڵ‌و‌رێكخراوه‌كانی‌جووه‌كان‌له‌‌ئێرانێدا:

ئێران‌نێزیكه‌ی‌‌76كنیسه‌ی‌تێدایه‌‌كه‌‌‌31دانه‌یان‌له‌‌تاران‌و‌‌23كنیسه‌ی‌چاالك‌له‌‌شیراز‌و‌ئه‌وانیدی‌له‌‌باژێڕه‌كانی‌دیكه‌ن



تاران و له ناوه ندین ئێرانییه جووه كان خاوه ن چه ندان رێكخراوی پارێزگه كانی دیكه وه ك:

1 -كۆڕی جووه كانی ئێران 2 -كۆمه ڵی رووناكبیرانی جوو 3 -ماڵی الوانی جوو له ئێران 4 -رێكخراوی قوتابیانی جوو له ئێران -5 ناوه ندی كولتووری و كۆمه اڵیه تیی جوو 6 - كۆمه ڵی ده رچووانی زانكۆی جوو 9 كرماشان جووه كانی -كۆمه ڵی 8 شیراز جووه كانی -كۆمه ڵی 7-گرووپی ئاینی به نی ته ورات 10 -ناوه ندی ژنانی جوو 11 -ناوه ندی كولتووریی هۆنه ریی جووه كانی ئێران 12 -گرووپی باوه ڕمه ند به كولتووری جوو 13 -رێكخراوی الوانی گیشا 14 -رێكخراوی الوانی جووی رۆژهه اڵتی تاران 15 -ناوه ندی الوانی جوو 16 -ماڵی الوانی

باخی سه با 17 - دارولشه رع 18 -كۆڕی چاكه كاری ئتیحاد.

كۆڕی‌جووه‌كانی‌تاران:نێوی دیكه ی"حبرا"یه وه كوو رێكخراوی تاران كه كۆڕی جووه كانی ناوه ندی جووه كانی ئێران ئه ركی راپه ڕاندنی كارووباری كۆمه اڵیه تیی به ڕێوه بردنی به رپرسی كۆڕه ئه م وه ئه ستۆیه . ئێرانی جووه كانی كوشتارگه كان و خواردنگه كان و قوتابخانه كان و كنیسه كان تایبه تییه كان "زبحی شه رعیی جوو" و هه روه ها كاروباری مه زارگه ئاسایشگای و الوان وه رزشیی یانه ی به تایبه ت كارووباری و

به سااڵچووانه .بۆ ده گه ڕێته وه تاران جووه كانی كۆڕی دروستبوونی سه ره تای ساڵی 1323ی هه تاوی )1944(. كۆڕی جووه كان خاوه ن ده سته ی به ڕێوه به رایه تییه كه بریتییه له به ڕێوه به ر، جێگری یه كه می به ڕێوه به ر، جێگری دووه می به ڕێوه به ر, خه زنه دار, خاوه ن مۆر, خاوه ن كۆگه ,

دابینكار, به رپرسی ئه نجوومه ن و به ڕێوه به ری كۆبوونه وه .كۆمه ڵێك چاالكیی و كار راپه ڕندنی كاری جووه كان كۆڕی كۆمه ڵێك له پێكهاتووه كۆڕه ئه م ئێراندا، له جووه رێكخراوی لێژنه ی هه ره وه رزی، لێژنه ی كولتووری، لێژنه ی وه ك: لێژنه ی دراوی كارووباری و ماڵ و مڵك لێژنه ی كۆمه اڵیه تی، كاروباری و لێژنه ی "مسا"بۆ جه ژنی "پسح" و هتد... و هه نووكه ش "هاروون

یشایایی"سه رۆكی كۆڕی جووه كانی تارانه .

ئێرانیه‌‌جوویه‌كان‌و‌چاالكیی‌راگه‌یاندن:رێگه ی له ئیسالمی شۆڕشی خۆسه پاندنی پاش جووه كان ئێرانییه و ته ورات به نی ئاینی باڵوڤۆكی وه ك باڵوڤۆكه وه ژماره یه ك كۆڕی و دانش( )گنج "ئوتسرهتورا" كولتووری كۆڕی باڵوگه ی جووه كان خه ریكی چاپ و باڵوكردنه وه ی كتێب بوونه . چاپی كتێبی و داوود پوور و زه رگه ری مووسا له الیه ن كه عه تیق" "عه هدێ پێداچوونه وه و وه رگێڕان كرابوو هه روه ها چاپ و مزامیر داوود باڵوكردنه وه ی باڵڤۆكی دیكه وه ك، گۆڤاری ته مووز )تا ساڵی1368( و مانگنامه ی"ئۆفقی بینا" )ئۆرگانی جووه كان له ساڵی 1378( له كار

و چاالكییه فه رهه نگییه كانی جووه كانی ئێرانه .

كتێبه‌‌پیرۆزه‌كانی‌جوو:

به كه جووه كان پیرۆزه كانی كتێبه یان "تنخ" كۆمه ڵی ناوی "عه هدێ عه تیق" ناسراوه كه كۆمه ڵه كتێبێكی 24 به رگییه كه له كتێبه كانی حه زره تی مووسا )ته ورات( و

گه وره كانی جوو پێكهاتووه كه بریتییه له :ته وارت، یویئیم )ئه نبیا( و كتوبیم-نووسراو

تلموود )ته وراتی وێژه ی(له گه ڵ هاوكات ته ورات، خواره وه ی هاتنه كاتی له و جۆری ته ورات، شێوه ده قی نووسراوه كانی فه رمانه به كرده وه ی كردنی فه رمان و نه ریت و سوننه ته كان به نی بۆ مووساوه حه زره تی له الیه ن وێژه یی شێوه ی ئیسرائیل ده گوترایه وه كه ته وراتی وێژه یی یان "هالخا"ی نووسراودا خودا ته وراتی له پێ ده ڵێن، چونكه زۆرجار كرده وه یی شێوه ی كه ئه دا فه رمانگه لێك و ده ستوور كرده وه ی شێوه ی بۆیه ناكا، باس ته واوی به كردنی حه زره تی الیه ن له خودا فه رمانه كان دروستی كردنی گوترایه وه وانه وه كوو ساڵ چل ماوه ی بۆ مووساوه كه ئه م وانه گه له به شێوه ی وێژه یی بوو سینه به سینه زارۆك بۆ باوكه وه له یان قوتابی بۆ مامۆستاوه له گوازرایه وه تاكوو پاش رووخان و له ناوچوونی باره گه ی باڵوبوونه وه ی و موقه ده س" "به یتوول دووهه می ته وراتی له مه وبه ر ساڵ 1800 نێزیكی له جووه كان وێژه یی له الیه ن زانایانی گه وره وه به ناوی "ربی یه هوودا هناس" به یارمه تیی زانایانی سه رده م له شه ش به رگدا كه بریتیه له 63 نامیلكه دا به نێوی "میشنا"كۆ كرایه وه .

نوێژكردن‌له‌‌ئاینی‌جوو:ئاسایییه كاندا سێ جار نوێژ ده كه ن، جووه كان له رۆژه جۆری نوێژ له نێزیكه ی 200 ساڵ له مه وبه ر به راگرتنی "به یتوول وێرانكردنی هۆی به قوربانی پێشكێشكردنی له جووه كان گرت. په ره ی نێوه نێوه موقه ده س"و رۆژانی شه موو و هه روه ها رۆژانی جه ژن سێ جار نوێژ



ده كه ن. ناوه ڕۆكی سه ره كیی نوێژ نه گۆڕه و له بێ ده نگیدا ده خوێندرێ. نوێژكه ران ده توانن به شێوه ی تاك نوێژ بكه ن، به اڵم به شێوه ی جه ماعه ت باشتره هه ر بۆیه 10 كه س جوو كه ته مه نیان پتر له 13 ساڵ بێت ده توانن له كنیسه به شێوه ی

جه ماعه ت نوێژ بكه ن.رۆژووی‌جووه‌كان‌و‌رۆژی‌پیرۆز:

به اڵم ده گرن، رۆژوو تایبه تدا رێوره سمگه لی له جووه كان له رۆژی یه ك كه واجبه جووه كان سه ر له رۆژ شه ش ته وراتدا هاتووه و رۆژی مه زن "یوكیپور"یان رۆژی تۆبه ی پێ ده گوترێ. ئه م رۆژووه له ئێواره ی ئه و رۆژه وه تا ئێواره ی رۆژی دوایه . جووه كان له م رۆژه دا كار و كاسبی داده خه ن و پاڕانه وه ده بن، هه روه ها به له كنیسه خه ریكی ته واوی كات بۆنه ی وێرانكردنی "به یتوول موقه ده سه وه " چوار رۆژ رۆژوو

له سه ر جووه كان واجب كراوه .زۆرتر رۆژه شدا له م و شه موویه جووه كان پیرۆزی رۆژی و كار بۆیه ده بن ئاینی كاروباری گه یاندنی به جێ خه ریكی

ئیشكردن له م رۆژه دا قه ده خه یه .

مه‌عاد‌)فریادڕه‌س(‌له‌‌ئاینی‌جوو:له ته لمووددا سه باره ت به به هه شت و جه هه ننه م و له كۆتادا سه بارت به مرۆڤ باس كراوه و مه عادیش به شێكه له بنه ماگه لی رزگار چاوه ڕێی باوڕه كان به پێی جوویه ك هه ر جوو. ئاینیی ئیسالم له گه ڵ باوڕه ئه م جیاوازیی به اڵم فریادڕه سێكه ، و كه ر له ئه م كه سه كه له وباوڕه یه كه جوو ئه وه یه و مه سیحییه تدا پێشدا ده ستنیشان كراوه و هه ڵنه بژێراوه ، به ڵكوو ئه گه ر كه سێك خاوێن و باش و چاكه كاربێ و هه ندێ تایبه تمه ندیی تاكه كه سی بێ ره نگه له الیه ن خوداوه هه ڵبژێردرێ و ببێ به رزگاركه ری جیهان. هه ر سه ده یه ك كه سێك هه یه كه ئه و تایبه تمه ندیانه ی تێدابێ كه ببێ به رزگاركه ری جیهان ئه گه ر بارودۆخه كه له بار بارودۆخه كه ئه گه ر به اڵم ده كا، جێبه جێ ئه ركی خۆی ئه و بێ دیكه كه سێكی و ده كا كۆچ ئه و ئیتر كه ئه وه یه نه بێ له بار

جێگه ی ده گرێته وه كه به م كه سه ده ڵێن:"ماشیح"سێزده بنه مای ئاینی جوو:

1 -خودا مه زنه و هه یه و چاوی له هه موو شتیشه .2 - ئه و یه كه و بێ وێنه یه .

3 -ئه و جه سته ی نییه و وه ك مادده ش نییه .4 - ئه و له پێش هه موو بوونه وه رێكی دیرۆكی له جیهاندا بووه .

5 - پاڕانه وه و په رستن ته نیا بۆ ئه وه و به س.6 - ئه و ئاگه داری نیاز و بیرۆكه ی مرۆڤه كانه .

7 -پێغه مبه ری حه زره تی مووسای رێزدار راسته .ته واوی له پێغه مبه ریدا بواری له مووسا حه زره تی - 8

پێغه مبه ره كانی به نی ئیسرائیل له پێشتره .9 - ته وراتی پیرۆز له ئاسمانه وه له الیه ن خوداوه نێردراوه .

10 - ته ورات له هیچ سه رده مێكدا ئاڵوگۆڕی به سه ردا نه هاتووه و نایه تیش.

11 - خودا خراپه كاران سزا ده دا و چاكه كارانیش خه اڵت ده كا.12 - ماشیح پاشا ده بێته رزگاركه ری جیهان.

13 - مردووه كان له داهاتوودا زیندوو ده بنه وه .ده فه رمانی بنه ماییی ته وراتی پیرۆز:

1 - من خودا و دروستكه ری تۆم كه له كۆیله تیی میسر رزگارتم كرد.

2 -ناوی خودای دروستكه ر له خۆڕا مه هێنه سه ر زار.3 - رۆژی شه موو له بیر مه كه با هه ر پیرۆزی بێ له الت.

4 - رێز له باوك و دایكت بگره .5 - كوشتن مه كه .

6 - زینا مه كه .7 - دزی مه كه .

8 - شایه تی به درۆ مه ده .9 - چاوی ته ماع له ماڵ و نامووسی خه ڵكی مه بڕه .

نییه ، بۆیه هیچ 10 - جگه له من هیچ شتێكی دیكه خودای تۆ شتێك له ئاسمان و زه وی نوێژی بۆ مه كه .

جووه‌كان‌له‌م‌رۆژه‌دا‌كار‌و‌كاسبی‌داده‌خه‌ن‌و‌ته‌واوی‌كات‌له‌‌كنیسه‌‌خه‌ریكی‌پاڕانه‌وه‌‌ده‌بن،



پێویسته‌‌ئیسرائیل‌داوای‌‌لێبووردن‌له‌‌كوردی‌‌باكـور‌بكات



محه‌مه‌دئه‌مین‌پێنجوێنی‌‌كه‌سایه‌تیی‌‌ناودار‌و‌سیاسه‌تمه‌داری‌‌گه‌لی‌‌كورد‌له‌میانه‌ی‌‌دیمانه‌یه‌كدا‌له‌گه‌ڵ‌گۆڤاری‌‌ئیسرائیل‌–كورد:

ئه وه روون ده كاته وه كه پێویسته كورد له گه ڵ ئیسرائیل هه وڵ پێویسته كه رایده گه یه نێ و هه بێ پێوه ندییان بدرێ بۆ ئه وه ی ئه م پێوه ندییانه دروست بكرێن، چونكه زۆرینه ی واڵتانی عه ره ب ئه گه ر به ئاشكراش نه بێ ئه وه به شێوه ی نهێنی پێوه ندییان له گه ڵ ئیسرائیلدا هه یه ، بۆیه پێویسته كوردیش پـێوه ندیی هه بێ له گه ڵ ئیسرائیلدا و

ئێمه هیچ دوژمنایه تییه كمان نییه له گه ڵیاندا.

ئیسرائیل‌–كورد:‌وه‌ك‌ده‌ستپێك،‌كورد‌و‌ئیسرائیل‌له‌‌چ‌بوارێكدا‌ده‌توانن‌پێوه‌ندییه‌كانیان‌ده‌ست‌پێ‌بكه‌ن؟

محه‌مه‌د‌ئه‌مین‌پێنجوێنی‌: دیاره كورد تا ئێسته ده وڵه ت نییه له گه ڵ پێوه ندی ئاشكرا و به شێوه ی ره سمی بتوانێ تا ئیسرائیل بكات و ده بێ له م نێوه نده شدا ده بێ پێوه ندیی كورد له گه ڵ ئیسرائیل به شێوه یه كی تایبه تی بێ، چونكه كورد هیچ دژایه تییه كی شكڵی و یاسایی له گه ڵ ئیسرائیلدا نییه له سه ر زه وی یان جوگرافی یان له بواری ئاینی وه ك پێوه ندیی دیاره توندڕۆ، عه ره بی ده وڵه تانی هه ندێ كورد و ئیسرائیل ده بێ له گه ڵ بارودۆخی سیاسیی ئه م هێزه سیاسییانه بگونجێ و شتێكی ئاسایییه پێویسته كورد جیهانی له گه ڵ هه بێ، پێوه ندی جیهان هه موو له گه ڵ ئیسرائیل له گه ڵ ئه وروپایی جیهانی له گه ڵ ئیسالمی بۆ كه سێكه به هه موو پێویستیی كورد چونكه هه یبێ،

ئه وه ی پشتیوانی بكات له مه سه له چاره نوسسازه كانی .ئیسرائیل‌–كورد:‌له‌‌روانگه‌ی‌‌نه‌ته‌وه‌یییه‌وه‌‌گرینگیی‌ئیسرائیل‌‌بۆ‌

كورد‌چییه‌؟و گه وره ده وڵه تێكی پێنجوێنی‌:_ئیسرائیل ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌گه وره ی ڕۆڵێكی ناوه ڕاست رۆژهه اڵتی له كاریگه ره هه یه ، له خۆرهه اڵتی ناوه ڕاست ئیسرائیل ئه گه ر به جدیی بكات كورد پرسی له پشتگیری بیه وێ به ڕاستی و ئه وروپا گه وره ترین له ئیسرائیل لۆبی ئه توانێ، چونكه لۆبی و گه وره ترین هێزه و ئه توانن كار بكه ن، هه روه ها زۆربه ی دام و ده زگاكان به تایبه تی ده سه اڵتی چواره م له ئه وروپا به ده ستی جووه و ئه گه ر بیانه وێت پشتگیرمان

بكه ن بێگومان ده توانن به ره و پێشمان ببه ن.

ئیسرائیل‌–كورد‌:به‌ڕاستی‌زیانێك‌له‌‌پێوه‌ندیی‌كورد‌و‌ئیسرائیلدا‌هه‌یه‌؟‌

تێدا زیانی هیچ من پێنجوێنی‌:_به باوه ڕی ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌نییه ، ئه گه ر هه بێ بۆچی عه ره به كان باڵوێزخانه یان هه یه له ئیسرائیل و زۆرینه ی ده وڵه ته عه ره بیه كان پێوه ندیان له گه ڵ ئیسرائیل هه یه ، به بڕوای من هیچ زیانێك نییه بۆ پێوه ندی هه بێ له گه ڵ ئیسرائیل، چونكه كورد ئه گه ر

وه ك ئاماژه م پێكرد كورد هیچ دوژمنایه تییه كی نییه له گه ڵ ئیسرائیل و له پشتیوانی به جدی ئیسرائیلیش ده بێ نازانم، به زیان پێوه ندی بوونی دۆزی كورد بكات، نه ك ته نیا له ڕێگه ی راگه یاندنه وه جارجاره باس له كێشه ی كورد بكه ن، به ڕاستی لۆبی ئیسرائیل له ئه وروپا و ئه مه ریكا زۆر

به هێزه و ئه توانن زۆر شت بكه ن بۆ كورد ئه گه ر بیانه وێت.

هێنانه‌ئارای‌ پێشڕه‌وی‌ ده‌توانێ‌ كێ‌ كوردستان‌ هه‌رێمی‌‌ وه‌ك‌ –كورد:‌ ئیسرائیل‌پێوه‌ندییه‌كی‌شه‌رعی‌و‌یاسایی‌ئه‌و‌پێوه‌ندییانه‌‌بێ،‌خه‌ڵك‌یان‌ده‌سه‌اڵت؟

هه یه كه س زۆر چونكه ئه توانێ، پێنجوێنی‌:_ده سه اڵت ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌ئه گه ر چونكه هه بێ، دنیا هه موو له گه ڵ پێوه ندی كورد ئه یه وێت پێوه ندییه كان ڕێچكه یه كی یاسایییان وه رنه گرت ئه وا هیچ كاریگه ریه كیان

نابێت له سه ر كۆمه ڵگه .

ئیسرائیل‌–كورد:‌دۆستایه‌تیی‌كورد‌و‌جوو‌چۆن‌كاریگه‌ری‌ده‌خاته‌‌سه‌ر‌دۆزی‌نه‌ته‌وه‌ییی‌كورد؟

به جدی ئیسرائیلییه كان ئه گه ر گوتی پێم پێنجوێنی‌:_وه ك ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌پرسی ئه مڕۆ چونكه ئه توانن، زۆرباش بكه ن كورد پشتگیری بیانه وێ كورد چووه ته زۆربه ی كۆڕ و كۆبوونه وه نێوده وڵه تییه كانی ئه وروپا و ئه مه ریكا و نه ته وه یه كگرتووه كان و ئه و واڵتانه ی كه چاره نووسی دنیا وه ك هه یه . ده سه اڵتیان شوێنانه دا له و ئیسرائیلییه كان ده كه ن، دیاری به جدی ئه گه ر هه یه گه وره ی كاریگه رییه كی ئیسرائیل لۆبی كرا باس

بیانه وێ ئه توانن مه سه له ی كورد زۆر پێش بخه ن.

له‌گه‌ڵ‌ پێوه‌ندییان‌ هه‌رێم‌ هێزه‌كانی‌‌ ده‌كرێ‌ له‌وه‌‌ باس‌ جار‌ زۆر‌ –كورد:‌ ئیسرائیل‌ده‌كه‌ن،‌ پێوه‌ندییه‌‌ له‌م‌ باس‌ دراوسێ‌‌ ده‌وڵه‌تانی‌‌ زۆرجاریش‌ و‌ هه‌یه‌‌ ئیسرائیلدل‌ئاشكرانه‌كردنی‌‌ئه‌م‌پێوه‌ندییانه‌‌له‌الیه‌ن‌هێزه‌كانی‌‌هه‌رێمه‌وه‌‌بۆچی‌‌ده‌گه‌ڕێنیته‌وه‌؟

نا، یان هه یه ڕه سمی پێوه ندیی نازانم پێنجوێنی‌:_من ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌به هۆی هه ستیاریی بشارنه وه پێوه ندییه ئه م ئه یانه وێت ئه وانه ی به اڵم واڵتانی دراوسێیه ، به تایبه ت توركیا كه ئێسته پارتێكی ئیسالمی له توركیا به رامبه ر هه ڵوێستی بینیمان ئێسته پێش ماوه یه ك كه ده سه اڵتداره ئیسرائیل چۆن بوو. دیاره ئه م ده وڵه تانه ی دراوسێ هه ركات بیانه وێت ئاشكرا پێوه ندیه كانیان له به رئه وه یه بده ن تێك كورد كایه ی ئه توانن له سه ر نییه زانیاریم هیچ من له ڕاستیدا به اڵم بێ، هه یان ئه گه ر بكه ن

ئه وه ی پێوه ندییان هه یه یان نا.ئیسرائیل‌ زیاتری‌ متمانه‌ی‌ ده‌توانێ‌ چۆن‌ كورد‌ ئێوه‌‌ به‌بۆچوونی‌ –كورد:‌ ئیسرائیل‌خۆی‌‌ بۆ‌ متمانه‌یه‌‌ ئه‌م‌ ده‌توانێت‌ چۆن‌ ئیسرائیل‌ وه‌به‌پێچه‌وانه‌وه‌‌ رابكێشێ‌ خۆی‌ بۆ‌ڕابكێشێته‌وه‌،‌چونكه‌‌ئێسته‌‌الی‌‌به‌شێكی‌‌گه‌وره‌ی‌‌كورد‌ئیسرائیل‌جێگه‌ی‌‌متمانه‌‌نییه‌؟

‌محه‌مه‌د‌ئه‌مین‌پێنجوێنی‌:_ حه زده كه م ئه وه زۆر به زه قی له گۆڤاره كه تان باڵو بكه نه وه كه ئیسرائیل ئه توانێ متمانه بۆ خۆی دروست بكاته وه الی كورد، به مه رجێك ئیسرائیل به ڕه سمی داوای لێبووردن له گه لی كورد له باكور و پارتی كرێكارانی كوردستان بكات، چونكه ده ستیان هه بوو له گرتنی عه بدواڵ ئۆجه الن هه روه ها قه ره بووی مادی و مه عنه ویی بده ن به گه لی كورد له باكور كه ئه وان )ئیسرائیلییه كان( گه وره ترین زیانیان كه بوو ئۆجه الن گرتنی ئه ویش گه یاند، كوردستان كرێكارانی به پارتی



داوای به ڕه سمی ئیسرائیل ئه گه ر ئیمڕاڵییه . زیندانی له ئێستا گه لی بداته مه عنه ویی و مادی قه ره بووی و بكات لێبووردن كورد و په كه كه ئه وا ده توانێ متمانه بۆ خۆی دروست بكاته وه

الی كورد.*به اڵم به ڕێز پێنجوێنی زوبێر ئایدار باس له وه ده كات كه ئه وان هیچ دوژمنایه تییه كیان نییه له گه ڵ ئیسرائیل، به اڵم ده ڵێت نابێ

ئه وانیش له سه ر به رژه وه ندیی واڵتان دژایه تیی ئێمه بكه ن؟كورد كه گوتم پێشتر پێنجوێنی :_منیش ئه مین محه مه د هیچ په كه كه ش ئیسرائیل، له گه ڵ نییه دوژمنایه تییه كی هیچ كه كاره ی ئه و به اڵم ئیسرائیل، له گه ڵ نییه دوژمنایه تیه كی مۆساد كردی له گه ڵ میتی توركی له ده ستگیركردنی عه بدواڵ ئۆجه الندا گه وره ترین زیانیان بوو به په كه كه گه یاند، جارێكی تر له گه ڵ پێوه ندی ئیسرائیل ده یه وێت ئه گه ر ته ئكید ده كه مه وه له گه لی كورد لێبووردن پێویسته داوای بكات كورد دروست

بكات له سه ر ئه و پرسه .یان‌ ده‌بێ‌ ڕاگه‌یاندنه‌وه‌‌ له‌ڕێگه‌ی‌‌ لێبووردنه‌‌ داوای‌‌ ئه‌م‌ –كورد:‌ ئیسرائیل‌

ده‌بێت‌ده‌سه‌اڵت‌ڕایبگه‌یه‌نێ؟ڕه سمیی ده سه اڵتی له ڕێگه ی ڕاگه یاندنه وه ، _له ڕێگه ی حكوومه ته وه ، ده بێ ئیسرائیل بزانێ كه كوردی هه رچوار پارچه ئه وه ی بۆ ناوه ڕاست خۆرهه اڵتی له ده گێڕن گرینگ ڕۆڵیكی ده بێ خۆی به دۆستی بكاته وه كاریگه ره هێزه ئه م ئیسرائیل به سه ر هه قم و خۆمه بۆچوونی ئه وه بكات، لێبووردن داوای چاودێرێكی وه ك گوتووه . چی ئایدار زوبێر كه نییه ئه وه وه سیاسی و شاره زا له سیاسه تی كوردی باكور به مشێوه یه ده توانێ

سه رنجی كوردی باكور بۆ خۆیان ڕابكێشن.

رۆڵی‌ كورددا‌ سه‌ربه‌خۆییی‌ و‌ ئیسرائیل‌ هاوكێشه‌ی‌‌ له‌‌ –كورد:‌ ئیسرائیل‌ئیسرائیل‌چۆن‌ده‌بینی،‌واته‌‌چۆن‌ده‌كرێ‌سوود‌له‌و‌واڵته‌‌وه‌ربگرین؟

درێژه ، و دوور مه سه له یه كی پێنجوێنی‌:_ئه وه ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌له سه ر ئیسرائیل دروستبوونی ئه زانن خۆتان وه كو چونكه شتێكه ، هه موو كه نیسه ئێسته ش ئاینییه ، بنكه یه كی ئه ساسی له سه ر مه ڕامێكی ئاینی ئه م ده وڵه ته دروست بووه ، به باوه ڕی من ئێسته كورد له و بواره دا نییه كه له سه ر بیروباوه ڕێكی ئاینی ده وڵه تێك دروست بكات، به اڵم ئه زموونی ئه وان هه یه ، ڕاسته له م سه ر نه كردووه ، گه لێكن له كه س گه له كه كه س خیانه تی ئه زانن به سه ربازێك خۆیان جوویه ك هه ر دنیا ئه وسه ری و له ده وڵه تی ئیسرائیل، ئێمه ی كوردیش ئه گه ر وابكه ین و وا بیر بكه ینه وه و به مشێوه یه ئه توانین سوود له ئه زموونی ئیسرائیل

وه ربگرینئیسرائیل‌–كورد:‌كورد‌ئێسته‌‌له‌‌باشووری‌كوردستان‌پێگه‌یه‌كی‌باشی‌هه‌یه‌،‌هه‌وڵێك‌ ئیسرائیل‌ له‌گه‌ڵ‌ پێوه‌ندیی‌ سازدانی‌ بۆ‌ ئه‌گه‌ر‌ وانییه‌‌ پێت‌ ئایا‌

نه‌دات‌ئه‌وه‌‌ده‌رفه‌تێكی‌مێژوویی‌له‌‌ده‌ست‌ده‌دات؟به بۆچوونی من كورد پێم گوتی ، پێنجوێنی‌:_وه ك ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌كێ بكات، جیهاندا گه النی هه موو له گه ڵ پێوه ندی پێویسته دۆستایه تی پێویسته كورد بكات له گه ڵ دۆستایه تی ئه یه وێت

له گه ڵدا بكات، ئه و ده وڵه تانه ی كوردستانیان دابه ش كردووه و چۆن هه بێ، به رنامه ی كورد ده بێت به اڵم ناخۆشه ، پێیان له سه ر چ ئه ساسێك پێوه ندی له گه ڵ ئه م ده وڵه تانه دروست ئه وه بارودۆخه كه ش ناوه ڕاستدا خۆرهه اڵتی له ده كه ی، خۆرهه اڵتی واڵتانی گشت له گه ڵ پێوه ندیمان كه ده خوازێ

ناوه ڕاستدا هه بێ.

پێشنیازێك‌ چ‌ نه‌ته‌وه‌یی‌ كه‌سایه‌تییه‌كی‌ وه‌ك‌ ئێوه‌‌ ‌ –كورد:‌ ئیسرائیل‌ده‌خه‌نه‌‌به‌ر‌سه‌ركردایه‌تیی‌بڕیارده‌ری‌ئه‌مڕۆی‌كورد؟

محه‌مه‌د‌ئه‌مین‌پێنجوێنی‌:_من پێشنیازم ئه وه یه وه ك هاوواڵتییه كی كوردی ئه م واڵته پێشنیاز ده كه م چی له به رژه وه ندیی گه لی كورددا بێت بیكه ن و جا چ واڵتێك پێی ناخۆشه و دڵگران ده بێ

ئه وه شتێكی تره .

ئیسرائیل‌–كورد:‌خۆ‌ئه‌گه‌ر‌ده‌سه‌اڵتی‌سیاسیی‌كورد‌باس‌له‌‌دروستبوونی‌تۆژێنه‌وه‌كان‌ ناوه‌نده‌‌ و‌ راگه‌یاندن‌ كه‌ناله‌كانی‌ ناكات،‌ پێوه‌ندییه‌‌ ئه‌و‌ده‌توانن‌له‌و‌چوارچێوه‌یه‌دا‌چاالك‌بن،‌به‌اڵم‌به‌گشتی‌له‌‌ده‌ره‌وی‌ده‌زگه‌ی‌مه‌سه‌له‌یه‌‌ ئه‌و‌ نێزیكی‌ ترسه‌وه‌‌ به‌‌ زۆر‌ تر‌ ناوه‌نده‌كانی‌ ئیسرائیل-كورد‌ترسی‌‌ ئه‌مه‌ش‌ ئاخۆ‌ ده‌گه‌ڕێنیه‌وه‌،‌ بۆچی‌ میدیاكان‌ بێده‌نگیی‌ ده‌بنه‌وه‌،‌ده‌سه‌اڵته‌‌له‌سه‌ریان،‌یان‌ئه‌وانیش‌جۆرێك‌هه‌ستیارییان‌هه‌یه‌‌به‌رامبه‌ر‌

ئه‌م‌باسه‌؟واڵتێكدا له ئێمه هه یه ، پێنجوێنی‌:_حه ساسیه تیان ئه‌مین‌ محه‌مه‌د‌ئه وان دراوه ، ده ور به دوژمن ده ورمان چوار هه ر ده ژین ئیسرائیل به دوژمنی خۆیان ئه وان هه یه ، حه ساسیه تیان ده زانن، ئه م كه سایه تییانه ی له ناوچه كه دا ده ژین به هه ندیان كرد ئیسرائیلی سه ردانی ئالوسی میسال وه ك وه رده گرن، و گه ڕایه وه به غداد له گه ڵ ئه و هه موو هێزه ی هه یه تی دوو كوڕیان كوشت و خۆشیان بریندار كرد، له به رئه وه ی چوو له ئه م خه ڵكیش ئێ كرد، به شداری ئیسرائیل له كۆنگره یه كدا

حیسابه ده كه ن.

هڤپه‌یڤین:‌دیاری‌محه‌مه‌د [email protected]



زۆر له مێژه ئه و وته به نرخه هه یه كه ده ڵێت گه ر ماڵتان له شووشه بێ به رد له ماڵی خه ڵكی تر مه گره !له راستیدا پێناسه ی تیرۆر یاخۆ تۆقاندن، هه ر به وردی به دوای سه ره داوه كانییدا بڕۆین زۆر به ئاسانی بۆمان روون ده بێته وه

كێ سه ره تای دروستبوونی سه رهه ڵدانی ئه و كاره چه په ڵه یه .مێژووی سه رهه ڵدانی كاری تیرۆرستی هه ر له و سه رده مه ی مرۆڤی كۆنی ئه شكه وته وه تا ئه مڕۆ درێژه ی هه بووه ده یبێت!

ئیسالمی ده مار گرژ له هه موو شتێكیان ره ت داوه !بوونه ته گرژ ده مار ئیسالمی نێویشیاندا له بووه ، تیرۆریسته كان گرووپه پێگه یاندی و فێركاری النه ی ناوه ڕاست رۆژهه اڵتی

كابووس به سه ر هاوواڵتییانی سڤیل و خنكاندی كۆمه ڵگه ی هاوچه رخ.و ئیسالم له داكۆكیكردن مه به ستی بۆ مه زهه ب شیعه گرووپێكی زاینی 1090ی ساڵی له كتومت 11یه مدا، سه ده ی له شوێنكه وتووانی شیعه ، كه له باكوری ئێران چیای ئه لبورزی، قه اڵی ئااڵمونتی ناوی خۆیان نابوو )ئیسماعیلییه كان(، ئه و گرووپه

یاخییه شیعیه ده مارگرژانه ئامانجیان له ناوبردنی نه یاره كانیان به تایبه ت سوننه كان و كریستیانه كان بوو.سه ركرده ی گرووپه خوێنڕێژه كه حه سه ن سه باح بوو، ئه و سه ركرده یه و بنه ماڵه كه ی جۆره هونه رێكی جه نگیان داهێنا بوو كه بۆ

تاهه تایه دنیا ده بڕێته وه و كومه ڵگه پێوه ی ده ناڵێنێ!

ئێرانی‌سه‌ره‌ڕۆ،‌میلله‌تی‌كورد‌به‌‌تیرۆریست‌وه‌سف‌ده‌كات!



ئه وان له كوشتنی دوژمنه كه یان هه موو رێگه یه كی گونجاویان به كار ده هێنا، هونه رێكی پالندانان و به كارهێنانی جۆره چه كێك بۆ تێرۆر تا ببێته چه كێكی سیاسی له به رامبه ر دوژمنه كانیاندا.

به مجۆره ئه مانه بوونه یه كه م تیرۆریست و بۆ ئه مه ش ره گه زپه رستی و پالنی خاویان به كار ده هێنا، ته نیا خه نجه ریان بۆ كوشتن به كار ده هێنا و بۆ ئه وه ی شه ڕه فی خۆشیان بپارێزن، دوای ڕاپه راندنی كاره تیرۆرستییه كه نه ده بوو ڕابكه ن! ده بووایه ده ستبه جێ

ئه ویش خۆی بكوژێته وه .!مه به سته كانی خۆشیان له نێوان حوكمڕانه دیاره كانه وه ده ستنیشان ده كرد.

یه كه مین قوربانی ده ستیشیان*وه زیری گه وره *بوو كه له ساڵی 1092، ناوبراو درایه به ر خه نجه ران و تا كوژرا، تیرۆرسته كه ش خۆیدایه به رخه نجه ران و خۆی كوشت!

دوای ئه و ڕووداوه سه رۆكی گرووپه كه ی ئیسماعیلییه ، حه سه نی سه باح زۆر به دڵخۆشییه وه گوتی: كوشتنی ئه م شه یتانه سه ره تای شادییه !

پسپۆر له مێژووی تیرۆركردندا، بێرنار لویس ده ڵێ، ئه وكاره ی ئیسماعیلییه كان بوو به یه كه م زنجیره له مێژووی تیرۆردا، ناوی ئه وان سه رتۆپی كاری ترس و تۆقاندنه !

چه ندان كه سایه تی له سه ر ده ستی ئه وان تیرۆر كران، له وانه پادشایه ك و دوو خه لیفه ، چه ندان میر و جه نه ڕاڵ و فه رماندار! هه روه ها له و سه رده مه دا هه ندێ له سه ركرده ناوداره كانی مه سیح به ده ستی ئه وان تیرۆر كران.

مرۆڤكوژه كان وه ك كۆمه ڵه یه كی فاشیستی به نهێنی كاره كانیان جێبه جێ ده كرد، سیسته می سوێندخواردنیان و ده ستپێشخه ریان هه بوو ؛پله و پایه ی جودایان له ناو خۆیاندا هه بوو؛ به ڵگه ی شه ڕه فی كوشتنیان له قه اڵی ئااڵموت پاراستبوو؛ ئه و به ڵگانه ناوی

كوژراوه كان و بكوژه كانی تێدا تۆمار كرابوو.شتی و بازرگان یان دێری ره به نی ده كرده خۆیان به زۆری ده گۆڕی، خۆیان ئاكاری تیرۆریستییه كه یان كاره ئه نجامدانی بۆ تر. ئینجا به شێنه یییه وه خۆیان ده كرده ناو دوژمنه كانیانه وه ئه وسا ده ستی خۆیان ده وه شاند، زیانی سه ختیان به دوژمنه كه یان



ده گه یاند.ئه وانه ناویان چووه ناو مێژووی ره شی تیرۆر و بوونه

رێگه نیشانده ری له ناوبردنی هه زاران كه سی سیڤیل!داخوازیی ئێران خۆسه پێنه ری رێژیمی ده سه اڵتدارانی ئاشتیخوازانه ی رێزگرتن له كه مایه تییه كان و نه هێشتنی هه اڵواردن به سه ركوت و نانه وه ی ترس و دڵه ڕاوكێ و توندوتیژی و ئه شكه نجه و زیندان وه اڵم ده داته وه . له و به ده ست ئیسالمی یاسای سزادانی واڵته دا ده ستوور و مه الكانی ژێر ركێفی ئایه تواڵكانه كه تێیدا مسوڵمانانی نا

شیعه و نامسوڵمانه كان بێ مافن!ده وڵه تی شیعه ی رێچكه گه ری ئیسماعیلییه كانی سه ده ی كردنی له كه دار بۆ رێگه یه ك جۆره هه موو یازده یه م، له رۆژێك له چه ند به ر به ر، ده گرنه تر نه ته وه كانی نێوه ندی میدیای ئێرانیدا، سه ر و سه دایه كی زۆر ده نگی به كوردی چه كداری كۆمه ڵێ گوایه به وه ی دایه وه به كوشتنی هه ڵساون ئیسرائیل، و به ریتانیا دارده سته ی

خه ڵكی سڤیلی كوردنشینی شاری مه ریوان.!رێژێم له رێگه ی ده زگه راگه یاندكانیه وه هات و هاواری *ئیتالعات* به دناوی ده زگای سه رئه نجام هه ڵسا، لێ هۆنینه وه ی و ئامێز گاڵته به شانۆگه رییه كی هه ڵسا تۆمه تی هه روه ها كورد، گه لی بۆ بوختان چه ندان به تیرۆر زانینی پارت و خه ڵكی به شمه ینته ی كوردستان، له و سیناریۆیه درۆیینه دا، كۆمه ڵێك له خه ڵكی رۆژهه اڵتی شاری مزگه وتی پێشنوێژی و مه ال له وانه كوردستانی كاسه لێسی ببوونه شێرزاد( مسته فا )مامۆستا مه ریوان نه گریسه كه ی پالنه و ئیتالعات به دناوه كه ی ده زگا

كۆماری ئیسالمیی ئێران.هه ر له و بابه ته وه رێژیم به به رنامه له ڕێگه ی كۆمه ڵێك سه ر كرده توندی هێرشێكی راگه یاندنیه وه ده زگای رێژیمی پارێزه ری ره زایی، موحسین كورد، نه ته وه ی گه لی له تانه لێدان كه وته هۆبانه ئێران كۆنه په رستی كورد و مافه ره واكانی، ئه و له درێژه ی دژایه تییه كانی هه ر ده كات شۆڕش له وه ته ی "كورد ده ڵێت خۆیدا

خه رێكی كاری تیرۆریستی بووه به ده ستی بێگانه "!له ڕاستیدا چیرۆكی گرتنی 4 الوی خه ڵكی شاری مه ریوان

ده نگدانه وه یه كی ناوه خۆیی و ده ره كی لێكه وته وه .)ئیتالعات( بێگوناه هاوواڵتییانی سه ركوتكردنی ده زگای پارته رێنیشانده ری به گوایه كه كرد باس وای كورد 4 به ریتانیا لۆجستی هاوكاری و كوردییه كان

هه ڵساون به كوشتنی هاوواڵتییانی سڤیل.له ناو ئه و سیناریۆ درۆیینه دا كه كه ناڵی پرێسی سه ر به ئێران وه گه ڕی خست بوو، كه جگه له كارێكی گاڵته جاڕی له هێچی تر نه ده چوو، ئه وه ش ته نیا بۆ له كه داركردنی ناو و ناوبانگی نه ته وه ی كورد بوو، به تایبه ت كه گه وره ترین

مه الی شاری مه ریوان به زمانی كوردی و فارسی وه ك كارمه ندێكی "ئیتالعات" ئاسا ده دوا و ده هاته ئاخاوتن.

ناوبراو له به رده م ماڵباتی ئه وانه ی كه ڕۆڵه كانیان به ده ستێكی نادیار كوژراون و هه روه ها گوایه بكوژه كانیش كوردن، مه ال مسته فا شێرزادی بێشه رمانه سووكایه تی به كه رامه تی نه ته وه ی كورد ده كات و ئه وپه ڕی قسه ی نابه جێ به پارته سیاسییه كانی كوردستان و گه لی كورد ده ڵێت، ده زانن باش ڕاستییه ئه و كوردستان رۆژهه اڵتی خه ڵكی هه رچه نده كه مه ال شێرزادی نۆكه ر و پیاوی رێژێمی كۆماری ئیسالمیی ئێرانه ، ناوبراو وا ناسراوه كه به رده وام دژایه تیی مافه ره واكانی گه لی كورد

ده كات بۆ ده زگای به دناوی ئیتالعات.هه روه ها ئامانجی رێژیم ئه وه یه تا ئاگه داری خه ڵكی بكاته وه نه خاسمه هۆگریتان بۆ پارته تێكۆشه ره كانی كوردستان هه بێ، ئه گه ر نا ئێوه ش

ئاوه ها ده كرێن به تیرۆریست!وه زاره تی ئیتالعات، باس له سه ره تای دروستبوونی گروپه كوردییه كان ده كات، وه ك ئه وه ی تا ئێسته مێژوویه ك په یڤێكی لێ نه نوسرابێته وه له لۆجستیان بڕیارو سه ره چاوه ی كوردیانه گروپه ئاخڤێت؛ئه و ده پارته ده بێت كه كه سانه ی ئه و لیستی ناردنی هه تا دێت بۆ ده روه

كوردیه كان بۆ ده زگا نهێنیه كانی رۆژئاوا بۆیان له نێوبه رن!ئه و وه زاره ته به هۆنینه وه ی چه ند قسه ی بێبنه ما و نادروست به رده وام ده بێ و ده ڵێ ؛كوشتنی هاوواڵتییانی سڤیل له ئێران له ئه ستۆی پارته

كوردیه كان دایه و ئه وان پێیوه هه ڵده ستن.!فریشته كردووه ته خۆی دیاره ئیتالعات ده زگای دا قسه یه شی له و

به سه رمانه وه ، ئه وان زۆڵم لێكراو و كورد زاڵم!شیعه ئیسالمیی كۆماری رێژیمی كه چووه ته وه بیری وه زاره ته ئه و مه زهه ب چه ند تیرۆریسته ؟ تیرۆركردنی رێبه ری گه وره ی نه ته وه یی )دكتۆر قاسملوو(ی زانا و ناودار، په ڵه یه كی ره شه بۆ ناوچاوانی هه موو مه الكانی ئێران، ئه و رووداوه هه رگیز له بیری هیچ مرۆڤێكی كورد ناچێته وه هه روه ك چۆن ئێوه له سه رده می ئیسماعیلییه كان بوون به پێشه نگ له تیرۆر، ئێسته ش ئه وه ئێوه ن له كاری تیرۆری سڵ ناكه نه وه

و له هه ر كوێیه ك بۆتان بكرێ ده ستی خۆیان ده وه شێنن.تێبینی:

به شێك له و زانیارییانه له كتێبی نووسه ری به ناوبانگ )جۆنتان رانده ڵ( به ناوی ئوسامه )The Making of a Terrorist( ئوسامه چۆن خۆی

پێگه یاند وه رگیراوه .

ئا:‌بارزان‌ئیبراهیم



له ته لئه بیب ده مویست مورده خای زاكێن بدۆزمه وه ، چونكه له ئیسرائیل پیاوێكی دیار و پایه به رزه له حكوومه تدا، ئیتر به یارمه تیی برا كوردێك زانیم كه ماڵی مورده خای له ئۆرشه لیمه و ژماره ی ته له فۆنه كه یشیم وه رگرت.

كاتێ به ته له فۆن قسه م له گه ڵدا كرد، به زمانی ئینگلیزی ده ستمان پێ كرد و گوتم من كوردم هاتوومه ته ئیسرائیل به شوێن كورده كاندا ده گه ڕێم و زۆر حه ز ده كه م چاوم پێت بكه وێ، ئایا كوردی ده زانی؟ گوتی نه ، عه ره بی ده زانم، به اڵم باوكم به كوردی

ده ئاخڤێ!ئیتر رۆژ و ساتمان دیاری كرد بۆ دیتنی یه كتری له ئۆرشه لیم، من پێشبینیم وابوو كه له نووسینگه ی خۆی پێشوازیم لێ ده كات، ته له فۆنم بۆ كاك زاكێن كرد، گوتی وا له كوێیت؟ گوتم له فاڵنه شوێنم، گوتی "له وێ راوه سته ئێسته باوكم دێته التان و منیش وام له ڕێ له ناو ئۆتۆمۆبێلدام، هه ر ئه وه نده م زانی له پشته وه م كابرایه ك به زمانی كوردی له سه ر زاراوه ی كرمانجی گوتی " ئه ی

یاخودا بخێر هاتی بسه ر چاڤان".كوڕێ من، كه ئاوڕم دایه وه ، كابرایه كی به سااڵچووی رووخۆش و نوورانی باوه شی بۆم كرده وه ، وه ك ئه وه ی ماوه یه كی زۆربێ

مورده‌خای‌زاكێن:‌به‌خێر‌هاتن‌بسه‌ر‌چاڤان‌بۆ‌ئیسرائیل‌كوڕێ‌من



خۆمان ناسیاری یه كتری بووبین! به رده وام بوو و گوتی ئه ز ساڵحم بابێ مۆتیمه " كه ره م بكه بال بچینه ماالمه ، مۆتی نوكه دهێتن". كه چووینه ماڵه وه یان، به ڕاستی ماڵه كوردییه كان كه ناڵه له سه ر ته له ڤزیۆنیان بوون، كورد دانابوو، ماڵێكی پاك و خاوێن و دڵگیر، من ئه وه م به دی خاوێن و پاك زۆر كورده كان جووه هه موو كه كرد به خێرهاتنێكی ده رگه وه له ناو هه ر خێزانه كه ی بوون، قسه به ده ستمان و كردم كوردانه ی گوڕی و گه رم

كرد تا مۆیی هاته وه :بابێ مۆتی، خۆت بناسێنه تكایه ، ساڵح: ئه ز ساڵحم كوڕێ مورده خای میرۆیمه ، خه ڵكی زاخۆیمه ، ئه م ساڵی 1951 له زاخۆوه هاتینه قودسێ، له زاخۆوه بۆ مووسڵ و به غدا

و پاشان هاتینه قودسێ.

*‌هوون‌چاوا‌هاتنه‌‌ئیسرائیلێ‌و‌ژیانا‌وه‌‌چاوا‌بوو‌ل‌زاخۆیێ؟ساڵح/ من له كوردستانێ كاری گرانم نه كردبوو، به اڵم و كرێكاری سه ربه رز، كوردێكی وه ك ئێره هاتینه كه كه چونكه سه رپێ، هه ستینه وه تا كرد قوڕكاریشمان

ماڵ و موڵك ئه و نه بوو، پێ پاره مان هیچ هاتین كوردستانه وه له دان، فڕۆكه مان به كرێی بیانفرۆشین كه وتین فریا كه دووكانه ی و زیاتر سه عات و ئه نگوستیله له هه یبووایه ، كه كه سه ی هه ر ته نیا

نه یانده هێشت پێی بێ!

ئه وه به اڵم ده یاننارد، یان پێالڤ، له ناو ده یانشارده وه ، هه ندێكیش به شی هیچی نه دكرد.

به س خودا له به نده ی خۆی خافڵ نییه ، ئێمه بۆیه ئه م كیپه )كاڵوی له سه ر خوا كه بێ له بیرمان هه میشه تا له سه ره ، بچووك(ه مان ئیسرائیل گه یشتینه كه و ناكات له بیر ئێمه ئه ویش و سه رمانه بازاڕ كاری كرد له پاره مان په یدا كرد و خۆمان پێ گه یاند، ئه وی ئه وه ده وڵه مه ند بوو و ئه ویش الی حكوومه ت بووه فه رمانبه ر ئه وه

ده وڵه مه ند نه بوو!*‌چه‌ند‌منداڵتان‌هه‌یه‌؟

ساڵح: شه ش 6 مندال، یه ك 1 كوڕ و پێنج 5 كچ... دكتۆر مورده خای، ئه م دبێژینه وی )مۆتی( به ناوی باوكمم ناو نا ..

ئێمه به مورده خ میرۆ به ناوبانگین له زاخۆ به ماڵی زاقێن ناسراوین.



*‌باشه‌‌ئێوه‌‌خۆتان‌به‌‌كــورد‌ده‌زانن؟له والوه خێزانه كه ی به وه اڵمه وه هات و گوتی، به ڵێ... به ڵێ بێگومان.له به ر كه ئیسرائیل كورده كانی ئیسرائیـــل، هاتینه كه ئێمه ساڵح: زه مه نێكی زووه وه له قودس بوون، هاتن و ئێمه یان هێنایه قودس پێكه وه ئێسته ش و بووین له شارعه لیه چونكه خۆمان )ئۆرشه لیم(، ده كه ین پێكه وه )كه پره شینه ( سه هرانه ئاهه نگی ساڵێك هه موو كه گه نجه كانیشمان زوڕناوه ، و و ده هۆڵ و شایی به جلكی كوردی و ده گێڕین زه ماوه نده كه به كوردی هه ر ده كه ن هاوسه رگیری خه نه به ندانیش ده ڵێین هه ر به كوردی، خۆزگه سالێك لێره ده بووی

و ئه و ئاهه نگه ت ده دیت.كوردستانی‌ كه‌‌ كاته‌وه‌‌ له‌و‌ باشه‌‌ به‌رنامه‌كانمانه‌!‌ له‌‌ یه‌كێك‌ ئه‌وه‌‌ *‌خۆزگه‌،‌

باشوور‌ئازاد‌بووه‌،‌هیچ‌نه‌چوویته‌ته‌وه‌‌زاخۆ؟

ساڵح: ئه رێ، به ری دوو سااڵن چوومه زاخۆیێ، لێره وه بۆ ئه سته نبوول-مێردین- زاخۆ، له وێ له ئوتێلێك دابه زیم كوردی ئێزدی بوو پاشان چوومه ماڵی كوڕی هه ڤالێكم كه كاتی خۆی باوكی ژنی هێنا، له ماڵی ئێمه ئاهه نگی زه ماوه ندی گێڕا. خۆزگه م به و كاتی! له زاخۆ چوومه گه لێ ماڵ و گه لێك ڕێزم لێ گیرا و زۆر دڵم پێی خۆش بوو. )له به ر ساڵح كاك كه نانووسم كه سانه ئه و ناوی خه لكی، نهێنیی پاراستنی

چووبووه ماڵیان له زاخۆ(.*‌چوویته‌‌الی‌خانووه‌‌كه‌ی‌خۆتان‌له‌‌زاخۆ؟

ماڵه كه مان بوو، بازاڕ سه رووی له ئێمه ماڵی چووم، ئه رێ، ساڵح: ئێسته تێك دراوه ، كاتی خۆی له گه ڵ دووكانه كان به حاجی ) خ(مان فرۆشت. له ماڵی ئێمه وه به سه ره وه هه موو ماڵه كان تێكه ل بووین، ئیسالم و مسیحی و جوو، به ره و خواریش گه ڕه كی جووان بوو، له پشت

مااڵمنیش پۆلیسخانه و قایمقامیه هه بوو .*‌ئه‌و‌گه‌ڕه‌كه‌ی‌جووان‌تا‌ئێسته‌‌ماوه‌؟‌له‌‌زاخۆ‌چی‌یادگارییه‌كی‌جارانت‌هاته‌وه‌‌

بیر؟دا، گه له ك زاخۆ سه رم ماوه ، كه چوومه ئه و گه ڕه كه به ڵێ ساڵح: یادگاریم وه بیر هاته وه وه ك گردێك هه بوو پێمان ده گوت ) گرێ ده بوونه وه كۆ گرده ئه و له سه ر هه موو بێكاره كان گه نجه به تااڵ(، و یاریان ده كرد و گۆرانیمان ده گوت له زه ماوه ندی خاڵم له زاخۆ، دووكانیان 3 بوو ئاغا یوسف ماڵی نێزیك كه له بیره دووكانكه یانم هه بوو و شایی و سه یرانه كانم به بیر ده هاته وه كه له گه ڵ زاخۆییه كان ده مان كرد. له زاخۆ ئاهه نگێكیان بۆم ساز دا، سترانبێژ عدان ساڵح گۆرانیی گوت، كه هه ندێكیان پێش 65 ساڵ بیستبووم و له وم بیسته وه ، ئه و تۆمارم كرد، چونكه ڤیدیۆ به و پێی بووم زۆر زۆر خۆشحال 15 ته مه نم ئه وسا كه بیستبوو كوردێكی جووم له ده می گۆرانییه م

سااڵن بوو.*مسوڵمانی‌زاخۆ،‌كاتی‌خۆی‌له‌گه‌ڵ‌جووه‌كاندا‌چۆن‌بوون؟

حازم وه ك ئاغایه كان به تایبه ت بوون، باش زۆر مسوڵمانان ساڵح: به گ و هادی ئاغا زۆر یارمه تی جووه كانیان ده دا... عه بدولكه ریم ئاغا له ساڵی 1951 كه له كوردستان ده ركراین، تاكوو مووسڵ به پاس ئێمه ی گه یاند و هه موویان بۆمان ده گریان، هه تاكوو هه ندێ كه سیش

كه حه زیان به جوو نه ده هات، ئه وانیش له دڵیان گران بوو و خه مناك بوون! به اڵم له هه موو شوێنێكدا كه سانی خراپ هه ن، كه سه خراپه كانیش ئه و رۆژه ی كه زاخۆمان به جێ هێشت تا سواری ئۆ تۆمۆبێل كراین جانتایان بۆمان هه ڵگرت تا شوێنی پاسه كان و چاوبه گریان بوون. !ئینجا

روومان كرده دایكی دكتۆر مۆتی وكۆڕه كه ی كرد.شاری– له 1939 ساڵی له ه ، زاكێن بادیــــه ناوم من حه یفا –له ئیسرائیل له دایك بوومه ، ئه مه چوار 4 نه وه یه ماڵباتی ئێمه له ئیسرائیلن، دایكم هه ر خه ڵكی ئیسرائیله و باوكیشم خه ڵكی قامشلۆیه / سووریا و شه ش 6 منداڵم

هه یه .

*‌گوزه‌رانتان‌چۆنه‌؟باوكم ماڵی من خوداوه ، سایه ی له باشه زۆر : بادیه

حاڵیان زۆر زۆر باش بوو، 10 منداڵیان هه بوو.* له مه ڕ ئاین و نوێژكردنه وه ، ده چنه كه نیشتێ؟

به اڵم ساڵح له جه ژنان ده چین، ته نیا ئێمه ی ژن، بادیه : هه موو ڕۆژێ ده چێ، ساڵح بۆ نایبه یته كه نیشته كه ؟

كاك ماڵ، بێته وه كوڕی مۆتیی دكتۆر به رله وه ی ئه و كه نیشته ی كه خۆمان بتبه مه با "وه ره ساڵح گوتی پێشانتی و كردووه درووستمان كورده كان به یارمه تیی بده م.......به ڕاستی په رستگه یه كی پیرۆز و جوان بوو، كه چوینه ناو هۆڵی كه نیشته كه ، ساڵح په رده یه كی هه ڵدایه وه و یه ك جووته تۆپی لوولكراوی ته وڕاتی گه وره ی نیشانم دا كه پانییه كه ی یه ك مه تر ده بوو، گوتی ئه م ته وڕاته مان

له كوردستانه وه له گه ل خۆمان هێنایه ئیسرائیل.ئیتر چووینه وه ماڵێ تا چاوم به دكتۆر مورده خای زاكێن

ی كوڕی بكه وێ... درێژه ی هه یه . *********************************

به زاكین مورده خای دكتۆر دا داهاتوو ژماره ی له كه مایه تییه كانی به رپرسی كه ده ناسێنین خوێنه ران

هه موو ئیسرائیله .

هه‌ڤپه‌یڤین:‌ئازاد‌میران‌/‌ئیسرائیل[email protected]



بنكه‌‌ناوكه‌یییه‌كانی‌ئێران‌بۆ‌ئیسرائیل‌هه‌رده‌م‌مه‌ترسی‌و‌خاڵی‌هێرشن‌‌ئا:‌ئیسرائیل-كورد



پێشه‌كی:له و كاته وه كه پڕۆژه ی ناوكه ییی كۆماری ئیسالمی ئاشكرا بووه تا ئێسته وه ك یه كێك له رێگه كان ئه گه ری هێرشی سه ربازی بۆ سه ر ئه و واڵته هه ر له ئارادایه . به رپرسانی ئیسالمی كۆماری كه باوه ڕن ئه و له سه ر رۆژئاوایی له ئه تۆمی كار به چه كی به مه به ستی ده ست راگه یشتن سه ر ئه م پرۆژه یه ده كا و ئه مه ش به مه ترسییه ك بۆ سه ر ئاسایشی ناوچه كه و كۆمه ڵگه ی جیهانی له قه ڵه م ده ده ن. له به رامبه ردا ئێران به رده وام ئه مه ی ره ت كردووه ته وه و جه خت له سه ر ئه وه ده كاته به مه به ستی ئاشتیخوازانه پرۆژه یه ئه و له سه ر كار كاره با به رهه مهێنانی بۆ و ده كا. وه اڵم نه دانه وه ی ئێران به كۆمه ڵگه ی نێوده وڵه تی بێ ئه م و ئاراوه بێته متمانه ییه ك بێ كه كردووه وای متمانه یییه ش رۆژ به رۆژ قووڵتر ده بێته وه . له م نێوه نه دا سه ره ڕای ئه مه ریكا یه كگرتووه كانی ویالیه ته به رپرسانی خۆشه پێیان كه ده كه نه وه ئه وه له سه ر جه خت ئه وه ی كێشه كان له رێگه ی وتووێژه وه چاره سه ر بكرێن، ده ڵێن:

"بۆ كۆتاهێنان به م كێشه و رێگه گرتن له وه ی ئێران ده ستی به چه كی ناوكه یی رابگا، رێگه چاره ی سه ربازیش له سه ر مێزی كارمانه ".

له مه ڕ سڕینه وه ی ئێران لێدوانه كانی سه ركۆماری به ئاماژه دان به ناوچه كه واڵتانی له كام هیچ ئێسته زه وی، گۆی له سه ر ئیسرائیل واڵتێك هیچ و ناكه ن مه ترسی به هه ست ئیسرائیل راده ی به كه هێرشی سه ربازی ئه وه ی له سه ر نییه پێداگر ئیسرائیل به قه د بكرێته سه ر بنكه ناوكیییه كانی ئێران. له م پێوه ندییه دا را و سه رنجی جۆراوجۆر له ئارادان كه ئه و ئه گه ره به هێز ده كه ن كه له ئاكامدا

هێرشی سه ربازی بكرێته سه ر كۆماری ئیسالمی.ژه نه راڵ ئه شكنازی:

" ئه رته شی به رگریی ئیسرائیل باشترین واڵم به هه ڕه شه كانی رێژیمی تاران دژی ئیسرائیل ده داته وه ".

رۆژانه ئیسالمی كۆماری كه هه ڕه شانه دا ئه و له گه ڵ پێوه ندی له به ره ڕووی ئیسرائیلی ده كاته وه به رپرسی ستادی ئه رته شی ئیسرائیل ده ڵێ "توانای به رزی سوپای ئیسرائیل باشترین وه المه بۆ هه ڕه شه كانی كۆماری ئیسالمی كه باسی له ناوبردنی ئیسرائیل ده كا". ئه م وتانه ی و بوون دروست هۆی بووه ئیسرائیل سه ربازییه ی به رپرسه ئه م

"توانای‌به‌رزی‌سوپای‌ئیسرائیل‌باشترین‌وه‌المه‌‌بۆ‌هه‌ڕه‌شه‌كانی‌كۆماری‌ئیسالمی‌كه‌‌باسی‌له‌‌ناوبردنی‌ئیسرائیل‌ده‌كا"



سه رهه ڵدانه وه ی ئه و گومانه كه ئه گه ری ئه وه له ئارادایه هێرشی سه ربازی بكرێته سه ر بنكه ناوكیییه كانی كۆماری ئیسالمی و سه رنجی

میدیاكانی بۆ الی خۆی راكێشا.پڕۆژه چاره نووسی له مه ڕ باس كۆمه ڵێك ئه مه دا له گه ڵ هاوكات ناوه كیییه كانی سووریا له میدیا جیهانییه كاندا باڵو بووه وه كه ئه وه یان له ناوكیییه كانی واڵتانی دراوسێی بنكه ئیسرائیل دوو جار ده گه یاند ناوبردوه . له كاتێكدا ئیسرائیل به شێوه ی فه رمی ئه وه ی پشت راست الیه ن له به غدا ده ورووبه ری ئه تۆمی راكتۆری كه كردووه ته وه و براون، ناو له )ئیسرائیل( واڵته وه ئه و هاوێژه كانی بۆمب فرۆكه له مه ڕ ته قاندنه وه دامه زراویه كی ئه تۆمیی سووریا تا ئێستا بێده نگی لێ ترسی ئێران ئه وه ی هۆی بووه ته ئه مانه به اڵم هه ڵبژاردوه ، بنیشێ، چونكه ئیسرائیل له م پێوه ندییانه دا كۆتا نایه ت و نموونه كانی

رابردووش سه لمێنه ری ئه م راستییه یه ."جۆرج بوش"، سه ركۆماری پێشووی ویالیه ته یه كگرتووه كانی ئه مه ریكا له م پێوه ندییه دا له تازه ترین كتێبیدا ئه وه ی ئاشكرا كردوه كه سه ره تا

سووریا ئه تۆمی بنكه ی ویستوویه تی كه بووه ئه مه ریكا به ئه نجام هێرشه ئه م ئه وه ی له به ر به اڵم بته قێنێته وه ،

نه گه یشت ئیسرائیل بۆخۆی ده ستپێشخه ری كرد.له مباره یه وه نوێنه ری ویالیه ته یه كگرتووه كانی ئه مه ریكا له ئاژانسی نێونه ته وه ییی وزه ی ئه تۆم، )15ی خه زه ڵوه رـ 6ی به مه به ستی كه كرده وه ئه وه له سه ر جه ختی نۆڤێمبه ر( لێكۆڵینه وه ی پێویست، سووریا ئیزن به كارناسانی ئاژانس بدا تا سه ردانی ئه و بنكه یه بكه ن كه هێرشی كراوه ته سه ر. له به رانبه ردا سووریا تا ئێسته ئه م داوكارییه ی كۆمه ڵگه ی

نێوده وڵه تی ره ت كردووه ته وه .ئه رته شی گشتیی به رپرسی ئه شكنازی، گێبی ژه نه راڵ له یه كێك قوتابیانی بۆ وتارێكدا میانه ی له ئیسرائیل كرده وه دووپاتی ئیسرائیل باكوری خوێندنگه كانی جیددی به تاران رێژیمی هه ڕه شه كانی واڵته كه ی كه

وه رده گرێ و خۆی بۆ به ره وڕووبوونه وه ئاماده ده كا.

هیچ‌واڵتێك‌به‌قه‌د‌ئیسرائیل‌پێداگر‌نییه‌‌له‌‌سه‌ر‌ئه‌وه‌ی‌كه‌‌هێرشی‌سه‌ربازی‌بكرێته‌‌سه‌ر‌بنكه‌‌ناوكیییه‌كانی‌ئێران



پاش قوتابیان كه ئه وه ی له سه ر جه ختكردنه وه وێڕای ئه شكنازی ژه نه راڵ خوێندن ده بێ خۆیان بۆ خزمه ت له ئه رته شدا ئاماده بكه ن رای گه یاند كه ئه و بێده نگییه ی ئێسته له سنووره كانی ئیسرائیلدا سه قامگیره ، نابێ كه س به په ره ده ستینێ. ئه منییه تی هێشتا به رێ، چونكه هه ڕه شه ی گه وره ی هه ڵه دا له گه ڵ "هاوكات گوتی درێژه دا له ئیسرائیل ئه رته شی گشتیی به رپرسی ئه وه ی سنووره كان ئارام و بێده نگن، حزبوڵاڵ له لوبناندا خه ریكی خۆرێكخستن زیاتر ده ڕوا، حه ماس خۆی توندڕه ۆییی به ره و به هێزكردنه ، سووریا و خۆ به هێز ده كا و گرینگتر له هه موویان ئه وه كه كۆماری ئیسالمی به دروشمی

"ده بێ له ناو بچێ" دژی ئیسرائیل كار ده كا."ناوبراو له وه اڵمی پرسیاری یه كێك له قوتابیاندا له مه ڕ ئه وه ی كه ئیسرائیل چون ده توانێ له گه ڵ ئه م هه مووه هه ڕه شه یه به ره وڕوو بێته وه ، گوتی "ئه مه یه كه مجار نییه كه دروشمی له ناوبردنی ئیسرائیلیان هه ڵگرتووه و ده یانه وێ به م واڵم باشترین ئیسرائیل به رگریكاری ئه رته شی بته قێننه وه ، ئیسرائیل له كه هه ڕه شانه ی ئه و به نیسبه ت ئێمه ده داته وه . بانگه وازانه و هه ڕه شه الیه ن كۆماری ئیسالمییه وه به ره وڕووی ئیسرائیل ده بێته وه ، ئاگادارین و ئه مه

هه ڕه شانه مان به جیددی وه رده گرین."پێشتر باس له وه كرا بوو كه ژه نه راڵ "عامووس یادلین"، به رپرسی ده زگای لێژنه ی له گه ڵ داخراودا دانیشتنێكی له ئیسرائیل ئه رته شی هه واڵگریی "ئێران گه یاندبوو: رای ئیسرائیلدا په رلمانی ده ره وه ی سیاسه تی و ته ناهی ئۆرانیۆمی پێویست گوێره ی به ئه تۆمی كاڵوه ی یه كه م به رهه مهێنانی بۆ به رهه مهێنانی بۆ نێزیكدا داهاتوویه كی له و كردوه پاشكه وت پێتێندراوی

دووه مین بۆمب، ده ستی به ئۆرانیۆمی پێویست ڕا ده گا."باڵوكراوه ی "گوڵف توده ی")Gulf Today( له مباره یه وه نووسیویه تی:" هیچ كام له سیاسه توانانی ده وڵه تی پێشووی ئیسرائیل، به تایبه ت "ئێهۆد ئۆلمێرت"، سه رۆك وه زیر و هه روه ها"تسیپی لیڤنی"، وه زیری ده ره وه ، "بنیامین ناتانیاهوو"، سه رۆك وه زیرانی ئێسته و ئه ندامانی كابینه كه ی ئاماده نین ئێرانێكی ئه تۆمی

قبووڵ بكه ن."یه كێك له زمانی له ژماره كانیدا یه كێك له "هائارتس" رۆژنامه ی ئیسرائیلی له كارناسانی بواری سه ربازی و ستراتیژی باڵوی كردووه ته وه :" كاتی ئه وه هاتووه كه ئیسرائیل سیاسه تی "ناڕوونی ئه تۆمی" وه اڵ بنێ و ئاستی تواناییی به رگریی خۆی ئاشكرا بكا بۆ ئه وه ی سه رانی ده مارگرژی كۆماری ئیسالمی

بیر له هێرشكردنه سه ر ئیسرائیل نه كه نه وه ".جۆرج بووش: " ئه مریكا له ته قاندنه وه بنكه ی ئه تۆمیی سووریا ترسا، ئیسرائیل

ئه نجامی دا".بیره وه رییه كانی كتێبی له ئه مه ریكا پێشووی سه ركۆماری بووش، جۆرج ناوبردنی له بۆ ئیسرائیل له مه وبه ر ساڵ سێ كه كردووه ئاشكرای خۆیدا بنكه ی ناوه كیی سووریا، داوای له ویالیه ته یه كگرتووه كانی ئه مه ریكا كردووه

تا درانگ نه بووه ده ست به كار بێ.یارمه تیی به سووریا كه ده كرد ئاشكرا ئه وه یان زانیارییه كان كاته دا له و كۆریای باكور له خاكی خۆیدا )ناوچه ی دیر الزور( به شێوه ی نهێنی خه ریكی بۆمبی كه ئارادایه له ئه وه ئه گه ری و ئه تۆمییه بنكه یه كی دامه زراندنی

ناوه كیی به رهه م بێنێ.ته ناهیی ده زگای له گه ڵ ئه و كه نووسیویه تی بووش جۆرج له مباره یه وه پێچه وانه ی به به اڵم كردووه ، راوێژی ئه مه ریكا یه كگرتووه كانی ویالیه ته

و ته ناهی ده زگای بووش( )جۆرج ئه و ویستی سه ربازیی ئه مریكا له گه ڵ ئه م هێرشه دا نه بوون

و بۆیه ئه ویش ده ستی له مكاره هه ڵگرتووه .پالنه كه ئه وه بوو كه یه كه بژارده كانی ئه رته شی ئه مه ریكا به شێوه ی نهێنی بچنه سووریا و پاش بێ سووریا ئه تۆمییه كه ی بنكه ته قاندنه وه ی ده نگ بگه ڕینه وه ، به اڵم فه رمانده كانی ئه رته شی ئه مه ریكا پێیان وابوو كه ئه مكاره پڕ مه ترسییه و

ئه گه ری سه ركه وتنی زۆر كه مه .بوش له درێژه دا نووسیویه تی:" بۆیه ئه رته شی ئیسرائیل وه خۆ كه وت و به ته نیایی ئه م هێرشه ی

ئه نجام دا."فه رمی شێوه ی به ئیسرائیل له كاتێكدایه ئه مه ئه و هێرشی كردووه ته كه نه ناوه به وه دا دانی سه ر بنكه ی ئه تۆمیی سووریا و سووریاش دانی به وه دا نه ناوه كه به پێشێلكردنی بڕیارنامه ی "ئێن پی تی"، ویستوویه تی بنكه ی ئه تۆمی دامه زرێنێ.

ویالیه ته نوێنه ری دیویس"، "گلین نێوانه دا له م یه كگرتووه كانی ئه مریكا له ئاژانسی نێونه ته وه ییی بۆ كه كرده وه دووپاتی دیسان ئه تۆم وزه ی لێكۆڵینه وه ی پێویست سووریا رێگه به كارناسانی ئاژانس بدا كه بچن سه ردانی ئه و بنكه یه بكه ن

كه هێرشی كراوه ته سه ر.ئاژانسی داواكارییه ی ئه م ئێسته ش تا سووریا هه رچه شنه بوونی و كردووه ته وه ره ت

پڕۆژه یه كی ئه تۆمی له و واڵته به درۆ ده زانێ. ئه رته شی هه واڵگریی ده زگای به رپرسی دوو ئه تۆمییه كانی پڕۆژه "له گه ڵ ئیسرائیل:

واڵت به ره وڕوو بووینه ته وه "."سه قامگیریی ئێسته ی ناوچه كه ره نگه كاتیی بێ و ئیسرائیل له داهاتوودا ناچار بێ بۆ به رگریكردن و بكا شه ڕ به ره وه چه ند له هاوكات له خۆی خۆی ئیسرائیل و ده بێ به دواوه زۆری زیانی وته كانی له به شێك ئه مه كردووه ". ئاماده بۆ ده زگه ی به رپرسی یادلین"، "عامووس ژه نه راڵ هه واڵگریی ئه رته شی ئیسرائیله كه له رێوڕه سمی ئه ندامانی له گه ڵ خزمه تیدا ماوه ی كۆتاییی لێژنه ی ته ناهی و به رگریی په رلمانی ئیسرائیلدا

خستیه ڕوو.كرده وه ئه وه له سه ر جه ختی یادلین ژه نه راڵ ئیسالمی كۆماری ناوه كییه كه ی به رنامه ی كه بووه ته وه و به ره وڕوو ته كنیكی كێشه ی له گه ڵ زۆر له سه رخۆ ده چێته پێشه وه . هاوكات دووپاتی بنیاتنانی خه ریكی ئیسالمی كۆماری كه كرده وه



دوو بنكه ی ئه تۆمیی دیكه یه و ده یه وێ له داهاتوودا هه شت بنكه بۆ به رهه مهێنانی كاره با دامه زرێنێ.

ناوبراو هه روه ها به ئاماژه به مه ترسییه كانی سووریا و حزبوڵاڵ وتی:" ئه گه ر شه ڕ له نێوان ئیسرائیل و گرووپی تیرۆریستی حه ماسدا بێته به ركه وێ، قورسی زه بری ئیسرائیل هه یه ئه وه ئه گه ری گۆڕێ،

چونكه ئه و گرووپه به ئامرازی سه ربازیی به هێز پڕچه كه ." "ئیسرائیل خه ساره تی به پڕۆژه ناوه كیییه كانی دوو واڵت گه یاندووه "، ئیسرائیل ئه رته شی هه واڵگریی ده زگه ی به رپرسی وتانه ی ئه م وه ك هه بوو، جیهانییه كاندا میدیا له زۆری ده نگدانه وه ی كه

هه ڵسه نگاندنێكی وردی بارودۆخی ته ناهیی ئیسرائیل دێته ئه ژمار.له والوه الو له م كه هه ڕه شانه ی به و سه باره ت یادلین ژنراڵ له به ره وڕووی واڵته كه ی ده بنه وه گوتی:" ئه مجاره ئه گه ر شه ڕێك ناوچه كه دا بێته گۆڕێ، ره نگه ئیسرائیل ناچار بێ له چه ند الوه شه ڕ

بكا."ئه وه له سه ر جه ختی به رده وام ئیسالمی كۆماری له مباره یه وه كه ناشارنه وه ئه وه ش و بچێ له ناو ده بێ ئیسرائیل كه كردووه ته له ئه مه دێنن. به كار ئیسرائیل و حه ماس دژی حزبوڵاڵ و سووریا راستیدا به ڵگه یه كی حاشاهه ڵنه گره بۆ سه لماندنی گوته كانی ژه نه راڵ

یادلین.بۆ ئیسرائیل كه باوه ڕن ئه و له سه ر سه ربازی بواری كارناسانی ئاماده كردووه و ئاوه ها دۆخێكدا خۆی له گه ڵ بوونه وه به ره وڕوو خه ریكی پالن داڕشتنه . ئه م ئاماده كارییه ش بۆ ئه وه ی كه ئیسرائیل زه بری به ر نه كه وێ و له راستیدا به رپرسانی سه ربازی و هه واڵگریی ئه و واڵته ئه و مه ترسییه ی كه ژه نه راڵ یادلین ئاماژه ی پێداوه رچاویان

كردووه .له م پێناوه دا به گوێره ی وته كانی ژه نه راڵ یادلین، ئه و له ماوه ی پێنج ئه رته شی هه واڵگریی ده زگای به رپرسی وه ك كه رابردوودا ساڵی وه زیری دوو هه ر كه بووه له وه ئاگای كردووه كاری ئیسرائیل بوونه وه بۆ ڕووبه ڕوو به رده وام ئیسرائیل به ڕێوه به ری به رگری و له گه ڵ هه ڕه شه كانی دوژمنانی ئیسرائیل و به تایبه تی كێشه ی ناوه كیی دوو واڵت كۆبوونه ته وه و پالنیان داڕشتووه . بێگومان یه كێك له م دوو

واڵته سووریا بووه و ئه وی دیكه شیان كۆماری ئیسالمییه .به پێی نووسینه كانی جۆرج بووش ئیسرائیل بنكه ی ئه تۆمی سووریای ئه و كه وایه پێیان سیاسی چاودێرانی هه روه ها و ته قاندووه ته وه ڤایرۆسه ی به ناوی "كرم ستاكس نێت" سیستمی كۆمپیوته ریی بنكه ئه تۆمییه كانی كۆماری ئیسالمی تووشی كێشه كرد كاری ئیسرائیله . پڕۆژه ی له زه بری ئیسرائیل كه ده رده كه وێ بۆمان به مجۆره ناوكه ییی ئێران و سووریا داوه و سه ركه وتوو بوون و ئه و ده نگۆیانه ی

كه له وباره یه وه ده كرێن بێ بنه ما نین.ده ستیان ئه وان ئایا كه ئه وه له مه ڕ ئێسته تا ئیسرائیل به رپرسانی هه بووه له ناردنی كرمی ستاكس نێت بۆ سیستمی كۆمپیۆته ریی بنكه ناوه كییه كانی ئێران یا نا؟ هیچ دژكرده وه یه كیان پێشان نه داوه . له الی ئه مه شدا راپۆرته كان باس له وه ده كه ن كه ئه م كرمه زه بری قورسی له پڕۆژه ناوه كیییه كانی كۆماری ئیسالمی داوه و درێژه دانی ئێرانی

به پرۆژه ناوه كییه كانی تووشی كێشه هاتووه .ئیسرائیل ئه رته شی هه واڵگریی ده زگای به رپرسی پرۆسه ی كه كردبووه وه ئه وه له سه ر جه ختی پێشتر ئیسالمی كۆماری ناوه كییه كانی پرۆژه پێشی چوونه بۆ گه ڕاندبووه وه ئه مه شی و هاتووه كێشه تووشی نابێ هاوكات نێت. ستاكس كرمی كاریگه رییه كانی راوه ستانی مانای به ئه مه كه بكه ین له بیر ئه وه ش

پرۆژه ناوه كییه كانی كۆماری ئیسالمی نییه . ئاكام:

به پێی ئه و ئه زموونانه ی كه له چۆنیه تیی مامه ڵه كردنی رابردوودا له كه هه ڕه شانه ی ئه و له گه ڵ ئیسرائیل به ره وڕووی بووه ته بۆمان ده رده كه وێ كه ئه و وته ی هه ڕه شه كانی ئیسرائیل ده ڵێ كه ئه شكنازی ژنراڵ ئێرانی به جیددی وه رگرتووه ، ته نیا قسه یه كی ساده نییه و ئیسرائیل له به رامبه ر ئێراندا بێده نگ نابێ. بۆ نموونه عێراقدا و ئێران شه ڕی گه رمه ی له 1981 ساڵی له كردنه هێرشی سه ری، بۆ مه ترسییه به غدا زانی كه كه به غدا. ده ورووبه ری له ناوه كی بنكه یه كی سه ر زانی سووریا مه ترسییه و به هاوكاری كۆریای باكوور ببێته نه یهێشت و لێیدا ناوكه یییه ، چاالكیی خه ریكی هه ڕه شه یه ك كه ئاسایشی ناوچه كه بخاته مه ترسیییه وه و قسه كانی بووش سه لمێنه ری ئه وه ن كه ئه و هێرشه

كاری ئیسرائیل بووه .له یه كێك یادلین ژه نه راڵ كه پێیه ی به و ئێسته ش داڕێژه رانی سیاسه تی به رگریی ئیسرائیله و كاریگه ریی نین. به ڵگه بێ قسانه ی ئه م بێگومان هه یه ، زۆری هه روه ها ئه گه ری ئه وه له ئارادایه كه ژه نه راڵ یادلین له داهاتوودا ببێته سه رۆكی مۆساد )ده زگای هه واڵگریی ئیسرائیل( چونكه یه كێك له و خااڵنه ی كه بۆ هه ڵبژاردنی سه رۆكی مۆساد رچاو ده كرێ، راوبۆچوونی پاڵێوراوانی له م ئێرانه . ناوكیییه كانی پرۆژه به رامبه ر پۆسته ئه م پێوه ندییه شدا ژه نه راڵ یادلین ئه زموونێكی سه ركه وتووی هه یه و كه سێكی خاوه ن رایه . به جۆرێك كه لێكدانه وه و قسه كانی سه ره نجی هه موو ناوه نده بڕیارده ره كان و میدیاكان بۆ الی خۆی راده كێشێ. لێره وه یه كه ده توانین بڵێین ئیسرائیل پڕۆژه ی جیددی بۆ بنكه ناوه كیییه كانی سه ره تایه ك نێت ستاكس كرم ره نگه و هه یه ئێران بووبێ. به م جۆره ئه گه ری ئه وه ی كه بنكه ناوكه یییه كانی ناوكیییه كانی سه دام و بنكه ئێران تووشی چاره نووسی

سووریا بن، زۆره و ده بێ چاوه ڕوان بین.



له رووخساری هه ر كوردێك رۆژئاوادا هه ست به دواكه وتووییی عه ره ب و وه ك نازانن خۆیان ئه وانه ی چۆن ده كه م هه ست ده كه م، تورك فاشیزمی مرۆڤـ بژین رێگه ناده ن نه ته وه یه كی خاوه ن ژیاری وه ك كورد مرۆڤانه بژی. دیمه نی مندااڵنی قامیشلۆ بێ گه ردترین وێنای كوردی چه وساوه م پێ ده دات، تێنه گه یشتنی و كورد ئافره تی مافه كانی پێشێلكاری هێمای حه له ب ژنانی

ره گه زی عه ره ب له ماف و كولتوورم پێ ده به خشێ. واڵت تری پارچه كانی كوردانی له زیاتر كوردستان رۆژئاوای كوردی عه ره ب-ئیسرائیل، نێوان سیاسییه كانی هاوكێشه له ئه وان چه وساونه ته وه ، سووریا-توركیا و عێراق-سووریا و ئێران-سووریادا شوێن بزر بوونه . سووریا وه ك یه كێك له الوازترین و بێ ئیراده ترین واڵتی عه ره ب پێی وابووه ده توانێ به حاشاكردن له كوردی ژێرده سته ی و چه وساندنه وه ی جۆره وجۆر زاڵبوونی خۆی پێشان بدات و قه ره بووی ئه و بێ ده سه اڵتییه سیاسییه ی ده ره وه ی واڵت بكات كه هه میشه شوێنكه وتووی توركیا و ئێران و توندڕۆ بێ سه روبه ره كان

بووه .

گه لێكی نه ته وه یی شوناسی له بیر كه نه بووه گرینگ سووریا بۆ ئه وه نده بایه خی به وه داوه كه بكاته وه ، بگره زیاتر یه ك ملیۆن كه سی به ناوی كورد چۆن ده توانێ له سه ر حیسابی كوردی بێ ده ره تانی ژێرده سته ی دڵی ئه نكه ره رازی بكات تا ئه گه ر هاتو ئیسرائیل جارێكی تر حه زه ئه تۆمییه كانی دیمه شقی به رژه وه ندیی له ئه مجاره توركیا به رپرسانی گه وره ئه وه كوشت ناخدا له

سووریا و دژی ئیسرائیل دیسان لێدوانی توندوتیژ و بێ بنه ما بده نه وه . ده سه اڵتدارانی سووریا له نوێترین هه وڵدا بۆ رازیكردنی به رپرسانی تورك، كرێكارانی پارتی یارمه تیدانی به تۆمه تی كه سیان هه زار كه گه یاند رایان له پاڵ، نیشتمانییان خستووه ئاسایشی تێكدانی تۆمه تی كوردستان گرتووه و له الیه ن عه ره ب هه موو ئاسایشی تێكدانی باسی به ڕه سمی رۆژانه كاتێكدا سووریاوه ده كرێ و كه س به الیدا ناڕوات، بۆیه ده رده كه وێ كه ده سه اڵتدارانی پێگه ی له رۆژئاوا به گوشارخستنه سه ر كورد له وبڕوایه دان ده توانن سووریا په كه كه الواز بكه ن و به وجۆره به توركیا بڵێن كه به رامبه ر كورد، عه ره ب و

تورك هه ر برا بوونه .سووریا حاشا له بوونی نه ته وه ی كورد ده كات، به اڵم له رێككه وتنه كانی ئاسایشی له گه ڵ توركیا به رده وام له سه ر كورد مامه ڵه ده كات. ئه گه ر پرسگه لی كورد

نه بن، ده ستی خرپنی ئه ردۆگان و و ئیسرائیل ده ستی الوازی به شار ئه سه د هیچ كات یه كتری ناكوشن، ئه گه ر كورد و چه وساندنه وه ی نه بێ ئه وه له كۆمكاری عه ره ب سووریا هیچی تری پێ نییه تا پێی سه ربه رز بێ، جگه له وه ی ئه گه ر هێزی په روه رده ی تیرۆریستی و ره وانه كردنیان بۆ عێراق نه بێ ئه وه به غدا بیر ناكاته وه له وه ی

به رپرسانی دیمه شق وه ك ئه و عه ره بن.چاالكیی و ده سه اڵت له الواز واڵتێكی سووریا، له ترسنۆك كه مده سه اڵت، بۆ سیاسی، دڕنده مرۆڤـ، مافه كانی له دواكه وتوو ده سه اڵتدار، ده سه اڵت بێ هه رێمی، سیاسه تی له ناڕاست به بێ به رژه وه ندیخواز و گرینگ بڕیاردانی له گوێدانه بنه ما ئاینییه كه ی جێگه ی متمانه ی هیچ كام له به رپرسانی رۆژئاوایی و رۆهه اڵتیی نییه و هه میشه به واڵتێكی سه ربار دێته ناسین، كه نه و كردووه دیل به خۆوه كوردی ژمارێك پێ نه ته وه یی و مرۆیی مافی پێدانی شانازی ده بڕێ و نه رێگه یان پێ ده دا خۆیان به كوردی له وه ی بكه ن حاشا و بن كورد ته نیا و بژین داگیری عه ره ب رۆژان له رۆژێك ته نانه ت

كردوون.

سووریا‌دوژمنه‌‌به‌كرێگیراوه‌كه‌ی‌‌كورد

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هـاوار‌بازیـان [email protected]

govare israel-kurd-18

Documents