gr 12 lewenswetenskappe: menslike evolusie · gr 12 lewenswetenskappe: menslike evolusie notas...

GR 12 LEWENSWETENSKAPPE:

MENSLIKE EVOLUSIE

Notas ........................................................ 1

Vrae .......................................................... 16

Antwoorde ................................................ 19

Ons vertrou dat die deurwerk van hierdie notas,

vrae en antwoorde oor Menslike Evolusie jou sal help

om hierdie onderwerp onder die knie te kry vir jou

finale eksamen.

Die Antwoord-reeks Lewenswetenskappe studiegidse

bied 'n sleutel tot eksamen sukses.

1 Kopiereg © Die Antwoord

N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

MENSLIKE EVOLUSIE: NOTAS

DIE MENS SE PLEK IN DIE DIERERYK

• Die mens is 'n soogdier en behoort tot die klas Mammalia, aangesien die

liggaam met hare bedek is en die kleintjies gesoog word. Alle soogdiere besit

ook drie gehoorbeentjies in die middeloor. • Die mens word onder die klas Mammalia, orde Primate, geklassifiseer.

Primate sluit mense, ape, orangoetangs, gorillas en sjimpansees in. • Die orde Primate sluit die superfamilie Hominoidea in wat onderverdeel

word in twee families nl. Hominidae (Groot Ape en die mens) en

Hylobatidae (langarmapies/ gibbons). • Familie Hominidae word onderverdeel in twee subfamilies nl. Homininae

en Ponginae. • Sommige wetenskaplikes verdeel die subfamilie Homininae in nog twee

stamme nl. Hominini en Gorillini. • Die mens, sjimpansees en gorillas val dus onder die subfamilie Homininae

en die orangoetangs onder Ponginae. • Die mens behoort aan die genus Homo.

Alle lede van die familie Hominidae staan bekend as hominiede

(Groot Ape en die mens). Sekere bronne verwys egter na hominiede

as slegs mense en hul fossielvoorouers (die Groot Ape uitgesluit).

'n Nuwe term nl. hominiene word egter nou deur wetenskaplikes

gebruik; dit verwys net na mense en hul fossielvoorouers in.

(Groot Ape en die mens)

HOMINIEDE

Hominiene (tweevoetig)

Ardipithecus

Australopithecus

Homo

Groot Ape (kneukelloop)

Orangoetang

Gorilla Sjimpansee

Wetenskaplike Klassifikasie

Mammalia

Primate

Hominoidea

klas

orde

superfamilie

HylobatidaeHominidae familie

subfamilie

stam

genusHylobatesGibbon

Pongo Orangoetang

Gorilla Gorilla

Hominini Gorillini

Groot Ape

Homininae Ponginae

Pan Sjimpansee

Homo

Mens

LW: In hierdie studiegids sal die term hominien vir tweevoetige

mense en hul fossielvoorouers gebruik word. Wanneer daar

na die Groot Ape sowel as mense en hul fossielvoorouers

verwys word, sal die term hominied gebruik word. Na

Groot Ape word dikwels ook verwys as Afrika-ape.

Evolusionêre pad van die familie Hominidae

ora

ng

oe

tan

g

go

rilla

sjim

pa

nse

e

Ard

ipith

ecu

s

Au

str

alo

pith

ecu

s

Homo (mens)

Hominiene

Groot Ape

Individue van die genera Ardipithecus en Australopithecus asook

vroeë Homo-spesies word as fossielvoorouers van die moderne mens

beskou. Die moderne mens val onder die genus en spesie Homo

sapiens. Hierdie drie genera het aapagtige sowel as mensagtige

kenmerke gehad en daar word soms na hulle verwys as die aapmense.

Hierdie drie genera word op bl. 9 meer breedvoerig bespreek.

Kopiereg © Die Antwoord 2

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

N

NO

TA

S

Anatomiese ooreenkomste tussen Afrika-ape en mense

Mense deel die volgende kenmerke met ander primate:

• opponeerbare duim wat toelaat dat ape 'n kraggreep, en mense 'n kraggreep

sowel as 'n fyn motoriese greep besit

• twee hande met vyf vingers elk; en twee voete met vyf tone elk • lang arms wat vry kan roteer aangesien die skouergewrig beweging in alle

rigtings toelaat • naakte vinger- en toonpunte wat in plat naels eindig • 'n gereduseerde snoet met verswakte reuksintuig (gereduseerde

olfaktoriese breinsentrums) • stereoskopiese visie aangesien oë vorentoe wys en diepte aan die gesigsveld

(3D-visie) verskaf • oë met keëltjies (sowel as stafies) wat kleurvisie moontlik maak • breinsentrums wat inligting vanaf hande en oë prosesseer, is vergroot • geen stert • geslagtelike dimorfisme waar manlike en vroulike individue onderskei word • besit voor- en ware kiestande met geronde knobbels

Anatomiese verskille tussen Afrika-ape en mense

Afrika-ape Mense

� Viervoetig (kwadripedaal) - kneukelloop

� Foramen magnum (opening vir

rugmurg) aan agterkant van skedel � Werwelkolom C-vormig gekrom � Arms langer en sterker as bene � Kniegewrigte kleiner en swakker � Opponeerbare (grypende) groottoon

met 'n kraggreep � Plat voete � Bekkengordel lank en smal � Klein, minder ontwikkelde brein � Slagtande prominent en groot � Dun tandemalje � Groot uitstaande kakebene met geen

ken (prognatisme) � Gesig wyer en vertoon skuins na bo � Nou, reghoekige verhemelte � Prominente kraniale en

wenkbrouriwwe

� Tweevoetig (bipedaal) - regop loopgang op twee bene

� Foramen magnum nader aan

voorkant van skedel (sentraal onderkant skedel)

� Werwelkolom S-vormig gekrom � Arms korter en swakker as bene � Kniegewrigte groter en sterker � Nie-opponeerbare groottoon in lyn

met ander tone � Verhoogde voetbrug � Bekkengordel kort en breed � Groot, ontwikkelde brein � Slag(hoek)tande kleiner; net so groot

soos ander tande � Dik tandemalje � Meer geronde kakebene en

ontwikkelde ken (gereduseerde prognatisme)

� Smal, plat gesig � Wyer, meer geronde verhemelte � Gereduseerde kraniale en

wenkbrouriwwe

BEWYSE VAN GEMEENSKAPLIKE VOOROUERS VIR

LEWENDE HOMINIEDE (insluitend die mens) • Die evolusieteorie stel nie voor dat die mens uit die sjimpansee of gorilla

ontstaan het nie, maar dui wel op 'n moontlike gemeenskaplike voorouer. • Wetenskaplikes is op soek na 'n gemeenskaplike voorouer vir alle

lewende hominiede. • Die groot vraag wat wetenskaplikes moet beantwoord, is of die

gemeenskaplike voorouer aapagtig of mensagtig was. • Oorblyfsels van vroeë hominiede is egter baie skaars.

Mens: kraggreep en fyn motoriese greep

Ape: kraggreep

Lewenswetenskappe is makliker as wat jy gedink het !

Die Antwoord-reeks bied uitstekende materiaal

in verskeie vakke vir Gr 10 - 12.

Besoek ons webtuiste www.theanswer.co.za


N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

• Daar is drie hooftipes bewyse wat aandui dat hominiede moontlik 'n

gemeenskaplike voorouer kon deel: � Fossielbewyse � Genetiese bewyse � Kulturele bewyse

Fossielbewyse

• Paleontoloë bestudeer hominiedfossiele om meer inligting aangaande 'n

betrokke spesie se bou, voortbeweging, leefwyse en omgewing in te win. • Sekere kenmerke van hominiedfossiele dui ook daarop hoe veranderinge

oor tyd plaasgevind het. • Hominiedfossiele is selde volledig en is meestal slegs fragmente. • Die meeste hominiedfossiele is tande, onderkake of skedelbeendere. • Die oorblyfsels van voete, hande, bekkens of werwelkolomme is baie skaars. • Langbene, bv. femurs, word meer algemeen gevind. • Met die soeke na bewyse vir 'n gemeenskaplike hominiedvoorouer kyk

paleontoloë veral na die volgende kenmerke van hominiedfossiele: � tweevoetigheid � breingrootte � gebit (tande) � prognatisme � vorm van verhemelte � kraniale en wenkbrouriwwe

Tweevoetigheid (bipedalisme)

• Die grootste waarneembare verskil tussen ape en die mens lê hoofsaaklik in

die verskil in liggaamshouding en die manier van voortbeweging. • Ape is viervoetig (kwadripedaal) met gorillas en sjimpansees wat 'n spesifieke

manier van loop, nl. kneukelloop, het. • Die mens is egter tweevoetig (bipedaal)

en loop regop.

• Hominiedfossiele toon bewyse van 'n oorgang van viervoetigheid

na tweevoetigheid.

• Vir die mens om tweevoetig te kon raak en regop te loop, moes hul skelette

aansienlik verander. • Die volgende veranderinge in bou word by die mens waargeneem:

� By tweevoetige mense het die foramen magnum vorentoe geskuif sodat

die skedel bo-op die werwelkolom kan rus en die oë vorentoe kan kyk.

Die foramen magnum is nou sentraal aan die onderkant van die skedel

geleë. By viervoetige ape is die kop voor die werwelkolom geposisioneer,

met die foramen magnum aan die agterkant van die skedel.

A. Sjimpansee: foramen magnum is aan agterkant van skedel B. Vroeë Homo-spesie: foramen magnum is vorentoe geleë vir stabiele

regop loop C. Homo sapiens: foramen magnum sentraal aan onderkant van skedel

om die kop bo-op die werwelkolom te balanseer

Verskeie verduidelikings word vir die oorgang van viervoetigheid na tweevoetigheid gegee. Baie antropoloë twyfel of die voordele van tweevoetigheid genoegsaam was om die oorsaak te wees van die betekenisvolle veranderinge in die evolusie daarvan. Voordele van tweevoetigheid sluit in:

� Regop liggame stel 'n kleiner oppervlak bloot aan die son, wat die risiko

van oorverhitting tydens jag, voedsel versamel en ontduiking van

predatore verminder. � Regop liggame stel 'n groter oppervlak bloot aan lugstrome wat

afkoeling veroorsaak en die behoefte aan water verminder. � Hande is vry om gereedskap te gebruik, kos te maak, te jag of te baklei. � Groter gesigsveld oor die lang grasse van die savanne-vlaktes om

voedsel te vind of om predatore te vermy. � Aanpasbaarheid om 'n wyer reeks habitatte te beset.

Sjimpansee (viervoetig) Mens (tweevoetig)

A B C


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

N

NO

TA

S

• Die mens se werwelkolom is S-vormig om die regop skelet meer buigsaam

te maak en skokke te absorbeer. Ape se werwelkolom is C-vormig gekrom.

• Die mens besit korter arms en langer bene, in teenstelling met die langer

arms en korter bene van ape. • By die mens het die kniegewrigte groter en sterker geword om die groter

liggaamsgewig te dra. • Die mens se groottoon is in lyn met die ander tone en help om balans te

handhaaf. Ape besit 'n opponeerbare groottoon om 'n grypaksie te kan uitvoer

wanneer hulle in bome rondbeweeg. • 'n Voetbrug het by die mens ontwikkel, terwyl 'n aap se voet plat is.

• Die mens se bekkengordel het groter, korter en breër geword om die groter

gewig, wat as gevolg van die regop loopgang daarop rus, te kon dra. Ape se

bekkengordels is lank en smal.

Breingrootte

• Hominiedfossiele toon dat die grootte van die breinkas (kranium) in meeste

fossiele oor tyd toegeneem het. • Hieruit kan afgelei word dat die grootte van die brein (breinkapasiteit) oor die

algemeen dus oor tyd toegeneem het.

• Die breinkas van ape is klein en verleng en huisves 'n klein, minder

ontwikkelde brein. • Sjimpansee-breine het 'n gemiddelde grootte van ongeveer 395 cm

3.

• Die mens besit 'n ronder skedel met 'n vergrote breinkas wat 'n groot, hoogs

ontwikkelde brein huisves. • Die gemiddelde grootte van 'n menslike brein is ongeveer 1 400 cm

3.

• Die meer komplekse brein van die mens het aanleiding gegee tot: � goed ontwikkelde hand-oog koördinasie (maak en gebruik van gereedskap) � die kapasiteit vir 'n taal � die gebruik van vuur

Die voetbrug dien as skokabsorbeerder, en maak die rolbeweging

oor bal van die voet moontlik, wat energiebesparend is.

Sien die vergelykende tabel van die breinkapasiteite

van die vernaamste hominienspesies op bl. 13.

Aap Mens

Breinkapasiteit

Tyd

3 mjg 2,4 mjg 2 mjg hede

435 cm3 700 cm

3 850 cm

3 1 350 cm

3

Mens

Sjimpansee

Mens AustralopithecusSjimpansee

Die groter brein het bygedra tot die oorlewing van

die mens deurdat die mens suksesvol by

voortdurend veranderende omgewings kon aanpas.


N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

Gebit (tande)

• Die grootte van tande het met die verloop van evolusie afgeneem.

• Ape besit groot prominente slagtande wat groter as die ander tande is. • In ape is daar ook 'n groot gaping (diastema) tussen die sny- en slagtande.

Dit maak plek vir die uitstaande slagtande op die teenoorstaande kakebeen

sodat die mond kan sluit. • Die mens se hoek-/slagtande is net so groot soos die ander tande. • Die diastema het oor tyd heeltemal verdwyn. • Die tandemalje het oor tyd al dikker geraak. By ape is dit baie dun, by latere

hominiede dikker en by die mens baie dik.

Prognatisme

• Ape het groot, uitstaande kakebene (snoet), met geen ken nie. • Hul kakebene steek verby die boonste deel van die gesig, wat die gesig baie

skuins laat vertoon. • Soos die tande oor tyd kleiner geraak het, het die kakebene minder uitstaande

en meer gerond geraak. Die gesigte het minder skuins begin vertoon.

• Die mens het 'n smal, plat gesig, met geronde kakebene en 'n uitstaande ken. • Die voorkop vertoon meer vertikaal as gevolg van die groter breinkas wat die

groter brein huisves.

Vorm van die verhemelte

• Die verhemelte van ape is nou en reghoekig en het oor tyd by vroeë hominiene

(Australopithecus) meer na 'n U-vorm oorgegaan. • By die mens het die verhemelte wyer en meer gerond geraak.

Kraniale en wenkbrouriwwe

• Ape het prominente kraniale en wenkbrouriwwe vir aanhegting van goed

ontwikkelde kouspiere.

• Soos evolusie oor tyd plaasgevind het, het beide kraniale en wenkbrouriwwe

kleiner geraak. • In vroeë hominiene het kraniale riwwe begin verdwyn, maar wenkbrouriwwe

was nog goed ontwikkel. • By die mens is kraniale en wenkbrouriwwe totaal gereduseer.

Onder die lewende hominiede besit manlike gorillas die mees prominente kraniale riwwe.

Die meer geronde verhemelte by die mens

het met die vorming van klanke gehelp.

Gorilla (Aap)

Australopithecus (Fossielvoorouer)

Homo sapiens (Mens)

Sjimpansee skedel met prominente kraniale en

wenkbrouriwwe

Menslike skedel met totaal gereduseerde kraniale of

wenkbrouriwwe

wenkbrourif

kraniale rif

Sjimpansee A. afarensis Mens


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

N

NO

TA

S

Genetiese bewyse

• Behalwe vir fossiele is die genetiese veld 'n verdere bron van bewyse van 'n

gemeenskaplike voorouer vir alle lewende hominiede. • Die DNA van lewende hominiede word met mekaar vergelyk, aangesien DNA

in dooie selle afgebreek word en selde uit fossiele onttrek kan word.

• Organismes bevat twee tipes DNA:

� chromosomale DNA (in die selkern)

� mitochondriale DNA (mtDNA in die mitochondria)

Chromosomale DNA

• Chromosomale DNA kom in die selkerne

van alle selle voor en bevat al die genetiese

inligting aangaande die eienskappe van

'n organisme. • Chromosomale DNA word deur beide ouers

(moeder en vader) aan hul nageslag oorgedra,

dus word chromosomale DNA van alle

voorouers oorgeërf. • Deur die chromosomale DNA van lewende

hominiede met mekaar te vergelyk, kan bepaal

word hoe naverwant hul aan mekaar is. • Hoe meer ooreenkomste die DNA toon, hoe

nader is die verwantskap. • Alhoewel elke mens uniek is, is 99,9% van alle

mense se DNA identies, met slegs 'n geringe

variasie van 0,1%. • Hierdie klein hoeveelheid genetiese variasie tussen mense dien as bewys van

hoe naverwant alle mense aan mekaar is. • Mense en ape se DNA is 96 - 98% identies. • Die sjimpansee se DNA stem 98% ooreen met dié van die mens, wat hul dus

die naasverwante hominiede aan die mens maak. • Bostaande bewyse ondersteun Darwin se aanvanklike idee dat mense en ape

'n gemeenskaplike voorouer deel.

Mitochondriale DNA (mtDNA)

• Deur mtDNA van lewende hominiede met mekaar te vergelyk, kan

wetenskaplikes probeer bepaal hoe lank terug die evolusionêre paaie van

die mens en Afrika-ape geskei het. • Indien daar baie verskille is, het die skeiding langer terug plaasgevind. • Daar was dus meer tyd vir mutasies om plaas te vind en die variasie is meer. • Indien daar minder verskille is, het die skeiding meer onlangs plaasgevind. • Daar was dus minder tyd vir mutasies om plaas te vind en die variasie

is minder. • Op hierdie manier het wetenskaplikes bepaal dat daar moontlik 15 mjg 'n

gemeenskaplike voorouer vir alle lewende hominiede bestaan het en dat die

mens en die sjimpansee se evolusionêre paaie ongeveer 6 mjg geskei het.

Kulturele bewyse: gereedskap

• Die maak en gebruik van gereedskap asook ander kulturele praktyke, soos

vuurmaak, begrafnisrituele, kuns en jagtegnieke word as verdere bewyse van

gemeenskaplike voorouers vir alle lewende hominiede beskou. • Die ontwikkeling van spraak en taal is 'n verdere kulturele verandering wat

moderne mense van ander primate onderskei.

Kladogram wat aandui wanneer lewende hominiede se evolusionêre paaie moontlik geskei het

mens sjimpanseegorillaorangoetang

Chromosomale DNA word van alle voorouers oorgeërf

Onthou: Lewende hominiede sluit die

orangoetang, gorilla, sjimpansee en die mens in.

In die Module oor Genetika en Oorerflikheid, het jy kennis met mtDNA

gemaak. Gaan gerus weer daardeur om jou geheue te verfris.


N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

• Verbeterde kommunikasie en sosiale interaksie in gemeenskappe was uiters

belangrik vir doeltreffende jagtogte en verdediging.

• Die maak van gereedskap word met toenemende intelligensie en goed

ontwikkelde hande geassosieer. • Die gedeelte van die brein wat vir die koördinasie van handbewegings

verantwoordelik is, is baie groter by mense as by ander primate.

• Ape is bekend daarvoor dat hulle 'n verskeidenheid voorwerpe, soos stokke en

klippe, as gereedskap gebruik om makliker toegang tot voedsel te verkry, maar

hulle maak egter nie self die gereedskap nie.

• Die Homo-genus het 'n fyn motoriese handgreep wat die ontwerp en maak van

hul eie gereedskap moontlik gemaak het.

• Die gereedskap wat in fossielryke gebiede gevind is, is feitlik alles van

klip gemaak. • Al sou hominiede gereedskap gebruik het wat van ander materiale, bv. been,

ivoor of hout gemaak is, sou baie min bewyse daarvan oorgebly het aangesien

die meeste daarvan oor tyd sou ontbind het. • Gereedskap het gewissel vanaf eenvoudige, skerp klippe, tot noukeurig

uitgekerfde kliplemme. • Dit is soms moeilik om tussen doelbewus gevormde klipgereedskap en

natuurlik gevormde klippe, wat geskik is vir sny, te onderskei.

• Die eerste hominiede wat moontlik gereedskap gemaak en gebruik het, was

Homo habilis, ook bekend as 'handige man'. • Die groot voordeel van gereedskapstegnologie is die toegang tot 'n groter

verskeidenheid voedsel, insluitend harder plantmateriale en vleis. • Groter diere kon doodgemaak word en metodes van voedselvoorbereiding

kon verbeter. • Daar bestaan drie hoofsoorte gereedskapskulture:

� Oldowan

� Acheulse

� Mousteriaanse

Oldowan-gereedskapskultuur

• Die oudste gereedskap wat gevind is, vorm deel van die

Oldowan-gereedskapskultuur.

• Dit is vernoem na die terrein waar die gereedskap die eerste keer gevind is,

nl. die Olduvai-kloof in Tanzanië. • Die gereedskap dateer terug vanaf 2,6 tot 1,5 mjg. • Hierdie gereedskap word met Homo habilis geassosieer. • Al hierdie eenvoudige gereedskap is dikwels deur 'n enkele kaphou gevorm. • Die gereedskap sluit in:

� Klipbyle ('choppers'): dit is harde rotskerne waarvan skerpkantige af-

skilferings afgekap is deur 'n groter, harder klip, die hamerklip, daarop te kap. � Afskilferings: dit is eenvoudige dun, skerp kliplagies wat van 'n harde

rotskern afgekap word en gebruik word om vleis van been af te sny. � Klipafskrapings: dit is kleiner afskilferings wat gebruik is om diervelle

skoon te maak en te bewerk vir die maak van klere en skuilings.

Ape gebruik dikwels skerp klippe om bene

oop te kraak om by die murg uit te kom.

Hierdie gedeelte fokus op die verskeidenheid

gereedskap wat in fossielterreine gevind is.

Wetenskaplikes is nie seker of die gebruik van gereedskap

breinontwikkeling gestimuleer het en of 'n vergrote brein

die gebruik van gereedskap moontlik gemaak het nie.

LW: Australopithecus-genus (ook bekend as die aapmense)

word nie met die maak van gereedskap geassosieer nie.

In die volgende gedeelte word die name van verskeie vroeë

Homo-spesies genoem. Jy sal later in die module op bl. 12

in groter detail met die genus Homo kennis maak.

'n Gereedskapskultuur is die manier hoe die gereedskap

wat in 'n spesifieke streek gevind is, gemaak en gebruik is.

Die maak van 'n klipbyl ('chopper') van die Oldowan-gereedskapskultuur


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

N

NO

TA

S

Acheulse gereedskapskultuur

• 'n Latere en meer gevorderde gereedskapskultuur wat ontstaan het, is die

Acheulse gereedskapskultuur. • Dit is vernoem na die terrein waar die gereedskap gevind is,

nl. St Acheul in Frankryk. • Die gereedskap dateer terug vanaf 1,5 mjg tot 250 000 jaar gelede. • Die Homo-spesies, Homo erectus en Homo ergaster, het moontlik hierdie

gereedskap gemaak. • Al hierdie gereedskap is gemaak deurdat daar weer aan bestaande

gereedskap gewerk is en toon dus tekens van herhaalde afskilfering om die

skerp rande te kon vorm. • Die gereedskap was swaarder en groter as dié van die Oldowan-

gereedskapskultuur en word ook aan 'n groter verskeidenheid gekenmerk. • Dit is nie net deur klip gevorm nie, maar ook deur hout en been. • Gereedskap sluit in: � Handbyle:

- dit is ovaalvormige klippe wat aan weerskante skerp gemaak is om

'n ruwe, skerp punt te vorm.

- dit is gevorm deur die gebruik van harde en sagte kapgereedskap. - dit is gebruik om hout te kap en groter diere dood te maak. � Pikke: dik, gepunte klippe � Vleisbyle: groot snygereedskap met lang, wye kliplem-gedeeltes

Mousteriaanse gereedskapskultuur

• Die derde gereedskapskultuur wat ontstaan het, is die Mousteriaanse

gereedskapskultuur. • Dit is vernoem na die terrein waar die gereedskap gevind is,

nl. Le Moustier in Frankryk. • Hierdie gereedskap dateer terug vanaf 250 000 tot 50 000 jaar gelede. • Hierdie klipgereedskap was hoofsaaklik afskilferings; klipafskrapings en skerp

naaldstrukture en is moontlik deur Homo neanderthalensis en vroeë Homo

sapiens gemaak en gebruik. • 'n Groter verskeidenheid vorms van kliplemme is vir spiespunte of as

else gebruik.

• Handbyle van hierdie kultuur het ook meer verfynde kliplemme gehad. • Hierdie gereedskap het deel uitgemaak van gevorderde

gereedskapstelle ('toolkits').

100 000 jaar gelede - onlangse geskiedenis van die mens

• Ongeveer 100 000 jaar gelede tot die onlangse geskiedenis van die mens

was gereedskap hoofsaaklik klein klipafskilferings wat vervorm is in verfynde

spiespunte en messe met verbeterde, langer kliplemme. • Kleiner kliplemme, ook bekend as mikroliete, het deel gevorm van pylpunte

en vishoeke. • Homo sapiens het ook diere (bv. beeste, skape, perde en donkies) mak

gemaak en aangehou asook vrugte en groente gekweek om in hul behoeftes

te voorsien. • Dit het tot 'n meer gevestigde bestaan en die ontstaan van klein dorpies gelei. • Homo sapiens het klere gemaak asook verskeie kunsvorme beoefen, bv. die

maak van sketse, ornamente, beeldhouwerke en juweliersware. • Meer moderne Homo sapiens het ook verskillende metale (koper, brons en

yster) in hul vooruitstrewende tegnologie begin gebruik.

'n Els is 'n skerp gepunte voorwerp wat

gebruik word om gate mee te maak.

Meer verfynde gereedskap het toegang tot

beter kos en skuiling verseker, wat tot meer

komplekse en gemakliker leefstyle gelei het.Aangesien beide kante van die klip skerp gemaak

is, staan dit bekend as tweekantige gereedskap.

Verskillende handbyle van die Acheulse gereedskapskultuur


N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

HOOFFASES IN DIE HOMINIED-EVOLUSIE

(van 6 mjg tot op hede) • Die drie hoofgenera hominiene binne die hominiedgroep is die volgende:

� Ardipithecus

� Australopithecus

� Homo • Die tydlyn van menslike evolusie begin waarskynlik ongeveer 6 tot 7 miljoen

jaar gelede.

ARDIPITHECUS

• Ardipithecus ramidus was 'n vroeë hominien wat ongeveer 5,8 - 4,4 miljoen

jaar gelede geleef het. • Ongeveer 17 Ardipithecus-fossiele is in 1993 in die Afarvallei in

Ethiopië gevind. • Hierdie wesens vertoon aapagtige sowel as australopithecine-kenmerke,

wat daarop dui dat Ardipithecus heel moontlik 'n oorgangsvorm tussen ape

en Australopithecus kon wees.

Algemene kenmerke van Ardipithecus

• Was waarskynlik tweevoetig (bipedaal). • Foramen magnum onder breinkas, maar meer vorentoe as by ape. • Bekkengordel is bo breër en onder meer verleng en smaller soos by ape. • Lang arms (feitlik net so lank soos die bene) vir boomklim. • Opponeerbare, grypende groottoon. • Klein breinkapasiteit van ongeveer 300 - 350 cm

3.

• Aapagtige tande, maar slagtande en kiestande kleiner as dié van ape;

besit diastema.

• Uitstaande kakebene (snoet), met geen ken. • Skuins gesig. • Verhemelte is nou en reghoekig. • Klein wenkbrouriwwe.

AUSTRALOPITHECUS

• Australopithecines word as die eerste tweevoetige (bipedale) primate beskou. • Hulle het aapagtige en mensagtige kenmerke gehad en daar word soms na

hulle as aapmense verwys. • Die genusnaam Australopithecus beteken letterlik 'suidelike aap'.

• Daar word beraam dat australopithecines tussen 4,5 en 1,4 miljoen jaar gelede

in Afrika geleef het. • In hierdie tyd het woude in Afrika toenemend plek gemaak vir verspreide

bosveld, grasveld en savanne. • Australopithecus-fossiele is hoofsaaklik in Oos- en Suid-Afrika gevind.

Algemene kenmerke van Australopithecus

• Tweevoetig (bipedaal), met 'n regop loopgang. • Foramen magnum meer sentraal onder skedel geleë.

Wetenskaplikes verskil grootliks van mekaar oor die

oorsprong van die mens. Hierdie studiegids poog om

'n wye oorsig van beskikbare wetenskaplike bewyse

en die afleidings deur verskeie wetenskaplikes, wat

op hierdie data gebaseer is, te verskaf.

Die bou van sy voete, bekken, bene en hande dui daarop dat

Ardipithecus tweevoetig (bipedaal) op die grond was, maar

viervoetig (kwadripedaal) wanneer hy in bome rondgeklim het.

'n Gedeeltelike skelet van 'n Ardipithecus-fossiel

Individue wat tot hierdie genus behoort,

word australopithecines genoem.


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

N

NO

TA

S

• Bekkengordel is kort en breed. • Lang arms vir boomklim. • Vingers lank en gekrom; nie-opponeerbare groottoon. • Breinkapasiteit groter as dié van ape, ongeveer 380 - 500 cm

3.

• Tande meer mensagtig; kleiner slagtande as ape, maar groter as mense;

klein diastema. • Uitstaande kakebene met geen ken. • Skuins gesig (minder skuins as by ape). • Verhemelte U-vormig. • Groot wenkbrouriwwe. • Die 3,8 miljoen jaar oue voetspore wat in Laetoli in Tanzanië gevind is,

is een van die oudste fossiele wat bewys lewer van Australopithecus

se tweevoetigheid. • Australopithecus het waarskynlik gelyktydig met Homo-genus ontwikkel,

en word dus nie as 'n menslike voorouer beskou nie. • Verskeie Australopithecus-fossiele van verskillende spesies is al in

Afrika gevind. • Die volgende vyf bekende australopithecines word bespreek: � Taung-kind � Mev. Ples � Lucy � Little Foot � Australopithecus sediba

Taung-kind (Australopithecus africanus)

• In 1924 is 'n fossielskedel van 'n aapmens deur Professor Raymond Dart by

Taung, noordwes van Kimberley, gevind. • Dit was die skedel van 'n aapmens-kind van ongeveer

3 - 4 jaar oud. • Die skedel het menslike sowel as aapagtige kenmerke gehad, nl.: � 'n klein breinkapasiteit (340 cm

3) soortgelyk aan dié

van ape � mensagtige tande � foramen magnum vorentoe geleë, wat op

tweevoetigheid dui • Die Taung-skedel is onder Australopithecus africanus

geklassifiseer, wat ongeveer 3 - 2 miljoen jaar gelede

geleef het.

Mev. Ples (Australopithecus africanus)

• In 1947 is 'n volledige volwasse skedel tesame met verskeie beendere in die

Sterkfonteingrotte in Suid-Afrika gevind deur Dr. Robert Broom. • Hierdie skedel was ongeveer 2 - 3 miljoen jaar oud en is ook as

Australopithecus africanus geklassifiseer. • Die breinkapasiteit word geskat as soortgelyk aan dié van die sjimpansee. • Aan die posisie van die foramen magnum kon afgelei word dat Mev. Ples

tweevoetig was en regop geloop het. • Die kakebene toon dat daar geen uitstaande slagtande voorgekom het nie

en die tandstruktuur dui daarop dat hoofsaaklik plantaardige materiaal en

min vleis geëet is.

Taung-skedel

Mev. Ples

Alhoewel australopithecines

tweevoetig was, het hulle

ook boom geklim.

Daar is al dikwels na Mev. Ples as die vermiste

skakel verwys, maar dit is eintlik net een van die

skakels in die menslike evolusionêre ketting.

Voetspore wat die tweevoetigheid van Australopithecus bevestig


N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

Lucy (Australopithecus afarensis)

• Lucy is 'n vroulike fossielskelet wat in 1974 deur Donald

Johanson by Hadar in die Afarvallei in Ethiopië gevind is. • Die skelet dateer terug na 3,5 miljoen jaar gelede. • Die vorm van die bekken het aangetoon dat Lucy

vroulik was. • Die skelet was ongeveer 1 m lank en bewyse van

tweevoetigheid is gekry. • Die gesig het aapagtige kenmerke gehad, nl. 'n lae

voorkop, 'n plat neus, uitstaande onderkaak en

groot slagtande. • Die arms was lank en die bene kort. • Die breinkapasiteit van 400 cm

3 was soortgelyk aan dié van ape.

Little Foot (Australopithecus-spesie)

• In 1994 is die enkel- en voetbene van 'n australopithecine-fossiel, deur die

paleo-antropoloog Dr. Ron Clarke, in die Sterkfonteingrotte ontdek. • Die fossiel is Little Foot genoem. • In 1997 is die res van die skelet gevind. • Die bevryding van die volledige skelet uit

die rots is tans steeds aan die gang. • Daar is reeds, volgens die posisie van die

foramen magnum, bepaal dat Little Foot

tweevoetig was. • Die arms is kort en die handbene stem

baie ooreen met dié van die moderne

mens, met kort palms en vingers. • Die spesie waaraan Little Foot behoort, sal eers bepaal word wanneer die hele

skelet opgegrawe is.

Australopithecus sediba (2 - 1,7 mjg)

• In 2008 is twee fossiele, nl. 'n jong vrou en seun, deur Professor Lee Berger

en sy negejarige seun, Matthew in die Wieg van die Mensdom, in die

Malapagebied, ontdek.

• Hierdie fossiele verteenwoordig 'n nuwe spesie, Australopithecus sediba, wat

in April 2010 aan die wêreld bekend gestel is. • Die fossiele is tussen 1,78 en 1,95 miljoen jaar oud en is die volledigste vroeë

hominiene wat tot nog toe ontdek is. • Australopithecus sediba word beskou as 'n oorgangsfossiel tussen die ouer

Australopithecus africanus en die eerste Homo-spesies, wat moontlik direk

tot die ontstaan van die moderne mens aanleiding gegee het. • Australopithecus sediba besit 'n klein brein in vergelyking met die moderne

mens, maar die vorm toon 'n baie meer gevorderde brein as dié van ander

australopithecines.

Dr. Ron Clarke met Little Foot

Die Sterkfonteingrotte is kalksteengrotte wat noordwes van Johannesburg

geleë is. Hier kom van die grootste hoeveelheid hominienfossiele ter

wêreld voor. Meer as 700 aapagtige hominienfossiele is al hier ontdek.

Aangesien wetenskaplikes glo dat hierdie gebied moontlik die mens se

plek van oorsprong is, staan dit bekend as die Wieg van die Mensdom.

Australopithecus africanus - 'suidelike aap van Afrika'

Australopithecus afarensis - 'suidelike aap van Afar'

paleontologie - die studie van plant- en dierefossiele antropologie - die studie van die mens se oorsprong en sosiale

verhoudings argeologie - die studie van die artefakte wat deur vroeë menslike

bevolkings agtergelaat is paleo-antropologie - die studie van menslike evolusie deur

fossiele van mense en artefakte te bestudeer

Dit is die eerste keer sedert

Dr. Robert Broom in 1947 vir

Mev. Ples by Sterkfontein ontdek

het, dat 'n nuwe hominienspesie

weer in Suid-Afrika gevind is.

Lucy fossielskelet


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

N

NO

TA

S

• Vroeë australopithecines kon regop loop, maar nie vinnig hardloop of ver

stap nie. • Australopithecus sediba het, soos hulle, lang arms besit wat aangepas was

vir boomklim, terwyl die bekken ooreengestem het met dié van vroeë Homo-

spesies en aangepas was om lang afstande te stap. • Professor Berger en sy kollegas glo dat Australopithecus sediba waarskynlik

die voorouer van die moderne mens kan wees.

HOMO

• Die genus Homo het ongeveer 2,2 miljoen jaar gelede in Afrika verskyn.

Algemene kenmerke van Homo

• Tweevoetig (bipedaal), met 'n regop loopgang. • Foramen magnum sentraal onder basis van skedel, direk bo werwelkolom. • Bekkengordel is kort en breed. • Bene is lank in verhouding met arms; langer femurs vir groter treë. • Kort, reguit tone; nie-opponeerbare groottoon; vergrote hakbeen;

opponeerbare duim. • Groter brein, met breinkapasiteit van 600 - 1 400 cm

3.

• Kleiner tande (geen uitstaande slagtande), geen diastema. • Kakebene meer gerond, met prominente ken by Homo sapiens; ouer spesies

se kakebene nog uitstaande. • Plat gesig. • Verhemelte wyd en gerond. • Geen wenkbrouriwwe by Homo sapiens; ouer spesies besit

groot wenkbrouriwwe.

• Die volgende Homo-spesies word bespreek:

� Homo habilis

� Homo erectus

� Homo neanderthalensis

� Homo sapiens

Homo habilis

• Homo habilis het ongeveer 2,2 - 1,6 miljoen jaar gelede,

tesame met ander Australopithecus-spesies, in Afrika, geleef. • Australopithecus africanus het waarskynlik oorsprong gegee

aan Homo habilis. • In 1960 is 'n Homo habilis-fossiel in Tanzanië ontdek. • Homo habilis liggame was kleiner as die van Australopithecus

en was aapagtig. • Hulle het ook 'n groter breinkapasiteit (640 cm

3) as Australopithecus gehad,

wat beteken het dat hul oor beter handvaardigheid beskik het, om werktuie

te maak. • Homo habilis was die eerste groep wat klipwerktuie gebruik het.

Homo erectus

• Homo erectus is 'n spesie wat nader is aan die moderne mens as aan

Australopithecus. • Homo erectus beteken letterlik 'regop man' en hulle het 1,8 - 0,3 miljoen jaar

gelede geleef. • Hulle was waarskynlik die eerste hominiene om uit Afrika, na Europa en Asië,

te migreer. • Die mees volledige Homo erectus-fossiel, van 1,5 miljoen jaar oud, is naby die

Turkanameer in Kenia gevind en staan bekend as die Turkana-seun.

Karabo is die naam wat gegee is aan die fossiel van die jong seun,

wat deur Matthew Berger (Professor Berger se seun) gevind is.

Hoofverskille tussen genera Australopithecus en Homo

• Die breine van Homo was baie groter en beter ontwikkel. Homo kon

gereedskap maak en gebruik, vuur maak en taal begin ontwikkel. • Die skedel van Homo was meer mensagtig met minder prominente

wenkbrouriwwe, 'n platter gesig, kleiner tande en 'n meer geronde kakebeen.

Die naam Homo habilis beteken letterlik 'handige man'.

Ander bekende Homo erectus-fossiele wat al gevind is, is die Peking-

man wat in China gevind is (400 000 jaar oud), asook die Java-man

fossielskedel (700 000 jaar oud) wat in Java, Indonesië gevind is.


N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

• Homo erectus se liggame was groot, baie soos dié van die

moderne mens. • Hul skedels was dik, met lae, duidelike voorkoppe, sterk

wenkbrouriwwe en geen ken nie. • Beide kakebene was redelik massief met groot tande. • Hul breinkapasiteit was ongeveer 1 000 cm

3.

• Homo erectus het klip- en beenwerktuie gemaak en gebruik. • Hulle was suksesvolle jagters en was die eerste spesie wat geleer het om vuur

te gebruik.

Homo neanderthalensis

• Die Neanderdallers was 'n groep mense wat ongeveer tussen

230 000 en 30 000 jaar gelede in Europa en Wes-Asië

voorgekom het. • Die eerste fossiel is in 1856 in die Neandervallei,

in Duitsland, gevind. • Hul skedels was lank en plat, met 'n lae voorkop, breë neus en

prominente wenkbrouriwwe bokant die oë. • Alhoewel hul breine groter as dié van Homo sapiens was, was

taal nie goed ontwikkel nie en tegnologiese ontwikkeling was min. • Hulle was jagters, het klere van diervelle gedra, skuilings in grotte gebou en

het vuur gebruik. • Hulle het hul dooies begrawe, wat op 'n soort 'geesteslewe' of gevorderde

kultuur gedui het.

Homo sapiens

• Hierdie groep word as die direkte voorouers van die moderne

mens beskou. • Homo sapiens het na bewering ongeveer 200 000 jaar gelede te

voorskyn gekom. • Daar word beweer dat die verskyning van Homo sapiens tot die

verdwyning van die Neanderdallers gelei het. • Homo sapiens het beter vaardighede ontwikkel en het oor meer

gevorderde tegnologie beskik.

• Die moderne mens is dus nie verwant aan Homo neanderthalensis nie. • Homo sapiens se gereedskap was van been sowel as klip en het spiese, pyle,

boë en hoeke vir visvang ingesluit. • Hul klere was hoofsaaklik van leer en plantmateriaal. • Hulle het in tente gebly en as gemeenskappe saamgeleef. • As jagters het hulle jaarliks in die somer agter diere aan getrek. • Hulle het landbou ontwikkel en die grond bewerk. • Juweliersware is gedra en hul liggame is met lyfverf versier. • Hulle het rituele rondom jag, geboortes en sterftes ontwikkel. • Hulle het, net soos die Neanderdallers, hul dooies begrawe, wat op die

ontwikkeling van 'n gevorderde kultuur en geestelike rituele gedui het.

• Die moderne mens beskik, as gevolg van hul groot breinkapasiteit van

ongeveer 1 400 cm3, oor die vermoë om hul omgewing, volgens hul behoeftes,

te verander, anders as die vroeë Homo-spesies wat nie hul omgewings kon

verander nie en dus uitgesterf het. • Vandag staan die moderne mens op die randjie van die sesde uitsterwing as

gevolg van sy eie vernietigende impak op die omgewing.

Vergelykende tabel van die vernaamste

Hominienspesies se gemiddelde breinkapasiteit

Hominienspesie Gemiddelde breinkapasiteit

(in cm3)

Australopithecus afarensis 440

Australopithecus africanus 450

Australopithecus sediba 500

Homo habilis 640

Homo erectus 1 000

Homo neanderthalensis 1 500

Moderne Homo sapiens 1 400

Soms word daar na die moderne mens verwys as

Homo sapiens sapiens, 'n subspesie van Homo sapiens.


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

N

NO

TA

S

'UIT-AFRIKA'-HIPOTESE

• Volgens die 'Uit-Afrika'-hipotese het Homo sapiens ongeveer 200 000 jaar

gelede in Afrika ontstaan en relatief onlangs (50 000 jaar gelede) na die res

van die wêreld migreer. • Hierdie vroeë Homo sapiens, met hul hoër vlak van tegnologiese vaardigheid,

was beter aangepas in hul nuwe omgewings en het ander Homo-spesies

uitkompeteer. • Dit het daartoe gelei dat die meer suksesvolle Homo sapiens vir Homo erectus

in Asië en Indonesië asook vir Homo neanderthalensis in Europa vervang het.

BEWYSE VAN AFRIKA-OORSPRONG VIR ALLE

MODERNE MENSE

Die volgende bewyse ondersteun hierdie hipotese:

• Genetiese skakels

• Fossiele en artefakte van hominiene wat in Afrika gevind is

Genetiese skakels as bewyse vir die 'Uit-Afrika'-hipotese

Dit is nie nodig om hierdie tydlyn te memoriseer nie. Die

interpretasie daarvan kan egter in 'n vraag van jou verwag word.

'Uit-Afrika'-hipotese

In teenstelling met die 'Uit-Afrika'-hipotese bestaan daar 'n alternatiewe model, nl. die 'Multiregionale'-hipotese. Hierdie model stel

voor dat die Homo genus Afrika verlaat het en gelyktydig regoor die wêreld aan Homo sapiens oorsprong gegee het (parallelle evolusie). Beide modelle word deur genetiese en fossielbewyse ondersteun,

maar die 'Uit-Afrika'-hipotese word meer geredelik aanvaar.

Jy het reeds op bl. 6 met genetiese bewyse van 'n

gemeenskaplike voorouer vir alle lewende hominiede kennis

gemaak. Aangesien dit by hierdie gedeelte aansluit, sal dit 'n

goeie idee wees om weer daarna te kyk, voordat jy verder gaan.

Die 'Uit-Afrika'-hipotese word ook dikwels die 'Vervangings'-hipotese genoem.

7 mjg 6 5 4 3 2 1 Vandag

Ardipithecus ramidus

Australopithecus afarensis

Australopithecus africanus

Australopithecus sediba

Homo habilis

Homo erectus


Homo sapiens

vroeë hominiene

Tydlyn om evolusie van hominiene voor te stel

Homo erectus was van die vroegste hominiene wat in Afrika voorgekom het. Hulle was die eerste Homo-spesie wat ongeveer 1,8 miljoen jaar gelede Afrika verlaat het en hul in Europa, Asië en Indonesië gevestig het.

Daar bestaan verskillende hipoteses

aangaande die plek waar die mens ontstaan

het. Die 'Uit-Afrika'-hipotese is die een wat die

meeste deur wetenskaplikes ondersteun word.


N

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

NO

TA

S

• Wetenskaplikes gebruik al hoe meer genetiese studies, waar gedeeltes van

DNA gebruik word, om afstamming te bepaal. • Verskillende tipes DNA word gebruik:

� Chromosomale DNA (Y-chromosome uitgesluit)

� Mitochondriale DNA (mtDNA)

� DNA van Y-chromosome

Chromosomale DNA (Y-chromosome uitgesluit)

• Jy weet reeds dat alle mense se DNA 99,9% dieselfde is. • Hierdie klein hoeveelheid variasie toon dat alle mense uit 'n baie klein

Homo sapiens bevolking ontstaan het. • Hierdie aspek van genetika ondersteun die 'Uit-Afrika'-hipotese.

Mitochondriale DNA (mtDNA)

• Jy weet reeds dat mtDNA normaalweg slegs deur 'n moeder na haar

nakomelinge oorgedra word. • Wetenskaplikes bepaal die grootte van 'n bevolking se genetiese variasie

deur die mtDNA van verskillende bevolkings met mekaar te vergelyk. • Die groep wat die meeste variasie toon, het die meeste mutasies. • Hierdie groep het dus die meeste tyd gehad vir mutasies om plaas te vind en

is dus die oudste. • Studies het bewys dat die grootste vlak van genetiese variasie in mtDNA in

menslike bevolkings in Afrika voorkom. • Daaruit word afgelei dat die mense van Afrika die oudste is. • Hierdie genetiese bewyse, tesame met fossielbewyse, dui daarop dat die

moderne mens ongeveer 200 000 - 100 000 jaar gelede in Afrika ontstaan het.

DNA van Y-chromosoom

• Die DNA op die Y-chromosoom word slegs

deur mans gedra en kan slegs van hul vaders

oorgeërf word. • Die klein Y-chromosoom ondergaan geen

oorkruising of uitruiling van genetiese materiaal

tydens gameetvorming (meiose) nie. • Die Y-chromosoom bly dus feitlik dieselfde oor

generasies heen. • Mans wat 'n gemeenskaplike manlike

voorouer deel, sal feitlik dieselfde Y-DNA besit,

al het die manlike voorouer baie generasies

gelede geleef. • Manlike voorouerlike afstamming kan dus op

dié manier terug gevolg word na 'n manlike voorouer in Afrika.

LW: Weens konstante genetiese herkombinasie van chromosomale DNA

(oorkruising en ewekansige rangskikking tydens meiose), is dit moeilik om

genetiese afstamming te bepaal. mtDNA (oorgedra van moeder na kind)

en DNA van Y-chromosome (oorgedra van vader na seun) ondergaan

egter nie herkombinasie tydens meiose nie en wetenskaplikes kan hierdie

gene oor duisende jare deur generasies heen naspoor.

Chromosomale DNA word selde uit fossiele onttrek en is dus nie

beskikbaar vir toetsing nie. mtDNA en DNA van Y-chromosome

word dus meer algemeen gebruik om afstamming te bepaal.

'Mitochondriale Eva' is 'n naam wat gegee word aan die mees onlangse, vroulike, gemeenskaplike voorouer van alle lewende mense. Ons mtDNA word slegs van ons moeders oorgeërf. Mutasies in mtDNA is in mense van verskillende lande oor die wêreld bestudeer om hul genetiese ooreenkomste te bepaal. Dit word dan gekombineer met die verwagte tempo van DNA mutasies per generasie om die ouderdom van 'Mitochondriale Eva' te skat. Navorsers het tot die gevolgtrekking gekom dat sy ongeveer 200 000 - 150 000 jaar gelede in Afrika geleef het. Dit ondersteun die 'Uit-Afrika'-hipotese.

Wanneer 'n familiestamboom oor baie generasies heen opgestel word,

vorm die Y-chromosome van die verwante manlike individue, wat van

een generasie na die volgende oorgedra word, 'n denkbeeldige lyn wat

bekend staan as die Y-lyn. Daar word dikwels na die hipotetiese

gemeenskaplike voorouer verwys as 'Y-chromosoom Adam'.

Jy weet reeds dat 'n vroulike individu twee identiese

gonosome (geslagschromosome), nl. XX besit en 'n

manlike individu twee verskillendes, nl. XY.

Y-DNA word langs die direkte vaderlike lyn oorgeërf


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

V

VR

AE

MENSLIKE EVOLUSIE: VRAE

VRAAG 1

Kies in elk van die volgende gevalle die mees korrekte antwoord tussen hakies en skryf dit teenoor die ooreenstemmende nommer neer. 1.1 'n (Orangoetang / mens / gorilla / kangaroe) is nie 'n hominied nie. 1.2 Hominiede besit nie almal ('n opponeerbare duim / plat toon- en vingernaels / 'n

stert / voor- en ware kiestande met geronde knobbels) nie. 1.3 (Stereoskopiese visie / tweevoetigheid / twee hande met vyf vingers elk) is ’n

eienskap wat die mens van die Afrika-ape onderskei. 1.4 (Homo habilis / Homo sapiens / Gorilla gorilla / Australopithecus africanus)

is nie 'n hominien nie.

VRAAG 2

Bestudeer onderstaande skedels en beantwoord die vrae wat volg. 2.1 Watter een van hierdie skedels behoort nie aan 'n hominien nie? 2.2 Watter van hierdie skedels behoort aan bipedale organismes? 2.3 Watter skedel verteenwoordig elk van die volgende? 2.3.1 Homo sapiens 2.3.2 Gorilla gorilla

2.3.3 Australopithecus africanus 2.3.4 Homo habilis 2.4 Plaas hierdie vier skedels in die korrekte volgorde vanaf die mees primitiewe tot

die mees gevorderde.

VRAAG 3

Bestudeer die twee skelette hieronder en beantwoord die vrae wat volg. Die diagramme is volgens skaal geteken.

3.1.1 Tabuleer DRIE sigbare verskille tussen die skelet van 'n gorilla en dié van 'n mens. 3.1.2 Noem DRIE kenmerke wat hier sigbaar is, wat ons met ander hominiede deel.

Gorilla

Mens

A B

C D




finale eksamen.

Die Antwoord-reeks Lewenswetenskappe studiegidse bied

'n sleutel tot eksamen sukses.


V

ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

VR

AE

3.2 Bestudeer die onderstaande voorstellings (A en B) van bostaande organismes

se skedels en beantwoord die vrae wat volg.

3.2.1 Identifiseer die organismes waaraan skedel A en B

onderskeidelik behoort. 3.2.2 Wat word in albei voorstellings deur die pyltjie aangedui? 3.2.3 Watter voorstelling verteenwoordig die skedel van 'n organisme wat vir

die grootste deel van sy volwasse lewe tweevoetig/bipedaal is? 3.2.4 Watter rol speel jou antwoord op Vraag 3.2.3 in die oorgang

na tweevoetigheid? 3.2.5 Verduidelik DRIE moontlike voordele van tweevoetigheid vir die organisme

waarna in Vraag 3.2.3 verwys is.

VRAAG 4

Die evolusieteorie stel nie voor dat die mens uit die sjimpansee of gorilla ontstaan het nie, maar dui wel op 'n moontlike gemeenskaplike voorouer. 4.1 Noem die DRIE hooftipes bewyse wat aandui dat hominiede moontlik

'n gemeenskaplike voorouer kon deel. 4.2 Wat word onder kulturele bewyse ingesluit? 4.3 Wat word bedoel met 'n gereedskapskultuur? 4.4 Van watter gereedskapskultuur maak die oudste gereedskap wat gevind is,

deel uit? 4.5 Behalwe die gereedskapskultuur in Vraag 4.4 genoem, noem die ander

TWEE gereedskapskulture wat in Frankryk ontstaan het.

4.6 Voltooi onderstaande tabel wat die geskiedenis van die ontwikkeling van

gereedskap voorstel.

Voorstelling van gereedskap

Gereedskapskultuur waarin die gereedskap voorkom

Tipe gereedskap

Eerste hominien(e) wat hierdie tipe gereedskap gebruik

Die tydperk waarin hierdie gereedskap gebruik is

VRAAG 5

Diagram A, B en C hieronder illustreer die skedels van Homo sapiens, Homo erectus en Pan troglodytes (sjimpansee). Die diagramme is volgens skaal geteken.

5.1 Gee die genus- en spesienaam van die skedel voorgestel in: 5.1.1 A 5.1.2 B 5.1.3 C

5.2 Gebruik die diagramme en skryf neer in watter volgorde hierdie drie spesies

moontlik op aarde verskyn het.

5.3 Tabuleer DRIE sigbare strukturele verskille tussen die skedels in A en B,

wat evolusionêre tendense in menslike ontwikkeling toon.

A B C

A B


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

V

VR

AE

VRAAG 6

Bestudeer meegaande voorstelling van die ‘Uit-Afrika’-hipotese en beantwoord die vrae

wat volg.

6.1 Volgens die ‘Uit-Afrika’-hipotese het Homo sapiens in Afrika ontstaan en vandaar

na die res van die wêreld versprei om ander hominiene soos Homo erectus en

Homo neanderthalensis te vervang. Watter bewyse ondersteun hierdie hipotese? 6.2 Hoekom word Afrika as die ‘Wieg van die Mensdom’ beskou? 6.3 Watter Homo-spesie was die eerste om Afrika ongeveer 1,8 miljoen jaar gelede

te verlaat? 6.4 Noem DRIE wêrelddele waarheen die eerste Homo-spesie wat Afrika verlaat het,

migreer het. 6.5 Wat het daartoe gelei dat Homo erectus in Asië en Indonesië en

Homo neanderthalensis in Europa deur Homo sapiens vervang is? 6.6 Afrika word as die plek van oorsprong van Homo sapiens beskou, aangesien die

mense van Afrika die oudste is. Verduidelik hoe mitochondriale DNA (mtDNA)

gebruik is om tot hierdie gevolgtrekking te kom. 6.7 DNA van Y-chromosome (Y-DNA) word slegs deur mans gedra en kan slegs van

hul voorouers oorgeërf word. Verduidelik hierdie stelling. 6.8 Verduidelik hoe Y-DNA ‘n rol speel in die bepaling van manlike

voorouerlike afstamming.

VRAAG 7

Beskryf TWEE soorte bewyse wat die idee dat die menslike bevolking op die Afrika-kontinent ontstaan het, ondersteun.

'Uit-Afrika'-hipotese

Lewenswetenskappe is makliker as wat jy gedink het !

Die Antwoord-reeks bied uitstekende materiaal

in verskeie vakke vir Gr 10 - 12.

Besoek ons webtuiste www.theanswer.co.za




finale eksamen.




ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

A

AN

TW

OO

RD

E

MENSLIKE EVOLUSIE:

ANTWOORDE

VRAAG 1

1.1 kangaroe 1.2 'n stert 1.3 tweevoetigheid 1.4 Gorilla gorilla

VRAAG 2

2.1 D 2.2 A, B, C 2.3.1 C 2.3.2 D 2.3.3 B 2.3.4 A 2.4 D B A C (korrekte volgorde) OF

Gorilla gorilla; Australopithecus africanus;

Homo habilis; Homo sapiens

VRAAG 3

3.1.1

Gorilla Mens

� arms langer en sterker as bene

� kniegewrigte kleiner

en swakker � opponeerbare groottoon

met 'n kraggreep � bekkengordel lank

en smal � skedel verleng en kleiner � groot uitstaande

slagtande � kraniale rif sigbaar � gereduseerde voorkop

� arms korter en swakker as bene

� kniegewrigte groter

en sterker � nie-opponeerbare groottoon

in lyn met ander tone � bekkengordel kort en breed � skedel groter en ronder � hoektande kleiner, net so

groot soos ander tande � kraniale rif afwesig � definitiewe voorkop

3.1.2 � opponeerbare duime � twee hande met vyf vingers elk, en twee voete

met vyf tone elk � lang arms wat vry kan roteer

a.g.v. die skouergewrig � stereoskopiese visie � geen stert

3.2.1 A - mens B - gorilla 3.2.2 Die posisie van die foramen magnum. 3.2.3 A / mens 3.2.4 Die foramen magnum het vorentoe geskuif sodat

die skedel bo-op die werwelkolom kan rus en die

oë vorentoe kan kyk. Dit verseker 'n stabiele

regop loopgang. 3.2.5 � Hande is vry om gereedskap te gebruik, kos te

maak, te jag of te baklei. � Regop liggame stel 'n kleiner oppervlak bloot aan

die son, wat die risiko van oorverhitting

verminder, terwyl hul jag, voedsel versamel of

predatore vermy/ontduik. � Regop liggame stel 'n groter oppervlak bloot aan

lugstrome wat afkoeling veroorsaak en die

behoefte aan water verminder. � Groter gesigsveld oor die lang grasse van die

savanne-vlaktes om voedsel te vind of om

predatore te vermy. � Aanpasbaarheid om 'n wyer reeks habitatte

te beset.

VRAAG 4

4.1 fossielbewyse; genetiese bewyse; kulturele bewyse

4.2 Die maak en gebruik van gereedskap asook ander

kulturele praktyke soos vuurmaak, begrafnisrituele,

kunsvorme, jagtegnieke en verbeterde

kommunikasie met die ontwikkeling van spraak

en taal.

4.3 Die manier hoe die gereedskap wat in 'n spesifieke

streek gevind is, gemaak en gebruik is.

4.4 Oldowan-gereedskapskultuur

4.5 Acheulse en Mousteriaanse gereedskapskulture.

4.6

Gereedskaps-kultuur waarin die gereed-skap voorkom

Oldowan Acheulse Mousteriaanse

Tipes gereedskap

klipbyle, -afskilferings

en -afskrapings

handbyle, pikke en vleisbyle

gevorderde gereedskapstelle wat skerp naald-strukture en 'n verskeidenheid

kliplemme insluit

Eerste hominien(e) wat hierdie tipe gereed-skap gebruik

Homo habilisHomo erectus;Homo ergaster


Homo sapiens

Die tydperk waarin hierdie gereedskap gebruik is

2,6 - 1,5 mjg 1,5 - 0,25 mjg 0,25 - 0,05 mjg

VRAAG 5

5.1.1 Homo erectus 5.1.2 Homo sapiens 5.1.3 Pan troglodytes

5.2 C, A, B

5.3

Homo erectus Homo sapiens

� kleiner kranium/breinkas � minder geronde

breinkas/skedel � kleiner/korter voorkop � prognatisme

- uitstaande kakebeen � geen duidelike ken � prominente

wenkbrouriwwe � groter wangbene � massiewe onderkaak

� groter kranium/breinkas � meer geronde

breinkas/skedel � langer/groter voorkop � geen prognatisme - nie

uitstaande kakebeen � uitstaande ken � wenkbrouriwwe minder

prominent � kleiner wangbene � effens kleiner onderkaak


ME

NS

LIK

E E

VO

LU

SIE

A

AN

TW

OO

RD

E

VRAAG 6

6.1 � genetiese skakels

� fossiele en artefakte van hominiene wat in Afrika

gevind is

6.2 Die gebied ter wêreld wat die rykste aan

hominienfossiele is, nl. die 'Wieg van die Mensdom',

is in Afrika (spesifiek Suid-Afrika) geleë en die naam

dui op die idee dat die moderne mens sy oorsprong

('babajare') in dié gebied gehad het.

6.3 Homo erectus

6.4 Europa, Asië en Indonesië

6.5 Homo sapiens het oor 'n hoër vlak van tegnologiese

vaardigheid beskik en het makliker in hul nuwe

omgewings aangepas wat hul oorlewing

verseker het.

6.6 Wetenskaplikes bepaal die grootte van 'n bevolking

se genetiese variasie deur die mtDNA van

verskillende bevolkings met mekaar te vergelyk.

Die groep wat die meeste variasie toon, het die

meeste mutasies. Hierdie groep het dus die meeste

tyd gehad vir mutasies om plaas te vind en is dus

die oudste. Studies het bewys dat die grootste vlak

van genetiese variasie in mtDNA in menslike

bevolkings in Afrika voorkom. Daaruit word afgelei

dat die mense van Afrika die oudste is.

6.7 Die klein Y-chromosoom kom slegs in mans voor

en ondergaan geen oorkruising of uitruiling van

genetiese materiaal tydens gameetvorming

(meiose) nie en bly dus, oor generasies heen,

feitlik dieselfde.

6.8 Aangesien die Y-DNA slegs deur mans oorgedra

word en oor generasies heen feitlik dieselfde bly,

sal mans wat 'n gemeenskaplike voorouer deel,

feitlik dieselfde Y-DNA besit. Op dié manier kan

manlike voorouerlike afstamming deur die Y-lyn

bepaal word.

VRAAG 7

� Die oudste fossiele van australopithecines/hominiene/

tweevoetiges is in Afrika gevind � Die oudste fossiel van hominiene is in Afrika gevind. � Analise van mitochondriale DNA/DNS bevestig dat die

oudste vroulike voorouer van die mens van Afrika is. � Analise van DNA van Y-chromosome bevestig dat die

oudste manlike voorouer van die mens van Afrika is.




finale eksamen.



gr 12 lewenswetenskappe: menslike evolusie · gr 12 lewenswetenskappe: menslike evolusie notas...

Documents