hoofstuk 4

Postharvest Horticulture Series No. 8E Julie 2002

Geringe hersiening in November 2003

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte

(4e Uitgawe)

Lisa Kitinoja en Adel A. Kader

Vertaal deur Mariana Jooste, Elke Crouch en Marius Huysamer Departement Hortologie, Universiteit van Stellenbosch, Suid-Afrika

Universiteit van Kalifornië, Davis Na-oes Tegnologie Navorsing en Informasie Sentrum

BEDANKINGS

Bedankings Die ontwikkeling van die eerste uitgawe van die handleiding was gedeeltelik ondersteun deur USAID-befondsing via die USDA subsidie-nommer 58319R-3-004 van die Nasionale Landbou Navorsingsprojek van Egipte se Ministerie van Landbou. Die aanvraag na die eerste uitgawe, wat in Junie 1993 gepubliseer is, die twee uitgawe (Januarie 1994) en die derde uitgawe (Maart 1995) was so groot dat dit ons aangespoor het om die handleiding by te werk en ‘n vierde uitgawe te publiseer.

Vroeëre uitgawes van die handleiding is in Spaans, Frans, Punjabi, Arabies en Chinees vertaal met die bystand van ons kollegas by die Universiteit van Kalifornië op Davis, asook landbou universiteite dwars oor die wêreld. Die Vereenigde Nasies se Voedsel en Landbou organisasie se inPHo-program het die volledige weergawe van die derde uitgawe van die handleiding in Frans, Engels en Spaans beskikbaar op hulle webtuiste: http://www.unfao.org/inpho/

Finansiële ondersteuning vir die opdatering en eerste druk van die vierde uitgawe van die handleiding is verkry van die USDA se Buro van Verskeper en Uitvoerder Bystand se Landboubemarkingsdiens/Vervoer en Bemarkingsprogram. ‘n Spesiale dankie gaan aan Heidi Reichert van USDA/AMS/TMP/SEA vir haar aanmoediging en entoesiasme tydens die opdatering van die handleiding en haar ondersteuning in die ontwikkeling van ‘n CD-Rom weergawe. Hierdie handleiding bevat heelwat van die na-oes praktyke wat in vorige weergawes bespreek is, asook addisionele inligting oor praktyke om verliese te verminder, die behoud van kwaliteit en hoe om voedselveiligheid te verseker wanneer voedsel op klein skaal hanteer en verwerk word.

Ons het hulp ontvang van ons kollegas by die Universiteit van Kalifornië, Davis, die Universiteit van Florida, USDA-ARS, Universiteit van Wisconsin en van internasionale kollegas. Baie dankie aan Jeff Brecht (UF), Joe Smilanick (USDA-ARS), Astrid Newenhouse (Universiteit van Wisconsin-Madison), Eli Fallik (Die Volcani Sentrum, Israel), Fabio Mencarelli (Universita delgi Studi della Tuscia, Italië), Bruce Champ (Australiese Sentrum vir Landbounavorsing, Canberra), Jose Emilio Suadi Habun (PROEXANT, Quito, Ecuador), Susan Woodhead (Instituut vir Natuurlike Hulpbronne, Kent, Engeland), P.A. Hicks (FAO Streekskantoor vir Asië en die Stille Oseaan), Sergio Chavez Franco (Centro de Fruticultura, Mexico), Seung Koo Lee (Seoul Nasionale Universiteit, Suwon, Korea), en die personeel van die ASEAN Voedselhanteringsburo (Kuala Lumpur, Maleisië) vir die verskaffing van opgedateerde verwysings en toegang tot ongepubliseerde materiaal. Dr. Lisa Kitinoja Principal Consultant Extension Systems International 73 Antelope Street Woodland, California 95695 U.S.A. [email protected] Dr. Adel A. Kader Professor in Na-oes Fisiologie Department van Pomologie, Universiteit van Kalifornië 28 Mei, 2002

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 - i -

http://www.unfao.org/inpho/

Versoek vir gebruikersterugvoering Die outeurs verwelkom voorstelle vir byvoegings tot en veranderinge in die materiaal wat in hierdie uitgawe aangebied word en onderneem om voorgestelde veranderinge in die volgende uitgawe by te werk. Stuur asseblief u korrespondensie per pos of epos direk aan: Dr. Adel A. Kader Department of Pomology University of California One Shields Avenue Davis, California 95616 U.S.A. [email protected] Baie dankie vir u samewerking en ondersteuning.

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 - ii -

INHOUDSOPGAWE

Inhoudsopgawe

Bedankings ……….……………………………………………….…………………… i Inleiding tot die handleiding………………………...………………………………. 1Hoofredes vir na-oes verliese en swak kwaliteit………..……….…………………... 3Relatiewe bederfbaarheid en opberingslewe van vars produkte………………….. 4Hulpbronne vir kwaliteitsversekering en uitvoerbemarking ……..…………………. 5 Hoofstuk 1: Oes en voorbereiding vir die mark…..……………………………... 7Rypheidstandaarde..……………………………………………………………………. 9Gebruik van ‘n refraktometer…………………………………………………………... 11Gebruik van ‘n fermheidsmeter (drukmeter)…………………………………………. 12Oespraktyke………..……………………………………………….…………………... 13Plukhouers…………...………………………………………………………………….. 15Oes hulpmiddels…..……………………………………………………………………. 17Veldpak…….…………………………………………………………………………….. 24Vervoer na die pakhuis……….………………………………………………………… 28 Hoofstuk 2: Afharding van wortel-, knol- en bolgewasse………….…………. 29Veld afharding……………………………………………………….………………….. 30Afharding met verhitte lug..……………………………………….……………………. 32Grootmaatstelsels vir afharding van uie………….…………….…………………….. 33Noodgeval afharding.…………………………………………………………………… 34 Hoofstuk 3: Pakhuiswerksaamhede……………………………………………… 35Klein paletsisteem….…………………………………………………………………… 38Algemene werksaamhede……………………………………...……………………… 39Pakhuis uitleg……………………………………………………………………………. 40Storting..…………………………………………………………………………………. 41Vervoerbandtoerusting…………………………………………………………………. 43Was…...………………………………………………………………………………….. 44Waks……………………………………………………………………………………… 47Sortering.………………………………………………………………………………… 48Groottegradering.……………………………………………..….…………………….. 53Eenvoudige paklyn……………………………………………..………………………. 57 Hoofstuk 4: Verpakking en pakmateriaal……….………………………………… 59Verpakkingspraktyke…..……………………………………………………………….. 61Pak van houers…..……………………………………………………………………… 65Keuse van ‘n houer...…………………………………………………………………… 76Verpakkingspraktyke..………………………………………………………………….. 79

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 iii

INHOUDSOPGAWE

Etiketering.………………………………...……………………….……………………. 83Modularisasie van houers……………………………………………………………… 84Gemodifiseerde atmosfeer verpakking (MAP)….…………………………………… 86Eendheidsvragte………………………………………………………………………… 89 Hoofstuk 5: Bederf- en insekbeheer .……………………………………………… 91Chemiese beheer……………………………………………………………………….. 92Vaaslewe van snyblomme…..…………………………………………………………. 98Koue behandelings...…………………………………………………………………… 99Beheerde/gemodifiseerde atmosfeer behandelings...………………………………. 100Hitte behandelings...……………………………………………………………………. 102Biologiese beheer en plantgroeireguleerders………………………………………... 104 Hoofstuk 6: Temperaur- en relatiewe humiditeitsbeheer.……………………… 105Kamerverkoeling..………………………………………………………………………. 107Geforseerde lug verkoeling……………………………………………………………. 108Hidro-verkoeling...……………………………….……………………………………… 113Evaporatiewe verkoeling……………………………………………………………….. 114Naglug ventilasie…………………………………………….………………………….. 121Koueskade...…………………………………………………………………………….. 122Gebruik van ys...………………………………………………………………………… 124Alternatiewe metodes van verkoeling………………………………………………… 127Verhoging van relatiewe humiditeit………………..………………………………….. 128Behoud van die koueketting vir bederfbare produkte..……………………………… 130 Hoorstuk 7: Opberging van hortologiese produkte…...………………………... 131Aanbevole opbergingstemperature…….……………………………………………... 133Versoenbare groepe vrugte en groente vir opberging...……………………………. 139Vatbaarheid vir vriesskade…...…………………………..……………………………. 142Opbergingspraktyke………………………………………………….…………………. 143Opbergingsstrukture.………………………………………………...…………………. 148Opberging van gedroogde en bolgewasse.…………………….……………………. 166Opberging van wortel- en knolgewasse…..………………………………………….. 168Opberging van aartappels……….…………………………………………………….. 169Beheerde atmosfeer (B.A.) opberging…………………………..….………………… 173 Hoofstuk 8: Vervoer van hortologiese gewasse….……………………………... 185Oop voertuie..………………………………………………………….………………... 186USDA “Portacooler”.……………………………………………………………………. 189Verkoelde trokke….…………………………………………………………………….. 190Laaipatrone – wanneer met hand gelaai word………………………………………. 192Pakpatrone – palette en “slip sheets”………………………………………………… 196Pak-integriteit...…………………………………………………….……………………. 197Stut van die vrag..………………………………………………………………………. 198Lugvrag……………………………………………………………...…………………… 200

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 iv

INHOUDSOPGAWE

Hoofstuk 9: Hantering by die eindbestemming…..…………..…………………. 201Aflaai van produk...…………………………………………………….……………….. 202Tydelike opbergingstemperature..…………………………………………………….. 205Sortering/herverpakking.……………………………………………………………….. 206Rypwording..…………………………………………………………………………….. 208Tentoonstelling..……………………………………………………….………………... 216 Hoofstuk 10: Verwerking van vars produkte …………………………………….. 219Verwerkingstoerusting………………………………………………………………….. 220Voorbereiding vir verwerking.…………………………………….……………………. 222Sondroging..……………………………………………………….…………………….. 225Geforseerde lugdrogers..………………………………………….…………………… 231Droërs wat brandstof benodig.………………………………………………………… 232Elektriese droërs….…………………………………………………………………….. 234Oonddroging..…………………………………………………………………………… 235Droging van blomme.…………………………………………………………………… 236Botellering……………………………………………………………………………….. 238Versapping………………………………………………………………………………. 241Ander metodes van verwerking……………………………………………………….. 242 Hoofstuk 11: Voedselveiligheidspraktyke…..……………….…………………… 243Voedselveiligheid op die plaas..………………………………………………………. 245Vermindering van kontaminasie met patogene tydens oes...…….………………... 247Vermindering van kontaminasie met patogene tydens na-oes hantering………… 248Ontsmetting van plukkiste, toerusting en pakhuisoppervlaktes.…………………… 250Naspeurbaarheid………………………………………………………………………... 251Vir verdere inligting….………………………………………………………………….. 252 Algemene verwysings.…….…………………………………………………………. 253 Aanhangsel A: Bronne van aanvullende inligting op die internet…...…………… 257

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 v

INLEIDING TOT DIE HANDLEIDING

Inleiding tot die Handleiding Die drie hoofdoelwitte van na-oes praktyke, is:

1) om kwaliteit te behou (voorkoms, tekstuur, geur en voedingswaarde)

2) om voedselveiligheid te verseker, en

3) om verliese te beperk tussen die tyd wat die produk geoes en geëet word. Effektiewe bestuur tydens die na-oes periode, eerder as die gesofistikeerdheid van die praktyk wat toegepas word, is die sleutel om bogenoemde doelwitte te bereik. Terwyl dit vir groot besighede voordelig mag wees om in duur masjienerie en gesofistikeerde na-oes behandelings te belê, is dit nie altyd prakties vir klein ondernemings nie. Eenvoudige, lae-koste praktyke is baie keer meer geskik wanneer klein volumes hanteer word, vir organisasies met beperkte hulpbronne, vir produsente wat hul produk plaaslik bemark en vir produsente in ontwikkelende lande.

Doelwitte van heelwat van die mees onlangse uitvindings in na-oes tegnologie in ontwikkelde lande was om te probeer bespaar op duur arbeid en om die vraag na kosmeties “perfekte” produkte te bevredig. Hierdie metodes mag op die langtermyn nie volhoubaar wees nie weens sosio-ekonomiese, kulturele en/of omgewingsfaktore. Byvoorbeeld, die gebruik van na-oes plaagdoders mag die voorkoms van oppervlakkige defekte verminder, maar dit is duur in terme van geld en impak op die omgewing. Die groeiende vraag na organies geproduseerde vrugte en groente bied nuwe geleenthede vir kleinskaalse produsente en bemarkers.

Beperkings waarmee kleinboere moet tred hou, sluit in arbeidsurplusse, beperkte toegang tot krediet vir investering in na-oes tegnologieë, onbetroubare elektrisiteitsvoorsiening, beperkte vervoeropsies, koelopbergingsfasiliteite en/of verpakkingsmateriaal asook vele ander. Gelukkig is daar ‘n hele paar eenvoudige na-oes praktyke wat gebruik kan word, en wat sal voldoen in die spesifieke behoeftes van kleinboere. Heelwat van die praktyke wat in die handleiding bespreek word, word al vir baie jare suksesvol in verskeie dele van die wêreld gebruik om na-oes verliese te beperk en om die kwaliteit van varsprodukte te behou.

Die stappe in enige na-oesketting is in wisselwerking met mekaar. Produkte word gewoonlik tussen die tyd wat dit geoes en geëet word herhaaldelik deur ‘n hele paar mense hanteer, vervoer en opgeberg. Hoewel die spesifieke praktyke en volgorde van stappe tussen produkte verskil, is daar ‘n algemene reeks stappe in na-oes hanteringskettings wat gevolg sal word vir die doeleindes van hierdie handleiding.

Hoofstuk 1 behandel oespraktyke en voorbereiding van produkte vir die mark. Hoofstuk 2 bevat geselekteerde voorbeelde van metodes om wortels, bolle en knolle af te hard voor dit verder hanteer of opgeberg word. Hoofstuk 3 illustreer eenvoudige praktyke wat in die pakhuis (‘n eenvoudige skuur in die veld of ‘n meer moderne struktuur met verkoelings- en opbergingsfasiliteite) gebruik kan word. Hoofstuk 4 behandel ‘n verskeidenheid verpakkingsmetodes en -materiaal wat kan help om die

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002

1


kwaliteit van die produk te behou en om meganiese beserings tydens hantering, vervoer en opberging te verminder. Hoofstuk 5 bevat metodes vir plaagbeheer en gee voorstelle vir alternatiewe beheermaatreëls eerder as chemiese middels vir die beheer van insekte en siektes.

Eenvoudige verkoelingsmetodes word in Hoofstuk 6 beskryf. Opbergingsstrukture, metodes om voldoende ventilering te verseker, en eenvoudige praktyke vir gemodifiseerde atmosfeer opberging word in Hoofstuk 7 behandel. Vervoerpraktyke wat verliese kan verminder word in Hoofstuk 8 beskryf, en hanteringspraktyke by die mark (groot- of kleinhandel) word in Hoofstuk 9 geïllustreer. Hoofstuk 10 beskryf eenvoudige metodes vir die prosessering van varsprodukte, soos droging, inmaak en ekstraksie van sap. Hoofstuk 11 is ‘n nuwe hoofstuk wat in hierdie uitgawe ingesluit word, en beskryf die basiese beginsels van goeie landbou praktyke (“Good Agricultural Practices – GAP”) en eenvoudige metodes wat gebruik kan word om voedselveiligheid te verseker.

Elk van die praktyke wat in die handleiding bespreek word, word geïllustreer. Vir verdere inligting oor enige van die praktyke kan u verwys na die bronnelys of direk aan die outeurs van die handleiding skryf. Dit is nie die doel van die handleiding om ‘n volledige lys van na-oes hanteringspraktyke te beskryf nie, maar om te dien as ‘n wegspringplek vir lae inset en/of kleinskaalse hanteerders van varsprodukte. Ons stel voor dat u die praktyke toets en vergelyk met u huidige praktyke. Onthou dat enige van die praktyke aangepas kan word om in u spesifieke behoeftes te voorsien. Ons hoop dat u vir ons enige inligting sal stuur oor praktiese, lae koste praktyke wat u tans gebruik en wat nie in hierdie handleiding behandel word nie.

Ons glo dat die toepassing van die eenvoudige praktyke wat in die handleiding beskryf word kleinboere sal help om produkverliese te verminder, voedselveiligheid te verseker en om die kwaliteit van vrugte, groente en sierplante te behou.

Plaas Plaaspakhuis

Stoor

Landelike mark Stoor

Pakhuis

Stoor

Groothandelaar

Stoor Vervoer- stappe

Kleinhandelaar

Stoor

Verbruiker

FIGUUR 1: Noes hanteringsstappe vir ‘n tipiese kommoditeit


2


Hoofredes vir na-oes verliese en swak kwaliteit Ongeag van dekades se opleiding is die mees algemene redes vir na-oes verliese in ontwikkelende lande steeds rowwe hantering van die produk en onvoldoende verkoeling en temperatuurbeheer. Indien die produk boonop nie voor opberging gesorteer word om defekte te verwyder nie, en as onvoldoende verpakkingsmateriaal gebruik word, dra dit verder by tot die probleem. Oor die algemeen sal minder rowwe hantering, sortering om beseerde en verrotte produk te verwyder en effektiewe temperatuurbeheer baie help om kwaliteit te behou en om verliese te beperk. Die opberingslewe van die produk sal verbeter word indien die temperatuur na oes so na as moontlik aan optimum vir die spesifieke produk gehou word.

GROEP VOORBEELDE HOOFREDES VIR NA-OES VERLIESE EN SWAK KWALITEIT (IN VOLGORDE VAN BELANGRIKHEID)

Meganiese beserings

Onvoldoende afharding

Uitloopsels Water verlies (verrimpeling) Verrotting

Wortel groentes Wortels Beet Uie Knoffel Aartappel Patat

Koue skade (subtropiese en tropiese wortelgewasse) Water verlies (verlepping) Verlies aan groen kleur (vergeling) Meganiese beserings Relatiewe hoë respirasie tempo’s

Blaar groentes Slaaiblaar Blaarbeet Spinasie Kool Sprietuie

Verrotting Meganiese beserings Vergeling en ander kleurveranderinge Afsnoering van blommetjies

Blom groentes Artisjok Broccoli Blomkool

Verrotting Oorrypheid teen oestyd Water verlies (verrimpeling) Kneusings en ander meganiese beserings Koue skade

Onvolwasse groente

Komkommers Murgpampoen Eiervrug Groenrissie Okra Snap beans Verrotting

Kneusings Oorrypheid en oormatige sagtheid tydens oes Water verlies Koue skade (sensitiewe vrugte) Verandering in samestelling

Volwasse groente en vrugte

Tamatie Spanspek Sitrus Piesangs Mango’s Appels Druiwe Steenvrugte

Verrotting


3


Relatiewe bederfbaarheid en opberingslewe van vars produkte Klassifikasie van varsprodukte volgens hul relatiewe bederfbaarheid en potensiële opbergingsleeftyd in lug teen optimum temperature en humiditeite.

RELATIEWE BEDERFBAARHEID

POTENSIËLE OPBERGINGS-

LEEFTYD (WEKE)

PRODUKTE

Baie hoog <2 Appelkoos, swartbessie, bloubessie, kersie, vy, framboos, aarbei; aspersie, boontjiespruite, broccoli, blomkool, sprietuie, blaarslaai, sampioen, spanspek, ertjie, spinasie, soetmielies, tamatie (ryp); meeste snyblomme en -blare; minimal geprosesseerde vrugte en groente.

Hoog 2-4 Avokado, piesang, druiwe (sonder SO2 behandeling), koejawel, lukwart, mandaryn, mango, spanspek (honeydew, crenshaw, Persian), nektarien, papaja, perske, pruim; artisjok, groenboontjies, Brusselse spruitjies, kool, seldery, eiervrug, slaaikop, okra, groenrissie, somermurgpampoentjies, tamatie (gedeeltelik ryp).

Gemiddeld 4- 8 Appel en peer (sommige kultivars), druiwe (SO2-behandeld), lemoen, pomelo, lemmetjie, kiwivrug, persimmon, granaat; beet, wortel, radys, aartappel (onvolwasse).

Laag 8-16 Appel en peer (sommige kultivars), lemoen; aartappel (volwasse), droë ui, knoffel, pampoen, wintermurgpampoentjies, patat, taro, jam; bolle en ander voortplantingsmateriaal van ornamentele plante.

Baie laag >16 Neute, gedroogde vrugte en groente.

Bron: Kader, A.A, 1993. Postharvest Handling. In: Preece, J.E. and Read, P.E., The Biology of Horticulture- An Introductory Textbook. New York: John Wiley & Sons. pp. 353-377.


4


Hulpbronne vir Kwaliteitsversekering en Uitvoerbemarking Persone wat graag meer inligting wil hê oor uitvoervereistes kan gerus die Natural Resources Institute (1994) se baie volledige handleiding, Manual for Horticultural Export Quality Assurance, lees. Die NRI se handleiding verskaf praktiese riglyne oor kwaliteitsbestuur tydens die totale na-oes periode, insluitend inspeksies, higiëne, plaagmiddelresidu-analises, standaardisering van instrumente vir temperatuurmetings en rekordhouding. Hierdie handleiding word sterk aanbeveel vir enige persoon wat betrokke is by die uitvoer van hortologiese produkte na die lande van die Europese Unie. (Te koop by: NRI, Central Avenue, Chatham Maritime, Kent ME4 4TB, UK). Suid-Afrikaanse Landboustandaarde is beskikbaar vir ‘n wye reeks van vrugte en groente vir die varsmark en vir uitvoer. Die standaarde kan afgelaai word vanaf die Nasionale Departement van Landbou se webtuiste: http://www.nda.agric.za Die “Organization of Economic Cooperation and Development” (OECD) publiseer die volgende pamflette: "International Standards of Fruits and Vegetables". Kontak hulle by: OECD Publications Service, 2 Rue André-Pascal, 75775 PARIS Cedex 16, France.

Voedselveiligheid is deesdae ‘n groot prioriteit van die meeste kleinhandelaars wat probeer om globaal goeie landboupraktyke (“Good Agricultural Practices – GAP”) wêreldwyd te vestig. Dit het begin as ‘n inisiatief van ‘n kleinhanderlaarsgroep, die Euro-Retailer Produce Group (EUREP) in 1997. Die huidige weergawe van die EUREP-GAP dokument en prosedures is op ooreengekom deur verskeie deelnemers in die totale voedselketting van vrugte en groente na ‘n wye konsultasiefase wat oor drie jaar gestrek het. ‘n Voorlopige dokument vir sertifisering, naamlik “EUREP-GAP Fruits and Vegetables” is ontwikkel deur ‘n Europese groep, bestaande uit deelnemers uit verskillende stadia in die vrugte- en groente sektore, met ondersteuning van produsente-organisasies buite die EU. Produsente-organisasies van alle kontinente het aansoek gedoen vir EUREP-GAP lidmaatskap en het begin om geïntegreerde en koste-effektiewe praktyke te gebruik om voedselveiligheid te verseker. (www.eurep.org)Die missie van die “Animal and Plant Health Inspection Service” (APHIS) is “om Amerika se diere en plante hulpbronne te beskerm deur: ! Beskerming van hulpbronne teen eksotiese indringer peste en plae, ! Monitering en bestuur van bestaande landbou peste en plae in die VSA, ! Oplossing en bestuur van handelsvraagstukke wat verband hou met dier- en

plantgesondheid, en ! Versekering van menslike behandeling van diere.”


5

http://www.nda.agric.za/


Die APHIS-webtuiste (http://www.aphis.usda.gov/) bied ‘n wye verskeidenheid van inligting oor invoer-/uitvoerregulasies wat van belang is persone wat belangstel om produkte na die VSA uit te voer. ! http://www.aphis.usda.gov/ppq/manuals/online_manuals.html bevat ‘n lys van

APHIS/Plantbeskerming en kwarantynhandleidings wat elektronies beskikbaar is. ! http://www.aphis.usda.gov/ppq/manuals/pdf_files/FV%20Chapters.htm bevat ‘n

volledige handboek, naamlik “Regulating the Importation of Fresh Fruits and Vegetables” wat aanlyn beskikbaar is.

Protrade adviseur en adverteer besighede in Latyn Amerika, Afrika, Asië en Oos-Europa deur bemarkingsinligting bekend te maak vir produkte wat in Europese markte kompeteer. Handboeke oor algemene handel en bemarking is ook beskikbaar vir vars en gedroogde vrugte. Uitvoer handleidings (in Engels en Spaans) is beskikbaar vir aspersie, mango, avokado, papaja en pynappel. Hierdie publikasies kan verkry word van Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ), Gmb H/ Protrade, P.O. Box 5180, D-65726 Eschborn, Germany.

Publikasies oor die oes, na-oes hantering en bemarking van piesang, mango, rambutan, papaja en durian kan bekom word by die ASEAN Food Handling Buraeau as ‘n deel van ‘n reeks van "Fruit Development, Postharvest Physiology, Handling and Marketing in ASEAN". Elke boek is te koop by ASEAN Food Handling Bureau, Level 3, G14/G15, Pusat Bandar Damansara, 50490 Kuala Lumpur, Malaysia.

Lidmaatskap by ProduceWorld is gratis, en lede kan hul produkte wat te koop is aanlyn aanbied of kan in ProduceWorld se geklassifiseerde lyste soek vir agente of groothandelaars wat geïnteresseerd is in die koop of verkoop van vars of geprosesseerde produkte. (www.produceworld.com) Die Produce Marketing Association, wat in 1949 gestig is, is ‘n nie-winsbejagde wêreld handelsorganisasie wat meer as 2400 lede bedien wat vars vrugte, groente en verwante produkte wêreldwyd bemark. Die organisasie se lede is betrokke by die produksie, verspreiding, verkoop en voedselbedieningssektore van die industrie. (www.pma.com)


6

http://www.pma.com/

OES EN VOORBEREIDING VIR DIE MARK

Hoofstuk 1: Oes en voorbereiding vir die mark

Kleinskaal produsente het die opsie om vroeër te oes, wanneer groente meer delikaat en waardevol is; later te oes, wanneer vrugte ryper en geuriger is; of meer gereeld te oes (om voordeel te trek uit opeenvolgende oeste om die gewas by die optimum rypheidsgraad te oes). Al hierdie opsies kan lei tot hoër winste as gevolg van die hoër waarde van die produkte wat te koop aangebied word. Een van die algemeenste foute wat produsente maak is om vrugte te vroeg te oes wanneer hulle onryp is en nog nie volle geur ontwikkel het nie. Sommige groentes, indien toegelaat om te groot te word, raak veselrig en vol saad, met afname in eetgehalte. Met baie gewasse, indien alles op een slag geoes word, is daar talle items wat óf onvolwasse óf te volwasse is. Die gebruik van ‘n rypheidsindeks as ‘n standaard sal grootliks die verliese tydens sortering minimeer. Vir sommige gewasse beteken dit die gebruik van ‘n refraktometer om suikers te bepaal, of ‘n fermheidsmeter (drukmeter) om fermheid te bepaal. Meganiese skade tydens oes kan ‘n ernstige probleem wees aangesien beserings lei tot bederf, toenames in vogverlies en versnelde respirasie en etileenproduksie wat weer lei tot vinnige agteruitgang. Oor die algemeen sal meganiese oes meer skade veroorsaak as hand-oes, hoewel sommige ondergrondse gewasse ernstig beskadig kan word deur agterlosige hand-oes. Die houers wat gebruik word moet skoon wees, gladde binnewande hê, en vry wees van rowwe rante. Stapelbare, plastiese kratte, hoewel aanvanklik duur, is langlewend, herbruikbaar en maklik om skoon te maak (FAO, 1989). Indien mandjies gebruik word, moet hulle “binne buite” geweef wees, met die ente van die riete wat aan die buitekant van die mandjie sit (Grierson, 1987).

Handplukkers moet goed opgelei wees om skade en verliese te minimeer, en behoort die korrekte rypheidsgraad te kan identifiseer vir die betrokke produk wat hulle oes. Plukkers moet met omsigtigheid oes deur die groente/vrug te breek, sny of trek van die plant in die minste skadelike manier. Die punte van messe hoort rond te wees om steekplekke en skade aan meerjarige plante te voorkom. Messe en knippers moet skerp wees. Plukkers moet opgelei word om hul sakke en/of mandjies met omsigtigheid leeg te maak en om nooit die produk daaruit te gooi in houers nie. Indien plukkers direk in grootmaathouers pluk, kan die produk beskerm word teen kneusings deur gebruik te maak van materiaal/spons wat die vrugsnelheid vertraag en kussing. Geventileerde, stapelbare houers moet skoon en glad gehou word.

Blootstelling aan die son tydens en na oes moet so ver moontlik vermy word aangesien produkte wat blootgestel word hitte sal optel en dalk kan verbrand. Produkte wat aan direkte sonlig blootgestel word kan 4 - 6 °C warmer word as heersende lugtemperatuur (Thompson et al, 2001). Kratte behoort in die skadu geplaas of bedek te word (bv. met lig-kleurige materiaal, blaaragtige plantmateriaal, strooi of ‘n omgekeerde, leë houer) indien vertragings verwag word in verwydering uit die landery. Oes snags of in die vroeë oggend wanneer produktemperature relatief laag is om gepaardgaande verkoelingsbehoeftes te minimeer. Sapvloei (lateks) in

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese produkte (4e uitgawe). Julie 2002 7


gewasse soos mango’s en papajas is dikwels minder later as vroeër in die oggend (Pantastico, 1980). Deur later te oes kan die skoonmaak van vrugte tydens verpakking verminder word. Sitrusvrugte hoort ook nie vroeg in die oggend gepluk te word wanneer hulle turgied is nie, aangesien dit hulle meer vatbaat maak vir die uitskeiding van olies uit die kliere in die flavedo en gevolglike oleosellose (groen kolle op geel en oranje vrugte na ontgroening).

Verkoeling direk na oes, wanneer vrugte voorberei word vir die mark, is essensieel. Verkoeling (ook bekend as voorverkoeling) is die onttrekking van veldhitte direk na oes voordat verdere hantering geskied. Enige vertragings in verkoeling verkort die na-oes lewe en verlaag gehalte. Selfs produkte wat herhaaldelik afkoel en opwarm sal stadiger agteruitgaan as produkte wat nooit verkoel is nie (Mitchell et al, 1972).

Rowwe hantering tydens voorbereiding vir die mark sal kneusings en meganiese skade veroorsaak en die voordele van verkoeling verminder. Paaie tussen die landerye en pakhuis hoort geskraap en vry van slote en gate te wees. Kratte of plukkiste moet stewig vasgemaak wees tydens vervoer, en, indien gestapel, nie te vol wees nie. Spoed moet aangepas wees by die paaie se toestand en die trok se vere moet in goeie toestand wees. Verlaagde druk in die bande sal ook die hoeveelheid beweging tussen die produkte minimeer (Thompson et al in Kader, 2002).

Enige praktyk wat die aantal hanterings van ‘n produk verminder sal help om verliese te bekamp. Veldpak (seleksie, sortering, voorbereiding en verpakking van produkte in die landery) kan grootliks die hoeveelheid hantering minimeer wat die produk beleef voor bemarking. Klein waentjies of mobiele pakstasies kan ontwerp word om saam met die plukkers te beweeg, en verskaf skaduwee tydens die pakproses.

Handkarretjie: gebruik vir veldpak. Plukkers plaas ‘n leë houer op die karretjie, en pluk, sorteer, gradeer en pak direk in die houer. Vol houers word onmiddelik na koelkamers verskuif, of in ‘n beskadude omgewing geakkumuleer voor vervoer.



Rypheidstandaarde Rypheidstandaarde is al vasgestel vir baie groente, vrugte en blomgewasse. Oes van produk teen die korrekte rypheidsgraad laat hanteerders toe om hul taak te begin met die beste moontlike gehalte produk. Produkte wat te vroeg geoes word mag geur kort en nie behoorlik ryp word nie, terwyl produkte wat te laat geoes word veselrig of oorryp is. Plukkers kan opgelei word in metodes om die korrekte rypheidsgraad te bepaal. Die volgende tabel, van Reid (in Kader, 2002) verskaf sommige voorbeelde van rypeidsindekse

Indeks Voorbeelde

Dae van volblom tot oes Appels, pere Gemiddelde hitte eenhede tydens ontwikkeling

Ertjies, appels, suikermielies

Ontwikkeling van afsnoerlaag Sommige spanspekke, appels, feijoas Oppervlakmorfologie en struktuur Kutikulavorming op druiwe en tamaties

Netvorming op sommige spanspekke Waasvorming op sommige vrugte

Grootte Alle vrugte en baie groente Spesifieke digtheid Kersies, waatlemoene en aartappels Vorm Hoekigheid van piesangs

Vol wange van mangoes Kompaktheid van broccoli en blomkool

Soliditeit Kropslaai, kool en spruitkool Teksturele eienskappe Fermheid Appels, pere, steenvrugte Sagtheid Ertjies Eksterne kleur Alle vrugte en meeste groente Interne kleur en struktuur Vorming van jellie-agtige stof in tamaties

Vleeskleur van sommige vrugte soos mango’s Produksamestelling Styselinhoud Appels en pere Suikerinhoud Appels, pere, steenvrugte en druiwe Suurinhoud, of suiker:suur verhouding Granate, sitrus, papaja, spanspekke, kiwivrugte Sapinhoud Sitrusvrugte Olie-inhoud Avokados Frankheid (tannien inhoud) Kakivrugte, dadels Interne etileen konsentrasie Appels en pere Bron: Kader, A. A. 1983. Postharvest Quality Maintenance of Fruits and Vegetables in Developing Countries. In: Lieberman, M., Post-Harvest Physiology and Crop Preservation. Plenum Publishing Corporation. p. 455-469.



Groentes word oor ‘n wye reeks volwassenheid geoes afhangend van die deel van die plant wat benut word as voedsel. Die volgende tabel gee ‘n paar voorbeelde van indekse vir groente gewasse.

Gewas Indeks Wortel-, bol- en knolgewasse Radyse en wortels Groot genoeg en krakerig Aartappel, ui en knoffel Bogrondse blare begin uitdroog en omval Gemmer Groot genoeg (oorryp indien taai en veselrig) Groen uie Blare op hul breedste en langste Vruggroentes Ertjies en boontjies Goed-gevulde saadhuise wat maklik breek Lima bone Goed-gevulde saadhuise wat hul groen kleur begin verloor Okra Gewenste grootte en punte wat maklik gebreek kan word Eiervrug, chayote en komkommer Gewenste grootte maar steeds sag (oorryp indien die kleur

verdof of verander en sade taai raak) Suikermielies Skei melkerige sap uit pitte indien gesny Tamaties Sade glip wanneer die vrug gesny word, of skilkleur verander

van groen na pienk Soetrissie Diep, groen kleur word dof of rooi Spanspek Word maklik van die plant verwyder en los ‘n skoon

stingelaanhegting Honeydew spanspek Verandering in kleur van groenerige wit na room, aroma is

opmerklik Waatlemoen Kleur van die onderste deel word romerige geel, dowwe klank

wanneer geklop word met die vuis Blomgroentes Blomkool Koppe kompak (oorryp indien die blomdeel verleng en

kompaktheid verloor) Broccoli Koppe kompak (oorryp indien los of vergeel) Blaargroentes Kropslaai Groot genoeg voor blomvorming Kool Kompakte kop (oorryp indien koppe bars) Seldery Groot genoeg voordat die vlees holtes ontwikkel Bron: Bautista, O.K. en Mabesa, R.C. (eds). 1977. Vegetable Production. University of the Philippines at Los Banos. Addisionele gedetailleerde rypheidsindekse vir vrugte, groente en blomme kan gevind word by http://postharvest.ucdavis.edu in ‘n wye reeks “Produce Fact Sheets”.



Gebruik van ‘n refraktometer Suikers is die hoof oplosbare stowwe in vrugsap, en oplosbare stowwe kan derhalwe gebruik word as skatting van soetheid. ‘n Refraktometer kan buitemuurs gebruik word om % TOVS te meet (ekwivalente grade Brix vir suikeroplossings) in ‘n klein monster vrugsap. Temperatuur sal die lesing beïnvloed (met ‘n toename van ongeveer 0.5% vir elke 5 ºC), en dus moet die lesing aangepas word volgens die heersende omgewingstemperatuur. ‘n Knoffelpers is handig om sap uit vrugte te druk. Vir klein vrugte kan die hele vrug gebruik word. By groter vrugte word ‘n wig gesny van stingelend tot blomend, tot teenaan die kern van die vrug. Pulp word verwyder deur te filtreer deur ‘n stukkie gaasdoek. Die refraktometer moet skoongemaak en gestandaardiseer word tussen lesings deur gebruik te maak van gedistilleerde water (hoort 0% TOVS teen 20 ºC te lees).

Hier is ‘n paar voorbeelde van voorgestelde minimum TOVS-vlakke vir sekere gewasse. Indien die lesing hoër is as hierdie minimum, is die produk beter as die minimum standaard. Byvoorbeeld, aarbeie van goeie gehalte en geur, sal 8% TOVS lees, of hoër.

Minimum %TOVS Appelkoos 10% Bloubessie 10 Kersie 14-16 Tafeldruiwe 14-17.5 Kiwivrug 6.5 Mango 10-12 Spanspek 10 Nektarien 10 Papaja 11.5 Perske 10 Peer 13 Pynappel 12 Pruim 12 Granaat 17 Aarbei 7 Waatlemoen 10 Bron: Kader, A.A. 1999. Fruit maturity, ripening and quality relationships. Acta Hort 485: 203-208.



Gebruik van ‘n fermheidsmeter (drukmeter) Die graad van sagtheid of krakerigheid kan geskat word deur die produk te druk of deur dit te byt. Objektiewe lesings kan verkry word deur die gebruik van betreklik goedkoop fermheidsmeters. Die algemeenste manier om fermheid te bepaal is deur weerstand teen kompressie te meet. Die Effegi vrugfermheidsmeter is ‘n hand-gedraagde instrument met ‘n wyser in kilogram of pond. Om fermheid te bepaal, gebruik vrugte wat eenvormig in temperatuur is aangesien warm vrugte sagter is as koue vrugte. Gebruik ook vrugte wat eenvormig is in grootte, aangesien groter vrugte normaalweg sagter is as kleiner vrugte. Doen twee lesings per vrug op groot vrugte, op teenoorgestelde wange, halfpad tussen die blom- en kelkend van die vrug. Verwyder eers ‘n stukkie skil (effe groter as die punt van die fermheidsmeter), en kies ‘n gepaste punt (sien hieronder). Hou die vrug teen ‘n vaste, harde oppervlak, en forseer die punt van die meter teen ‘n stadige, egalige spoed in die vrug in (neem so 2 sekondes) tot by die merk op die kant van die punt. Noteer die lesing tot die naaste halfkilogram. Gepaste Effegi puntgroottes vir gebruik in bepaling van fermheid van geselekteerde vrugte: 1.5 mm Olyf 3 mm Kersie, druif, aarbei 8 mm Avokado, kiwivrug, peer, mango, papaja 11 mm Appel, appelkoos, nektarien, perske Kalibreer die meter deur vertikaal te hou op ‘n skaal. Druk af totdat die skaal ‘n bepaalde massa registreer, en lees die fermheidsmeter se wyser. Herhaal drie tot vyf keer. Indien die gemiddelde lesing dieselfde as die skaal lees, is die meter akkuraat genoeg. Indien dit afwyk van die skaallesing kan wasters ingevoeg word op die gepaste plekke (volg die aanwysings wat saam met die instrument kom).



Oespraktyke Oespraktyke moet so min moontlik meganiese skade aan die produk aanrig. Versigtige pluk en hantering sal oesverliese minimeer.

Pluk versigtig om skade te voorkom.

Sommige gewasse, ontwikkel ‘n natuurlike swak punt by die aanhegting van die vrugsteel aan die tak of spoor wanneer die produk volwasse is. Plukkers moet die produk ferm, maar versigtig vashou en opwaarts trek soos in die skets aangedui. Meganiese skade kan verminder word deur die dra van katoenhandskoene, verwydering van juweliersware soos ringe, en deur te sorg dat vingernaels kort geknip is.

Bron: FAO. 1989. Prevention of Post-Harvest Food Losses: Fruits. Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 bladsye.



Indien ‘n klein hoeveelheid blaaragtige groente geoes word vir eie gebruik of vir verkoop in ‘n padstal, is ‘n bak koue water handig vir verkoeling van die produk. Die bak kan direk landery toe geneem word deur die plukker en as houer gebruik word. Skoon water moet vir elke aparte klomp produk gebruik word. Verkoeling van blaaragtige groente met behulp van koue water by oes sal help om gehalte te behou en verwelking te voorkom.

Bron: Minnich, J. 1983. Gardening for Maximum Nutrition. Emmaus, Pa: Rodale Press.



Plukhouers Plukmandjies, -sakke en -emmers kom in baie groottes en vorms. Emmers is beter as mandjies vir beskerming van die produk aangesien hulle nie inmekaarsak en die produk druk nie.

Hierdie plukhouers kan vervaardig word deur sakke met openinge aan beide kante te stik, lap oor die bodem van mandjies sonder bodems te heg, sakke met verstelbare bande te stik, of selfs bande aan klein mandjies vas te werk.

Bron: Friend Manufacturing Corporation, Prospect Street, P.O. Box 385, Gasport, New York 14067



Plastiese kratte is relatief duur maar hou lank, is herbruikbaar en maklik om skoon te maak. Wanneer leeg, kan hulle binne mekaar gepak word vir opberging of vervoer. Sodra hulle produkte bevat, word hulle bo-op mekaar gepak deur elke tweede krat in die teenoorgestelde rigting te stapel as die onderliggende een.

Bron: FAO. 1989. Prevention of Post-Harvest Food Losses: Fruits, Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 bladsye. Indien plastiese kratte goed geventileer is (kante en/of bodem) kan hulle ook vir die was en/of verkoeling van produkte benut word. Verwys na Hoofstukke 3 en 4 vir verdere besonderhede.



Oes hulpmiddels Sommige vrugte moet van die plant geknip of gesny word. Knippers of messe moet skerp gehou word. Vrugstele, stingels of spore moet kort teen die vrug afgeknip word om skade aan naasliggende vrugte te voorkom tydens vervoer.



Snoeiskêre word dikwels vir oes van sommige vrugte, groente en blomme gebruik. ‘n Verskeidenheid tipes is beskikbaar, soos handmodelle, skêre wat aan pale geheg is en ander wat die vrugsteel kan vasknyp en sny. Laasgenoemde laat plukkers toe om vrugte te oes sonder ‘n vangmandjie en sonder om vrugte te laat val.

Skêr met reguit lemme vir vrugte en blomme.

Dun, geboë lem vir druiwe en vrugte:



“Knip en hou” skêr (handig vir rose om dorings te vermy):

Knipper vir sitrusvrugte:



Paal-gemonteerde “knip en hou” skêr vir gebruik by hoë bome:

Wanneer vrugte in groot bome voorkom wat moeilik bereikbaar is (soos bv. mango’s en avokado’s), kan die oesproses vergemaklik word deur die gebruik van ‘n lang pluk-paal met ‘n aangehegte sny-apparaat. Snyvlakke moet skerp en die vang-sak relatief klein gehou word. Die hoek van die snyvlak en vorm van die vangsak kan die gehalte van die vrugte beinvloed. Dit is dus belangrik dat nuwe apparaat se werkverrigting deeglik getoets word voordat dit op grootskaal gebruik word.

Gebruik van ‘n pluk-paal:



Pluk-pale en vangsakke kan handgemaak wees of aangeskaf word van landbou implement verskaffers. Die vangsakke hieronder is van sterk seil of geweefde tou gemaak. Die hoepel wat dien as rand van die sak sowel as sny-vlak, kan van staalpyp, herwinde skrootmetaal of plaatmetaal vervaardig word.

Handgeweefde vangsak

snyvlak

Seil vangsak

snyvoeg



Vrugtebome is dikwels baie hoog en indien vrugte grond toe val tydens oes sal hulle ernstige kneusings opdoen. Indien twee plukkers saamwerk kan die een die vrugte van die boom sny en die ander ‘n sak of iets dergliks gebruik om die val te keer. Die vanger ondersteun die sak met twee hande en een voet, vang die vallende vrug en laat sak dan die sak met sy voet om die vrug veilig te laat afrol.

Bron: FAO. 1989. Prevention of Post-Harvest Food Losses: Fruits. Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 bladsye.



In teenstelling met ander boomneute, moet pistachios nie tydens oes grond toe gekap word van die bome nie weens hulle oop doppe en relatiewe hoë voginhoud. Onderstaande metode kan baie suksesvol by beide olywe en pistachios gebruik word. Plastiekvelle of lapseile word onder die bome neergelê wat geoes word, en die bome word meganies geskud of met die hand gestamp (deur bv. die takke met pale of rubberhamers te kap) totdat die neute of olywe val. In onderstaande skets is die werkers besig om ‘n seil met olywe bymekaar te maak.

Seil

Olywe Seil



Veldpak Wanneer produkte in die landery gepak word, pak die plukker dit onmiddelik nadat dit geoes is met minimale hantering. Aarbeie word dikwels so gepak aangesien selfs geringe hantering die delikate vrugte maklik beseer. Wanneer kropslaai so gepak word, word ‘n aantal addisionele blare aan die kop gelos om die produk te beskerm tydens verpakking en vervoer.

‘n Klein waentjie kan die hoeveelheid buk en lig verminder waardeur ‘n plukker tydens oes sou gaan. Onderstaande waentjies het ‘n enkele voorwiel en kan soos ‘n mini kruiwa in die ry afgestoot word voor die plukker.

Veldpak van aarbeie:

Veldpak van kropslaai:



‘n Eenvoudige hulpmiddel vir veldpakkers is ‘n mobiele wa waarop houers gepak kan word met ‘n wye dak wat skadu verskaf vir beide produk en werkers. Hierdie wa is ontwerp om per hand buite om die boord of landery gestoot te word waar oes plaasvind. Dit is al gebruik vir veldpak van tafeldruiwe, klein vrugte soos bessies en spesialisgroentes.



Hierdie groter wa vir veldpak is ontwerp om deur ‘n trekker gesleep te word in die landery of boord waar geoes word. Dit kan gebruik word vir veldpak van talle soorte produkte. Die dak vou af vir maklike vervoer, en kan oopgemaak word om ‘n wye skadu te gooi vir pakkers en die produk. Die ontwerp kan aangepas word soos benodig om verskeie produkte en verskillende behoeftes te dek.



‘n Self-aangedrewe veldpaksisteem laat werkers toe om produkte in die landery te sny, vas te maak/toe te draai en te verpak, wat derhalwe die kostes van ‘n pakstoor elimineer. In die onderstaande skets ry ‘n platbak trok langs die self-aangedrewe eenheid om die klaar-verpakte produkte op te laai en uit die landery te verwyder.

Opsies:

! Aantal werksposisies aan elke kant ! Ry-spasiëring ! Hoogte bo die grond ! Kan voor, agter of aan beide kante oes

Bron: Highlander Ramsay Welding Machine Promotional Brochure. 1993.



Vervoer na die pakhuis Wanneer gewasse ver van die pakhuis geoes word moet hulle vervoer word alvorens hulle gepak kan word. Die gravitasie-gedrewe sisteem vir piesangs wat hieronder geïllustreer word, gee ‘n voorbeeld van hoe hantering geminimeer kan word tydens voorbereiding vir die mark. Piesangs wat reeds geoes is word na die platforms gedra wat langs die sisteem se roete opgerig is en dan aan hakke opgehang wat aan die draad geheg is. Die spoed van beweging van die produk word deur die werkers beheer wat die trosse laat sak (van bo) of trek (onder) na die pakhuis aan die voet van de heuwel.

Bron: NIAE. 1977. Banana Conveyor. Tropical Agricultural Engineering Information O.D. Bulletin No. 7. National Institute of Agricultural Engineering, Silsoe, Bedfordshire, England. 15 bladsye.


AFHARDING VAN WORTEL-, KNOL- en BOLGEWASSE

Hoofstuk 2: Afharding van wortel-, knol- en bolgewasse

Die afharding van wortel- en knolgewasse soos aartappels, patat, kassawe en jam (broodwortel) is ‘n belangrike praktyk indien hulle vir opberging bestem is. Afharding word bewerkstellig deur die produk by ‘n hoë temperatuur en hoë humiditeit te hou vir ‘n aantal dae terwyl oeswonde genees en ‘n nuwe, beskermende laag selle vorm. Alhoewel afharding aanvanklik hoë kostes kan inhou, is die verlenging van daaropvolgende opbergingsleeftyd van groter ekonomiese waarde.

Die optimum toestande vir afharding varieer tussen gewasse, soos duidelik is in onderstaande tabel:

Temperatuur Relatiewe humiditeit

Gewas

°C °F (%)

Dae

Aartappel 15-20 59-68 90-95 5-10

Patat 30-32 86-90 85-90 4-7

Jam 32-40 90-104 90-100 1-4

Kassawe 30-40 86-104 90-95 2-5

In die geval van uie, knoffel en blombolle verwys afharding na die praktyk direk na oes waartydens die eksterne lae blare en nekweefsel toegelaat word om uit te droog voor verdere hantering en opberging. Indien weersomstandighede dit toelaat kan die gewasse in die landery in oesrye gestapel en gelos word vir vyf tot tien dae om te droog. Die bogrondse blaaragtige dele kan so gepak word dat die bolle bedek en oorskadu is en dus beskerm is teen sonbrand. Wanneer geforseerde, verhitte lugdroging van uie of ander bolle toegepas word, is een dag of selfs minder nodig teen 35 tot 45 °C en 60 tot 75% relatiewe humiditeit. Die droë lae ‘skille’ beskerm dan die produk teen verdere uitdroging tydens opberging.

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 29


Veld afharding Jamme en ander tropiese wortel- en knolgewasse kan buite afgehard word indien in ‘n gedeeltelik beskutte area gestapel word. Gesnyde gras of strooi kan gebruik word as isolasiemateriaal en die hoop moet met seil, sakke of geweefde matte bedek word. Afharding vereis hoë temperature en hoë relatiewe humiditeit, en die bedekking veroorsaak die opbou van beide hitte en vog wat deur die produk vrygestel word. Die stapel moet vir ongeveer vier dae gelos word.

Deursnit van ‘n stapel jamme wat afhard

Seil of goiing sakke (NIE plastiek)

Minstens 15 cm diep laag gesnyde gras wat bo-op die produk gepak word

Bron: Wilson, J. Ongedateer. Careful Storage of Yams: Some Basic Principles to Reduce Losses. London: Commonwealth Secretariat/International Institute of Tropical Agriculture. (IITA, Ibadan, Nigeria.)



Uie en knoffel kan in die landery afgehard word in areas waar die oestyd met die droë seisoen ooreenstem. Die produk kan in oesrye of in stapels in groot geweefde sakke afgehard word. Die produk word vir vyf dae in die landery gelos, en daarna daagliks geinspekteer om te sien wanneer die nekke en buitenste skille ordentlik droog is. Afharding mag tot tien dae duur afhangend van die weersomstandighede.

Afharding kan aangehelp word deur geventileerde skure in gebiede waar sonstraling en/of relatiewe humiditeit hoog is of natuurlike lugbeweging laag is. Produkte in sakke kan in die skadu gestapel word op seile of in ‘n oop skuur onder ‘n plafonwaaier geplaas word. ‘n Ekstraksiewaaier in die dak kan help met lugsirkulasie.

Afharding aangehelp met oorskaduing en ventilering:

Ventilasie opening met ekstraksiewaaier



Afharding met verhitte lug Die mees eenvormige verspreiding van hitte word verkry wanneer hitte naby die vloer van ‘n afhardingskuur ingeblaas word. Verwarmers kan op die vloer naby die produk geplaas word of dit kan van buite die afhardingskuur ingeblaas word. ‘n Hoë relatiewe humiditeit kan verkry word deur die vloer te benat of deur gebruik te maak van ‘n verdampingsverkoeler in die skuur sonder om buitelug in te bring.

Indien die verwarmers naby die plafon is kan plafonwaaiers gebruik word om te help met verspreiding van die verhitte lug. Grootmaatkratte moet gestapel word om ‘n gaping van 10 tot 15 cm tussen rye te laat vir genoegsame lugverspreiding.

Bron: Thompson, J. & Scheuerman, R.W. 1993. Curing and Storing California Sweetpotatoes. Merced County Cooperative Extension, Merced, California



Grootmaatstelsels vir afharding van uie Grootmaat afharding vereis ‘n waaier, ‘n verhittingsisteem en ‘n latvloer. Die onderstaande sketse wys hoe lug ingebring, verhit en versprei kan word deur ‘n vrag uie in ‘n afhardingskuur. ‘n Uitlaatopening naby die plafon hersirkuleer die verhitte lug. Wanneer verhitte lug gebruik word is dit maklik om die bolle té droog te maak, wat aanleiding sal gee tot verlies van eksterne skille met gepaardgaande bloostelling van die vlesige bol self. Uie wat afhard moet dus gereeld nagegaan word om oormatige uitdroging te verhoed.

Bron: Davis, H.R et al. Ongedateer. Storage Recommendations for Northern Grown Onions. Information Bulletin 148. Ithaca, NY: Cornell University Extension.



Noodgeval afharding Indien toestande soos reën of oorstroomde landerye nie veldafharding toelaat nie, en afhardingsfasiliteite is nie beskikbaar nie, kan ‘n tydelike tent gebruik word vir afharding van uie. In die onderstaande voorbeeld is die tent saamgestel uit groot seile. Verhitte lug word in ‘n holte in die kern van die kratstapel ingeblaas (die plenum). ‘n Aantal waaiers word gebruik om die warm lug deur die uie te sirkuleer tydens die afhardingsproses.

Bron: Davis, H.R. et al. (Ongedateer). Storage Recommendations for Northern Grown Onions. Information Bulletin 148, Ithaca, New York Cornell University Extension.


PAKHUIS WERKSAAMHEDE

Hoofstuk 3: Pakhuiswerksaamhede

Pakhuiswerksaamhede kan so eenvoudig wees as om produkte van ‘n plukkis te laai in ‘n verskepingshouer, of kan ‘n reeks ander aksies behels soos skoonmaak, waks, sortering, groottegradering, gehalte gradering en kleursortering. Die verskaffing van skadu tydens die pakproses is uiters belangrik. Skadu kan geskep word met palmtakke, skadunet of ‘n seil wat aan tydelike pale gehang word, of deur ‘n permanente dak. Faktore wat in ag geneem word tydens beplanning vir die ligging van ‘n pakstoor is onder andere nabyheid aan landerye en die mark, genoegsame spasie vir voertuie om in en uit te kan beweeg, en toeganklikheid vir arbeiders wat in die pakhuis moet werk (Proctor, 1985).

In die eenvoudigste pakhuise word produkte in plukkiste onmiddelik na oes direk aan die pakkers gelewer. Die pakkers sorteer, gradeer en pak dan die produk direk in geskikte houers vir vervoer. In so ‘n situasie moet elke arbeider kennis besit van produkdefekte, graderingstandaarde, groottevereistes en pakmetodes. Soos die grootte en kompleksiteit van die pakhuis toeneem mag meer werksaamhede en werkers wat in spesifieke aspekte opgelei is, bygevoeg word.

Kratstorting

Produkte moet op een of ander manier uit die plukkis of grootmaatkrat verwyder word om verder deur die pakhuis te beweeg. Hierdie eerste stap staan bekend as ‘kratstorting’. Dit moet baie sagkuns geskied, hetsy deur van water of droë metodes gebruik te maak. Gebruik van bewegende, geklorineerde (100-150 dpm) water om die produkte te vervoer kan kneusings en skaafmerke verminder. Wanneer droë metodes gebruik word kan gekussingde, skuins blaaie of bewegende vervoerbande gebruik word om beserings te minimeer.

Sortering

Sortering word gewoonlik gedoen om beseerde, bederfde of andersins defektiewe produkte (uitskotprodukte) te verwyder voor verkoeling of ander hantering. Hierdie stap bespaar energie in die sin dat uitskotprodukte nie verder hanteer hoef te word nie. Verwydering van bederfde produkte sal ook verspreiding van infeksie na ander, gesonde produkte voorkom, veral indien na-oes swamdoders nie gebruik word nie.

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese produkte (4e uitgawe). Julie 2002

35


Skoonmaak

Vir sommige produkte soos kiwivrugte en avokado’s mag droë borsels genoegsaam wees vir skoonmaak. Ander produkte soos peisangs en wortels verg egter ‘n wasproses. Die keuse van borsel en/of was sal afhang van die tipe produk sowel as die tipe kontaminasie wat verwyder moet word. Was voor verkoeling en verpakking: tamaties, komkommers en blaaragtige gewasse Was om lateks te verwyder en skilvlekke te voorkom: mango’s en piesangs Was na opberging: patat, aartappels en wortels Droë borsel na afharding en opberging: uie, knoffel en kiwivrugte Moenie was nie: groenbone, spanspekke, kool, okra, ertjies, rissies, skorsies Sanitasie is krities, beide vir voorkoming van verspreiding van bederf van een produk na ‘n ander, maar ook om aansameling van swamspore in die waswater of in die pakstoor se lug te voorkom. Kloor behandelings (100 tot 150 dpm Cl) kan in waswater gebruik word om opbou van patogene te voorkom tydens die pakhuiswerksaamhede (Moline, 1984). Die sterkte bleikmiddel wat kommersieël beskikbaar is in verskillende lande varieer heelwat, maar as riglyn word 1 tot 2 ml bleikmiddel per liter skoon water aanbeveel. Mure, vloere en paktoerusting kan ook skoongemaak word met kwaternêre ammoniumprodukte wat duidelik gemerk is as ‘veilig vir gebruik op voedsel prosesseringstoerusting’ (Kupferman, 1990).

Waks

Waks word algemeen gebruik by onvolwasse vruggroentes soos komkommers en skorsies; volwasse vruggroentes soos eiervrugte, rissies en tamaties; en vrugte soos appels en perskes. Voedselgraadwakse word gebruik om die natuurlike wakse te vervang wat tydens die was en skoonmaak verwyder is, en kan help om vogverlies te bekamp tydens verdere hantering en bemarking van die produkte. Indien produkte gewaks word, moet die waks deeglik droog word voor verdere hantering.

Groottegradering

Gradering volgens grootte is opsioneel, maar mag die moeite werd wees as sommige grootteklasse meer lonend is as ander. In die meerderheid lae-inset pakhuise, is sortering per hand steeds algemeen. Werkers moet deeglik opgelei word om die gewenste grootte te kan selekteer en direk te verpak of sagkuns in ‘n kis te plaas vir verpakking verder af in die paklyn. Groottesortering kan subjektief geskied (visueel) met die gebruik van standaard grootteringe. Voorbeelde van die grootste en kleinste aanvaarbare groottes kan binne sig van die sorteerder geplaas word vir maklike verwysing. Hand-gedraagde grootteringe word algemeen gebruik vir ‘n verskeidenheid van produkte.


36


Talle produkte het gevestigde standaarde wat sorteerders kan help om produkte te sorteer en verpak. Die volgende is voorbeelde van standaarde gebaseer op lengte en/of deursnit. Voorbeelde van USDA graderingstandaarde: Graderings vir Rabarber Deursnit Lengte U.S. Fancy > 25 mm > 25 cm U.S. No.1 > 18 mm > 25 cm U.S. No.2 > 12 mm > 25 cm Knoffel groottes Deursnit in cm

#11 Super-Colossal 7.4 en groter #10 Colossal 6.8 – 7.4 #9 Super-Jumbo 6.2 – 6.8 #8 Extra-Jumbo 5.5 – 6.2 #7 Jumbo 5.0 – 5.5 #6 Giant 4.6 – 5.0 #5 Tube 4.2 – 4.4 #4 Medium Tube 4.0 – 4.2

Verskeie tipes meganiese sorteerders is beskikbaar vir klein-skaal pakhuise. Een tipe bestaan uit ‘n lang, skuins pan met ‘n reeks openinge wat ineenloop (grootste bo, kleinste onder). Hierdie tipe sorteerder werk die beste vir ronde produkte. Ander sorteerders is ontwerp as vervoerbande met ketting- of plastiekbande met variërende grootte-openinge wat handig is vir sortering van verskeie produkte. Nog ‘n eenvoudige metode van meganiese sortering behels gebruik van ‘n stel uiteenlopende rollers (sien skets hieronder), waar die kleinste produk eerste deurval op ‘n sorteerband of krat, en die groter produkte later soos die rollers al verder uitmekaar loop.

Uiteenlopende rollers:


37


Klein paletsisteem Die Universiteit van Wisconsin (VSA) promoveer hierdie hanteringsisteem vir produkte omrede dit tyd en geld spaar, en veel veiliger is vir werkers. Met die eenvoudige hand paletwaentjie kan 16 kartonne per slag geskuif word. Die sisteem sny dus tyd gespandeer aan skuif van kartonne en verminder die stres op die werker se lyf (veral rug) dramaties.

Die hand paletwaentjie is soortgelyk aan ‘n normale handwaentjie buiten dat die basis gebruik maak van twee vurke wat om ‘n spilpen draai eerder as ‘n vaste metaalplaat as basis. Indien die vrag dus op ‘n klein plastiese palet gestapel word (35 x 60 cm) kan die vurke onderin gesteek word en die hele stapel op een slag beweeg word. Die waentjie kan agteroor getrek word (deur terselfdertyd die vurke te los) vir laai en aflaai, en in ‘n vertikale posisie gesluit word om die palet op te tel en die vrag te beweeg. Volgens die universiteit kos die sisteem ongeveer $750. Teen hulle heersende arbeidskoste van $7.00 per uur word 107 ure dus benodig om die sisteem lonend te maak. Indien 30 minute se werk per werksdag gespaar kan word (10 ure per maand), sal die sisteem vir homself binne 11 maande betaal. Die waentjie spaar ook geld in verminderde rugpyn en derhalwe minder besoeke aan dokters, chiropraktisyns ens.

Bron: University of Wisconsin Healthy Farmers, Healthy Profits Project, Desember, 2000; Work Efficiency Tip Sheet: Narrow Pallet System Second Edition.

Waentjies beskikbaar van: Valley Craft, 2001 South Highway 61, Lake City, MN 55041. (800) 328-1480. [email protected]


38


Algemene werksaamhede Die tipiese reeks werksaamhede in ‘n pakhuis word hieronder geïllustreer. Kratstorting kan of water of droë metodes behels, afhangend van die tipe produk ter sprake. Skoonmaak kan ook geskied deur middel van was met water of deur droë borsels alleen. Indien gewaks word, geskied dit na die wasproses en verwydering van oortollige water. Sortering, soos geïllustreer, skei die produkte in vars- en prosesseringskategorieë. Gradering skei die produkte verder, met die kleinstes wat na die plaaslike mark of vir verwerking gaan. Tipies word die beste gehalte produkte verpak en bemark op ‘n streeks- of nasionale vlak.

FAO. 1986. Improvement of Post-Harvest Fresh Fruits and Vegetables Handling - A Manual. Bangkok: UNFAO Regional Office for Asia and the Pacific.


39


Pakhuis uitleg Pakhuiswerksaamhede wat op ‘n onsistematiese manier geskied veroorsaak vertragings of beïnvloed produkgehalte op ‘n negatiewe manier. Tyd en geld kan gespaar word deur die pakhuis uit te lê op ‘n georganiseerde, stap-vir-stap sisteem.

Bron: Meyer et al. 1999. Work Efficiency Tip Sheet: Packing shed layout. Healthy Farmers, Healthy Profits Project, Department of Biological Systems Engineering, College of Agricultural and Life Sciences, University of Wisconsin, 460 Henry Mall, Madison, WI 53706.


40


Storting Waar produkte van een houer na ‘n ander oorgeplaas word moet ter eniger tyd groot sorg toegepas word om meganiese skade te voorkom. Wanneer produkte van ‘n grootmaatkrat of plukkis gestort word in ‘n pakhuis, kan droë of natstorting toegepas word. In die geval van droë hantering, moet die plukkis stadig en sagkuns leegemaak word op ‘n skuins blad met gekussingde kante. In onderstaande illustrasie neem ‘n vervoerband die produkte dan verder in die paklyn af.

Droë kratstorting

Nat- of waterstorting word soms gebruik om meganiese skade te verminder deur produkte in water eerder as op ‘n skuins blad te stort – dit kan plaasvind deur kratte onder water te druk en produkte deur flotasie uit te laat dryf. Indien die spesifieke digtheid van die produkte, soos bv. appels, laer is as die water s’n, sal die produk dryf. Vir sommige produkte, soos bv. pere, moet soute (soos natrium-lignien-sulfonaat, natriumsilikaat of natriumsulfaat) bygevoeg word om die water se spesifieke digtheid te verhoog tot bokant dié van die produkte om hulle te kry om te dryf. Alternatiewelik kan sulke produkte bloot droog hanteer word.


41


Die seilgordyn hieronder word gebruik om die vrugte se val te breek soos dit van ‘n vervoerband beweeg na ‘n grootmaatkrat.

Bron: USDA. Ongedateer. Modernising Handling Systems for Florida Citrus from Picking to Packing Line Agricultural Research Service, USDA Marketing Report No. 914.


42


Vervoerbandtoerusting Om kneusings te verminder:

! Gebruik spons-gekussingde blaaie ! Verlaag produkspoed op skuinstes deur gordyne, komberse of flappe te

installeer ! Gebruik ‘n buigbare gordyn om vrugte se spoed te breek waar dit van ‘n hoër

band na ‘n laer val (gebruik liggewig materiaal vir kort valle, en swaargewig vir lang valle)

! Gebruik strookbande om produkte te keer dat hulle direk op rollerbande val ! Verwyder die paklyn se pan onder ‘n band in areas waar vrugte van een area

op ‘n ander val

Buigbare band

Swaar materiaal om vrugte se spoed te breek

Peer krat

Gekussingde band Klein val

Swaar materiaal om vrugte se spoed te breek

Verwyder ondersteuningspan waar vrugte van een band op ‘n ander val. Val direk op vervoerband Spons op

skuinste Belt verhoed vrugval direk op rollers

Roller gradeerder Gekussingde

blad Oorgang van krat leegmaak na roller gradeerder

Lang, steil val

Bron: Thompson et al. 2002. Preparation for fresh market. pp.67-79. In: Kader, A.A. (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311.


43


Was Staaldromme kan gebruik word om eenvoudige wasbakke te maak. Die dromme word in die helfte deurgesny, met dreineringsgate voorsien, en al die metaalente word met gesplete rubberpyp of plastiese tuinslang bedek. Die dromme word dan aan ‘n skuins houttafel vasgemaak. Die tafelblad is van houtlatte en word as droograk gebruik voor pak.

Aangesien staaldromme dikwels vir opberging van petrol en chemiese stowwe gebruik word moet hulle baie deeglik gewas word alvorens hulle as wasbakke benut word.

Bron: Grierson, W. 1987. Postharvest Handling Manual. Commercialization of Alternative Crops Project. Belize Agribusiness Company/USAID/Chemonics International Consulting Division.


44


Hierdie tenk vir was van produkte is vervaardig van gegalvaniseerde plaatmetaal. ‘n Keerplaat van geperforeerde plaatmetaal is naby die dreinpype geposisioneer en help om water deur die produkte te sirkuleer. Varswater word onder druk bygevoeg deur ‘n geperforeerde pyp en help om drywende produk na die dreineringsend van die tenk te beweeg vir verwydering na skoonmaak.

Verbeterings aan hierdie ontwerp kan insluit ‘n verwyderbare skerm om vullis te vang voor die keerplaat, en/of ‘n hersirkuleringsisteem vir die waswater (met byvoeging van kloor vir sanitasie).

Bron: FAO. 1989. Prevention of Postharvest Food Losses: Fruits Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 bladsye.


45


Klorinering van waswater is baie belangrik. Kloor kan die verspreiding van kontaminasie van een produk na ‘n ander voorkom tydens die wasproses. Die pH van die water moet tussen 6.5 en 7.5 gehou word vir die beste resultate.

Tipies word 1 – 2 ml kloorbleikmiddel per liter skoon water gebruik om 100 tot 150 dpm totale kloor te verskaf. Meer kloor sal onder warm toestande benodig word of as daar baie organiese materiaal in die water is.


46


Waks Die wakstoediener wat hier geïllustreer word is ontwerp om gebruik te word na ‘n reeks droë borsels op ‘n vervoerband. Industriële wolvilt word gebruik om die vloeibare waks te versprei na die vrugte of groente vanaf ‘n trog wat dieselfde wydte is as die vervoerband. Verdamping van waks van die vilt word verminder deur dit te bedek met ‘n laag swaardiens polietileenmateriaal.

Bron: Martin, D en Miezitis, E.O. 1964. A wipe-on device for the application of materials to butts. Field Station Record Volume 3 No. 1 CSIRO Tasmanian Regional Laboratory, Hobart, Tasmania.


47


Sortering Onderstaande tafel is ‘n gekombineerde sorterings- en verpakkingstafel. Inkomende produkte word in die sorteerkis geplaas, dan deur een werker in die verpakkingskis verplaas en deur ‘n tweede werker gepak. Indien werkers moet staan en werk sal ‘n ferm rubbermat op die vloer help om tamheid teë te werk.

Bron: FAO. 1986. Improvement of Post-Harvest Fresh Fruits and Vegetables Handling- A Manual. Bangkok: UNFAO Regional Office for Asia and the Pacific.


48


Die oppervlakte van onderstaande, draagbare sorteertafel is gemaak van seil en het ‘n radius van ongeveer 1 m. Die rante is bedek met ‘n dun laag sponsrubber om die produkte te beskerm teen kneusings tydens sortering en die helling van die middel na die sorteerder is 10 grade. Produkte kan op die tafel gestort word van ‘n plukkis, dan gesorteer word volgens grootte, kleur en/of klas, en gepak word in die houers. Tot 4 sorteerders/pakkers kan gemaklik sy-aan-sy werk by hierdie tafel.

Bron: PHTRC. 1984. A portable sorting table. Appropriate Postharvest Technology 1(1):1-3. (Post-Harvest Training and Research Center, Department of Horticulture, University of the Philippines at Los Banos.)


49


Wanneer gesorteer word vir defekte en klein, bederfde of beskadigde produkte verwyder word moet die die sorteertafel op ‘n gemaklike hoogte gestel wees vir die sorteerders. Bankies of ‘n ferm rubbermat om op te staan behoort verskaf te word om tamheid teë te werk. Die tafel en sorteerkratte moet so geposisioneer wees dat handbewegings geminimeer word.

Dit word aanbeveel dat die werker se arm teen 45° moet wees wanneer hy/sy na die tafel uitreik en dat die tafelwydte minder as 0.5 m moet wees om onnodige rek uit te skakel. Goeie beligting (500 tot 1000 lux by die werksoppervlakte) sal die werkers se vermoë vergroot om defekte te sien en donker, dowwe vervoerbande of tafeloppervlaktes sal spanning op die oë minimeer. Indien ‘n vervoerband gebruik word moet die vloei nie te vinnig wees vir sorteerders om hul taak te verrig nie. Die draaispoed van roller vervoerbande moet aangepas word om elke vrug minstens twee keer binne die gesigsveld van die sorteerder te draai. Periodiese rotasie van die werkers op die lyn sal help om eentonigheid en moegheid te bekamp. Toesighouers behoort vinnig onder- en oor-sortering uit te ken en regstellings te maak.

Bron: Shewfelt, R.L. en Prussia, S.E. 1993. Postharvest Handling: A Systems Approach. San Diego: Academic Press Inc. 356 bladsye.


50


Die volgende illustrasie toon die sleuteleienskappe van ‘n goed-ontwerpte sorterings-/graderingsstasie.

Bron: Thompson, J,F. et al. 2002. Preparation for Fresh Market. pp. 67-79 IN: Kader, A.A. Postharvest Technology of Horticultural Crops (3rd Edition). UC Publication 3311. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources


51


Die volgende illustrasies verteenwoordig drie tipes vervoerbande wat gebruik word tydens sortering van produkte. Die eenvoudigste is ‘n bandvervoerband waar die sorteerder die produkte per hand moet hanteer om alle kante te inspekteer vir skade. ‘n Stoot-staaf-vervoerband roteer die produkte vorentoe terwyl dit verby die sorteerders gestoot word. ‘n Rollervervoerband roteer die produk agteruit soos dit verby die sorteerder beweeg.

Band vervoerband:

Bron: Shewfelt, R.L. en Prussia, S.E. 1993. Postharvest Handling: A Systems Approach. San Diego: Academic Press Inc. 356 bladsye.

Stoot-staaf vervoerband:

Roller vervoerband:


52


Groottegradering Ronde produkte kan gegradeer word volgens grootte met behulp van graderingsringe. Ringe kan van hout vervaardig word, of in ‘n verskeidenheid van groottes gekoop word.

Enkel grootte graderingsring:

Meervoudige grootte graderingsring:

Bron: FAO. 1989. Prevention of Postharvest Food Losses: Fruits, Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 bladsye.

Gehalte en grootte klasse vir baie hortologiese gewasse vir die VSA kan op die webblad van die USDA gekry word: http://www.ams.usda.gov/standards/stanfrfv.htm


53


Die graderingstafel vir uie hieronder is een van drie (of meer) tafels wat opeenvolgens gebruik word. Elke tafel is van hout vervaardig en is geperforeer met gate van spesifieke groottes. Die boonste (of eerste) tafel het die grootste gate en die onderste (of laaste) die kleinste. ‘n Laag uie word op die eerste tafel gestort. Die uie wat nie deur die gate val nie is ‘ekstra groot’. Die uie wat deurval beland in ‘n maasstof sak en rol af in ‘n houer. Hierdie uie word dan op die volgende tafel gestort en die uie wat nie deur die perforasies val nie is ‘groot’. So gaan dit aan totdat all die uie geklas is – die heel kleinstes word normaalweg verwys na verwerking.

Bron: Reyes, M. U. (Ed.) 1988. Design Concept and Operation of ASEAN Packinghouse Equipment for Fruits and Vegetables. Postharvest Horticulture Training and Research Center, University of Los Baños, College of Agriculture, Laguna, Philippines.


54


Onderstaande sitrusgroottegradeerder bestaan uit ‘n langwerpige, reghoekige laaghoutgeut wat met sponsrubber bedek is om kneusings te voorkom. Die vrugte word op die agthoekige platform aan die bokant gestort en rol een vir een teen die geut af na die reeks vernouings. Groot vrugte word in die eerste vernouing vasgevang, medium in die tweede en klein in die laaste. Ondergrootte vrugte loop dwarsdeur en direk in ‘n houer aan die onderkant van die geut. Werkers moet fisies elke vrug wat vassteek met die hand verwyder en in die korrekte houer pak alvorens die volgende vrug kan deurbeweeg. Gradering is die vinnigste wanneer vyf werkers by die gradeerder staan.

Bron: Reyes, M. U. (Ed.) 1988. Design Concept and Operation of ASEAN Packinghouse Equipment for Fruits and Vegetables. Postharvest Horticulture Training and Research Center, University of Los Baños, College of Agriculture, Laguna, Philippines.


55


Indien ‘n vervoerbandsisteem in die pakhuis gebruik word is daar ‘n wye verskeidenheid bande en grootte-kettings beskikbaar vir graderingsdoeleindes. Graderingskettings kan in verskeie wydtes en in enige grootte gekoop word.

Vierkantige openinge word normaalweg gebruik vir appels, tamaties en uie terwyl langwerpige openinge geskik is vir perskes en rissies. Seshoekige openinge word dikwels gebruik vir aartappels en uie.

Vierkantig:

Reghoekig:

Seshoekig:

Bron: 2001 Catalog of TEW Manufacturing Corporation, P.O. Box 87, Penfield, New York 14526 USA


56


Eenvoudige paklyn Kleinskaaltoerusting vir pakhuise is beskikbaar vanaf verskeie verskaffers en vervaardigers. Onderstaande is ‘n vrugtelyn, beskikbaar van TEW Manufacturing Corporation (VSA) teen ongeveer US$ 5000 tot $6000, afhangend die grootte. Hierdie betrokke model sluit ‘n ontvangband, wasser, waterabsorbeerder en sorteertafel in. Opsionele toerusting sluit ‘n elimineerder, droë borsels, wakseenheid, en ‘n verskeidenheid rollerbande, vervoerbande en paktafels in.

Bron: 2001 Catalog of TEW Manufacturing Corporation, P.O. Box 87, Penfield, NY 14526 USA


57



58

VERPAKKING EN PAKMATERIAAL

Hoofstuk 4: Verpakking en pakmateriaal

Deur die hele hanterinsgsisteem kan verpakking beide ‘n hulpmiddel of ‘n hindernis wees in verkryging van maksimum opberglewe en gehalte. Houers moet geventileer wees, tog sterk genoeg om inmekaarsak te weerstaan. Indien produkte gepak word vir gemak van hantering sal kartonne, houtkissies of stewige plastiekkratte verkieslik wees bo sakke of oop mandjies, aangesien laasgenoemde geen beskerming bied aan die produk tydens stapeling nie. Soms kan tuisgemaakte houers versterk word of gevoer word om addisionele beskerming te bied aan die produkte. Gewakste kartonne, houtkratte en plastiek houers, hoewel duurder, is gewoonlik koste-effektief vir gebruik op die plaaslike mark. Die houers is herbruikbaar en kan die hoë relatiewe humiditeite in die koelopbergingsomgewing hanteer. Die byvoeging van ‘n eenvoudige kartonvoering in die krat verminder die kanse vir skaafbeserings.

Vir beste resultate behoort houers nie te styf of te los gevul te word nie. Los produkte vibreer teen mekaar en veroorsaak vibrasiekneusings terwyl produkte wat te styf gepak is skade opdoen weens drukkneusings. Gesnipperde koerantpapier is goedkoop en ‘n liggewig vulmateriaal vir houers (Harvey et al, 1990).

Vir klein-skaal verpakkers wat dalk hul eie kartonne van riffelkarton wil maak, verskaf Broustead en New (1986) besonderhede. Baie tipes landbouvesel is geskik vir die maak van papier (Hunsigi, 1989) en dit mag vir kleinskaal verpakkers lonend wees om hierdie oorweging in hul sisteme te akkommodeer. Riffelkarton word in vier tipes groewe vervaardig – tipe B (3 mm hoogte, 47 tot 53 groewe per 25 mm, met ‘n basis massa van ongeveer 11.8 kg per 100 m2) word die mees algemeen gebruik vir varsprodukte (Thompson in Kader, 2002).

Sodra verpakking in ‘n hoë humiditeitsomgewing hanteer word gaan baie van die sterkte daarvan verlore. Inmekaargesakte verpakking verskaf geen beskerming nie en die produkte daarbinne moet al die gewig dra van die produkte bo hulle. Verpakking is bedoel om die produk te beskerm deur dit te immobiliseer en te kussing, maar temperatuurbestuur word bemoeilik indien pakmateriaal die ventilasie openinge blokkeer. Pakmateriaal kan dien as vogwerende lae en kan help om ‘n hoër relatiewe humiditeit binne die verpakking te handhaaf. Buiten die beskermingsfunksie laat verpakking vinnige hantering dwarsdeur die ketting toe en kan dit die impak van rowwe hantering minimeer.

Produkte kan hand-gepak word vir ‘n aantreklike vertoning, dikwels met ‘n vaste telling van eenvormige grootte vrugte. Pakmateriaal soos rakkies, koppies, pakpapier/-plasties en opgestopte verpakking mag gebruik word om die produk te beskerm. Eenvoudiger meganiese paksisteme gebruik dikwels eerder ‘n volume-vul metode waartydens gesorteerde produkte in kartonne of ander houers loop (dikwels deur middel van ‘n vervoerband) tot by die gewenste massa en dan deur middel van vibrasie vassak. Die meerderheid volume-vullers is ontwerp om op massabasis die

Kleinskaalse Na-oes hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese produkte (4e uitgawe). Julie 2002 59


volume te skat en die finale aanpassings word per hand gedoen (Mitchell in Kader, 2002).

Etileen-absorberende pakkies kan in houers met etileen sensitiewe produkte geplaas word om die tempo van rypwording van vrugte te vertraag, verlies van groen kleur by groente teë te werk en verleptheid by snyblomme te keer.

Verpakking in plastiekfilms kan die atmosfeer rondom die produk modifiseer (gemodifiseerde atmosfeer verpakking of MAP). MAP belemmer lugbeweging wat dus toelaat dat produkrespirasie die suurstofinhoud verlaag en koolstofdioksiedkonsentrasies verhoog binne die verpakking. ‘n Bykomstige voordeel met die gebruik van plastiekfilms is die verlaging van vogverlies uit die produk.

MAP kan binne ‘n verskepingshouer gebruik word sowel as vir verbruikers-grootte eenhede soos individuele pakkies met produk. Atmosfeermodifikasie kan aktief verkry word deur ‘n effense vakuum te trek in ‘n geseëlde verpakking (soos ‘n nie-geventileerde plastieksak) en dan die atmosfeer te vervang met die verlangde gasmengsel. Oor die algemeen sal ‘n verlaging in suurstof en verhoging in koolstofdioksied voordelig wees vir die meeste produkte (verwys na Hoofstuk 7 waar tabelle van aanbevole gasmengsels vir opberging en vervoer van verskeie produkte gegee word). Die keuse van die beste polimeriese film vir elke produk/verpakkingsgrootte kombinasie is ‘n funksie van filmdeurlaatbaarheid en die respirasietempo van die produk onder die verwagte tyd/temperatuur toestande tydens hantering. Absorbeerders van suurstof, etileen en/of koolstofdioksied kan binne verpakkings gebruik word om die gewenste atmosfeer te handhaaf.

MAP moet altyd as ‘n bykomstige hulpmiddel beskou word en nie ‘n plaasvervanger vir goeie temperatuur- en relatiewe humiditeitsbestuur nie. Die verskil tussen voordelige en nadelige suurstof- en koolstofdioksiedkonsentrasies vir elke tipe produk is relatief klein, so daar moet met groot omsigtigheid met hierdie tegnologie gewerk word.



Verpakkingspraktyke Die paktafel in onderstaande illustrasie kan aan ‘n soortgelyke tafel vasgebout word indien meer ruimte vir pak benodig word. Indien die produk gesny moet word, kan ‘n los bord bygevoeg word. Laasgenoemde moet net dik genoeg wees om bokant die voorste reëling uit te steek. Alle reëlings moet glad en gerond wees.

Bron: Grierson, W. 1987. Postharvest Handling Manual: Commercialization of Alternative Crops Project Belize Agribusiness Co./Chemonics International Consulting Division/USAID.



‘n Eenvoudige veldpakstasie kan van houtpale en ‘n vel plastiek gemaak word. Riete oor die dak kan skadu verskaf en die pakstasie koeler hou. Die struktuur moet so georiënteer word dat die dak se oorhang die meerderheid sonstrale uithou.

Bron: Grierson, W. 1987 Postharvest Handling Manual: Commercialization of Alternative Crops Project. Belize Agribusiness Co./ Chemonics International Consulting Division/USAID.



Nadat piesangtrosse gewas is om lateks te verwyder en swamdoders toegedien is word dit tipies in riffelkartonhouers gepak wat met polietileen gevoer is. Die volgende illustreer een metode om hulle te pak om minder vrugskade te kry tydens vervoer. Let op dat die polietileenvoering oor die piesangs gevou word voordat die karton toegemaak word. (a) Wye, plat, medium-tot-klein tros in die middel van die karton

(b) Medium-lengte, wye tros bo-op, kroon raak nie onderliggende vrugte nie

(c) Medium-tot-kort lengte, wye tros, kroon raak nie onderliggende vrugte nie

(d) Een groot tros, of twee trosse met lang vingers

Bron: FAO. 1989. Prevention of Postharvest Food Losses: Fruits. Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 bladsye.



‘n Ronde, roterende tafel kan gebruik word om ‘n verskeidenheid produkte te pak. Die produk word ingevoer op ‘n lang vervoerband, of kan selfs direk op die tafel gestort word. Pakkers selekteer die produk en vul hul houers by die individuele pakstasies. In onderstaande skets is ‘n wegvoerband aangebring onder die toevoerband vir maklike en vinnige verwydering van uitskotproduk.

Elke pakker kan onafhanklik werk met sny van produk en weeg van kartonne soos dit nodig word.

Bron: National Institute of Agricultural Engineering. 1979. Preparing vegetables for supermarkets. Field Vegetable Department, Silsoe, Bedford: NIAE



Pak van houers Sakke word dikwels gebruik vir verpakking van produkte aangesien dit maklik beskikbaar en betreklik goedkoop is. Die volgende tabel verskaf inligting met betrekking tot die eienskappe van verskillende materiale wat gebruik kan word vir sakkonstruksie. Geen sak is goed vir beskerming van vars produkte nie en hul gebruik behoort so ver moontlik vermy te word.

Eeienskappe van sakke as verpakkingsmiddels

Beskerming teen Sak tipe Skeur en haak

Impak

Vog absorpsie

Insek indringing

Kontaminasie Notas

Goiing Goed Goed Geen Geen Swak, veroorsaak ook kontaminasie deur goiing vesels

Bio-afbreekbaar.

Huisves insekte.

Behou reuke.

Katoen Middelmatig Middelmatig Geen Geen

Middelmatig Hoë herverbruik

waarde.

Geweefde plastiek

Goed tot middelmatig

Goed Geen Effe beskermend (indien styf

geweef)

Middelmatig Sterk aangetas

deur UV lig. Moeilik om te

stik.

Papier Swak Middelmatig tot swak

Goed, indien meer-lae sakke ‘n

plastieklaag bevat

Effe beskermend, beter indien

behandel

Goed Konsekwente gehalte. Goeie

drukwerk moontlik.

Bron: Walker, D.J. (Ed) 1992. World Food Programme Food Storage Manual. Chatham, UK: Natural Resources Institute



Onderstaande tabel verskaf voorbeelde van tipes meganiese skade en hul effek op verpakkingshouers.

Tipe skade Houer Resultaat Belangrike faktore

Sakke – geweef en papier

Bars van nate en materiaal, met gepaardgaande storting en lekkasie verliese

Naatsterkte

Riffelbord kartonne

Bars van nate, oopmaak van flappe met verlies van insluitingsfunksie. Kromtrekking van vorm, wat stapelbaarheid verlaag.

Bars sterkte. Toemaak metode.

Hout kissies. Breek van laste, verlies van insluitingsfunksie.

Gespes. Hout sterkte.

Blikke en dromme

Duike, randskade. Bars van nate en deksels, verlies van insluitingsfunksie en bederf van inhoud.

Impakskade deur te laat val

Plastiek bottels. Bars of breek veroorsaak verlies van inhoud.

Materiaal graad, dikte

Riffelbord kartonne

Kromtrekking van vorm, nate bars, verlies van insluitingsfunksie en bars van binnesakke/kartonne/foelie verpakkings.

Karton druksterkte Drukskade deur hoë stapeling

Plastiese bottels Kromtrek, inmekaarsak, bars soms, verlies van inhoud.

Ontwerp, materiaal, wand dikte

Vibrasie Riffelbord kartonne

Word saamgepers en verloor kussing eienskappe. Inhoud meer onderhewig aan impakskade.

Karton druksterkte

Sakke – geweef en papier

Verlies van insluitingsfunksie, storting (erger met papiersakke).

Skeursterkte Haak en skeurskade

Blikke Lekplekke weens gate, verlies van inhoud.

Metaal dikte

Bron: Walker, D.J. (Ed.) 1992. World Food Programme Food Storage Manual. Chatham, UK: Natural Resources Institute



Onderstaande sketse is vir ‘n verskeidenheid riffelbordkartonne wat algemeen gebruik word. Finale dimensies kan gewysig word om die behoeftes van die pakker te pas en al die houers moet genoegsame ventilasie hê. Kartonne kan gelym, met kleefband geplak of met kramme aanmekaargesit word tydens konstruksie in die pakhuis. Eenstuk karton:

Tweestuk karton met deksel:

Bron: McGregor, B. 1987. Tropical Products Transport Handbook. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook Number 668.



Bliss-tipe karton:

Vol teleskopiese karton:




Eenstuk teleskopiese karton:

Eenstuk insteek deksel karton:

Bron: McGregor, B. 1987: Tropical Products Transport Handbook. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook Number 668.



Self-sluitende pakkissie:

Intersluitende karton:




Houers kan van hout en draad vervaardig word deur gebruik te maak van die algemene riglyne hieronder. Spesiale toemaakgereedskap maak dit makliker vir die pakker om die draadlissies in die deksel te buig vir sluiting. Draad-gebinde kratte word vir baie produkte gebruik, insluitende spanspekke, boontjies, eiervrug, blaarslaaie, rissies, skorsies en sitrusvrugte.



Hier is ‘n eenvoudige illustrasie van die onderdele van ‘n houtkissie.

Punte/ente:

Templaat vir kissie:

Bron: Peleg, K. 1985. Produce Handling Packaging and Distribution. Westport, Conn.: AVI publishing Co., Inc.



Houtkissies word soms gebruik vir tafeldruif verpakking. Die houer is stewig en behou stapelsterkte vir lang periodes van opberging onder toestande van hoë relatiewe humiditeit. Rigiede plastiekhouers word ook soms gebruik.

Dikwels word ‘n papiervel oor die druiwe gevou alvorens die deksel toegemaak word. Die vel beskerm die produk teen stof en kondensasie. ‘n Swaweldioksiedvel kan ook met die druiwe binne ‘n plastieksak ingesluit word om bederf te beheer tydens opberging en verskeping. Meeste produkte, buiten druiwe, word egter beskadig deur blootstelling aan swaweldioksied.

Deksel

Papiervel

Rigiede plastiese of houtkissies word ook gebruik vir aspersies. Die geknipte aspersies word regop gepak in houers wat voorsiening maak vir baie ventilasie.

Aspersies



Vir die plaaslike mark produk verskaf plastiese kratte uitstekende beskerming met goeie ventilasie tyens hantering, verkoeling, vervoer en opberging. Sommige kratte is opvoubaar of kan inmekaar pas wanneer hulle leeg is en vervoer moet word. Kratte moet gereeld skoongemaak word met geklorineerde water en seep om die kanse van verspreiding van swambederf van een besending na die volgende te verlaag.



Houers vir snyblomme is dikwels lank en nou, ten volle teleskopies en met ventilasie openinge aan beide ente om geforseerde lugverkoeling toe te laat. Die totale geventileerde area moet 5% beslaan van die kartonoppervlakarea. ‘n Toemaakbare flappie kan help om lae temperature te handhaaf indien kartonne tydelik vertraag word tydens vervoer of opberging in omgewings sonder temperatuurbeheer.

Bron: Rij, R. et al. 1979. Handling, precooling and temperature management of cut flower crops for truck transportation. USDA Science and Education Administration, AAT-W-5, 26 pp (Issued jointly as University of California Division of Agricultural Sciences Leaflet 21058).



‘n Eenvoudige houtkissie met verhewe hoeke is stapelbaar en laat voldoende ventilasie toe vir sensitiewe produkte soos tamaties.

Bron: FAO. 1985. Prevention of Post-Harvest Food Losses: A Training Manual. Rome: UNFAO. 120 bladsye

Keuse van ‘n houer

Die keuse van ‘n houer kan dikwels ‘n komplekse besluit wees. Daar sal altyd kompromieë wees met betrekking tot prys, duursaamheid, herbruikbaarheid en beskerming van die produk. Hier is ‘n lys faktore wat wat in gedagte gehou moet word by so ‘n besluit. Gebruik soveel afskrifte as wat nodig is om al die verskillende opsies teen mekaar te kan opweeg en by die regte besluit te kom.

Beskryf elke houertipe en voltooi die tabel om te sien watter houer die meeste positiewe eienskappe besit en derhalwe die beste keuse sal wees vir die betrokke mark.

1) Klassifiseer die eienskappe van verskillende verpakkingstipes. +2 = uitstekend +1 = goed o = gemiddeld -1 = ongeskik -2 = uiters ongeskik 2) Gee vir elke eienskap ‘n punt van 0 tot 100. Die totaal vir al 24 eienskappe moet tot by 100 optel.



Houer 1

waardering

Houer 1 punt

Waard-ering x punt

Houer 2 waardering

Houer 2 punt

Waard-ering x punt

Beskryf die houer

INSLUITINGSVERMOë 1. Geskikte kapasiteit vir die reeks produkte

2. Maklik hanteerbaar deur een persoon

3. Standaard ontwerp, voldoen aan standaarde en markbehoefte

4. Gemak van paletisering

BESKERMING 5. Stabiel wanneer gestapel

6. Konsekwente dimensies, weerstaan die druk wanneer gestapel

7. Goeie ventilasie

8. Beskerming tydens hantering, vervoer en bemarking

9. Gladde oppervlak materiaal, geen skerp rante

10. Voerings beskikbaar

11. Maklik om skoon te maak

12. Weerstandbiedend teen steel, het deksel

KOMMUNIKASIE 13. Maklik om etikette te heg



Houer 1 waardering

Houer 1 punt

Waard-ering x punt

Houer 2 waardering

Houer 2 punt

Waard-ering x punt

14. Advertensie/naam op houer

BEMARKING 15. Aanbieding

16. Aanvaarbaar vir doeane

KOSTE – ALGEMEEN 17. Redelike aankoop koste

18. Duursaamheid

19. Herstelbaar

20. Konsekwente verskaffing gewaarborg

21. Lae vragvolume wanneer leeg

22. Plaaslike vervaardiging moontlik

23. Vervoer / inskakel met bestaande hantering

24. Verlies van houers

TOTALE PUNTE

3) Vermenigvuldig die klassifikasie vir elke eienskap met die punt toegeken en skryf die waarde neer vir elke houer.

4) Tel die totale punt vir elke houer bymekaar. Klop die houer met die hoogste punt met jou spesifieke voorkeur? Wat is die verskille tussen die twee houers met die hoogste punte? Indien een se prys noemenswaardig laer is as die ander is dit dalk die aangewese keuse.

Bron: Schuur, C.C.M. 1988. Packaging for fruits, vegetables and root crops. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Bridgetown, Barbados



Verpakkingspraktyke Die byvoeging van ‘n riffelbordskeiding in ’n karton sal die stapelsterkte verhoog. Die gebruik van skeidings is algemeen by swaar produkte soos spanspekke. Die skeidings verhoed ook vibrasie van spanspekke teen mekaar tydens hantering en vervoer. Houtinvoegsels of riffelbord wat in driehoeke gevou is en in al vier hoeke geplaas is kan baie handig wees om kartonne te versterk.

Riffelbord skeiding:

Bron: McGregor, B. 1987. Tropical Products Transport Handbook. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook Number 668. Driehoekige hoekstutte:

Eenvoudige hoekstutte kan van hout blokkies of gevoude riffelkarton gemaak word.

Die riffelbord waarvan die karton gemaak is, kan binnetoe gevou word om die hoeke te stut en stapelsterkte te verhoog.



Wanneer plaaslik vervaardigde houers skerp rante of growwe binnekante het kan ‘n eenvoudige riffelkartonvoering gebruik word om die produkte teen skade te beskerm tydens hantering.

Riffelbord voering vir ‘n palmtak houer:

Bron: Blond, R.D. 1984. The Agricultural Development Systems Project in Egypt (1979-83), USAID/Ministry of Agriculture, Egypt/University of California, Davis.



Indien groot mandjies of sakke gebruik moet word vir grootmaat verpakking van groente kan ‘n eenvoudige ventilasie-‘skoorsteen’ gebruik word om die opbou van hitte van respirasie teë te werk. In onderstaande skets word ‘n buis van geweefde bamboes (ongeveer 1 m lank) gebruik om ‘n groot sak brandrissies te ventileer. Plaas die ventilasiebuis in die houer alvorens dit gevul word met produk.

Lug uitlaat/buis

Sak

Die geweefde bamboesbuis laat lug toe om die kern van die sak of mandjie te bereik tydens hantering.



Dun papier- of plastiekslopies is handige materiaal vir die beskerming van blomme tydens hantering en vervoer. In onderstaande skets is ‘n pakker besig om ‘n sloop oor die bos blomme te trek alvorens dit in ‘n geventileerde kartonhouer geplaas sal word. Die slopies help om beskerming te bied en skei ook die bosse blomme van mekaar in die houer.

Bron: Reid, M.S. 2002. In: Kader, A.A. (Ed.) Postharvest Technology of Horticultural Crops. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311.



Etiketering Etiketering van houers maak dit moontlik vir die hanteerders om tred te hou met die produkte soos dit deur die ketting beweeg en dit help groot- en kleinhandelaars om geskikte praktyke in stand te hou met betrekking tot inventarisbeheer. Etikette kan vooraf gedruk wees op riffelkartonne of deur middel van stempels, gom of sjablonering aangebring word. Gebruik van handelsname kan dien as advertensie vir die produsent, verpakker of uitvoerder/bemarker. Sommige bemarkers verskaf ook brosjures wat inligting bevat betreffende opberging of resepte vir verbruikers.

Verskepingsetikette bevat gedeeltes of al die onderstaande inligting: ! Gewone naam van die produk. ! Netto massa, telling en/of volume ! Handelsnaam ! Naam en adres van die uitvoerder/bemarker ! Land of streek van herkoms ! Grootte en klas ! Aanbevole opbergingstemperatuur ! Spesiale hanteringsinstruksies ! Name van goedgekeurde wakse en/of chemiese middels wat op die produk

gebruik is Etikettering van verbruikers-grootte houers is verpligtend in die VSA volgens FDA-wetgewing. Etikette moet die naam van die produk, netto massa, en naam en adres van die produsent, verpakker of bemarker bevat. Bron: McGregor, B. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook Number 668.



Modularisasie van houers Wanneer ‘n verskeidenheid kartonne van verskillende groottes terselfdertyd gepak word sal die gebruik van standaard groottes die verdere hantering daarvan vergemaklik. Hantering van nie-standaard houers kan lei tot onstabiele stapels of swaarder houers sal ligter houers stukkend druk. ‘n Onstabiele stapel sal waarskynlik omval tydens vervoer of inmekaarsak tydens opberging. Aanbevole houergroottes word hieronder aangedui. Hierdie houers is deel van die MUM program (‘modularisation, utilisation and metrication’) wat in die VSA deur die USDA aanbeveel word. Hulle kan almal op ‘n verskeidenheid maniere gepak word, afhangende hulle grootte, en tog ‘n stabiele stapel op ‘n enkele palet vorm (1000 x 1200 mm).

MUM houers vir hortologiese gewasse:

Buite dimensies Aantal per laag Palet oppervlakarea benut

mm duim Persentasie

600 x 500 (23.62 x 19.69) 4 100

500 x 400 (19.68 x 15.75) 6 100

600 x 400 (23.62 x 15.75) 5 100

500 x 333 (19.68 x 13.11) 7 97

600 x 333 (23.62 x 13.11) 6 99

500 x 300 (19.68 x 11.81) 8 100

475 x 250 (18.70 x 9.84) 10 99

400 x 300 (15.75 x 11.81) 10 100

433 x 333 (17.01 x 13.11) 8 96

400 x 250 (15.74 x 9.84) 12 100

‘n Voorbeeld van ‘n paletvrag MUM houers:

Bron: Ashby, B.H. et al. 1987. Protecting Perishable Foods During Transport by Truck. Washington, D.C.: USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook No. 669.



Die volgende sketse toon die rangskikking van die mees gewilde MUM houers op ‘n standaard palet (1000 x 1200 mm). Gebruik van MUM houers kan spasie bespaar tydens opberging en vervoer aangesien ruimtebenutting op die palet bykans 100% beloop.

Buite dimensies: 600 x 500

mm Palet

benutting: 100%

Buite dimensies:500 x 400

mm Palet

benutting: 100%


mm Palet

benutting: 100%


mm Palet

benutting: 97%


mm Palet

benutting: 99%


mm Palet

benutting: 100%


mm Palet

benutting: 99%


mm Palet

benutting: 100%


mm Palet

benutting: 99%




Gemodifiseerde atmosfeer verpakking (MAP) In verbruikersverpakking: indien die produk en film deurlaatbaarheidseienskappe korrek gekies is kan ‘n geskikte atmosfeer passief ontstaan deur die verbruik van O2 en produksie van CO2 tydens respirasie (Kader, 2002). Sommige rigiede, plastiese verpakkings is ontwerp met ‘n ingeboude gas diffusie ‘venster’.

Geseëlde, rigiede plastiese houer

Gas diffusie venster

Vars-gesnipperde of lig-geprosseseerde kropslaai (gesnipper of geskeur) kan in 5-mil plastiese sakke verpak word. Nadat ‘n gedeeltelike vakuum geskep is word ‘n gasmengsel van 30 tot 50% O2 en 4 tot 6% CO2 in die sak ingeblaas waarna dit geseël word.

GESEËLDE PLASTIESE SAK



In grootmaatverskepingshouers: polietileenvoerings word vir kersieverskepingshouers gebruik en polietileensakke word vir piesangs gebruik vir langafstand verskeping.

Polietileen voering:



Binne pallette: ‘n Enkele paletvrag produk soos aarbeie kan geseël word in ‘n paletsak van 5 mil polietileen plus ‘n ekstra plastiekvel op die paletbasis self deur gebruik te maak van wye kleefband. ‘n Ligte vakuum word geskep en dan word 15% CO2 in lug toegedien deur middel van ‘n klein pyp. Die gat in die sak word daarna weer toegeplak.

Talle soorte plastiekfilms is beskikbaar vir verpakking, maar weiniges het gasdeurlaatbaarheid wat hulle geskik maak vir MAP. Lae-digtheid polietileen en polivinielkloried is die twee tipes films wat hoofsaaklik vir verpakking van vrugte en groente gebruik word. Saran en poliëster het sulke lae gasdeurlaatbaarheid dat hulle slegs geskik is vir produkte met uiters lae respirasietempos. Die volgende tabel verskaf die deurlaatbaarheid van films wat tans beskikbaar is vir verpakking van varsprodukte (Kader, 2002).

Permeabiliteit (cc/m2/mil/dag teen 1 atm druk)

Film tipe

CO2 O2

CO2:O2 verhouding

Lae-digtheid polietileen 7,700-77,000 3,900-13,000 2.0-5.9

Poliviniel kloried 4,263-8,138 620-2,248 3.6-6.9

Polipropileen 7,700-21,000 1,300-6,400 3.3-5.9

Polistireen 10,000-26,000 2,600-7,700 3.4-3.8

Saran 52-150 8-26 5.8-6.5

Poliester 180-390 52-130 3.0-3.5



Eenheidsvragte Baie verskaffers en ontvangers verkies om eenheidsvragte produk te hanteer eerder as individuele verpakkingshouers. Die omskakeling na eenheidsvragte verminder hantering, veroorsaak minder skade aan die houers en produkte, en laat vinniger laai en aflaai van vervoerbare eenhede toe. Die verskaffer het ‘n keuse tussen gebruik van hout- of plastiekpalette, of sogenaamde ‘slip sheets’ wat bestaan uit ‘n sterk, dik kartonvel waarop die houers gepak kan word. Die vrag kan gestabiliseer word deur te verseker dat die houers vierkantig op die palet gepak word (deur byvoorbeeld die palet in die hoek van ‘n kamer teen twee mure op te bou, of pasgemaakte plastiese oriënteringsrame te gebruik). Houtpalette moet absoluut reghoekig vervaardig word om te verseker dat die vrag sekuur en stabiel sal wees.

Die gebruik van riffelkarton, plastiese of houthouers met vertikale intersluitende meganismes kan ook die vragstabiliteit verhoog. Houers moet ventileringsopeninge besit wat ooreenstem wanneer die houers reghoekig bo-op mekaar gestapel word. Lym kan ook tusen paletlae gebruik word om houerbeweging uit te skakel en plastiese nette of plastiese/metaalhegbande behoort gebruik te word om die hele vrag bymekaar te trek vir stabiliteit. Hoekstukke van sterk riffelkarton, plastiek of metaal help ook om die vrag teen beweging te stut.

Hegbande en hoekstukke op ‘n eenheidsvrag:

Bronne: McGregor, B. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook Number 668. Ashby, B.H., et al., 1987. Protecting Perishable Foods During Transport by Truck. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook Number 669.


BEDERF- EN INSEKBEHEER

Hoofstuk 5: Bederf- en Insekbeheer

Die eerste verdedigingsmeganisme teen insekte en patogene is goeie bestuur gedurende produksie. Die aanplanting van weerstandbiedende kultivars, die gebruik van besproeiingspraktyke wat nie die blomme of blare van die plant benat nie, voorkoming van oorbemesting met stikstof, en snoei gedurende produksie om oorgroei van die blaardak te voorkom kan almal dien as maniere om bederf voor- en na-oes te voorkom. ’n Tweede belangrike verdedigingsmeganisme is om die produk in die veld versigtig te oes en voor te berei vir die mark. Derdens sal sortering van beskadigde of bederfde produk kontaminasie van die oorblywende gesonde produk beperk. Selfs al is die grootste sorg getref vir voorkoming, moet die produk steeds behandel word om insekte en organismes, wat bederf veroorsaak, te beheer.

Terwyl hoë humiditeit in die opbergingsomgewing belangrik is vir die handhawing van ’n hoë kwaliteit produk, kan enige vry water op die oppervlak van die produk ontkieming en penetrasie deur patogene bevorder. As ’n koue produk uit koelopberging gehaal word en by ’n hoër omgewingstemperatuur gelos word sal vog vanaf die warm lug op die koeler produkoppervlak kondenseer. ’n Tydelike verhoging in die ventilasie tempo (deur middel van ‘n waaier) of ’n verhoogde blootstelling van die produk aan droër lug kan help met evaporasie van die gekondenseerde vog en verminder die kanse van infeksie.

Beheer van insekte in neute en gedroogde vrugte en groente kan toegepas word deur bevriesing, koue opberging (minder as 5°C of 41°F), hitte behandelings, of die uitsluiting van suurstof (0.5% of laer) deur middel van stikstof. Verpakking in insek bestande houers word benodig om daaropvolgende insek infestasie te voorkom.

Sommige plantmateriaal dien as natuurlike insekweerders. Kassawa blare is bekend daarvoor om ge-oesde wortels teen peste te beskerm as dit gebruik word vir verpakkings materiaal in die kartonne of sakke gedurende vervoer en korttermyn opberging. Daar word beweer dat die blare sianogeniese stowwe afskei, wat toksies is vir insekte (Aiyer, 1978). Die as van die blare van Lantana spp. en Ochroma logopur is ook baie effektief teen plantluise wat aartappels aanval tydens opberging (CIP, 1982). Die plaagdodende eienskappe van die sade van die neem boom (as ’n olie- of waterekstrak) is besig om wêreldwyd bekend te raak. Neem is inheems in Indië en werk as ’n kragtige plaagdoder op voedselprodukte, hoewel dit skynlik geen toksiese effek op mense of diere en voordelige insekte het nie (NRC, 1992). Enige “natuurlike plaagdoder” moet bewys word as veilig vir mense, alvorens goedkeuring deur wetgewing kan geskied.

Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4 uitgawe). Julie 2002 91

e


Chemiese beheer Om plantprodukte met gechlorineerde water te was kan oppervlakkige bederf wat deur bakterieë, swam of giste veroorsaak word, voorkom. Kalsiumhipochloriet (poeier) en natriumhipchloriet (vloeistof) is goedkoop en vrylik beskikbaar. Die effektiwiteit van die behandeling sal verminder word deur ’n opbou van organiese materiaal in die waswater. Die effektiwiteit van chloor vermeerder met verlaging in pH vanaf pH 11 tot pH 8, maar word onstabiel by laer pH vlakke.

Vrugte en groente kan gewas word met ’n hipochloriet oplossing (25 dpm beskikbare chloor vir 2 minute) om bakteriese bederf te beheer en dan afgespoel word. Alternatiewelik moet hierdie produkte gedoop word in hipochloriet oplossing (50 to 70 dpm beskikbare chloor) dan afgespoel word met kraanwater om bakterieë, giste en swamme te beheer. Bron: Ogawa, J.M. and Manji, B.T. 1984. in: Moline, H.E. (Ed). Postharvest Pathology of Fruits and Vegetables. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, UC Bulletin 1914.

Hoeveelheid hipochloriet toegevoeg in skoon, helder water vir disinfestasie

koppies / 190 Liter 0.5 0.75 1.0 1.251.5

gram / Liter 0.82 1.2 1.6 2.1 2.5

Teiken dpm 50 75

100 125 150

(5.25%)

0.1 0.15 0.2 0.25 0.3

0.18 0.25 0.34 0.43 0.52

50 70

100 125 150

(12.7%)

Bron: Bachman, J. and Earles, R. 2000. Postharvest Handling of Fruits and Vegetables. Horticulture Technical Note. ATTRA. Vir ’n lys van geregistreerde plaagdoders in die VSA, sien EPA Compendium of Registered Pesticides. Gedruk deur die VSA se Omgewings Beskermings organisasie (Environmental Protection Agency; http://epa.gov)


e


Swael:

Swael word gebruik op piesangs as ’n pasta (0.1 % aktiewe bestanddeel) om kernvrotfungi te voorkom.

Swaeldioksied:

SO2 word gebruik as ’n beroker (met ’n 10 dpm residu-toleransie) op druiwe om Botrytis, Rhizopus en Aspergillus fungi te beheer. Versigtige berekening van die hoeveelheid swaeldioksied om druiwe te behandel kan die noodsaaklikheid vir ventilering of suiwering van die opbergingslug na beroking, om van oortollige SO2 ontslae te raak, verminder. Vir inligting oor die “totale gebruik” berokingstegniek wat ontwikkel is vir die gebruik van druiwe met swaeldioksied, sien Luvisi (1992).

Natrium- of kalium-bisulfaat: Bisulfate word gewoonlik gebruik binne-in papier of plastiek velle wat aan die binnekant van die karton geplaas kan word om SO2 vry te stel vir die beheer van skimmel op druiwe gedurende vervoer en opberging.

Bronne: Luvisi, D.A. et al. 1992. Sulfur Dioxide Fumigation of Table Grapes. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Bulletin 1932. Ogawa, J.M. and Manji, B.T. 1984. in: Moline, H.E. (Ed). Postharvest Pathology of Fruits and Vegetables. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, UC Bulletin 1914.


e


Die gebruik van bikarbonaatsoute vir die voorkoming van na-oes bederf is al gebruik op vars rissies, spanspek, aartappels, geelwortels en sitrusvrugte. Hierdie soute is baie goedkoop, veilig om te gebruik en geredelik beskikbaar en aanvaar as “gesertifiseerd organies” en “chemikalie vry” vir bemarkings doeleindes.

Bikarbonaatsoute sluit in:

Natriumbikarbonaat, of “koeksoda” (NaHCO3)

Kaliumbikarbonaat (KHCO3 )

Toedienings metodes (met of sonder chlorinasie soos verkies):

Metode Toedienings hoeveelheid Gevolg deur:

oorhoofse besproeiing of indompeling

2% oplossing

(gebruik 2g in 100ml water of 20g per Liter)

oorhoofse besproeiing of indompeling

3% oplossing

(gebruik 3g in 100ml water of 30g per Liter)

Afspoel in water

Bron: Smilanick, J. 2002 (persoonlike mededeling) Navorsings Plant Patoloog, USDA ARS San Joaquin Vallei Landbou Navorsings Sentrum.


e


Bakteriese sagtevrot (Erwinia) van kool kan beheer word deur die gebruik van kalkpoeier of ’n 15% oplossing van alum (15g aluminiumkaliumsulfaat in 100 ml water). Na behandeling van die stingelsnyvlak van die koolkoppe moet die produk toegelaat word om droog te word vir 20 tot 30 minute voor verpakking.

Toediening van alumoplossing (spuit of verf aan):

Toediening van kalkpoeier (druk stingelsnyvlak in poeier):

Bron: Borromeo, E.S. and Ilag, L.L. 1984. Alum and Lime Applications: Potential Postharvest Control of Cabbage Soft Rot. Appropriate Postharvest Technology 1(1):10-12.


e


As fungisiedes op die produk toegedien moet word kan ’n eenvoudige vlak houer met geponste gate aan die onderkant gebruik word om die produk te hou terwyl dit gespuit word. In die onderstaande illustrasie word ’n hand gedrewe knapsakspuit gebruik om piesangs met fungisiedes te bespuit totdat dit afloop. Die piesangs kan droog word in die houer voor verdere hantering.

Bron: FAO. 1989. Prevention of Postharvest Food Losses: Fruits. Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 pp.

’n Knapsakspuit is ’n handige stuk gereedskap vir fungisied en ander na-oes chemiese behandelings. ’n Wye reeks van groottes en tipe spuite kan gekoop word van plaastoerustingverskaffers of via maatskappye op die internet.


e


As vrugte vir uitvoer verpak word, word fungisiedes dikwels toegedien om aan die internasionale uitvoer kwaliteitsvereistes te voldoen asook om bederf gedurende vervoer te verminder. Die onderstaande geïllustreerde stortingstoediener ("cascade applicator") is ontwikkel vir die eweredige en effektiewe toediening van fungisiedes deur middel van ’n vloeistof gordyn wat die vrugte stort.

Vrugte in ’n geperforeerde, lae plastiese houer word ingevoer op die roller vervoerband (nie aangedui nie) tot binne in die toediener. Aan die binnekant is daar ’n eenvoudige waaiervormige deflektor wat ’n vloeistof-swamdoder gordyn skep. Die vrugte beweeg deur die gordyn waar dit gestort word en dan uit die toediener om te dreineer op die drogingsstellasie teen ’n helling. Die tenk hou 50 liter swamdoder in oplossing, en ’n pomp word gemonteer by die vlak van die tenkuitlaat. ’n Filter word bo-op die tenk gepas om enige vreemde voorwerpe te verwyder vanaf die terugvloei vanaf swamdoder in die toedieningshouer en die terugvloeibord.

Swamdoder toediener:

Deflektor Terugvloeibord ondersteun by hierdie ent vanaf roller vervoerband of ander gerieflike metode

Terugvloeibord

Roller Vervoerband (nie in geteken nie) gemonteer op hierdie kruis as

Hoof raamwerk

Deflektor Ondersteunings pen

Spatbak Sentrifuge pomp (nie in geteken nie) gemonteer op hierdie kruis as

Pompbedekking (nie aangedui nie)

Tenk Filter

Bron: Overseas Div., AFRC. National Institute of Agricultural Engineering. 1974. Bulletin No. 6. Silsoe, Bedfordshire, England.


e


Vaaslewe van snyblomme Eenvoudige chemiese behandelings en hanteringspraktyke kan verwelking en bederf tydens hantering en bemarking van vars gesnyde blomme voorkom. Dit help om snyblomme tuis in die vaas baie langer te laat hou. Tydens verkoop van snyblomme, kan ’n uitdruk van die volgende lys van wenke aan kliënte gegee word. ! Gebruik ’n skoon emmer of vaas (was met warm seepwater en spoel deeglik uit). ! Verwyder onderste blare versigtig sodat geen blare in die water van die emmer of

vaas is nie. ! Hersny stingels, en verwyder tussen 2 tot 5cm met ’n skuinssnit onder water.

! Deminiraliseer die water as dit in jou area hard is (veroorsaak wit neerslag op

krane) of “sag” is (vol soute). ! Gebruik warm water (40°C). ! Gebruik een van hierdie oplossings. Elk bevat suur vir wateropname, suiker vir

knop oopmaking en ‘n preserveermiddel vir die vertraging van swam en bakteriële groei.

1) Meng 1 deel suurlemoen/lemmetjie gaskoeldrank met 3 dele warmwater. Moenie dieet gaskoeldrank gebruik nie. Voeg ’n ¼ teelepel huishoudelike bleikmiddel per 1 liter water by.

2) Gebruik 2 eetlepels suurlemoensap of -konsentraat, 1 eetlepel suiker en ’n ¼ teelepel bleikmiddel in 1 liter warmwater. Voeg nog ’n ¼ teelepel bleikmiddel elke 4 dae by vaas.

3) Gebruik kommersiële snyblompreserveermiddel. Dit is goedkoop en maklik om te gebruik, maar mag dalk nie so effektief wees soos die twee bogenoemde resepte nie.

! Oases vir rangskikkings moet in die oplossing geweek word totdat dit vanself sink. Fisiese afdruk sal veroorsaak dat lugborrels vasgevang word in die oase en kan vroegtydige blomveroudering veroorsaak.

Bron: Hesketh, K.A. et al. Geen datum. Hesketh, K.A. et al. No date. Extending the life of cut flowers in your home. University of California Cooperative Extension DANR No. Publication 7169. Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4 uitgawe). Julie 2002 98

e


Koue behandelings Sekere swamme en bakterieë is sensitief vir koue in hul ontkiemmingsfase en infeksies kan gereduseer word deur middel van behandeling van die produk vir ’n paar dae by die minimum temperatuur wat die produk kan hanteer sonder om skade aan die produk aan te rig (0"C vir appels, pere, druiwe, kiwivrugte, persimmon en steenvrugte). Rhizopus stolonifer en Aspergillus niger (swartskimmel) kan uitgewis word deur middel van 2 of meer dae by 0"C (32"F) (Adaskaveg et al, in Kader, 2002), en patogeen groei kan amper gestop word by opbergings temperature onder 5"C (41"F).

Koue behandelings kan ook dien as beheermiddel teen sekere insek peste, en word tans toegelaat vir die beheer van vrugtevlieg, vals kodlingmot, meloenvlieg, pekan kalander en Lichi-vrug boorder. Behandeling vir die beheer van vrugtevlieg benodig 10 dae by 0"C (32"F) of laer, of 14 dae by 1.7"C (35"F) of laer. Behandeling is dus slegs geskik vir produkte wat langtermyn lae temperatuur opberging kan weerstaan, soos byvoorbeeld appels, pere, druiwe, kiwivrugte en persimmons. Aangesien vereistes onderhewig is aan verandering, verwys altyd na die laaste uitgawe van die APHIS behandelings handleiding.

Vir produkte wat verpak word voor die koue behandeling, moet die verpakking se ventilasiegate toegemaak word om herinfestasie gedurende hantering te voorkom.

Koue behandelingsprotokol vir die Mediterreense vrugtevlieg (Ceratitis capitata)

Temperature Bloodstellingsperiode (dae)

0°C (32°F) of laer 10

0.6°C (33°F) of laer 11

1.1°C (34°F) of laer 12

1.7°C (35°F) of laer 14

2.2°C (36°F) of laer 16 Bron: USDA APHIS PPQ Behandelings Handleiding (www.aphis.usda.gov/ppq/manuals/online-manuals.htm)


e


Beheerde/gemodifiseerde atmosfeer behandelings Vir produkte wat hoë CO2 vlakke kan verdra, kan 15 tot 20% CO2-verrykte lug gebruik word as ’n fungistat teen bederfpatogene soos Botrytis cinerea op aarbeie, bloubessies, swartbessies, vars vye en tafel druiwe gedurende vervoer. Sien bl. 88 vir die metodiek van atmosferiese modifikasie binne-in ’n palet bedekking.

Daar is gevind dat insekdodende atmosfeer (0.5% of laer O2 en/of 40% of hoër CO2) ‘n effektiewe substituut vir metielbromied beroking vir disinfestasie van gedroogde vrugte, neute en groete is. Die effektiwiteit van die insekdodende atmosfeer hang af van die temperatuur, relatiewe humiditeit, periode van bloodstelling en lewensiklus van die insek.

Lae O2 en/of hoë CO2 is gebruik om insekte te dood in produkte wat hierdie kondisies kan verdra. Die effektiwiteit van insekdodende atmosfere hang af van die temperatuur, relatiewe humiditeit, periode van blootstelling en lewensiklus van die insek. Die eerste vyf van die agt voorbeelde is vanaf Mitcham et al (1997):

1) Die eerste en die derde instar van die groenkoppige blaarroller (Planotortrix excessana) en die eerste en die vyfde instar van die bruinkoppige blaarroller (Ctenopseustis obliquana) en die ligtebruin appelmot (Epiphyas postvittana) word heeltemal gedood binne 2 maande wanneer appels opgeberg word by 0.5 ºC in 3% O2 en 3% CO2.

2) Die eiers van die appelroesmyt (Aculus schlechtendali) en die Europese rooimyt (Panonychus ulmi) word gedood binne 5.3 maande wanneer appels opgeberg word teen 2.8 ºC in ’n 1% O2 en 1% CO2 atmosfeer. 3) Kodlingmotlarwe (Cydia pomonella) word gedood binne 3 maande wanneer appels gestoor word by 0 ºC, 1.5-2% O2 en minder as 1% CO2. 4) In kiwivrugte word die volwasse twee-kollige spinmyt (Tetranychus urticae) gedood deur 40ºC, 0.4% O2 en 20% CO2 in net 7 ure. 5) Wanneer persimmons gestoor word by 20 ºC, 0.5% O2 en 5% CO2, word die derde instar van blaarrollers (Planotortrix excessana) gedood binne 4 dae en die larwe asook die volwasse wolluis (Pseudococcus longispinus) word gedood binne 7 dae. Bron: Mitcham, E.J., S. Zhou and A.A. Kader. 1997. Potential for CA for postharvest insect control in fresh horticultural perishables: an update of summary tables compiled by Ke and Kader, 1992. pp. 78-90 In: Thompson, J.F. and Mitcham, E.J. (eds) CA'97 Proceedings Volume 1: CA Technology and Disinfestation Studies. Department of Pomology Postharvest Hort Series No. 15.


e


6) Die soetpatatkalander (Cylas formicarius elegantulus) word beheer deur tropiese soetpatats by omgewingstemperatuur op te berg in ‘n lae suurstof en hoë koolstofdioksied atmosfeer. By 25 °C (76 °F), lei 2 tot 4% O2 en 40 tot 60% CO2 tot mortaliteit van volwasse kalanders binne 2 tot 7 dae. Bron: Delate, K. et al. 1990. Controlled atmosphere treatments for control of sweetpotato weevil in stored tropical sweetpotatoes. Journal of Economic Entomology 83:461-465.

7) Kodlingmot (Cydia pomonella) kan beheer word in steenvrugte by 25 °C (76 °F) deur 0.5% O2 en 10% CO2 vir 2 tot 3 dae (volwasse of eier) of vir 6 tot 12 dae (papie). Normale kleur- en fermheidsveranderinge word nie geaffekteer deur hierdie behandeling nie.

Bron: Soderstrom, E.L. et al. 1990. Responses of codling moth life stages to high carbon dioxide or low oxygen atmospheres. Journal of Economic Entomology 83:472-475.

8) Behandeling met 45% CO2 by 0"C (32"F) word ontwikkel vir talle oppervlak peste, insluitende die omnivoor blaarroller (Platynota sultana), Westerse blomblaaspootjie (Frankliniella occidentalis), en die Stille Oseaan spinmyt (Tetranychus pacificus) op ge-oesde tafel druiwe. Hierdie behandeling vereis 13 dae by 0" tot 2"C (32"to 36"F) en kan uitgevoer word in ‘n verskepingshouer gedurende vervoer. Nie hierdie of ander insekdodende BA behandelings is al goedgekeur as kwarenteinbehandelings nie.

Bron: Mitcham, E.J., F.G. Mitchell, M.L. Arpaia, and A.A. Kader. 2002. Postharvest Treatments for insect control. p. 251-257, in: A.A. Kader (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops, third edition. University of California, ANR Publication 3311.


e


Hitte behandelings ’n Warmwater doop of warm lug kan gebruik word vir die direkte beheer van na-oes insekte. ’n Effektiewe behandeling vir mango’s is 46.4 °C vir 65 tot 90 minute, afhangende van die vruggrootte, kultivar en land van oorsprong (Mitcham et al in Kader, 2002). Vrugte moet nie dadelik hanteer word na ‘n hitte behandeling nie. Telkens as hitte gebruik word op vars produkte, moet koue waterstorte of geforseerde koue lug verskaf word om die produkte te help om so vinnig moontlik optimum temperatuur te bereik na die behandeling.

Sommige patogene is vatbaar vir hitte behandelings. Vinnige warmwater dope of geforseerde lugverhitting kan effektief wees vir siekte beheer, veral om mikrobiese lading op produkte soos pruime, perskes papaja, spanspek, steenvrugte (Shewfelt, 1986), soetpatats en tamaties te verminder.

WARMWATER BEHANDELINGS Produk Patogene Temperatuur

("C) Tyd (min) Moontlike skade

Appel Gloeosporium sp. Penicillium expansum

45 10 Verkorte rakleeftyd

Pomelo Phytophthora citrophthora

48 3

Groen Bone Pythium butleri Sclerotinia sclerotiorum

52 0.5

Suurlemoen Penicillium digitatum Phytophthora sp.

52 5-10

Mango Antraknose Collectotrichum gloeosporioides

52 5 Geen stingelent verrotting beheer

Meloene Swamme 57-63 0.5 Lemoen Diplodia sp

Phomopsis sp. Phytophthora sp.

53 5 Swak ontgroening

Papaja Swamme

48 20

Papaja* Antraknose Colletotrichum gleosporioides

42 49

30 20

Perske Monolinia fruticola Rhizopus stolonifer

52 2.5 Los/gly skil

Soetrissie Erwinia sp. 53 1.5 Effense spikkeling * papaja antraknose beheer benodig albei behandelings, 30 min by 42"C gevolg deur 20 min by 49"C


e


WARM GEFORSEERDE LUGBEHANDELINGS Produk Patogene Temperatuur

("C) Tyd (min) RH (%) Moontlike

skade Appel Gloeosporium sp.

Penicillium expansum

45 15 100 Afbraak / Bederf

Meloene Swamme 30-60 35 laag baie opsigtelike weefselverval

Perske Monolinia fruticola Rhizopus stolonifer

54 15 80

Aarbeie Alternaria sp. Botrytis sp., Rhizopus sp. Cladosporium sp.

43 30 98

Bron: Barkai-Golan, R. and Phillips, D.J. 1991. Postharvest treatments of fresh fruits and vegetables for decay control. Plant Disease 75:1085-1089.


e


Biologiese beheer en plantgroeireguleerders Twee biologiese beheermiddels (antagonistiese organismes) word tans gebruik as komplementêre beheermaatreëls (tot chemiese en/of hitte behandelings) vir die bestuur van na-oes bederf saam met ander strategieë as deel van die geïntegreerde pesbestuursprogram vir ’n paar tipes vrugte en groente.

Twee plantgroeireguleerders kan gebruik word om sitrus vrugveroudering te vertraag en dus ook die vatbaarheid vir bederf daarvan (sien onderstaande tabel).

Kommersieel beskikbare biologiese beheermiddels en plantgroeireguleerders (PGR) wat geregistreer is as na-oes behandelings: Kategorie Organisme/ Jaar Produk Bederf organisme Metodes Residu Produk bekend of van toleransie

gestel funksies toediening (dpm) Bio-beheer Pseudomonas 1995 Sitrus Penicillium digitatus, Doop of spuit vrygestel syringae P. italicum, (Bio-Save) Geotrichum citri- aurantii

Kersies Penicillium expansum, Stort vrygestel Botrytis cinerea

Appels, Penicillium expansum, Doop of stort vrygestel pere Botrytis cinerea, Mucor piriformis

Aartappels Fusarium sambucinum, Doop of stort vrygestel Helminthosporium solani Bio-beheer Candida 1995 Kern Bederf patogene Enige tyd van vrygestel oleophila vrugte toediening (Aspire) Sitrus Bederf patogene Enige tyd van vrygestel toediening PGR Gibberellien 1955 Sitrus Vertraag veroudering Opbergings vrygestel suur (Pro Gibb) (Vertraag begin van waks bederf) PGR 2,4-D (Citrus Fix) 1942 Sitrus Vertraag veroudering Opbergings 5 van die stingelent. waks (Vertraag begin van

bederf) Adaskaveg, J.E., H. Forster, and N.F. Sommer. 2002. Principles of postharvest pathology and management of decays of edible horticultural crops. p. 196-195, in: A.A. Kader (ed). Postharvest technology of horticultural crops, third edition. University of California, ANR Publication 3311.


e

TEMPERATUUR EN RELATIEWE HUMIDITEITSBEHEER

Hoofstuk 6: Temperatuur- en relatiewe humiditeitsbeheer

Temperatuurbeheer is die belangrikste faktor vir behoud van produkkwaliteit gedurende oes en verbruik. Vrugte, groente en snyblomme is lewende, respirerende weefsels wat van die moederplant geskei is. Om produkte by hul laagste, veilige temperatuur te hou (0°C vir gematigde gewaspodukte of 10-12°C vir koue sensitiewe gewasprodukte) verleng die opbergingsleeftyd deurdat repirasietempo verlaag, wat etileensensitiwiteit verlaag en waterverlies verminder. Verrimpeling en verwelking veroorsaak groot na-oes verliese en vind stadiger plaas as die vogverliestempo verminder word.

Te koue temperature veroorsaak groot skade. Koueskadevoorkoming is belangrik aangesien die simptome die volgende insluit: onvermoë om ryp te word (piesangs en tamaties), ontwikkeling van holtes of ingesinkte areas (lemoene, meloene en komkommers), bruin verkleuring (avokado’s, vla-appels, eierplant), verhoogde vatbaarheid vir bederf (komkommers en boontjies), en afstootlike smaak (tamaties) (Shewfelt, 1990).

Verkoeling behels die oordrag van hitte deur geleiding, konveksie, uitstraling en evaporasie vanaf die produk na ‘n verkoelingsmedium.

As elektrisiteit geredelik beskikbaar is, verskaf meganiese verkoeling die mees betroubare bron van koue. Metodes sluit geforseerde lugverkoeling en evaporatiewe verkoeling in. Draagbare, geforseerde lugverkoelers is ontwerp vir kleinskaalse-produsente en -hanteerders (Talbot en Fletcher, 1993; Rij et al, 1979; Parsons en Kasmire, 1974). Eenvoudiger metodes is beskikbaar vir produkverkoeling waar elektrisiteit nie beskikbaar is nie of te duur is. Sommige alternatiewe sisteme (uit Thompson in Kader, 1992) sluit naglugventilasie, stralingsverkoeling, evaporatiewe verkoeling, ys- en ondergrondse (kelders, veld klampe, grotte) of hoë hoogte bo seevlak opberging in. Sonligverkoelingssisteme, waar plat sonpanele energie opvang vir die gebruik van kragopwekking, kan gebruik word om ys te maak. Ys word dan gebruik om die produk af te koel (Umar, 1998). Ys kan of direk as verpakkingsys, of vir waterafkoeling in hidro-verkoeling, of as ’n ysbank vir ’n klein geforseerde lugverkoeling- of kamerverkoelingssisteme gebruik word.

’n Aantal praktyke is nuttig vir verkoeling en vir bevordering van die effektiwiteit van die opbergingssisteem, veral in ontwikkelende lande waar energiebeskikbaarheid beperk mag wees en enige besparings krities is. Skaduwee moet beskikbaar wees oor die ge-oesde produk, verpakkingsareas, geboue gebruik vir verpakkingsareas, verkoeling, opberging en voertuie wat produkte vervoer. Skaduwee help met verlaging van die temperatuur van die inkomende produk en sal gevolglik die verkoelingskoste verlaag. Bome is ’n goeie bron van skaduwee en kan die omgewingstemperatuur rondom die pakhuis en die opbergingsareas verlaag. Ligte kleure op geboue sal die lig reflekteer en die hitte lading verminder. Hoewel duurder, produseer hoëdruk natriumligte minder hitte en gebruik minder energie as gloeilampe.



’n Ander aspek om te oorweeg wanneer vrugte en groente hanteer word, is die relatiewe humiditeit van die opbergingsomgewing. Verlies van water vanuit die produk word gereeld geassosieer met verlies aan kwaliteit, soos wanneer verwelking en verrimpeling, asook tekstuurveranderinge plaasvind. Indien meganiese verkoeling gebruik word, geld die volgende: hoe groter die oppervlakte van die verkoelingsklos is, hoe hoër bly die relatiewe humiditeit in die koelkamer. Dit is egter finansieel belangrik om te onthou dat waterverlies nie altyd ongewens is nie, byvoorbeeld as produkte bestem is vir dehidrasie of inlegging.

Vir die vars mark produkte sal enige metode wat die relatiewe humiditeit van die opbergingsomgewing verhoog (of die waterdampdruktekort (WDDT) tussen die kommoditeit en sy omgewing) die tempo van waterverlies verminder. Die beste metode om relatiewe humiditeit te verhoog is om die temperatuur te verlaag. ’n Ander metode is om vog by die lug rondom die kommoditeit te voeg deur middel van fyn mis, spuite, of as ’n laaste uitweg, benatting van die koelkamervloer. ’n Ander manier is om ’n vog uitruilingshindernis soos waks, poli-etileen voering in karton, geïmpregneerde bedekking op karton of ’n verskeidenheid van goedkoop en herwinbare materiale te gebruik. Enige toevoegings tot die verpakkingsmateriaal sal effektiewe verkoeling bemoeilik, dus word ventilasie in plastiese voerings (omtrent 5% van die totale area van die voering) aanbeveel. Die voerings se ventilasiegate moet in lyn wees met die karton se ventilasiegate om verkoeling van die produk aan die binnekant te fasiliteer. Geventileerde voerings sal die WDDT verminder sonder om die suurstof, koolsuurgas en etileen uitruiling te erg te verander.



Kamerverkoeling Kamer- of statiese verkoeling is ’n relatiewe lae koste tipe verkoeling, maar is stadig as elektrisiteit vir meganiese verkoeling beskikbaar is. Die produk word eenvoudig in ’n koue kamer geplaas en die koue lug word toegelaat om deur die kartonne, sakke, kratte of bulkverpakkings te sirkuleer. Die tipe verkoeling is mees geskik vir minder vatbare kommoditeite soos aartappels, uie, appels, soetpatat en sitrus vrugte, aangesien meer vatbare produkte te vinnig sal bederf voordat dit voldoende afkoel. Kamerverkoeling mag dalk al wees wat benodig word as koue sensitiewe produkte verkoel word vanaf vroegoggend oestemperature tot ‘n opbergingstemperatuur van 10 tot 13 ºC (50-55 ºF). Die ontwerp en werking van die koelkamers is redelik eenvoudig en geen spesiale toerusting word benodig nie. Dit is belangrik om genoeg spasie tussen die stapels kartonne in die koelkamer te los sodat die produk so vinnig moontlik kan afkoel. Ongeveer 2.5 cm (1 duim) is genoeg om koue lug rondom individuele kartonne te laat sirkuleer. Produkte in geventileerde kartonne sal baie vinniger afkoel as produkte in ongeventileerde houers. In baie klein koelkamers word produkte so dig opmekaar gepak dat verkoeling glad nie kan plaasvind nie, en ten spyte van die hoë koste van die loop van die verkoelingssisteem in die koelkamer daal die produk temperatuur nooit tot die aanbevole vlak nie. Stapels produkte binne die koelkamer moet smal genoeg wees; omtrent een palet wydte in diepte (twee of drie kartonne). Waaiers moet geïnstalleer word om koue lug deur die hele vertrek te sirkuleer. Lug wat deur die vertrek sirkuleer beweeg oor oppervlaktes en deur enige oop spasies. Verkoeling vanaf die buitekant tot die binnekant van die stapels geskied hoofsaaklik deur geleiding. Monitering van die produktemperatuur op verskeie plekke in die kamer binne die verpakking is belangrik om te bepaal of verkoeling doeltreffend geskied. Herrangskik die stapelings en meet die tempo van verkoeling tot die regte patroon vir ’n spesifieke vertrek gevind word.



Geforseerde lugverkoeling (Sien ook die USDA “Portacooler” op bladsy 189)

Geforseerde lugverkoeling trek of druk lug deur die opbergingshouers wat die tempo van verkoeling van enige tipe produk baie bespoedig. Baie tipes geforseerde lugverkoelers kan ontwerp word om koue, vogtige lug oor die produk te laat beweeg. Die onderstaande voorbeeld is ’n vasstaande eenheid, waar ’n waaier aan die binnekant van die muur van die koelkamer gevestig is.

Natmuur- geforseerde lugverkoeler:

Lug Openinge Die demperklep word oopgemaak as palet teen die buffer gestoot word

Koue Lug In

Buffer

Bron: Rij, R. et al. 1979. Handling Precooling and Temperature Management of Cut Flower Crops for Truck Transportation. USDA Science and Education Administration, AAT-W-5, UC Leaflet 21058.



Die onderstaande illustrasie is ‘n ander aansig van die natmuur- geforseerde lugverkoeler. Die seil moet baie goed verseël wees, en die paletopeninge moet geblok word vir die tonnel-tipe verkoeling om behoorlik te funksioneer.

Natmuur: Natmuur Verkoelings-

Eenheid

Waaiers

Seil

Bron: Gast, K.L.B. and Flores, R. 1991. Precooling produce. Kansas State University Cooperative Extension, Manhattan, Kansas.



’n Draagbare lugverkoeler kan gekonstrueer word deur middel van ’n seil of ’n poli-etileen vel. Die eenheid word geseël deur die seil oor die top en agter die kartonne af tot op die vloer te rol. Dit forseer lug deur die ventilasie gate van die kartonne (ventilasie area moet ten minste 5 % van die oppervlakarea van die karton uitmaak) wat teen die verkoeler gestapel is. Hierdie eenheid is ontwerp om binne-in die koelkamer te gebruik. Die waaier eenheid is losstaande aangedui om te illustreer hoe die lug moet vloei binne die verkoeler. Vir die beste resultate en minimum koste van die operasie, moet die warm lug uitlaatklep van die waaier na die lugterugvoer binne-in die koelkamer wys.

’n Draagbare Geforseerde lugverkoeler:

Lug Seil Bedekking

Lug Lug

Waterdigte Seël

Lug Lug

Lug

Waterdigte Seël

Bron: Parsons, R.A. and Kasmire, R.F. 1974. Forced-air unit to rapidly cool small lots of packaged produce. University of California Cooperative Extension, OSA #272.



Die onderstaande illustrasie toon twee tipes geforseerde lugverkoelers wat gebruik word vir die verkoeling van snyblomme. Elkeen is toegerus met ’n waaier om die lug vanaf die koelkamer deur die kartonne met produk te trek.

Seil versterk met houtstrook

Voldoende Grootte Waaier

Koue lug in

Steluurwerk vir Tydbeheer van Waaier om Onnodige Werking te Voorkom

Steluurwerk vir Tydbeheer om Onnodige Werking te Voorkom

Strookhout Volte vir Lug Distribusie

Voldoende Grootte Waaier

Lae Digtheid Poliskuim Seël

Bron: Rij, R. et al. 1979. Handling, Precooling and Temperature Management of Cut Flower Crops for Truck Transportation. USDA Science and Education Administration, UC Leaflet 21058.



Die onderstaande illustrasies wys die aanbevole patroon van ventilasie gate vir kartonne waar die produk bestem is vir geforseerde lugverkoeling. Ventilasie gate moet 5% van die totale oppervlakarea uitmaak, en moet 5 tot 7.5 cm (2 tot 3 duim) van die kante geleë wees. ’n Paar groot gate (1.3 cm = 0.5 duim wyd of groter) is beter as baie klein ventilasie gate.

Skouer ventilasiegate

Ventilasiegate van kartonne wat loodreg teenoor mekaar gepak is, is belyn om horisontale lugbeweging te verseker

Paneel Ventilasiegate is weg van hoeke en is smal

Bronne: Thompson, J.F. 2002. Cooling horticultural commodities. pp.97-112. In: Kader, A.A. (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops. Univ. of California, Div. of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311. Mitchell, F.G. et al. 1972. Commercial cooling of fruits and vegetables. California Agricultural Experiment Station Extension Service, Manual 43.



Hidro-verkoeling Hidro-verkoeling sorg vir vinnige, uniforme verkoeling van sommige kommoditeite. Die produk sowel as die verpakkingsmateriaal moet bestand wees teen benatting, chloor (gebruik om die water vir verkoeling te saniteer) en meganiese skade van die water krag (Mitchell in Kader, 1992).

Die eenvoudigste hidro-verkoeler is ’n tenk met koue water waarin die produk onderdompel word. Die tipe verkoeler wat onder aangedui word stort ysige water oor die produk wanneer die produk oor die vervoerband beweeg. ’n Besendingstipe hidro-verkoeler kan gekonstrueer word om ’n hele paletvrag produk te hou (Thompson in Kader, 2002). Vervoerbande kan toegevoeg word om die tyd wat die produk in kontak is met die koue water beter te beheer.

Hidro-verkoelingsstort:

Besendingstipe hidro-verkoeler:

Water Distribusie Pan

Waterpomp Verkoelings- sisteme Kratte

Verdamper

Water Reservoir



Evaporatiewe verkoeling Onderstaande pakhuise is van natuurlike materiale gebou wat nat gemaak kan word met water. Benatting van die mure en dak in die oggend skep kondisies vir evaporatiewe verkoeling in ’n pakhuis wat van strooi gemaak is.

Strooipakhuis:

Die onderstaande geïllustreerde pakhuis se mure is gemaak van draad en sifdraad wat met houtskool gevul is. As die houtskool in die oggende benat word, sal die struktuur gedurende die dag evaporatief verkoel word.

Houtskoolpakhuis:

Bron: FAO. 1986. Improvement of Post-Harvest Fresh Fruits and Vegetables Handling- A Manual. Bangkok: UNFAO Regional Office for Asia and the Pacific.



Evaporatiewe verkoelers kan gekonstrueer word om die lug te verkoel in ’n hele opbergingsstruktuur of slegs in ’n paar produkhouers. Hierdie verkoelers is die beste geskik in streke met lae humiditeit aangesien die graad van verkoeling beperk is tot tussen 1 en 2 °C (2 en 4 °F) bo die natbol temperatuur. ’n Verkoelingsmuur van houtvesel of strooi word nat gemaak en lug word deur die muur getrek deur middel van ’n klein waaier. In die voorbeeld hier genoem, word 1.9 liter (0.5 gallon) water per minuut op ’n 0.7 vierkante meter muur gedrup, wat genoeg vog verskaf om die lug van tot 18 kratte produk binne 1 tot 2 ure af te koel. Water word opgevang in ’n bak aan die onderkant van die eenheid en word hersirkuleer.

’n Evaporatiewe verkoeler kan gekombineer word met ’n geforseerde lugverkoeler wat vir klein besendings produk gebruik kan word. Lug word verkoel deur middel van beweging deur die nat muur voordat dit deur die verpakking en rondom die produk beweeg. Die lug kan verkoel word tot binne ’n paar grade van die natboltemperatuur van die omgewingslug.

Evaporatiewe geforseerde lugverkoeler:

Watertoevoer

Poreuse muur

Water Word Opgevang en Hersirkuleer

Waaier

Bronne: Thompson, J. F. and Kasmire, R.F. 1981. An evaporative cooler for vegetable crops. California Agriculture, March-April: 20-21. Bron: Mitchell in Kader, 1992. Postharvest Technology of Horticultural Crops. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311. 296 pp.



Die evaporatiewe verkoeler hieronder is toegerus met ‘n vorteks-windmasjien. Ogiesdraad is gebruik om twee dun houers teenoor mekaar van die verkoeler te konstrueer wat die nat stukke houtskool of strooi hou. Water word op die houtskool of strooi gedrup en die wind beweeg die turbine wat vogtige koel lug deur die produklading trek binne die verkoeler. Wanneer hierdie verkoeler gebruik word, word temperature met tussen 3 en 5 °C (6 en 10 °F) onder die omgewingstemperatuur verminder, terwyl die relatiewe humiditeit omtrent 85 % is.

Vorteks-Windmasjien

Poli-etileen Dak Bedek met Aluminiumfoelie

Skarnier Water reservoir

Ogies Draad

Muur/Deur Bamboes Gleuwe

Houtskool

Bron: Redulla, C.A. et al. 1984. Temperature and relative humidity in two types of evaporative coolers. Postharvest Research Notes, 1(1): 25-28.



Evaporatiewe verkoelers kan gekonstrueer word van eenvoudige materiale, soos jute sak of bamboes. Die "drupverkoeler" soos hieronder aangeteken werk alleenlik deur die proses van evaporasie, sonder die gebruik van ’n waaier. Verkoeling sal bevorder word as die eenheid onder skadu gehou word en gebruik word in ’n goed geventileerde omgewing.

Drupverkoeler:

Plaat

Bamboes Buis

Jutesak

Bamboes latte

Bamboes Buis

Bron: Redulla, C.A. et al. 1984. Keeping perishables without refrigeration: use of a drip cooler. Appropriate Postharvest Technology 1(2): 13-15.



Twee eenvoudige evaporatiewe verkoelers is ontwikkel en word gebruik deur die Filippyne vir verkoeling en opberging van groente (soos tamaties, soetrissies en blaarmosterd). In die onderstaande illustrasie staan ’n gegalvaniseerde yster (GY) pan met water, en nog ’n pan met water aan die bokant. Die sykante en die bokant is toegemaak met jute sakke wat nat gehou word deur hulle bo- en onderkant in die panne water te hou. In illustrasie b word die binneste sywande gekonstrueer van eenvoudige GY plate met fyn holtes (gespasieer teen 5 x 5cm) terwyl die buite wande gemaak is van ’n fyn sifdraad (0.32 cm). Die 1.5 cm spasie tussen die binne en buite wande is gevul met rysdoppe wat nat gehou word deur ’n doek wat in die pan bo-op die verkoeler gedoop word.

Produkte wat in hierdie verkoelers gestoor word het ’n langer raklewe as produkte wat by omgewingstemperatuur gehou word. Tamaties en soetrissies toon kleiner massa verlies asook stadiger rypwording. Hierdie produkte sou so lank gehou kon word soos wat hulle tipies onder verkoeling (omtrent 3 weke) opgeberg word. Bederf kan ’n probleem wees, maar kan beheer word deur middel van ’n gechlorineerde waterbad voordat verkoeling plaasvind. Blaarmosterd toon baie minder varsmassa verlies na 5 dae en baie min verwelking.

Bronne: Acedo, A.L. 1997. Storage life of vegetables in simple evaporative coolers. Tropical Science 37: 169-175.

Acedo, A. 1997. Ripening and disease control during evaporative cooling storage of tomatoes. Tropical Science 37: 209-213.



’n Evaporatiewe verkoeler wat op die dak van die opbergingsstruktuur gelokaliseerd is kan ’n hele kamer met opgebergde produkte soos byvoorbeeld soetpatat of ander koue sensitiewe produkte verkoel. Die ventileerders van buitelug moet aan die basis van die gebou wees sodat die koel lug gesirkuleer kan word dwars deur die vertrek voordat dit na buite onttrek word.

Evaporatiewe Verkoeler

Muurvenitleerders

Bron: Thompson, J.F. and Scheuerman, R.W. 1993. Curing and Storing California Sweetpotatoes. Merced County Cooperative Extension, Merced, California 95340



Die onderstaande illustrasie is ’n lae koste verkoelingskamer wat gebou is met bakstene. Die holte tussen die twee mure is gevul met sand en die bakstene en sand word versadig gehou met water. Vrugte en groente word ingelaai en die hele kamer word toegegooi met ’n biesiemat wat nat gehou word. Aangesien ’n groot hoeveelheid boumateriale benodig word om die tipe koelkamer te bou, mag dit slegs bruikbaar wees as dit vir hoë waarde produkte aangewend word.

Gedurende die warm somermaande in Indië, is konstante temperature tussen 15 en 18 °C (59 en 65 °F) daarin aangeteken met ’n relatiewe humiditeit van omtrent 95%.

Verbeterde Zero-Energie Koelkamer:

Bron: Roy S.K. 1989. Postharvest technology of vegetable crops in India. Indian Horticulture. Jan-June: 7678.



Naglugventilasie Opbergingsstrukture kan verkoel word deur naglug te gebruik indien die verskil tussen dag- en nagtemperature relatief groot is (Thompson in Kader, 2002). Die opbergingsfasiliteite moet goed geïnsuleer wees en die ventileerders moet op grondvlak wees. Die ventileerders kan oopgemaak word gedurende die nag en waaiers kan gebruik word om die koel lug deur die opbergingsfasiliteit te trek. Die struktuur sal in die hitte van die dag die koue temperatuur die beste behou indien dit voldoende geïsoleer is en die ventileerders vroeg die oggend gesluit word.

Naglugventilasie in opbergings fasiliteit Warmlug uit via die gewel waaier

Koue lug in gedurende die nag deur oop ventileerders



Koueskade Baie vrugte en groente kan vatbaar wees vir koueskade wanneer dit onder 13 tot 16 °C (55 tot 60 °F) opgeberg word. Koueskade verswak produkkwaliteit en verkort rakleeftyd. Die onderstaande tabel verskaf voorbeelde van koueskade simptome van ’n aantal gewasse. Simptome word dikwels eers sigbaar nadat die produk na warmer temperature terug geskuif word, byvoorbeeld tydens bemarking.

Vrugte en groente vatbaar vir koueskade wanneer by lae, maar nie vriespunt temperature, opgeberg word

Benaderde laagste veiligste temperatuur

Produk

°C °F

Kenmerk van skade indien tussen 0°C en ‘veilige temperatuur’ opgeberg is

Appels (Jonathan, McIntosh, Yellow Newton) 2-3 36-38 Interne verbruining, kern verbruining,

waterige afbraak, sagte brandvlek

Aspersies 0-2 32-36 Vaal, grys-groen, en verwelkte punte

Avokados 4.5-13 40-55 Grys-bruin verkleuring van vleis

Piesangs, groen of ryp 11.5-13 53-56 Vaal kleur as ryp

Boontjies (lima) 1-4.5 34-40 Roesbruin spikkels of areas

Boontjies (“snap” / groen) 7 45 Stippeling met ingesinkte weefsel en roes

Veenbessie 2 36 Rubberige tekstuur van vlees

Komkommers 7 45 Stippeling en insinking van weefsel, waterige kolle, bederf

Eierplante 7 45 Oppervlak brandvlek, alternaria verrotting, swartwording van sade.

Koejawels 4.5 40 Pulpskade, verrotting

Pomelo 10 50 Brandvlek, insinking, waterige afbraak

Jicama 13-18 55-65 Oppervlak verrotting, verkleuring

Suurlemoene 11-13 52-55 Stippeling en insinking van weefsel, Membraanagtige verkleuring, rooi vlekke

Lemmetjies 7-9 45-48 Stippeling en insinking van weefsel, vertoon ligbruin met verloop van tyd

Mango’s 10-13 50-55 Grys oppervlakkige brandvlek tipe verkleuring van skil, oneweredige rypwording

Vervolg op volgende bladsy



Vrugtesoorte van die familie Cucurbitaceae

Spanspek 2-5 36-41 Weefsel insinking, oppervlakte verrotting

Winterspanspek 7-10 45-50 Rooi-ligbruin verkleuring, weefsel insinking, oppervlak verrotting, rypwordings onvermoë

Kasaba meloen 7-10 45-50 Selfde as bo sonder verkleuring

Crenshaw en Persiese Meloen

7-10 45-50 Selfde as bo sonder verkleuring

Waatlemoen 4.5 40 Weefsel verval en stippeling, aanstootlike geur

Okra 7 45 Verkleuring, waterige areas, weefsel insinking, stippeling, verrotting

Olywe, vars 7 45 Interne verbruining

Lemoene, Kalifornië en Arizona

3 38 Stippeling en weefsel insinking, bruin vlekke

Papajas 7 45 Stippeling en weefsel insinking, onvermoë om ryp te word, aanstootlike geur, verrotting

Soetrissies 7 45 Oppervlak weefsel insinking, alternaria peul en kelk verrotting, saad verbruining

Pynappels 7-10 45-50 Vaal groen wanneer ryp

Granate 4.5 40 Stippeling en weefsel insinking, eksterne en interne verbruining

Aartappels 3 38 Mahoniebruin verkleuring (Chippewa en Sebago), versoeting²

Pampoene en hardeskil skorsies

10 50 Verrotting, veral Alternaria verrotting

Soetpatat 13 55 Verrotting, weefsel insinking, interne verkleuring; harde kern wanneer gekook

Boomtamatie 3-4 37-40 Oppervlak weefsel insinking, verkleuring

Tamaties

Ryp 7-10 45-50 Waterige verval en sagwording, verrotting

Volwasse-groen 13 55 Swak kleur ontwikkeling wanneer ryp, Alternaria verrotting

1 Simptome dikwels slegs sigbaar wanneer vanaf koue na warmer temperature verplaas word, soos tydens bemarking. 2 Vir aartappels wat vir aartappelskyfies, Franse skyfies of enige ander gebraaide produkte gebruik word is die aanbevole opbergings temperatuur 8 tot 12 °C (46-54 °F).

Bron: Harderburg, R.E., A. E. Watada and C-Y. Wang 1986. The Commercial Storage of Fruits Vegetables. and Florist and Nursery Stocks. USDA, Agricultural Handbook No. 66.



Gebruik van ys

Ys kan gebruik word as ’n bunkerbron van verkoeling (lug word deur ’n bank van ys en dan deur die kommoditeit gesirkuleer) of as top-ys (direk in kontak met die produk geplaas). Ys kan slegs die produk verkoel as dit smelt, wat goeie sirkulasie van die uiterste belang maak vir effektiewe verkoeling. In hierdie onderstaande illustrasies is eenvoudige bunker verkoelers geteken. (twee bladsye).

Dwarssnit – Die brandstof- of dieselenjin moet aan die buitekant gemonteer wees.

Insulasie

Vals plafon Ysladings opening

Bunkermuur Deur

Agteraansig van vertrek – ’n Elektriese waaier word binne die koelkamer gemonteer. Waaierkapasiteit moet ten minste gelyk wees aan die leë volume van die vertrek (bv. 3.7x2.4x2.4 = 21.7 m3; minimum waaier kapasiteit van 21.7 m3/min).

Waaier Vals plafon

Bunkermuur

Terugvoerlug rooster



Vooraansig

Grasdak vir skaduwee

Bo-aansig – Windskerms oor die vals plafon help baie om die lugverspreiding en dus verkoeling te bevorder.

Waaier van Ysbunker

Windskerms

Einde van vals plafon

Bron: Grierson, W. 1987. Postharvest Handling Manual Commercialization of Alternative Handling Crops Project. The Belize Agribusiness Company/Chenomics International/USAID.



Fyn- of flokkie-ys vir verpakking kan direk toegedien word in ’n yswatermengsel. Die gebruik van ys om produkte af te koel verskaf ’n hoë relatiewe humiditeit rondom die produk. Verpakkingsys kan slegs gebruik word op produkte wat water tolerant, nie-kouesensitief is nie en in water tolerante verpakkings materiaal (gewakste veselbord, plasties of hout) verpak is.

Ysverpakking

Top-ys word gebruik vir sekere produkte gedurende vervoer om hoë relatiewe humiditeit te behou. Slegs water tolerante, nie-kouesensitiewe produkte (soos: geelwortels, suikermielies, spanspek, volhart-andyvie, slaai, spinasie, radyse, broccoli, groen uie), en watertolerante verpakking (gewakste veselbord, of hout) kan met top-ys verpakking werk . Top-ys op produkvragte moet eerder in rye in plaas van ’n soliede massa toegedien word. Dit is belangrik dat die lug sirkulasie binne die voertuig wat die produk vervoer nie verhinder word nie.

Top-ys ’n vereiste: Top-ys aanbeveel:

beet met loof broccoli geelwortels met loof soetmielies andyvie volhart-andyvie groenuie pietersielie radyse met loof blaarradys spinasie raap raap met loof blaarraap bronslaai

egte artisjok blaarbeet beet sonder loof brusselse spruite spanspek geelwortels, sonder loof knolseldery artisjok-lof knolkool prei blaarmosterd witwortel radyse knolraap

Bronne: Thompson, J.F. 2002. Cooling horticultural commodities. pp.97-112. In: Kader, A.A. (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops. Univ. of California, Div. of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311. McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook Number 668.



Alternatiewe metodes van verkoeling Radiasie-verkoeling Radiasie-verkoeling kan gebruik word om die lugtempartuur in ‘n koelkamer te verlaag indien daar ‘n sonlig-opgaarder aan die ventilasie sisteem van die gebou gekoppel word. As die sonlig-opgaarder snags gebruik word sal hitte aan die omgewing uitgestraal en verloor word. Temperature van tot 4 °C (about 8 °F) onder die nagtemperatuur kan bereik word. Gebruik van Putwater Putwater is gewoonlik baie kouer as lugtemperature in die meeste dele van die wêreld. Die watertemperature van ’n put is geneig om in dieselfde reeks as die lugtemperature vir dieselfde area te wees. Putwater kan gebruik word vir hidro-verkoeling en as ’n spuit of fyn mis om die hoë relatiewe humiditeit in die opbergingsomgewing te handhaaf. Hoë Hoogte Bo Seevlak Opberging Lugtemperature daal tipies 10 °C (18 °F) vir elke 1 kilometer toename in hoogte bo seevlak. Indien hanteerders die moontlikheid het om produkte by ’n hoë hoogte bo seevlak te verpak en op te berg kan kostes vir verkoeling verminder word. Verkoelings- en opbergingsfasiliteite kan ook by laer energievlakke opereer as dié by seevlak vir dieselfde resultaat. As ’n reël sal nagtemperatuur ventilasie die produktemperatuur effektief behou wanner die buitelug onder ’n sekere gewenste produk temperatuur is vir 5 tot 7 ure per nag.

Bron: Thompson, J.F. 2002. Cooling horticultural commodities. pp.97-112. In: Kader, A.A. (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops. Univ. of California, Div. of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311.



Verhoging van relatiewe humiditeit Verkoelde lug is geneig om ‘n laer relatiewe humiditeit te hê as wat voordelig is vir opberging van die meeste hortologiese produkte. Die eenvoudigste metode van verhoging van relatiewe humiditeit in opberging is om die bodem van die koelkamer te benat, of om die opbergingshouers met fyn mis van koue water te bespuit en toelaat dat die water verdamp.

Vir ’n meer permanente sisteem van hoë relatiewe humiditeit in die opbergingsomgewing kan vogtige lug by die verkoelde lug toegevoeg word. ’n Waaier trek lug verby die verkoelers se verdampingsklos (R), wat dan verby nat mos of strooi (M) loop. Die vogtige lug word dan in die opbergingskamer deur ’n geperforeerde muur getrek.

Nat mos as ’n bron van vog binne die opbergings koelkamer:

Lug

Lug R

P

M

Bron: Lopez, E.G. 1983. Conservación de la Producción Agrícola. Barcelona Editorial Aedos. 188 pp.



Die gebruik van poli-etileen voerings in veselbord kartonne kan help om die produk te beskerm en waterverlies in produkte soos kersies, nektariens, kiwivrugte, piesangs en kruie te voorkom. Waterdamp word afgegee deur die produk wat binne die voering behou word en RH rondom die produk verhoog. Meganiese skaafskade wat veroorsaak word wanneer die produk teen die binnekant van die karton skaaf kan voorkom word deur ’n voering te gebruik.



Behoud van die Koueketting vir Bederfbare Produkte

Oes

Verkoeling

Tydelike Opberging

Vervoer na mark

Hantering by bestemming

Hantering tuis of by voedsel

diens-verskaffers

! Beskerm die produk teen die son

! Vervoer vinnig na die pakhuis

! Verminder vertragings voor verkoeling

! Verkoel die produk deeglik en so vinnig as moontlik

! Berg die produk by optimum temperatuur op

! Pas die rotasie van eerste in eerste uit toe

! Verskeep so vinnig as moontlik na mark

! Gebruik verkoelde laai sone

! Bring trok op temperatuur alvorens gelaai word

! Laai palette nader aan die middel van die trok ! Plaas plastiese insuleringsstroke binne die deur van

die reefer as die trok verskeie plekke stop ! Verhoed vertragings gedurende vervoer

! Monitor produk temperatuur gedurende vervoer ! Gebruik ’n verkoelde aflaai sone

! Meet die produktemperatuur ! Beweeg die produk vinnig na die geskikte

opbergingsarea ! Vervoer na handelsmarkte en voedsel

diensverskaffers in verkoelde trokke ! Vertoon by die korrekte temperatuurreeks ! Berg produk op by die geskikte temperatuur ! Gebruik die produk so gou as moontlik


OPBERGING VAN HORTOLOGIESE PRODUKTE

Hoofstuk 7: Opberging van hortologiese produkte

As ’n produk gestoor gaan word is dit belangrik om te begin met ’n hoë kwaliteit produk. Die besending moet nie beskadigde of besmette eenhede bevat nie en die houers moet goed geventileer en sterk genoeg wees om stapeling te kan weerstaan. In die algemeen sluit deeglike opbergingspraktyke temperatuurbeheer, relatiewe humiditeitbeheer, lugsirkulasie en behoud van spasie tussen die houers vir genoegsame ventilasie en voorkoming van produkvermenging in. Produkte wat saam gestoor word moet dieselfde temperature, relatiewe humiditeit en vlak van etileenvlakke in die opbergingsomgewing kan verdra. Hoë etileenproduseerders (soos piesangs, appels en spanspek) kan fisiologiese veranderinge in etileensensitiewe produkte stimuleer (soos slaai, komkommers, geelwortels, aartappels, soetpatat) wat telkens lei tot ongewenste kleur-, geur- en tekstuurveranderinge.

Temperatuurbeheer gedurende opberging kan gesteun word deur vierkantige in plaas van reghoekige geboue. Reghoekige geboue het meer muurarea per vierkante meter opbergingsspasie. Dit lei dus daartoe dat meer hitte deur die mure gelei word, en die koste van verkoeling verhoog. Temperatuurbeheer kan ook gesteun word deur die geboue te oorskadu, opbergingsfasiliteite wit te verf om refleksie van sonstraling te maksimeer, of om besproeiingssisteme op die dak te installeer vir evaporatiewe verkoeling. Die Verenigde Nasies se Voedsel en Landbou Organisasie (FAO), beveel die gebruik van ferro-sement aan vir die konstruksie van opbergingsstrukture in tropiese gebiede, met dik mure wat insulasie bied. Lae koste koelkamers kan gebou word deur betonvloere te bou met poli-uretaan skuim as insulasie materiaal. Die oppervlakarea per eenheid volume opbergingsspasie sal verminder word as die gebou in die vorm van ’n kubus gebou word, wat ook die konstruksiekoste en verkoelingskoste sal verminder. Alle lasplekke moet versigtig geseël word met ’n bedekkingslaag en die deur moet ’n rubberseël rondom die kante hê. Terwyl die produk verkoel word, moet die ventilasiesisteem gestel wees om ’n lugvloeitempo van 100 cfm/ton (5 L/sek/ton) te kan skep. As verkoeling tot by die gewenste temperatuur afgehandel is, moet die lugvloeitempos verlaag word tot die laagste spoed waarby behoud van verkoelde temperatuur sal geskied (20 tot 40 cfm/ton of 1 tot 2 L/sek/ton, is gewoonlik voldoende, volgens Thompson et al. 1998). Hoe groter die verkoeler se verdampingsklosarea is, hoe kleiner sal die temperatuurverskil wees tussen die binnekant van die klos en die teikenkamer se temperatuur, en hoe minder vog sal verlore gaan van die produk as dit afgekoel word. (Sien Thompson et al in Kader, 2002 vir meer inligting). Fasiliteite wat by hoë hoogte bo seevlak is kan effektief verkoel aangesien lugtemperatuur verminder met ’n verhoging in hoogte bo seevlak. Verhoogde seevlak kan dus evaporatiewe verkoeling, nagverkoeling en radiasie-verkoeling moontlik maak. Ondergrondse opberging vir sitrus is algemeen in Suid-China, terwyl appels in grotte opgeberg word in Noordwes-China (Liu, 1988). Hierdie sisteem is algemeen gebruik in die V.S.A. gedurende die vroeë 1900.



Sekere produkte soos uie en knoffel berg beter op in lae humiditeit omgewings. Droging van hierdie gewasse laat die buitenste weefsel lae toe om uit te droog voor hantering en opberging wat help om die produk teen verrotting en verdere vogvervlies te beskerm. (sien Hoofstuk 2).

Kommersieel geboude koelkamers kan baie duur wees, maar gelukkig het ’n kleinskaalse operateur baie keuses. Koelkamers kan self gebou word, gekoop word as vooraf gefabriseerde eenhede (nuut of oud), of kan gemaak word van verkoelde vervoertoerusting soos spoorkarre, snelwegvervoerwaens of seevrag houers. Vir meer gedetailleerde inligting oor die bepaling van koelkamergrootte wat die beste gepas is vir jou onderneming, evalueer keuses as ’n koelkamer gekoop of gebou sou word, en verwys na die ondergenoemde bron.

Bron: Thompson, J.F. and Spinoglio, M. 1994. Small-scale cold rooms for perishable commodities. Family Farm Series, Small Farm Center, University of California, Davis.

Die lugsamestelling in die opbergingsomgewing kan gemanipuleer word deur die ventilasietempo te verhoog of te verlaag (inlaat van vars lug) of deur gebruik te maak van gasabsorbeerders soos kaliumpermanganaat of geaktiveerde koolstof. Grootskaalse beheer van gemodifiseerde atmosfeer benodig ingewikkelde tegnologie en bestuursvaardighede, alhoewel sommige eenvoudiger metodes beskikbaar is vir die hantering van klein volumes produk.



Aanbevole opbergingstemperature Aanbevole Voorgeskrewe Temperature en Relatiewe Humiditeit, en Beraamde Vervoer en Opbergingsleeftyd vir Vrugte en Groente Produkte (sien Hardenburg et al, 1986 vir meer volledige inligting oor individuele gewasse).


Temperatuur Produk °C °F

Relatiewe Humiditeit

(persentasie)

Beraamde opbergingsleeftyd

Aarbeie 0 32 90-95 5-7 dae Aartappels, vroeë oes 10-16 50-60 90-95 10-14 dae Aartappels, laat oes 4.5-13 40-55 90-95 5-10 maande Adamsnaald wortel 0-5 32-41 85-90 1-2 maande Andyvie en volhart-andyvie 0 32 95-100 2-3 weke Anys 0-2 32-36 90-95 2-3 weke Appels -1-4 30-40 90-95 1-12 maande Appelkose -0.5-0 31-32 90-95 1-3 weke Appelliefie -0.5-0 31-32 90-95 34 weke Artisjok (ware) 0 32 95-100 2-3 weke Artisjokke-lof / Blaarbeet 0 32 95-100 10-14 dae Asiatiese pere 1 34 90-95 5-6 maande Aspersies 0-2 32-35 95-100 2-3 weke

Atemoya vla-appel (Annona cherimola x squamosa)

13 55 85-90 4-6 weke

Avokados, Fuerte, Hass 7 45 85-90 2 weke Avokados, Lula, Booth-1 4 40 90-95 4-8 weke Avokados, Fuchs, Pollock 13 55 85-90 2 weke Babaco (Carica x heilbornii Badillo) 7 45 85-90 1-3 weke Barbados kersie 0 32 85-90 7-8 weke Beet, bondel 0 32 98-100 10-14 dae Beet, sonder loof 0 32 98-100 4-6 maande Belgiese andyvie 2-3 36-38 95-98 24 weke Blaar raap 0 32 95-100 10-14 dae Bloed lemoen 4-7 40-44 90-95 3-8 weke Blomkool 0 32 95-98 34 weke Bloubessies -0.5-0 31-32 90-95 2 weke Bone, droog 4-10 40-50 40-50 6-10 maande Bone, groen of “snap” 4-7 40-45 95 7-10 dae Bone, lima, in peule 5-6 41-43 95 5 dae Boomkool (Brassica oleracea L.) 0 32 95-100 10-14 dae Boomtamaties 3-4 37-40 85-95 10 weke Boonspruite 0 32 95-100 7-9 dae

133




(persentasie)


Broccoli 0 32 95-100 10-14 dae Brongras 0 32 95-100 2-3 weke Broodvrug 13-15 55-60 85-90 2-6 weke Brusselse spruite 0 32 95-100 3-5 weke Calabaza / Wes-Indiese Pampoen (Cucurbita moschat)

10-13 50-55 50-70 2-3 maande

Cherimoya vla-appel (Annona. cherimola Mill.)

13 55 90-95 2-4 weke

Chinese broccoli 0 32 95-100 10-14 dae Chinese langbone 4-7 40-45 90-95 7-10 dae Chinese kool 0 32 95-100 2-3 maande Chinese Radys 0-1.5 32-35 95-100 24 maande Clementine 4 40 90-95 24 weke

Chinese Witkool 0 32 95-100 3 weke

Dadels -18 of 0 0 of 32 75 6-12 maande Doerian 4-6 39-42 85-90 6-8 weke Doubraam -0.5-0 31-32 90-95 2-3 dae Druiwe, Vinifera -1 tot -0.5 30-31 90-95 1-6 maande Druiwe, Amerikaanse -0.5-0 31-32 85 2-8 weke Eiervrug 12 54 90-95 1 week Ertjies, groen 0 32 95-98 1-2 weke Ertjies, Suidelike 4-5 40-41 95 6-8 dae Feijoa of pynappelkoejawel 5-10 41-50 90 2-3 weke Framboos -0.5-0 31-32 90-95 2-3 dae Geel Sapote 13-15 55-60 85-90 3 weke Geelwortels, bondel 0 32 95-100 2 weke Geelwortels, volwasse 0 32 98-100 7-9 maande Gevleuelde boontjie (Psophocarpus tetragonolobus)

10 50 90 4 weke

Geelwortels, onvolwasse 0 32 98-100 4-6 weke Gemmer wortel 13 55 65 6 maande Granadilla, pers 10 50 85-90 3-4 weke Granadilla, geel 7-10 45-50 85-90 3-5 weke Granate 5 41 90-95 2-3 maande Hanekam 0-2 32-36 95-100 10-14 dae Hawerwortel 0 32 95-98 2-4 maande Jaboticaba 13-15 55-60 90-95 2-3 dae Jaffa lemoen 8-10 46-50 85-90 8-12 weke





(persentasie)


Jakvrug 13 55 85-90 2-6 weke Jam 16 61 70-80 6-7 maande Jamboontjie 13-18 55-65 65-70 1-2 maande Japanese eiervrug 8-12 46-54 90-95 1 week Japanese Radys 0-1 32-34 95-100 4 maande Jerusalem Artisjok -0.5-0 31-32 90-95 +5 maande Kaktus blare 2-4 36-40 90-95 3 weke Kalamondin / Panama Lemoen 9-10 48-50 90 2 weke Karkoer 12-13 53-55 85-90 2-3 weke Kasjoe appel 0-2 32-36 85-90 5 weke Kersies, suur 0 32 90-95 3-7 dae Kersies, soet -1 tot -0.5 30-31 90-95 2-3 weke Kiwano / Afrika horingkomkommer 10-15 50-60 90 6 maande Kiwivrugte 0 32 90-95 3-5 maande

Knoffel 0 32 65-70 6-7 maande Knolkool 0 32 98-100 2-3 maande Knolseldery 0 32 97-99 6-8 maande Koejawels 5-10 41-50 90 2-3 weke Kokosneute 0-1.5 32-35 80-85 1-2 maande Kool, vroeë 0 32 98-100 3-6 weke Kool, laat 0 32 98-100 5-6 maande Koolraap 0 32 98-100 +6 maande Komkommers 10-13 50-55 95 10-14 dae Korente -0.5-0 31-32 90-95 1-4 weke Koemkwat 4 40 90-95 2-4 weke Krulkool 0 32 95-100 2-3 weke Kwepers -0.5-0 31-32 90 2-3 maande Langsat 11-14 52-58 85-90 2 weke Lemoene, Kalif. & Ariz. 3-9 38-48 85-90 3-8 weke Lemoene, Fla. & Texas 0-1 32-34 85-90 8-12 weke Lemmetjies 9-10 48-50 85-90 6-8 weke Lichi 1.5 35 90-95 3-5 weke Loganbessie -0.5-0 31-32 90-95 2-3 dae Longan (Euphoria longan) 1.5 35 90-95 3-5 weke Lukwart 0 32 90 3 weke Malanga (Xanthosoma spp) 7 45 70-80 3 maande Mamey sapote 13-15 55-60 90-95 2-6 weke





(persentasie)


Mandaryn, Rooinartjie en verwante sitrus vrugte

4 40 90-95 24 weke

Mango 13 55 85-90 2-3 weke Mangostan 13 55 85-90 2-4 weke Meelpiesang 13-14 55-58 90-95 1-5 weke Vrugtesoorte van die familie Cucurbitaceae / Meloene: Kasaba meloen 10 50 90-95 3 weke “Crenshaw” meloen 7 45 90-95 2 weke Winterspanspek 7 45 90-95 3 weke Persiese meloen 7 45 90-95 2 weke Nektariens -0.5-0 31-32 90-95 2-4 weke Okra 7-10 45-50 90-95 7-10 dae Olywe, vars 5-10 41-50 85-90 +6 weke Pampelmoes 7-9 45-48 85-90 12 weke Pampoene 10-13 50-55 50-70 2-3 maande Papajas 7-13 45-55 85-90 1-3 weke Peperwortel -1-0 30-32 98-100 10-12 maande Pepino (Solanum muricatum Ait.) 4 40 85-90 1 maande Pere -1.5 tot -0.5 29-31 90-95 2-7 maande Perskes -0.5-0 31-32 90-95 2-4 weke Persimmons, Japanese -1 30 90 34 maande Piesangs, groen 13-14 56-58 90-95 14 weke Pietersielie 0 32 95-100 2-2.5 maande Pomelo, Calif. & Ariz. 14-15 58-60 85-90 6-8 weke Pomelo, Fla. & Texas 10-15 50-60 85-90 6-8 weke Prei 0 32 95-100 2-3 maande Pruime en pruimedante -0.5-0 31-32 90-95 2-5 weke Pynappels 7-13 45-55 85-90 24 weke Raap 0 32 95 4-5 maande Rabarber 0 32 95-100 24 weke Radyse, lente 0 32 95-100 34 weke Radyse, winter 0 32 95-100 24 maande Rambutan 12 54 90-95 1-3 weke Rissie, brand (droog) 0-10 32-50 60-70 6 maande Rissie, soet 7-13 45-55 90-95 2-3 weke Rooiblaar sigorei 0-1 32-34 95-100 2-3 weke Saadlose komkommers 10-13 50-55 85-90 10-14 dae Sampioen 0 32 95 34 dae





(persentasie)



Santol 7-9 45-48 85-90 3 weke

Sapodilla 16-20 60-68 85-90 2-3 weke

Seldery 0 32 98-100 2-3 maande Skorsenier (Scorzonera) 0-1 32-34 95-98 6 maande Sagteskil skorsie bv. Curcurbita pepo 5-10 41-50 95 1-2 weke Hardeskil skorsie bv. Curcurbita moschata, C. Maxima

10 50 50-70 2-3 maande

Slaai 0 32 98-100 2-3 weke Slaaiblare 0 32 95-100 10-14 dae Sneeu ertjies 0-1 32-34 90-95 1-2 weke Snyboontjie 4-7 40-45 95 7-10 dae Soe-soe skorsie 7 45 85-90 4-6 weke Soetpatat 13-15 55-60 85-90 4-7 maande Spanspek (3/4-stuk) 2-5 36-41 95 15 dae Spanspek (volle vrug) 0-2 32-36 95 5-14 dae Spinasie 0 32 95-100 10-14 dae Sterappel (Chrysophyllum cainito) 3 38 90 3 weke Stervrug 9-10 48-50 85-90 3-4 weke Suiker vla-appel (Annona squamosa Mill)

7 45 85-90 4 weke

Suikermielies 0 32 95-98 5-8 dae Suurlemoene 10-13 50-55 85-90 1-6 maande Suursak vla-appel (Annona muricata) 13 55 85-90 1-2 weke Swart persimmon (Diospyros digyria) 13-15 55-60 85-90 2-3 weke Swartbessies -0.5-0 31-32 90-95 2-3 dae Tamaryn 7 45 90-95 3-4 weke Tamaties, volwasse-groen 18-22 65-72 90-95 1-3 weke Tamaties, ferm-ryp 13-15 55-60 90-95 4-7 dae Taro wortel 7-10 45-50 85-90 4-5 maande Tomatillos / Meksikaanse appelliefie 13-15 55-60 85-90 3 weke Tropiese/ wit soetpatat 13-15 55-60 85-90 4-5 maande Turksvy 2-4 36-40 90-95 3 weke Ugli vrug 4 40 90-95 2-3 weke Uie, groen 0 32 95-100 34 weke Uie, droog 0 32 65-70 1-8 maande Uie, bondel 0 32 65-70 6-8 maande Veenbessie 2-4 36-40 90-95 24 maande

Vla-appels (Annona reticulata L. ) 5-7 41-45 85-90 4-6 weke

137




(persentasie)


Vlierbessie -0.5-0 31-32 90-95 1-2 weke Vye, vars -0.5-0 31-32 85-90 7-10 dae Waatlemoene 10-15 50-60 90 2-3 weke Waterkastaiings 0-2 32-36 98-100 1-2 maande Wit aspersies 0-2 32-36 95-100 2-3 weke Wit sapote 19-21 67-70 85-90 2-3 weke Witwortel 0 32 95-100 +6 maande Bron: McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA Office of Transportation, Agricultural Handbook 668.



Versoenbare groepe vrugte en groente. Groep 1: Vrugte en groente, 0 tot 2°C (32 tot 36°F), 90-95% relatiewe humiditeit. Baie produkte in hierdie groep produseer etileen.

Appelkose Kokosneute Persimmons Appels Koolraap Perskes Asiatiese pere Kwepers Prei Barbados kersie Lemoene* (Florida en Texas) Pruime Beet, sonder loof Lichi Pruimedante Bessies (behalwe veenbessies) Lukwart Raap Druiwe (sonder swaeldioksied) Longan Radyse Granate Kasjoe appel Nektariens Sampioene Kasjoe appel Peperwortel Vye (nie met appels) Kersies Pere Witwortel Knolkool

*Sitrus behandel met bifeniel mag reuke aan ander produkte oordra. Groep 2: Vrugte en groente, 0 tot 2°C (32 tot 36°F), 95-100% relatiewe humiditeit. Baie produkte in hierdie groep is etileensensitief.

Andyvie* Ertjies* Radyse* Anys Geelwortels*Kool* Rooiblaar sigorei Artisjokke* Granaat Rape* Aspersies Hanekam* Sampioene Beet* Hawerwortel Seldery* Belgiese andyvie Japanese Radys* Skorsenier Bessies (behalwe Veenbessie) Jerusalem artisjokke Slaai Blaarslaai Kersies Sneeu ertjies Blomkool Kiwivrugte Spinasie* Boon spruite Knolkool* Suikermielies* Broccoli* Knolseldery* Uie, groen* (sonder vye, druiwe,

sampioene, roebarb of mielies) Brongras* Koolraap* Volhart andyvie* Brusselse spruite* Peperwortel Waterkastaiïngs Chinese radys Pietersielie* Witwortel* Chinese Witkool Prei (sonder vye of druiwe) Druiwe (sonder swaeldioksied) Rabarber

*Hierdie produkte kan getop-ys word Bron: McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA Office of Transportation, Agricultural Handbook 668.


139


Groep 3: Vrugte en groente, 0 tot 2°C (32 tot 36°F), 65-75% relatiewe humiditeit.

Vog sal hierdie produkte beskadig.

Knoffel Uie, droog

Groep 4: Vrugte en groente, 4.5°C (40°F), 90-95% relatiewe humiditeit.

Adamsnaald wortel Lichi Suurlemoene* Boomtamaties Manderyn* Tangelo* Clementine Pepino Turksvy Koemkwat Rooi nartjie* Ugli vrug* Kaktus blare Spanspek** Veenbessies Lemoene (Kalif. en Arizona) Sterappel * sitrus behandel met bifeniel kan reuke aan ander produkte oordra. ** Kan getop-ys word.

Groep 5: Vrugte en groente, 10°C (50°F), 85-90% relatiewe humiditeit. Baie van hierdie produkte is etileensensitief. Hierdie produkte is ook koue sensitiewe gewasse.

Aartappel, opberging Malanga Sagteskil skorsie Boontjies Okra Snyboontjie Eierplant Olywe Soe-soe skorsie Kalamondin Pampelmoes Tamaryn Kiwano Rissies Tarowortel Komkommer

Bron: McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA Office of Transportation, Agricultural Handbook 668.



Groep 6: Vrugte en groente, 13 tot 15°C (55 tot 60°F), 85-90% relatiewe humiditeit. Baie van hierdie produkte produseer etileen. Hierdie produkte is ook kouesensitief.

Aartappels, vars Jakvrug Pynappel

Atemoya vla-appel Karkoer Rambutan Avokados Koejawel Santol Berg papaja Kokosneute Stervrug Broodvrug Langsat Styselpiesang Cherimoya vla-appel Lemmetjie* Suiker vla-appel Feijoa Mamey Suurlemoen* Geel sapote Mango Suursak vla-appel Gemmer wortel Mangostan Swart persimmon Granadilla Geel Pampoen Tamaties, ryp Granadilla Pers Papajas Tomatillo Hardeskil skorsie Piesangs Tropiese / wit soetpatat Jaboticaba Pomelo Vrugte soorte van die familie

Cucurbitaceae / Meloene (behalwe spanspek)

*Sitrus behandel met bifeniel mag ’n reuk aan ander produkte oordra Groep 7: Vrugte en groente, 18 tot 21°C (65 tot 70°F), 85-90% relatiewe humiditeit.

Jam boontjie Pere (vir rypwording) tamaties, volwasse groen wit sapote jams* soetpatats* waatlemoen* *Skei van pere en tamaties as gevolg van etileensensitiwiteit. Bron: McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA Office of Transportation, Agricultural Handbook 668.



Vatbaarheid vir vriesskade Die volgende produkte kan beskadig word deur een ligte bevriesing: Aartappels Appelkoos Aspersie Avokado Bessies (behalwe Veenbessies) Boontjies (“snap”) Eierplant Komkommer Lemmetjies Perskes Piesang Pruime Sagteskil skorsie Slaai Soetpatat Suurlemoene Rissies (Soet) Tamaties

Bron: McGregor, B.M. 1989. Tropical Products Transport Handbook. USDA Office of Transportation, Agricultural Handbook 668.



Opbergingspraktyke Inspeksie van opgebergde produkte en skoonmaak van opbergingsstrukture op ’n gereelde basis sal help om produkverliese te verminder deurdat die opbou van peste verminder word en die verspreiding daarvan verhoed word.

Inspeksie van produkte en skoonmaak van die opbergingsstruktuur:

Maak die opbergingsstruktuur skoon en onderhou dit:

Bron: FAO. 1985. Prevention of Post-Harvest Food Losses: A Training Manual. Rome: UNFAO. 120pp.



Opbergingsfasiliteite moet beskerm word teen knaagdiere deur die onmiddellike omgewing skoon te hou van afval en onkruid. Rotweerders kan gemaak word van baie eenvoudige materiale soos byvoorbeeld ou blikke of plaatmetaal gevorm om die verlengde bene van die opbergingsstrukture te pas. Indien verkies kan van meer gesofistikeerde apparaat gebruik gemaak word. Betonvloere, sal help teen knaagdiertoegang, en so ook sal skerms oor vensters, ventileerders, en afvoerslote toegang verhoed.

Verwyder afval en onkruid:

Rotweerders:

Bron: FAO. 1985. Prevention of Post-Harvest Food Losses: A Training Manual. Rome: UNFAO. 120 pp.



Skerms:

Betonvloere:




Wanneer opgebergde produkte geïnspekteer word, moet enige bederfde of besmette produk verwyder en vernietig word. In sommige gevalle mag produkte steeds geskik wees vir verbruik indien dit dadelik gedoen word en mag ook geskik wees vir diere voer. Herbruikbare houers en sakke moet gedisinfekteer word met chloor of warm water voordat dit hergebruik word.

Disinfektering van gebruikte sakke:

Bron: FAO. 1985. Prevention of Post-Harvest Food Losses: A Training Manual. Rome: UNFAO. 120pp.



Beskermingsmateriaal op vloere onder sakke of kartonne wat produkte bevat wat geskik is vir droë opberging, verhoed dat die produk nat of klam raak. Dit help om die kans vir infeksie te verminder, terwyl dit ventilasie en/of sanitasie in die koelkamer verbeter. Sommige bruikbare stowwe word onder uitgebeeld:

Waterdigte velle:

Pale:

Houtpalette:




Opbergingsstrukture A jamskuur is tradisioneel Wes-Afrikaanse struktuur wat gebruik word om jams na afharding op te berg. Vinnig groeiende, lewendige bome word gebruik om ’n reghoekige struktuur te vorm, asook die raamwerk vir die skuur, en verskaf ook skaduwee.

Buite aansig van die skuur met ‘lewendige’ skaduwee

Boomstamme van vinnig groeiende bome in situ geplant

Bron: Wilson, J. Geen datum. Careful Storage of Yams: Some Basic Principles to Reduce Losses. London, England: Commonwealth Secretariat/International Institute of Tropical Agriculture.



Opbergingsfasiliteite benodig genoegsame ventilasie om die produk se rakleeftyd te help verleng en om produkkwaliteit te behou. Die volgende sketse is van drie tipes waaiers wat algemeen gebruik word.

Sentrifugaal:

Uitlaatpoort

Inlaatpoort

Voluut Dryfrat

Aksiale vloei:

Skroef -waaier/-suier:

Bron: Potato Marketing Board. No date. Control of Environment. Part 2. London: Sutton Bridge Experiment Station, Report No. 6 Kleinskaalse Na-oes Hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 149


Ventilasie in koelkamerstrukture word verbeter as lug inlaatpoorte aan die onderkant van die opbergingsstruktuur is, terwyl die lug uitlaatpoorte aan die bokant is. ’n Eenvoudige, ligbestande uitlaatklep is ’n druk uitlaat flap.

Spilpunt

Lugdruk

Ligtegewig geïnsuleerde

Aartappels

Bron: Potato Marketing Board. No date. Control of Environment. Part 2. London: Sutton Bridge Experiment Station, Report No. 6



Enige gebou of fasiliteit wat gebruik word vir opberging van hortologiese produkte moet geïnsuleer wees vir maksimum effektiwiteit. ’n Goed geïnsuleerde, verkoelde gebou sal minder elektrisiteit benodig om die produkte verkoel te hou. Indien die gebou verkoel word deur evaporatiewe of nagventilasie–verkoeling, sal ’n goed geïnsuleerde gebou die verkoelde lug langer hou. Insulasie R-waardes vir algemene boumateriale word hieronder gelys. R verwys na die weerstand, en hoe hoër die weerstand, hoe hoër is die R-waarde, en hoe hoër is die materiaal se weerstand om hitte te gelei en hoe beter is die insulering van die materiaal.

R – Waarde Materiaal 2.5 cm (1 duim) dik

Bedekkings- of Komberstipe Insulasie Glaswol, minerale wol, of veselglas 3.50

Vultipe Insulasie Sellulose 3.50 Glas of minerale wol 2.50-3.00 Vermikuliet 2.20 Hout afskaafsel of saagsels 2.22

Rigiede Insulasie Gewone uitgespreide, uitgepersde polistireen 5.00 Uitgestrekte rubber 4.55 Uitgestrekte kraal gevormde polistireen 3.57 Verouderde uitgestrekte poli-uretaan 6.25 Veselglas 4.00 Poli-isociranoaat 8.00 Hout of riet veselbord 2.50

Skuim-in-Plek Insulasie Gespuite uitgestrekte uretaan 6.25

Boumateriaal Volle dikte van die materiaal Soliede beton 0.08 20.3 cm of 8-duim betonblok, oop kern 1.11 20.3 cm of 8-duim liggewig betonblok, oop kern 2.00 20.3 cm of 8-duim betonblok, met vermikuliet in kern 5.03 Ruwe timmer hout, Spar of Den 1.25 Metaal kante <0.01 1cm (3/8-duim) laaghout 1.25 - 0.47 1.3cm (1/2- duim) laaghout 1.25 - 0.62 Masoniet partikelbord 1.06 2cm (25/32- duim) geïnsuleerde skutbekleding 2.06 1.3cm (1/2- duim) Plaat steen 0.45 1.3cm (1/2- duim) Oorvleulingskant Hout 0.81 “Reflectix“ (0.6cm borrel /aluminium foelie blad) 18.00

Bron: Boyette, M.D. et al. Geen datum. Design of Room Cooling Facilities: Structural and Energy Requirements. North Carolina Agricultural Extension Service.



Lae koste koelkamers kan gebou word deur gebruik te maak van betonvloere en poli-uretaan skuim as insuleerder. ’n Kubusvormige koelkamer verklein die oppervlakarea per eenheid volume in die koelkamerspasie, en verlaag sodoende die konstruksie- en verkoelingskoste. Alle nate moet geseël word en die deur moet ’n rubberseël hê.

Staal- of aluminium- ondersteunings by die 2 meter middel

Skuifdeur spoorAluminiumkanaal

10cm insulasie op plafon 5cm Poli-uretaan spons

Evaporasie eenheid Termostaat sensor

Rubberskraper- seël

Interne oppervlakte van insulasie word oop gelos 0.6 mm Plat

aluminiumplaat 7.5cm van poli-uretaan spons op mure

Soliede rubber laer seël 5cm insulasie in vloer

Brandvaste lug verseëlingsbedekking wat die beton- en metaalvloer verbind

Beton sub-vloer

Versterkte beton vloer

Metaalbedekking geseël by nate en geklinknael word aan die binnekant van die raam wat die insulasie steun asook as ’n lugversperring dien.

Bron: Tugwell, B.L. Geen datum. Coolroom construction for the fruit and vegetable grower. Department of Agriculture and Fisheries, South Australia. Special Bulletin 11.75.



Onderstaande illustrasie is ’n deursnit aansig van ’n koelkamer vir vrugte. Hierdie sisteem is offisieel goedgekeur as die standaard model vir ’n plaasvlak opbergingsfasiliteit deur die Minister van Konstruksie (Korea) in 1983. Neem kennis van die lug inlaatpoorte aan die onderkant van die gebou, en dat die vloer geperforeer is, wat vrye lugbeweging bevorder. Die hele gebou is onder die grondvlak, wat dus gebruik maak van die verkoelingseienskappe van die grond.

Ventilasieskag Ventilasiedemper

Dak Plafon

Geïnsuleerde muur

Lug inlaat venster Grond

Water Bron: Seung Koo Lee, 1994. Assoc. Prof., Postharvest Technology Lab., Department of Horticulture, Seoul National University, Suwon 441-744, Korea.



Vir opbergingsfasiliteite wat verkoel word, kan die gebruik van buitelug vir ventilasie ’n mors van energie wees. Vir sulke sisteme kan ’n eenvoudige hersirkulasie sisteem ontwikkel word deur ’n waaier onder die vloervlak te installeer en ’n vrye area aan die een kant van die koelkamer te voorsien vir terugvoering van koue lug na die inlaatpoorte.

Aartappel vlak

Hersirkulasie terugvoer luggeleier

Lug inlaat poort

Hoof waaier 2-spoed

Lug vermengings apparaat

Bron: Potato Marketing Board. Geen datum. Control of Environment. Part 2. London: Sutton Bridge Experiment Station, Report No. 6



Die korrekte rangskikking van vloerventileerders vir lugsirkulasie sal ventilasie in die opbergingsfasiliteit verbeter. Laterale geleiers moet 2 meter van mekaar wees as dit gemeet word vanaf die middel tot middel. Lugvloeitempos van die hoofgeleier moet tussen 10 en 13 meters/sekond wees.

Longitudinale hoofgeleier:

Waaier huis

Hoof geleier

Laterale geleiers

Deure Deure

Sentrale hoofgeleier:

Laterale geleiers Deure

Waaier huis Deure Hoof geleier

Laterale geleiers Deure




Laterale luggeleiers kan gekonstrueer word van ’n verskeidenheid van materiale. Draagbare ventileerders van houtplanke kan driehoekig, vierkantig of reghoekig ontwerp word. ’n Ronde buis, plasties of klei kan gebruik word indien gate daarin geboor kan word sonder enige fisiese skade aan te rig. Permanente luggeleiers kan ook ondergronds deur middel van betonblokke gekonstrueer word.

Driehoekige hout luggeleier:

Kleipyp luggeleier:

Ingesinkte luggeleier van beton :

Houtblokke

Betonvloer Harde kors Grond


Betonblokke



In kouer areas kan toepaslike opbergingstemperature behou word deur buitelug in die opbergingsfasiliteit in te bring. Tipiese waaier instilasies vir ’n drukventilasie- sisteem word hieronder aangedui. Oorhoofse distribusie van lug vereenvoudig die opbergingsfasiliteit se ontwerp. ’n Binnekamer hersirkuleringsinlaat kan bygevoeg word indien verkoeling gebruik word. Luggeleiers kan gebou word uit hout, plastiese buise of enige ander geskikte materiaal.

Oorhoofse ventileringsdistribusie-sisteem:

LUGVERSPREIDINGSGELEIER

WAAIER

LUG INLAAT HORTJIES

LUG UITLAAT HORTJIES

LUG GELEIER UITLAAT KLEPPE STELUURWERK VIR

TYDBEHEER TERMOSTAAT

Tipe geleiers vir lug inlaat waaiers:

WAAIER WAAIER HORTJIES HORTJIES

HOUT GELEIER PLASTIESE

PYPE RAAM RAAM Bron: Davis, R. et al. Geen datum. Storage Recommendations for Northern Onion Growers. Cornell University Extension Information Bulletin 148



Opbergingsstrukture kan verkoel word deur naglug te gebruik indien die verskil in dag- en nagtemperatuur relatief groot is. Vir beste resultate moet die ventileerders aan die onderkant van die opbergingsfasiliteit geleë wees. ’n Uitlaat waaier moet aan die bokant van die opbergingsstruktuur die kouelug deur die opbergingsfasiliteit trek. Ventileerders moet gesluit word met sonsopkoms en geslote bly gedurende die hitte van die dag.

Warmlug uit via die gewel waaier

Naglugventilasie in opbergingsfasiliteit

Kouelug in gedurende die nag deur oop ventileerders



’n Oorhangende dak op die opbergingsstruktuur help om die mure te oorskadu en ventilasie openinge uit die direkte sonstraling te hou, en verskaf ook beskerming teen reën. Daar word aanbeveel dat die dak ten minste 1 meter (3 voet) moet oorhang.

SON

Area in skaduwee hou die muur koel en bevorder werkskondisies

Reën

Geuwel ent

Sy muur

Bron: Walker, D.J. 1992. World Food Programme Food Storage Manual. Chatham, UK: Natural Resources Institute.



Waar elektrisiteit nie beskikbaar is nie, kan windgedrewe turbines help om opbergingsfasiliteite koel te hou deur lug deur die gebou te trek. Ventileerders op die grondvlak is baie nuttig vir verkoeling van naglug ventilasie.

Die onderstaande geïllustreerde turbine kan gekonstrueer word van plaatmetaal wat gebuig is, om die wind te vang, en is sentraal geheg aan ’n paal wat dien as ’n as vir rotasie. Warm lug in die opbergingsfasiliteit styg, wat die turbine laat draai en wat dan veroorsaak dat die warm lug uitgesuig word en veroorsaak ’n opwaartse vloei van warm lug. Die turbine moet op die hoogste vlak van die dak van die stoorkamer geplaas word.

WINDGEDREWE TURBINE

WIND

DAK

LUG IN OPBERGING



Beskermde oppervlakopberging is ’n maklike metode vir opberging van klein kwantiteite produk. Die onderstaande voorbeelde werk veral goed wanneer die nagtemperature laer is as die gewenste opbergingstemperatuur. Insulerende materiale soos strooi kan gebruik word en beskermende bedekkings kan van houtplanke, plastiekvelle of lae gekompakteerde grond gemaak word.

Keëlvormige putopberging:

’n Bedekking met gewig hou die vog uit Insulasie materiaal span

uit tot die bopunt om ’n skoorsteen te vorm vir ventilasie

Grond toegevoeg as benodig vir beskerming teen ryp

Skei verskeie produkte van mekaar met insulasie materiaal

Dreineringssloot

Hardeware doek rondom die produk

Hoopopberging:

61cm Insulasie materiaal Ten minste 15cm grond 30cm Insulasie

materiaal Genoegsame grond om te bedek

Dreineringssloot

Insulasie materiaal Bron: McKay, S. 1992. Home Storage of Fruits and Vegetables. Northeast Regional Agricultural Engineering Service Publication No. 7



Loopgraaf opberging:

Dreineringssloot Plastiese bedekking Grond

Dreineringssloot


Loop skuins na een kant sodat dreinering van water kan plaasvind

Plank met gewig Produk

Bron: McKay, S. 1992. Home Storage of Fruits and Vegetables. Northeast Regional Agricultural Engineering Service Publication No. 7

162


Een van die eenvoudigste maniere om klein hoeveelhede produk op te berg is om enige beskikbare houer te vat en ’n koel omgewing daarin te skep deur dit in die grond met insulerende materiaal te begrawe. Die voorbeeld wat hier voorgestel word gebruik ’n houtvat met strooi as insulasie.

Opbergingsvat:

Grond Strooi Keerbord om

grond te hou

Toegangs bord 61cm Grond rondom die vat

45° hoek

Bron: Bubel, M. and Bubel, N. 1979. Root Cellaring: The Simple. No-Processing Way to Store Fruits and Vegetables. Emmaus, PA: Rodale Press. 297 pp.



’n Kelder kan gebou word deur ’n gat van 2 meter diep (7 tot 8 voet) te grawe en kante uit te vul met houtplanke of sintelblokke as raamwerk. Die voorbeeld hier geïllustreer is omtrent 3 by 4 meter in grootte, met ’n 35cm2 (1 kwadraat voet) houtskoorsteen as ’n dak ventileerder. Bedek die dakmateriaal met dak teer, en bedek die sintelblokke met sementpleister voordat die kelder met ’n dik laag grond (61cm of 2 voet) bedek word.

Ventileerder Spaandak

Steenpaadjie

Sooi berm Swaar binnedeur

’n Helling is die ideale plek om die kelder te vestig. Verhoed laagliggende areas wat dalk mag veroorsaak dat die kelder waterdeurdrenk raak. Bly weg van bome – die wortels sal mettertyd die mure van die kelder vernietig. Die koste van ’n kelderkonstruksie, as nuwe materiaal gebruik word, mag tot $1200 of meer wees, maar sal ’n bruikbare leeftyd van ten minste 20 jaar hê. Om kostes te bespaar moet sindelblokke, herwinde hout, of sand as isolasie in openinge van blokke eerder as nuwer insulasiemateriale as boumateriaal oorweeg word. Bronne: Bubel, M. and Bubel, N. 1979. Root Cellaring: The Simple. No-Processing Way to Store Fruits and Vegetables. Emmaus, PA: Rodale Press. 297 pp. Hobson, Phyllis. 1981. Build your own underground root cellar. Storey Communications, Inc. 32 pp.



’n Opbergingskrat wat buite staan kan gebruik word om klein hoeveelhede aartappels in op te berg indien die streek ’n koel klimaat het sonder temperature onder vriespunt. ’n Houtrak verskaf ’n groot genoeg lugopening vir ventilasie en die strooi verskaf insulasie. Die beste plek vir so ’n struktuur is onder skaduwee.

Opbergingskrat:

Geïmproviseerde dak

Strooi

Aartappels

Rak

Grondheuwel

’n Grondkrat, gevoer met hardeware bekleding en strooi, wat in die grond ingegrawe word tot by die bokant sal aartappels koel hou terwyl dit insulasie bied teen vriespunttemperature. Die houtdeksel kan opgelig word vir maklike toegang tot die produk en hooibale op die deksel kan dien as nog beter insulasie.

Grondkrat:

Hardeware doek wat die krat voer

8- 10cm Strooi Groente

Strooi-, blaar- of mosbedding

Bron: Bubel, M. and Bubel, N. 1979. Root Cellaring: The Simple No-Processing Way to Store Fruits and Vegetables. Emmaus, PA: Rodale Press. 297 pp.



Opberging van gedroogde en bolgewasse Uie, knoffel en gedroogde produkte is die beste geskik vir lae humiditeit opberging. Uie en knoffel sal spruit indien dit by intermediêre temperature opgeberg word. Skerp uie het hoë vlakke oplosbare vastestowwe en sal langer opgeberg kan word as matiger of “soeter” tipe uie, wat skaars vir een maand opgeberg kan word.

Vir langtermyn opberging kan uie oor die algemeen met maleïen hidrazied (MH) gespuit word ’n paar weke voor oes om te verhoed dat hulle gedurende opberging spruit.

Die volgende tabel lys die opbergingskondisies voorgeskryf vir hierdie gewasse.

Temperature RH

°C °F %

Potensiële opbergings-

tydperk

0-5 32-41 65-70 6-8 maande

Uie

28-30 82-86 65-70 1 maand

0 32 70 6-7 maande

Knoffel

28-30 82-86 70 1 maand

Gedroogde vrugte en groente

<10 <50 55-60 6-12 maande

Bron: Cantwell, M.I. and R.F. Kasmire. 2002. Postharvest Handling Systems: Underground Vegetables (Roots, Tubers, and Bulbs) p. 435-443. In: A.A. Kader (ed.) Postharvest technology of horticultural crops, University of California. ANR Publication 3311.



Vir bulkopberging van uie of knoffel, moet ventilasiesisteme ontwerp word om lug in die opbergingskamer van onder af in te laat teen ’n tempo van 0.06 cm2 (2 kubieke voet) per minuut per 0.03 cm2 (kubieke voet) produk. Wanneer produk in kartonne of kratte gepak is, moet dit so gestapel word dat vrye lugvloei tussendeur toegelaat word. Rye houers moet in die parallelle rigting van lugvloei geplaas word en die spasiëring moet ten minste 15 tot 18 cm van mekaar wees. Voldoende lugtoevoer moet verskaf word aan die bodem van elke ry en houers moet goed geventileer word.

Bulkopberging:

Solder ventilasie openinge

Uitlaat ventileerder

Sentrale waaier kamer

Uie

Lug toevoer

Opberging in kartonne of kratte:

Sentrale waaier kamer

Lug toevoer

Bron: Oregon State University, 1978. Onion Storage: Guidelines for Commercial Growers. Oregon State Extension Service. Extension Circular 948.



Opberging van wortel- en knolgewasse Die aanbevole opbergingskondisies vir wortel- en knolgewasse is gelys in die onderstaande tabel. Aartappels vir verwerkingsdoeleindes word die beste by intermediêre temperature gehou om die produksie van suikers, wat verbruining tydens verhitting veroorsaak, te voorkom. Aartappels wat vir houshoudelike verbruik bestem is moet in die donker opgeberg word aangesien chlorofil (word groen) en die produksie van ‘n toksiese alkaloïed, naamlik solanien, in lig plaasvind. Aartappels wat vir “saad” bestem is word die beste in diffuse lig opgeberg (CIP, 1981). Die chlorofil en solanien wat akkumuleer sal die aartappel saad beskerm teen insekte en bederf-organismes.

Tropiese wortels en knolle moet by temperature opgeberg word wat koueskade verhoed, aangesien koueskade interne verbruining, oppervlakkige weefselverval en toenemende vatbaarheid vir bederf veroorsaak.

Temperature

°C °F

RH (%) Potensiële opbergingstydperk

Aartappels

Vars mark 4-7 39-45 95-98 10 maande

Verwerking 8-12 47-54 95-98 10 maande

Saad aartappels 0-2 32-36 95-98 10 maande

5-8 41-46 80-90 2-4 weke Kassawa

0-5 32-41 85-95 6 maande

Soetpatat 12-14 54-57 85-90 6 maande

13-15 55-59 naby 100 6 maande Jam

27-30 80-86 60-70 3-5 weke

Gemmer 12-14 54-57 65-75 6 maande

Jamboontjie 12-15 54-59 65-75 3 maande

Taro wortel 13-15 55-59 85-90 4 maande

Bron: Cantwell, M.I. and R.F. Kasmire. 2002. Postharvest Handling Systems: Underground Vegetables (Roots, Tubers, and Bulbs) p. 435-443. In: A.A. Kader (ed.) Postharvest technology of horticultural crops, University of California. ANR Publication 3311.



Opberging van aartappels Aartappels kan in ’n veld opbergingsklamp gestoor word. Dit is ’n lae-koste tegnologie wat met lokale materiale gebou kan word vir goeie ventilasie en insulasie. Die onderstaande voorbeeld gebruik ’n hout ventilasie karton met strooi as insulasie. Die hele hoop aartappels en strooi word met ’n laag grond toegegooi wat nie gekompakteer moet word nie. Om te verhoed dat hitte opbou, moet die klamp onder skaduwee gebou word (onder ’n boom of skaduseil, koel kant van die gebou).

In baie koue gebiede kan ’n tweede laag hooi en grond toegevoeg word. In warm gebiede word minder grond benodig, maar meer ventilasie kan bygevoeg word deur die konstruksie van ’n skoorsteen tipe lug uitlaatklep op die bokant van die klamp.

Veld opbergingsklamp:

Basale ventilator (graad van ventilasie, basaal + skoorsteen, moet per streek bepaal word)

1/3 tot 1/2 van die wydte

Grondvlak

Dreineringssloot

1.0 tot 1.5 m warm toestande

1.0 tot 3 m koue toestande

Grond / addisionele strooi / ens. Bedekkingslaag

Strooi (grasdak) bedekkingslaag

Strooi bed Dikte en bestuur volgens omgewingstoestande

Aartappelhoop

Bron: CIP. 1981. Principles of Potato Storage. Lima, Peru: International Potato Center (CIP). 105 pp.



Eenvoudige opbergingskamers vir aartappels kan gebou word vir klein hoeveelhede produk. Die onderstaande voorbeeld kan 1 tot 2 metrieke ton opberg en kan op die plaas en bergdorpies gebruik word. Die eerste voorbeeld is gemaak van houtplanke wat wit geverf is om hitte absorpsie vanaf die sonstraling te verminder en word met ’n groot grasdak gedek vir beskerming teen son en reën. Aan die kant het dit ’n groot deur vir die laai en uitlaai van produk.

Die tweede opbergingskamer is gebou van latte, pleister en modderbakstene in ’n silindriese vorm. D it het twee deure, een aan die bokant vir laai en een aan die onderkant vir maklike uithaal van aartappels vir verbruik of verkoop. Afwitting van mure help om hitte akkumulasie te verminder en die grasdak beskerm die produk teen sonlig en reën.

Bron: CIP. 1981. Principles of Potato Storage Lima, Peru: International Potato Center (CIP). 105 pp.



Vir groot hoeveelhede aartappels, kan ’n selfondersteunings-A-raam opbergingskamer gebou word. ’n Put word omtrent 3 m diep gegrawe en hout luggeleiers word op die bodem geplaas. Die dak word van hout gebou wat dan met hooi-bale en ’n dik laag grond bo-oor bedek word.

PaalGrond

Los strooiHooi-bale

Dakbalke en hout plate

Bron : University of Idaho. No date. Idaho Potato Storage. Agricultural Experiment Station, College of Agriculture, Bulletin 410.

Lugventilasie-geleiers van bulkopbergingsfasiliteite kan vertikaal sowel as horisontaal uitgelê word. Die opbergingskamer vir aartappels wat hieronder uitgebeeld word het voorsiening gemaak vir genoegsame ventilasie deur van eenvoudige materiale gebruik te maak. Die vertrek kan enige grootte of vorm aanneem aangesien die luggeleiers eweredig versprei kan word deur die hele vertrek.

Bron: Lopez, E.G. 1983. Conservación de la Producción Agrícola. Barcelona: Editorial Aedos. 188 pp.



Wanneer aartappels in ’n bulkopbergingsvertrek gelaai word, moet die produk eweredig versprei word vir genoegsame ventilasie. Oneweredige ladings sal lugbeweging inhibeer en lei tot opbergingsverliese as gevolg van onvoldoende ventilasie.

Eweredige distribusie van aartappels in die opbergingsfasiliteit:

Oneweredige distribusie van aartappels in die opbergingsfasiliteit:

Lugbeweging

Swak geventileerde areas

Bron: CIP. 1981. Principles of Potato Storage. Lima, Peru: International Potato Center (CIP) 105 pp.



Beheerde atmosfeer (B.A.) opberging Beheerde of gemodifiseerde atmosferiese opberging moet aanvullend tot goeie temperatuur en relatiewe humiditeit opberging gebruik word en nie as substitusie opberging nie. Eenvoudige metodes vir die modifikasie van atmosferiese samestelling van lug in opberging word hieronder gelys (uit Kader, 2002). Lug wat in die opbergingsfasiliteit in kom of gehersirkuleer word binne-in die opbergingsfasiliteit moet deur ’n moniterings- en beheerstelsel gaan. Suurstof gasbeheer: Om te VERLAAG:

! vervang met ’n hoeveelheid stikstof ! vanaf vloeibare stikstof deur die verdamper ! vanaf ’n membraansisteem stikstofgenereerder ! vanaf ’n molekulêre sifsisteem stikstofgenereerder

Koolstofdioksied beheer: Om te VERHOOG:

! droë ys ! drukgassilinder

Om te VERHOOG:

! molekulêre sifsuiweraar ! geaktiveerde houtskoolsuiweraar ! Natriumhidroksied suiweraar ! Gehidreerde kalk (gebruik 0.6 kg gehidreerde kalk om lug te behandel waarin

100 kg vrugte geventileer word. Lug kan direk deur ’n houer, binne of buite die B.A. kamer beweeg).

LUG LUG

Bron: Vigneault, C., Raghavan, V.G.S., and Prange, R. 1994. Techniques for controlled atmosphere storage of fruits and vegetables. Research Branch, Agriculture and Agri-Food Canada, Technical Bulletin 1993-18E.



Een van die eenvoudigste metodes om CO2-vlakke in ’n B.A. kamer te beheer is om die gehidreerde kalk (kalsiumkarbonaat) Ca(OH)2 te gebruik as suiweraar. Die suiweraar word gekonstrueer uit ’n geïnsuleerde lugdigte laaghout buite die B.A. kamer. Die houer moet genoeg kalk vir die hele opbergingstyd bevat, maar nuwe kalk kan toegevoeg word as die CO2-absorpsie daal. Die CO2 en gehidreerde klak reageer in ’n 1:1 verhouding om kalksteen en water te vorm. Kalk met ’n kleiner partikelgrootte (fyn maas) is meer effektief om met die CO2 te reageer as met die growwe maas. Die volgende punte sal die effektiwiteit van ’n klein, handgemaakte suiweraar maksimeer:

! Kalk moet in 25kg sakke gepak word sonder enige poli-etileen voering. ! Elke sak moet slegs gedeeltelik gevul word (50%) om te verhoed dat die

buitenste laag verhard en die effektiwiteit met tyd afneem. ! Palette wat met kalksakke gestapel word moet toegerus wees met rakke om

ten minste ’n 10cm spasie tussen sakke te verskaf vir maksimale lugsirkulasie. ! 50% van die voorgeskrewe kalk vir die voorsiene opbergingsperiode kan op

palette op die opbergingsvertrek se vloer gepak word (om die inisiële hoë CO2- produksie van vrugte te suiwer).

Om CO2 onder 2% te hou, word ongeveer 12 kg kalk per metrieke ton appels voorgeskryf vir 3 tot 4 maande se opberging.

Verkoelingseenheid

B.A. opbergingskamer

Lugvloei

Kalksakke


Bron: Vigneault, C. et al. 1994. Techniques for controlled atmosphere storage of fruits and vegetables. Research Branch Agriculture and Agri-Food Canada.

174


Om ’n opbou van etileen te verhoed kan ’n eenvoudige suiweraar gekonstrueer word en in die lug toevoer geplaas word. Etileenbeheer: Om te VERLAAG:

! kaliumpermanganaat ! geaktiveerde houtskool ! katalitiese oksidasie

Terugvoerlug

ETILEENSUIWERAAR: Plaas Purafil® korrels (KMnO4) in lae houers in dun lagies op die velplate geseël binne ’n soliede houtkarton. Lug moet deur 3 tot 4 velle / lae beweeg vir suksesvolle verwydering van etileengas



In beheerde atmosfeer opberging van paletladings van die produk is dit ook moontlik om ’n semi-permanente opstelling vir ’n gasseël te gebruik. Enige hoeveelheid palette kan geakkommodeer word binne ’n plastiese tent gemaak van 7 tot 8 mil poli-etileen plastiese velle. ’n Beter gashindernis op vloervlak (vergelyk met die tradisionele pyp in die metode hieronder geïllustreer) kan behaal word deur ’n vel van 4 tot 5 mil poli-etileen op die vloer neer te lê en dit met houtpanele te bedek. Die seël word geskep deurdat die tentplastiek aan die vloerplastiek geheg word (gebruik kleeflint).

Tipiese uitleg van ’n B.A. tent:

Bedekkingsvel Raamwerk KOELKAMER

100mm gaping

Boonste bedekkingsvel

Krat Paneel

Waaier

Bron: McDonald, B. 1982. Controlled atmosphere storage using plastic tents. International Institute of Refrigeration.



’n Ander eenvoudige praktyk wat gebruik kan word om die produkte onder beheerde atmosfeer op te berg is om plastiese tente met 20 mil polivinylchloried (PVC) velle wat oor tradisionele paletrakke binne die koelkamers hang. Die diagram hieronder wys twee B.A. tente. Die boonste tent is geseël met ritssluiters aan beide kante van die deur, en die bodem van die deur en aanliggende vloerpaneel word in ’n trog van water gedompel. Die trog is gemaak van ’n 15cm (6 duim) deursnee PVC pyp (met 1/3 van die pyp wat weggesny is), wat ook toevoer en monsternemingsgaslyne, asook temperatuur monsternemingsdrade binnein die tent toelaat. Alle some en nate van die tent word met hitte geseël.

Die onderste tent word aangedui met die deur oopgerol en een paletlading van produk binne-in die tent.

Ritssluiter

Geseëlde tent

Druk verlagings klep Water trog

Oop deur

Gelaaide palet

Bron: Leyte, J.C. and Forney, C.F. 1999. Controlled atmosphere tents for storing fresh produce in conventional refrigerated rooms. HortTechnology 9 (4) 672-675.



’n Lae-koste plastiese tent gemaak van deursigtige poli-etileen vel kan gebruik word vir B.A. opberging van trosse groen piesangs. ’n Klein waaier dien as sirkuleerder in die B.A. kamer (2% O2 en 5% CO2) deur ’n houer van kaliumpermanganaat en aliumoksied (Purafil). Rypheid word vertraag as etileen uitgesuiwer word vanaf die opbergingslug. Die raklewe van piesangs onder hierdie kondisies is vier tot ses weke by omgewingstemperature.

Gasmonsternemingspoorte

PVC las (160mm diam.)

PVC steun raamwerk

Hout Kabinet (Vol 540 L)

Hout stellasie

Piesang trosse

Uiteengesette plaathouers (24) wat PURAFIL (19.2 kg) ondersteun

Deursigtige poli-etileen vel (200µm) PVC las

(160mm diameter)

Waaier 140mm deursnee Waaier

(300mm diam)

Plastiese tent (Vol. 5760 L)

Bron: Shorter, A.J. et al. 1987. Controlled atmosphere storage of bananas in bunches at ambient temperatures. CSIRO Food Research Quarterly 47:61-63.



Die volgende tabelle is ’n opsomming van beheerde atmosfeer (B.A.) en gemodifiseerde atmosfeer (M.A.) behoeftes en aanbevelings. ’n Opsomming van beheerde atmosfeer (BA) en gemodifiseerde atmosfeer (MA) behoeftes en aanbevelings vir appels. Gemiddelde optimum vlakke van populêre appelkultivars. O2 CO2 Temp. Opberging Kultivar % (%) ( "C) (Maand) Braeburn 1.8 1.0 0.7 6-9 Fuji 1.4 1.0 0.3 7-11 Gala 1.7 1.6 1.3 2-9 Golden Delicious 1.6 2.3 0.5 7-11 Granny Smith 1.4 2.0 0.6 7-11 Idared 2.1 2.5 1.9 7-10 Jonagold 1.4 2.7 0.9 5-10 McIntosh 2.1 2.9 2.5 5-10 Red Delicious 1.6 1.8 0.0 6-11 Royal Gala 1.7 1.8 -0.2 5-8 Gemiddeld 1.7 2.0 0.9 Bron: Kuprferman, E. 1997. Controlled atmosphere storage of apples. CA ’97 Proceedings, Vol. 2, pp 1-30. Postharvest Horticulture Series No. 16, University of California, Davis.



’n Opsomming van beheerde atmosfeer (BA) en gemodifiseerde atmosfeer (MA) behoeftes en aanbevelings vir pere. Optimum opbergings temperatuur is –1 tot 0" C, behalwe as anders aangedui is. BA-afwykings afkortings is: IB=interne verval of verbruining (internal breakdown or browning); BH=bruin hart (brown heart); PBC=Bruin kernverval (pithy brown core); CF=kernblos (core flush); Cav=holte (cavity), gewoonlik lensvormig; CI=Koueskade (chilling injury). O2 CO2 Opbergings BA- Variëteit % (%) Maand Afwykings Abate Fetel 1 1 5-6 IB Alejandrina 3 2 4-5 IB Anjou, d’Anjou 1-2.5 0-0.5 7-8 IB,PBC,Cav Bartlett 1-2 0-0.5 3-5 CF,PBC (=William’s Bon Chretien) Blanquilla, 3 3 6-7 (=Blanca de Aranjuez) Bosc, Kaiser 1-2.5 0.5-1.5 4-8 PBC, Cav Buena Luisa 3 2 6 IB, CF (=Buona Luisa) Clapp’s Favorite 2 <0.7 3-4 IB, PBC Comice 1.5-4 0.5-4 5-6 IB(overmature) (=Doyenne du Comice, Comizio) Conference 1-2.5 0.6-1.5 6-8 BH,IB, Cav Coscia 1.5 2-3 6-7 CF Flor d’Hivern(=Inverno) 3 3 4-5 IB Forelle 1.5 0-1.5 6-7 General Leclerc 2-3 2-3 3-5 Grand Champion 3 2-2.5 4 Hardy 2-3 3-5 4-6 Josephine 1-2 1-2 8 Krystalli 2 1-2 3-5 Limonera, Llimonera 3 3 3-4 Packham’s Triumph 1.5-1.8 1.5-2.5 7-9 CB Passe Crassane 3 4-5 5-8 IB (=Passa Crassana) Rocha 2 2 8 Spadona 1.5-2.5 1.5-3.5 8-9 IB Nashi, Asiatiese pere: Chojuro 2 1-2 3-4 Kosui 1-2 0-2 3-4 Nijiseiki 0.5-3 0-1 5 (=20th Century) Tsu Li 1-2 0-3 3-5 IB Ya Li 4-5 0-4 3-4 IB, Cav, CI? ‘Ya Li’ mag ’n tipe koueskade by temperature <5°C wys. Bron: Richardson, D.G. and E. Kupferman. 1997. Controlled atmosphere storage of pears. CA ’97 Proceedings, Vol. 2, pp 31-35. Postharvest Horticulture Series No. 16, University of California, Davis.



’n Opsomming van beheerde atmosfeer (BA) en gemodifiseerde atmosfeer (MA) behoeftes en aanbevelings vir ander vrugte (buiten appels en pere).

CA2

Produk

TemperatuurReeks ("C)

% O2

%CO2

Kommersiële gebruik vanaf Junie, 2001

Appelkoos

0-5

2-3

2-3

siatiese pere A 0-5 2-4 0-1 eperkte gebruik in sommige kultivars B

Avokado

5-13 2-5

3-10

Gebruik tydens verskeping

Piesang

12-16

2-5

2-5

Gebruik tydens verskeping

Swartbessie

0-5

5-10

15-20

Gebruik in paletbedekkings gedurende vervoer

Bloubessie

0-5

2-5

12-20

Beperkte gebruik gedurende vervoer

Turksvy 5-10 2-3 2-5

Cherimoya & Atemoya vla-appels

8-15

3-5

5-10

Kersie, soet

0-5

3-10

10-15

Gebruik binne paletbedekkings of marine houers gedurende vervoer

Veenbessie

2-5

1-2

0-5

Durian

12-20

3-5

5-15

Vy

0-5

5-10

15-20

Beperkte gebruik gedurende vervoer

Druif

0-5

2-5 of

1-3

Onverenigbaar met SO2-beroking

5-10 15-20 Beperkte gebruik in plaas van SO2 vir bederfbeheer gedurende vervoer vir tot 4 weke

Pomelo

10-15

3-10

5-10

Koejawel 5-15 2-5 0-1

Kiwivrug

0-5

1-2

3-5

Toenemende gebruik gedurende vervoer en opberging; C2H4 moet onder 20 dpb wees.

Suurlemoen

10-15

5-10

0-10

Lemmetjie

10-15

5-10

0-10

Lukwart 0-5 2-4 0-1

Lichi

5-12

3-5

3-5

Mango

10-15

3-7

5-8

Toenemend gebruik gedurende verskeping

Nektarien

0-5

1-2 of

3-5

Beperkte gebruik gedurende verskeping

4-6

15-17

Gebruik om koueskade te voorkom (interne verval) van sommige kultivars



CA2

Produk

TemperatuurReeks ("C)

% O2

%CO2

Kommersiële gebruik vanaf Junie, 2001

Olyf 5-10 2-3 0-1 Beperkte gebruik om die verwerkingsseisoen te verleng

Lemoen

5-10

5-10

0-5

Papaja

10-15

2-5

5-8

Perske, taaipit

0-5

1-2

3-5

Beperkte gebruik om die inleggingsseisoen te verleng

Perske, lospit

0-5

1-2 of

3-5

Beperkte gebruik gedurende verskeping

4-6

15-17

Gebruik om die voorkoms en hewigheid van interne verval (koueskade) van sommige kultivars te verminder

Persimmon

0-5

3-5

5-8

Beperkte gebruik van MA verpakking

Pynappel

8-13

2-5

5-10

Waks word gebruik om MA te skep en om interne bruinvlek te voorkom

Pruim

0-5

1-2

0-5

Beperkte gebruik vir langtermyn opberging van sekere kultivars

Granaat

5-10

3-5

10-15

Rambutan

8-15

3-5

7-12

Framboos

0-5

5-10

15-20

Gebruik binne paletbedekkings gedurende vervoer

Aarbei

0-5

5-10

15-20

Gebruik binne paletbedekkings gedurende vervoer

Reuse vla-appel

12-20

3-5

5-10

1Gewoonlik benutte en/of voorgeskrewe reeks; ‘n relatiewe humiditeit van 90-95% word aanbeveel. 2Spesifieke BA kombinasies hang af van kultivars, temperatuur, en opbergingstydperk. Hierdie aanbevelings is vir vervoer en opberging langer as twee weke. Blootstelling aan laer O2 -en/of hoër CO2-konsentrasies vir korter periodes mag gebruik word vir beheer van sommige fisiologiese afwykings, patogene en/of insekte. Bron: Kader, A.A. 2001. A summary of CA requirements and recommendations for fruits other than apples and pears. pp 29-70. Postharvest Horticulture Series No. 22A, University of California, Davis.



’n Opsomming van BA behoeftes en aanbevelings vir 34 geoesde groentes Temperatuur1 Atmosfeer2

########## ########## Groente3 Optimum Reeks %O2 %CO2 Toepassing3

Artisjokke 0 0 - 5 2 - 3 2 - 3 ++ Aspersies 2 1 - 5 Air 10 -14 +++ Bone, groen “snap” 8 5 - 10 1 - 3 3 - 7 + verwerking 8 5 - 10 8 - 10 20 - 30 ++ Broccoli 0 0 - 5 1 - 2 5 - 10 +++ Brusselse spruite 0 0 - 5 1 - 2 5 - 7 + Kool 0 0 - 5 2 - 3 3 - 6 +++ Chinese kool 0 0 - 5 1 - 2 0 - 5 + Spanspek 3 2 - 7 3 - 5 10 - 20 ++ Blomkool 0 0 - 5 2 - 3 3 - 4 + Knolseldery 0 0 - 5 2 - 4 2 - 3 + Seldery 0 0 - 5 1 - 4 3 - 5 + Komkommer, vars 12 8 - 12 1 - 4 0 + pekel 4 1 - 4 3 - 5 3 - 5 + Kruie4 1 0 - 5 5 - 10 4 - 6 ++ Prei 0 0 - 5 1 - 2 2 - 5 + Slaai (broskop) 0 0 - 5 1 - 3 0 ++ gesny of gesnipper 0 0 - 5 1 - 5 5 - 20 +++ Slaai (blaar) 0 0 - 5 1 - 3 0 ++ Sampioene 0 0 - 5 3 - 21 5 - 15 ++ Okra 10 7 - 12 Air 4 - 10 + Uie (bolle) 0 0 - 5 1 - 2 0 - 10 + Uie (bondel) 0 0 - 5 2 - 3 0 - 5 + Pietersielie 0 0 - 5 8 - 10 8 - 10 + Rissie (soet) 8 5 - 12 2 - 5 2 - 5 + Rissie (brand) 8 5 - 12 3 - 5 0 - 5 + verwerking 5 5 - 10 3 - 5 10 - 20 ++ Radys (sonder loof) 0 0 - 5 1 - 2 2 - 3 + Spinasie 0 0 - 5 7 - 10 5 - 10 + Suikerertjies 0 0 - 10 2 - 3 2 - 3 + Suikermielies 0 0 - 5 2 - 4 5 - 10 + Tamaties (groen) 12 12 - 20 3 - 5 2 - 3 + ryp 10 10 - 15 3 - 5 3 - 5 ++ Witloof sigorei 0 0 - 5 3 - 4 4 - 5 + 1 Optimum en reeks vir algemene en/of voorgeskrewe temperature. ‘n Relatiewe humiditeit van 90-95% word

aanbeveel (behalwe vir boluie). 2 Spesifieke BA aanbevelings hang af van die kultivar, temperatuur, en periode van opberging. 3 Potensiaal vir toepassing kan hoog (+++), gemiddeld (++), of klein wees (+). 4 Kruie: kerwel, uiegras, koljander, dille, suring en brongras. Bron: Saltveit, M.A. 2001. A summary of CA requirements and recommendations for vegetables. pp 71-94. Postharvest Horticulture Series No. 22A, University of California, Davis.



’n Opsomming van BA behoeftes en aanbevelings vir ’n seleksie van varsgesnyde vrugte en groente

James R. Gorny International Fresh-cut Produce Association

Davis, CA 95616 USA Tabel 1. Vars Gesnyde Groente

Atmosfeer Vars Gesnyde Produk Temperatuur (oC) %O2 % CO2 Effektiwiteit Beet (Rooi), Gerasper, in kubusse gesny of geskil

0-5 5 5 Gemiddeld

Broccoli, Blomme 0-5 2-3 6-7 Goed Kool, Gesnipper 0-5 5-7.5 15 Goed Kool (Chinese), Gesnipper 0-5 5 5 Gemiddeld Geelwortels, Gesnipper, Repies, of Skywe

0-5 2-5 15-20 Goed

Jamboontjie, Repies 0-5 5 5-10 Goed Prei, Gesny in skywe 0-5 5 5 Gemiddeld Slaai (Botterkop), Gesny 0-5 1-3 5-10 Gemiddeld Slaai (Groen blaar), Gesny 0-5 0.5-3 5-10 Goed Slaai (Iceberg), Gekerf of Gesnipper

0-5 0.5-3 10-15 Goed

Slaai (Rooi blaar), Gekerf 0-5 0.5-3 5-10 Goed Slaai (Romaine), Gekerf 0-5 0.5-3 5-10 Goed Sampioene, 0-5 3 10 NIE AANBEVEELUi, Skywe gesny of fyn gekap 0-5 2-5 10-15 Goed Rissies, Fyn gekap 0-5 3 5-10 Gemiddeld Aartappels, In skyfies gesny of heel - geskil

0-5 1-3 6-9 Goed

Pampoen, In blokkies gesny 0-5 2 15 Gemiddeld Koolraap, Skyfies gesny 0-5 5 5 Gemiddeld Spinasie, Skoongemaak 0-5 0.8-3 8-10 Gemiddeld Tamatie, Fyn gesny 0-5 3 3 Gemiddeld Zucchini, In skyfies gesny 5 0.25-1 - Gemiddeld

Tabel 2 Vars Gesnyde Vrugte

Atmosfeer Vars Gesnyde Produk Temperature (oC) %O2 % CO2 Effektiwiteit Appel, Fyn gesny 0-5 <1 4-12 Gemiddeld Spanspek, Blokkies gesny 0-5 3-5 6-15 Goed Pomelo, Skywe 0-5 14-21 7-10 Gemiddeld Winter spanspek, Blokkies gesny

0-5 2 10 Goed

Kiwivrug, In skywe gesny 0-5 2-4 5-10 Goed Mango, Blokkies gesny 0-5 2-4 10 Goed Lemoen, Skywe 0-5 14-21 7-10 Gemiddeld Perske, In skywe gesny 0 1-2 5-12 Swak Pere, In skywe gesny 0-5 0.5 <10 Swak Persimmon, In skywe gesny 0-5 2 12 Swak Granate, Arillusse 0-5 - 15-20 Goed Aarbeie, Skywe 0-5 1-2 5-10 Goed Waatlemoen, Blokkies gesny 0-5 3-5 10 Goed

Bron: Gorny, J.R. 2001. A summary of CA and MA requirements and recommendations for fresh-cut (minimally processed) fruits and vegetables. pp 95-145. Postharvest Horticulture Series No. 22A, University of California, Davis.


VERVOER VAN HORTOLOGIESE PRODUKTE

Hoofstuk 8: Vervoer van Hortologiese gewasse

Temperatuurbeheer is krities tydens vervoer van produk oor lang afstande, en dus moet die produk reg verpak word om ordentlike lugsirkulasie te verseker sodat hitte afkomstig van die produk, asook vanaf die atmosfeer en pad verwyder kan word. Voertuie moet goed geïnsuleer wees om koud te bly vir produk wat vooraf verkoel is en moet ook goed geventileer wees om lugbeweging deur die produk te verseker. Wanneer die produk vervoer word, moet dit goed gepak, gestut en vasgemaak wees om beskadiging van die produk te voorkom. Met oopbak vervoer moet die produk op so ‘n manier gelaai word dat lug deur die vrag kan beweeg wanneer die voertuig beweeg. Hitte kan ook verminder word deur die produk in die nag of vroeë oggend te vervoer. Drywers van voertuie wat produk vervoer moet ook opgelei word om produk korrek te laai en te hanteer. Ongelukkig is daar gewoonlik ‘n hoë omset in drywers (in die VSA bly ‘n drywer gewoonlik net 3.5 jaar in ‘n werk), en moet opleiding van nuwe drywers dus gereeld plaasvind (Hagen, et al., 1999).

Onlangse verslae toon dat die vervoer van gemengde vrag nog gereeld in Noord-Amerika plaasvind, veral wanneer groente vervoer word (Hagen et al, 1999). Gemengde vrag raak veral ‘n probleem wanneer die temperatuur nie optimaal is vir al die produkte in die vrag nie (byvoorbeeld wanneer vrugte wat sensitief is vir lae temperarue saam met produkte vervoer word wat teen ‘n lae temperatuur gehou moet word) of wanneer etileenproduserende produkte en etileensensitiewe produkte saam vervoer word. Produkte wat baie etileen produseer (byvoorbeeld ryp piesangs, appels en spanspek) kan fisiologiese defekte induseer en/of onaanvaarbare kleurveranderinge, smaak en tekstuur in etileensensitiewe produkte veroorsaak (byvoorbeeld slaaiblaar, komkommers, wortels, aartappels en patat).

‘n Wye reeks paletoortreksels is beskikbaar om verkoelde produk mee te bedek tydens hantering en vervoer daarvan. Poli-etileen oortreksels is goedkoop en lig en beskerm palette teen stof, vog en temperatuurstygings. Ligte, geïnsuleerde oortreksels kan palette vir ‘n hele paar uur beskerm teen temperatuurstygings (byvoorbeeld wanneer daar ‘n vertraging is tydens die laai van die vrag). Swaar oortreksels word dikwels gebruik om tropiese produkte teen lae temperature te beskerm wanneer dit in die winter vervoer word. Kyk gerus op die internet vir meer inligting (sleutelwoorde: produce pallet covers) of bestel ‘n katalogus van die “International Ripening Company” (www.QAsupplies.com or 800-472-7205).

Kleinskaalse Na-oes hanteringspraktyke: ‘n Handleiding vir Hortologiese Produkte (4e uitgawe). Julie 2002 185


Oop voertuie Onverpakte produk moet so versigtig moontlik gelaai word om meganiese beserings tot die minimum te beperk. Voertuie kan uitgelê word met ‘n dik laag strooi. Geweefde matte of sakke kan in kleiner voertuie gebruik word. Ander vrag moet nie bo-op die onverpakte produk gelaai word nie.

Bron: Wilson, J. Geen datum. Careful Storage of Yams: Some Principles to Reduce Losses. London: Commonwealth Secretariat/ International Institute of Tropical Agriculture.



Verkoeling van oop vragte is wenslik indien dit enigsins moontlik is. ‘n Ventilerende apparaat kan gebou word vir nie-verkoelde, oop vervoer van produk deur die vrag losweg met ‘n seil te bedek en ‘n wind “vanger” van ‘n stuk metaal te maak. Die windvanger moet voor aan die bak vasgemaak word en moet effe hoër as die stuurkajuit wees. Vervoer teen hoë spoed en/of vervoer oor lang afstande kan egter uitdroging van die produk veroorsaak.

SEIL

WIND VANGER (gegalvaniseerde staal) WIND INLAAT

VOORAANSIG

LUG UITLAAT

Bron: Pantastico, Er. B 1980. FAO/UNEP Expert Consultation on Reduction of Food Losses in Perishable Products of Plant Origin, Working Document 2: Fruits and Vegetables. (6-9 May, Rome: FAO)



Hierdie ventilasiestelsel is ontwerp vir die vervoer van vars fava-boontjies in Iran. Die wind vanger en pype word gebou met houtkratte. Nadat die ente van die houtkratte verwyder is, is hulle met draad aan mekaar vasgemaak in die ontwerp soos hier onder aangedui. Lug vloei opwaarts deur die vrag wanneer die vragmotor beweeg en keer dat die produk oorverhit. Hierdie sisteem word ook op bakkies gebruik asook vir die vervoer van groenboontjies en ander groente. Die beste resultate met hierdie sisteem word verkry wanneer die produk vroeg in die oggend, voor sonop, vevoer word.

BO-AANSIG HOUTKRATTE

SEIL

WIND

LUGVLOEI

Bron: Kasmire, R.F. 1994. Persoonlike kommunikasie.



USDA “Portacooler” Die USDA se na-oes verkoelingsprogram beklemtoon dat kleinboere die volgende moet doen: a) sorteer en gradeer produkte, b) verpak die produk korrek vir die mark, c) verkoel die produk onmiddellik na oes om veldhitte te verwyder. Hierdie klein verkoeler gebruik ‘n 12,000 BTU/h (1 ton) 110 volt huis-lugversorger om die lug binne die geïnsuleerde houer te verkoel. Die koue lug wat by die voorkant van die houer ingaan word deur die vrag geforseer deur middel van ‘n waaier wat binne ‘n tweede wand binne-in die houer gemonteer is. Die lug wat deur die vrag beweeg het beweeg weer deur ‘n vals vloer terug na die voorkant van die houer.

Die Portacooler is deur ‘n span van die USDA by Beltsville in Maryland gebou om hoogs bederfbare bessies en ander produkte te verkoel. Die geskatte koste van die Portacooler was ongeveer $US 1200, maar die koste is heelwat minder wanneer ‘n tweedehandse lugversorger gebruik word. Volledige planne is op die internet beskikbaar op die ATTRA webtuiste (http://www.attra.ncat.org). Bron: Ross, D.S. 2002 E-mail:[email protected]


mailto:[email protected]


Verkoelde trokke Vir optimale temperatuurbestuur tydens die vervoer van produk benodig verkoelde trokke insulasie, ‘n hoë-kapasiteit verkoelingseenheid, ‘n waaier en ‘n lugleweringskanaal. Die lys hieronder bevat bogenoemde vereistes asook ander vereistes waaraan ‘n verkoelde trok moet voldoen.

Verkoelde vervoer – Oorsiglys voor produk gelaai word ___ Werk die verkoelingseendheid optimaal? ___ Is die termostaat gekalibreer? ___ Is die verkoelingskanale korrek geïnstalleer en in werkende toestand? ___ Is die deursele in goeie toestand? ___ Sluit die deure dig? ___ Is die wande sonder krake en gate? ___ Is die voorste afskorting geïnstalleer? ___ Is die vloerdreineringskanale oop? ___ Is die binnekant van die voertuig skoon en reukvry? ___ Is vloergroewe skoon? ___ Is die binne-afmetings (hoogte, breedte en lengte) voldoende vir die vrag wat gelaai moet word ___ Is klampe beskikbaar om vrag te stut? ___ Is die voertuig vooraf verkoel (of verwarm)? Bron: Ashby, 1995



Die toestand van die binnekant van die verkoelingstrok beïnvloed die vermoë van die voertuig om die korrekte temperatuur te handhaaf tydens die vervoerproses. Hanteerders moet die voertuig vir die volgende inspekteer voor die vrag gelaai word:

Luglewerinskanaal in plek? Deurseël beskadig?

Sy-deur seël dig?

Deur beskadig?

Wand beskadig?

Voorste afskorting geïnstalleer?

Vloer skoon? Vloerdreine oop en skoon?

Binne-afmetings groot genoeg vir vrag? Deurhoogte reg vir vrag?

Laaitralies om vrag te stut? Voertuig voorverkoel vir vrag? Verkoelingseenheid werk optimaal?

Bron: Kasmire, R.F. and Hinsch, R.T. 1987. Maintaining Optimum Transit Temperatures in Refrigerated Truck Shipments of Perishables. University of California Perishables Handling Transportation Supplement No. 2.



Laaipatrone – wanneer met hand gelaai word Boesels (baie stewige, uniforme mandjies wat op mekaar gestapel kan word) met produk kan in ‘n verkoelde trok gelaai word volgens ‘n patroon waar elke alternatiewe ry omgekeer word sodat voldoende spasie tussen die rye gelaat word vir lugbeweging.

Bron: Ashby, B. H. et al. 1987. Protecting Perishable Foods During Transport by Truck. Washington, D.C.: USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook No. 669.



Produk wat in kartonne vervoer word moet ook so gepak word dat daar voldoende lugbeweging deur die vrag is. Die diagram hier onder toon ‘n pakpatroon wat vir teleskopiese kartonne gebruik kan word. Palette of ander stutmiddels kan gebruik word om te keer dat die kartonne in direkte kontak met die vloer van die vragmotor kom.




Wanneer kartonne van verskillende groottes saam gelaai moet word, moet die groter, swaarder kartonne onder geplaas word. Parallelle kanale moet gelaat word sodat lug deur die lengte van die vrag kan sirkuleer.

Lugkanaal

Parallelle lugkanale van agter na voor.

Bron: Nicholas, C.J. 1985. Export Handbook for U.S. Agricultural Products. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook No. 593



Baie keer moet die houers wat gebruik word vir die vervoer van snyblomme met die hand gelaai word. Die beste laaipatroon vir snyblomme is die sogenaamde “pigeon hole” patroon waar kartonne in alternatiewe “oop” en “toe” rye gelaai word sodat kanale oop gelaat word teen beide die wande van die trok. Hierdie patroon verseker dat kanale vir lugbeweging deur die lengte van die hele vrag gelaat word en dat elke karton in kontak is met koue lug.

Bron: Rij, R et al. 1979. Handling, Precooling and Temperature Management of Cut Flower Crops for Truck Transportation. USDA Science and Education Administration, AAT-W-5, UC Leaflet 21058.



Pakpatrone vir palette en “slip sheets” Houers moet so gelaai word dat hulle nie aan die wande of vloer van die trok raak nie om die geleiding van hitte vanaf die buite-omgewing te verminder. In die onderstaande diagramme dui die getalle die aantal kartonne aan wat aan die wande en vloer van die trok sal raak wanneer die trok klaar gelaai is.

Slegs die vrag regs onder is ten volle beskerm teen die geleiding van hitte. Die gebruik van palette hou die kartonne weg van die vloer af, terwyl die laai van die vrag in die middel van die trok toelaat dat daar ‘n insulerende luglagie tussen die vrag en die wande van die trok is.

Vrag op “slip sheets” 50 Kartonne 151 Kartonne

Vrag op palette 0 Kartonne 113 Kartonne




Pak-integriteit Wanneer kartonne/houers gestapel word, moet hulle presies met mekaar oorvleuel. Probeer om die hoeke van die kartonne presies op mekaar en/of op die palet te pas. Die meeste van die sterkte van kartonne sit juis in hul hoeke en dus sal ‘n karton wat met selfs net 2.5 cm oorhang die sterkte van die stapel met tussen 15 to 34 % verlaag

Verminderde integriteit/paksterkte

Goed gepakte kartonne het die beste integriteit/paksterkte



Stut van die vrag Daar moet altyd ‘n spasie wees tussen die laaste palette met produk wat gelaai word en die deur van die vragmotor. Die vrag moet gestut word om te keer dat dit teen die deur van die vragmotor skuif gedurende die vervoerproses. Indien die vrag sou skuif, sal dit die sirkulasie van lug blokeer, en kartonne wat afval kan werkers beseer wanneer die vragmotor se deur by sy bestemming oopgemaak word. ‘n Eenvoudige houtstut kan gebruik word om skade tydens die vervoerproses te voorkom.

Gebruik wyer plank om die spasie tussen die vrag en deur op te vul.

2 x 4 Duim (ongeveer 38 x 89 mm)

Bron: Nicholas, C.J. 1985. Export Handbook for U.S. Agricultural Products. USDA, Office of Transportation, Agricultural Handbook No. 593



Die vrag kan ook met houtstutte, laaireëlings, lugkussings of polistireen blokke gestut word. Die hoofdoel is om te keer dat gepakte produk tydens die reistyd beweeg om skade daaraan te verminder.

Stut vrag sodat nie aan wande raak en stabiliseer vrag met klein plastiese lugsakkies.

Stabiliseer laaste palette met laaiblokke.

Bron: Thompson, J.F. 2002. Transportation. In. Kader, A.A. Postharvest Technology of Horticultural Crops (3rd Edition). UC Publication 3311. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources. pp.259-269.



Lugvrag Om te verhoed dat die vrag in ‘n lugvraghouer rondskuif kan ‘n stuk soliede spons of gevoude karton op die vloer in die ronde of driehoekige punt van die houer geplaas word. Kartonne wat daarop gepak word sal baie beter gestut wees en sal regop bly.

Bron: McGregor, B. 1987. Tropical Products Handbook. USDA Office of Transportation Agricultural Handbook Number 668.


HANTERING BY DIE EINDBESTEMMING

Hoofstuk 9: Hantering by die eindbestemming

Wanneer produk by hul eindbestemming arriveer, is dit belangrik dat dit met sorg en so min as moontlik hanteer word en dat die laagste moontlike temperatuur gehandhaaf word. Indien die produk opgeberg moet word voor dit verkoop word, het groot- en kleinhandelaars skoon en goed geïnsuleerde koelkamers nodig. Aangesien ‘n groot verskeidenheid produkte gewoonlik gelyk hanteer word, is dit belangrik om te onthou om nie produkte met verskillende temperatuurbehoeftes te meng of om etileenproduserende produkte naby entileensensitiewe produkte op te berg nie. Stapel nie-uniforme verpakkingstipes versigtig om te voorkom dat swakker verpakkingstipes insak of breek.

Voor die produk verkoop word moet die handelaar dit sorteer volgens kwaliteit of ten minste die beskadigde of verrottende produk verwyder sodat die produk meer aantreklik lyk vir die verbruiker. Indien die produk se rypheid gemeng is, sal sortering die verkoper help om die produk teen ‘n hoër prys te verkoop omdat die kwaliteit beter is.

Indien die produk klimakteries is en geoes is voor dit ryp was (piesangs, tamaties, avokado, mango), sal die handelaar waarskynlik eers die produk wil rypmaak voor die verkoop word. Soms word produkte soos piesangs by kamertemperatuur gelaat om natuurlik ryp te word. Indien piesangs met ‘n plastiese vel bedek word, word dit meer uniform ryp (PHTRC, 1984). Deur ‘n eenvoudige luguitlaat (enige tipe pyp) in die middel van die rypwordende produk te plaas, sal oorverhitting tydens die rypwordingsproses verminder word en kan die raklewe verleng word. Deur etileen of etileenvrystellende verbindings in ‘n spesiale kamer (rypmaakkamer, of –kabinet, afhangende van die grootte) vrygelaat word, word meer uniforme rypwording verkry.

Temperature op uitstaltafels of in verkoelde supermark uitstalruimtes moet aangepas word vir die spesifieke produk wat uitgestal word. Hoewel groenrissies en tamaties byvoorbeeld aantreklik lyk wanneer dit saam met slaaibare uitgestal word, is groenrissies en tamaties sensitief vir lae temperature terwyl slaaibare nie is nie. Deur ‘n fyn misreën van koue, skoon water toe te dien op produkte wat nie sensitief is vir oppervlakwater nie (slaaibare, broccoli, sprietuie) kan ‘n relatiewe hoë humiditeit rondom die produk gehandhaaf word.

Buitelugmarkte het geen temperatuurbeheer nie en kan hoë vlakke van lugbeweging oor die produk hê wat die produk kan uitdroog en die produk verrimpel en verlep laat. Sulke markplekke kan groot voordeel trek deur skadu oor die produk te verskaf en deur die produk teen windbeweging te beskerm.

Handelaars kan ook toekomstige verliese beperk deur goeie rekords te hou van die oorsake van verliese (Kasmire & Ahrens in Kader, 1992). Deur die oorsake van verliese te identifiseer as meganiese skade, verrotting/siektes, onrypheid of oorrypheid kan die handelaar beter kwaliteitsterugvoering aan sy verskaffers te gee.


e


Aflaai van produk ‘n Laaidok kan die hantering van produk by die bestemming aansienlik vergemaklik. Houers met produk kan baie vinniger en met minder inspanning hanteer word.

Vir groot trokke word ‘n laaidok van 117 tot 122 cm (46 tot 48 duim) hoog aanbeveel, en vir kleiner afleweringsvoertuie word ‘n hoogte van 66 tot 81 cm (26 tot 32 duim) aanbeveel.

Bron: Selders, A.W. et al. 1992. Facilities for Roadside Markets. Northeast Regional Agricultural Engineering Service/ Cornell University Cooperative Extension.


e


’n Eenvoudige apparaat wat twee katrolle en ‘n sterk tou gebruik, kan gebou word om die aflaai van vragmotors te vergemaklik. Een katrol kan binne die trok vasgemaak word en die tweede êrens buite die trok, soos teen ‘n muur van ‘n gebou. Houers met produk kan met hul handvatsels aan die tou gehang word of kan aan ‘n draagband gehang word.

Tou

Mandjie Katrol

Slinger Ysterhaak

Bron: Pantastico, Er. B. 1980. FAO/UNEP Expert Consultation on Reduction of Food Losses in Perishable Products of Plant Origin. Working Document 2: Fruits and Vegetables. (6-9 May, Rome: FAO)


e


’n Eenvoudige stel trappe kan gemaak word om die laai en aflaai van produk te vergemaklik. Die trappe wat geïllustreer word kan opgevou en onder die trok ingestoot word wanneer dit nie gebruik word nie. Die trappe kan van hout of staal gemaak word en staalpype kan as stutte gebruik word.

Die aflaai van produk kan vinnig en veilig met ‘n laaibrug gedoen word. Die laaibrug moet wyd genoeg wees om ongelukke te voorkom en sterk genoeg om die laaier en die produk wat gelaai word te dra. Handtrolllies en klein sleepwaentjies kan ook die aflaaiproses vergemaklik.

Staalpype ondersteun trap. Platvorm met

klinknaels.

Skarniere

“Ball bearing” (potjie-tipe)

Vooraansig van trap (hout of staal trappe)

Bron: Pantastico, Er. B. 1980. FAO/UNEP Expert Consultation on Reduction of Food Losses in Perishable Products of Plant Origin. Working Document 2: Fruits and Vegetables. (6-9 May, Rome: FAO)


e


Tydelike opbergingstemperature Wanneer produkte by die mark vir ‘n kort tydjie opgeberg moet word voor dit bemark word, kan die handelaar kwaliteit behou en verliese verminder deur produkte by hul optimum temperature op te berg. Indien die opgebergingsperiode 7 dae of minder is, die relatiewe humiditeit tussen 85 en 95 % is en etileenvlakke onder 1 dpm gehou word deur ventilering of deur etileen te skrop, kan die meeste kommoditeite in die volgende drie temperatuurgroepe verdeel word.

32 – 36 °F, 0-2°C 45 – 50 °F, 7-10°C 55 – 65 °F, 13-18°C

Groente en spanspekke anys artisjok arugula* aspersie* boontjie spruite beet Belgiese andyvie* bok choy broccoli* broccoflower* brusselse spruite* kool* spanspek wortel* blomkool* knolseldery seldery* blaarbeet* sigorei*

collard* gesnyde groente witwortel andyvie* volhart andyvie* knoffel sprietuie* kruie (nie basilie) peperwortel Jerusalem artisjok krulkool koolraap prei* slaaiblaar* ment sampioen mosterd blare* pietersielie*

witwortel rooikool radys knolraap rabarber seidissel salot spinasie* sneeu ertjie* soetmielies soetertjie* blaarbeet raap raap blare* “waterchestnut”bronkors

basilie alle boontjies kaktus blare komkommer* eiervrug* Juan Canary spanspek kiwano okra* alle soetrissies, rissie skorsie; somer,met sagte skil*tomatillo waatlemoen*

casaba spanspek kasava crenshaw spanspek droë uie gemmer honeydew spanspek jicama aarappel Persiese spanspek pampoen skorsie; winter, harde skil patat* taro tamatie; ryp volwasse groen jam*

32 – 36 °F, 0-2°C 45 – 50°F, 7-10°C 55 – 65 °F, 13-18°C

Vrugte Appel kweper appelkoos framboos avokado, ryp aarbei swartbessie bloubessie kersie aalbessie gesnyde vrugte dadel

vy appelliefie druiwe kiwi* nektarien perske peer; Asiese peer; Europese persimmon* pruim pruimedant

avokado, onryp turksvye, tuna karambool soe-soe bosbessie feijoa koejawel koemkwat longan lychee

mandaryn olyf lemoen grenadella pepino pynappel granaat tamarillo Tangelo tangerine

atemoya piesang broodboomvrugte cherimoya kokosneut pomelo* suurlemoen* lemmetjie*

mango mangostan papaja meelpiesang pompelmoes rambutan sapote suursak

* Produkte wat met ‘n asterisk gemerk is, is sensitief vir etileen. Bron: Thompson, J.F., Kader, A.A. and Sylva, K. 1995. Compatibility Chart for Fruits and Vegetables in Short-term transport or Storage. University of California DANR Publication 21560 (poster).


e


Sortering/herverpakking Sommige produkte moet gewas, gesny, saamgegroepeer of gesorteer word by die groot- of kleinhandelaar. Die uitleg van ‘n werkstasie by die handelaar moet van so ‘n aard wees dat onproduktiewe beweging van produk vermy word. In die illustrasie hier onder is ‘n stortingstafel langs ‘n wasbak sodat die produk gewas kan word, en die dreineringsbord is aan die ander kant van die wasbak geplaas. Wanneer die produkte droog is, kan dit in kartonne gepak word en op ‘n trollie geplaas word wat langs die herverpakkingstafel staan. Met so ‘n uitleg sal ‘n enkele werker al die stappe kan volg wat nodig is, of ‘n groep werkers kan langs mekaar staan en werk.

e

Herverpakkings -tafel

Stortingstafel

Produk trollie

Dreinerings -bord

Wasbak

Bron: Selders, A.W. et al. 1992. Facilities for Roadside Markets. Northeast Regional Agricultural Engineering Service/ Cornell University Cooperative Extension.



Sommige produkte moet by die groot- of kleinhandelaar herverpak word as gevolg van veranderinge in die kwaliteit van die produk of gemengde rypheid. Die tamatie-sorteertafel wat hier onder geïllustreer word het werkplek vir tot vyf mense wat ryp, pienk of pienk-groen tamaties uitsoek en die groen tamaties moet toelaat om tot aan die einde van die lyn te beweeg. Produk wat uitgegooi word, word in emmers onder die tafel geplaas.

Pienk-groenesRypes Leë houers Pienkes Leë houers

Leë houersLeë kratte

Sorteerder Sorteerder

Sorteerder Einde van lyn

S-roller vervoerband

Sorteer belt

Vol kratte Groen tamaties

Bron: USDA. No date. Tomato repacking methods and equipment. USDA Marketing Service, Transportation and Facilities Research Division, Marketing Research Report No. 597


e


Rypwording Tydens rypwording verkry vrugte hul gewensde geur, kleur tekstuur. Klimakteriese vrugte kan ryp raak nadat dit geoes is indien hulle reeds fisiologiese rypheid aan die plant bereik het. Klimakteriese vrugte sluit in appels, avokado, piesang, bloubessies, broodvrugte, cherimoja, durian, feijoa, vy, koejawel, kiwi, mango, spanspek, papaja, grenadella, pere, persimmon, meelpiesang, kweper, sapodilla, sapote, suursak, steenvrugte (appelkose, nektariens, perskes, pruime) en tamatie. Indien sommige van hierdie vrugte in die volwasse, maar groen stadium geoes word, kan dit na oes en ook na ‘n kort opbergingstyd rypgemaak word. Pere en piesangs is uitsonderings, want hulle ontwikkel die beste geur en tekstuur wanneer hulle in die volwasse, maar groen stadium geoes word en rypgemaak word. Avokado’s word nie op die boom ryp nie. Sommige klimakteriese vrugte gee groot hoeveelhede etileen af tydens rypwording. Sulke vrugte sluit in appels, appelkose, avokado’s, spanspek, kiwi’s, nektariens, perskes, pere, pruime en grenadellas. Slegs ‘n lae etileendosis is nodig om die rypwordingsproses in ander klimakteriese vrugte aan te skakel. ‘n Paar ander klimakteriese vrugte, soos spanspekke, sal sag word, maar hul suikerinhoud sal nie verhoog nie. Nie-klimakteriese vrugte moet aan die plant rypword, want as hulle eers geoes is sal geen verdere rypwording plaasvind nie. Die geur en tekstuur van sulke vrugte sal van lae kwaliteit wees indien hulle te vroeg geoes word. Nie-klimakteriese vrugte sluit onder andere in bessies, kersies, sitrusvrugte (suurlemoene, lemmetjies, lemoene, pomelos, mandaryne, tangerines), komkommer, dadels, eiervrug, druiwe, lichee, okra, ertjies, soetrissies, pynappel, granate, aarbeie, somerskorsies, tamarillo en waatlemoen. Nie-klimakteriese vrugte sal nie reageer indien probeer word om hulle met etileengas ryp te maak nie. ‘n Gedeeltelike rooi aarbei sal byvoorbeeld nie rooier of soeter word nadat dit geoes is nie, en sal net vinnger verouder indien dit aan etileen blootgestel word. Waatlemoene ontwikkel die meeste van hul suikers die week waarin hulle rypword, wat dit baie onwenslik maak om hierdie vrugte te vroeg te oes.


e


Soms sal die rypmaak van produkte voor hulle by die groot- of kleinhandelaar verkoop word hul waarde verhoog. Rypmaakkamers word gereeld vir tamaties, sitrus en piesangs gebruik. Aangesien suiwer etileengas plof- en vlambaar is teen ‘n konsentrasie van 3 % of hoër, is dit veiliger om verdunde etileengasmengsels te gebruik.

Vir die rypmaak van tamaties word tegniese graad (“technical grade”) etileengas teen ‘n konsentrasie van 100 dpm vir ongeveer 48 uur gebruik. Ongeveer 7.0 ml/h (0.25 kubieke voet per uur ) etileengas is nodig vir elke 28.3 kubieke meter (1000 kubieke voet) in die rypmaakkamer. ‘n Klein waaier kan gebruik word om te verseker dat die etileengas uniform deur die rypmaakkamer versprei word. Die gebruik van geforseerde lug tydens die rypmaakproses word al hoe meer gebruik om meer uniforme temperature en etileenkonsentrasies deur die rypmaakkamer te verseker.

Aaneenlopende toediening van gas:

Lug uitlaat Blaastoestel

Pypie vir etileen Tamaties Vloeimeter

Twee-stadia reguleerder

Silinder met etileen

Bron: Kasmire, R.F. 1981. Continuous flow ethylene gassing of tomatoes. California Tomatorama. Fresh Market Tomato Advisory Board Information Bulletin No. 29.

Vir meer inligting oor etileengenereerders, besoek gerus die webbladsy van die “American Ripener Co., Inc.” by www.ripening.com of dié van “Catalytic Generators, Inc. (International Ripening Company)” by www.Qasupplies.com.

Die rypmaakproses kan ook aan die gang gesit word deur etileen te genereer deur etanol oor ‘n bed van geaktiveerde aluminiumoksied te blaas. Hierdie metode is veiliger as om skoon etileengas te gebruik.

Etileenvrystellende verbindings soos ethephon [(2-choroethyl) fosfoonsuur] word soms gebruik tydens die rypmaak van tamaties wat verwerk gaan word. Wanneer etephon as ‘n sproei gebruik word, sal die hoeveelheid etileen wat vrygestel word verhoog soos wat die pH en/of die relatiewe humiditeit toeneem. Bron: Kays, S.J. and Beaudry, R.M. 1987. Techniques for inducing ethylene effects. Acta Horticulturae 201:77-115.


e


Ethephon is ook goegekeur vir ‘n verskeidenheid van rypmaak- en ontgroeningsdoeleindes soos in die onderstaande tabel aangetoon.word:

Goedgekeurde gebruike van ethephon (2-chloroethane fosfoonsuur) in die landboubedryf in die VSA. Gebruik Goedgekeurde produkte en state (indien ‘n

spesifieke staat nie in hakies aangedui word nie, is dit goedgekeur in alle state)

Na-oes vrugrypmaking

Piesangs, tamaties (FL)

Vooroes vrugrypmaking

Soetrissies, tamaties

Vrugverwydering

Appels, karob, suurpruime, olywe

Ontblaring

Appels, “buckhorn”, katoen, rose

Vrug losmaking Appels, swartbessies (WA, OR), spanspekke, kersies (CA, AZ, TX), tangerines

Volwassenheid of kleurontwikkeling Appels, bosbessie (MA, NJ, WI), vye (CA), haselneut (OR), druiwe, soetrissies, pynappel, tamaties.

Ontgroening (vooroes)

Tangerines

Ontgroening (na-oes)

suurlemoene

Oopsplitsing

okkerneut

Blaar afharding

tabak

Blominduksie

Pynappels en ander bromeliads

Geslagsuitdrukking

Komkommer, skorsie

Blomknopontwikkeling

Appel

Beheer van planthoogte

Gars, affodille, hiasinte, koring

Stimulering van laterale vertakking

Azaleas, malva

Bron: Reid, M.S. 2002. Ethylene in Postharvest Technology pp.149-162. In: Kader, A.A. (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops. Univ. of California, Div. of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311.


e


Die onderstaande tabel toon tipiese koelopberingstemperature aan vir ‘n verskeidenheid produkte asook rypmaaktemperature vir produkte wat wel rypgemaak kan word.

Produk Respirasie(mg C02/ kg-hr)1

Etileen kons. (dpm)

Eteleen blootstel-

lingstyd (h)

Rypmaak-tempera-

tuur °F (°C)

Koelop-berings

tempera-tuur °F (°C)

Spesifieke hitte

Btu/lb-F

avokado 62-157 10-100 12-48 59-65

(15-18)

40-55

(4.4-13)

0.81

Piesang 25-110 100-150 24 59-65

(15-18)

56-58

(13-14)

0.81

honey dew spanspek

20-27 100-150 18-24 68-77

(20-25)

45-50

(7-10)

0.94

kiwi vrugte 16-22 10-100 12-24 32-68

(0-20)

32-33

(0-0.5)

0.86

mango 40-200 100-150 12-24 68-72

(20-22)

56-58

(13-14)

0.85

lemoen ontgroening

22-34 1-10 24-72 68-72

(20-22)

41-48

(5-9)

0.90

steenvrugte 12-81 10-100 12-72 55-77

(13-25)

31-32

(-0.5-0)

0.90

tamatie 24-44 100-150 24-48 68-77

(20-25)

50-55

(10-13)

0.95

1Vermenigvuldig met 220 om respirasiehitte te bepaal (BTU/ton/24 hours)

Bron: Thompson, J.F. 1994. Ripening facilities. Perishables Handling Newsletter, Nov. 1994. Special Issue No. 80: 5-8.


e


Die onderstaande illustrasie is van ‘n ontgroeningskamer wat ontwerp is vir sitrus in kratte. Die kamer se dak is relatief hoog sodat ten minste vier kratte bo-op mekaar gestapel kan word. ‘n Fals plafon is ingebou om voldoende lugbeweging deur die kamer te verseker. Vir meer inligting oor die konstruksie van ‘n ontroeningskamer en die bestuur van temperatuur, humiditeit en lugbeweging, verwys na die artikel, "Ripening Facilities" (Thompson, 1994) in die naslaangedeelte van die handleiding.

Verhittings eenheid Lug inlaat

Waaier Humidistaat

Humifidiseerder

Vals plafon Termostaat

Gordyn Gordyn Gordyn (gelig sodat lug kan inbeweeg

Muur of vasgemaakte gordyn

Kratte

Soliede vloer

Bron: USDA. Geen datum. Modernizing Handling Systems for Florida Citrus from Picking to Packing Line. Agricultural Research Service, Marketing Research Report No. 914.


e


Vir klein ondernemings kan ’n paar klein rypmaakkamers meer bruikbaar wees as een groot kamer aangesien die hoeveelheid produk wat hanteer word van tyd tot tyd mag wissel. In so ‘n geval kan ‘n deurvloeisisteem ontwerp word wat die gebruik van een of meer kamers op dieselfde tyd toelaat.

Vloeimeters kan op een plek geïnstalleer word sodat monitering maklik is, of dit kan op ‘n lyn versprei word. Installering van al die vloeimeters op een plek veroorsaak dat meer pyp nodig is as wanneer vloeimeters in elke rypmaakkamer geïnstalleer word. Vir meer inligting oor hoe om ‘n deurvloeisisteem op te stel, raadpleeg Sherman en Gull (1981).

Vloeimeters op een plek geïnstalleer

Vloeimeters in elke rypmaakkamer geïnstalleer

Bron: Sherman, M. and Gull, D.D. 1981. A flow through system for introducing ethylene in tomato ripening rooms. University of Florida/IFAS, Vegetable Crops Fact Sheet 30.


e


In die VSA kan klein ondernemings verskuifbare rypmaakkamers van verskeie maatskappye huur. Die selfonderhoudende, verskuifbare sisteem wat hier onder geïllustreer word, het ‘n 20-palet kapasiteit, hoë kapasiteit lugvloei en is eenvoudig om mee te werk. Al wat nodig is, is ‘n laaiblad en 220 V elektrisiteit.

Lug reguleerder

Kompressor

Bron: Modular Ripening Company, Inc. 1994. Norfolk Virginia


e


Klein ondernemings kan vrugte in houers of groot kartonne rypmaak deur ‘n klein hoeveelheid etileen-produserende produk, soos ryp piesangs, in dieselfde houer te plaas. Bedek die houer of karton met plasties vir 24 uur en verwyder dan die plasties.

‘n Eenvoudige manier om vrugte by die huis ryp te maak, is om ‘n rypmaakhouer te gebruik. Vrugte wat rypgemaak moet word moet saam met ‘n ryp appel of ryp piesang (of enige ander etileen-produserende produk) in die houer geplaas word. Die houer wat hier onder gewys word, is van deursigtige plasties gemaak en het ventilasiegate in die deksel. Wanneer hierdie metode gebruik word, sal die vrugte binne een tot vier dae ryp wees.

‘n Ander eenvoudige metode om vrugte by die huis ryp te maak, is om die vrugte wat rypgemaak moet word saam met ‘n ryp vrug in ‘n papiersak te plaas. Maak die sak toe en bepaal die rypheid van die vrugte na ‘n paar dae.


e


Tentoonstelling Hierdie houttafel is ontwerp vir die tentoonstelling van koolgewasse of blaaragtige groente wat verkoeling met ys kan weerstaan. Die tafel kan in ‘n horisontale of skuins posisie gebruik word. Vir meer volledige ontwerpspesifikasies, kontak “Cornell University Extension Service, 304 Riley-Robb Hall, Ithaca, New York, 14853”.

Vier tot vyf pond fyn (1.8 kg tot 2.2 kg) ys per vierkante voet (0.09 vierkante meter) uitstalruimte word per dag benodig vir verkoelingsdoeleindes. ‘n Emmer moet gebruik word om yswater op te vang aan die onderkant. Om die hoeveelheid ys wat benodig word so min as moontlik te hou, moet die uitstalhouer geïnsoleer wees en uit direkte sonlig gehou word.

Wanneer vars produkte uitgestal word, sal enkel of dubbellae die produk beskerm teen kneusings en oorhantering deur verbruikers.

Bron: Bartsch, J.A. et al. Geen datum. Construction and management of an iced produce

isplay. Cornell University, Agricultural Engineering Extension Bull. 438. d


e


Hoë relatiewe humiditeit kan behou word wanneer die produkte uitgestal word deur gebruik te maak van ‘n missproei met skoon, koue water op blaargroentes en ander waterverdraagsame produkte. ‘n Eenvoudige sprinkelapparaat kan geprakseer word deur klein gaatjies in ‘n pyp te maak en dit aan ‘n watertoevoer te koppel. Indien hierdie apparaat buite gebruik sou word, moet skadu voorsien word.

Misreën

Drein

Uitstal- en opbergingsruimtes moet gereeld skoongemaak en gesaniteer word. Knipsels, gemors en gekneusde produk in die uitstalruimte is onooglik en kan as bronne van verrotting, af reuke en etileen dien. Produkte wat bevoordeel word deur ‘n missproei terwyl dit uitgestal word: Artisjok Uie (groen)

Pietersielie Witwortel Ertjies Groenrissies Radyse Rabarber Salotte (groen) Spruite Somer skorsie Switserse blaarbeet Raap Bronkors

Boontjies Beet Broccoli Brusselse spruitjies Kool Wortels Blomkool Seldery Mielies Eiervrug Andyvie Krulkool Blaarslaai


e


’n Eenvoudige semi-ronde uitstaltafel kan van een vier voet (1.2 m) by ag voet (2.4 m) stuk laaghout gemaak word. Planne vir die uitstalruimte hier onder aangedui asook vir ander uitstaltafels kan verkry word van “Cornell University Extension, 304 Riley-Robb Hall, Ithaca, New York 14853”.

Bron: Agricultural and Biological Engineering. Geen datum. Description and Price List of Plans for Storages and Market Stands for Fruit and Vegetables. Cornell University Extension Bulletin 851-S.


e

VERWERKING VAN VARS PRODUKTE

Hoofstuk 10: Verwerking van vars produkte

Wanneer toestande nie gunstig is vir die opberging of onmiddellike bemarking van vars produkte nie, kan heelwat vars produkte verwerk word deur eenvoudige tegnieke te gebruik. Daar is heelwat verwerkingsmetodes wat deur klein ondernemings gebruik kan word, byvoorbeeld droging, fermentering, botellering, bevriesing, preservering en versapping. Vrugte, groente en blomme kan gedroog en gestoor word vir latere gebruik of verkope. Fermentasie is dwarsdeur die wêreld gewild as ‘n goeie voedselpreserveringsmetode. Meer as 3 500 tipes gefermenteerde produkte word deur Campbell-Platt (1987) beskryf. Vrugte en groente kan gebotelleer of gevries word, en vrugte word dikwels in suiker of sap gepreserveer.

Verwerkte produkte moet korrek verpak en gestoor word sodat dit vir ‘n jaar gehou kan word. Gedroogde produkte moet in lugdigte houers verpak word (glas of plastiese bottels of geseelde plastiese sakke). Ingemaakte produkte in blikkies of bottels moet ‘n voldoende hittebehandeling in hoë-kwaliteit houers ontvang wat goed geseël is. Gedroogde en ingemaakte produkte stoor die beste in ‘n koel, donker plek.

Na-oes hantering, vervoer en bemarking van verwerkte produkte is eenvoudiger en meer koste-effektief as vir vars produkte aangesien verkoeling onnodig is. Gedroogde produkte beslaan ook heelwat minder plek as hul vars ekwivalente en dit verminder vervoer- en opberingskoste verder.

25 pond (11.3 kg) van: Lewer hierdie gewig gedroogde produk:

Vrugte 4 pond (1.8 kg)

Wortels en beet 3 pond (1.3 kg)

Seldery, kool en tamaties 1.5 pond (0.6 kg)

Uie en eiervrug 2.5 pond (1.1 kg) Bron: Bills, J. and Bills, S. 1974. Home Food Dehydrating. Bountiful, Utah: Horizon Publishers

“Intermediate Technology Publications”* in samewerking met CTA het ‘n handleiding met gepasde toerusting gepubliseer, naamlik “Small-Scale Food Processing (1992) “ met Fellows and Hampton as die redakteurs. Ons moedig jou aan om hierdie handleiding te gebruik om meer inligting te bekom oor die prosesse wat hier beskryf word, of om meer inligting oor spesifieke toerusting en vervaardigers te bekom.

* Intermediate Technology Publications, 9 King Street, London WC2E 8HW, UK


219


Verwerkingstoerusting ‘n Katalogus met na-oes verwerkingstoerusting is verkrygbaar van “Intermediate Technology Publications”. Toerusting sluit in droërs, opberingshouers, skoonmakers, hand- en kragmeule, dopverwyderaars, pitverwyderaars, olieverwerkings-toerusting, vrugteperse en wortelsnyers/raspers. ‘n Paar voorbeelde word hier onder gewys.

Twee-man broodwortelrasper:

Vierlem wortelsnyer:


220


Handgedryfde vrugtepers:

Kersieontpitter:

Bron: Intermediate Technology Publications, 1987. Post-harvest Crop Processing: Some tools for agriculture. Intermediate Technology Publications. London, England. 29 pp.


221


Voorbereiding vir verwerking Sommige produkte moet geblansjeer word voor dit gevries of gedroog word. Blansjeering met kookwater of stoom beëindig sekere ensiematiese reaksies in die produk en help om kleur en geur na verwerking te behou. Spoel altyd geblansjeerde produk onder baie koue water af of doop dit in yswater om die kookproses te stop en die temperatuur vinnig af te bring.

Blansjeertye vir geselekteerde produkte (gebruik 8 liter water per kg produk). Voeg een minuut by vir elke 2000 voet (609.6 m) hoogte bo seespieël as jy meer as 4000 voet (1219.2 m) bo seespieël woon.

Produk Blansjeertyd in kookwater (minute)

Broccoli 3

Groenboontjies 3

Kool (skywe) 5

Wortels 5

Blomkool 3 (voeg 4 teelepels sout by)

Collard greens 3

Mielies (soet) 7

Eiervrug 4 (voeg 1/2 koppie suurlemoensap by)

Blaaragtige groente 2

Sampioene 3 tot 5

Ertjies 2

Aartappels (nuwe) 4 tot 10

Pampoen 2 tot 3 of tot sag

Patat 15 tot 20 of tot sag

Murgpampoentjies 3

Bronne: Chioffi, N. and Mead, S. 1991. Keeping the Harvest. Pownal, Vermont: Storey Publishing. McClure, S. 1992. The Harvest Gardener. Pownal, Vermont: Storey Publishing.


222


Vrugte soos appels, pere, perskes en appelkose word soms met swawel behandel wanneer dit gedroog word. Swawelbestuiwing (brand 12 g swawelpoeier per kilogram vrugte) of swaweldoping (doop vrugte in ‘n 1% kaliummetabisulfied oplossing vir een minuut) help met die voorkoming van verdonkering en verlies in geur en vitamiene C.

Swawel veroorsaak allergiese reaksies by sommige mense en dus moet die verpakking van produkte wat met swawel behandel is duidelik gemerk wees. Vitamiene C kan as ‘n alternatiewe voorafbehandeling gebruik word vir die voorkoming van verbruining tydens die drogingsproses. Gebruik 30 ml (2 eetlepels) askorbiensuurpoeier in een liter (¼ gelling) louwarm water. Sny die vrugte direk in die oplossing, verwyder dit met ‘n gaatjieslepel, dreineer goed en druk droog.

Vir die beste resultate tydens die droging van vars produkte, moet vrugte in skyfies of kwarte gesny word en groente in dun skyfies of blokkies gesny word. Sondroging van vrugte neem 2 tot 3 dae of langer terwyl die meeste gesnyde groente binne 1 tot 2 dae droog.

Swawelbehandelingstye vir geselekteerde vrugte:

Produk Swawelbehandelingstyd vir vrugte wat in kwarte gesny is

Swawelbehandelingstyd vir gehalfeerde vrugte

Appels 45 minute

Appelkose 2 uur 3 ure

Kersies 20 minute 30 minute

Nektariens 2 ure 3 ure

Perskes 2 ure 2 tot 3 ure

Pere 2 ure 4 tot 5 ure

Bronne: Miller, M. et al. 1981. Drying Foods at Home. University of California, Division of Agricultural Science, Leaflet 2785. Hobson, P. 1994. Making and using dried foods. Pownal, Vermont: Storey Publishing.


223


“n Goedkoop swawelbehandelingshouer kan gemaak word van ‘n groot kartondoos wat op verskeie plekke gesny is om voldoende ventilasie te verseker. Rakke waarop die produk gedroog word kan gestapel word deur bakstene en houttolletjies te gebruik. Die rakke moet van hout gemaak wees omdat swawel metaal korrodeer. Die houer moet buite gebruik word, verkieslik op kaal grond. Gebruik 35 ml swawel per kilogram vrugte. Plaas die swawel in ‘n houer ‘n hele entjie weg van die kant van kartondoos aangesien dit baie warm word. Seël die onderkante van die kartondoos met grond.

Sny

Sny

Kartondoos

Hout latrakkie

Vrugte

Houttolletjie

Bakstene

Swawel

Bron: Miller, M. et al. 1981. Drying Foods at Home. University of California, Division of Agricultural Science, Leaflet 2785. Hout houer:

Bron: Intermediate Technology Publications, 1987. Post-harvest Crop Processing: Some tools for agriculture. Intermediate Technology Publications. London, England.


224


Sondroging Varsprodukte kan gedroog word deur van direkte of indirekte stralingsenergie gebruik te maak. Die eenvoudigste manier is om die produk direk op ‘n plat, swart oppervlak te plaas en die son en wind toe te laat om die produk te droog. Neute kan effektief op hierdie manier gedroog word.

Stralingsenergie

Wind Wind Produk

Sement vloer

Eenvoudige droogtafels kan gemaak word met rakke van sif wat op sementblokke rus om lugbeweging om die produk toe te laat. Kaasdoek kan oor die produk gegooi word om dit teen insekte en voëls te beskerm terwyl dit droog. Inspekteer die vrugte elke dag en plaas dit onder dak as dit gaan reën.


225


‘n Ander eenvoudige manier vir sondroging is om ‘n platform van hout te bou wat bedek word met losgeweefde matte. In die illustrasie hier onder word tamaties in die son op strooimatte gedroog. Lug kan oor en tussen die produk deur beweeg wat droging bespoedig en verliese as gevolg van oorverhitting beperk.

Strooimatte

Bron: Kitinoja, L. 1992. Consultancy for Africare/ USAID on food processing in the Ouadhai, Chad, Central Africa. Extension Systems International, 73 Antelope Street, Woodland, California 95695.


226


Aluminiumfoelie kan gebruik word om sonlig na die drogingsrakke te reflekteer. Die voorbeeld hier onder gebruik ‘n plastiese vel om hitte binne die sisteem vas te vang en so die drogingsproses te bespoedig.

Luggate

Plasties

Aluminiumfoelie

Luggate

Bron: Intermediate Technology Publications, 1987. Post-harvest Crop Processing: Some tools for agriculture. Intermediate Technology Publications. London, England. 29 pp.


227


Al die rakke, skerms of matte wat tydens droging gebruik word, moet skoon gehou word. Rakke wat van vlekvrye staal, plasties of nylon gemaak is, is baie makliker om skoon te maak as houtrakke. Vrugtesap sal op die rak agterbly na elke bietjie hantering. Dit lei tot die opbou van vuilgoed en swamme wat die gedroogde produk kan besmet en die voorkoms daarvan kan beïnvloed. Gebruik ‘n sterk ontsmetmiddel en ‘n borsel om die rakke, skerms en matte te skrop. Laat dit in die son droog word voor dit weer gebruik word.

‘n Uitstekende middel om stof op paaie, paadjies en grondvloere te beheer is kalsiumchloried. Wanneer dit op die grond gegooi word, absorbeer dit vog uit die lug en hou dit die grond klam. Gebruik ‘n halwe pond (0.2 kg) kalsiumchloried per vierkante jaart (0.83 vierkante meter).

Om te verhoed dat swammer op rakke, skerms en matte groei gedurende die afseisoen, was en droog dit deeglik en stoor dit in ‘n goed geventileerde area.

Bron: Mrak, E.M. and Phaff, H.J. 1949. Sun-drying fruits. California Agricultural Experiment Station Circular 392.


228


Om die effektiwiteit van droging te verhoog moet ‘n tipe struktuur gebruik word wat stralingsenergie vasvang. Verskeie tipes sonligdroërs is al ontwikkel en word hier onder geïllustreer.

Droër tipe Beskrywing Skematiese voorstelling

Direkte kabinet

Drogingskamer is verglans en geen aparte sonligvasvanger/-kaatser word gebruik.

Indirekte kabinet

Sonligvasvanger/-kaatser is apart van die drogingskamer. Die drogingskamer is nie deurskynend nie.

Gemengde metode of Hibried-kabinet

Drogingskamer is gedeeltelik of ten volle verglans en ‘n aparte sonligvasvanger/-kaatser word gebruik.

Tonnel Bestaan gewoonlik uit ‘n gebuigde raamwerk met een of twee lae verglansde plastiek. Gewoonlik ‘n direkte droër, maar kan ‘n indirekte droër wees as swart plastiek as die binneste laag gebruik word.

Lae tonnel Direkte droër soortgelyk aan die een hier bo beskryf, maar is naby aan die grond gebou en kan gewoonlik net een laag produk neem.

Tent Direkte droër met reguit in plaas van gebuigde raamwerk.

Kis Enige droër, maar gewoonlik indirek met geforseerde konveksie lugvloei wat diep lae van produk (tipies 300 mm of meer) kan droog.

* dui verglansde oppervlak aan

Bron: Fuller, R.J. 1993. Solar Drying of Horticultural Produce: Present Practice and Future Prospects. Postharvest News and Information 4(5): 131N-136N.


229


Meer komplekse tipes sondroërs het glas of deursigte plastiese vensters wat die produk bedek en beskerming teen insekte bied terwyl dit meer hitte van die son vasvang.

Direkte sondroër:

Gate vir inkomende lug

Glas of plastiek

Luggate vir warm lug

Indirekte droërs is so gebou dat die son op ‘n sonkragvasvanger (‘n vlak houer wat swart geverf is aan die binnekant en met glas bedek is) val wat die lug verhit wat dan opwaarts deur die vier of ses rakke met produk beweeg en dit droog.

Warm lug uit

Rakke vir produk

Deursigtige bedekking

AbsorbeerderPlenum Lug inlaat

Insulasie

Bron: Yaciuk, G. 1982. Food Drying: Proceedings of a Workshop held at Edmonton, Alberta, 6-9 July 1981. Ottawa, Ontario: IDRC 104 pp.


230


Geforseerde lugdrogers Neute kan in grootmaat gedroog word met ‘n droër wat ‘n standhoudende lugstroom kombineer met ‘n eksterne hittebron. Die plenumkamer onder die produk word bedek met ‘n geperforeerde laag metaal of houtlatte. ‘n Waaier tussen die hittebron en die plenumkamer bewerkstellig lugbeweging deur die produk.

Warm lug vrygestel

Produk wat besig is om te droog

Geperforeerde vloer

Muur van drogingskamer

Warm lug in Lug van buite in Hittebron Plenumkamer



231


Droërs wat brandstof benodig Die droër wat hier onder geïllustreer word, is van hout gemaak, het ‘n waaier wat om ‘n as draai en verbrand keroseen/paraffien of diesel. ‘n Wye verskeidenheid van hierdie tipe droërs is beskikbaar van vervaardigers reg oor die wêreld.

Bron: Clarke, B. 1987. Post-Harvest Crop Processing: Some Tools for Agriculture. London, UK: Intermediate Technology Publications.


232


Twee tipes dehidreerders word algemeen gebruik vir die droging van klein volumes neute. ‘n Wa met ‘n geperforeerde vloer kan van die veld vervoer word en gekoppel word aan ‘n draagbare brander. ‘n Plenumdroër is ontwerp om warm lug deur ‘n plenum onder ‘n geperforeerde platform deur te stoot. Houers met neute wat bo-op die platform geplaas word, word gedroog wanneer die warm lug deur die geperforeerde platform styg.

Wa-tipe dehidreerder:

Waaier en brander

Plenum dehidreerder:

Houers met neute

Waaier en brander

Bron: Kader, A.A. and Thompson, J.F. 2002. Postharvest handling Systems: Tree nuts. Pp.399-406. In: Kader, AA. (Ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Publication 3311.


233


Elektriese droërs ‘n Eenvoudige elektriese droër kan van laaghout, metaalplate, ‘n klein waaier, vyf gloeilampe met porselein monteerstukke en sif gemaak word. Die droër wat hier onder geïllustreer word is 32 duim (0.8 m) lank, 21 duim (0.5 m) breed en 30 duim (0.76 m) hoog en het plek vir vyf rakke. Die waaier en die plaatmetaal op die bodem van die onderste kompartement help om hitte opwaarts deur die houer te gelei.

¾” x ¾” rakhouers Glyplank

Plaatmetaal

Termostaat

Bedradingsdiagram Skakelaar

Bron: Chioffi, N. and Mead, G. 1991. Keeping the Harvest. Pownal, Vermont: Storey Publishing


234


Oonddroging Vrugte en groente kan in ‘n huisoond gedroog word as die oond ‘n lae temperatuur kan handhaaf. Plaas die voorbereide produk op ‘n bakplaat, stel die oond by 140 °F (60 °C) en laat die oonddeur effens oop (2 tot 4 duim / 5 tot 10 cm). Drogingstyd kan verminder word deur ‘n klein waaier buite die oond aan te skakel.

Bron: Georgia Cooperative Extension Service. 1984. So Easy to Preserve. University of Georgia, Athens, Georgia.


235


Droging van blomme Snyblomme kan gedroog word deur dit onderstebo te hang of deur dit in kuikendraad te hang. Sommige blomme sal meer natuurlik lyk as dit regop in ‘n vaas gedroog word. Anthurium droog beter as dit toegelaat word om stadig te droog. Sny die stamme met ‘n skerp hoek en plaas die blomme in ‘n vaas wat twee duim (5 cm) water bevat. In alle gevalle moet blomme in ‘n donker, goed geventileerde area gedroog word. Blomme wat beter droog wanneer hulle staan: sewejaartjies, delphinium, ridderspoor, okra peule Blomme wat beter droog wanneer hulle onderstebo hang: krisante, amaranthus, Afrika madeliefie, papierblomme, gousblom

Afrika madeliefies ondersteun op ‘n kuikendraadskerm:

Bron: Rogers, B.R. 1988. The Encyclopaedia of Everlastings. New York: Michael Friedman Publishing Group, Inc. 191 pp.


236


Snyblomme kan vinnig en maklik in sand of silika jel gedroog word. Sand wat vir die droging van blomme gebruik word moet skoon, glad en so fyn as moontlik wees. Begin met ‘n duim (2.5 cm) sand in ‘n houer, plaas die blomme wat gedroog moet word op die sand en bedek die hele blom versigtig met sand. Die houer moet nie bedek word nie en moet vir drie weke gelos word om toe te laat dat die blomme droog. Blomme wat goed in sand droog is lelie-van-die-veld, kosmos, dahlia, “sweet william” angelier, vilet, freesia en narsing.

Drying flowers in sand:

Silika jel is relatief duur, maar kan weer gebruik word as dit tussen gebruike verhit word om die jel te droog. Om te gebruik, bedek die blomme soos met die sand-metode, maar seël die houer dig. Blomme kan in twee tot drie dae droog. Silika jel is veral geskik vir die droging van baie broos plante en blomme met delikate kleure.

Blomme wat goed met silica jel droog is allium, anemone, koringblomme, rose, tulpe en zinnias. Bron: Rogers, B.R. 1988. The Encyclopaedia of Everlastings. New York: Michael Friedman Publishing Group, Inc. 191 pp.


237


Botellering Twee tipes botelleringstegnieke bestaan vir varsprodukte. Die eerste is waar ‘n waterbad gebruik word. Dit is ‘n groot pot met ‘n los deksel en ‘n rak sodat die bottels nie aan die bodem van die pot raak nie. Die pot moet diep genoeg wees sodat die inmaakbottels met een tot twee duim (2.5 tot 5 cm) water bedek is en sodat daar nog ‘n duim (2.5 cm) spasie oor is sodat die water nie oorkook nie. Die deursnit van die pot moet nie meer as vier duim (10 cm) wyer wees as die die deursnit van die stoof se plaat nie om eweredige verhitting te verseker.

Suur produkte soos vrugte, tamaties, piekels en suurtjies en produkte met ‘n hoë suierkinhoud soos konfyt, jellies, strope en marmalades kan veilig berei word deur die waterbadmetode te gebruik.

Spasie sodat water nie oorkook

Spasie sodat water nie oorkook

Spasie vir 1” tot 2” water bo bottel

Spasie vir 1” tot 2” water bo bottel

Hoogte van bottel

Hoogte van bottel

Waterbad tegniek Rakspasie Rakspasie



238


‘n Drukkoker word aanbeveel vir die inmaak van produkte met lae suurinhoud soos groente. ‘n Drukkoker is ‘n swaar kastrol met ‘n sluitbare deksel, ‘n binnerak en ‘n stoomuitlaat in die deksel. Die stoomuitlaat kan gestel word met ‘n gewiggie of ‘n skroef, afhangend van die tipe drukkoker. ‘n Drukmeter registreer die lugdruk binne die drukkoker. ‘n Wysermeter toon die werklike druk terwyl ‘n gewigmeter heen en weer sal beweeg wanneer die drukkoker die regte druk bereik het. ‘n Druk van 10 pond (4.5 kg) by 115 °C (240 °F) word aanbeveel vir die inmaak van groente.

Drukkokers

Veiligheids-klep Gewigmeter

Veiligheidsklep Wyser drukmeter Veiligheids-klep

Gewigmeter Drukreguleerder op luguitlaat

Veiligheidsknip Deksel

Uitlaat

Wysermeter

Gewigmeter

5 pond druk 15 pond druk

10 pond druk



239


Daar is verskillende tipes glasbottels wat gebruik word vir die inmaak van vars produkte. Die bal-tipe bottel en bottels wat met sinkdeksels geseël word benodig albei rubberringe. Hoewel dit soms moeilik is om in die hande te kry, is hulle uitstekende houers vir inmaakdoeleindes. Tans word bottels met ‘n deksel wat uit twee stukke bestaan die meeste gebruik vir inmaak.

Ongeag die tipe bottel wat gebruik word, moet ‘n klein spasie aan die bokant van die bottel gelaat word wanneer die produk ingeskep word om die produk toe te laat om uit te sit tydens die inmaakproses. Wanneer ‘n bottel te vol gemaak word kan dit ontplof en wanneer die spasie wat aan die bokant gelaat word te groot is, kan die produk bederf omdat al die ekstra lug nie verwyder word tydens inmaak nie.

Inmaakbottels en deksels, L na R: baltipe bottel, sinkdeksel en deksel wat uit twee stukke bestaan.

Porselein-gevoerde sinkdeksel

Dun metaal skroef Glasdeksel

Metaaldeksel met seëlring

Rubberring Rubberring

Rubberring word hier geplaas

Rubberring word hier geplaas

Seël hier

Lugspasie



240


Versapping Vrugte Om sap van tamaties of vrugte te maak, word die vrugte saggies in water of in hul eie sap in ‘n vlekvrye staal, glas of emaljepot gekook. Wanneer dit sag is, word die produk in stukke gesny en deur ‘n voedselverwerker, vergiettes of ‘n paar lae kaasdoek gedruk. Suiker of suurlemoensap kan na smaak bygevoeg word.

Die sap moet dan òf gevries òf gebottel word indien dit geberg gaan word. Die sap kan in flesse of yshouers gevries word (los ½ duim / 1.2 cm spasie). Die meeste sap kan in ‘n kokende waterbad vir 20 minute gebottel word, maar appel- en druiwesap kan in warm water (82 °C of 180 °F) gebottel word vir 30 minute. Groente Groente moet opgesny of gerasper word en dan saggies vir 45 tot 50 minute gekook word tot dit sag is. Die sap kan dan uit die pulp gedruk of gesyg word en dan gevries of gebottel word. Bottellering van groentesap vereis dat dit teen 10 pond (4.5 kg) druk in ‘n drukkoker gebottel word. Pinte (0.47 liter) moet vir 55 minute behandel word en ¼ gelling (0.9 liter) bottels vir 85 minute. Bron: Stoner, C.H. (Ed). 1977. Stocking Up. Emmaus, Penn: Rodale Press.


241


Ander metodes van verwerking Bevriesing Die meeste groente moet geblansjeer word voor dit gevries word om ‘n verlies aan geur en kleur tydens opberging te verhoed. Die beste vriestemperature is tussen -21 tot -18 °C (0 tot 5 °F).

Verpakkings moet vog- en kondensasiebestand wees en so min as moontlik lug bevat om oksidasie tydens opberging te voorkom. Swaar plastiese sakke, swaar aluminiumfoelie, glas wat gevries kan word en gewaksde karton is goeie verpakingsopsies vir bevriesing. Jellies, Konfyt en Ingelegde produkte Die maak van konfyt, jellies en ingelegde produkte wat baie suiker bevat vereis ‘n goeie verhouding tussen vrugte, suur, pektien en suiker vir die beste resultate. Minder ryp vrugte bevat meer pektien as ryp vrugte en appelsap is ‘n goeie bron van natuurlike pektien. Indien vrugte min suur bevat, kan suurlemoensap by die vrugte en suikermengsel gevoeg word. Riet- of beetsuiker is beter om te gebruik vir die preservering van produkte as heuning en stroop.

Om vrugte te preserveer moet dit op medium hitte gekook word totdat die mengsel “stol” op ‘n lepel. Wees versigtig om nie die mengsel te lank te kook nie, want dit verlaag die jellingskapasiteit daarvan. Giet dit in houers en seël dit met paraffienwaks (slegs jellies). Ander gepreserveerde produkte moet in water gekook word vir vyf minute. Fermentasie Wanneer die melksuurbakterieë in voedsel koolhidrate na melksuur omskakel word die voedsel deur die lae pH gepreserveer. Suurkool (kool) en wyn (druiwe) is maar twee voorbeelde van tipes gefermenteerde produkte. Vir meer inligting en resepte, raadpleeg Chioffi en Mead (1991). Aansuring Die maak van piekels is ‘n eenvoudige metode wat vir baie tipes groente en vrugte gebruik kan word. Pekelwater (9 dele appelasyn of wit druiweasyn, 1 deel nie-gejodeerde sout, 9 dele water, plus geurmiddels en speserye) word oor die produk in glas inmaakflesse gegooi (los ‘n ½ duim/1.2 cm spasie). Pekelwater piekels word geseël en by kamertemperatuur gelaat vir drie of meer weke terwyl vars gepakte piekels vir 10 minute in ‘n waterbad met kokende water behandel word. Bron: USDA. 1977. Canning, Freezing and Storing Garden Produce. USDA Agricultural Information Bulletin 410.


242

VOEDSELVEILIGHEIDSPRAKTYKE

Hoofstuk 11: Voedselveiligheidspraktyke Besorgdheid oor voedselveiligheid tydens die hantering van vars vrugte en groente het die afgelope dekade toegeneem. Onlangse uitbrake van voedselgedraagde siektes is geassosieer met bessies, tamaties, blaaragtige groentes en gesnyde vrugte. Groothandelaars se aankopers en verbruikers plaas al hoe meer klem op die gebruik van hanteringspraktyke wat voedselveiligheid verseker. Dit is produsente en na-oes hanteerders se verantwoordelikheid om hul praktyke te dokumenteer om hul vars produkte teen kontaminasie te beskerm. Kleinhandelaars soos groot supermarkkettings vereis die nakoming van voedselveiligheidspraktyke deur hul verskaffers. Dit is onmoontlik om vrugte na Europa of die VSA uit te voer sonder dokumentasie wat die veilige hantering van die produkte vanaf die plaas tot die markplek staaf. ‘n Paar algemene veiligheidspraktyke word deur universiteite, staatsdepartemente en privaat organisasies reg deur die wêreld gepromofeer. Produsente wat hul produkte na die Europese Unie wil uitvoer moet voldoen aan hanteringspraktyke wat deur die kleinhandelaars van daardie lande saamgestel is vir produsente en uitvoerders (bekend as EUREP-GAP). Die belangrikste konsepte is die implementering van GAP (“Good Agricultural Practices”) op die plaas, in die pakhuis en tydens die vervoer van die produk, en HACCP (“Hazard Analysis Critical Control Points”) wat die dokumentering van die veilige hantering van chemikalieë, plaagdoders, pakmateriaal, ensovoorts wat op die plaas gebruik word, veral wanneer dit vir verwerkte of vars-gesnyde produkte gebruik word, behels. Die meeste kleinskaalse pakhuise sal nuwe watersisteme en verbeterde sanitasiepraktyke benodig om aan bogenoemde standaarde te voldoen. Inligting in verband met hierdie standaarde kan op die internet gevind word (www.eurep.org). Riglyne vir produsente in die VSA is op verskeie plekke gepubliseer. ‘n Gratis kopie van “Food safety begins on the farm: A grower’s guide” kan verkry word van “Cornell University’s Good Agricultural Practices Program” (e-mail: [email protected] ).



Tipiese oorsake en bronne van voedselveiligheidsprobleme tydens produksie en na-oes hantering val binne die volende drie hoofkategorieë: Fisiese gevare: Voorbeelde van fisiese gevare wat die produk kan penetreer tydens hantering of opberging is:

! vasmaakmiddels (krammetjies, spykers, skroewe, boute) ! stukkies glas ! houtsplinters

Chemiese gevare: Voorbeelde van gevaarlike chemiese middels wat produkte mag besmet tydens hantering en opberging is:

! plaagdoders, swamdoders, onkruiddoders, knaagdierdoder ! masjiensmeermiddels van vurkhysers of paklyntoerusting ! swaarmetale (Lood, Kwik, Arseen) ! industriële gifstowwe ! middels wat gebruik word om toerusting mee skoon te maak

Mensgedraagde patogene: Daar is vier tipes mensgedraagde patogene wat geassosieer word met vars produkte:

! grondgedraagde patogeniese bakterieë (Clostridium botulinum, Listeria monocytogenes)

! patogeniese bakterieë geassosieer met ontlasting (Salmonella spp., Shigella spp., E. coli O157:H7 en ander)

! patogeniese parasiete (Cryptosporidium, Cyclospora) ! patogeniese virusse (Hepatitis, Enterovirus).

Die meeste van hierdie patogene word deur mense (of huisdiere) via voedsel na ander mense versprei. Hantering van vrugte en groente deur geïnfekteerde arbeiders of verbruikers, kruiskontaminering, die gebruik van gekontamineerde besproeiingswater, gebruik van onvoldoende afgebreekte mis of kontak met gekontamineerde grond is maar net ‘n paar van die maniere hoe mensgedraagde patogene na voedsel oorgedra kan word. Voedselveiligheid kan nie soos produkkwaliteit met sigbare kriteria soos kleur, turgiditeit en aroma bepaal word nie. Die veiligheid en voedingswaarde van vars produkte kan nie met ‘n gewone inspeksie bepaal word nie. Bestuur van die produksie en na-oes hantering van vars produkte is krities in die voorkoming van die besmetting van vars produkte met fisiese gevare, skadelike chemiese stowwe en mensgedraagde patogene. Bron: Gorny, J.R. 1999. Chapter 10: Food Safety for fresh horticultural produce. In : Kitinoja, L. and Gorny, J.R. Small-Scale Postharvest Technology: Economic Opportunities, Quality and Food Safety. Postharvest Horticulture Series No.21, Department of Pomology, University of California, Davis.



Voedselveiligheid op die plaas Praktyke wat geskoei is op die volgende vier eenvoudige beginsels kan die risiko dat vars produkte op die plaas besmet word verminder. Skoon grond

! Vermy inkorrekte gebruik van mis. ! Komposteer mis volledig sodat patogene gedood word en werk dit ten minste

twee weke voor plant in die grond in. ! Hou huis- en wilde diere uit boorde om die risiko van ontlastingsbesmetting te

voorkom. ! Verskaf verskuifbare toiletfasiliteite* naby die boord. ! Verhoed afloopwater van ondernemings met diere om die boord binne te kom. ! MOENIE produkte oes binne 120 dae nadat mis toegedien is nie.

Skoon water

! Toets oppervlakwater wat vir besproeiing gebruik word gereeld vir ontlastingspatogene, veral as water naby rioolwerke of areas waar diere aangehou word loop.

! Hou diere weg van die opgaargebied van putwater wat vir besproeiing gebruik word.

! Hou chemikalieë weg van die opgaargebied van putwater wat vir besproeiing gebruik word.

! Filtreer of gebruik afsakpanne on waterkwaliteit te verbeter. ! Indien moontlik, gebruik dripbesproeiing om te verhoed dat die produk in

direkte kontak met die water kom. ! Gebruik drinkwater vir die opmaak van chemiese spuite.

Skoon oppervlaktes

! Hou gereedskap en plukkiste skoon. Was en ontsmet hierdie items elke keer voor dit gebruik word.

Skoon hande

! Arbeiders wat produkte oes moet hulle hande was nadat hulle die toilet gebruik het.

! Verskaf seep, skoon water en papierhandoeke wat net een keer gebruik word in die veld en dring daarop aan dat arbeiders hulle hande was voor hulle vars produkte hanteer.

* (Vir inligting oor waar om verskuifbare toilette te bekom, kontak die “Portable Sanitation Association International” by (800) 822-3020.) Bron: Cornell University GAPs Program. 2000. Reduce Microbial contamination with Good Agricultural Practices.



Korrekte was van hande is ‘n effektiewe strategie om die risiko van besmetting te voorkom, maar voedselveiligheidskenners het opgemerk dat min mense hulle hande behoorlik was. Cornell se “Good Agricultural Practices Program” gee die volgende stappe aan:

! Maak hande nat met skoon, warm water, wend seep aan en vryf hande teen mekaar tot die seep skuim.

! Vryf hande teen mekaar vir 20 sekondes. ! Maak skoon onder die naels en tussen die vingers. Vryf die

vingerpunte van elke hand teen die palm van die ander hand. ! Spoel hande af onder skoon, lopende water. ! Droog hande af met ‘n papierhandoek wat net een keer gebruik

word. Bron: Cornell University GAPs Program. 2000. Reduce Microbial contamination with Good Agricultural Practices.



Vermindering van kontaminasie met patogene tydens oes Tydens die oesproses kan arbeiders vars vrugte en groente kontamineer bloot deur aan dit te raak met ‘n vuil hand of lem. Verskuifbare veldtoilette en wasbakke moet beskikbaar wees en deur alle arbeiders gebruik word. Monitor en pas arbeidshigiëne-praktyke soos die was van hande nadat die toilet gebruik is toe om die risiko van kontaminering met mensgedraagde patogene te verminder. Arbeiders met hepatitis A, wat simptome van naarheid het, opgooi, of diarree het, moet nie vars produkte oes nie. Geoesde produkte moet nie op die kaal grond geplaas word voor dit in skoon, ontsmette plukkiste geplaas word. Oesgereedskap en handskoene moet skoon en ontsmet wees en nie in direkte kontak met die grond kom nie. Plukkiste moet gereeld skoongemaak en ontsmet word en moet vry van kontaminante soos modder, industriële smeermiddels, metaalvasmaakmiddels en splinters wees. Moenie toelaat dat arbeiders in plukkiste staan nie om die verspreiding van patogene aan skoene te verhoed. Plastiese plukkiste word bo houtplukkiste verkies omdat plastiese oppervlaktes makliker skoongemaak en ontsmet word. Houers moet na elke gebruik skoongemaak word. Indien houers nie na elke gebruik skoongemaak en ontsmet word nie, kan enige kontaminant daarin die volgende produk wat daarin geplaas word besmet. Houtplukkiste is feitlik onmoontlik om te ontsmet aangesien dit poreus is en metaal vasmaakmiddels soos spykers per ongeluk in produkte kan insteek. Indien kartonhouers hergebruik word, moet seker gemaak word dat dit skoon is en uitgevoer is met ‘n plastiese sak om kruiskontaminasie te verhoed. Afhangend van die kommoditeit, kan die produk in die veld in die houers gepak word waarmee dit na die mark geneem gaan word, of kan dit tydelik in grootmaat houers, mandjies of sakke geplaas word waarmee dit na die pakhuis vervoer word. Arbeiders, toerusting, koelopbergingsfasiliteite, pakmateriaal en enige water wat in kontak gaan kom met die geoesde produk, moet skoon gehou word om kontaminasie te verhoed. Bron: Gorny, J.R. 1999. Chapter 10: Food Safety for fresh horticultural produce. In : Kitinoja, L. and Gorny, J.R. Small-Scale Postharvest Technology: Economic Opportunities, Quality and Food Safety. Postharvest Horticulture Series No.21, Department of Pomology, University of California, Davis.



Vermindering van kontaminasie met patogene tydens na-oes hantering Higiëne van die arbeiders Handskoene, haarnette en skoon oorjasse word oor die algemeen deur arbeiders in pakhuise gedra wat produkte pak vir die uitvoermark. Die sindelikheid en persoonlike higiëne van arbeid wat produk hanteer moet op alle stadia van hantering bestuur word om die risiko van kontaminasie te verminder. Voldoende badkamerfasiliteite en wasbakke moet voorsien en korrek gebruik word om kontaminasie van produk deur pakhuiswerknemers te voorkom. Skoenskoonmaakstasies moet ook in plek wees om grond en ander kontaminante wat die pakhuis van buite kan indring te voorkom. Werknemeropleiding rakende veilige voedselhanteringspraktyke moet gedoen word wanneer ‘n persoon in diens geneem word en moet aan die begin van elke seisoen met die werknemers hersien word. Toerusting Kontakoppervlaktes op vervoerbande, dompeltenks, ens. moet gereeld skoongemaak en ontsmet word met goedgekeurde produkte wat geskik is vir die voedselbedryf. ‘n 200 dele per miljoen natriumhipochloried (blykmiddel) oplossing is ‘n goeie voorbeeld van ‘n ontsmetmiddel vir oppervlaktes wat in aanraking kom met voedsel. Ontsmetmiddels moet slegs gebruik word nadat die oppervlak goed skoongemaak is om enige organiese materiaal soos grond en plantmateriaal te verwyder. Die gebruik van stoom om toerusting skoon te maak moet eerder vermy word, want dit laat organiese materiaal saambind om ‘n biofilm op die oppervlak te vorm wat feitlik onmoontlik is om te ontsmet. Stoom kan ook bakterieë in die lug in dra en so kontaminante deur die hele pakhuis versprei. Pakmateriaal Alle pakmateriaal moet van voedselgraadmateriaal gemaak wees om te verseker dat toksiese stowwe in die materiaal nie in aanraking kom met die produk nie. Toksiese chemiese residue mag in sommige pakmateriale teenwoordig wees omdat hergesirkuleerde basismateriaal gebruik is tydens die vervaardiging daarvan. Leë houers soos kartonne en plastiese sakke moet in ‘n toe stooraera geberg word om dit teen insekte, knaagdiere, stof en ander potensiële bronne van kontaminasie te beskerm. Sulke praktyke verminder nie net die potensiële verlies van duur pakmateriaal nie, maar beskerm ook die intergriteit en veiligheid van die pakmateriaal. Was- en waterverkoelingswater Alle water wat gebruik word om vars produkte mee te was of mee te verkoel moet veilig wees om te drink. Water moet tussen 100 en 150 dele per miljoen chloor bevat en ‘n pH tuseen 6 en 7.5 hê. Die gebruik van chloor verhoed kruiskontaminasie van



produkte met mekaar wanneer dit gewas of met water verkoel word, maar dit sal nie die produk ontsmet nie. Vervang die water in dompeltenks en waterverkoelers gereeld. Vir meer inligting oor die disinfestasie van water, verwys na publikasies deur Trevor Suslow onder die “Publications Organized by Topic” afdeling op die “http://postharvest.ucdavis.edu” internet webtuise. Ys vir verkoeling Gebruik slegs drinkwater om ys mee te maak. Verkoelde vervoer Dit is die beste om produkte in temperatuurbeheerde verkoelingstrokke te vervoer. Voorverkoel die trok voor dit gelaai word. Hou bederfbare produkte onder 5 °C (41 °F) selfs wanneer dit na die mark vervoer word, want dit sal die produk se raklewe verleng en die groeitempo van mikrobes, insluitend menslike patogene, verminder. Temperature waarteen kouesensitiewe produkte vervoer moet word sal nie die groeitempo van die meeste patogene vertraag nie. Trokke wat vir vervoer van vars produkte gebruik word moet gereeld skoongemaak en ontsmet word. Trokke wat vir die vervoer van lewende diere, dierprodukte of toksiese materiale gebruik word, moet nooit vir die vervoer van vars produkte gebruik word nie. Bronne: Gorny, J.R. 1999. Chapter 10: Food Safety for fresh horticultural produce. In : Kitinoja, L. and Gorny, J.R. Small-Scale Postharvest Technology: Economic Opportunities, Quality and Food Safety. Postharvest Horticulture Series No.21, Department of Pomology, University of California, Davis. Cornell University GAPs Program. 2000. Reduce Microbial contamination with Good Agricultural Practices. Harris, L.J., D. Zagory, and J. R. Gorny. 2002. Safety factors. p. 301-314, in: A.A. Kader (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops, third edition. University of California, ANR Publ. No. 3311.



Ontsmetting van plukkiste, toerusting en pakhuisoppervlaktes Plukkiste, toerusting en pakhuisoppervlaktes moet elke dag onder hoë druk gewas, afgespoel en ontsmet word voor dit gebruik word. Ontsmetmidddels moet slegs gebruik word nadat alles goed skoongemaak is om organiese materiaal soos grond en plantmateriaal te verwyder. Die meeste kommersiële ontsmetmiddels bevat chloor of kwarternêre ammoniumverbindings (QUATS, QAC, “benalkonium chloride”, “N-alkyl dimethybenzyl ammonium chloride”). Chlooroplossings wat van chloorgas, hipochloriede en chlooramines berei is, is nie verenigbaar met kwarternêre ammoniumontsmetmiddels nie. Die keuse van die ontsmetmiddel hang af van die oppervlak wat skoongemaak moet word, die hardheid van die water, die beskikbare skoonmaaktoerusting, die effektiwiteit van die middel onder omgewingstoestande en die koste daarvan. Alle ontsmetmiddels moet uiters versigtig hanteer word wanneer dit as ‘n gas onder druk, poeiers of as gekonsentreerde vloeistowwe gebruik word. Gebruik die volgende tabel om die korrekte ontsmetmiddel vir jou tipe aanleg te kies.

Chloorgas Hipochloriedes (Na, K of Ca hypochloried)

Chlooramines (di- of tri-chloro-isocyanuarate)

Kwarternêre ammoniumverbindings

Gebruik vir: Alle oppervlaktes wat in aanraking kom met voedsel

Alle oppervlaktes wat in aanraking kom met voedsel

Alle oppervlaktes wat in aanraking kom met voedsel

Nie-voedsel kontak, poreuse materiale, dreine, mure.

Ontsmettings- eienskappe

Konsentrasie 25 tot 200 dpm 25 tot 200 dpm 25 tot 200 dpm 200 dpm Kiemdodende aktiwiteit Hoog Hoog Hoog Varieer

Spesifisiteit Algemeen Algemeen Algemeen Goed teen skimmel

Spoed Vinnigste Vinnigste Vinnig Middelmatig

Vorm Gas onder druk Poeier beter as vloeistof Poeier Gekonsentreerde

oplossing Stabiliteit Goed Goed Goed Uitstekend Toksisiteit Laag Laag Laag Geen

pH spektrum Beste teen 6-7.5 Beste teen 6-7.5 Beste teen 6-7.5 Effektief oor ‘n wye spektrum

Temperatuur Maksimum 115°F Maksimum 115°F Maksimum 115°F Maksimum 120°F

Effektiwiteit in harde water

Aktiwiteit neem af in baie harde water (>500dpm)



Geïnaktiveer in harde water

Korrosie

Min tot gematig Baie korrosief teen pH <6 or oor 115 °F

Min tot gematig Baie korrosief teen pH <6 or oor 115 °F

Laag Baie korrosief teen pH <6 or oor 115 °F

Geen

Bron: Price, R.J. 1992. Sanitizers for food plants. University of California Cooperative Extension Sea Grant Extension Program Publication 92-9.



Naspeurbaarheid Die vermoë om die bron van enige vars produk te identifiseer is ‘n baie belangrike komponent van goeie landboupraktyke. Dit raak veral belangrik wanneer ‘n paar produsente se produk op dieselfde vrag voorkom, of wanneer dieselfde produsent produk vanaf verskillende boorde verskaf. Die volgende praktyke word deur die “U.S. Food and Drug Administration” voorgestaan.

! Ontwikkel prosedures om die pad van die produk vanaf die plaas na die pakhuis, verspreider en handelaar na te speur.

! Dokumentasie moet die bron van die produk aandui (plaas en boord waar die produk geproduseer is), die oesdatum en wie die produk hanteer het.

! Produsente, pakhuise en uitvoerders moet met vervoermaatskappye, verspreiders en kleinhandelaars saamwerk om prosedures te ontwikkel wat die naspeurbaarheidsproses sal vergemaklik.

Voorbeeld van ‘n kartonplakker wat naspeurbaarheid vergemaklik:

Produk Mango

Kultivar Alphonso

Plaasnaam Pathak Brothers

Plek Kanpur, U.P. Indië

Boordnommer 12

Oesdatum 20 Junie

Oeskode #4

Pakhuiskode #2

Bron: U.S. FDA. 1998. Guide to minimize microbial food safety hazards for fresh fruits and vegetables. Food Safety Initiative Staff (HFS-32). www.fda.gov



Vir verdere inligting: Om meer inligting oor voedselveiligheidsprogramme te bekom, kan die volgende organisasies gekontak word: California Department of Food and Agriculture, Food Safety Issues (www.cdfa.ca.gov/foodsafety). Cornell University Department of Horticulture 134A Plant Science Building Ithaca, New York 14853-5904 GAPs Program: (607) 255 1428; www.cce.cornell.edu/publications/agriculture.html Gateway to U.S. Government Food Safety Information: www.foodsafety.gov International Fresh-Cut Produce Association “Food Safety Guidelines for the Fresh-cut Produce Industry 3rd Edition” 1600 Duke Street Suite 440 Alexandria, VA 22314 Phone (703) 299-6282; www.fresh-cuts.org Produce Marketing Association P O Box 6036 Newark, Delaware 19714 Phone (302) 738 7100; FAX (302) 731 2409; www.pma.com United Fresh Fruit and Vegetable Association “Industrywide Guidance to Minimize Microbiological Food Safety Risks for Produce” 727 N. Washington St. Alexandria, VA 22314 Phone (703) 836-3410; www.uffva.org University of California FoodSafe Program One Shields Avenue, Davis, CA 95616 Phone (530) 752-2647; foodsafe.ucdavis.edu U.S. Department of Agriculture, Food Safety and Inspection Service, Q & A about HACCP. (www.fsis.usda.gov/QA/haccpq&a.htm) U.S. Department of Health and Human Services, Food and Drug Administration (www.fda.gov). A guide to minimize microbial food safety hazards for fresh fruit and vegetables. (http://www.foodsafety.gov/~dms/prodguid.html) Western Growers Association “Voluntary Food Safety Guidelines for Fresh Produce” P.O. Box 2130 , Newport Beach, CA 92658 Phone (714) 863-1000; www.wga.org


ALGEMENE VERWYSINGS

Referencias Generales Aiyer, RS. et al. 1978. No-cost method for preserving fresh cassava roots. Cassava Newsletter 4: 8-9. Cali, Colombia: CIAT.

ASEAN-PHTRC. 1984. Village Level Handling of Fruits and Vegetables: Traditional Practices and Technological Innovations. Postharvest Horticulture and Training Center, College of Agriculture, University of the Philippines at Los Baños. Extension Bulletin No. 1

Bachmann, J. and R. Earles. 2000. Postharvest Handling of Fruits and Vegetables. ATTRA Horticulture Technical Note. 19 pp. (www.attra.ncat.org)

Brackett, R.E. 1999. Incidence, contributing factors, and control of bacterial pathogens in produce. Postharv. Biol. Technol. 15:305-311.

Broustead, P.J. and New, J.H 1986. Packaging of fruit and vegetables: a study of models for the manufacture of corrugated fibreboard boxes in developing countries. London: TDRI. (for information contact NRI, Central Avenue, Chatham Maritime, Kent, ME4 4TB, United Kingdom).

Campbell-Platt, G. 1987. Fermented Foods of the World: Dictionary and Guide. Stonam, Massachussetts: Butterworth Heineman.

CIP. 1982. Annual Report. Lima, Peru: International Potato Center.

FAO. 1986. Improvement of Post-Harvest Fresh Fruits and Vegetables Handling. Regional Office for Asia and the Pacific. Maliwan Mansion, Phra Atit Road, Bangkok, 10200, Thailand.

FAO. 1989. Prevention of Post-Harvest Food Losses: Fruit. Vegetables and Root Crops. A Training Manual. Rome: UNFAO. 157 pp.

Fellows, P. and Hampton, A 1992. Small-Scale Food Processing A Guide to Appropriate Equipment. London: Intermediate Technology Publications. 158 pp.

Grierson, W. 1987. Postharvest Handling Manual, Commercialization of Alternative Crops Project. Belize Agribusiness Company/USAID/Chemonics International Consulting Division, 2000 M Street, N.W., Suite 200, Washington, D.C. 20036.

Hagen, J.W. et al. 1999. California's Produce Trucking Industry: Characteristics and Important Issues. California Agricultural Technology Institute’s Center for Agricultural Business, California State University, Fresno, California


253

ALGEMENE VERWYSINGS

Hardenburg, R.E.. et al. 1986. The Commercial Storage of Fruits. Vegetables. and Florist and Nursery Stocks. USDA Agriculture Handbook 66. 130 pp.

Harvey, E. et al. 1990. Harvesting and postharvest handling of papayas in the Caribbean. Bridgetown, Barbados: Inter-American Institute for Cooperation on Agriculture (IICA).

Hunsigi, G. 1989. Agricultural Fibres for Paper Pulp. Outlook on Agriculture 18 (3): 96-103.

Kader, AA (ed). 2002. Postharvest Technology of Horticultural Crops (3rd Edition). UC Publication 3311. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Oakland, California 94608. 535 pp. Kitinoja, L. (1999). Costs and Benefits of Fresh Handling Practices Perishables Handling Quarterly, Special Issue: Costs and Benefits of Postharvest Technologies, No. 97: 7-13 Kitinoja, L. and Gorny, J.R Postharvest Technology for Small-Scale Produce Marketers: Economic Opportunities, Quality and Food Safety. 1999. UC PTRIC Horticultural Series No. 21 Kupferman, E.M. 1990. Life after benlate: an update on the alternatives. Washington State University Tree Fruit Postharvest Journal 1(1): 13-15.

Liu, F.W.. 1988. Developing practical methods and facilities for handling fruits in order to maintain quality and reduce losses. Postharvest Handling of Tropical and Subtropical Fruit Crops, Food and Fertilizer Technical Center for the Asian and Pacific Region, Taipei 10616, Taiwan.

Lurie, S. 1998. Postharvest heat treatments of horticultural crops. Hort. Rev. 22:91-121.

Mitchell, F.G., Guillon, R., R.A.. Parsons. 1972. Commercial Cooling of Fruits and Vegetables. U.C. Extension Manual 43, University of California, Division of Agricultural Sciences, Oakland, California 94608.

Moline, HE. 1984. Postharvest Pathology of Fruits and Vegetables: Postharvest Losses in Perishable Crops. U.C. Bulletin 1914, University of California, Division of Agriculture and Natural Resources, Oakland, California 94608.

NRC. 1992. Neem: A Tree for Solving Global Problems. Washington, D.C.: Bostid Publishing Co. 141 pp.

Natural Resources Institute. 1994. Manual for Horticultural Export Quality Assurance. Chatham, UK: Natural Resources Institute. (www.nri.org)

Pantastico, Er. B. 1980. FAO/UNEP Expert Consultation on Reduction of Food Losses in Perishable Products of Plant Origin. (6 May 1980, FAO,, Rome). 54 pp.


254

ALGEMENE VERWYSINGS

Paull, R.E. and J.W. Armstrong (eds). 1994. Insect pests and fresh horticultural products: treatments and responses. CAB International, Wallingford, UK, 360 pp.

Proctor, F.J. 1985. Post-harvest handling of tropical fruit for export. The Courier 92: 83-86.

Reyes, M. U. 1988. Design Concept and Operation of ASEAN Packinghouse Equipment for Fruits and Vegetables. Postharvest Training and Research Center, University of the Philippines at Los Baños, College of Agriculture, Laguna.

Rangarajan, A, et al. (no date). Food Safety Begins on the Farm. A Grower’s Guide: Good Agricultural Practices for Fresh Fruits and Vegetables. Ithaca: Cornell University. 28 pp.

Shewfelt, R.L. 1990. Quality of Fruits and Vegetables. A Scientific Status Summary by the Institute of Food Technologists' Expert Panel on Food Safety and Nutrition. Institute of Food Technologists, 221 North LaSalle Street, Chicago, Illinois 60601.

Shewfelt, R.L. 1986. Postharvest treatment for extending shelf life of fruits and vegetables. Food Technology 40(5):7078, 89.

Shewfelt R.L. and Prussia, S.E. (eds). 1993. Postharvest Handling A Systems Approach. San Diego: Academic Press, 358 pp. Smilanick, J.L 1995. Status of postharvest fungicides and growth regulators. Perishables Handling Special Issue No. 82: 30-32. Smilanick, J.L and J. Usall i Rodie. 1995. Biological control of postharvest disseases of fresh fruit. Perishables Handling Special Issue No. 82: 19-20. Sommer, N.F., R.L. Fortlage and D.C. Edwards. 2002. Postharvest Diseases of Selected Commodities. In: Kader, AA (ed). Postharvest Technology of Horticultural Crops (3rd Edition). UC Publication 3311. University of California, Division of Agriculture and Natural Resources pp.197-249. Talbot, M. T. and Fletcher, J.H 1993. Design and Development of a Portable Forced-Air Cooler. Proceedings of the Florida State Horticultural Society 106:249-255.

Thompson, A.K. 1996. Postharvest Technology of Fruits and Vegetables. Blackwell Science, Ltd., Oxford, UK, 410 pp.

Thompson, J.F. 1994. Ripening facilities. Perishables Handling Newsletter. University of California, Davis, Special Issue No. 80: 5-8.

Thompson, J.F. et al. 1998. Commercial cooling of fruits, vegetables, and flowers. Publ. 21567, ANR, University of California, Oakland, CA, 61 pp.

Thompson, J.F. et al. 2000. Marine container transport of chilled perishable produce. Publ. 21595, ANR, University of California, Oakland, CA 32 pp.


255

ALGEMENE VERWYSINGS

Thompson, J.F. et al. 2001. Effect of cooling delays on fruit and vegetable quality. Perishables Handling Quarterly Issue No. 105 : 2-5.

Umar, B. 1998. The use of solar cooling to minimize postharvest losses in the tropics. Tropical Science 38: 74-77.

Walker, D. J. 1992. World Food Programme Food Storage Manual Chatham, UK: Natural Resources Institute.

Wills, R., B. McGlasson, D. Graham, and D. Joyce. 1998. Postharvest: An Introduction to the Physiology and Handling of Fruit, Vegetables, and Ornamentals. CAB International, Wallingford, UK, 262 pp.

Zagory, D. 1999. Effects of post-processing handling and packaging on microbial populations. Postharv. Biol. Technol. 15:313-321.


256

AANHANGSEL A

Aanhangsel A: Bronne van aanvullende inligting op die Internet (bygewerk November 2003) Na-oes Toerusting en Benodigdhede http://postharvest.ucdavis.eduOp die aanlyn “Postharvest Resource Directory” kan met behulp van sleutelwoorde na honderde tipes benodigdhede en ‘n groot verskeidenheid na-oes toerusting en gereedskap gesoek word. http://qasupplies.comDie “International Ripening Company” bied ‘n groot verskeidenheid produkte vir die hantering van vars produkte vanaf die bepaling van rypheid in die boord tot die bestuur van die rypmaakkamer op die kleinhandelaarsvlak. Gradering en Standaarde, Fitosanitêre regulasies http://www.ams.usda.govhttp://www.ams.usda.gov/nop/ (Nasionale Organiese Program standaarde) http://www.ams.usda.gov/fv/ (Vrugte en Groente programme) http://www.ams.usda.gov/tmd/ (Vervoer- en bemarkingsprogramme) “Agricultural Marketing Service” (AMS) by die VSA se Departement van Landbou Die “Agricultural Marketing Service” sluit ses produkprogramme in - Katoen, Suiwelprodukte, Vrugte en Groente, Diere en Saad, Pluimvee en Tabak. Die programme gebruik spesialiste wat standaardiserings-, graderings- en marknuusdienste vir die spesifieke produkte bied. Hulle pas wette soos die “Perishable Agricultural Commodities Act” en die “Federal Seed Act” toe. Die AMS produkprogramme oorsien ook bemarkingsooreenkomste en –bestellings, administreer naovorsings- en promosieprogramme en koop produkte vir Federale voedselprogramme. http://www.aphis.usda.gov/Die missie van die “Animal and Plant Health Inspection Service” (APHIS) is om Amerika se dier- en planthulpbronne te beskerm deur: ! Bewaring van hulpbronne van eksotiese indringer peste en plae, ! Monitering en bestuur van bestaande landbou peste en plae in die VSA, ! Oplossing en bestuur van handelsverwante vraagstukke wat verband hou met dier-

en plantgesondheid, en ! Verseker dat diere menslik behandel en versorg word. http://www.aphis.usda.gov/ppq/manuals/online_manuals.html‘n Lys van die “APHIS/Plant Protection and Quarantine” handleidings wat elektronies beskikbaar is.


http://www.aphis.usda.gov/ppq/manuals/online_manuals.html

http://postharvest.ucdavis.edu/

http://qasupplies.com/

http://www.ams.usda.gov/

http://www.ams.usda.gov/nop/

http://www.ams.usda.gov/fv/

http://www.ams.usda.gov/tmd/

http://www.aphis.usda.gov/

AANHANGSEL A

http://www.aphis.usda.gov/ppq/manuals/pdf_files/FV%20Chapters.htmReguleer die invoer van vars vrugte en groente – (Die volledige handbook is op die webbladsy beskikbaar.) Bemarking van Landbouprodukte http://www.bluebookprco.com/Die “Produce Reporter Company Blue Book Services” laat lede toe om belangrike besigheidsinligting soos kredietwaardigheid van potensiële kopers vas te stel. http://www.ams.usda.gov/tmd2/ccard‘n Gevallestudie vir die opleiding in na-oes hantering, bemarking en vervoer van vars produkte vir Ghana. Die webbladsy bevat heelwat na-oes opleidingsmateriaal en bemarkingsskakels. http://www.agoa.gov/President Clinton het die “African Growth and Opportunity Act (AGOA)” as ‘n wet onderteken op 18 Mei, 2000 as Titel 1 van die “The Trade and Development Act of 2000”. Die wet bied tasbare aansporings vir Afrikalande om aan te hou om hul ekonomieë oop te maak en vrye markte te bou. Ingesluit op die webbladsy is ‘n paar hulpbronne wat besighede in Afrika kan gebruik om òf na inligting te soek òf inligting oor die produkte en dienste wat hulle wil verkoop bekend te stel. Behalwe as dit genoem word, is die dienste wat deur hierdie webtuistes gebied word, gratis. www.pma.com Die “Produce Marketing Association” wat in 1949 gestig is, is ‘n nie-winsgewende, internasionale genootskap wat meer as 2 400 lede bedien wat vars vrugte, groente en verwante produkte wêreldwyd bemark. Sy lede is betrokke by die produksie, verspreiding, verkope en voedseldienste sektore in die bedryf. Inligting oor Voedselveiligheid http://foodsafe.ucdavis.eduDie Universiteit van Kalifornië se “Food Safe program” verskaf inligting aan produsente om hulle te help om voedselveiligheid te handhaaf. http://ucgaps.ucdavis.eduDie Universiteit van Kalifornië se “Good Agricultural Practices” http://www.foodsafety.govPortaal tot die VSA-regering se inligting vir voedselveiligheid.


http://www.foodsafety.gov/

http://www.aphis.usda.gov/ppq/manuals/pdf_files/FV%20Chapters.htm

http://www.bluebookprco.com/

http://www.ams.usda.gov/tmd2/ccard

http://www.agoa.gov/

http://www.pma.com/

http://foodsafe.ucdavis.edu/

http://ucgaps.ucdavis.edu/

AANHANGSEL A

http://www.jifsan.umd.edu/gaps.htmlDie FDA se handleiding “Improving the Safety and Quality of Fresh Fruits and Vegetables”. http://www.cfsan.fda.gov/~dms/secguid6.htmlGidsdokumente vir voedselveiligheid. http://www.cfsan.fda.gov/~lrd/pestadd.html “Center for Food Safety and Applied Nutrition” – Enige pesdoder wat tydens produksie en die na-oes behandeling van elke tipe produk gebruik word in die VSA moet vir gebruik op die spesifieke produkte geregistreer word. Pesdoder residue mag nie sekere vasgemaakte limiete oorskry nie. [email protected] Die Universiteit van Cornell se “Good Agricultural Practices Program” bied ‘n gratis kopie van ‘n produsentegids getiteld “Food Safety Begins on the Farm: Good Agricultural Practices for Fresh Fruits and Vegetables”. Na-oes hanteringspraktyke http://postharvest.ucdavis.eduOp die Universiteit van Kalifornië se webblad sal jy ‘n wye reeks feite bladsye van verskillende tipes vrugte en groente, temperatuuraanbelings, skakels na voorsieners van na-oestoerusting en ‘n groot aantal artikels oor die na-oes hantering van bederfbare produkte vind. http://www.postharvest.orgHierdie webbladsy van “Extension Systems International” bedien gratis raad aan voorligtingsbeamptes en na-oesspesialiste wat belangstel om hul kennis in na-oes tegnologie, opleiding en demonstrasie van na-oes praktyke uit te brei. CD’s met ‘n wye reeks van na-oes opleidingsmateriaal is gratis deur middel van posbestelling beskikbaar (sluit asseblief $4.95 in vir kopieëring-, verpakkings-, verskepings- en hanteringskostes in). http://www.ba.ars.usda.gov/hb66/‘n Konsepdokument van die hersiene “USDA Agricultural Handbook 66: Commercial Storage of Fruits, Vegetables and Florist and Nursery Stocks”. http://www.fao.org/inpho/Hierdie Vereenigde Nasies webtuiste sluit ‘n verskeidenheid vrae wat gereeld gevra word en ander publikasies in waardeur gebruikers aanlyn kan kyk of kan aflaai vir persoonlike gebruik. Die Universiteit van Kalifornië se Davis-kampus opleidingspublikasie “Small-Scale Postharvest Handling Practices: A Manual for Horticultural Crops “ (derde uitgawe) bied koste-effektiewe aanbevelings op verbeterde hantering van vrugte en groente van die plaas tot by die mark. Ander publikasies fokus op verpakking, opberging, bemarking, opleiding of voorligting.


http://www.fao.org/inpho/

http://www.jifsan.umd.edu/gaps.html

http://www.cfsan.fda.gov/%7Edms/secguid6.html

http://www.cfsan.fda.gov/%7Elrd/pestadd.html

mailto:[email protected]

http://postharvest.ucdavis.edu/

http://www.postharvest.org/

http://www.ba.ars.usda.gov/hb66/

AANHANGSEL A

http://www.bae.ncsu.edu/programs/extension/publicat/postharv/Hierdie webtuiste wat deur die Noord Carolina Staatsuniversiteit geborg word bied informasie oor na-oes verkoeling en opberingsopsies vir ‘n wye reeks produkte. http://www.uckac.edu/postharv/University of California Kearney Agricultural Center. http://postharvest.ifas.ufl.eduUniversity of Florida Postharvest Group http://www.fdocitrus.comFlorida Department of Citrus postharvest information. http://www.postharvest.tfrec.wsu.eduWashington State University postharvest information. http://www.postharvest.com.au/Sydney Postharvest Laboratory information (Australia). http://www.sardi.sa.gov.au/horticulture/South Australian Research and Development Institute. http://www.chainoflifenetwork.org‘n Uitgebreide versameling van inligting oor die na-oes hantering van blomprodukte. http://anrcatalog.ucdavis.eduHierdie webtuiste beskryf die groot reeks publikasies, skyfievertonings en video’s oor landbou en hortologie wat deur die Universiteit van Kalifornië ontwikkel is. Daar is ook ‘n lang lys van gratis publikasies wat aanlyn gelees of afgelaai kan word.


http://anrcatalog.ucdavis.edu/

http://www.bae.ncsu.edu/programs/extension/publicat/postharv/

http://www.uckac.edu/postharv/

http://postharvest.ifas.ufl.edu/

http://www.fdocitrus.com/

http://www.postharvest.tfrec.wsu.edu/

http://www.postharvest.com.au/

http://www.sardi.sa.gov.au/horticulture/

http://www.chainoflifenetwork.org/

hoofstuk 4

Documents