afrikaans huis taal - schoolnet.org.za · aan die einde van die hoofstuk verskyn die voorgestelde...

Nasionale KurrikulumverklaringGraad 10 – 12(Algemeen)

TALEAFRIKAANS HUISTAAL

onderwysDepartement van OnderwysREPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA

Departement van Onderwys

Sol Plaatje HuisSchoemanstraat 123Privaatsak X895Pretoria 0001Suid-AfrikaTel: +27 12 312-5911Faks: +27 12 321-6770

Pleinstraat 120Privaatsak X9023Kaapstad 8000Suid-AfrikaTel: +27 21 465-1701Faks: +27 21 461-8110

http://education.pwv.gov.za

© 2003 Departement van Onderwys

ISBN 1-919975-84-5

Ontwerp en uitleg deur: Seriti Printing (Pty) Ltd

HOE OM HIERDIE BOEK TE GEBRUIK

Hierdie dokument is ’n beleidsdokument wat uit vier hoofstukke bestaan. Dit is belangrik dat die leser tydensdie bestudering van die dokument die inligting van die verskillende afdelings op ’n geïntegreerde wyse lees.Die opgesomde inhoud van elke hoofstuk volg hieronder:

■ Hoofstuk 1 – Inleiding tot die Nasionale Kurrikulumverklaring

Die beginsels en ontwerpelemente van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen).

■ Hoofstuk 2 – Inleiding tot die Leerveld vir Tale

Die definisie, doel, omvang, tipiese beroepsmoontlikhede en Leeruitkomste van die Leerveld vir Tale.Dit oriënteer die leser aangaande Tale.

■ Hoofstuk 3 – Leeruitkomste, Assesseringstandaarde, Inhoud en Kontekste

Die volledige lys Leeruitkomste en Assesseringstandaarde. Die Assesseringstandaarde is gerangskik omdie leser ’n geheelbeeld te gee van die progressie van graad 10 tot graad 12. Gevolglik is dieAssesseringstandaarde ’n dubbelbladuitleg. Aan die einde van die hoofstuk verskyn die voorgesteldeinhoud en kontekste om die Assesseringstandaarde te bereik.

■ Hoofstuk 4 – Assessering

Die generiese benadering tot assessering. Aan die einde van die hoofstuk is ’n tabel wat vakspesifiekeBevoegdheidsomskrywings bevat. Die tabel bestaan uit ’n kode, skaal en bevoegdheidsomskrywings virelke graad. Die bevoegdheidsomskrywings is só gerangskik dat die leser in staat is om die progressievan graad 10 tot graad 12 te kan sien.

■ Simbole:

Die volgende simbole word gebruik om Assesseringstandaarde, Leeruitkomste, grade, kodes, skale,bevoegdheidsomskrywings, inhoud en kontekste te identifiseer:

= Leeruitkoms = Skaal

= Assesseringstandaard = Bevoegdheidsomskrywing

= Graad = Inhoud en konteks

= Kode

Tale – Afrikaans Huistaal

iii

KIk

SBo

Lu

INHOUD

HOE OM HIERDIE BOEK TE GEBRUIK iii

AKRONIEME ix

HOOFSTUK 1: INLEIDING TOT DIE NASIONALE KURRIKULUMVERKLARING 1

BEGINSELS 1

Sosiale transformasie 2

Uitkomsgebaseerde Onderwys 2

Hoë kennis- en vaardigheidsvlakke 3

Integrasie en toegepaste bevoegdheid 3

Progressie 3

Artikulasie en oordraagbaarheid 3

Menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid 4

Waardering vir inheemse kennissisteme 4

Geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid 5

DIE SOORT LEERDER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD 5

DIE SOORT ONDERWYSER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD 6

STRUKTUUR- EN ONTWERPELEMENTE 6

Struktuur van die Nasionale Kurrikulumverklaring 6

Inhoud van Vakverklarings in die Leerveld vir Tale 7

RIGLYNE VIR LEERPROGRAMME 8


v

HOOFSTUK 2: INLEIDING TOT DIE LEERVELD VIR TALE 9

DEFINISIE 9

DOEL 9

OMVANG 10

Inklusiwiteit 10

Taalvlakke 11

ONDERWYS- EN BEROEPSMOONTLIKHEDE 12

LEERUITKOMSTE 13

Leeruitkoms 1: Luister en Praat 13

Leeruitkoms 2: Lees en Kyk 13

Leeruitkoms 3: Skryf en Aanbied 14

Leeruitkoms 4: Taal 14

HOOFSTUK 3: LEERUITKOMSTE, ASSESSERINGSTANDAARDE, INHOUD EN 16KONTEKSTE

Leeruitkoms 1: Luister en Praat 16

Leeruitkoms 2: Lees en Kyk 26

Leeruitkoms 3: Skryf en Aanbied 36

Leeruitkoms 4: Taal 42

INHOUD EN KONTEKSTE VIR DIE BEREIKING VAN ASSESSERINGSTANDAARDE 52

Die gebruik van tekste vir die onderrig van taal 52

’n Begrip van die samestelling van tekste 53


vi

HOOFSTUK 4: ASSESSERING 57

INLEIDING 57

WAAROM ASSESSEER 57

SOORTE ASSESSERING 58

Grondlynassessering 58

Diagnostiese assessering 58

Formatiewe assessering 58

Sommerende assessering 59

WAT MET ASSESSERING BEOOG WORD 59

HOE GEASSESSEER WORD 59

ASSESSERINGSMETODES 60

Selfassessering 60

Portuurassessering 60

Groepassessering 60

METODES VIR DIE INSAMELING VAN ASSESSERINGSBEWYSE 61

Waarnemingsgebaseerde assessering 61

Toetsgebaseerde assessering 61

Taakgebaseerde assessering 61

REKORDHOUDING EN RAPPORTERING 61

Metodes van verslaghouding 62

Rapportering van prestasie en vordering 63

VAKBEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS 64


vii

BEVORDERING 64

WATTER INLIGTING IN RAPPORTE/VERSLAGKAARTE MOET VERSKYN 64

ASSESSERING VAN LEERDERS MET SPESIALE ONDERWYSBEHOEFTES 65

BEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS VIR HUISTAAL 66

WOORDELYS 83


viii

AKRONIEME

AOO Algemene Onderwys en OpleidingDAS Deurlopende AssesseringIKS Inheemse KennissistemeMIV Menslike immuniteitsgebreksvirusNKR Nasionale KwalifikasieraamwerkNKV Nasionale KurrikulumverklaringSAKO Suid-Afrikaanse KwalifikasieowerheidUGO Uitkomsgebaseerde OnderwysVIGS Verworwe immuniteitsgebreksindroom VOO Verdere Onderwys en Opleiding


ix


x

HOOFSTUK 1

INLEIDING TOT DIE NASIONALE KURRIKULUMVERKLARING

Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika (Wet 108 van 1996) verskaf die grondslag virkurrikulumtransformasie en -ontwikkeling in Suid-Afrika. Volgens die Aanhef is die doelstellings van dieGrondwet om:

■ die verdelings van die verlede te heel en ’n samelewing gegrond op demokratiese waardes, sosialegeregtigheid en fundamentele menseregte te skep;

■ die lewensgehalte van al die burgers te verhoog en die potensiaal van elke mens te ontsluit;■ die grondslag te lê van ’n demokratiese en oop samelewing waar regering op die wil van die bevolking

gegrondves is en die reg van elke burger in gelyke mate beskerm word; en ■ ’n verenigde en demokratiese Suid-Afrika te bou wat sy regmatige plek as ’n soewereine staat in die

gemeenskap van nasies kan inneem.

Die Grondwet bepaal verder dat “elkeen die reg het tot verdere onderwys wat die Staat, deur redelikemaatreëls, geleidelik beskikbaar en toeganklik maak”.

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) vorm die grondslag van die verwesenlikingvan hierdie doelwitte in die uitspel van onderwys deur die Leeruitkomste en Assesseringstandaarde, asook diekernbeginsels en waardes wat dit onderlê.

BEGINSELS

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) is gebaseer op die volgende beginsels:

■ sosiale transformasie; ■ uitkomsgebaseerde onderwys; ■ hoë kennis- en vaardigheidsvlakke; ■ integrasie en toegepaste bevoegdhede; ■ progressie; ■ artikulasie en oordraagbaarheid; ■ menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid; ■ waardering vir inheemse kennissisteme; en■ geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid.


1

Sosiale transformasie

Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika (Wet 108 van 1996) vorm die grondslag van sosialetransformasie in ’n postapartheidsamelewing. Die noodsaaklikheid om die Suid-Afrikaanse samelewing teomvorm deur middel van verskeie transformerende instrumente ontstaan uit die behoefte om die nalatenskapvan apartheid op al die terreine van menslike aktiwiteite, en spesifiek die onderwys, reg te stel. Sosialetransformasie moet verseker dat ongelykhede van die verlede aangepak word, en dat gelykeonderwysgeleenthede aan almal voorsien word. Indien Suid-Afrikaners sosiale transformasie wil bewerkstellig,moet hulle kunsmatige struikelblokke op weg na ’n kwalifikasie verwyder sodat almal se potensiaal deuronderwys erken word.

Uitkomsgebaseerde Onderwys

Uitkomsgebaseerde Onderwys (UGO) is die grondslag van die kurrikulum in Suid-Afrika. Die Leeruitkomstewat leerders aan die einde van die proses moet bereik, dui op die strewe om deur UGO alle leerders in staat testel om volgens hul vermoë te presteer. Die Leeruitkomste beklemtoon ’n leerdergerigte enaktiwiteitsgebaseerde benadering tot onderwys. Die Nasionale Kurrikulumverklaring baseer die Leeruitkomstevir graad 10 – 12 op die Kritieke en Ontwikkelingsuitkomste wat deur die Grondwet geïnspireer en in ’ndemokratiese proses ontwikkel is.

Die Kritieke Uitkomste vereis dat leerders in staat is om die volgende te doen:

■ identifiseer en los probleme op en neem besluite deur kritiese en kreatiewe denke;■ werk doeltreffend saam met ander as lede van ’n span, groep, organisasie en gemeenskap;■ organiseer en bestuur hulself en hulle aktiwiteite verantwoordelik en doeltreffend;■ versamel, ontleed en organiseer inligting en evalueer dit krities;■ kommunikeer doeltreffend deur middel van visuele, simboliese en/of taalvaardighede in verskillende

vorme;■ gebruik wetenskap en tegnologie doeltreffend en krities deur verantwoordelikheid teenoor die omgewing en

die gesondheid van ander te toon; en■ begryp dat die wêreld ’n stel verwante stelsels is waarin probleme nie in isolasie opgelos word nie.

Die Ontwikkelingsuitkomste stel leerders in staat om die volgende te doen:

■ dink na oor en ondersoek ’n verskeidenheid strategieë om meer doeltreffend te leer;■ neem as verantwoordelike burgers aan die lewe van die plaaslike, nasionale en wêreldgemeenskap deel;■ is kultureel en esteties sensitief in verskeie sosiale kontekste;■ ondersoek onderwys- en beroepsmoontlikhede; en■ ontwikkel entrepreneursgeleenthede.


2

Hoë kennis- en vaardigheidsvlakke

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) is gerig op die ontwikkeling van hoë kennis-en vaardigheidsvlakke vir leerders. Dit stel hoë verwagtings aan Suid-Afrikaanse leerders. Sosiale geregtigheidvereis dat groepe wat voorheen deur ’n gebrek aan kennis en vaardighede ontmagtig is, nou bemagtig word.Die Nasionale Kurrikulumverklaring beskryf die minimum standaarde vir die kennis en vaardighede wat in elkegraad verwerf moet word – standaarde wat in al die vakke hoog, maar bereikbaar is.

Integrasie en toegepaste bevoegdheid

Integrasie geskied binne en oor vakke en leervelde, asook tussen vakke en praktykgerigte areas heen. Hierdieintegrasie is beslissend vir die verwerwing van toegepaste bevoegdhede soos gedefinieer in die NasionaleKwalifikasieraamwerk. Toegepaste bevoegdheid behels die integrering van drie afsonderlike soortebevoegdhede, naamlik praktiese, teoretiese en reflektiewe bevoegdhede. Omdat die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) hierdie beginsel van integrasie en toegepaste bevoegdhedeaanvaar, bevorder dit die geïntegreerde leer van teorie, toepassing in praktyk, en refleksie.

Progressie

Progressie verwys na die proses waartydens meer gevorderde en komplekse kennis en vaardighede ontwikkelword. Die Vakverklarings toon progressie van graad tot graad. Ná elke Leeruitkoms volg ’n eksplisieteverklaring van die verwagte prestasievlak vir die bereiking van die uitkoms. Assesseringstandaarde isgeformuleer in ’n formaat wat vir elke graad aandui hoe die verwagte prestasievlakke in moeilikheidsgraad enomvang toeneem. Inhoud en kontekste toon ook progressie van eenvoudig tot kompleks namate leerders vangraad tot graad vorder.

Artikulasie en oordraagbaarheid

Artikulasie verwys na die verband tussen kwalifikasies in die verskillende vlakke of bande van die NasionaleKwalifikasieraamwerk en wel op ’n wyse wat toegang van een kwalifikasie na ’n ander bevorder. Dit is veralbelangrik in die geval van kwalifikasies binne dieselfde loopbaanvelde. Omdat die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband tussen die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband en die Hoër-Onderwys-en-Opleidingsbandval, is dit noodsaaklik dat die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat (Algemeen) artikuleer met dieAlgemene-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat en ander kwalifikasies in soortgelyke leerveldbane van hoëronderwys. Om hierdie artikulasie te bewerkstellig is tydens die ontwikkeling van die Kurrikulumverklaringnoukeurige ondersoek gedoen na die uittreevlakverwagtings in die leerareas van Algemene Onderwys enOpleiding én van die veronderstelde leer wat nodig is vir die intreevlakke van verwante dissiplines in hoëronderwys.


3

Oordraagbaarheid verwys na die mate waarin dele van ’n kwalifikasie (vakke of eenheidstandaarde) oorgedrakan word na ’n ander kwalifikasie binne ’n ander leerveldbaan van dieselfde band van die NasionaleKwalifikasieraamwerk. Om die oordraagbaarheid van vakke in Graad 10 – 12 (Algemeen) te versterk, ismeganismes ondersoek soos om ’n vak as gelykstaande aan eenheidstandaarde van 20 krediete elk te beskou.Heelwat van die vakke in die Nasionale Kurrikulumverklaring is só geformuleer dat dit artikuleer mettoepaslike eenheidstandaarde geregistreer ingevolge die Nasionale Kwalifikasieraamwerk.

Menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) probeer om menseregte, inklusiwiteitomgewings- en sosiale geregtigheid te verseker. Al die nuwe Vakverklarings weerspieël die beginsels enpraktyke van sosiale en omgewingsgeregtigheid en menseregte soos dit in die Grondwet van die Republiek vanSuid-Afrika omskryf word. Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) is veral sensitiefvir kwessies wat diversiteit weerspieël soos armoede, ongelykheid, ras, geslag, taal, ouderdom, gestremdhedeen ander faktore.

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) volg ’n inklusiewe benadering deur minimumvereistes vir alle leerders te spesifiseer. Dit gee erkenning aan die beginsel dat alle leerders geleentheid moetkry om tot hul volle potensiaal te ontwikkel mits hulle die nodige steun ontvang. Die intellektuele, sosiale,emosionele, spirituele en fisiese behoeftes van leerders kry aandag in die ontwerp en ontwikkeling van gepasteLeerprogramme en deur die gebruik van gepaste assesseringsinstrumente.

Waardering vir inheemse kennissisteme

Gedurende die sestigerjare het teorieë oor veelvuldige intelligensie meegebring dat opvoedkundiges besef hetdaar is verskillende maniere waarop inligting geprosesseer en betekenis geskep kan word en dat, indienintelligensie opnuut gedefinieer word, hierdie verskillende benaderings in ag geneem moet word. Tot opdaardie stadium het die Westerse wêreld veral waarde geheg aan logiese, wiskundige en spesifieke linguistiekebevoegdhede. ’n Persoon is as ‘intelligent’ beskou indien bedrewe in hierdie bevoegdhede. Tans erken mensedie wye diversiteit van kennissisteme wat gebruik kan word om betekenis te gee aan hulle leefwêrelde.

Inheemse kennissisteme binne die Suid-Afrikaanse konteks verwys na ’n kennisgeheel van filosofiesedenkwyses en sosiale praktyke wat oor duisende jare in Afrika ontstaan het. Die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) sluit doelbewus inheemse kennissisteme in dieVakverklarings in om erkenning te gee aan die ryke geskiedenis en erfenisse van hierdie land as bydraendefaktore om die waardes in die Grondwet te laat gedy. Soveel as moontlik verskillende perspektiewe is ingesluitom by te dra tot probleemoplossing in al die leervelde.


4

Geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) streef na geloofwaardigheid deur ’ntransformasie-agenda en deur onderwys te voorsien wat vergelykbaar is met internasionale standaarde in termevan kwaliteit, omvang en diepte. Gehalteversekering sal gereguleer word deur die vereistes van dieSuid-Afrikaanse Kwalifikasieowerheid (Wet 58 van 1995), die Onderwys-en-Opleiding-Gehalteversekeringsregulasies en die Gehalteversekeringswet (Wet 58 van 2001) vir Algemene en vir VerdereOnderwys en Opleiding.

DIE SOORT LEERDER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD

Waardes is belangrike aspekte vir die ontwikkeling van die mens omdat waardes betekenis aan persoonlikespirituele ervarings en intellektuele speurtogte gee. Die dokument The Manifesto on Values, Education andDemocracy (Departement van Onderwys, 2001:9 – 10) verklaar die volgende oor onderwys en waardes:

Values and morality give meaning to our individual and social relationships. They are the commoncurrencies that help make life more meaningful than might otherwise have been. An education system doesnot exist to simply serve a market, important as that may be for economic growth and material prosperity.Its primary purpose must be to enrich the individual and, by extension, the broader society.

Die soort leerder wat in die vooruitsig gestel word, is geïnspireer deur respek vir die waardes wat in dieGrondwet beskryf word soos demokrasie, gelykheid, menswaardigheid en sosiale regverdigheid. Hierdie soortleerder sal dienooreenkomstig in belang van die samelewing optree.

’n Leerder wat uit die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband tree, moet die bereiking van die Kritieke enOntwikkelingsuitkomstes, soos vroeër in dié dokument aangedui, toon. Vakke in die Fundamenteleleerkomponent dra saam daartoe by om die Kritieke en Ontwikkelingsuitkomstes te bevorder, terwyl spesifiekevakke in die Kern- en Elektiewe Komponente individueel die bereiking van spesifieke Kritieke enOntwikkelingsuitkomstes bevorder.

Afgesien van bogenoemde kenmerke behoort leerders wat uit die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband tree,ook te kan

■ toetree tot kwaliteit lewenslange leer en opleiding en daarin suksesvol wees;■ logies en analities dink en holistiese en laterale denke openbaar; en■ vaardighede van bekende kontekste na onbekende situasies oordra.


5

DIE SOORT ONDERWYSER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD

Alle onderwysers en ander opvoeders speel sleutelrolle in die transformasie van onderwys in Suid-Afrika. DieNasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) stel gekwalifiseerde, bekwame, toegewyde ensorgsame onderwysers in die vooruitsig. Hulle sal in staat wees om die verskillende rolle te vervul soos in dieNorme en Standaarde vir Opvoeders uiteengesit. Van onderwysers word verwag om op te tree as bemiddelaarsvan leer, interpreteerders en ontwerpers van Leerprogramme en -materiaal, leiers, administrateurs enbestuurders, studente, navorsers en lewenslange leerders, gemeenskapslede, burgers en begeleiers, en assessoreen vakkundiges.

STRUKTUUR- EN ONTWERPELEMENTE

Struktuur van die Nasionale Kurrikulumverklaring

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) bestaan uit ’n Oorsigdokument, dieQualifications and Assessment Policy Framework Grade 10 – 12 (General), en die Vakverklarings.

Die vakke in die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) word in ses leerveldegekategoriseer.

Wat is ’n Leerveld?

’n Leerveld is ’n kategorie wat dien as ’n basis vir verwante vakke. Dit fasiliteer ook die formulering van reëlsvir vakkombinasies vir die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat (Algemeen). Die afbakening vanleervelde vir graad 10 – 12 is gedoen met inagneming van artikulasie met die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband en die Hoër-Onderwys-en-Opleidingsband, asook met klassifikasieskemas in ander lande.

Alhoewel die ontwikkeling van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) die twaalforganiseringsvelde van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk as vertrekpunt gebruik het, is die twaalforganiseringsvelde nie noodwendig leervelde of ‘kennisvelde’ nie, maar dit is eerder aan beroepskategorieëgekoppel.

Die volgende vakgroeperinge is afgebaken in leervelde om vakkombinasies vir leerders te vergemaklik:

■ Tale (Fundamenteel);■ Kuns en Kultuur;■ Sake-, Handel-, Bestuur- en Diensstudies;■ Vervaardiging, Ingenieurswese en Tegnologie;■ Menslike en Sosiale Studies en Tale; en■ Natuur-, Wiskundige, Rekenaar-, Lewens- en Landbouwetenskappe.


6

Wat is ’n Vak?

In die verlede is ’n vak gedefinieer as ’n spesifieke akademiese kennisgeheel. Hierdie opvatting van ’n vak lêmeer klem op kennis as op vaardighede, waardes en houdings. Vakke word deur sommiges beskou as staties enonveranderlik en met rigiede grense. Dikwels het vakke hoofsaaklik Westerse bydraes tot kennis beklemtoon.

In ’n uitkomsgebaseerde kurrikulum soos die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) wordvakgrense vaag gedefinieer. Kennis integreer teorie, vaardighede en waardes. Vakke word as dinamies beskou,en behoort voortdurend op nuwe en diverse kennis te reageer, insluitend kennis wat tradisioneel van dieformele kurrikulum uitgesluit is.

’n Vak in ’n uitkomsgebaseerde kurrikulum word in die breë deur Leeruitkomste gedefinieer en nie slegs deur’n inhoudsgeheel nie. In die Suid-Afrikaanse konteks behoort die ontwerp van Leeruitkomste sodanig te wees,dat dit tot die bereiking van Kritieke en Ontwikkelingsuitkomste lei. Leeruitkomste word in breë termegedefinieer, is buigsaam en laat ruimte om plaaslike bydraes in te sluit.

Wat is ’n Leeruitkoms?

’n Leeruitkoms is ’n verklaring van die bedoelde eindresultaat van leer en onderrig. Dit beskryf kennis,vaardighede en waardes wat leerders aan die einde van die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband behoort teverwerf.

Wat is ’n Assesseringstandaard?

Assesseringstandaarde is kriteria wat gesamentlik beskryf wat ’n leerder behoort te weet en in staat is om tekan doen om die bereiking van die Leeruitkoms op die vlak van ’n spesifieke graad te toon.Assesseringstandaarde beskryf die kennis, vaardighede en waardes wat leerders moet verwerf om dieLeeruitkomste te bereik. Vir elke Leeruitkoms toon die Assesseringstandaarde gesamentlik die wyse aanwaarop konseptuele progressie van graad tot graad plaasvind.

Inhoud van Vakverklarings in die Leerveld vir Tale

Elke Vakverklaring in die Leerveld vir Tale bestaan uit vier hoofstukke en ’n woordelys:

■ Hoofstuk 1, Inleiding tot die Nasionale Kurrikulumverklaring: Hierdie generiese hoofstuk lei die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) in.

■ Hoofstuk 2, Inleiding tot die Leerveld vir Tale: Hierdie hoofstuk sit die hoofkenmerke van die Leerveld virTale uiteen. Dit bestaan uit ’n definisie van die leerveld, die doel en omvang daarvan, onderwys- enberoepsmoontlikhede en Leeruitkomste.


7

■ Hoofstuk 3, Leeruitkomste, Assesseringstandaarde, Inhoud en Kontekste: Hierdie hoofstuk bestaan uitLeeruitkomste met die gepaardgaande Assesseringstandaarde, en inhoud en kontekste om dieAssesseringstandaarde te bereik.

■ Hoofstuk 4, Assessering: Hierdie hoofstuk omskryf die beginsels vir assessering en maak voorstelle virverslaghouding en verslaglewering of rapportering van assessering. Bevoegdheidsomskrywings vir diespesifieke vak word hier uiteengesit.

■ Woordelys: Hierdie afdeling bevat definisies van vakspesifieke en geselekteerde algemene terme.

RIGLYNE VIR LEERPROGRAMME

Leerprogramme spesifiseer die omvang van leer en assessering vir die drie grade in die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband. Dit is die programme wat verseker dat leerders die Leeruitkomste kan demonstreer soos deurdie Assesseringstandaarde vir ’n spesifieke graad voorgeskryf. Die Riglyne vir Leerprogramme helponderwysers en ander ontwikkelaars van Leerprogramme met die beplanning en ontwerp van leer-, onderrig- enassesseringsprogramme van ’n hoë gehalte.


8

HOOFSTUK 2

INLEIDING TOT DIE LEERVELD VIR TALE

DEFINISIE

Taal is ’n instrument vir denke en kommunikasie. Deur taal word kulturele diversiteit en sosiale betrekkingegekonstrueer en uitgedruk. Die doeltreffende gebruik van taal stel leerders in staat om te dink en kennis teverwerf, hulle kreatiewe vermoëns en identiteit, asook gevoelens en idees uit te druk, in interaksie te tree metander en om hul eie leefwêrelde te bestuur.

DOEL

Weens Suid-Afrika se taal- en kulturele verskeidenheid moet Suid-Afrikaners bemagtig word om oor taalgrenseheen te kommunikeer en sodoende kulturele en linguistieke verdraagsaamheid en begrip te bevorder. Diegrondwetlike erkenning van 11 amptelike tale en die taal-in-onderwys-beleid wat ’n toevoegende benaderingtot veeltaligheid volg, aanvaar die land se kulturele en taaldiversiteit en ag dit van waarde. Leerders is verpligom ten minste twee tale as Fundamentele vakke te neem. In die geval van ’n derde of meer tale, kan dit deelvorm van die Kern- en/of Elektiewe vakke.

In die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband word die leerder se kennis van die huistaal deeglik ontwikkel.Dit vorm die grondslag vir die aanleer van addisionele tale. Wanneer leerders graad 10 bereik, het hulle reedsaddisionele tale begin aanleer en verken en dalk ook vir leerdoeleindes gebruik. Die kurrikulum vir dieVerdere-Onderwys-en-Opleidingsband bied aan leerders geleenthede om hulle vaardighede in ander tale teversterk en te ontwikkel. Van leerders word verwag om, namate hulle vorder, hulle taal met toenemendevlotheid, beheer en akkuraatheid binne ’n groter verskeidenheid situasies te gebruik. Hulle aanvaar meerverantwoordelikheid vir hulle eie leer en wend hulle taalvaardighede op meer uitdagende en kompleksemaniere aan.

Die verskillende geletterdhede wat nodig is vir doeltreffende deelname aan die samelewing en vir gebruik indie werkplek as deel van die wêreldekonomie van die 21ste eeu, sluit meer in as net luister, praat, lees skryf enorale tradisies. Ook ander geletterdhede is nodig, byvoorbeeld in die gebruik van media, grafiese voorstellings,inligting, rekenaars, en kulturele en kritiese geletterdheid. Die taalkurrikulum berei leerders voor vir dieuitdagings wat hulle as Suid-Afrikaners en as lede van die wêreldgemeenskap in die gesig staar.


9

Die kurrikulum vir die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband stel alle leerders in staat om aan die vereistes vandie Kritieke en Ontwikkelingsuitkomste te voldoen, insluitend die volgende doelwitte:

■ Verbreed en verdiep taalbevoegdhede wat alreeds in die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband ontwikkelis. Dit sluit die abstrakte taalvaardighede in wat nodig is vir akademiese leer oor die kurrikulum heen.Leerders toon waardering vir die estetiese waarde en leesgenot van tekste, sodat hulle in staat is om metvertroue te luister, praat, lees/kyk en skryf/aanbied. Hierdie vaardighede en houdings vorm die grondslagvir lewenslange leer.

■ Gebruik taal gepas in lewensgetroue kontekste met inagneming van die teikengroep, doel en konteks. ■ Gebruik taal met vertroue om eie idees, sienings en emosies uit te druk en te regverdig ten einde

selfstandige en analitiese denkers te word. ■ Gebruik taal en verbeelding om menslike ervarings uit te beeld en te verken. Deur interaksie met kreatiewe

tekste, kan leerders oor hulle eie lewens en ervarings nadink en alternatiewe wêreldbeskouings oorweeg. ■ Gebruik taal om inligting te verkry en te bestuur vir leer oor die kurrikulum heen en in ’n wye

verskeidenheid ander kontekste. Inligtingsgeletterdheid is ’n noodsaaklike vaardigheid in die ‘inligtingseeu’en vorm die grondslag vir lewenslange leer.

■ Gebruik taal as ’n instrument vir kritiese en kreatiewe denke. Hierdie doelwit bevestig dat kennis sosiaaldeur taal gekonstrueer word en dat daar ’n noue interaksie tussen taal en denke bestaan.

■ Druk beredeneerde opinies oor etiese kwessies en waardes uit. Om leerders in staat te stel om ’n eiewaardesisteem te ontwikkel, behoort hulle aan tekste oor menseregte en verantwoordelikhede soos die regtevan kinders, vroue, gestremdes en bejaardes blootgestel te word, asook aan kwessies wat verband hou metras, kultuur, ideologie, klas, geloofsisteme, geslag, MIV en vigs, vryheid van uitdrukking, sensuur en dieomgewing.

■ Werk krities met ’n wye verskeidenheid tekste. Leerders behoort die perspektiewe, waardes enmagsverhoudings wat onderliggend in tekste ingesluit is, te herken en te bevraagteken.

■ Herken die ongelyke status van verskillende tale en taalvariëteite. Leerders is in staat om die oorheersingvan enige taal of taalvariëteit te bevraagteken en om in ’n multikulturele samelewing hul eie taalregte tehandhaaf.

OMVANG

Inklusiwiteit

Die onderrig en assessering van tale behoort voorsiening te maak vir die insluiting van alle leerders. Strategieëom tekste vir alle leerders toeganklik te maak en hulle in staat te stel om self tekste te produseer, moetgevind word. Sekere leerders wat struikelblokke ervaar, mag dalk nie sommige van die Assesseringstandaardesoos in die Nasionale Kurrikulumverklaring vervat, bereik nie. Die volgende moet derhalwe in ag geneemword:

■ Die begrippe ‘beskryf’, ‘vertel’, ‘oorvertel’, ‘parafraseer’, ‘praat’, ‘sê’, ‘bespreek’, ‘verduidelik’, ‘vra’ en‘voer gesprek’ sluit alle vorme van verbale en nie-verbale kommunikasie, asook gebaretaal en alternatiewe


10

en aanvullende kommunikasiemetodes in. Op soortgelyke wyse sluit die woord ‘mondeling’ ook gebaretaalen aanvullende kommunikasiehulpmiddels in.

■ Die begrippe ‘luister’, ‘lees’ en ‘kyk’ sluit vorme van kommunikasie in soos die ‘lees’ van lippetaal engebaretaal.

■ Gesiggestremde leerders mag aanvullende metodes en tekste in formate soos Braille, klankopnames,grootdruk, taktiele metodes en tekeninge benodig. Die begrip ‘visualiseer’ kan deur fisiese voorstellinguitgedruk word. Verwysings na ‘lees’ sluit bronne soos Braille en klanktekste in.

Taalvlakke

Die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband sluit al die amptelike tale in – Afrikaans, Engels, isiNdebele,isiXhosa, isiZulu, Sesotho, Sepedi (Sesotho sa Leboa), Setswana, siSwati, Tshivenda en Xitsonga – asookGebaretaal en tale wat deur die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad (PANSAT) goedgekeur is.

Die Kurrikulumverklaring vir Huis-, Eerste Addisionele en Tweede Addisionele Tale mag vir goedgekeurdenie-amptelike tale verwerk word. Hierdie tale kan as Kern- of Elektiewe komponente van die kurrikulumaangebied word.

Alle tale kan op die volgende vlakke aangebied word:

■ Huistaal: Die leerder se huistaal moet versterk en ontwikkel word om sodoende die grondslag vir dieaanleer van addisionele tale te vorm. In die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband het alle amptelike Suid-Afrikaanse tale hoë, internasionaal vergelykbare Huistaalleeruitkomste. Dit is ooreenkomstig diegrondwetlike vereistes van gelyke status vir alle amptelike tale. Die kognitiewe vlak van die huistaalbehoort sodanig te wees dat dit ook vir onderrig en leer gebruik kan word. Luister- en praatvaardighedeword verder ontwikkel en verfyn, maar op hierdie vlak word klem op die ontwikkeling van die leerder selees- en skryfvaardighede geplaas.

■ Eerste Addisionele Taal: Die aanleer van ’n Eerste Addisionele Taal bevorder veeltaligheid en interkulturelekommunikasie. Omdat leerders moontlik in die Suid-Afrikaanse konteks deur die medium van hul EersteAddisionele Taal mag leer, bied Leeruitkomste vir Eerste Addisionele Tale bevoegdheidsvlakke watbeantwoord aan die drempelvlakke benodig vir doeltreffende leer oor die kurrikulum heen. Dit sluit dieabstrakte, kognitiewe akademiese taalvaardighede in wat nodig is vir dink en leer. Hierdie beginsel is op aldie amptelike tale van toepassing. Die taalvaardighede, naamlik luister, praat, lees/kyk en skryf/aanbied kryewe veel aandag.

■ Tweede Addisionele Taal: Die aanleer van ’n Tweede Addisionele Taal bevorder veeltaligheid eninterkulturele kommunikasie. Alhoewel leesen skryfvaardighede ontwikkel word, word veral dieontwikkeling van luister- en praatvaardighede op hierdie vlak beklemtoon. Die vlak van die TweedeAddisionele Taal behoort verbeterde interpersoonlike kommunikasie as teiken te hê.

Alle leerders is verplig om twee amptelike tale in die Fundamentele komponent van die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband te neem – óf twee tale op Huistaalvlak, óf een op Eerste Addisionele Taalvlak en een opHuistaalvlak. Een van die tale in die Fundamentele komponent moet die Taal van Onderrig en Leer (TOL)


11


12

wees. Verder kan leerders ter bevordering van veeltaligheid en daardie leerders wat besonder belangstel in tale,ander amptelike tale neem in die Kern- en Elektiewe komponente op Huistaal-, Eerste Addisionele Taal- en/ofTweede Addisionele Taalvlakke.

ONDERWYS- EN BEROEPSMOONTLIKHEDE

In die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband is tale as vakke in die Leerarea vir Tale opgeneem; in dieVerdere-Onderwys-en-Opleidingsband skakel die Leerveld vir Tale met die Suid-AfrikaanseKwalifikasieowerheid (SAKO) se organiseringsleerveld van Kommunikasiestudies en Tale. Om kontinuïteit teverseker, word dieselfde organiseringsbeginsels in die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband soos dié in dieAlgemene-Onderwys-en-Opleidingsband gebruik:

■ die taalvaardighede, naamlik luister, praat, lees, kyk, skryf en aanbied vorm die grondslag vir dieontwikkeling van die Leeruitkomste; en

■ die gebruik van ’n wye verskeidenheid tekste stel leerders in staat om persoonlike, nasionale enwêreldaangeleenthede te ondersoek en om sodoende toenemend kennis van die wêreld op te bou.

Die bestudering van tale kan lei tot taalgeoriënteerde loopbane soos joernalistiek, vertaling, taalonderwys,bemarking, reklame en diplomasie. Dit is egter duidelik dat tale die grondslag van alle leer vorm, nie net in diealledaagse lewe nie, maar ook in die werkplek. Die ontwikkeling van entrepreneurskap berus byvoorbeeld op ’nleerder se taalbevoegdheid. Leerders se kommunikatiewe bevoegdhede bepaal hulle toegang tot die hoogsmededingende tegnologiese wêreld. Taal verleen toegang tot vele beroepsmoontlikhede en, indien nie deeglikonderrig nie, kan die leerder se beroepskeuses beperk word.

Geletterdheid vorm die grondslag vir die susksesvolle afhandeling van daaglikse take en dra by tot dielewensvaardighede wat die leerder in die wêreld moet hanteer. Taal is die instrument waarmee leerdersbetekenisvolle verhoudings in hulle onmiddellike gemeenskap kan bewerkstellig. Die sensitiwiteit waarmeehulle taal hanteer, bepaal die sukses of mislukking van talle interpersoonlike verhoudings.


13

LEERUITKOMSTE

Die omvang en doel soos hierbo uiteengesit, is gekonsolideer tot vier Leeruitkomste. Alhoewel hierdieuitkomste afsonderlik gelys is, behoort dit tydens onderrig en assessering geïntegreer te word.

Leeruitkoms 1: Luister en Praat

Die leerder is in staat om te luister en te praat vir verskillende doeleindes en teikengroepe en in ’nverskeidenheid kontekste.

Leerders begryp dat luister en praat sosiale aktiwiteite is wat in spesifieke kontekste en vir verskeie doeleindesen teikengroepe plaasvind en dat mondelinge genres en registers dienooreenkomstig varieer. Hulle herken engebruik gepaste mondelinge genres en registers in ’n verskeidenheid formele en informele kontekste.

Luister en praat is sentraal in die leer van alle vakke. Deur doeltreffende luister- en praatstrategieë kan leerdersinligting versamel en sintetiseer, kennis konstrueer, probleme oplos en idees en opinies uitdruk. Kritieseluistervaardighede stel leerders in staat om waardes en houdings wat onderliggend in tekste ingesluit is, teherken en om vooroordeel en manipulerende taal te bevraagteken.

Leeruitkoms 2: Lees en Kyk

Die leerder is in staat om te lees en te kyk vir begrip, om krities te evalueer en om op ’n wye verskeidenheidtekste response te lewer.

Goed ontwikkelde leesen kykvaardighede is belangrik vir suksesvolle leer oor die kurrikulum heen, en virvolledige deelname aan die samelewing en in die werkplek. Leerders ontwikkel vaardighede om inligting in tewin deur die kyk na en lees van ’n wye verskeidenheid literêre en nie-literêre tekste, insluitend visuele tekste.Hulle herken hoe genre en register die doel, teikengroep en konteks van tekste weerspieël.

Leerders gebruik verskillende leesen kykvaardighede na aanleiding van ’n spesifieke doel en die strekkingvan die teks. Hulle gee betekenis aan tekste, identifiseer waardes en aannames en reageer krities. Deur lees enkyk verken en dink leerders na oor die verweefdheid van hulle eie bestaan met dié van ander. Die lees vanliterêre tekste bied aan leerders modelle vir hulle eie skryfwerk.

Lu

Lu

Leeruitkoms 3: Skryf en Aanbied

Die leerder is in staat om vir ’n wye verskeidenheid doeleindes en teikengroepe te skryf en aan te bied deurkonvensies en formate gepas vir verskillende kontekste te gebruik.

Skryf is ’n magtige kommunikasiemiddel. Deur skryf konstrueer en kommunikeer leerders idees samehangend.Gereelde skryfaktiwiteite in verskillende kontekste, vakgebiede en vir verskeie take stel leerders in staat omfunksioneel en kreatief te kommunikeer. Die doel van skryf is dat leerders vaardige en veelsydige skrywersword wat hul skryfvaardighede kan toepas om doeltreffende geskrewe, visuele, oudio- en multimediatekste vir’n wye verskeidenheid doeleindes te ontwikkel.

Leeruitkoms 4: Taal

Die leerder is in staat om taalstrukture en -konvensies gepas en doeltreffend te gebruik.

Deur interaktief om te gaan met ’n verskeidenheid tekste, verbreed leerders hul woordeskat en pas hul begripvan taalstrukture toe. Hulle ontwikkel kritiese bewustheid van die wyses waarop waardes en magsverhoudingsin taal ingebed kan wees en van wyses hoe taal ander kan beïnvloed.


14

Lu

Lu


15


16

HOOFSTUK 3

LEERUITKOMSTE, ASSESSERINGSTANDAARDE, INHOUD ENKONTEKSTE

Assesseringstandaarde

Dit is duidelik wanneer die leerder in staatis om die volgende te doen:

Graad 10

Leeruitkoms 1

Luister en Praat

Die leerder is in staat om te luister en te praat virverskillende doeleindes en teikengroepe en in ’nverskeidenheid kontekste.

■ toon kennis van verskillende vorme vanmondelinge kommunikasie vir sosialedoeleindes:• leer oor en deel idees met mekaar, toon

begrip van konsepte, lewer kommentaar opervarings, verdedig ’n standpunt, vertel ’nstorie en lewer onvoorbereide response soostoesprake en praatjies;

• inisieer en hou gesprekke vol deur gepastebeurtnemingskonvensies te ontwikkel,gapings in te vul en aan te moedig waarnodig;

• gee en volg aanwysings en instruksiesakkuraat;

• neem deel aan groepbesprekings deur eieidees en menings uit te spreek, na ander s’nte luister en dit te respekteer oor kwessiessoos inklusiwiteit, magsverhoudings,menseregte, die omgewing en oor sosio-kulturele en etiese kwessies;

Lu


17

Graad 11 Graad 12







• inisieer en hou gesprekke vol deur gepastebeurtnemingskonvensies te gebruik, gapingsin te vul en aan te moedig waar nodig;

• gee en volg komplekse aanwysings eninstruksies akkuraat;

• neem doeltreffend deel aangroepbesprekings deur eie idees en meningsuit te spreek, na ander s’n te luister en dit terespekteer en deur tussenbeide te tree omfokus te herstel oor kwessies soosinklusiwiteit, magsverhoudings, dieomgewing, menseregte en oor sosio-kulturele en etiese kwessies;



• inisieer en hou gesprekke vol deur gepastebeurtnemingskonvensies doeltreffend tegebruik, gapings in te vul en aan te moedigwaar nodig;

• gee en volg komplekse aanwysings eninstruksies akkuraat;

• neem effektief deel aan groepbesprekingsdeur eie idees en menings uit te spreek, naander s’n te luister en dit te respekteer endeur tussenbeide te tree om fokus te hersteloor ’n verskeidenheid kwessies soosinklusiwiteit, magsverhoudings, dieomgewing, menseregte en oor sosio-kulturele en etiese kwessies;


18



Graad 10

Leeruitkoms 1(Vervolg)

Luister en Praat


• gebruik onderhandelingsvaardighede omkonsensus te bereik;

• neem deel aan paneelbesprekings, debatte,forums en formele vergaderings en gebruikkorrekte prosedures;

• stel ’n spreker gepas voor en doenbedankings;

• voer onderhoude en doen verslag oorbevindings waar gepas.

Lu


19

Graad 11 Graad 12







• stel ’n spreker effektief voor en doenbedankings;

• voer onderhoude en doen krities verslag oorbevindings waar gepas.



• stel ’n spreker effektief voor en doenbedankings;

• voer onderhoude en doen krities verslag oorbevindings waar gepas.


20

■ beplan en doen navorsing om mondelingeopdragte vlot en ekspressief aan te bied:• doen navorsing, oor ’n onderwerp deur

verskillende toepaslike bronne te gebruik;

• organiseer inligting samehangend deurhoofgedagtes en toepaslike ondersteunendebesonderhede of voorbeelde te kies;

• identifiseer en kies gepaste formate,woordeskat en taalstrukture en -konvensies;

• berei ’n gepaste inleiding en slot voor; • sluit gepaste visuele, oudio- en oudiovisuele

hulpmiddels in soos kaarte, tabelle, plakkate,foto’s, beelde, skyfies, musiek, klank enelektroniese media.



Graad 10


Luister en Praat


Lu


21

■ beplan en doen navorsing om mondelingeopdragte vlot en ekspressief aan te bied:• doen navorsing oor ’n onderwerp deur ’n

wye verskeidenheid toepaslike bronne tegebruik;

• organiseer inligting samehangend deurhoofgedagtes en toepaslike en akkurateondersteunende besonderhede of voorbeeldete kies;


• berei ’n effektiewe inleiding en slot voor; • sluit gepaste visuele, oudio- en oudiovisuele

hulpmiddels in soos kaarte, grafieke,plakkate, foto’s, beelde, skyfies, musiek,klank en elektroniese media.

■ beplan en doen navorsing om mondelingeopdragte vlot en ekspressief aan te bied:• doen navorsing oor ’n onderwerp deur

verskillende toepaslike bronne te gebruik;

• organiseer inligting samehangend deurhoofgedagtes en toepaslike en akkurateondersteunende besonderhede of voorbeeldete kies;


• berei ’n doeltreffende inleiding en slot voor; • sluit gepaste visuele, oudio- en oudiovisuele

hulpmiddels in soos kaarte, grafieke,plakkate, foto’s, beelde, skyfies, musiek,klank en elektroniese media.

Graad 11 Graad 12






22

■ toon vaardighede in die luister na en lewer vanmondelinge aanbiedings: • identifiseer en gebruik retoriese middels

soos retoriese vrae, pouses en herhalings;

• gebruik toon, stemprojeksie, tempo,oogkontak, liggaamshouding en gebarekorrek en reageer gepas;

• spreek woorde uit sonder om betekenis teverwring deur byvoorbeeld te let op klem enenkele klankverskynsels;

• toon begrip van mondelinge tekste deurhoof- en/of ondersteunende gedagtes aan teteken deur byvoorbeeld notas, kontrolelyste,opsommings en/of deur oorvertelling enverduideliking;

• luister krities na en reageer terverduideliking op vrae.



Graad 10


Luister en Praat


Lu


23

■ toon vaardighede in die luister na en lewer vanmondelinge aanbiedings: • gebruik en evalueer retoriese middels soos

anekdotes, retoriese vrae, pouses enherhalings;


• spreek woorde uit sonder om betekenis teverwring deur byvoorbeeld te let op klem enverskillende klankverskynsels;

• toon begrip van mondelinge tekste deurhoof- en/of ondersteunende gedagtes aan teteken deur byvoorbeeld notas, kontrolelyste,opsommings, parafrases en/of deuroorvertelling en verduideliking;


■ toon vaardighede in die luister na en lewer vanmondelinge aanbiedings: • gebruik en evalueer retoriese middels soos

anekdotes, retoriese vrae, pouses enherhalings;


• spreek woorde uit sonder om betekenis teverwring deur byvoorbeeld te let op klem enverskillende klankverskynsels;

• toon begrip van mondelinge tekste deurhoof- en/of ondersteunende gedagtes aan teteken deur byvoorbeeld notas, kontrolelyste,opsommings, parafrases en/of oorvertellingen verduideliking;


Graad 11 Graad 12






24



■ toon kritiese bewustheid van taalgebruik inmondelinge situasies:• gebruik en evalueer gepaste style en registers

volgens doel, teikengroep en konteks;

• herken en verduidelik taalvariëteite mettoenemende begrip en waardering;

• identifiseer en gebruik oorredingstegnieke;

• herken argumente en aannames en onderskeitussen feite en menings;

• maak afleidings en gevolgtrekkings enmotiveer met bewyse;

• herken hoe die doelbewuste insluit of uitlaatvan inligting betekenis kan verwring;

• herken en verduidelik die effek vantaalvorme soos tegniese taal en vaktaal;

• herken die verhouding tussen taal en kultuur,en taal en mag;

• herken en bevraagteken die opvallendegebruik van gevoels- en manipulerende taal,partydigheid, vooroordeel en stereotiperingsoos in propaganda en advertensies.

Graad 10


Luister en Praat


Lu


25

Graad 11 Graad 12





■ toon kritiese bewustheid van taalgebruik inmondelinge situasies:• gebruik en evalueer gepaste style en

registers volgens doel, teikengroep enkonteks;

• herken en verduidelik taalvariëteite metbegrip en waardering;

• identifiseer en gebruik ’n wyeverskeidenheid oorredingstegnieke;

• evalueer argumente en aannames, onderskeitussen feite en menings en gee bewyse;


• verduidelik hoe die doelbewuste insluit ofuitlaat van inligting betekenis kan verwring;

• herken en evalueer die effek van taalvormesoos tegniese taal en vaktaal;

• evalueer die verhouding tussen taal enkultuur, en taal en mag;

• herken en bevraagteken die subtiele gebruikvan gevoels- en manipulerende taal,partydigheid, vooroordeel en stereotiperingsoos in propaganda en advertensies.

■ toon kritiese bewustheid van taalgebruik inmondelinge situasies:• gebruik en evalueer gepaste style en

registers volgens doel, teikengroep enkonteks;

• herken en verduidelik taalvariëteite metbegrip en waardering;

• identifiseer en gebruik ’n wyeverskeidenheid oorredingstegnieke;

• evalueer argumente en aannames, onderskeitussen direkte en geïmpliseerde feite enmenings en gee bewyse;


• verduidelik hoe die doelbewuste insluit ofuitlaat van inligting betekenis kan verwring;

• herken en evalueer die effek van taalvormesoos tegniese taal en vaktaal;

• verduidelik die verhouding tussen taal enkultuur, en taal en mag;

• herken en bevraagteken die subtiele gebruikvan gevoels- en manipulerende taal,partydigheid, vooroordeel en stereotiperingsoos in propaganda en advertensies.


26

■ toon verskeie leesen kykstrategieë vir begripen waardering:• vra vrae ten einde voorspellings te kan

maak; • vluglees tekste om hoofgedagtes te

identifiseer deur titels, inleidings, eersteparagrawe en temasinne van paragrawe telees;

• soeklees tekste vir ondersteunendebesonderhede;

• lees vlot en aandagtig volgens doel enopdrag;

• som hoof- en ondersteunende gedagtespuntsgewys en in paragraafvorm op;

• lei die betekenis af van onbekende woordeof beelde in geselekteerde kontekste deurkennis van grammatika,woordaanpakvaardighede, kontekstueleleidrade, klank, kleur, ontwerp, plasing endeur sintuie te gebruik;

• herlees/kyk weer na en hersien tekste ombegrip te bevorder.



Graad 10

Leeruitkoms 2

Lees en Kyk

Die leerder is in staat om te lees en te kyk virbegrip, om krities te evalueer en om op ’n wyeverskeidenheid tekste response te lewer.

Lu


27

■ toon verskeie leesen kykstrategieë vir begripen waardering: • vra vrae ten einde voorspellings te kan






• lei die betekenis af van onbekende woordeof beelde in ’n verskeidenheid kontekstedeur kennis van grammatika,woordaanpakvaardighede, kontekstueleleidrade, klank, kleur, ontwerp, plasing endeur sintuie te gebruik;


■ toon verskeie leesen kykstrategieë vir begripen waardering:• vra vrae ten einde voorspellings te kan






• lei die betekenis af van onbekende woordeof beelde in ’n wye verskeidenheidkontekste deur kennis van grammatika,woordaanpakvaardighede, kontekstueleleidrade, klank, kleur, ontwerp, plasing endeur sintuie te gebruik;


Graad 11 Graad 12






28

■ verduidelik die betekenis van ’n wyeverskeidenheid geskrewe, visuele, oudio- enoudiovisuele tekste:• vind toepaslike inligting en besonderhede in

tekste;• verduidelik hoe seleksie en weglaat van

inligting betekenis beïnvloed; • onderskei tussen feite en menings en gee eie

respons;• herken die verskil tussen direkte en

geïmpliseerde (verskuilde) betekenis;• verduidelik die skrywer/verteller/karakter se

standpunt/perspektief en gee enkele bewyseuit die teks;

• verduidelik die sosio-politieke en kultureleagtergrond van tekste;

• ontleed die impak van ’n verskeidenheidfiguurlike en retoriese taal- en literêrestylmiddels op die betekenis van ’n teks soosinversie, elisie, metafoor, simbool,woordspeling, onderbeklemtoning,geestigheid, hiperbool, vergelyking, kontras,sarkasme, karikatuur/spot, ironie, paradoks,antitese en antiklimaks;

• verduidelik die skrywer se afleidings engevolgtrekkings en vergelyk met eie;

• interpreteer en evalueer alledaagse grafiesetekste;

• gee en motiveer persoonlike response optekste.



Graad 10


Lees en Kyk


Lu


29

■ evalueer die betekenis van ’n wyeverskeidenheid geskrewe, visuele, oudio- en oudiovisuele tekste:• vind toepaslike inligting en besonderhede in

tekste;• ontleed hoe seleksie en weglaat van inligting

betekenis beïnvloed; • onderskei tussen feite en menings en

verduidelik eie respons; • verduidelik die verskil tussen direkte en

geïmpliseerde (verskuilde) betekenis;• verduidelik die skrywer/verteller/karakter se

standpunt/perspektief en gee bewyse uit dieteks;

• ontleed en verduidelik die sosio-politieke enkulturele agtergrond van tekste en toon aanhoe dit betekenis beïnvloed;

• ontleed die impak op die betekenis van ’nteks van ’n verskeidenheid figuurlike enretoriese taal- en literêre stylmiddels soosinversie, elisie, metafoor, simbool,woordspeling, onderbeklemtoning,geestigheid, hiperbool, vergelyking, kontras,sarkasme, litotes, karikatuur/spot, ironie,satire, paradoks, antitese en antiklimaks;

• evalueer die skrywer se afleidings engevolgtrekkings en vergelyk met eie;

• interpreteer en evalueer ’n verskeidenheidgrafiese tekste;

• gee en motiveer, met oortuiging, persoonlikeresponse op tekste.

■ evalueer die betekenis van ’n wyeverskeidenheid geskrewe, visuele, oudio- enoudiovisuele tekste:• vind toepaslike inligting en besonderhede in

tekste;• ontleed hoe seleksie en weglaat van inligting

betekenis beïnvloed; • onderskei tussen feite en menings en

motiveer eie respons; • verduidelik die verskil tussen direkte en

geïmpliseerde (verskuilde) betekenis; • ontleed die skrywer/verteller/karakter se

standpunt/perspektief en gee oortuigendebewyse uit die teks;

• ontleed en verduidelik die sosio-politieke enkulturele agtergrond van tekste en toon aanhoe dit betekenis beïnvloed;

• ontleed die impak op die betekenis van ’nteks van ’n wye verskeidenheid figuurlike enretoriese taal- en literêre stylmiddels soosinversie, elisie, metafoor, simbool,woordspeling, onderbeklemtoning,geestigheid, hiperbool, vergelyking, kontras,sarkasme, karikatuur (spot), ironie, satire,paradoks, antitese en antiklimaks;

• evalueer die skrywer se afleidings engevolgtrekkings en vergelyk met eie;

• interpreteer en evalueer ’n wyeverskeidenheid grafiese tekste;

• gee en motiveer, met oortuiging, persoonlikeresponse op tekste.

Graad 11 Graad 12






30

■ verduidelik hoe taal en beelde waardes enhoudings kan weerspieël en vorm in tekste:• identifiseer en verduidelik die sosio-

kulturele en politieke waardes, houdings enoortuigings soos sienings oor geslag, klas,ouderdom, magsverhoudings, menseregte,inklusiwiteit en omgewingskwessies;

• verduidelik die aard van partydigheid,vooroordeel en diskriminasie.



Graad 10


Lees en Kyk


Lu


31

■ evalueer hoe taal en beelde waardes en houdingskan weerspieël en vorm in tekste:• evalueer die sosio-kulturele en politieke

waardes, houdings en oortuigings sooshoudings oor geslag, klas, ouderdom,magsverhoudings, menseregte, inklusiwiteiten omgewingskwessies;

• ontleed die aard van partydigheid,vooroordeel en diskriminasie.

■ evalueer hoe taal en beelde waardes enhoudings kan weerspieël en vorm in tekste:• evalueer die sosio-kulturele en politieke

waardes, houdings en oortuigings soossienings oor geslag, klas, ouderdom,magsverhoudings, menseregte, inklusiwiteiten omgewingskwessies;

• ontleed die aard van partydigheid,vooroordeel en diskriminasie.

Graad 11 Graad 12






32

■ verken die hoofkenmerke van tekste enverduidelik hoe betekenis deur die leser seinteraksie met tekste geskep word (hierdiekenmerke moet nooit in isolasie behandel wordnie):

* transaksionele en kreatiewe tekste:• identifiseer en verduidelik die doel,

struktuur en taalgebruik in tekste oor diekurrikulum heen soos verslag, prosedure,oorvertelling, verduideliking,uiteensetting en beskrywing;

• identifiseer en verduidelik die impak opbetekenis van tegnieke soos die gebruikvan lettertipe en -grootte, hoofopskrifteen onderskrifte.

* literêre tekste:roman, kortverhaal, volksverhaal(volksvertelling/folklore), kort essay:• beskryf die ontwikkeling van intrige,

subintrige, konflik en karakter en die rolvan die verteller waar toepaslik;

• identifiseer en verduidelik boodskappeen temas en toon die verband metgeselekteerde uittreksels;

• verduidelik hoe agtergrond en milieu(ruimte) verband hou met karakter en/oftema;

• identifiseer en beskryf stemming,tydsverloop en afloop.



Graad 10


Lees en Kyk


Lu


33

■ verken en evalueer die hoofkenmerke van teksteen verduidelik hoe betekenis deur die leser seinteraksie met tekste geskep word (hierdiekenmerke moet nooit in isolasie behandel wordnie):


struktuur en taalgebruik in tekste oor diekurrikulum heen soos verslag, prosedure,oorvertelling, verduideliking,uiteensetting en beskrywing;

• identifiseer en evalueer die impak opbetekenis van tegnieke soos die gebruikvan lettertipe en -grootte, hoofopskrifteen onderskrifte.

* literêre tekste:roman, kortverhaal, volksverhaal(volksvertelling/folklore), kort essay:• ontleed die ontwikkeling van intrige,


• interpreteer en evalueer boodskappe entemas en toon die verband metgeselekteerde uittreksels;

• evalueer hoe agtergrond en milieu(ruimte) verband hou met karakter en/oftema;

• verduidelik stemming, tydsverloop,ironiese wendings en afloop.

■ verken en evalueer die hoofkenmerke vantekste en verduidelik hoe betekenis deur dieleser se interaksie met tekste geskep word(hierdie kenmerke moet nooit in isolasiebehandel word nie):


struktuur en taalgebruik in tekste oordie kurrikulum heen soos verslag,prosedure, oorvertelling, verduideliking,uiteensetting en beskrywing;

• identifiseer en evalueer die impak opbetekenis van tegnieke soos die gebruikvan lettertipe en -grootte, hoofopskrifteen onderskrifte.

* literêre tekste:roman, kortverhaal, volksverhaal(volksvertelling/folklore), kort essay:• ontleed die ontwikkeling van intrige,


• interpreteer en evalueer boodskappe entemas en toon die verband metgeselekteerde uittreksels en die teks asgeheel;

• evalueer hoe agtergrond en milieu(ruimte) verband hou met karakter en/oftema;

• interpreteer stemming, tydsverloop,ironiese wendings en afloop.

Graad 11 Graad 12






34



Graad 10


Lees en Kyk


poësie:• verduidelik hoe woordkeuse, stylfigure,

beeldspraak en klank gebruik word omstemming, betekenis en tema uit te druk;

• verduidelik hoe versreël- en strofebou,rym, ritme en punktuasie betekenis skepen/of beïnvloed.

drama en filmstudie:• verduidelik dialoog en handeling en hoe

dit met karakter en tema verband hou;

• verduidelik intrige, subintrige,karakteruitbeelding, konflik endramatiese doelstelling;

• identifiseer die gebruik van dramatiesestruktuur en interpreteertoneelaanwysings.

* visuele, oudio- en multimediatekste:filmstudie, televisie- en radiodrama• identifiseer en verduidelik boodskap en

tema en hoe dit tot die betekenis van dieteks bydra;

• verduidelik die gebruik van visuele,oudio- en oudiovisuele tegnieke soos diegebruik van kleur, byskrifte, dialoog,musiek, klank, beligting, komposisie,redigering, rame, kameraskote,kamerategnieke, kamerabeweging enplasing in die voorgrond en agtergrond(posisie).

Lu


35

Graad 11 Graad 12





poësie:• verduidelik hoe woordkeuse, stylfigure,


• verduidelik hoe versreël- en strofebou,rym, ritme en punktuasie betekenis skepen/of beïnvloed.

drama en filmstudie:• ontleed dialoog en handeling en

verduidelik hoe dit met karakter en temaverband hou;

• evalueer intrige, subintrige,karakteruitbeelding, konflik, dramatiesedoelstelling en dramatiese ironie;

• interpreteer en verduidelik die gebruikvan dramatiese struktuur entoneelaanwysings.

* visuele, oudio- en multimediatekste:filmstudie, televisie- en radiodrama:• identifiseer en ontleed boodskappe en

temas en toon aan hoe dit verweef is metdie teks;

• evalueer die impak van visuele, oudio-en oudiovisuele tegnieke soos diegebruik van kleur, byskrifte, dialoog,musiek, klank, beligting, komposisie,redigering, rame, kameraskote,kamerategnieke, kamerabeweging enplasing in die voorgrond en agtergrond(posisie).

poësie:• ontleed hoe woordkeuse, stylfigure,


• ontleed hoe versreël- en strofebou, rym,ritme en punktuasie betekenis skep en/ofbeïnvloed.

drama en filmstudie:• ontleed dialoog en handeling en

verduidelik hoe dit met karakter en temaverband hou;

• evalueer intrige, subintrige,karakteruitbeelding, konflik, dramatiesedoelstelling en dramatiese ironie;

• interpreteer, verduidelik en evalueer diegebruik van dramatiese struktuur entoneelaanwysings.

* visuele, oudio- en multimediatekste:filmstudie, televisie- en radiodrama:• identifiseer en ontleed boodskappe en

temas en toon aan hoe dit verweef is metalle aspekte van die teks;

• evalueer die impak van visuele, oudio-en oudiovisuele tegnieke soos tekstuur,ontwerp, komposisie, kleur, dialoog,byskrifte, klank, beweging, musiek,beligting, komposisie, redigering, rame,kameraskote, kamerategnieke,kamerabeweging en plasing in dievoorgrond en agtergrond (posisie).


36

■ beplan die skryfproses volgens ’n spesifiekedoel, teikengroep en konteks:• verduidelik die vereistes van verskillende

opdragte; • identifiseer die teikengroep en spesifieke

doel soos vertel, vermaak, oorreed,argumenteer, verduidelik, inlig, ontleed,beskryf en manipuleer;

• identifiseer en verduidelik tekssoorte soosverbeeldings-, feitelike, kreatiewe,transaksionele en multimediatekste;

• besluit op en gebruik die gepaste styl,perspektief/standpunt en formaat van tekste;

• doen navorsing oor onderwerpe in ’nverskeidenheid bronne en teken bevindingsaan;

• vind, ontsluit, selekteer, organiseer enintegreer toepaslike inligting van ’nverskeidenheid bronne;

• verander geselekteerde inligting van eenbekende formaat na ’n ander soos ’n grafiekna ’n paragraaf;

• ontwikkel en organiseer samehangende ideesdeur tegnieke soos kopkaarte, diagramme,vloeidiagramme en kernwoordlyste tegebruik;

• gebruik ’n seleksie visuele beelde enontwerpelemente gepas.



Graad 10

Leeruitkoms 3

Skryf en Aanbied

Die leerder is in staat om vir ’n wye verskeidenheiddoeleindes en teikengroepe te skryf en aan te bieddeur konvensies en formate gepas vir verskillendekontekste te gebruik.

Lu


37

■ beplan die skryfproses volgens ’n spesifiekedoel, teikengroep en konteks:• verduidelik die vereistes van gevorderde

opdragte;• identifiseer die teikengroep en spesifieke

doel soos vertel, vermaak, oorreed,argumenteer, verduidelik, inlig, ontleed,interpreteer, beskryf en manipuleer;

• identifiseer en verduidelik tekssoorte soosverbeeldings-, feitelike, kreatiewe,transaksionele en multimediatekste;


• doen onafhanklik navorsing oor komplekseonderwerpe in ’n wye verskeidenheidbronne en teken bevindings aan;

• vind, ontsluit, selekteer, organiseer enintegreer toepaslike inligting van ’n wyeverskeidenheid bronne;

• verander ’n verskeidenheid inligting vaneen bekende formaat na ’n ander soos ’ngrafiek na ’n paragraaf;


• gebruik ’n verskeidenheid visuele beelde enontwerpelemente gepas.

■ beplan die skryfproses volgens ’n spesifiekedoel, teikengroep en konteks:• verduidelik die vereistes van gevorderde

opdragte;• identifiseer die teikengroep en spesifieke

doel soos vertel, vermaak, oorreed,argumenteer, verduidelik, inlig, ontleed,interpreteer, beskryf en manipuleer;

• identifiseer en verduidelik tekssoorte soosverbeeldings-, feitelike, kreatiewetransaksionele en multimediatekste;


• doen onafhanklik navorsing oor komplekseonderwerpe in ’n wye verskeidenheidbronne en teken bevindings aan;

• vind, ontsluit, selekteer, organiseer enintegreer toepaslike inligting van ’n wyeverskeidenheid bronne;

• verander ’n wye verskeidenheid inligting vaneen formaat na ’n ander soos ’n grafiek naparagrawe;


• gebruik ’n wye verskeidenheid visuelebeelde en ontwerpelemente gepas.

Graad 11 Graad 12






38

■ toon die gebruik van skryfstrategieë en -tegnieke vir eerste weergawes:• gebruik hoof- en ondersteunende idees van

die beplanningsproses; • eksperimenteer met formaat en styl vir

kreatiewe doeleindes; • identifiseer en gebruik ’n seleksie styl- en

retoriese middels gepas soos figuurlike taal,woordkeuse, lewendige beskrywing, eievertolking en styl, toon, simbool, kleur,plasing en klank;

• gebruik ’n verskeidenheid sinsoorte,sinslengtes en -strukture akkuraat;

• gebruik paragraafkonvensies redelikakkuraat om samehang (koherensie) teverseker deur kernsinne, inleiding enafsluiting, logiese progressie, oorsaak engevolg, en vergelyking en kontras tegebruik;

• gebruik voegwoorde, voornaamwoorde enbywoorde om kohesie te verseker.



Graad 10


Skryf en Aanbied


Lu


39

■ toon die gebruik van gevorderde skryfstrategieëen -tegnieke vir eerste weergawes: • gebruik hoof- en ondersteunende idees van

die beplanningsproses effektief;• eksperimenteer met formaat en styl vir

kreatiewe doeleindes; • identifiseer en gebruik ’n verskeidenheid

styl- en retoriese middels gepas soosfiguurlike taal, woordkeuse, lewendigebeskrywing, eie vertolking en styl, spesifieketoon, simbool, kleur, plasing en klank;

• gebruik ’n wye verskeidenheid sinsoorte,sinslengtes en -strukture effektief;

• gebruik paragraafkonvensies akkuraat omsamehang (koherensie) te verseker deurkernsinne, inleiding en afsluiting, logieseprogressie, duidelike skakels tussen oorsaaken gevolg, en vergelyking en kontras tegebruik;

• gebruik voegwoorde, voornaamwoorde enbywoorde om kohesie te verseker.

■ toon die gebruik van gevorderde skryfstrategieëen -tegnieke vir eerste weergawes: • gebruik hoof- en ondersteunende idees van

die beplanningsproses effektief;• eksperimenteer met formaat en styl vir

kreatiewe doeleindes; • identifiseer en gebruik ’n wye

verskeidenheid styl- en retoriese middelsgepas soos figuurlike taal, woordkeuse,lewendige beskrywing, eie vertolking enstyl, spesifieke toon, simbool, kleur, plasingen klank;

• gebruik ’n wye verskeidenheid sinsoorte,sinslengtes en -strukture korrek en vir effek;

• gebruik paragraafkonvensies akkuraat omsamehang (koherensie) te verseker deurkernsinne, inleiding en afsluiting, logieseprogressie, duidelike skakels tussen oorsaaken gevolg, en vergelyking en kontras tegebruik;

• gebruik voegwoorde, voornaamwoordeenbywoorde om kohesie te verseker.

Graad 11 Graad 12






40

■ dink na oor, ontleed en evalueer, metinagneming van ander se sienings, eie werk enbied die finale produk aan:• gebruik vasgestelde kriteria vir oorsigtelike

evaluering van eie en ander se skryfwerk enom dit te verbeter;

• verbeter samehang (koherensie) en kohesiebinne die algehele struktuur;

• dink na oor die gepastheid van inhoud, styl,register en effekte volgens doel, teikengroepen konteks en verander waar nodig;

• toon ’n volgehoue eie perspektief/standpunten ondersteunende argumente mettoenemende selfvertroue;

• verfyn woordkeuse en sin- enparagraafstrukture en skakeldubbelsinnigheid, omslagtigheid,woordoortolligheid, onvanpaste groeptaal,aanstootlike taal, slang en taalflaters uit;

• toon, tydens hersiening en verbetering,sensitiwiteit vir menseregte en vir sosiale,kulturele, etiese en omgewingskwessies,asook aangeleenthede soos geslag, ras,gestremdheid, ouderdom, status, armoede,lewenstyl, etniese oorsprong, godsdiens,MIV en vigs, en ander siektes, englobalisering;

• berei tekste voor vir finale weergawe deur teproeflees en te redigeer;

• bied die finale produk aan en gee aandag aan’n gepaste aanbiedingswyse soos ’n netjiese,afgeronde teks of ’n indrukwekkende,kleurvolle plakkaat.



Graad 10


Skryf en Aanbied


Lu


41


evaluering van eie en ander se skryfwerk omdit te verbeter;


• evalueer die gepastheid van inhoud, styl,register en effekte volgens doel, teikengroepen konteks en verander waar nodig;

• toon met selfvertroue ’n volgehoue eieperspektief/standpunt en ondersteunendeargumente;




• bied die finale produk aan en gee aandagaan ’n gepaste aanbiedingswyse soos ’nnetjiese, afgeronde teks of ’nindrukwekkende, kleurvolle plakkaat.


evaluering van eie en ander se skryfwerk enom dit te verbeter;


• evalueer die gepastheid van inhoud, styl,register en effekte volgens doel, teikengroepen konteks en verander waar nodig;

• toon die bevoegdheid om ’n volgehoue eieperspektief/standpunt en ondersteunendeargumente met selfvertroue te handhaaf;




• bied die finale produk aan en gee aandagaan ’n gepaste aanbiedingswyse soos ’nnetjiese, afgeronde teks of ’nindrukwekkende, kleurvolle plakkaat.

Graad 11 Graad 12






42

■ identifiseer en verduidelik die betekenis vanwoorde en gebruik dit korrek in ’nverskeidenheid tekste:• gebruik kennis van verskeie spelpatrone,

-reëls en -konvensies vir nuwe woorde enskep ’n persoonlike spellys;

• gebruik alledaagse afkortings en akronieme;

• gebruik woordeboeke en ’n tesouruseffektief vir verskillende doeleindes soos virnaslaan van betekenis, oorsprong vanwoorde, ook volksetimologie,lettergreepverdeling, klem, uitspraak,spelling en vir navorsing;

• identifiseer simplekse en ontleed kompleksese woorddele soos basisvorm/stam en voor-en agtervoegsels om betekenis van ’nverskeidenheid woorde te bepaal;

• gebruik geslags- en meervoudsvorms, ookdubbele meervoude, en verkleining korrek;

• gebruik trappe van vergelyking en verboë enintensiewe vorme korrek;



Graad 10

Leeruitkoms 4

Taal


Lu


43

■ identifiseer en verduidelik die betekenis vanwoorde en gebruik dit korrek in ’n wyeverskeidenheid tekste:• gebruik kennis van ’n toenemende reeks

spelpatrone, -reëls en -konvensies vir nuween/of komplekse woorde en skep ’npersoonlike spellys;

• gebruik ’n wye verskeidenheid afkortings enakronieme;

• gebruik verskillende woordeboeke en ’ntesourus effektief vir verskeie doeleindessoos vir naslaan van betekenis, oorsprongvan woorde, ook volksetimologie,lettergreepverdeling, klem, uitspraak,spelling en vir navorsing;

• identifiseer en verduidelik die woorddelevan komplekse soos basisvorm/stam envoor- en agtervoegsels, om betekenis enfunksie van ’n verskeidenheid woorde soosin afleiding, samestelling en samestellendeafleiding te bepaal;



■ identifiseer en verduidelik die betekenis vanwoorde en gebruik dit korrek in ’n wyeverskeidenheid tekste:• gebruik kennis van ’n wye verskeidenheid

spelpatrone, -reëls en -konvensies vir nuween/of komplekse woorde en skep ’npersoonlike spellys;

• gebruik ’n wye verskeidenheid afkortings enakronieme;

• gebruik verskillende woordeboeke en ’ntesourus effektief vir verskeie doeleindessoos vir naslaan van betekenis, oorsprongvan woorde, ook volksetimolo-gie,lettergreepverdeling, klem, uitspraak,spelling en vir navorsing;

• identifiseer en verduidelik die woorddelevan komplekse soos basisvorm/stam envoor- en agtervoegsels, om betekenis enfunksie van ’n verskeidenheid woorde soosin afleiding, samestelling en samestellendeafleiding in tekste te bepaal;



Graad 11 Graad 12






44

• identifiseer hoe tale woorde van mekaarleen, hoe die betekenis van woorde met tydverander en hoe nuwewoorde/nuutskeppinge gevorm word;

• herken polisemie, onderskei tussenhomonieme, homofone en ander woorde watalgemeen verwar word en gebruik dittoenemend akkuraat in tekste;

• gebruik sinonieme, antonieme, paronieme eneen woord vir ’n omskrywing korrek engepas.



Graad 10


Taal


Lu


45

• identifiseer en verduidelik hoe tale woordevan mekaar leen, hoe betekenis van woordemet tyd verander, en hoe woorde deurklinkerwisseling, nuutskepping, kontami-nasie, toutologie en analogie gevorm word;

• herken polisemie, onderskei tussenhomonieme, homofone en ander woorde watverwar word en gebruik dit korrek in tekste;

• gee een woord vir ’n omskrywing engebruik ’n verskeidenheid sinonieme,antonieme, paronieme en doeblette korrek engepas.

• identifiseer en ontleed hoe tale woorde vanmekaar leen, hoe die betekenis van woordemet tyd verander, en hoe woorde deurklinkerwisseling, nuutskepping,kontaminasie, toutologie en analogie gevormword;

• gebruik polisemie, onderskei tussenhomonieme, homofone en ander woorde watverwar word en gebruik dit korrek in tekste;

• gee een woord vir ’n omskrywing en ’n wyeverskeidenheid sinonieme, antonieme,paronieme en doeblette korrek en gepas.

Graad 11 Graad 12






46

■ gebruik goed gestruktureerde sinne betekenisvolen funksioneel:• identifiseer en gebruik woordsoorte in ’n

verskeidenheid tekste korrek en betekenisvolsoos voorsetsels in vaste en vryeverbindings, telwoorde, werkwoorde,selfstandige naamwoorde, voornaamwoorde,byvoeglike naamwoorde/adjektiewe,bywoorde, voegwoorde, tussenwerpsels endetermineerders soos lidwoorde enaanwysende woorde;

• gebruik selfstandige, koppel- enhulpwerkwoorde korrek;

• identifiseer en gebruik voltooide enonvoltooide deelwoorde, ook in vasteverbindings, korrek en gepas;

• gebruik tyd soos teenwoordig, verlede,toekomend, historiese teenwoordige en wysesoos onbepaald, aanwysend, toevoegend,vraend en gebiedend korrek en gepas;

• identifiseer die funksie van sinsdele soosonderwerp, voorwerp en gesegde inenkelvoudige sinne en gebruik bepalings/sinsnedes om sinne betekenisvol uit te brei;

• bou saamgestelde en veelvoudige sinne deurhoofsinne, en bywoordelike en byvoeglikebepalings en bysinne toenemend korrek tegebruik;



Graad 10


Taal


Lu


47

■ gebruik goed gestruktureerde sinne betekenisvolen funksioneel: • identifiseer en gebruik woordsoorte in ’n

wye verskeidenheid tekste korrek enbetekenisvol soos voorsetsels in vaste envrye verbindings, telwoorde, werkwoorde,selfstandige naamwoorde, voornaamwoorde,byvoeglike naamwoorde/adjektiewe,bywoorde, voegwoorde, tussenwerpsels endetermineerders soos lidwoorde enaanwysende woorde;


• identifiseer en gebruik voltooide enonvoltooide deelwoorde, ook in vasteverbindings korrek en gepas;

• gebruik tyd soos teenwoordig, verlede,toekomend, historiese teenwoordige, en wysesoos onbepaald, aanwysend, toevoegend,vraend en gebiedend korrek en gepas;

• verduidelik die funksie van sinsdele soosonderwerp, voorwerp en gesegde inenkelvoudige sinne en gebruik bywoordelikeen byvoeglike bepalings/sinsnedes om sinnebetekenisvol uit te brei;

• gebruik veelvoudige sinne en saamgesteldesinne soos hoof- en neweskikkendehoofsinne, en bysinne soos bywoordelik,byvoeglik, onderwerp, voorwerp en gesegdekorrek;

■ gebruik goed gestruktureerde sinne betekenisvolen funksioneel:• identifiseer en gebruik woordsoorte akkuraat

en betekenisvol in ’n wye verskeidenheidtekste soos voorsetsels in vaste en vryeverbindings, telwoorde, werkwoorde,selfstandige naamwoorde, voornaamwoorde,byvoeglike naamwoorde/adjektiewe,bywoorde, voegwoorde, tussenwerpsels, endetermineerders soos lidwoorde enaanwysende woorde;


• identifiseer en gebruik voltooide enonvoltooide deelwoorde, ook in vasteverbindings, korrek en gepas;

• gebruik tyd soos teenwoordig, verlede,toekomend, historiese teenwoordige, en wysesoos onbepaald, aanwysend, toevoegend,vraend en gebiedend korrek en gepas;

• ontleed die funksie van sinsdele soosonderwerp, voorwerp en gesegde inenkelvoudige sinne en gebruik bywoordelikeen byvoeglike bepalings/sinsnedes om sinnebetekenisvol uit te brei;

• gebruik veelvoudige sinne en saamgesteldesinne soos hoof- en neweskikkendehoofsinne, en bysinne soos bywoordelik,byvoeglik, onderwerp, voorwerp en gesegdekorrek en effektief;

Graad 11 Graad 12






48



Graad 10


Taal


• identifiseer en gebruik verskillende sinsoortesoos stel-, bevel-, uitroep- en vraagsinne,asook instruksies;

• gebruik die passief/lydende vorm en dieaktief/bedrywende vorm gepas volgens doelen begryp hoe die vorm betekenis kanbeïnvloed;

• gebruik direkte en indirekte rede korrek enwissel die gebruik van die twee vormsgepas;

• gebruik die ontkennende vorm korrek en opverskillende maniere;

• gebruik gepaste woordorde in sinne enbegryp hoe woordorde betekenis kanbeïnvloed;

• gebruik punktuasie korrek en vir spesifiekedoeleindes soos om betekenis te verduidelik,grammatikale verband te toon en virbeklemtoning;

• gebruik figuurlike taal soos idiome,idiomatiese uitdrukkings en spreekwoordegepas.

Lu


49

Graad 11 Graad 12





• identifiseer en gebruik ’n verskeidenheidsinsoorte soos stel-, bevel-, uitroep-, vraag-en wenssinne, asook instruksies;

• gebruik die passief/lydende vorm en dieaktief/bedrywende vorm gepas volgens doelen verduidelik die betekenis en funksie vandie twee vorme;

• gebruik direkte en indirekte rede korrek envir ’n bepaalde effek;


• gebruik gepaste woordorde in sinne sonderom betekenis te verwring;

• gebruik punktuasie korrek en vir ’nverskeidenheid doeleindes soos ombetekenis te verduidelik, grammatikaleverband te toon, vir beklemtoning enretoriese en stilistiese effek;

• gebruik figuurlike taal soos idiome,idiomatiese uitdrukkings en spreekwoordegepas en kreatief.

• identifiseer en gebruik ’n verskeidenheidsinsoorte soos stel-, bevel-, uitroep-, vraag-en wenssinne, asook instruksies;

• gebruik die passief/lydende vorm en dieaktief/bedrywende vorm gepas volgens doelen ontleed die betekenis en funksie van dietwee vorme;

• gebruik direkte en indirekte rede korrek envir ’n bepaalde effek;


• gebruik effektiewe woordorde in sinnesonder om betekenis te verwring;

• gebruik punktuasie korrek en vir ’n wyeverskeidenheid doeleindes soos ombetekenis te verduidelik, grammatikaleverband te toon, vir beklemtoning enretoriese en stilistiese effek;

• gebruik ’n wye verskeidenheid figuurliketaal soos idiome, idiomatiese uitdrukkingsen spreekwoorde gepas en kreatief.


50



■ ontwikkel kritiese taalbewustheid: • identifiseer denotasie, konnotasie en

geïmpliseerde betekenis;• identifiseer hoe taal deur implisiete en

eksplisiete boodskappe, waardes en houdingsdie spreker/ontvanger/leser/kykeronwillekeurig sekere perspektiewe laat deel(posisioneer);

• identifiseer en bevraagteken partydigheid,stereotipering, gevoels-, oorredings- enmanipulerende taal en gee alternatieweuitdrukkingswyses.

Graad 10


Taal


Lu


51

Graad 11 Graad 12





■ ontwikkel kritiese taalbewustheid: • verduidelik denotasie, konnotasie en

geïmpliseerde betekenis;• ontleed en verduidelik hoe taal deur

implisiete en eksplisiete boodskappe,waardes en houdings diespreker/ontvanger/leser/kyker onwillekeurigsekere perspektiewe laat deel (posisioneer);

• identifiseer en bevraagteken partydigheid,stereotipering, gevoels-, oorredings- enmanipulerende taal en gee alternatieweuitdrukkingswyses.

■ ontwikkel kritiese taalbewustheid: • ontleed en verduidelik denotasie, konnotasie

en geïmpliseerde betekenis;• ontleed en verduidelik hoe taal deur

implisiete en eksplisiete boodskappe,waardes en houdings die spreker/ontvanger/leser/kyker onwillekeurig sekereperspektiewe laat deel (posisioneer);

• identifiseer en bevraagteken subtielepartydigheid en stereotipering, gevoels-,oorredings- en manipulerende taal enmotiveer alternatiewe uitdrukkingswyses.


52

INHOUD EN KONTEKSTE VIR DIE BEREIKING VAN ASSESSERINGSTANDAARDE

Hierdie afdeling bevat inhoud en kontekste wat die bereiking van die Assesseringstandaarde steun. Die inhoudwaarna verwys word, behoort op ’n wyse aangewend te word dat dit leerders se vordering steun om dieLeeruitkomste te bereik. Inhoud moet die Leeruitkomste steun en nie ’n doel op sigself wees nie. Dievoorgestelde kontekste bied inhoud wat betekenisvolle situasies vir die leerders skep en só leer en onderrigsteun. Die onderwyser behoort bewus te wees van plaaslike kontekste en wat nie noodwendig hier aangeduiword nie. Hierdie kontekste kan dalk meer aansluit by leerders se ervarings. Indien die inhoud en kontekstebydra tot die bereiking van Assesseringstandaarde, behoort dit as ’n raamwerk vir die ontwikkeling vanLeerprogramme te dien. Die Riglyne vir Leerprogramme verskaf meer inligting hieroor.

Die gebruik van tekste vir die onderrig van taal

Die woord ‘teks’ in die Nasionale Kurrikulumverklaring vir Tale het ’n omvattende betekenistoepassing en sluitin alle mondelinge, skriftelike, visuele, oudio-, oudiovisuele en multimediaformate. In enigetaalonderrigsituasie kan tekste as die vertrekpunt vir onderrig en leer gebruik word, en uiteindelik sal sekeretekssoorte as die produk van die onderrigproses aangebied word. Die toepaslike Assesseringstandaarde toonprogressie deur tekste te produseer wat vanaf graad 10 geleidelik meer ingewikkeld raak tot graad 12. Tekste –sowel eenvoudige as komplekse – vorm derhalwe die grondslag van progressie in alle tale.

Tekste is dus die hoofbron van die ‘inhoud’ en ‘konteks’ vir die kommunikatiewe, geïntegreerde leer enonderrig in tale.

Die verskeidenheid tekste wat gebruik en geproduseer word, behoort leerders aan die volgende bloot te stel:

■ ryk en gepaste sosiale, kulturele en geskiedkundige ruimtes wat begrip van die taal se erfenis ontwikkel;■ uitdagende en prikkelende temas wat ’n kritiese begrip van waardes en waardering vir belangrike sosio-

kulturele en etiese kwessies van belang vir Suid-Afrikaanse leerders ontwikkel;■ ’n wye verskeidenheid perspektiewe; ■ modelle van skriftelike en gesproke taal wat ’n wye verskeidenheid taalstrukture toon om die leerders te

help om sodoende taal korrek en doeltreffend te gebruik;■ die ontleding van stereotipes, partydigheid en veralgemenings om kritiese denke te ontwikkel;■ oorredende en manipulerende taal;■ die verhouding tussen taal en mag en die magsverhouding tussen tale; ■ die ontwikkeling van ’n bewustheid van teikengroep, doel en konteks met inagneming van gepaste en

gevarieerde atmosfeer, toon en register;■ kenmerke en struktuurelemente van ’n wye verskeidenheid tekste, insluitend literêre tekste; ■ visuele, oudio- en oudiovisuele tekste, insluitend film, en tekste wat beelde en skrif en ander maniere van

kommunikasie in die ontwerp daarvan bevat; en ■ gevarieerde styl en stilistiese middels soos ’n wye verskeidenheid figuurlike en kreatiewe taalgebruik en

taalidioom.

Ik


53

Sowel die teksgebaseerde as die kommunikatiewe benaderings is deurlopend van die gebruik en skep vantekste afhanklik.

’n Teksgebaseerde benadering verken hoe tekste werk. Die doel van ’n teksgebaseerde benadering is omleerders in staat te stel om vaardige, vrymoedige en kritiese lesers, skrywers en ontwerpers van en kykers natekste te word. Dit sluit die luister en kyk na, en lees en ontleding van tekste in om te verstaan hoe ditsaamgestel is en watter effek dit het. Deur hierdie kritiese interaksie ontwikkel leerders die vermoë om tekste teevalueer. Die teksgebaseerde benadering sluit ook die produsering in van verskillende tekste vir spesifiekedoelstellings en teikengroepe. ’n Begrip van die manier waarop tekste saamgestel word, rugsteun hierdiebenadering.

Die kommunikatiewe benadering beteken dat ’n leerder baie en ryk blootstelling aan die taal moet kry. Omdit te bereik, moet leerders vele geleenthede gebied word om taalgebruik te oefen en te produseer deur tekommunikeer vir byvoorbeeld sosiale en praktiese doeleindes. Die leerproses behoort op ’n natuurlike eninformele wyse oorgedra te word na die klaskamer waar geletterheidsvaardighede soos lees/kyk enskryf/aanbied op ’n ‘natuurlike’ wyse geleer word – leerders se lees en skryf word juis verbeter en ontwikkeldeur die gereelde geïntegreerde inoefening en toepassing daarvan en terugvoer daarop.

’n Begrip van die samestelling van tekste

Tekste word in spesifieke kontekste geskep met geïdentifiseerde doelstellings en teikengroepe in gedagte.Verskillende kategorieë van tekste het eiesoortige funksies en volg besondere konvensies in terme vanstruktuur, styl, register, grammatika, woordeskat en inhoud. Só ’n kategorie word ’n genre genoem. Leerdersmoet in staat wees om ’n verskeidenheid genres te begryp en te produseer.

Tekste weerspieël ook die verskillende kulturele en politieke kontekste waarin dit geskep word. Die taalgebruikin tekste kan boodskappe rakende kulturele waardes en politieke standpunte bevat van die skrywer of skepperdaarvan. Tekste is derhalwe nie neutraal nie. Leerders moet in staat wees om die waardes en houdings in tekstete interpreteer en hul eie response daarop te gee.

In ’n teksgebaseerde benadering word taalgebruik altyd in die konteks van tekste verken en tekste word inverhouding tot hulle kontekste verken. Die benadering wy wel aandag aan die formele aspekte van taal(grammatika en woordeskat). Laasgenoemde aspekte behoort as keuses in terme van hulle invloed op diefunksie en betekenis van die teksaanbod gehanteer te word; grammatika en woordeskat moet dus nie in isolasieonderrig word nie. Om oor tekste te kan praat, behoort leerders oor ’n ‘metataal’ te beskik – leerders moet oordie terminologie beskik om verskillende aspekte van grammatika, woordeskat en styl te beskryf en om oorverskillende genres te praat.

Tekste kan gekategoriseer word as gebruikte tekste en geproduseerde tekste. Hierdie twee kategorieë word indie onderstaande lyste uiteengesit. Die lyste kan nie alle moontlike tekssoorte insluit nie – die onderwyser kanander tekssoorte byvoeg indien dit vir geïntegreerde, kommunikatiewe taalonderrig benut kan word. Die doelvan die lyste is om ’n wye keuse van tekste wat gebruik en geproduseer kan word, te gee. Besonderhede vanvereistes rakende die kompleksiteit en die toepaslike register van tekste, word in die Riglyne virLeerprogramme vervat.


54


55

TEKSTE OM TE GEBRUIK TYDENS DIE GEÏNTEGREERDE ONDERRIG VAN HUISTAAL

GRAAD 10 – 12

Literêre tekste: BiografieDramaEssayFilmstudieKortverhaleOutobiografiePoësieRomanVolksvertelling (Folklore)

Verdere genres wat in grade 10 tot 12 behandel word, sluit in transaksionele, naslaan-, kreatiewe,visuele, oudio-, oudiovisuele en multimediatekste. ’n Wye keuse van tekste moet oor ’n periode van drie jaar in geïntegreerde onderrig gebruik word.

Transaksionele tekste:AdvertensiesAgendas en notulesBriewe (formeel en informeel)BrosjuresDagboekinskrywingsDialoë (geskrewe)E-pos boodskappeFakse, telegrammeHuldeblykeKennisgewingsMemorandaNotas, luisteraantekeningePamflette PlakkateRedaksionele kommentaarResensiesRubriekeStrooibiljetteTydskrif- en koerantartikelsUitnodigingsVerslae (formeel en informeel) Vorms

Naslaantekste:EnsiklopedieëSkedules TeksboekeTesourusTV- en telefoongidseTydroosters Woordeboeke

Kreatiewe tekste:DagboekinskrywingsDialoëDramatiseringGrappeKreatiewe tekste deur leerdersgeskryfLiedere (ook volksliedere)Literêre teksteMites, legendes, fabelsRaaiselsStories, verhale ToesprakeVolksvertellings (folklore)

Visuele, oudio-, oudiovisuele enmultimediatekste:AdvertensiesDramasFoto’s, illustrasiesGrafieke, diagramme, tabelleGraffitiGrappe (geïllustreer), spotprenteGraveringKaarte Musiekvideo’sSkyfies, skyfievertoningSlagspreuke, leusesStrokiesprente en -verhaleTekens, simbole TransparanteTV- en radioprogramme en -dokumentêre Voorlesings


56

TEKSTE OM TE PRODUSEER TYDENS DIE GEÏNTEGREERDE ONDERRIG VAN HUISTAAL

GRADE 10 – 12

(’n Seleksie van tekste wat in grade 10 tot 12 geproduseer behoort te word.)

Transaksionele tekste:AdvertensiesAgendas en notulesBrosjuresCurriculum VitaeDialoëE-pos boodskappeFakseFormele briewe: aansoek, versoek, klagte, simpatie,uitnodiging, bedanking, gelukwensing, sakebrief Formele en informele briewe aan die persHuldeblykeKoerantberigteKort teksboodskappe (SMS)MemorandaPamflettePoskaarteRedaksionele kommentaarResensiesRubriekeTydskrif- en koerantartikelsUitnodigingsVerslae (formeel en informeel)Vorms (invul)Vriendskaplike briewe

Kreatiewe tekste:Opstelle: verhalend, beskrywend, bespiegelend,argumenterend, feitelik en beredenerend Response op letterkunde

Naslaan- en informatiewe tekste:AanwysingsInstruksiesKopkaarte, vloeidiagrammeNavorsingsopdragteNotas, luisteraantekeningeOpsommingsParafrasesWoordeboekinskrywings

Mondelinge, visuele, en multimediatekste:Aanbiedings met grafiese en/of klankeffekteAdvertensiesDialoëFormele en informele toesprakeNavorsingsprojekteOnderhoude PlakkateSlagspreuke, leusesStrooibiljette

Nie-verpligte tekste vir verryking: dramatisering, storievertelling, radio- en televisienuus, radio- entelevisiedramas, paneelbesprekings, eie kortverhale/gedigte/toneelstukke, strokiesprente, strokiesverhale,grappe, tekens, ens.


57

HOOFSTUK 4

ASSESSERING

INLEIDING

Assessering vorm ’n kritieke en integrale deel van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12(Algemeen). Assessering is ’n deurlopende en beplande proses van die versamel en interpreteer van bewyse omleerdervordering te bepaal en -prestasie te beoordeel. Bewyse kan op verskillende stadiums van die leerprosesversamel word deur ’n verskeidenheid gepaste assesseringstrategieë, -metodes, -instrumente en -media tegebruik.

Om te verseker dat assesseringsresultate toeganklik is en later vir verskillende doeleindes aangewend kan word,is verslaghouding van resultate noodsaaklik. In Uitkomsgebaseerde Onderwys bestaan verskeie benaderings tenopsigte van die wyse waarop leerderprestasie opgeteken kan word. Sekere van hierdie benaderings word inhierdie hoofstuk bespreek. Ander word breedvoerig in die Riglyne vir Leerprogramme vir die spesifieke vakuiteengesit.

Verskeie persone en instansies het belange by leerderprestasie in grade 10 – 12. Dit sluit in leerders,onderwysers, ouers, voogde, donateurs, die Provinsiale Departemente van Onderwys, die Departement vanOnderwys (Nasionaal), die Ministerie van Onderwys, werkgewers en Hoër-Onderwys-en-Opleidingsinstellings.Dit is derhalwe nodig om die proses van verslaglewering oor leerders se algehele prestasie, en die maak vanafleidings oor leerders se bevoegdhede, toeganklik te maak. Verslag kan op verskeie maniere gelewer word.Die dokumente Riglyne vir Leerprogramme en Riglyne vir Assessering sit die verskillende maniere uiteenwaarop verslae vir skoolgebaseerde en eksterne assessering gehou en gelewer kan word, asook vakspesifiekeriglyne vir assesseringskwessies.

WAAROM ASSESSEER

Voordat ’n onderwyser begin met assessering, is dit noodsaaklik om duidelike doelstellings daarvoor te bepaal.Volgens die doelstellings kan die onderwyser dan gepaste assesseringsmetodes kies, sodat hy/sy regverdige,geldige en betroubare besluite kan neem en gevolgtrekkings kan maak oor leerderprestasie.

Daar is verskeie redes waarom leerderprestasie geassesseer word. Die doelstellings van assessering kanbyvoorbeeld wees om leerders se vordering te monitor, terugvoering te gee, leerstruikelblokke te diagnoseer ente remedieer, ondersteuning en hulpverlening vir leer te bied, en vir sertifiserings- en bevorderingsdoeleindes.

In hierdie kurrikulum kan leer en assesseer nie geskei word nie. Assessering help leerders om die waarde vanhul leerproses te bepaal. Dit verskaf inligting aan die leerders oor hul eie vordering en stel hulle in staat ombeheer van en besluite oor hulle eie leer te neem. In hierdie opsig verskaf assessering inligting omtrent die


58

geslaagdheid van onderrig en leer in die bereiking van die Leeruitkomste. Indien die assessering toon dat geenprogressie plaasvind nie, behoort remediëring plaas te vind en planne vir onderrig en leer dienooreenkomstigaangepas te word.

SOORTE ASSESSERING

In hierdie afdeling word die volgende soorte assessering bespreek:

■ grondlynassessering;■ diagnostiese assessering;■ formatiewe assessering; en■ sommerende asssessering.

Grondlynassessering

Grondlynassessering is belangrik aan die begin van ’n graad, maar kan ook aan die begin van enige leersiklusgebruik word om vas te stel wat leerders reeds weet en kan doen. Dit stel onderwysers in staat omleeraktiwiteite te beplan en Leerprogramme te ontwerp. Hierdie soort assessering se resultate word gewoonlikinformeel opgeteken.

Diagnostiese assessering

Enige soort assessering kan vir diagnostiese redes gebruik word, dit wil sê om die aard en oorsaak of oorsakevan ’n leerstruikelblok vas te stel wat ’n leerder ervaar. Dit stel die onderwyser in staat om vas te stel watterleer nie plaasgevind het nie om sodoende gepaste ondersteuningstrategieë te beplan vir tussentrede, leiding,remediëring of ’n verwysing na ’n kundige. Dit kan vir die onderwyser dien as ’n kontrolepunt om diedoelstellings van Leerprogramme te herdefinieer.

Formatiewe assessering

Enige soort assessering wat op terugvoering aan ’n leerder gerig is, het ’n formatiewe doel. Formatieweassessering is ’n kerndeel van onderrig en leer. Dit monitor en ondersteun die leerproses. Alle belangegroepemaak van hierdie soort assessering gebruik om inligting oor ’n leerder se vordering en prestasie te bekom.Konstruktiewe terugvoering is ’n kardinale komponent van formatiewe assessering.

Sommerende assessering

Wanneer onderwysers assessering gebruik om verslag te hou van hulle beoordeling van leerders sebevoegdhede en prestasies, het assessering ’n sommerende doel. Sommerende assessering gee ’n geheelbeeldvan ’n leerder se vordering of stand van kennis en vaardighede op enige spesifieke tydstip. Dit kan plaasvindaan die einde van enige tydsverloop soos ’n leeraktiwiteit, leereenheid, leersiklus, kwartaal, semester of teendie einde van die jaar. Sommerende assessering moet noukeurig beplan word. ’n Verskeidenheidassesseringsinstrumente en -strategieë behoort gebruik te word om leerders in staat te stel om hul bevoegdhedete demonstreer.

WAT MET ASSESSERING BEOOG WORD

Assessering behoort die volgende kenmerke te hê:

■ duidelikheid vir die leerder en die wyer publiek;■ duidelike fokus;■ integrasie met onderrig en leer;■ gebaseer op die voorafbepaalde kriteria of Assesseringstandaarde;■ uitgebreide geleenthede vir leerders om hulle bevoegdhede te bewys;■ aanpassing by die tempo van die leerder;■ billikheid, betroubaarheid en geldigheid;■ buigsaamheid;■ gebruik van ’n verskeidenheid instrumente; en■ gebruik van ’n verskeidenheid metodes.

HOE GEASSESSEER WORD

Onderwysers se assessering van leerderprestasies moet betroubaar wees. Alle inligting wat onderwysers oorleerders se bevoegdhede op verskillende maniere en tye insamel en assesseer, behoort dieselfde resultate op telewer. Beoordeling van prestasies behoort ook geldigheid te verseker, met ander woorde daar behoort ’nduidelike verband te bestaan tussen bewyse wat ingesamel is en die aspekte wat onderrig is.

Omdat elke assesseringsaktiwiteit of -taak op sigself nie volledig aan die vereistes van betroubaarheid engeldigheid kan voldoen nie, behoort die onderwyser ’n leerder se vordering en prestasie deurlopend teassesseer. Dit is die beginsel waarop Deurlopende Assessering (DAS) gebaseer is. Deurlopende assessering is’n assesseringstrategie waarvolgens besluite oor leer gebaseer word op verskillende assesseringsaktiwiteite en-gebeurlikhede en wat op verskillende tye van die leerder se vordering en leerproses plaasvind. Deurlopendeassessering maak voorsiening vir ’n verskeidenheid assesseringsaktiwiteite wat oor ’n jaar versprei word. Ditsluit aktiwiteite in soos toetse, eksamens, projekte, opdragte en take. Mondelinge, skriftelike en praktieseassessering is hierby ingesluit. Verskillende uitgesoekte werkstukke wat leerders as produkte van hul leerprosesaanbied en wat oor ’n tydperk versamel is, kan in portefeuljes gehou word. Portefeuljes sal verskil van vak tot


59

vak en aan verskillende vakvereistes voldoen. Hierdie vereistes word breedvoerig in die spesifieke vak seRiglyne vir Leerprogramme uiteengesit.

Deurlopende assessering is klaskamer- en skoolgebaseerd en fokus voortdurend op maniere waaropgeïntegreerde assessering in die onderrig- en leerproses kan plaasvind. Dit beteken dat etlike verwanteAssesseringstandaarde in ’n enkele aktiwiteit gebruik kan word en dat verskillende assesseringsmetodes (soosportefeuljes en praktiese werk), tegnieke (soos vraagstelling en waarneming) en instrumente (soos werkblaaieen take) gekombineer word vir assessering. Ook beteken dit dat die onderwyser deur vraagstelling, waarnemingen interaksie met leerders, hulle van dag tot dag beter sal leer ken en hul bevoegdhede sodoende billikbeoordeel.

Deurlopende assessering behoort toegepas te word op komponente van die kurrikulum wat die bestegeassesseer word deur middel van sowel skriftelike toetse en opdragte, as ander metodes soos die lewering vanpraktiese of mondelinge bewyse.

ASSESSERINGSMETODES

Selfassessering

Leeruitkomste en Assesseringstandaarde is deursigtig en toeganklik vir leerders. Leerders kan dus sinvol by dieassesseringsproses betrek word deur selfassessering, soos deur eie werk te ‘pre-assesseer’ voor die finaleassessering van die onderwyser. Besinning oor eie leer is ’n kernkomponent van die leerproses.

Portuurassessering

Portuurassessering met behulp van ’n taak- of kontrolelys of rubriek, dra by tot die leerproses. Dit ondersteundie leerproses van leerders wie se werk geassesseer word, en dié van leerders wat assesseer. Die gedeeldekennis van assesseringskriteria bemagtig leerders om eie en ander se prestasies te evalueer.

Groepassesering

Die vermoë om doeltreffend in groepverband te werk, is een van die Kritieke Uitkomste. Die assessering vangroepwerk veronderstel ook die bewyslewering van doeltreffende samewerking, hulpverlening, werksverdelingen die konsolidering van individuele bydraes tot ’n enkele assesseerbare produk. Groepassessering fokus opproses én produk. Dit sluit in die assessering van sosiale vaardighede, tydshantering, benutting van hulpbronne,die hantering van groepdinamika, asook die vermoë van die groep om uiteindelik ’n produk te lewer.


60

METODES VIR DIE INSAMELING VAN ASSESSERINGSBEWYSE

Verskillende metodes kan gebruik word om inligting oor leerderprestasie in te samel. Voorbeelde van dieassesseringsmetodes word vervolgens bespreek.

Waarnemingsgebaseerde assessering

Hierdie assesseringsmetode neig om minder formeel en gestruktureer te wees. Verskillende soorte bewyse vanverskeie leerders kan op verskillende tye ingesamel word. Hierdie soort assessering is dikwels gebaseer op takewat van leerders vereis om met mekaar in interaksie te tree met die doel om ’n probleem op te los of om ’nproduk aan te bied. Waarnemings moet intensioneel en nie lukraak geskied nie, met ander woorde dieonderwyser behoort te weet wat hy/sy op ’n bepaalde tydstip wil assesseer en die leerders behoort daarooringelig te word. Dit behoort opgeteken te word, of die bewyse kan geassesseer word aan die hand van ’ngepaste instrument, soos ’n rubriek, wat vir hierdie doel ontwerp is.

Toetsgebaseerde assessering

Toetsgebaseerde assessering word meer formeel en gestruktureer beplan en stel die onderwyser in staat ombewyse van al die leerders se vordering gelyktydig en vir dieselfde assesseringsaktiwiteit in te samel. Dié soortassessering lewer objektief verifieerbare bewyse wat gewoonlik bepunt word. Indien korrek gebruik, bly toetseen eksamens ’n belangrike komponent van die kurrikulum omdat dit goeie bewyse van ’n leerder sebevoegdheidsvlak en verworwe kennis oplewer.

Taakgebaseerde assessering

Praktiese of taakgebaseerde assessering toon of leerders kennis en vaardighede wat hulle in die klaskamergeleer het, in onbekende kontekste of kontekste buite die klaskamer kan toepas. Hierdie soort assessering hetook betrekking op al die praktiese komponente van vakke deur die wyses te bepaal waarop leerders teorie totpraktyk omskep. Hierdie benadering maak staat op die onderwyser se professionele oordeel in die assesseringvan leerderprestasie volgens die voorafbepaalde kriteria, standaarde of reëls waarvolgens die taak, soos beskryfin rubrieke en taak- en kontrolelyste, geassesseer sal word.

REKORDHOUDING EN RAPPORTERING

Verslae/rekords en rapportering is gegrond op bewyse wat tydens assessering verkry is, sodat dit logies ontleed,en verstaanbaar en akkuraat aangebied kan word.


61


62

Metodes van verslaghouding

Daar is talle maniere waarop verslae of rekords gehou kan word. Dikwels kan evalueringsmetodes vanleerderprestasies ook dien as metodes van verslaghouding.

Die volgende is voorbeelde van verskillende soorte instrumente vir verslaghouding:

■ metingskale;■ taak- of kontrolelyste; en■ rubrieke.

Elke instrument word vervolgens bespreek.

Metingskale

Metingskale sluit in alle nasienstelsels waar ’n simbool of kode (soos ’n A of B), of ’n punt (soos 5/10) of ’nverhouding (soos 50%) in besonderhede beskryf word om die gekodeerde telling te skakel met ’n beskrywingvan die vaardighede wat vereis word om daardie telling te bepaal. Hierdie besonderhede is belangriker vironderrig en leer as die simbool of punt omdat dit leerders ’n baie duideliker idee gee van wat hulle bereik heten waar en hoekom hulle leer nie die beoogde teiken bereik het nie. Tradisionele nasien maak hoofsaaklik vanmetingskale gebruik, maar duidelike besonderhede soos swakhede en sterk punte wat aandui hoe die leerder interme van die beoogde uitkomste presteer, ontbreek meesal. ’n Ses-puntprestasieskaal word in die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) gebruik.

Taak- of kontrolelyste

Taak- of kontrolelyste bevat diskrete stellings of kriteria wat ’n leerder se prestasie in die uitvoering van ’nspesifieke taak beskryf. Wanneer dit uit die leerder se optrede of prestasie duidelik is dat die leerder voldoenaan die vereistes van die taak soos vervat in die spesifieke stelling (kriterium), kan daardie stelling/kriterium opdie taak- of kontrolelys afgemerk word. Leerderprestasie word dus omskryf deur al die stellings/kriteria wat opdie lys regmerkies het. Hierdie lyste is besonder geskik vir die assessering van portuur- en groepaktiwiteite.

Rubrieke

Rubrieke is ’n kombinasie van gegradeerde kodes en omskrywings van standaarde. Dit bestaan uit ’n hiërargievan standaarde (byvoorbeeld van hoog tot laag) met beskrywings wat die omvang van aanvaarbare prestasie virelke gekodeerde vlak aandui. Rubrieke vereis dat onderwysers presies moet weet wat die bereiking van ’nLeeruitkoms vereis. Daar is twee soorte rubrieke – holistiese en analitiese rubrieke. ’n Holistiese rubriekassesseer die geheel van ’n vereiste standaard (soos die geheel van ’n werkstuk of ’n taak se kriteria), terwyl ’nanalitiese rubriek ’n duidelike beeld gee van die afsonderlike aspekte waaruit die kriteria bestaan, of ’nkombinasie daarvan. Die Riglyne vir Leerprogramme bevat talle voorbeelde van vakspesifieke rubrieke.


63

Om ’n rubriek te ontwerp, behoort die onderwyser die volgende in ag te neem:

■ Watter Leeruitkomste word beoog om te bereik?■ Watter Assesseringstandaarde is van toepassing vir die taak?■ Watter soort bewyse behoort ingesamel te word?■ Wat is die verskillende eienskappe/kenmerke van die taak/prestasie wat geassesseer sal word?■ Watter assesseringsinstrumente kan die doeltreffendste gebruik word vir al die verskillende komponente

van die prestasie/taak (soos vir die proses en produk)?■ Watter bewyse van kennisverwerwing is nodig?■ Watter vaardighede behoort toegepas te word of watter aksies word van die leerder verwag? ■ Watter geleenthede om persoonlike opinies, waardes en houdings uit te druk, spruit voort uit die taak/opdrag,

watter van hierdie aspekte moet geassesseer word en op watter wyse behoort assessering plaas te vind?■ Behoort een rubriek al die Leeruitkomste en Assesseringstandaarde van die taak te teiken, of vereis die taak

die gebruik van verskeie rubrieke?■ Hoeveel rubrieke moet gebruik word om die taak te assesseer?

Dit is uiters belangrik dat leerders vertroud moet wees met die rubriek of rubrieke voordat ’n taak aangepakword. Die rubriek fokus leer en prestasie. Rubrieke kan nuttige instrumente vir selfassessering wees.

Rapportering van prestasie en vordering

Rapportering/verslaglewering van leerderprestasie verwys na die maniere waarop belanghebbendes ingelig wordoor leerders se vordering. Nadat onderwysers bewyse ingesamel en geïnterpreteer het, moet hulle rekord/verslaghou van ’n leerder se prestasies en algehele vordering. Genoegsame sommerende assesserings is noodsaakliksodat ’n rapport/verslag ’n weergawe van die standaard van die leerder se prestasie en vordering gee.

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) aanvaar ’n 6-puntskaal vir leerderprestasie en-vordering. Die besonderhede van die skaal word in Tabel 4.1 van nader beskou.

Tabel 4.1 Prestasieskaal van die Nasionale Kurrikulumverklaring Grade 10 – 12(Algemeen)

Metings- Omskrywing van Bevoegdheid Punte (%)kode

6 Uitmuntend 80 – 100

5 Voldoen met meriete 60 – 79

4 Voldoen bevredigend 50 – 59

3 Voldoende 40 – 49

2 Voldoen gedeeltelik 30 – 39

1 Onvoldoende 0 – 29


64

VAKBEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS

Om die standaardvlakke te help bepaal vir die voldoende bereiking van die Leeruitkomste van Grade 10, 11 en12, dit wil sê die verwagtings van wat leerders in elke graad moet weet en moet kan doen, is vakbevoegdhedevir elke graad omskryf. Vir elke vak en elke graad is ses bevoegdheidsvlakke omskryf. Hierdie omskrywingssal onderwysers help om leerders te assesseer in terme van vaardigheidsvlakke. Die omskrywings gee ’npresiese opsomming van besonderhede wat in die Leeruitkomste en Assesseringstandaarde vervat is. Diebevoegdheidsomskrywings gee ook onderskeidende kenmerke benodig vir assessering volgens ’n spesifiekevlak. Die verskillende prestasie- en ooreenstemmende persentasievlakke verskyn in Tabel 4.1.

Ooreenkomstig die beginsels en praktyk van uitkomsgebaseerde assessering, moet alle assessering – sowelskoolgebaseerde as eksterne assessering – hoofsaaklik kriteriumgerig wees. Punte kan vir die evaluering vanspesifieke assesseringstake gebruik word, maar die take behoort eerder aan die hand van rubrieke geassesseer teword as om bloot die regte antwoord af te merk en dan volgens die aantal regmerkies, ’n punt toe te ken. Dievakbevoegdheidsomskrywings beskryf die minimum vaardighede, kennis, houdings en waardes wat ’n leerderbehoort te toon vir die bereiking van elke vlak van die metingskaal.

Wanneer onderwysers/assessore ’n assesseringstaak of -vraag beplan, moet hulle seker maak dat die taak ofvraag ’n aspek van ’n bepaalde uitkoms betrek. Die gepaste Assesseringstandaard of -standaarde moet gebruikword om rubrieke te ontwerp waarvolgens die taak of vraag geassesseer word. Die omskrywings gee ’npresiese aanduiding van die minimum vlak vir elke kategorie van die metingskaal waarop bevoegdheid bereikkan word. Die bevoegdheidsomskrywings vir hierdie vak verskyn aan die einde van hierdie hoofstuk.

BEVORDERING

Bevordering op graad 10- en graad 11-vlakke geskied volgens interne skoolgebaseerde assessering, maar ditmoet nogtans voldoen aan dieselfde voorwaardes soos dié vir die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat.Die vereistes, voorwaardes, vakkombinasies en kondoneringsvereistes vir bevordering word volledig in dieQualifications and Assessment Policy Framework Grade 10 – 12 (General) uiteengesit.

WATTER INLIGTING IN RAPPORTE/VERSLAGKAARTE MOET VERSKYN

’n Rapport of verslagkaart kan verskeie vorme aanneem, maar die ontwerp behoort eenvoudig te wees,alhoewel dit nogtans al die nodige inligting moet bevat. Elke verslag/rapport oor ’n leerder se algehelevordering behoort inligting in te sluit oor:

■ die leerprestasie in terme van die uitkomste;■ die leerder se sterk punte;

■ ondersteuning wat, waar toepaslik, nodig is of voorsien word;■ opbouende terugvoering wat kommentaar oor ’n leerder se prestasies in ’n vak lewer en hoe dit met die

leerder se vorige prestasies in en vereistes van die vak verband hou; en■ die leerder se ontwikkelingsproses in die toepassing van leerstrategieë.

Verslagkaarte/rapporte behoort ook die volgende inligting te bevat:

■ naam van skool;■ naam van leerder;■ graad van leerder;■ jaar en kwartaal;■ datum;■ datums wanneer skole sluit en heropen; en■ skoolbywoningsprofiel van die leerder.

Hierbenewens behoort verslagkaarte/rapporte ook ruimte te hê vir die:

■ handtekening van ouer of voog; ■ handtekening van onderwyser en skoolhoof; en■ skoolstempel.

ASSESSERING VAN LEERDERS MET SPESIALE ONDERWYSBEHOEFTES

Die assessering van leerders wat leerstruikelblokke ervaar, sal uitgevoer word in ooreenstemming met dieaanbevole alternatiewe en/of aangepaste metodes soos voorgeskryf in die Qualifications and Assessment PolicyFramework Grade 10 - 12 (General) soos vir leerders met leerstruikelblokke. Verwys na Witskrif 6 wat handeloor Special Needs Education: Building an Inclusive Education and Training System.


65


66

Graad 10

6 80%–100%Uitmuntend

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watuitmuntend aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ samehangend, met kohesie, vrymoedig envolgehoue praat en aanbied; goed ontwikkeldebewustheid toon van en gebruik taal wat vansensitiwiteit en respek spreek; krities luister ominligting vir ’n verskeidenheid doeleindes teidentifiseer, interpreteer, ontleed en verduidelik;taal besonder vlot en ekspressief in verskillendekommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste met selfvertroue en effektief lees endaarna kyk om inligting te identifiseer,interpreteer, ontleed en verduidelik; duidelikeinsig toon en eie opinies ferm laat geld enregverdig; besonder vloeiend en gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste oorspronklik, samehangend, akkuraat enmet kohesie skryf en aanbied; verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formatedeurgaans in ag neem; idees en argumentevolgehoue, oortuigend en kreatief struktureer en’n ontwikkelende persoonlike styl toon;skryfwerk onafhanklik hersien en redigeer omverbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal met selfvertroueen toenemend akkuraat gebruik; subtiele verskilletussen betekenisse en funksies van woorde enwoordvorme identifiseer, interpreteer, ontleed enverduidelik; ’n verskeidenheid sinstrukture virfunksionele doeleindes en stilistiese effekidentifiseer, ontleed, verduidelik en gebruik;deeglike beheer van grammatika en woordeskattoon.

Kode BevoegdheidsomskrywingsSkaalSK Bo

BEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS VIR HUISTAAL


67


■ vrymoedig, samehangend, met kohesie envolgehoue praat en aanbied; gesofistikeerdebewustheid van sensitiewe en respekvolle taaltoon en gebruik; krities luister om inligting vir’n wye verskeidenheid doeleindes teinterpreteer, ontleed, evalueer en verduidelik;taal besonder vlot en ekspressief in ’nverskeidenheid kommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste met selfvertroue en effektief interpreteer,ontleed, evalueer en verduidelik tydens lees enkyk; beïndruk met insig en eie opinies duidelikstel en regverdig; besonder vloeiend engevoelvol luidlees; ’n verskeidenheid meningsen kulturele kwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste oorspronklik, samehangend, akkuraat enmet kohesie skryf en aanbied; verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formatedoeltreffend in ag neem; idees en argumentevolgehoue, oortuigend en kreatief struktureer enduidelik bewys van ’n persoonlike styl lewer;skryfwerk onafhanklik hersien en redigeer ombeduidende verbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal metselfvertroue, akkuraat en met gemak gebruik;subtiele verskille tussen betekenisse en funksiesvan woorde en woordvorme interpreteer,ontleed, evalueer en verduidelik; ’nverskeidenheid sinstrukture vir funksioneledoeleindes en stilistiese effek identifiseer,ontleed, evalueer en gebruik; deeglike beheervan grammatika en woordeskat toon.


■ volgehoue vrymoedig, samehangend en metkohesie praat en aanbied; gesofistikeerdebewustheid van sensitiewe en respekvolle taaltoon en gebruik; krities luister om inligting vir’n wye verskeidenheid doeleindes teinterpreteer, ontleed, evalueer en sintetiseer; taalbesonder vlot en ekspressief in ’n wyeverskeidenheid kommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste met selfvertroue en effektief interpreteer,ontleed, evalueer en sintetiseer tydens lees enkyk; ryke insig toon en eie opinies oortuigendhandhaaf en regverdig; besonder vloeiend engevoelvol luidlees; ’n wye verskeidenheidmenings en kulturele kwessies met sensitiwiteithanteer.

■ volgehoue oorspronklik, samehangend, akkuraat enmet kohesie tekste skryf en aanbied; vaardig aanpasvir verskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate; idees en argumente volgehoue,oortuigend en kreatief struktureer en duidelik ’npersoonlike styl volg; hersien en redigeer skryfwerkonafhanklik om afgeronde tekste te verseker.

■ strukture en konvensies van taal metselfvertroue, akkuraat en met gemak gebruik;subtiele verskille tussen betekenisse en funksiesvan woorde en woordvorme interpreteer,ontleed, evalueer en verduidelik; gesofistikeerdesinstrukture vir funksionele doeleindes enkomplekse stilistiese effek identifiseer, ontleed,evalueer en gebruik; deeglike beheer vangrammatika en woordeskat toon.

Graad 11 Graad 12

Bevoegdheidsomskrywings BevoegdheidsomskrywingsBo Bo


68

5 60%–79%Voldoen met

meriete

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watmet meriete aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ samehangend, met kohesie en meesal vrymoedigpraat en aanbied; toenemend bewustheid vansensitiewe, en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te identifiseer, interpreteer, ontleed enverduidelik; taal meesal vlot en ekspressief inverskillende kommunikasituasies gebruik.

■ tekste meesal met selfvertroue identifiseer,interpreteer, ontleed en verduidelik tydens leesen kyk; met insig afleidings maak en eie opiniesgee en regverdig; baie goed vloeiend engevoelvol luidlees; verskillende menings enkulturele kwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste meesal oorspronklik, samehangend en metkohesie skryf en aanbied, maar met minderakkuraatheid; verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate in ag neem;idees en argumente volgehoue, oortuigend enkreatief struktureer en bewys van ’nontwikkelende persoonlike styl toon; skryfwerkmeesal onafhanklik hersien en redigeer omverbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal toenemend metselfvertroue en akkuraatheid gebruik; meesalsubtiele verskille tussen betekenisse en funksiesvan woorde en woordvorme identifiseer,interpreteer, ontleed en verduidelik; verskillendesinstrukture meesal vir funksionele doeleindesen stilistiese effek identifiseer, ontleed,verduidelik en gebruik; baie goeie beheer vangrammatika en woordeskat toon.

Graad 10



69


■ samehangend, met kohesie en vrymoedig praaten aanbied; ’n ontwikkelde bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te interpreteer, ontleed, evalueer enverduidelik; taal meesal vlot en ekspressief inverskillende kommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste met selfvertroue interpreteer, ontleed,evalueer en verduidelik tydens lees en kyk;goeie insig toon en eie opinies duidelikregverdig en ondersteun; baie goed vloeiend engevoelvol luidlees; verskillende menings enkulturele kwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste meesal oorspronklik, samehangend,akkuraat en met kohesie skryf en aanbied;verskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate in ag neem; idees en argumentevolgehoue, oortuigend en kreatief struktureer enbewys van ’n ontwikkelende persoonlike styltoon; skryfwerk meesal onafhanklik hersien enredigeer om verbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal metselfvertroue en toenemend akkuraat gebruik;meesal subtiele verskille tussen betekenisse enfunksies van woorde en woordvormeinterpreteer, ontleed en verduidelik;verskillende sinstrukture meesal vir funksioneledoeleindes en stilistiese effek identifiseer,ontleed, evalueer en gebruik; baie goeie beheervan grammatika en woordeskat toon.


■ volgehoue vrymoedig, samehangend en metkohesie praat en aanbied; ’n goed ontwikkeldebewustheid van sensitiewe en respekvolle taaltoon en gebruik; krities luister om inligting virverskillende doeleindes te interpreteer, ontleed,evalueer en sintetiseer; taal meesal vlot enekspressief in verskillende kommunikasiesituasiesgebruik.

■ tekste met selfvertroue en effektief interpreteer,ontleed, evalueer en sintetiseer tydens lees enkyk; aansienlik insig toon en slaag om eieopinies duidelik en samehangend te handhaaf ente regverdig; baie goed vloeiend en gevoelvolluidlees; ’n verskeidenheid menings en kulturelekwessies met sensitiwiteit hanteer;

■ tekste oorspronklik, samehangend, akkuraat enmet kohesie skryf en aanbied; verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formateeffektief in ag neem; idees en argumentevolgehoue, oortuigend en kreatief struktureer en’n persoonlike styl toon; skryfwerk onafhanklikhersien en redigeer om aansienlik verbetering teverseker.

■ strukture en konvensies van taal akkuraat en metselfvertroue gebruik; subtiele verskille tussenbetekenisse en funksies van woorde enwoordvorme interpreteer, ontleed, evalueer enverduidelik; ’n verskeidenheid sinstrukture virfunksionele doeleindes en stilistiese effekidentifiseer, ontleed, evalueer en gebruik; baiegoeie beheer van grammatika en woordeskattoon.

Graad 11 Graad 12



70

4 50%–59%Voldoen

bevredigend

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watbevredigend aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ samehangend, met kohesie en redelikvrymoedig praat en aanbied; redelik bewustheidvan sensitiewe en respekvolle taal toon engebruik; krities luister om inligting virverskillende doeleindes te identifiseer en teinterpreteer, maar ontleed en verduidelik metmoeite; taal redelik vlot en ekpressief inbekende kommunikasituasies gebruik.

■ redelik met selfvertroue tekste identifiseer eninterpreteer tydens lees en kyk, maar ondervindsoms probleme om inligting te ontleed en teverduidelik; redelik insig toon en eie opinies geeen regverdig; redelik vloeiend en gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies redelik met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste redelik oorspronklik, samehangend,akkuraat en met kohesie skryf en aanbied;verskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate in ag neem; idees en argumenteredelik met besonderhede en fokus struktureer,maar toon min bewys van kreatiwiteit of ’npersoonlike styl; skryfwerk met hulp hersien enredigeer om verbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal redelik verstaanen akkuraat gebruik; subtiele verskille tussenbetekenisse en funksies van bekende woorde enwoordvorme redelik akkuraat identifiseer,interpreteer, ontleed en verduidelik; verskillendesinstrukture vir funksionele doeleindes enstilistiese effek identifiseer, ontleed, verduideliken gebruik, maar maak ooglopende foute;redelik beheer van grammatika en woordeskattoon.

Graad 10



71


■ samehangend, met kohesie en redelik vrymoedigpraat en aanbied; toenemend bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te interpreteer en te verduidelik, maarontleed en evalueer met huiwering; taal redelikvlot en ekspressief in verskillendekommunikasiesituasies gebruik.

■ redelik met selfvertroue tekste interpreteer enontleed tydens lees en kyk, maar toon somsonsekerheid om te evalueer en te verduidelik;redelik insig toon en eie opinies gee enregverdig; redelik vloeiend en gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies redelik met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste redelik oorspronklik, samehangend,akkuraat en met kohesie skryf en aanbied;verskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate in ag neem; idees en argumenteredelik in besonderhede en gefokus struktureer,maar met min bewys van kreatiwiteit of ’npersoonlike styl; skryfwerk met hulp hersien enredigeer om verbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal redelik verstaanen akkuraat gebruik; betekenisse en funksies vanwoorde en woordvorme, asook sommige woordemet subtiele betekenisse redelik akkuraatinterpreteer, ontleed en verduidelik; verskillendesinstrukture vir funksionele doeleindes enstilistiese effek identifiseer, ontleed, evalueer engebruik, maar maak foute; redelik beheer vangrammatika en woordeskat toon.


■ samehangend, met kohesie en redelikvrymoedig praat en aanbied; bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te interpreteer en te ontleed, maarevalueer en sintetiseer met huiwering; taalredelik vlot en ekspressief in verskillendekommunikasiesituasies gebruik.

■ redelik met selfvertroue tekste interpreteer enontleed tydens lees en kyk, maar evalueer ensintetiseer inligting met effense onsekerheid;redelik insig toon en eie opinies handhaaf enregverdig; redelik vloeiend en gevoelvolluidlees; ’n verskeidenheid menings en kulturelekwessies redelik met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste redelik oorspronklik, samehangend akkuraaten met kohesie skryf en aanbied; verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formate inag neem; idees en argumente redelik duidelik,gedetailleerd en gefokus struktureer, maar met minkreatiwiteit en toon ’n ontwikkelende persoonlikestyl; skryfwerk met hulp hersien en redigeer omverbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal redelik verstaanen akkuraat gebruik; subtiele verskille tussenbetekenisse en funksies van woorde enwoordvorme redelik akkuraat interpreteer,ontleed, evalueer en verduidelik; verskillendesinstrukture vir funksionele doeleindes enstilistiese effek identifiseer, ontleed, evalueer engebruik, maar met enkele foute; redelik beheervan grammatika en woordeskat toon.

Graad 11 Graad 12



72

3 40%–49%Voldoende

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watvoldoende aan die bevoegdheidsvereistes voldoen:

■ voldoende samehangend en met kohesie praat enaanbied, maar duidelik met mindervrymoedigheid; voldoende bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes voldoende te identifiseer, interpreteer,ontleed en verduidelik; taal voldoende vlot enekspressief in bekende kommunikasiesituasiesgebruik.

■ tekste voldoende identifiseer en interpreteer tydenslees en kyk, maar ondervind baie probleme ominligting te ontleed en te verduidelik; voldoendeinsig toon en eie opinies gee en motiveer; taamlikvloeiend en gevoelvol luidlees; verskillendemenings en kulturele kwessies voldoende metsensitiwiteit hanteer.

■ tekste voldoende oorspronklik, samehangend,akkuraat en met kohesie skryf en aanbied;voldoende aandag gee aan verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formate;idees en argumente voldoende ontwikkel, maarmet min kreatiwiteit, besonderhede, fokus enbewys van ’n persoonlike styl; skryfwerk methulp hersien en redigeer om voldoendeverbetering te verseker.

Graad 10



73


■ voldoende samehangend en met kohesie praat enaanbied; voldoende bewustheid van sensitieween respekvolle taal toon en gebruik; kritiesluister om inligting vir verskillende doeleindesvoldoende te interpreteer, maar ondervindprobleme om dit te ontleed, evalueer enverduidelik; taal voldoende vlot en ekspressiefin bekende kommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste voldoende interpreteer en ontleed tydenslees en kyk, maar ondervind probleme ominligting te evalueer en te verduidelik;voldoende insig toon en eie opinies gee enmotiveer; taamlik vloeiend en gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies voldoende met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste voldoende oorspronklik, samehangend,akkuraat en met kohesie skryf en aanbied;voldoende aandag gee aan verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formate;idees en argumente voldoende ontwikkel en geein ’n mate aandag aan kreatiwiteit, besonderhedeen fokus; voldoende bewys van ’n persoonlikestyl toon; hersien en redigeer skryfwerk, maarbenodig hulp om voldoende verbetering teverseker.


■ voldoende samehangend en met kohesie praat enaanbied; voldoende bewustheid van sensitieween respekvolle taal toon en gebruik; kritiesluister om inligting voldoende vir verskillendedoeleindes te interpreteer en te ontleed, maarondervind probleme om dit te evalueer en tesintetiseer; taal voldoende vlot en ekspressief inbekende kommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste voldoende interpreteer en ontleed tydenslees en kyk, maar ondervind probleme ominligting te evalueer en te sintetiseer; voldoendeinsig toon en eie opinies gee en motiveer;taamlik vloeiend en gevoelvol luidlees;verskillende menings en kulturele kwessiesvoldoende met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste voldoende oorspronklik, samehangend,akkuraat en met kohesie skryf en aanbied;voldoende aandag gee aan verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formate;idees en argumente voldoende ontwikkel enmotiveer en gee in ’n mate aandag aankreatiwiteit, besonderhede en fokus; voldoendebewys van ’n persoonlike styl toon; skryfwerkhersien en redigeer, maar benodig hulp omvoldoende verbetering te verseker.

Graad 11 Graad 12



74

3 40%–49%Voldoende(vervolg)

■ strukture en konvensies van taal voldoendeverstaan, en dit soms akkuraat gebruik;betekenisse van woorde en woordvormeidentifiseer en interpreteer, maar ondervindprobleme om funksies van woorde enwoordvorme te ontleed en te verduidelik en kanin ’n mate enkele subtiele betekenisverskilleherken; sinstrukture voldoende identifiseer,ontleed, verduidelik en gebruik vir funksioneledoeleindes, maar maak ooglopende foute;voldoende beheer van grammatika enwoordeskat toon.

Graad 10



75

■ strukture en konvensies van taal voldoendeverstaan en dit soms akkuraat gebruik;betekenisse van woorde en woordvormevoldoende interpreteer en ontleed, maarondervind probleme om funksies van woorde enwoordvorme te verduidelik en kan slegs enkelesubtiele verskille herken; sinstrukture voldoendeidentifiseer, ontleed, verduidelik en gebruik,maar maak ooglopende foute; voldoende beheervan grammatika en woordeskat toon.

■ strukture en konvensies van taal voldoendeverstaan en dit soms akkuraat gebruik; die subtiele verskille tussen betekenisse enfunksies van woorde in ’n mate geslaaginterpreteer, ontleed, evalueer en verduidelik;sinstrukture voldoende identifiseer, ontleed,evalueer en gebruik, maar maak foute;voldoende beheer van grammatika enwoordeskat toon.

Graad 11 Graad 12



76

2 30%–39%Voldoen

gedeeltelik

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watgedeeltelik aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ selde samehangend en met kohesie praat enaanbied; taal gebruik, maar dit dui op ’n ernstigegebrek aan bewustheid van sensitiwiteit enrespek; kwalik krities luister om inligting virverskillende doeleindes te identifiseer,interpreteer, ontleed en verduidelik; taal seldevlot en ekspressief in bekendekommunikasiesituasies gebruik.

■ selde tekste identifiseer en interpreteer tydenslees en kyk, en sukkel om spesifieke inligting teontleed en te verduidelik; selde insig toon of eieopinies gee en kan dit kwalik motiveer; seldevloeiend of gevoelvol luidlees; verskillendemenings en kulturele kwessies met beperktesensitiwiteit hanteer.

■ skryf en bied aan, maar tekste toon beperkteoorspronklikheid, samehang, kohesie enakkuraatheid; selde aandag gee aan verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formate;selde idees en argumente ontwikkel, ofkreatiwiteit en ’n persoonlike styl toon;skryfwerk met voortdurende hulp hersien enredigeer, maar toon kwalik verbetering;

Graad 10



77


■ selde samehangend en met kohesie praat enaanbied; beperkte bewustheid van sensitiewe enrespekvolle taal toon en gebruik; kwalik kritiesluister om inligting te interpreteer en te ontleeden grootliks sukkel om dit vir verskillendedoeleindes te verduidelik en te evalueer; taalselde vlot en ekspressief in bekendekommunikasiesituasies gebruik.

■ selde tekste interpreteer en ontleed tydens leesen kyk, en ondervind baie probleme om inligtingte evalueer en te verduidelik; selde insig toon ofeie opinies gee of motiveer; selde vloeiend ofgevoelvol luidlees; verskillende menings enkulturele kwessies met beperkte sensitiwiteithanteer.

■ skryf en bied aan, maar tekste toon beperkteoorspronklikheid, samehang, kohesie enakkuraatheid; selde verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate in ag neem;selde idees en argumente ontwikkel, ofkreatiwiteit en ’n persoonlike styl toon; metvoortdurende hulp skryfwerk hersien enredigeer, maar toon selde verbetering.


■ selde samehangend en met kohesie praat enaanbied; beperkte bewustheid van sensitiewe enrespekvolle taal toon en gebruik; selde kritiesluister om inligting vir verskillende doeleindeste interpreteer, ontleed, evalueer en sintetiseer;taal selde vlot en ekspressief inkommunikasiesituasies gebruik.

■ selde tekste tydens lees en kyk interpreteer, enondervind probleme om inligting te ontleed,evalueer en sintetiseer; in ’n mate insig toon eneie opinies gee en motiveer; selde vloeiend ofgevoelvol luidlees; verskillende menings enkulturele kwessies in ’n mate met sensitiwiteithanteer.

■ skryf en bied aan, maar tekste toon beperkteoorspronklikheid, samehang, kohesie enakkuraatheid; selde aandag gee aan verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formate;idees en argumente met enkele toepaslikebesonderhede aanbied, maar sonderkonsekwente fokus en met kwalik enige bewysvan kreatiwiteit en ’n persoonlike styl; metvoortdurende hulp skryfwerk hersien enredigeer, maar toon selde verbetering.

Graad 11 Graad 12



78

2 30%–39%Voldoen

gedeeltelik(vervolg)

■ selde strukture en konvensies van taal verstaan,en toon moeite om dit korrek te gebruik; dieverskille tussen betekenisse van baie bekendewoorde en woordvorme identifiseer eninterpreteer, maar ondervind ernstige problemeom funksies van woorde en woordvorme teontleed en te verduidelik; sinstrukture seldekorrek identifiseer, ontleed, verduidelik engebruik vir funksionele doeleindes en maakernstige foute; beperkte beheer van grammatikaen woordeskat toon.

Graad 10



79

■ selde strukture en konvensies van taal verstaanen korrek gebruik; die verskille tussenbetekenisse van woorde en woordvorme meesalverkeerd interpreteer en ontleed, en kan funksiesvan bekende woorde en woordvorme slegs metgroot moeite evalueer en verduidelik;sinstrukture selde korrek identifiseer, ontleed,verduidelik en gebruik vir funksioneledoeleindes en maak ernstige foute; beperktebeheer van grammatika en woordeskat toon.

■ in ’n mate strukture en konvensies van taalverstaan, maar kan dit gewoonlik nie korrekgebruik nie; betekenisse van algemene woordeinterpreteer en ontleed, maar ondervind ernstigeprobleme om funksies van woorde enwoordvorme te evalueer en te verduidelik;sinstrukture selde korrek identifiseer, ontleed,evalueer en gebruik vir funksionele doeleindesen maak foute; beperkte beheer van grammatikaen woordeskat toon.

Graad 11 Graad 12



80

1 Aan die einde van graad 10 kan die leerder watonvoldoende aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ meesal onsamehangend praat en aanbied; geenbewustheid van sensitiewe en respekvolle taaltoon of gebruik nie; kwalik ooit krities luisterom inligting vir verskillende doeleindes teidentifiseer, interpreteer, ontleed of verduidelik;taal kwalik ooit vlot en ekspressief in bekendekommunikasiesituasies gebruik.

■ byna nooit inligting identifiseer, interpreteer,ontleed of verduidelik tydens lees en kyk nie;byna nooit insig toon of eie opinies gee ofmotiveer nie; kwalik ooit vloeiend of gevoelvolluidlees; kwalik verskillende menings enkulturele kwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ byna geen oorspronklikheid, samehang, kohesieof akkuraatheid in tekste toon tydens skryf enaanbied nie; geen aandag gee aan verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formatevan tekste nie; idees en argumente ontwikkelwat so verward is dat die teks meesalonverstaanbaar is; kwalik ooit skryfwerk hersienof redigeer om foute te verbeter.

■ slegs basiese strukture en konvensies van taalverstaan, maar dit byna nooit korrek gebruik nie;kwalik ooit betekenisse en funksies van bekendewoorde en woordvorme korrek identifiseer,interpreteer, ontleed en verduidelik; sinnegebruik wat geen logiese struktuur of betekenistoon nie; kwalik enige beheer van grammatikaen woordeskat toon.

0%–29%Onvoldoende

Graad 10



81

Aan die einde van graad 11 kan die leerder watonvoldoende aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ praat en aanbied, maar toon baie beperktesamehang; kwalik enige bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon of gebruik;byna nooit krities luister om inligting virverskillende doeleindes te interpreteer, ontleed,evalueer of verduidelik nie; taal kwalik ooit vlotof ekspressief in bekende kommunikasiesituasiesgebruik.

■ baie selde tekste interpreteer, ontleed, evalueeren verduidelik tydens lees en kyk; baie seldeinsig toon of eie opinies gee of motiveer; kwalikooit vloeiend of gevoelvol luidlees; byna nooitverskillende menings en kulturele kwessies metsensitiwiteit hanteer nie.

■ byna geen bewyse lewer van oorspronklikheid,samehang, kohesie en akkuraatheid in tekstetydens skryf en aanbied nie; geen aandag geeaan verskillende teikengroepe, doeleindes,kontekste en formate van tekste nie; seldeverstaanbaar skryf, idees en argumente isonsamehangend en daar is geen bewys vanpersoonlike styl nie; kwalik ooit skryfwerkhersien of redigeer om foute te verbeter.

■ slegs basiese strukture en konvensies van taalverstaan en kan dit baie selde korrek gebruik;kwalik ooit verskille tussen betekenisse enfunksies van bekende woorde en woordvormeinterpreteer, ontleed, evalueer en verduidelik;kwalik ooit sinstrukture vir funksioneledoeleindes korrek gebruik; byna geen beheervan grammatika en woordeskat toon nie.

Aan die einde van graad 12 kan die leerder watonvoldoende aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ praat en aanbied, maar baie selde samehangend;byna geen bewustheid van sensitiewe enrespekvolle taal toon of gebruik nie; byna nooitkrities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te interpreteer, ontleed, evalueer ofsintetiseer nie; taal kwalik ooit vlot ofekspressief in bekende kommunikasiesituasiesgebruik.

■ lees en kyk, maar ondervind ernstige problemeom inligting te interpreteer, ontleed, evalueer ensintetiseer; selde insig toon of eie opinies gee ofmotiveer; kwalik ooit vloeiend of gevoelvolluidlees; kwalik ooit sensitiwiteit virverskillende menings en kulturele kwessies toon.

■ baie beperkte bewys lewer van oorspronklikheid,samehang, kohesie en akkuraatheid in tekstetydens skryf en aanbied; byna geen aandag geeaan verskillende teikengroepe, doeleindes,kontekste en formate van tekste nie; idees enargumente onsamehangend, oppervlakkig ofherhalend gebruik en toon geen persoonlike stylnie; slegs met voortdurende hulp skryfwerkhersien en redigeer, maar verstaan of korrigeerdikwels nie foute nie.

■ slegs basiese strukture en konvensies van taalverstaan, maar dit selde korrek gebruik; seldebetekenisse en funksies van woorde interpreteer,ontleed, evalueer en verduidelik; seldesinstrukture vir funksionele doeleindes korrekgebruik; byna geen beheer van grammatika enwoordeskat toon nie.

Graad 11 Graad 12



82

WOORDELYS

addisionele taal (verwys ook na huistaal) – ’n taal wat bykomend tot die huistaal geleer word

afgeleide betekenis – die skep van betekenis uit wat geïmpliseer word om ’n nuwe begrip te vorm; dit wattussen die reëls staan

aflei – ’n oordeel vorm uit wat vooraf gegee is of gebeur het

afleiding – ’n woord wat bestaan uit ’n basisvorm (stam) en voor- en/of agtervoegsels (hierdie proses vormdikwels ’n ander woordsoort), bv. ritus: rituele gebruike

akronieme (ook letterwoorde) – afkortings wat soos woorde optree; word uitgespreek as ’n woord, gevormdeur die eerste letters van ander woorde, bv. Soweto vir South Western Townships of vigs vir Verworweimmuniteitsgebreksindroom

aktiewe luister – wanneer ’n mens aandagtig luister na wat iemand sê en probeer om jouself in die spreker seposisie te plaas

alliterasie – herhaling van dieselfde beginletters (medeklinkers/konsonante) in beklemtoonde lettergrepe; ’nalgemene stylmiddel, bv. Kind nog kraai

analogie – ooreenstemming in sommige aspekte tussen dinge wat andersins verskil; ’n manier waarop nuwewoorde gevorm kan word; woorde word dikwels na die voorbeeld van ander verwante woorde gevorm, bv. naanalogie van badkamer is slaapkamer, studeerkamer; doodlekker na die voorbeeld van doodbang, ens. gevorm

anekdote – ’n kort, onderhoudende storie; klein voorvalle of gebeure wat vir ’n spesifieke doel vertel word, bv.inligting, vermaak, humor, venyn, of om karakter te openbaar

animasie – aanmekaarlas van stil prente of tekeninge om die illusie van lewe of beweging te skep

antiklimaks – die omgekeerde van klimaks; onverwagte teleurstellende uiteinde, afloop; ommeswaai van ietsbelangriks na iets nietigs, gewoonlik met ’n komiese effek

antitese – teenstelling van gedagtes wat uitgedruk word deur parallelisme wat skerp teenoor mekaar staan, bv.hoe meer haas hoe minder spoed

antoniem – woorde wat min of meer die teenoorgestelde betekenis van ander woorde uitdruk, bv. kurkdroog ensopnat

assessering – ’n deurlopende beplande proses van inligtingversameling op verskillende maniere oorleerderprestasie en uitgevoer volgens die Assesseringstandaarde


83


84

assesseringstandaard – kriteria gebruik om ’n uitkoms te assesseer

assonansie – herhaling van klinkers of vokale in beklemtoonde lettergrepe in twee of meer woorde, bv. Oor diegroen poel wat stil en dik / was van die bronslaai en die warm slik (N P van Wyk Louw, Raka)

beeld – ’n prent of visuele voorstelling

beelding – ook figuurlike taal; woorde wat beelde (in konteks/sinsverband) in die gedagtes oproep; sluitimplikasieverskynsels in

beeldspraak – taaluiting wat van figuurlike, oordragtelike taal gebruik maak, bv. vergelykings, metafore,personifikasie, metonimia (oornoeming), sinekdogee (gedeeltelike aanduiding), antonomasia(naamsverwisseling)

beklemtoning – die klemtoon lê op, aksentueer, benadruk

beurtnemingskonvensies – die gebruike wat die vloei van gesprekke tussen mense reguleer soos om ander toete laat om ’n opinie te lug, stiltes te hanteer, inligting te herhaal vir duidelikheid, aan te moedig waar gepas, tevra vir duidelikheid, inligting te verskaf, tussenbeide te tree om fokus te herstel

cliché – afgesaagde, verslete beeldspraak; holruggeryde uitdrukking of idee wat so dikwels gebruik word dat dit uitdrukkingskrag verloor, bv. laaste, maar nie die minste nie

denotasie (teenoorgestelde van konnotasie) – dit wat die begripsinhoud weergee of saamvat, die letterlikebetekenis van ’n woord of uitdrukking

determineerders – bepaler of aanwyser soos lidwoorde en aanwysende woorde

diskoers – spraak langer as een konvensionele sin en wat verbande trek; ’n formele term vir praat of ’n gesprek

diskriminerende taalgebruik – taal wat kwessies met onderskeid behandel, bv. om manlike terme vir allepersone te gebruik

doeblette – twee vorme van dieselfde woord wat mettertyd in betekenis begin verskil het, bv. darem endaarom; teken en teiken; kwes die bok, maar kwets gevoelens

dramatiese doelstelling – om ’n spesifieke reaksie by die toeskouer/leser te ontlok

dramatiese ironie – ’n vorm van kontras - die karakter is onbewus van die ware toedrag van sake, terwyl dieleser/toeskouer/ander karakters weet wat werklik plaasvind. Dié ironie verhoog (of ontlont) spanning, genot engehoordeelname.

dramatiese struktuur – die bou van die drama (eksposisie/aanloop, motoriese moment, verwikkeling,ontwikkeling, klimaks/hoogtepunt, ontknoping/afloop)

dubbelsinnigheid – tweërlei betekenis geskep deur die manier waarop woorde of sinne gebruik word; meer aseen betekenis of vertolking hê. Wanneer dit onbewus gebruik word, kan dubbelsinnigheid betekenis versluier.

eksplisiet (in teenstelling met implisiet) – betekenis wat duidelik of direk gestel word

essay – korter prosageskrif waarin ’n literêre, estetiese, politieke of sosiale probleem op kernagtige wysebehandel of bespreek word; krities en bespiegelend van aard; kan ’n gesprektoon hê; taal en styl is helder,duidelik en logies, dikwels vol humor

esteties – betreffende die skoonheidsin; staan in verband met sensitiwiteit en waardering vir die skone soos dieskoonheid van taal of die blywende waarde van tekste

eufemisme – versagtende uitdrukking of omskrywing; verbloeming; word gebruik om nie gevoelens seer temaak nie, bv. lang vingers hê (steel)

figuurlike taal (teenoor letterlike taal) – sinnebeeldig, metafories, oordragtelik; woorde en frases wat gebruikword om ’n spesifieke effek te bereik soos vergelykings, personifikasie, metafoor. Literêre tekste maak baie vanfiguurlike taal gebruik.

formaat – die vorm van tekssoorte soos ’n verslag, brief; ook grootte van iets

gebaar – die beweging van die gesig of liggaam wat betekenis kommunikeer soos om die kop ter bevestigingte knik

gebalanseerde benadering tot geletterdheid – ’n benadering wat leerders se vormende geletterdheidondersteun, hulle aanmoedig om tekste te geniet en om op betekenis te fokus, en wat hulle ook help omtegnieke en strategieë te ontwikkel wat die kode van die geskrewe woord ontsluit

geestigheid – oorspronklike, verrassende, lagwekkende, grappige uitdrukking

geïmpliseerde betekenis – betekenis wat gevolgtrekking inhou of toelaat; betekenis wat nie eksplisiet in dieteks uitgedruk word nie

geletterdhede – daar is verskillende soorte geletterdheid: lees/kyk en skryf/aanbied (tradisionele basiesegeletterdhede), kulturele geletterdheid (begrip van die kulturele, sosiale en ideologiese waardes wat ons leesvan tekste vorm), kritiese geletterdheid (die vermoë om krities op die boodskap in tekste te reageer), visuelegeletterdheid (die vermoë om beelde, tekens, prente, visuele simbole, ens. te lees/teken/skryf),mediageletterdheid (die lees van koerante, tydskrifte, TV en film as kulturele boodskappe),inligtingsgeletterdheid (die vermoë om inligting te vind, ontsluit, evalueer, berg, gebruik, ens.) enrekenaargeletterdheid (die vermoë om rekenaars en rekenaarprogramme – ook die internet – te gebruik)


85

geletterdheid – die vermoë om te lees en geskrewe inligting te gebruik en om vir verskillende doeleindes teskryf. Dit is ’n deel van ’n algemene menslike vermoë om sin van jou wêreld te maak.

genre – ’n soort letterkunde, bv. drama, kortverhale, gedigte, roman, volksverhale/folklore

gepastheid – taal moet gepas wees vir die konteks waarin dit gebruik word. Die groetwyse “Goeiedag, mnr.Vosloo” is gepas in ’n formele situasie, teenoor “Hello, Vossie” vir ’n informele situasie.

gevoelstaal (ook emosionele taal) – taal en styl wat persoonlik is; sterk gevoelens wek; teenoorgestelde vannugtere, saaklike taal

grafiese voorstelling – produkte van die visuele en tegniese kunste soos teken, ontwerp; lewendigbeskrywende, skilderende voorstelling

groeptaal – variëteit van ’n taal wat deur ’n bepaalde groep mense soos boere, vissers, fabriekswerkers,studente, tieners gepraat word, en dit van die algemene taal onderskei deur onder andere uitdrukkings enbetekenisverskille

hiperbool – ’n stylfiguur waarin buitensporige, doelbewuste oordrywing gebruik word; om iets groter as watdit werklik is, voor te stel, bv. Hulle het ons ’n berg koek gegee om te eet

holistiese benadering – dit is ’n benadering wat al die vaardighede en verskillende soorte kennis in aktiwiteiteintegreer en nie op elkeen afsonderlik fokus nie

homofone – woorde wat dieselfde klankvorm as ’n ander woord in ’n taal het, maar in betekenis en spellingverskil, bv. ’n blyk van waardering; die wasgoed bleik in die son

homonieme – woorde met dieselfde klank- en spelvorm, maar wat verskil in betekenis, bv. Sy het ’n kuiltjie inhaar ken; Hy ken al die name van die bome in die wildtuin

houdings – maniere van optrede of gedrag

huistaal – die taal wat kinders eerste aangeleer het deur by die huis en/of in hul gemeenskap konstant daaraanblootgestel te wees; dit is die taal ‘waarin ’n mens dink’

idiomatiese uitdrukking – ’n uitdrukking wat die idioom of taaleie betref, volgens die taaleie; idiome sluit inspreekwoorde, segswyses, gesegdes en spreuke

implisiet (teenoor eksplisiet) – dit wat nie direk in ’n teks gestel word nie, maar wel afgelei kan word

inklusiwiteit – die beginsel om onderwys toeganklik vir alle leerders te maak, ten spyte van hul leerstyl, agtergrond en vermoëns; neiging om in te sluit, omvat, op te neem


86


87

intonasie – vloei van die stem by praat, stembuiging

intrige – verwikkelde situasie wat ’n skrywer uitdink en waarop die verhaal gebaseer is (verwikkeling)

ironie – woordgebruik waarmee ’n mens die teenoorgestelde sê van wat jy bedoel; omstandigheid of stand vansake wat die teenoorgestelde sê van wat ’n mens kon verwag het

karikatuur – ’n oordrewe uitbeelding (geskrewe of visueel) van ’n karakter deur die spot tedryf met persoonlike karaktertrekke of voorkoms; spotprent, spotbeeld, spotfiguur

klankbewustheid (ook fonologiese bewustheid) – die vermoë om tussen die afsonderlike klanke van ’n taal te onderskei

klanknabootsing (ook onomatopee) – die gebruik van woorde om die klanke wat hulle beskryf, te skep

klimaks (ook hoogtepunt) – die opwindendste, effektiefste of belangrikste deel van die storie. Hierdie belangrike deel is nie noodwendig aan die einde van die verhaal nie.

kohesie – samehang

komposisie – samestelling van verskillende dele tot een geheel

konflik – stryd; botsing; worsteling; die stryd wat tussen karakters of individue of groepe en hulomstandighede ontstaan; konflik in letterkunde kan ook as gevolg van strydende begeertes of waardes tussenkarakters ontstaan

konnotasie – wat gesuggereer word deur ’n woord of ding, dieperliggend as die letterlike of eksplisiete betekenis

kontaminasie (ook taalbesmetting) – saamvoeging of vermenging van woorde, woorddele of uitdrukkings watdieselfde of verwante funksies of betekenis het tot ’n nuwe woord of uitdrukking, bv. skokwekkend (skokkend +skrikwekkend); van voornemens (van plan + voornemens)

konteks – die konteks waarbinne ’n teks geskep en ontvang word, verwys na die breë en onmiddellike situasie waarin dit bestaan en wat daarin oorgedra word

kontekstuele leidrade – ’n leestegniek om alle aanduidings of leidrade in ’n teks te gebruik om betekenis te verklaar

kontras (ook antitese, teenstelling) – stylmiddel waarin twee uiterstes teenoor mekaar gestel word

konvensies – aanvaarde gebruike of reëls in taalgebruik. Sommige konvensies help om betekenis (bv. taalreëls,punktuasie, hoofletters) te skep; sommige help met die aanbieding van inhoud (bv. inhoudsopgawe, algemeneuiteensetting, opskrifte, voetnotas, kaarte, onderskrifte, lyste, prente, indeks) en ander weerspieël ’n vastetaalpatroon, bv. groetvorme.

kopkaarte/breinkaarte – grafiese netwerkvoorstelling van idees of onderwerp in die vorm van sleutelwoordeen illustrasies

kreatiewe denke – die denkproses oor idees of situasies op skeppende en ongewone maniere met die doel omdie situasie of idee beter te verstaan en op ’n nuwe en konstruktiewe manier daarop te reageer

kritiese bewustheid – die vermoë om die konstruksie van betekenis te analiseer deur begrip vanmagsverhoudings binne en tussen tale. Dit bemagtig die leerder om manipulasie te weerstaan en om taalsensitief te gebruik.

leenwoorde – woorde wat aan ’n ander taal ontleen is, vreemde woorde wat nou deel van Afrikaans is

letterlik (teenoor figuurlik) – die eenvoudigste, mees direkte betekenis van woorde

literêre tegnieke – letterkundige begrippe wat in literêre tekste gebruik word

litotes – ’n stylfiguur waarby iets verklein word om die betekenis of bedoeling beter te laat uitkom, veral deurdie teenoorgestelde te ontken (bv. dit gaan nie sleg nie = goed)

magsverhoudings – verhoudings gemeet aan gesag en invloed.manipulerende taal – taal wat daarop gemik is om ’n onregverdige voorsprong te kry of ander te beïnvloed,meesal op ’n onderduimse manier

metafoor – gebruik een ding om ’n ander met soortgelyke eienskappe te beskryf

metataal – taalterminologie om oor taal te praat; dit sluit terminologie in soos teks, konteks, teikengroep, genreen polisemie

modus – daar is verskillende modusse van kommunikasie - die geskrewe modus, die gesproke of mondelingemodus, die visuele modus wat grafiese vorms soos tabelle insluit. Die vermoë om inligting van een modus na’n ander te verander soos om ’n grafiek te gebruik om ’n teks te skryf, of om inligting uit ’n mondelinge teks tegebruik om byskrifte by ’n prent te skryf, is ’n belangrike deel van ’n taalkurrikulum.

multimedia – ’n geïntegreerde reeks modusse wat teks, visuele materiaal, klank, video, ens. kan insluit

oksimoron – stylfiguur waarby twee teenoorgestelde begrippe met mekaar verbind word, bv. ou nuus


88

onderbeklemtoning – die uitdruk van iets op ’n terughoudende wyse, eerder as om die volle feite of waarheidte ontbloot, gewoonlik vir beklemtoning

onderskrif – ’n titel of kommentaar saam met ’n artikel, prent, foto, ens.

outentieke tekste – tekste wat buite die klaskamer (“in die regte lewe”) gebruik word soos tydskrifartikels,koerantberigte, radio- of televisieopnames, advertensies, verpakkingsetikette, brosjures, vorms, briewe

paradoks – skynbare teenstrydigheid, bv. om die waarheid te sê moet ek lieg

parafrase – die herbewoording van ’n idee in jou eie woorde

paronieme – woorde van dieselfde wortel of stam afgelei, bv. drink, drank, dronk; besin, versin; inwoner,bewoner

partydig – eensydig, vooringenome, wat by ’n beoordeling die saak nie onbevange beskou nie

personifikasie – beeldspraak waardeur menslike eienskappe en handelinge aan lewelose dinge, diere of plantetoegeken word, bv. As ek ’n huis kon hê / met sulke mure wat sing... (Marlise Joubert, Domus)

pleonasme (ook woordoortolligheid) – woorde waarvan die betekenisse nie sinoniem is nie, maar die betekenisvan die tweede woord is reeds in die eerste opgesluit, bv. Ek persoonlik het dit self ervaar; ’n dooie lyk

polisemie – eienskap van ’n woord om verskillende betekenisse te hê; betekenisonderskeidings van ’n woord,bv. Die koppie val uit sy hand / Dit is uit tussen hulle / Hulle uit ’n gil van blydskap

posisie – plasing, plek; posisionering van die onderwerp in vlak (fokus, in of naby die voorkant van die raam);postuur – die manier waarop ’n mens staan of jouself oordra terwyl jy praat

rame – gewoonlik reghoekige omlyning van die onderwerp van visuele teks

redigering – die proses van proeflees en herskryf van ’n teks, insluitend taalgebruik, punktuasie en spelling enom samehang van idees en struktuur na te gaan; in die finale vorm sit, vir publikasie inlewer, gereed maak

register – die woorde, styl en grammatika wat in verskillende kontekste of situasies deur sprekers en skrywersgebruik word (amptelike dokumente word byvoorbeeld in ’n formele register geskryf, regsdokumente in ’nregsregister)

retoriek – valse, oordrewe, verslete beeldspraak wat as oorversiering aangebied word; uitgedien, afgesaag,geyk

retoriese middels – middels soos pouses en herhaling, deur ’n spreker/skrywer/aanbieder gebruik omdoeltreffend te oortuig


89


90

retoriese vraag – ’n vraag wat gevra word nie om iets uit te vind nie, maar vir beklemtoning, jou mening uit tespreek of vir dramatiese effek (bv. Weet jy hoe gelukkig jy is?)

ritme – afgemete beweging; in poësie die natuurlike beweging veroorsaak deur die reëlmatige opeenvolgingvan beklemtoonde en minder beklemtoonde lettergrepe

rym – ooreenstemming van klank in die laaste lettergreep of woorde in digreëls

samehang – onderlinge verband, deurlopendheid, aaneenskakeling

sarkasme – bytend, bitter spot, minagting wat wil seermaak of skok op persoonlike vlak; dit sê wat diespreker/skrywer bedoel

satire – iets wat hekelend spot met die lewe; dwaashede en wanpraktyke van die mens/maatskappy wordonthul of geopenbaar; ’n satiriese literêre werk het gewoonlik ’n bewustelike sosiale inslag

simbool – ’n teken/voorwerp wat ’n ander saak verteenwoordig; ’n tradisionele simbool soos ’n kruis is asbeeldspraakvorm nie net ’n afbeelding van die werklikheid nie, maar dit kry ook ’n dieper betekenis deurdat ditna iets anders verwys

sinoniem (teenoor antoniem) – ’n woord wat min of meer dieselfde betekenis as ’n ander het

skote – neem van foto’s uit verskillende hoeke

slang (ook sleng) – ’n variëteit van Afrikaans wat dikwels by jongmense, bv. studente gehoor word en nienoodwendig verkeerd is nie, bv. Hulle het my ’n kop aangesit/ Jy kan kwai bestuur

soeklees – om jou oë oor ’n teks te laat beweeg om spesifieke inligting te vind, soos wanneer jy ’n naam ofnommer in ’n telefoongids soek of ’n trein- of busrooster raadpleeg

stemprojeksie – luidheid, volume van stem

spelstrategieë – uitwerk van maniere om korrek te spel

standaard – die standaardvariëteit van ’n taal is die vorm wat meesal in koerante, amptelike dokumente entaalboeke gebruik word. Dit is nie noodwendig die beste vorm van die taal nie, maar dit is die vorm wat omhistoriese en/of politieke redes as die standaardvariëteit aanvaar is.

stem – dit verwys ook na die skrywer se eie persona – wie die skrywer is. As ’n mens lees of kyk, kan jy ’nindruk van die skrywer se bedoeling/voorneme kry.

stemming – gemoedsgesteldheid


91

stereotipe – vaste (en dikwels partydige) siening oor ’n spesifieke soort persoon (bv. vrou, immigrant, priester)

stylfigure (ook stylleer) – uitdrukking wat ’n styleffek teweegbring deur woorde nie in hulle normale ofletterlike betekenis en funksie aan te wend nie (afwyking in woordgebruik), maar op ’n besondere wyse groterkrag of dramatiese beeld aan skryfwerk verleen, bv. eufemisme, hiperbool, ironie, satire, litotes, sarkasme,sinestesie, metafoor, metonimia, klimaks, oksimoron

strategie – ’n sekere prosedure gebruik om ’n probleem te hanteer

subintrige – ondergeskikte verwikkelde situasie wat ’n skrywer uitdink en waarop die verhaal gebaseer is(knoop, verwikkeling)

taalflater (ook malapropisme) – die verkeerdelike of deurmekaar gebruik van lang woorde om indruk te skep.Alhoewel hierdie woorde soms byna korrek klink, bly dit verkeerd en kan humoristies wees.

taalvariëteite (sien ook variëteit) – vorme van ’n taal wat patroonmatig van mekaar verskil

teikengroep – die bedoelde lesers van, luisteraars na, toeskouers of waarnemers van ’n spesifieke teks. Tydensbeplanning van ’n skryfstuk/aanbieding, moet ’n skrywer/spreker die doel en teikengroep in aanmerking neemdeur ’n gepaste formaat te kies.

teks – dit is enige geskrewe, gesproke of visuele vorm van kommunikasie

tekstuur – rangskikking en samestelling van bestanddele, struktuur

tema – die sentrale idee of idees in ’n literêre werk. ’n Teks mag meer as een tema hê en dit mag dalk nieeksplisiet/vanselfsprekend wees nie.

tempo – tydmaat, snelheid van byvoorbeeld praat

tesourus – ’n woordeboek wat volgens saakverbande georden is, saakwoordeboek

toevoegende veeltaligheid – ’n taalvermoë verwerf deur die aanleer van ’n taal of tale benewens jou huistaal.Dit vervang nie die huistaal nie, maar word daarmee saam geleer. In ’n toevoegende, veeltalige program worddie huistaal versterk en bevestig, terwyl enige verdere taal aangeleer, waarde toevoeg.

toneelaanwysings – inligting wat ’n dramaturg oor agtergrond, plasing, tyd en karakters by wyse vantoneelaanwysings gee; karakters se emosies en hul uiterlike voorkoms word ook beskryf; word gewoonlik inskuinsdruk aangedui of ná ’n karakter se naam of aan die begin van die drama

toon – klank van ’n bepaalde hoogte, toonhoogte, stembuiging wat ’n gevoelsboodskap van ’n teks kan oordra.In ’n geskrewe teks, word dit in woorde uitgedruk. In film kan toon ook deur musiek of agtergrond geskepword.

toutologie (ook stapelvorme) – woorde wat dieselfde betekenis saam gebruik; onnodige herhaling van watreeds gesê is, bv. tortelduif (tortel=duif); verwys ook na pleonasme

transaksionele skryfwerk – funksionele skryfwerk (bv. briewe, notules, verslae, fakse)

transformasie – verandering van die vorm van sinne, bv. van bedrywende na lydende vorm

trappe van vergelyking – soos van toepassing op byvoeglike naamwoorde en bywoorde soos mooi, mooier,mooiste en gou, gouer, gouste

vaktaal – taalgebruik by die beoefening van ’n vak, beroep of enige spesifieke groep soos rekenaartaal

verbindingswoord – ’n woord soos voegwoorde en betreklike voornaamwoorde wat gebruik word om sinne ofsinsdele te verbind in een sin

vergelyk (verwys ook na kontras) – om vas te stel op watter maniere dinge dieselfde is

vergelyking – naasmekaarstelling van dinge om die ooreenkoms of verskil te vergelyk; stylfiguur. Woorde soossoos en net soos of nes word gebruik om aandag op die vergelyking te vestig.

vertellersperspektief – verteller se standpunt vanuit ’n spesifieke hoek gesien (alwetend, alomteenwoordig,eerste- en derdepersoon)

visuele voorstellings – boodskappe wat deur middel van die sintuig van gesig oorgedra word (bv. foto’s,spotprente, modelle, tekeninge, skilderye, rekenaarbeelde)

vloeidiagramme – oorsigtelike, grafiese uiteensetting (voorstelling)

vluglees – om ’n teks baie vinnig te lees ten einde ’n oorsig te verkry soos om die koerantopskrifte virhoofnuus te vluglees

volksetimologie – onverstaanbare woorde word soms uit onkunde of grappenderwys omvorm tot ’n klank ofwoord wat verstaan is, bv. oliekolonie uit ‘eau de cologne’

vooroordeel – vooropgestelde idees oor ’n individu, groep, idee of saak. Sodanige neiging om een saak bo ’nander te bevoordeel, bring mee dat billike assessering baie moeilik word.

weergawe – ontwerp, voorlopige plan, konsep

woordaanpakvaardighede – die strategieë wat gebruik word vir die lees van onbekende woorde (bv. verdelingvan woorde in lettergrepe om na die betekenis van die voor- en agtervoegsels te kyk of om betekenis uit diekonteks af te lei)


92

woordoortolligheid – plekke in tekste waar woorde voorkom wat weggelaat kan word sonder om die betekeniste beïnvloed

woordspeling – die humoristiese gebruik van ’n woord om ’n ander betekenis uit te bring; maak op geestigewyse gebruik van woorde wat verskillende betekenisse kan hê of woorde wat eenders klink, bv. woordspelingby grappe

wyse (ook sinswyse) – die wyse waarop ‘n skrywer/spreker sy bedoeling, gevoel en houding teenoor ’nbetrokke saak openbaar; in die klassieke tale word wyse d.m.v werkwoorde uitgedruk, maar in Afrikaans worddit deur die sin uitgedruk, bv. onbepaald/infinitief, aanwysend/indikatief, aanvoegend/konjunktief,vraend/interrogatief en gebiedend/imperatief.


93

afrikaans huis taal - schoolnet.org.za · aan die einde van die hoofstuk verskyn die voorgestelde...

Documents