1

บทเรยนการกำาหนดเขตการใชทดนของเมองมรดกโลกหลวงพระบาง

สวาทเมองมรดกโลกเชยงใหมThe Lesson of Land Use Zoning from World

Heritage Town of Luang Prabang to Chiang Mai’s Tentative List of Future

World Heritageศนสนย กระจางโฉม 1/ สดารตน อทธารตน1/ กรวรรณ สงขกร 1/

อาชวบารม มณตระกลทอง 1/ สามารถ สวรรณรตน1/

Sansanee Krajangchom1/, Sudarat Auttarat1/, Korawan Sangkakorn1/,

Archabaramee Maneetrakulthong1/, Samart Suwannarat1/

1/ศนยวจยและพฒนาการทองเทยว สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม 239 ถ.หวยแกว ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหม 50200

1/Center of Tourism Research and Development, Social Research Institute, Chiang Mai University

239 Huay Kaew Road, Muang District, Chiang Mai Thailand, 50200

Abstract: Luang Prabang city is culture center since ancient time until now. The most important thing are the strength of Buddhism, outstanding geography, unique urban planning still remain the original architecture that never change under the best defensive measure to preserving the Laung Prabang word heritage town that were the urban planning consists of 3 parts as follow: 1) economics-social development policies and plans., 2) structure of urban planning management, the legal system., and 3) physical layout include the criterion for urban planning control system.Keywords: Land Use, World Heritage Town, Luang Prabang,

Chiang Mai

2

บทคดยอ: เมองหลวงพระบางเปนศนยกลางของวฒนธรรม ตงแตในอดตถงปจจบน โดยสงสำาคญคอความเขมแขงของพระพทธศาสนา ภมศาสตรเมองมความโดดเดนการวางผงเมองมเอกลกษณ มการดำารงรกษาสถาปตยกรรมดงเดม การคงสภาพเมองไมมการเปลยนแปลง โดยมาตรการสำาคญในการรกษาเมองมรดกโลกหลวงพระบางคอ กระบวนการทางผงเมองทประกอบดวย 3 สวน ไดแก 1) นโยบายและแผนพฒนาเศรษฐกจ-สงคม 2) โครงสรางในการบรหารจดการผงเมอง ระบบกฎหมาย และ 3) ผงกายภาพ รวมถงเกณฑในการควบคมระบบผงเมอง

คำาสำาคญ: การใชทดน, เมองมรดกโลก, หลวงพระบาง, เชยงใหม

คำานำาจงหวดเชยงใหมถอเปนจงหวดทมทนเดมทางศลปวฒนธรรมประเพณและ

ประวตศาสตรอนดงาม การผลกดนเชยงใหมสมรดกโลกจงเกดขนดวยความรวมมอระหวางมหาวทยาลยเชยงใหม โดยคณะวจตรศลป คณะสงฆจงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงใหม องคการบรหารสวนจงหวดเชยงใหม เทศบาลนครเชยงใหม ศนยภมภาควาดวยโบราณคด และวจตรศลป (SEAMEO - SPAFA) กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และผแทนถาวรไทยประจำาองคการยเนสโก ปารส ฝรงเศส โดยการรเรมของนายอนนต ลตระกล อดตผบรหารระดบสงของ บรษทไอบเอม ซงเปนชาวเชยงใหมโดยกำาเนด รวมผลกดนเชยงใหมขนทะเบยนเปนมรดกโลก โดยการเสนอโครงการผลกดนเมองเชยงใหมสกระบวนการพจารณามรดกโลกเขาสการพจารณาบญชเบองตน (Tentative List) ตอคณะกรรมการแหงชาตวาดวยอนสญญาคมครองมรดกโลก และคณะรฐมนตร โดยเมองเชยงใหมเสนอชอเปนแบบกลม ซงครอบคลมพนทสเหลยมคเมอง และวดสำาคญในเมองเชยงใหม ซงมคณลกษณะเขาหลกเกณฑคณคาทโดดเดนเปนสากลตามทยเนสโก กำาหนด 4 ขอ ไดแก 1) เมองเชยงใหมมเรองราวภมปญญาการสรางเมองของพญามงราย มการสรางคนำา คนดนลอมรอบ ซงทงหมดเปนองคประกอบทแทรกไวดวยภมปญญาและยงมโบราณสถานทงในและนอกเมองเชยงใหม 2) มการ

3

แสดงออกถงการเปลยนแปลงคณคาตางๆ ของมนษยในชวงระยะเวลาหนง ภายในพนทวฒนธรรมหนงของโลก ซงสถาปตยกรรมของเมองเชยงใหม ยงเปนตวแทนการแลกเปลยนทางวฒนธรรมกบดนแดนโดยรอบจากอดตถงปจจบน 3) มลกษณะพเศษของการสบทอดวฒนธรรมลานนาตงแตอดตจนถงปจจบน และ 4) เปนเมองทยงคงไวซงประเพณ และมวรรณกรรมทโดดเดนเปนสากล

ในระหวางวนท 28 มถนายน - 8 กรกฎาคม พ.ศ. 2558 ณ กรงบอนน ประเทศเยอรมน ไดมการพจารณาวาระเสนอรายชอแหลงมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาต เพอบรรจในบญชรายชอเบองตนนน ทประชมฯ ไดใหการรบรองอนสรณสถาน สถานทตางๆ และภมทศนวฒนธรรมของเมองเชยงใหม นครหลวงลานนา เขาอยในบญชรายชอเบองตนของมรดกโลก ตามทประเทศไทยเสนอแลว สวนการประกาศขนทะเบยนเปนแหลงมรดกโลก บดน ทางศนยมรดกโลก กรงปารส สาธารณรฐฝรงเศส ไดบรรจบญชเบองตน (Tentative List) ไวในการพจารณาเปนทเรยบรอยแลว การเสนอเมองเชยงใหมสมรดกโลกจะเสนอในรปแบบของกลมโบราณสถานทไมกระทบตอวถชวตความเปนอยของประชาชน จดไหนทเปนตวเมองใหมกยงคงดำาเนนการพฒนาไดตอเนอง ซงลกษณะเดนของเชยงใหม คอ เปนเมองเกาอยไดอยางกลมกลนกบเมองใหม ซงขนตอนจากนไปไดมการตงคณะทำางานวชาการ เพอจดทำาเอกสารนำาเสนอเมองเชยงใหม เขาสการเปนมรดกโลกตามขนตอนตอไป

มหาวทยาลยเชยงใหม ซงเปนสถาบนการศกษาทมบทบาทสำาคญอยางยงในการผลกดนเพอใหเมองเชยงใหมเปนศนยกลางอาณาจกรลานนาและเปนทตงของมหาวทยาลยเชยงใหม ไดรบการอนรกษและฟ นฟอยางเปนระบบ อนจะสงผลดทงตอการรกษาคณคาของเมองประวตศาสตร และการสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมตามนโยบายของรฐบาล หลงจากเมองเชยงใหมไดเขาสบญชการพจารณาเพอเปนมรดกโลก ภารกจสำาคญทมหาวทยาลยเชยงใหมจะตองดำาเนนการ คอ การสรางขอมลและองคความรเพอเตรยมความพรอมใหแกองคกรและภาคสวนตางๆ รวมถงภาคประชาชน ศกษาในการดำาเนนการและกจกรรมตางๆ ภายใตกฎเกณฑเมองมรดกโลกของสหประชาชาต โดยตวอยางเมองมรดกโลกทเปนบานพเมองนองกบเมองเชยงใหมนนคอ เมองหลวงพระบาง (Town of Luang Prabang) โดยเมองหลวงพระบางไดมชอในบญชเมองมรดกโลกในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2538 (ค.ศ. 1995) หมายเลขท 479 และอก 3 ปตอมา เมองหลวงพระบางไดผานการประเมนจากคณะกรรมการเมองมรดกโลก เมองหลวงพระบางจงไดรบสถานภาพเปนเมองมรดกโลกอยางเปนทางการ เกณฑในการตดสนใหเมองหลวงพระบางเปนมรดกโลก

4

ครงนนคอ เกณฑดานมรดกทางวฒนธรรมและมรดกทางธรรมชาต แตเมองหลวงพระบางอยในเกณฑดานมรดกทางวฒนธรรม (Cultural heritage) (บญม, 2547) การขนทะเบยนเปนมรดกโลกของเมองหลวงพระบางนนไมใชเพยงบางจด แตไดขนทะเบยนเปนมรดกโลกทงเมอง โดยในระหวางป พ.ศ. 2536-2537 องคการยเนสโกเขามาสำารวจหลวงพระบางตามขอเสนอใหเมองนไดเปนมรดกโลกดวย 3 สาเหตหลก ไดแก 1) เมองหลวงพระบางเปนศนยกลางของวฒนธรรม ตงแตในอดตถงปจจบน 2) ภมศาสตรเมองมความโดดเดน การวางผงเมอง มเอกลกษณ และ 3) การดำารงรกษาสถาปตยกรรมดงเดม การคงสภาพเมองไมมการเปลยนแปลง (สถาบนพฒนาการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยภาคเหนอ, ไมปรากฎปทพมพ: ระบบออนไลน) ดวยชยภมทคอนขางโดดเดนของเมองหลวงพระบาง และดวยการทฝรงเศสยายศนยกลางการบรหารปกครองไปอยทเวยงจนทน สงผลใหราชธานเกาแกอยางหลวงพระบางคงบรรยากาศแบบโบราณเอาไวไดจนกระทงทกวนน แมในยคสงครามกลางเมองอนยดเยอ หลวงพระบางกไมไดรบความเสยหายใดๆ เมอลาวเรมเปดประเทศตอนรบโลกภายนอกและการพฒนาความเจรญอกครงในทศวรรษ 1990 องคการสหประชาชาตไดใหความสนใจกบปญหานและสงคณะผแทนเขามาทำาการสำารวจ รายงานทไดรบทำาใหองคการการศกษาวทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (ยเนสโก) ประกาศยกยองใหหลวงพระบางเปน เมองทไดรบการ“อนรกษเอาไวอยางดทสดในเอเชยอาคเนย ” (The best preserved city in South-East Asia) (ลานนาทวรรง, ไมปรากฎปทพมพ: ระบบออนไลน) บรเวณเมองเกาหลวงพระบางระหวางแมนำาโขงกบแมนำาคานบนพนท 2 ตารางกโลเมตร ซงรวมวดเชยงทอง หอพพธภณฑ วดใหมสวนนะพมาราม และพระธาตพส ไดรบการ ข“นทะเบยนใหเปนมรดกโลก ดวยเงนชวยเหลอในการบรณปฏสงขรณและบำารงรกษา”โบราณสถานจากองคการสหประชาชาต เปนเครองประกนอนาคตของหลวงพระบางไดเปนอยางด ซงความยงยนของการเปนเมองมรดกโลกนนจงควรนำามาถอดบทเรยนเพอเตรยมความพรอมในการผลกดนการเปนเมองมรดกโลกของเมองเชยงใหม

ดงนน สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม จงไดจดทำาโครงการการศกษาบทเรยนการกำาหนดเขตการใชทดนของเมองมรดกโลกหลวงพระบางสวาทเมองมรดกโลกเชยงใหมขนเพอ 1) ศกษาสถานการณการเปลยนแปลงการใชทดนของเมองมรดกโลกหลวงพระบาง 2) ศกษากระบวนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนภายใตกฎเกณฑเมองมรดกโลกของสหประชาชาต และ 3) ถอดบทเรยนการใชประโยชนทดนภายใตกฎเกณฑเมองมรดกโลกหลวงพระบาง ซงจะเปนประโยชนกบหลายภาคสวนทงภาครฐและภาคเอกชนในการบรหารจดการเมองมรดกโลก เพอ

5

รองรบเชยงใหมเปนเมองมรดกโลกทยงยนในอนาคต และจากการทบทวนวรรณกรรม และงานวจยทตางๆทเกยวของจะเหนไดวางานวจยสวนใหญ จะเนนการศกษาถงการจดการการทองเทยวของมรดกโลก การเปลยนแปลงทเกดขนจากการเปนเมองมรดกโลก และผลกระทบของการทองเทยวตอการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม แตยงไมมการศกษาทเนนการเตรยมความพรอมเพอรองรบการเปนเมองมรดกโลกในอนาคต วาตองการมการเตรยมพรอมดานไหนบาง และตองเตรยมอยางไร ไมวาจะเปนดายกายภาพ เศรษฐกจ และสงคม เพอนำามาสการจดการเมองมรดกโลกอยางยงยน ดงนนเพอใหเกดการศกษาทครอบคลมประเดนขางตนการศกษาในครงนจงจำาเปนตองศกษาแนวคดเมองมรดกโลก แนวคดการจดการมรดกโลก แนวคดการใชประโยชนทดน แนวคดการจดการการทองเทยว การบรหารจดการผลกระทบจากการทองเทยวทมตอเมองมรดกโลก รวมทงแนวคดการเปลยนแปลงทางสงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจ เพอนำามาสการวเคราะหกระบวนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนของเมองมรดกโลกของชาวหลวงพระบาง และวเคราะหบทเรยนจากเมองมรดกโลกหลวงพระบางสเมองเชยงใหม ซงเปนการสรางความร ความเขาใจเพอเตรยมความพรอมในการเปนเมองมรดกโลกของชาวเชยงใหมในอนาคตได

อปกรณและวธการการศกษาบทเรยนการกำาหนดเขตการใชทดนของเมองมรดกโลกหลวงพระ

บางสวาทเมองมรดกโลกเชยงใหมนนจะเปนการศกษาประเดนสำาคญ คอ สถานการณการเปลยนแปลงการใชทดนในเมองมรดกโลกหลวงพระบาง กระบวนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนเมองมรดกโลกหลวงพระบางภายใตกฎเกณฑเมองมรดกโลก เพอนำามาสการถอดบทเรยนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดน โดยการวจยนจะศกษาจากประชากร 3 กลม ไดแก 1) เจาหนาทของหนวยงานทเกยวของกบกระบวนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนเมองมรดกโลกหลวงพระบาง 2) ผนำาชมชน และ 3) ประชาชนทอยในเขตมรดกโลกหลวงพระบาง

วธการเกบขอมลและกลมตวอยางจะเปนการสมภาษณเชงลกเจาหนาทของหนวยงานทเกยวของกบกระบวนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนเมองมรดกโลกหลวงพระบาง จำานวน 10 คน รวมทงสมภาษณเชงลกผนำาชมชนจำานวน 10 คน และประชาชนทอยในเขตมรดกโลกหลวงพระบาง จำานวนอยางนอย 384 คน เกยวกบความพงพอใจตอการเปนมรดกโลกของเมองหลวงพระบาง การไดรบทราบนโยบายและกฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลกของ หลวงพระบาง และการปฏบตตาม

6

นโยบายและกฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลกของหลวงพระบาง โดยการสมตวอยางประชากรททำาการสำารวจความคดเหน คณะวจยไดกำาหนดประชากรเปาหมาย (Target Population) ทใชในการศกษาครงนคอ ประชาชนทอาศยอยในเขตมรดกโลกหลวงพระบาง ใชการคำานวณขนาดของกลมตวอยางในกรณทไมทราบจำานวนประชากร (ธานนทร, 2553 ) โดยกำาหนดระดบความเชอมนทรอยละ 95 และยอมรบคาความคลาดเคลอนจากการสมตวอยางรอยละ 5 ซงคณะวจยจงสามารถกำาหนดกลมตวอยาง (Sample) ทเปนประชาชนทอาศยอยในเขตมรดกโลกหลวงพระบาง จำานวน 384 ราย

การวเคราะหขอมล ในสวนของขอมลการใชประโยชนทดน โดยใชแผนทซอนทบ เพอแสดงสถานการณการเปลยนแปลงการใชทดน สวนขอมลจากแบบสอบถาม จะทำาการวเคราะหขอมลดวยคอมพวเตอรโดยใชโปรแกรมสถตสำาเรจรปเพอการวจยทางสงคมศาสตร ไดแก คาความถ รอยละ และคาเฉลย และในสวนขอมลจากการสมภาษณเชงลก นำามาขอมลมาสรป วเคราะห ตความขอมล อธบาย ประมวลผลโดยแยกเปนประเดนตางๆ โดยนำาขอมลทตยภมทไดจากการศกษาคนควาและทบทวนไวมาประกอบ เพอใหครอบคลมและไดผลการศกษาทชดเจนมากยงขน ซงขนตอนการดำาเนนการวจยทงหมดมรายละเอยด ดงนคอ

1. ศกษาสถานการณการเปลยนแปลงการใชทดนในเมองมรดกโลกหลวงพระบาง โดยการทบทวนขอมลสถานการณ วเคราะหการเปลยนแปลงการใชทดนโดยใชระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System: GIS)

2. ศกษากระบวนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนเมองมรดกโลกหลวงพระบาง โดยการทบทวนเอกสารการดำาเนนงานวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนเมองมรดกโลกและพนทขางเคยง และการสมภาษณเชงลกเจาหนาทหนวยงานทเกยวของจำานวน 10 คน เพอวเคราะหและถอดบทเรยนการดำาเนนงาน ปญหา อปสรรค และแนวทางการแกไข

3. สำารวจความคดเหนของประชาชนและผนำาชมชนเกยวกบความพงพอใจตอการเปนมรดกโลกของเมองหลวงพระบา การไดรบทราบนโยบายและกฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลกของ หลวงพระบาง และการปฏบตตามนโยบายและกฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลกของหลวงพระบาง โดยใชแบบสอบถาม (Questionnaire)

4. วเคราะหและถอดบทเรยนการใชประโยชนทดนภายใตกฎเกณฑเมองมรดกโลกของสหประชาชาตของชาวหลวงพระบาง

ผลการศกษา

7

1) ศกษาสถานการณการเปลยนแปลงการใชทดนของเมองมรดกโลกหลวงพระบาง

เมองหลวงพระบางไดรบการดแลภายใตขอบงคบของเมองมรดกโลกหลวงพระบาง สาระสำาคญอยางหนงของการไดการรบรองเปนเมองมรดกโลกตงแตป ค.ศ.1995 นบเปนเวลากวา 15 ป คอการทเมองหลวงพระบางสามารถอนรกษเมองมรดกโลกแหงนไวได คอ การปกปกรกษาสภาพของเมองใหคงอยในสภาพทสมบรณทงดานของกายภาพและวฒนธรรม การใชประโยชนทดนเมองหลวงพระบางและพนทโดยรอบ ป ค.ศ.2001 ภายหลงการรบรองความเปนเมองมรดกโลก 6 ป การศกษาสภาพการใชประโยชนทดนเมองหลวงพระบางในชวงเวลาดงกลาว ไดทำาการศกษาการใชประโยชนพนทตวเมองหลวงพระบางซงเปนเขตเมองมรดกโลก และบรเวณพนทโดยรอบควบคมเนอทประมาณ 100 ตารางกโลเมตร โดยการวเคราะหการเปลยนแปลงโดยเฉพาะการเปลยนแปลงดานการใชทดนของเมองหลวงพระบาง ขอมลภาพถายจากดาวเทยมทใชในการวจยครงน คอ ภาพถายจากดาวเทยม LANDSAT-7,8 แนวโคจร (Path) และแถว (Row) ท 109-46 บนทกขอมลเมอวนท 21 พฤศจกายน พ.ศ.2001 และวนท 11 กมภาพนธ พ.ศ. 2016 ซงเลอกใชภาพถาย ใหมระยะเวลาใกลเคยงกบชวงเวลาในปจจบนมากทสดเพอใหสอดคลองกบชวงเวลาทตองออกเกบ และสำารวจขอมลภาคสนาม ซงดำาเนนการเมอวนท 1-4 พฤศจกายน พ.ศ. 2558 พบวา การใชประโยชนทดนของเมองหลวงพระบางในอดต (กมภาพนธ ค.ศ.2001) และพนทโดยรอบประมาณ 100 ตารางกโลเมตร พนททมสดสวนการใชทดนมากทสดคอ พนทปาไม รองลงมาคอ พนทนาขาวและพนทเกษตรกรรมอนๆ พนทชมนำาและปาละเมาะ (ทงลางจากการเกษตรกรรม) แหลงนำา และพนทเมองชมชน ตามลำาดบ

สวนการใชประโยชนทดนในปจจบนของเมองหลวงพระบางแสดงใหเหนถงการเตบโตของชมชนเมองทมขนาดใหญขน พนทของเมองกำาลงขยายตว เกดความเปลยนแปลงกบสงคมของผคนและสงปลกสรางตางๆ ของเมองหลวงพระบางอยางมากมาย จากขอมลการวเคราะหภาพถายดาวเทยมดงกลาวพบวา ในระยะเวลากวา 15 ป เมองหลวงพระบางมการเปลยนแปลงทางกายภาพของเมอง รวมถงมรปแบบการใชประโยชนทดนทแตกตาง โดยพบวาในทกประเภทการใชทดนมการเปลยนแปลง ซงมพนทลดลง ไมวาจะเปน พนทนำา พนทชมนำาและปาละเมาะ พนทนาขาวและพนทเกษตรกรรมพนทเมองและชมชน และพนทปาไม ในขณะทพนทเมองมพนทเพมมากขนทสด

8

Table 1 Comparing Luang Prabang Land use and surrounding areas in 2001 and 2016

Land Use Type

2001 2016Differentiatio

nArea

(Square

kilometer)

Area(Squar

e kilome

ter)

Area (Squar

e kilome

ter)

Percent

Water 7.41 7.313103

-0.0968

97

-1.307

65

Wetlands 15.83 13.855338

-1.9746

62

-12.47

42

Agriculture Areas 33.63 29.871135

-3.7588

65

-11.17

71Town and Community 7.04 15.133

3568.0933

56114.9624

Forest 37.52 35.257068

-2.2629

32

-6.031

27Total 101.43 101.43 0 0

Picture 1 Luang Prabang Land use in 2001

9

Picture 2 Luang Prabang Land use in 2016จากขางตนแสดงใหเหนถงเมองหลวงพระบางมการขยายตวของชมชน เขาไป

ในพนทเกษตรกรรม ปาไม โดยเฉพาะพนทภายนอกเขตอนรกษ เมองมการขยายตวมากทสดในบรเวณโดยรอบสนามบน จะพบหมบานและชมชนหนาแนนตลอดเสนทางรอบสนามบน รองลงมาคอ พนททางทศตะวนตกเฉยงใตของเมองจะพบชมชนใหมทขยายตวจากเดมเพมมากขน รวมทงตลาด โรงแรม และสนามกอลฟรวมอยดวย ผลของการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนของเมองหลวงพระบางมนยยะสำาคญตอการพฒนาและการผงเมองในอนาคตเปนอยางยง เนองจากการขยายตวของชมชนใหมตอเนองจากเมองมรดกโลกนนมความแตกตางในเชงกายภาพทชดเจน รวมทงชมชนทเกดใหมเหลานยงมการใชพนทเกษตรกรรมมาพฒนาเปนพนทชมชนอยอาศยและกจการอนๆ ซงพนทเกษตรกรรมเหลานเปนอกหนงสญลกษณทบงบอกถงเมองหลวงพระบางทมลกษณะเฉพาะทางวฒนธรรม ทรวมถงวถของคนในเมองหลวงพระบางดวย การไมควบคมการเจรญเตบโตของเมอง กอใหเกดชมชนใหมๆ ลวนแตเปนสงทนากงวลตอความเปนเมองมรดกโลกแหงน 2) ศกษากระบวนการวางผงและกำาหนดเขตการใชทดนภายใตกฎเกณฑเมองมรดกโลกของสหประชาชาต

กระบวนการทางผงเมองและแผนการใชทดนเมองหลวงพระบางนนถอเปนเครองมอสำาคญทใชในการดแลรกษาเมองมรดกโลก โดยการดำาเนนการในระดบแขวง

10

เปนอำานาจการปกครองของเจาแขวง ซงไดรบนโยบายจากสวนกลางหรอระดบชาตใหการพฒนาแขวงเและตวเมองสอดคลองกบระดบชาต เพอกำาหนดการใชประโยชนทดน การสรางและขยายตวเมอง การจดสรรเขตทอยอาศย สำานกงานองคการ เสนทางคมนาคม เขตเศรษฐกจ เขตวฒนธรรม เขตกสกรรม สวนสาธารณะ สถานศกษา เปนตน เมอมการวางผงเมองแลว จะนำาเสนอตอกระทรวงทเกยวของเพอรบรองและนำาไปสการปฏบตใหเปนไปตามผง

การประกาศขนทะเบยนหลวงพระบางในฐานะเมองมรดกโลกนน มการประกาศเขตครอบคลมเฉพาะพนทเมองหลวงพระบาง ซงเปนเขตอนรกษ มพนทประมาณ 8.1424 ตารางกโลเมตร แบงออกเปนพนทบนบก 5.5744 ตารางกโลเมตร พนทนำา 2.5650 ตารางกโลเมตร ขณะทชมชนโดยรอบซงมพนทประมาณ 78.4570 ตารางกโลเมตร ยงไมไดรบการควบคม ซงสวนใหญเปนพนทปาไมและเกษตรกรรม พนทอนรกษถกแบงออกเปน 3 เขตใหญ ตามศกยภาพและความจำาเปนในการใชพนท แผนผงดงกลาวไดรบการประกาศรบรองมาตงแตเดอนเมษายน ป ค.ศ.1996 โดยไดรบความชวยเหลอดานเทคนคจากองคการสหประชาชาตเพอการพฒนา และองคการสหประชาชาตเพอทอยอาศย และดวยการสนบสนนจากรฐบาลฝรงเศส ซงแผนการใชประโยชนทดนของเมองหลวงพระบาง การเกบรกษาเมองหลวงพระบางใหเปนมรดกโลก ไดมการจดทำาแผนการใชประโยชนทดนไวอยางชดเจน มการกำาหนดเขตการใชพนทออกเปนเขตพนทปกปองรกษาและเขตกจการดานเศรษฐกจ เขตรอบเมอง เขตการขยายตวของเมองในอนาคต เขตกสกรรม ปาไมและแมนำา และเขตชมชนเลยบแมนำา ทงนมรายละเอยดเกยวกบเขตปกปกรกษาไมใหมการพฒนาสมยใหมเกดขนในลกษณะทขดแยงตอความเปนเมองมรดกโลกในพนทอนรกษ 3) ถอดบทเรยนการใชประโยชนทดนภายใตกฎเกณฑเมองมรดกโลกหลวงพระบาง

จากการทบทวนสถานการณและการบรหารจดการเมองหลวงพระบาง แสดงใหเหนจดแขง และจดออนของเมองหลวงพระบางในการบรหารจดการการใชประโยชนทดนทเปนบทเรยนสำาคญทจะนำาไปสความยงยนของเมองหลวงพระบางในฐานะเมองมรดกโลก เปนบทเรยนสำาคญแกเมองเชยงใหมในการรกษาฟ นฟเมองเพอเตรยมความพรอมสการเปนเมองมรดกโลกอยางยงยน ประกอบกบการการสำารวจความคดเหนของประชาชนและผนำาชมชนเกยวกบความพงพอใจตอการเปนมรดกโลกของเมองหลวงพระบาง การไดรบทราบนโยบายและกฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลกของหลวงพระบาง และการปฏบตตามนโยบายและกฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลก

11

ของหลวงพระบาง พบวา การรบรของชาวหลวงพระบางตอการเปนมรดกโลก ประชาชนชาวหลวงพระบางสวนใหญ (รอยละ 96.7) มความพงพอใจตอการเปนมรดกโลกของเมองหลวงพระบาง พรอมทงมความเขาใจคำาวา “มรดกโลก” เนองจากรฐบาลลาวไดใหผนำาชมชนไปบอกกลาวตอประชาชนในพนทของตน และสวนใหญ (รอยละ 96.0) ไดรบทราบนโยบาย กฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลกของหลวงพระบาง และเขาใจเหตทตองอนรกษเมองหลวงพระบาง และประชาชนเกอบทงหมด (รอยละ 97.7) ไดปฏบตตามนโยบายและกฏระเบยบการเปนเมองมรดกโลก ดงนนสามารถสรปปจจยสำาคญๆ ทเกยวของกบความยงยนของเมองหลวงพระบางในฐานะเมองมรดกโลกดงน

1.บคลากร คอ หวใจของความยงยนของสถานภาพความเปนเมองมรดกโลกขนอยกบการมบคลากรทมความรความชำานาญและประสบการณดานการอนรกษเมองและการอนรกษอาคารอยางแทจรง และขอสำาคญคอมความมงมนทจะทำางานเพอประโยชนของเมองหลวงพระบางอยางแทจรง โดยไมเหนแกประโยชนสวนตน การอนรกษเมองและการอนรกษอาคารกตองการผทมความรทางดานชางฝมอในการบรณะและสรางสรรคงานทสอดคลองกบกระบวนการอนรกษเมองมรดกโลกหลวงพระบาง และสามารถทำางานอนรกษไดตามมาตรฐานของงานดานการอนรกษ

2.การทำางานของหนวยงานดานการบรหารจดการเมองตองมการทำางานทเปนเอกเทศ เพอใหเกดความคลองตวในการปฏบต

3.นโยบาย การพฒนาและอนรกษเมองมรดกโลกตองมความสอดคลองกน เนองจากการสงเสรมหรอพฒนาทดนทไมสอดรบกบการอนรกษ กจกรรม และวถชวต อาจทำาลายคณคาและความยงยนของเมองมรดกโลก เชน การพฒนาโรงแรมขนาดใหญในพนทเกษตกรรมทเปนแหลองอาหารของเมอง เปนตน

4.สถานภาพทางการเงน ความยงยนของการทจะปกปกรกษาเมองมรดกโลกตอไปจำาเปนตองใชงบประมาณมากตลอดระยะเวลาทยาวนาน จำาเปนอยางยงทจะตองมการจดสรรงบประมาณ รวมถงจดหารายไดจากหนวยงาน องคกรและภาคดานการพฒนาเมองเพอดำาเนนการดานตางๆในเมองมรดกโลก

5.วสดกอสราง เปนสวนสำาคญในทางสนทรยภาพของเมอง ทจะตองมการใชวสดทเหมอนหรอใกลเคยงกบวสดดงเดม ซงปจจบนมราคาสงและจดหามาทดแทนไดลำาบาก จำาเปนทจะตองมแหลงผลตวสดทสามารถสนบสนนใหกบเมองได

6.ความพรอมของประชาชน ประชาชนมบทบาทสำาคญในการเกบรกษาเมองมรดกโลก จำาเปนทเมองมรดกโลกตองรเรมมาจากความตองการของประชาชนใน

12

ทองถน เพอเปนการสรางแรงจงใจใหประชาชนอยากรกษาวถชวตแบบดงเดมไวใหเปนเมองมรดกโลกอยางยงยน

7.คณภาพนกทองเทยว บทเรยนทดอยางหนง คอ ความเปลยนแปลงทเกดขนในหลวงพระบางหลงจากการประกาศเปนเมองมรดกโลก เกดการพฒนาสงอำานวยความสะดวก รานคา โรงแรม แบบตะวนตกมากขนเพอรองรบนกทองเทยวตางประเทศ ทำาใหบรรยากาศความเปนหลวงพระบางดงเดมหายไป ดงนนการเลอกทจะเปดรบนกทองเทยวทมคณภาพ คอ นกทองเทยวทพรอมซมซบบรรยากาศของเมองหลวงพระบางไมเรยกรองหรอตองการสาธารณปโภคทอำานวยความสะดวกมากนก จงเปนการรกษาเมองมรดกโลกใหยงยนไดอกทางหนง

บทวจารณนบจากป พ.ศ.2538 ซงเปนปทหลวงพระบางถกประกาศใหเปนเมองมรดก

โลกโดยองคการยเนสโก เมองเลกๆ แหงนไดกลายเปนเมองทองเทยวอยางเตมตว มธรกจทเกยวของกบการทองเทยว และการบรการเกดขนมากมาย ไมวาจะเปน โรงแรม รสอรท เฮอนพก รานอาหาร อนเตอรเนตคาเฟ ฯลฯ ทงนเพอเปนการรองรบนกทองเทยวจากทวโลก สงผลใหทดนในเขตตวเมองมราคาแพงยงกวาทองคำา ทกวนนทดนในหลวงพระบาง หากอยในยานทำาเลธรกจ หรอตดรมแมนำา ขนาดเนอทประมาณ 120 ตารางวา ราคาซอ-ขายจะเรมตนทประมาณ 10-15 ลานบาท และอาจสงถง 40-50 ลานบาท หากมสงปลกสรางถาวรเรยบรอยแลว ซงการไหลเขาของการลงทนจากตางประเทศ ทำาใหวถชวตความเปนอยของชาวเมองแบบเดมๆ ตองเปลยนแปลงไปอยางหลกเลยงไมได แตดวยปจจยเรองราคาทดน-คาเชาขางตน ผนวกกบการทหลวงพระบางเปนเมองมรดกโลก ซงมกฏระเบยบ และกฏเกณฑทเครงครด ทำาใหการเปลยนแปลงของเมองเปนไปอยางชาๆ ไมไดรวดเรวอยางทหลายคนกงวล

จากการศกษาการเปลยนแปลงการใชทดนของเมองหลวงพระบางนน จะเหนไดวาการเปลยนแปลงการใชทดนของเมองหลวงพระบางไมไดเกดขนจากการสนองตอบความตองการของนกทองเทยวเพยงอยางเดยว ยงมปจจยการพฒนาพนทเพอรองรบการทองเทยว และการลงทนดานอนๆ ซงมการเปดพนทการพฒนาเมองหรออสงหารมทรพย สาธารณปโภคสาธารณปการ ซงบางสวนรกลำาเขาไปในพนทเกษตกรรม และปาไม ซงไมไดอยในพนทปกปกรกษาหรอเขตมรดกโลก แตพนทเหลานกมความสำาคญเนองจากเปนแหลงอาหารและทศนยภาพ หรอองคประกอบของเมองหลวงพระบาง ทำาใหการใชประโยชนทดนของเมองหลวงพระบางเปลยนแปลง กระทบกบบรรยากาศทสงบสขของเมองหลวงพระบาง การลงทนทเกดขนสวนใหญเปนการ

13

รวมทนระหวางบรษทของลาวและตางชาต ไดแก เกาหล จน เวยดนาม ญปน และอนโดนเซย ซงโครงการกอสรางมากมายในหลวงพระบางทเกดขนนนเสยงตอการทำาลายการเปนเมองมรดกโลกของหลวงพระบางยงนก เพราะการพฒนาดานสาธารณปโภค รวมทงถนนหนทาง สะพานขามแมนำา โรงแรมขนาดใหญ ฯลฯ จะกอใหเกดการพฒนาเมองหลวงพระบางใหเปนชมชนเมอง (urbanization) มากยงขน การจราจรจะหนาแนนขน การพฒนาพนทปาใหเปน รสอรท จะเปนการเปดแขวงหลวงพระบางใหรบกบการทองเทยวขนาดใหญ ใหไหลทะลกเขามาสหลวงพระบางมากขน ใชทรพยากรธรรมชาตในทองถนมากขน ซงในทสดจะสรางแรงกดดน (pressure) ใหแกเมองเลกๆ แหงน เปนการเปลยนแปลงและทำาลายเอกลกษณของหลวงพระบาง ดงนนจงเปนขอพงระวงทสำาคญใหแกเมองเชยงใหมในการเปนเมองมรดกโลกในอนาคตเชนกน

สรป เมองหลวงพระบางไดรบการขนทะเบยนใหเปนมรดกโลกดวยลกษณะความ

โดดเดนในหลากหลายดาน ประกอบกบเคยเปนเมองหลวงและเปนทประทบของกษตรยลาวมาถงศตวรรษท 16 ไดรบการอนรกษไวเปนอยางด จนไดรบการขนทะเบยนเปนมรดกโลก การขนทะเบยนเปนมรดกโลกนนไมใชแคบางจดของเมอง แตไดขนทะเบยนเปนมรดกโลกทงเมองหลวงพระบาง โดยสาเหตทสำาคญททำาใหเมองหลวงพระบางไดรบการยกยองเปนเมองมรดกโลก ไดแก 1) เมองหลวงพระบางเปนศนยกลางของวฒนธรรม ตงแตในอดตถงปจจบน 2) ภมศาสตรเมองมความโดดเดน การวางผงเมองมเอกลกษณ 3) การดำารงรกษาสถาปตยกรรมดงเดม การคงสภาพเมองไมมการเปลยนแปลง

การรกษาเมองมรดกโลกหลวงพระบางใหยงยนนน มมาตรการสำาคญอยอยางหนง คอ กระบวนการทางผงเมอง ทประกอบดวย 3 สวน ไดแก 1) นโยบายและแผนพฒนาเศรษฐกจ-สงคม 2) โครงสรางในการบรหารจดการผงเมอง ระบบกฎหมาย และ 3) ผงกายภาพ ตลอดจนเกณฑในการควบคมระบบผงเมองของ สปป.ลาว แบงออกเปน 4 ระดบคอ ระดบชาต ระดบภาค ระดบแขวง และระดบเมอง ภายใตการดำาเนนงานโดยกระทรวงคมนาคม ขนสง ไปรษณย และกอสราง ซงแผนผงในระดบตาง ๆ จะดำาเนนการสอดคลองใหเปนไปตามทศทางและนโยบายของชาตทเปนกรอบการพฒนาทใหญทสดลงมาจนถงระดบแผนผงทสามารถนำามาปฏบตบงคบควบคมในระดบพนทเมอง

14

ภายหลงจากการขนทะเบยนเปนเมองมรดกโลก ทกกจการในหลวงพระบาง เมอจะไดรบการซอมแซมปฏสงขรณตาง ๆ จะมการเขารวมและการตรวจสอบของทกหนวยงานทเกยวของเชนเดยวกบการซอมแซมบานโบราณและกจการสาธารณะ เชน วดวาอาราม พระราชวงในเขตโบราณสถานมรดกหลวงพระบางทตองปฏบตตามขอกำาหนดอยางเขมงวด “เมอวดวาอารามไหนตองไดรบการซอมแซมปฏสงขรณ ทางการตองเสนอสำานกงาน เมอไดรบการอนญาตใหซอมแซมกจะเรมลงมอทำา ซงจากการปฏบตขอกำาหนดทเขมงวดในการอนรกษ ตลอดจนการเขารวมอยางเขมแขงของทางการและประชาชนทองถน ดงนน ถงแมสถาปตยากรรมในหลวงพระบางจะไดรบการซอมแซมและปฏสงขรณแตกยงคงสามารถรกษาเอกลกษณสถาปตยกรรมแบบดงเดมเอาไวไดซงทำาใหหลวงพระบางกลายเปนสถานทดงดดใจนกทองเทยวทงภายในและตางประเทศ

ดงนน บทเรยนสำาคญทจะนำาไปสความยงยนของเมองหลวงพระบางในฐานะเมองมรดกโลก เปนบทเรยนสำาคญแกเมองเชยงใหม ในการรกษาฟ นฟเมองเพอเตรยมความพรอมสการเปนเมองมรดกโลกอยางยงยน ซงไดจากการศกษาสามารถสรปปจจยสำาคญๆ ทเกยวของกบความยงยนของเมองหลวงพระบางในฐานะเมองมรดกโลก ไดดงนคอ 1) การมบคลากรทมความรความชำานาญและประสบการณดานการอนรกษเมองและการอนรกษอาคารอยางแทจรง 2) การทำางานของหนวยงานดานการบรหารจดการเมองตองมการทำางานทเปนเอกเทศ เพอใหเกดความคลองตวในการปฏบต 3) นโยบายการพฒนาและอนรกษเมองมรดกโลกตองมความสอดคลองกน 4) ตองมการจดสรรงบประมาณ รวมถงจดหารายไดจากหนวยงาน องคกรและภาคดานการพฒนาเมองเพอดำาเนนการดานตางๆในเมองมรดกโลก และ 5) ประชาชนตองมบทบาทสำาคญในการเกบรกษาเมองมรดกโลก

กตตกรรมประกาศโครงการวจยนสำาเรจลลวงดวยดจากความอนเคราะหและความรวมมออยางด

ยงจากประชาชนชาวหลวงพระบางทกทาน ทไดกรณาสละเวลาในการใหขอมลตอบแบบสอบถาม อนเปนประโยชนอยางยงตอโครงการวจยชนน และขอขอบคณมหาวทยาลยเชยงใหมทใหการสนบสนนทนในการทำาวจยแกคณะนกวจยในครงนเปนอยางยง พรอมทงขอขอบคณผประสานงานของมหาวทยาลยสภานวงศ (Souphanouvong University) สปป.ลาว และสถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม ททำาใหงานวจยชนนสำาเรจลลวงตามวตถประสงค

15

เอกสารอางองดวงจนทร อาภาวชรตม เจรญเมอง. 2546. โครงการศกษากระบวนการทาง

ผงเมองในการอนรกษหลวงพระบางใหเปนเมองมรดกโลก.  กรงเทพฯ : สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ธานนทร ศลปจาร. 2553. การวจยและวเคราะหขอมลทางสถตดวย SPSS. พมพครงท 11. กรงเทพ: บรษท เอส อาร พรนตง แมสโปรดกส จำากด.

บญม สรศรสวสด. 2547. การปรบเปลยนสงแวดลอมเมองหลวงพระบาง ภายหลงเปนเมองมรดกโลก. การคนควาแบบอสระ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาการจดการมนษยกบสงแวดลอม) มหาวทยาลยเชยงใหม.

ลานนาทวรรง. ไมปรากฎปทพมพ. ขอมลทองเทยวประเทศลาว. (ระบบออนไลน). แหลงทมา http://www.lannatouring.com/World/lao/Luangprabang/History-WorldHeritage.htm (สบคนวนท 24 กมภาพนธ 2559).

สถาบนพฒนาการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยภาคเหนอ, ไมปรากฎปทพมพ. มรดกโลกในลาว 1: เมองหลวงพระบาง. (ระบบออนไลน). แหลงทมา http://aseannotes.blogspot.com/2014/08/1_9.html (สบคนวนท 24 กมภาพนธ 2559).