kultivimi i luleve njevjeqare dhe qepore

2Kultivimi i Luleve Njevjecare dhe Qepore

Prmbajtja

KAPITULLI I PAR KULTIVIMI I LULEVE NJEVJECARE DHE QEPORE .....................................................................31. Njohja e luleve dhe teknologjia e prodhimit t luleve ...........................................................32. Mbjelljet n vende t ftohta dhe t nxehta, materiali pr mbjellje, burimet e energjis.......53. Tipet kryesore t serave n vendin ton.............................................................................. 163.1. Sera me element konstruksioni, shtylla druri e harqe metalike dhe me mbulesa

plastike ...............................................................................................................................163.2. Sera me element konstruksioni, shtylla betoni, harqe hekuri dhe mbulesa plastike.... 183.3. Sera me element konstruksioni .....................................................................................213.4. Sera me element konstruksioni, komplet material hekuri, dhe me mbulesa xhami.....22

KAPITULLI I DYTESUBSTRATET PER PRODHIMIN E LULEVE ..............................................................................321. Llojet e substrateve pr kultivimin e luleve..........................................................................322. Przierja e substrateve, zgjedhja dhe prgatitja pr kultivimin e luleve.............................383. Substratet kryesore t gatshme n treg..............................................................................39

KAPITULLI I TRETEBIMET ZBUKURUESE NJEVJECARE (LULET NJEVJEARE)....411. Kuptimi dhe rndsia e luleve njvjeare verore..................................................................412. Llojet e luleve njvjeare......................................................................................................43

KAPITULLI I KATERT LULET QEPORE DHE ZHARDHOKORE 1461. Llojet e luleve qepore...........................................................................................................1462. Afatet e mbjelljes, mnyrat e kultivimit t luleve qepore...................................................1483. Llojet e luleve zhardhokore ................................................................................................1504. Afatet e mbjelljes, mnyrat e kultivimit t luleve zhardhokore..........................................155

KAPITULLI I PESTEFARAT E LULEVE ....................................................................................................................1601. Sigurimi i materialit mbjells fars..................................................................................1602. Krijimi i parcelave t hibridizimit dhe prodhimi i farrave hibride ....................................1603. Roli i temperaturs gjat proesit t mbirjes s fars dhe shrbimet n farishte...........1614. Teknologjia e nxjerrjes s fars dhe ruajtja e tyre deri n mbjellje ..................................163


KAPTIULLI I PARE

KULTIVIMI I LULEVE NJEVJECARE DHE QEPORE

1. Njohja e luleve dhe teknologjia e prodhimit te luleve

Lultaria sht ajo deg e kopshtaris q merret me kultivimin e bimve zbukuruese. Qllimi i prdorimit t tyre sht zbukurimi i parqeve, lulishteve etj. Prdoren gjithashtu n kopshtet botanike

pr t rritur njohurit e njerzve pr botn bimore dhe pr studime shkencore. Kurnjeriu u shkput nga jeta e egr ai ndjeu nevojn pr gjelbrim. Pr t plotsuar kt boshllk ai filloi t bashkjetoj me bimt e gjelbra duke zgjedhur ato me vlera m t veanta Bimt u bn pjes e pandar n gjith jetn e njeriut duke e shoqruar n festa dhe n fatkeqsi.

Arti i lulris ka filluar 2000- 3000 vjet m par. Persiant kultivonin bimt zbutu-ruese dhe me to rrethonin pallatet e tyre.

KAPITULLI I PAR

KULTIVIMI I LULEVE NJEVJECARE DHE QEPORE

Objektet dhe parimet pr prodhimin e luleve

1. Njohja e luleve dhe teknologjia e prodhimit t luleve

2. Mbjelljet n vende t ftohta dhe t nxehta, materiali pr mbjellje, burimet e energjis

3. Tipet kryesore t serave n vendin ton

3.1. Sera me element konstruksioni, shtylla druri e harqe metalike dhe me mbulesa plastike;

3.2. Sera me element konstruksioni, shtylla betoni, harqe hekuri dhe mbulesa plastike;

3.3. Sera me element konstruksioni, komplet material ferro-zingato, t larta dhe me mbulesa plastike dhe;

3.4. Sera me element konstruksioni, komplet material hekuri, dhe me mbulesa xhami


Gjithashtu nga egjiptiant jan prdorur lavandulat, jasemint etj. Ndrsa tempujt fetare greke ishin t zbukuruar me fusha t tra me lule. Duke u bazuar n t dhna arkeologjike n disa qytete t vendit ton, si dhe duke u mbshtetur n folklorin ton del konkluzioni q shqiptart e kane kultivuar lulen. Kan krahasuar bukurin e vajzs me lule t ndryshme apo i kan kushtuar vargje kngsh luleve.

N vendin ton ka pasur nj zhvillim amatoresk n fushn e lultaris me ndonj eksportim t veant t luleve t reja t sjella n Shqipri nga ndonj emigrant. Para viteve 1945 ka pasur rreth 60.000 m2

parqe dhe lulishte n vendin ton.

Roli i bimve zbukuruese n jetn e njeriut sht i madh. Si t gjith bimt e tjera ato pasurojn ajrin me oksigjen,pastrojn atmosfern nga pluhurat dhe gazrat, pengojn ern. Bimt n prgjithsi kan efekt freskues sepse temperatura nn hije sht 2-5 grad celsius m e ult se n diell prandaj zakonisht mbillen pem me hapsira t gjelbra ose anash rrugve.

-Lulet shrbejn pr t shprehur nj emocion si falnderim, mirnjohje, dashuri etj. N kto raste lule t veanta shprehin nj ndjenj q fjala nuk sht e aft ta shpreh.-Lulet kan vler si komponent kryesor n festat e ndryshme si ditlindje, San-Valentino,vdekje dhe martesa.

N prgjithsi shpenzohet m shum pr prvjetor sesa pr prdorim personal. N nj studim i br n Amerik nga Dr.Bridget Behe rezulton fakti interesant q njerzit shpenzojn rreth 20 dollar pr person n prvjetor, 18 pr San-Valentinon,17 pr ditn e nns dhe 15 pr

tia drguar dikujt n spital. Lulet e prera jan popullore pr t gjitha rastet. Ashtu si e kemi theksuar, njeriu filloi t kultivonte lulet kur ai kishte stabilizuar jetesn e vet.

Njihen 2 tendenca n kultivimin e luleve n bot.-N vendet tropikale ku bimt rriten zakonisht n temperaturn e mjedisit.-N vendet jotropikale ku sasia e madhe e prodhimit jan prodhuar nn kushte t mbrojtura.

Qendrat udhheqse t prodhimit t luleve n bot jan disa shtete t Evrops veriore e perndimore, Japonia dhe SH.B.A. Sasi t vogla lulesh jan prodhuar n Rusi dhe n vendet e tjera t Evrops lindore. Gjat viteve t fundit vendet Tropikale n Amerikn qendrore jan duke u br konkurrent shum t fuqishm. Gjithashtuzhvillim t madh ka marr lultaria edhe n Izrael, Afrikn e Jugut q shesin prodhimet e tyre edhe n Evrop.

Holanda sht vendi m i njohur n bot n prodhimin e luleve. Zhvillimi i lultarisn Holand filloi n fillimet e shekullit 17-t. Gjat Fazs s art Holanda ka qennj fuqi e madhe detare dhe standardi i jetess ishte m i lart n bot. N vitin 1602, kompanit holandeze ishin krijuar n Indin Lindore. N kt koh ishte ekstravaganc, q t zotroje lule jasht sezonit normal. Lindi nevoja e ndrtimit t mjediseve t mbrojtura duke marr nxitje nga lultaria.

Zhvillimi i lultaris Amerikane filloi shum m von n varsi t rritjes ekonomike t tokave t reja. Teknologjia e kultivimit t luleve n sera u importua nga Evropa nga emigrantt dhe filloi t zhvillohet nj lultari industriale gjat


shekullit t 19-t. Lultaria fillimisht u prqendrua rreth qendrave t mdha si Boston, Filadelfia dhe m von ikago.

1. Mbjelljet ne vende te ftohta dhe te nxehta, materiali pr mbjellje, burimet e energjis

Drita e dukshme sht nj burim i pazvendsueshm energjie pr bimt. Energjia e drits dhe CO2 hyn n procesin e fotosintezs nprmjet s cils formohen karbohidratet.

CO2 + H2O + energji + drit + karbohidrate + O2

M von karbohidratet lvizin nga gjethja dhe krcelli i gjelbr ku ndodh procesi fotosintezs n t gjitha pjest e bims. Bimt n ser jan subjekt i intensiteti t lart t drits prej 120000 lux n nj dit vere deri n 3000 lux n nj dit dimri t vrenjtur. Shum bim arrijn pikn e ngopjes me drit q sht rreth 30000 lux.

Kjo do t thot q t gjitha gjethet t jen t ekspozuara n nj intensitet 30000 lux. Por gjethet e siprme shkaktojn hijezimin e gjetheve t mposhtme n kt mnyr reduktojn intensitetin e drits n gjethet e mposhtme. Trndafilat dhe karafilat do t rriten mir nn kushte t drits intensive. Poinettia ka gjethe m t errta n.q.s hijezohet rreth 40% nga mesi i pranvers deri n mesin e vjeshts (kjo sht tipike pr shum bim) Bim t tilla si krizantema dhe mullaga duhen hijezuar q t ndalohet djegia e petlave. Intensiteti i lart i drits sht vrtetuar q ngre temperaturn e indeve t petlave deri n nj nivel q dmton. Lule t tjera kan nevoj pr m shum hijezim.

Lulet gjethore digjen n intensitetin e drits 10000-30000 lux, ndrsa Violeta Afrikane humbet klorofilin n 1500 lux. Nevojat e bims pr intensitetin e drits ndryshojn nga nj lloj tek tjetri.

sht e rndsishme t sigurohet intensitet m i madh i mundshm gjat periudhs me intensitet m t ult nga mesi i vers deri hert n pranver, pr t gjitha bimt prjashto grupin, q ka krkesa t vogla pr temperatur, n kt mnyr rritja t arrij n maksimumin.

Arkitektura e sers ka rndsi n pengimin e deprtimit t drits. Sidomos serat plastike me dru kan nj sasi t madhe t materialit ndrtues dhe n kt mnyr reduktojn sasin e drits q hyn n ser.

N kto raste sht e rndsishme q druri t lyhet me t bardh, q drita t rrshqas por jo t absorbohet. Sipas profesor Hollez, nga Holanda rezulton q skeleti pengon 10% te ndriimit, ndrsa kornizat 5 %.

Skeleti (10%) + kornizat (5%) + xhami (7%) baraz 78% sht intensiteti i drits q deprton. Materiali ndrtues sht nj tjetr faktor q duhet t merret n konsiderat. Xhami pron rreth 90% t ndriimit.

Fibrat e qelqit kan t njjtn vler transmetimi t intensiteti t lart por nj vler transmetimi shum t pakt n nj indicia t ult. Nse transmetimi i ndriimit mbetet konstant gjat vitit ato do t jen (fibrat e qelqit) nj mbulues me superioret t padiskutueshm. Me kalimin e kohs siprfaqja grryhet, transmetimi i drits paksohet dhe zvendsimi i fibrave t qelqit bhet i domosdoshm n rreth 25 vjet sht e vshtir t prcaktohen faktort por mund t themi se fibrat e


qelqit nuk mund t zvendsojn xhamin n kt industri me prjashtim kur xhami sht me shumic.

Politilena e transmeton m pak indicia, ai transmeton rreth 88% t ndriimit n nj shtres, ndrsa, dy shtresa rreth 81% t ndriimit diellor. Orientimi i sers sht nj tjetr faktor i rndsishm n ndrtimin e sers veanrisht n veri ku kndi diellor sht i ulet n dimr. Morros pr Anglin m amplitud 50n rekomandon q orientimi t jet linj-perndim. Sa m shum ti afrohemi Ekuatorit aq m pak rndsi ka orientimi. N U.S.A nj orientim veri-jug n 2/3 e territorit sht m i rndsishm. Ndrsa n vendin ton prgjithsisht prdoret orientimi Veri-Jug.

Hapsira e mbjelljes

Bimt q vendosen n tavolin dhe duhet tu jepet sasia e nevojshme energjis diellore. Me fjal t tjera nj sasi e barazvlefshme me materialin e that q do t prodhohet n tavolin kur bimt si krizantema jan vendosur n hapsirn 7.5-10-5 cm larg njra-tjetrs. Madhsia dhe cilsia e prodhimit t dshiruar do ti dedikohet largsis s bimve.

Prgjithsisht nj sasi m e madhe hapsir pr bim iu jepet bimve n dimr sesa ne ver si pasoj e drits m t pakt. Disa rrits t luleve t freskta kan prdorur nj hapsir n mes t vllajs(shtratit) pr s gjati. Kjo bn hyrjen e drits n qendr ku normalisht do t ishte errsir. Kjo ka rezultat mbi t gjitha bimt me rritje t mir dhe cilsore. I njjti numr bimsh sht prdorur n tavolina me kt sistem.

Reduktimi i intensitetit t drits

Reduktimi i ndriimit duhet te bhet nga mesi i pranvers deri n vjesht. Kjo mund t realizohet n dy mnyra:

- Duke sprkatur me nj komponent hijezues sern.- Instalimi i rrjetave hijezuese n ser.

Kur sera ka nevoj pr hijezim metoda e sprkatjes sht prdorur gjersisht sepse sht m pak e kushtueshme.

Komponentt hijezues mund t blihen n pikat e shitjes s luleve ose mund t bhet nga przierja e bojs lateks t bardh me uj. Zakonisht prdoret 1 pjes boje dhe 15-20 pjes uji pr nj hijezim standard. Prbrsit hijezues mund t sprkaten nga toka n disa raste t operacioneve t mdha mund t sprkaten me helikopter.

N vendin ton prdoret edhe hijezimi i sers duke prdorur sprkatjet me glqere. Shum nga komponentt hijezues mund t bien vet hert n vjesht. Nse boja nuk bie duhet t lahet. Kur hijezimi prdoret pr nj stad t vetm t rritjes, rrjetat hijezuese jan m t prdorshme. Krizantema dhe geranium mund t rriten me intensitet t plot t ndriimit por lulet mund t mbrohen nga djegia.

Napa e thjesht sht prdorur zakonisht dhe vazhdon t prdoret sepse ajo ofron nj mim t leverdishm. Sot jan br t njohura materiale sintetike t fabrikuara ku prfshihen t tilla polipropiloni, poliestr etj. Kto mbulesa kan shkall t ndryshme hijezimi.

Nj sistem tjetr m i prparuar hijezimisht rrjeta me fibra alumini t thurura me fije sintetike q vihen n funksionim nganj kapsul metalike. Mbulesa sht material polivinili. Ky sistem kompleks


mund t komandohet me an t kompjuterit.

Drita suplementare dhe prdorimi komercial i sajGjat sezonit t ndriimit t ult t vitit, intensiteti i drits sht posht optimumit pr shum bim. Rritja e bimve n kto kushte sht shum e ngadalshme dhe cilsia finale sht e reduktuar dhe ka nj rritje n dshtimin e sythave t disa luleve si trndafila,orkideve etj. Kjo situat mund t korrigjohet pr disa bim nga prdorimii ndriimit suplementar. Kto drita jan instaluar n sera dhe prdoren pr rritjen e intensitetit t drits gjat orve me drit,si edhe gjat periudhs s errt. Prdoret nj intensitet i mjaftueshm q ndihmon nj shkall t dshirueshme t fotosintezs.

Ka pak sera q prdorin dritn suplementare. M shum prdoret n veri t Evrops (Angli, Holand). Kto raste shtrihen n nj amplitud 50N dhe m sipr ku intensiteti i drits sht shum i reduktuar. Testimet e bra n Amerik kan dhn nj prgjigje fenomenale ndaj drits suplementare. Problemi kryesor sht ai ekonomik. Hapa t mdha jan br n prodhimin e llampave me efikasitet t lart. Drita suplementare n Evropmund t prdoret gjat ciklit vegjetativ t bims ose vetm n nj stad fillestar, kur bimt sapo kan dal nga fara.

N disa raste drita suplementare sht dhn 12 or n dit. Prdorimi i ndriimitsuplementar nga mesi i nats deri nga mesi i dits. N kt mnyr do shtrat me bimza mund t ekspozohet n nj gjatsi dite 16 or, ndrkoh nj shtes prej 4 orsh e drits kur ato nuk jan nn ndriim.Ndriimi m shum se 16 or sht eliminuar sepse sht provuar q bimt

vonojn rritjen dhe lulzimin. Fidant me mosh 5 javsh mund t rriten n e kohs m ann e ksaj metode.

Disa rrits t krizantenave i trajtojn fidant me ndriimin suplementar pr 2 jav,duke filluar me trajtimin me drit t shkurtr. Bimt marrin 7200 lux drit suplementare n 12 or/dit prfshi edhe ort e drits natyrale.

Krkesat e luleve pr temperatur n ser

Variacionet e temperaturs q shfaqen n ser jan pasoj e nj serie shkmbimesh termike q ndodhin n nivelin e mureve ansore t sers.

Rendimenti termik i sers mund t rregullohet duke rritur prurjen e rrezatimit diellor dhe duke reduktuar humbjet e nxehtsis prmes terrenit dhe mureve.

Humbjet prmes terrenit mund t paksohen me ann e mulcerizimit, humbjet prmes mureve ansore t sers realizohen duke zgjedhur materiale t padeprtueshme nga rrezet e gjata infra t kuqe duke paraprgatitur nj shtres dyshe me funksion izolues dhe duke u kujdesur m tepr q sera t jet hermetike.

Nn mbulimin e polietilenit, gjat nats temperatura e toks dhe ajo e bimve t ulta rezulton shum e varur nga temperatura e jashtme pavarsisht nga ngrohja e brendshme e sers.

Kjo varet nga prueshmria nga rrezet infra t kuqe t mbuless P.E. Ky fenomen rezulton m pak i theksuar n kulturat e larta si mund t jen ato t trndafilit e t domates;n kto kultura shkmbimet


pruese nprmjet bimsis dhe ajrit jan m t mdha e kshtu q veprimi i ngrohjes rezulton efikas.

Eksperimentet e kryera nga Universiteti i Pizs n 1974-1975 n nj ser prej 720 m katror t mbuluar me PVC t valzuar dhe me mure prej filmi plastik kan treguar se me kandizmin e ajrit t ngroht ka mundsi t ulet konsumi i energjis nga 12-21% n krahasim me shprndarjen e pakanalizuar (TESI).Kontrolli i hermetizuar t sers,prdorimi pr mbulim i materialeve t paprshkrueshme nga rrezet infra t kuqe,dyfishimi qoft edhe i mureve ansore lejojn uljen e mtejshme t shpenzimeve pr ngrohjen e sers.

Natyrisht edhe zgjedhja e specieve e kultivarve me nevoja t ulta termike lejon ekonizimin e konsumit t ngrohjes. Klasifikimi i specieve pr t ftohta,tmesme,t nxehta lejon nj zgjidhje m t matur t kulturave fillestare.

Megjithat nuk sht i mjaftueshm kultivimi i specieve n baz t nevojave termike nse nuk merren parasysh nevojat e tyre t prgjithshme pr temperaturn,dritn.

Zbatimi i ktij principi prfshin prve ngrohjes edhe ventilimin e sers q duhet t jet e prshtatm pr tipin e kulturs dhe pr kushtet e ndriimit. Ventilimi i sers mund t avancohet n kushte e nj lagshtie relative t lart gjat fazave t lulzimit.

Prdorimi i kompjuterit ose i qendraveinteligjente, lejon t rregullohen automa-tikisht hapja e dritareve t ajrimit t serave, nprmjet funksioneve t akumulimit t nxehtsis n ort e pasdrekes, ose t

programeve t nivelit termik t diferencuar gjat nats ose gjat dits (mngjesi i freskt).Kto rregullime jan n gjendje t realizojn kursime energjetike t qndrueshme,ose efekte t veanta n kultura.

Rezultatet m t mira arrihen kur krkohet njkohsisht ngrohje dhe ndriimartificial,pr prodhimet dimrore t specieve me nevoja t larta termike.

Nga hidrokultura dim q bimt mund t jetojn edhe pa pranin e toks , por farfunksioni ka toka ? Prgjigjen e din fare mir kultivuesit e luleve.

Shumica e dshtimeve n kultivimin e luleve vijn pikrisht nga terreni i paprshtatshm. Cilsia e terrenit ka nj rndsi jetsore pr mbarvajtjen e bims s apartamentit. Bima ka nevoj pr uj n sasi t mjaftueshme dhe t kriprave t tretura n t, gjithashtu duhet q uji t mos deprtoj m shum shpejtsi n substrakt deri tek rrnja nese terreni e posedon kt cilsi pozitive kjo quhet kapacitet Pengues (tapzues)

Produksioni i ktyre przierjeve (zakonisht terreni i vazos) sht nj mix i disa prbrsve dhe receta respektive ishin mbajtur t fshehura me xhelozi si pasoj e konkurrencs pr t plotsuar kushtet esenciale pr nj bim t shndetshme , t plqyeshme dhe aktive.

Sot n Evrop, kultivuesit e luleve t ambienteve t brendshme kan mundsi t gjejn terrene t prgatitura sipas nevojave t bimve . Sot jan n konkurrenc disa substrakte me baz torfn n raporte t ndryshme argjile, lnd sintetike, perlit, rr etj.


Duke patur parasysh q marrja e torfs mund t jet e dmshme pr ekuilibrin ambiental ka filluar t prdoret m tepr lvore pishe dhe materiale t tjera sintetike.

N prdorimin e shpeshte gjejm torfn e zez q me kalimin e kohs bhet me porozitet t pamjaftueshm. Torfa e bardh (me ngjyr t hapur) ka nj porozitet m t madh, e ruan at n koh .Nj pjes e madhe e bimve t apartamenteve preferojn nj terren lehtsisht acid q ka nj rndsi t madhe.

Duhet patur parasysh uji i rubinets q prdoret pr ujitje sht uj i fort, pra alkalin.

Nse pH sht rreth 5 nuk sht i dmshm por nse pH sht 6.8 ktu jemi afr piks kritike dhe shtimi i ujit t fort bn q pH t shkoj drejt baziditetit , dhe lulet zgjaten dhe humbasin ngjyrn e gjelbr.

Sot sht n shitje produkti universal i pasur me substanca organike (pleh organik) terren gjethesh, torfe me nj pjes rre. Pr kultivimin e bimve tropikale prdoret terreni fibroz i prbr :1/3 dhe gjethesh t dekompozuara mir, 1/3 torf dhe 1/3 hala pishash.

Prdoren edhe terrene ranore, prvekaktuseve ky terren sht i prshtatshm (i shklqyeshm) pr rrnjzim. Sipas tipit t terrenit przihen gjith prbrsit dhe n nj moment prgatitje hidhet pleh kimik n sasi t prcaktuara (6-8 jav). Gjithashtu eksperienca n przierjen e komponentve, njohja e pH t prbrsve ndihmojn prgatitjen e nj terreni t mir.

sht gjithmon e domosdoshme t bhet sterilizimi i terrenit t prgatitur n shtpi pr t parandaluar fenomene negative q do t onin n dshtimin e kultivimit. N kultivimin pa tok prdoret strategji tjetr .

Duhet patur parasysh q argjila spanjolle duhet t jet specifike pr kt qllim.Natyrisht q n hidrokultur jan prdorur substanca q jan alternative e ushqimit si plehrat e veshura me rrshir ose cipa plastike q bjn nj shkmbim jonik, me prbrje potas, azot, fosfor dhe mikroelemente. do nj nga kto produkte ndodhet n treg. Duhet t prgatiten sipas metods precize dhe sipas dozave t sakta t shkruara n instruksion n etiket.

Brja e kompostove t KopshtitFormoni shtresa gjethesh apo mbeturina t tjera bimore t cilat mund t futen n mbajtse plastike apo druri. Kjo mund t zgjas deri n tre muaj apo edhe nj vit. M pas grijeni kt material duke e przier me material t but pr t shpejtuar dekompozimin. Ky proces mund t shpejtohet edhe duke shtuar pleh t freskt. Mbulojeni m pas me nj cop qilim t vjetr, pr t ruajtur nj temperatur, lini nj dritare. Temperatura ndihmon n dekompozim.

Ndrtimi i shtresaveShtrimi i materialit duke e shprndar at n shtretr.Shmangni masat e mdha t barit t cilat pengojn n kalimin e ajrit. Kthejeni prmbajtjen q ka brenda pr t siguruar shprbrjen uniforme


Figura 1.1. Pamje e materialeve t ndryshme pr ndrtimin e shtresave

Rndsia e mbulesave

Mbulesat luajn shum role, ato ruajn avullimin e ujit nga toka dhe prmirsojn tokn.

Mbulesat natyrore

Mbulesa organike jan lkur peme e coptuar, materiale t holluara dhe lvozhga kokoje. Ndrrohen do vit dhe jan ideale n tok me hije.

Lkur peme e coptuar. Ndryshon n kualitet dhe n madhsin e copzave. Sigurohuni t blini lkur dhe jo dru t coptuar.

Zhavor. Mbules inorganike e shklqyer dhe pr nj koh t gjat, q gjendet n ngjyra dhe madhsi t ndryshme.

Prerje bari. Przierje n fillim n materiale t tjera. Mos prdor bar t trajtuar me herbicide.

Lvozhga Kokoje. Nj mbules e leht dhe poroze me sasira t vogla ushqyesish.

Mbulesa te hollaJan dy lloje : poroze dhe joporoze

1. Flok fibre , qllimisht e br pr mbules t qndrueshme dhe e leht pr tu shtresuar. Lejon kalimin e ujit dhe ajrit.

2. Polypropolin leshi , nj nga m t shtrenjtt por e domosdoshm, n standarde m t mira se flokt e fibrs jetgjatsi ndan mir rrug kalime.3. Polythilene i zi i lir dhe dobishm pr drenazhim t mir. Vendoset n toka ranore.


4. Gazetat shum efektive por zgjat nj sezon5. Qylymat e vjetr i lir dhe efektiv pr vende t vogla por kalben.

Shtresimi i mbulesave organike

Para ktij shtresimi hiqen t gjitha bimt pereniale, m pas mbillet dhe pas 10 ditsh shkulet do filiz q ka mbir. Shtresimi i mir bhet n pranver. Lkurat dhe lvozhgat e kokos jan m t mirat pr kt qellim.

Figura 1.2. Xhama ose gur me ngjyra t ndryshme pr harmonizim me ambientin.

Bukuria e lkursCoprat e lkurs t shtresuara 10 15 cm thell jan ideale sepse forma e tyre e ashpr lejon shiun t kaloj pa i ngjitur kto copza me njra tjetrn.

1 a pr t mbjell hap nj diagonale n mbules palos t katr qoshet. Hap nj grop t mjaftueshme pr rrnjzn. Vendosni bimn dhe ujite mir pastaj palos mbulesn prsri n vend.

2. Shprnda copzat e lkurs ose mbulesat e tjera ornamentale mbi shtres duke pastruar nn gjethe dhe prreth krcellit me duar .

2- a Llojet me ngjyra

Format e rregullta t qelqit japin ngjyra t gjalla. Prdorini n sasira t vogla dhe zgjidhni bimt shoqruese me kujdes pr

t dhn kohezion dhe jo efekt kaotik. Gurt dhe zhavorri punohen leht dhe natyrisht plotsim i njri tjetrit si edhe bimt.

Figura 1.3. Modelimi i hapsirave duke prdorur zhavorr


Bllokt e xhamit krijojn forma t qarta n ngjyr midis formave t rregullta t zhavorrit. Blloqe t rrumbullakta betoni jan t rekomandueshme n nj rrugic t gjat por i shkojn nj kopshti t that e me drita gri predominon kafen dhe jeshilen e toks.

2. Karakteristikat e mbjelljeveVendoset sa m shum material organik, q t jet i mundur pastrimi nga barrat e kqija e veanrisht ato pereniale.Mbillni n vjesht q t ket mundsi bima t stabilizohet para sezonit t that.Bimt e reja stabilizohen m shpejt nga thatsira se ato t vjetra e t mdha.Hiqni bimt e gjata pr t br t mundur zhvillimin e bimve t fuqishme n form kaubeje.Bimt m rrnj t forta q lidhen fort me tokn jan: Atriplex, Elymus Epimedium, Eragrostis, Helianthemum, Rosa rogosa, thyme.

Ndrrimi i nj luleje

1- Sistemohet n fund t vazos nj shtres granulare argjile spanjolle ose zhavorri shum t lagur.

2- Sistemohet lulja me bukn e dheut, pikrisht n qendr t vazos dhe mbushet me terren hapsira rreth e qark.

3- N fund siprfaqja e vazos mbulohet me nj shtres terreni 1-3 cm.

Problemet dhe solucioni i tyre

1- Tok e fort ose shum e lagt- Hidhet torfe n raste t jasht

zakonshme, rr dhe granula inerte2- Kur toka sht e leht dhe uji qndron

n fundin e vazos

- Przihet terreni me nj tok argjirore ose me nj tok t rnd

3- Siprfaqja e mykut te bardh n siprfaqe t terrenit t vazos

- Pastrohet siprfaqja dhe ujitet me kursim

4- Uji i teprt

- Ndrroni menjher terrenin

5- Bimt shfaqen t smura pa nj shkak t dukshm

- Ndrroni terrenin, vreni me kujdes sistemin rrnjor t lules pr parazit ose dmtues.

T Ushqyerit e Luleve

Lndt ushqyese q merren nga terreni i vazos ose nprmjet plehrave t ndryshm q prdoren n form t granuluar, t veshur (ozmokot) apo t lngshm.

Plehrat kimik mund t prdoren gjat prgatitjes s przierjes s vazos ose gjat mbjelljes s lules (plehrim baz: superfosfati, kloruri i potasit, plehrat kompleks). Plehrim plotsues q zakonisht prdoret gjat periudhs s rritjes aktive (q prkon me periudhn pranver- ver) t lules dhe zakonisht prdoret n form t lngshm por edhe pudr t tretshme n uj por edhe granular.

Plehrimi plotsues bhet do 15 dit ose m rrall n vartsi t llojit lules duke filluar nga pranvera deri n vjesht. Sot n lultarin industriale jan n prdorim nj gam e gjer e plehrave t lngshm kompleks (q prmbajn disa elemente ushqyes t domosdoshm) me nj raport t


prshtatshm t N, P, K dhe q treten n uj gjat ujitjes

Para prdorimit duhet t lexohet me kujdes etiketa dhe t prdoret n prqendrimkorrekt plehrimi plotsues. Prdoren me sukses plehrat e lngshm CIFO, Energitico, etj.

Torfa industriale e bler sht e pasuruar me lnd ushqyese dhe nuk ka nevoj t plehrohet pr 2-4 muaj. Vazot e luleve t blera nga floristi zakonisht nuk kan nevoj t ushqehen pr 2 muaj sepse jan plehruar nga shitsi i luleve.

Si rregull i prgjithshm sht e rndsishme t dihet kur dhe prse duhet t limitizohet plehrimi ose t ndalohet plotsisht. N mnyr figurative mund t themi nevoja kondicion plehrimin. Kshtu gjat periudhs s rritjes aktive t bims zbukuruese rritet prqendrimi dhe frekuenca e prdorimit t plehrimit , ndrsa gjat periudhs s qetsis ulet sasia e plehut t prdorur deri sa ajo mund t ndrpritet fare gjat dimrit pr ne pjes t luleve.

Kur faktort e tjer t rritjes si temperatura, drita, lagshtia, jan n minimum (ligji i faktorit minimal) edhe sasia e plehrimit q prdoret sht m e ult. Problemi pr t prcaktuar se farplehu do t prdorim nga autor t ndryshm sht shum kontadiktor. Sot ekzistojn plehra speciale pr bromeljet, orkidet, kaktuset dhe pr lule acidofile ku sasia e azotit sht shum m e reduktuar se fosfori dhe potasi si dhe te gjeneral prlulet e ambienteve t brendshme.

Rregulla e prgjithshme e prdorimit t prqendrimit t plehrimit tek lulet sht:

m mir t plehrohet me doz shum t ult sesa shum t lart. N ndryshim nga prdorimi i nj sasie t ult t drits ose t ujit, prqendrimi i ult i plehrimit nuk jep nj dmtim t menjhershm t cilsis s lules. Para prdorimit t plehrave duhet q terreni t jet i lagur q bima t mos dmtohet nga kriprat. N fillim t pranvers duhet t plehrohet me doz m t ult duke e rritur gradualisht me rritjen e intensitetit t rritjes s lules.

Ujitja dhe Lagshtia Ajrore

N prbrjen e bimve ka rreth 80% uj, ndrsa tek kaktuset kjo shkon deri te 95%. Pikrisht prbrja e lart e sasis s ujit tregon q ky i fundit sht faktori themelor n rritjen e luleve. Por ai luan edhe role t tjera si ftohs, trets i elementeve ushqyes etj.

Lulet thithin kripra minerale pavarsisht nga shkalla e rritjes vetm nse jan t tretura n uj, kshtu ai shrben si transportues i substancave organike.

Ujitja dhe Cilsia e ujit q prdoret pr ujitje

Nuk ka rndsi vetm sasia e ujit q prdoret pr ujitje por mbi t gjitha cilsia e tij sidomos nga shkalla e prmbajtjes s glqeres sht shum e rndsishme. Nuk sht e thn q uji i pijshm sht i prshtatshm pr ujitjen e bimve sepse ka raste q ka shum kripra (dhe quhet uj i fort).

Kopshtart e luleve t apartamenteve mund t informohen tek shoqrit e shprndarjes s ujit mbi gradn e fortsis s ujit. Toleranca e sasis s glqeres dhe


kriprave varet nga lloji i bims dhe lloji i terrenit vazos.

N nj tok t pasur me torfe acide, n kt substrakt glqerja mbetet latente, por n nj terren ranor glqerja sht aktive.

Bimt t quajtura kalcifuge jan ato q nuk e tolerojn glqeren. Edhe bimt me origjin tropikale nuk e plqejn ujin e fort. Ndrsa shumica e bimve t toks gurore n ndryshim me mendimin e prgjithshm jan t ndjeshm ndaj glqeres.Uji me glqere deri n 10% mund t prdoret pa probleme.

Uji me prbrje nga 10-15% duhet t prdoret me kujdes pr bim t ndjeshmendaj glqeres.

Duke filluar me prbrje glqereje mbivjetr e przierjes s ujit t pijshm 15% duhet t neutralizohet glqerja e ujit ose t przihet me uj shiu.Tendenca acide ose glqerore e ujit t pijshm mund t prcaktohet m ann e nj indikatori i cili gjendet n farmaci.

Por far mund t bjm kur uji sht shum i glqerzuar?

Metoda e vjetr e przierjes s ujit t pijshm me uj shiu, tenton t mos prdoret si pasoj e ndotjes s atmosfers. Sidomos n zonat industriale sht mir q uji t merret pasi t jet shplar atiasidomos kur nuk ka rn shi pr nj koh relativisht t gjat.

Nse rritsi ka nj sasi t vogl bimsh sht e mundur q t prmirsohet cilsia e ujit duke tentuar q t hidhen qese poroze prej 500 gr torfe (n 10 litra uj) pr nj

nat dhe zvendsohet torfa pas prdorimit t tyre.

Mund t bhet zierja e ujit n kt mnyr glqerja depozitohet n fundin e ens Nj tjetr alternative konsiston n prdorimin e preparateve kimike pr t paksuar glqerzimin e ujit. Duhet t kihet kujdes se sht i rrezikshm prdorimi nga joekspertet e acidit sulfurik e oksalik pr ta br ujin t gatshm pr ujitje. Si edhe konsekuencat e padshi-rueshme q mund t shihen te bimt.

Por sht gjithashtu e gabuar q nj lule (sidomos ato q kan nevoj pr glqere) t ujitet vazhdimisht me uj pa glqere sepse nevojitet nj sasi glqere pr metabolizmin e tyre.

Pyetja se si duhet t jet m mir nga lart apo n baz nuk ka shum rndsi, pavarsisht nga pikpamjet e ndryshme. Prgjithsisht mendohet q ciklamini dhe vjola afrikane duhet t ujiten nga posht, por pak rndsi ka pr vazot se nga vjen uji.

Nga mnyra e dhnies s ujit varen dmtimet q shkaktohen n sistemin gjethor ose rrnjor (sidomos n lulet tuberoze).

Kur ujisim nga sipr me uj glqeror, terreni i vazos filtron glqeren edhe elementet e tjer ushqyes duke ujitur bimn nga posht uji shkon direkt tek rrnjt . Pastaj ujitja e luleve sht nj veprim praktik q ka t bj direkt edhe me zgjedhjen q bn rritsi i bimve pr momentin dhe mnyrn e ujitjes.

N do rast teprica e ujit n nnvazo duhet t eliminohet pas 20-25 min n mnyr q


t eliminohet mbajtja e vazove n uj.sht e kshillueshme q t kombinohet ujitja nga sipr q shkakton grumbullimine kriprave n siprfaqe me ujitjen nga posht.

Por ka shum rndsi edhe temperatura e ujit q ujitet, por nuk duhet q ndryshimi i saj me temperaturn e ambientit t jet shum i madh. Temperatura e ujit t pijshm sht gjithmon m e ult se ajo eambientit edhe gjat muajit t vers.

Mjeti m i thjesht pr rregullimin e temperaturs s ujit pr ujitje sht duke e ln at n nj en t hapur pr pak koh. Temperatura m e prshtatshme e ujit pr ujitje sht 20-25 grad, por nuk duhet t jet posht ktyre limiteve. Kshillat praktike q jepen jan: q uji duhet t jet rreth temperaturs t ambientit, mund t provohet lehtsisht edhe me dor pa qennevoja t prdoret termometri.

Temperatura e rekomanduar prdoret edhe pr ujitjet e periudhs s qetsis s luleve pr disa lule q e kalojn kt periudh.

Prsa i prket kohs s ujitjes sht m e rekomandueshme n mngjes ose dark, kjo q tju lejoj bimve t kryejn n mnyr t plot aktivitetin vegjetativ duke shfrytzuar n mnyr t plot ujin dhe kriprat minerale q treten n t.

Deri n dark teprica e ujit mund t rregullohet nga largimi i tij nga evapo-transpirimi, gjethet kan koh q t thahen dhe smundjet krpudhore nuk gjejn ambient t prshtatshm pr tu zhvilluar.

M e vshtir sht zgjedhja e frekuencs s ujitjes. Nuk ekziston nj rekomandim fiks pr momentin e ndrhyrjes por duhet

t besohet me shum prvojs dhe prekjes me gisht t terrenit.

Kufiri midis shum t lagur dhe shum t that sht i ndryshm dhe i vshtir pr tu identifikuar n varsi t species dhe terrenit. N nj terren t tejlagur ku rrnjt e luleve mbahen vazhdimisht n lagshtir asfiksohen n shumicn e luleve t apartamenteve duke br prjashtim bimt q e duan ujin si palma e ujit, Cyperus.

Nj metod praktike dhe e thjesht sht prekja me gisht e terrenit pr identifikimin e lagshtirs, siprfaqja e terrenit duhet t jet e that nga nj ujitje n tjetrn. Kur gishti nuk ndotet gjat prekjes s siprfaqes do t thot q terreni, ka nevoj pr uj n rast t kundrt nuk ndrhyjm me ujitje.

Nj metod tjetr praktik pr t identifikuar nevojn pr ujitje sht peshimi me dor i vazos (sidomos n vazo plastike) . Sasi e lagshtirs s przier s vazos mund t prcaktohet edhe me trokitje me gisht (pr vazo prej balte ose porcelan). Kur tingulli sht i mbytur nuk ka nevoj pr ujitje dshmon se terreni sht i that dhe duhet t ndrhyjm me ujitje.

Pr t patur nj rezultat t knaqshm n rritjen e luleve n shtpit tona duhet t ujiten rrall dhe n sasi t mjaftueshme duke prdorur sasira m t vogla gjat stins s dimrit. Kshillohet q t vendoset vazoja e lules n nj en me uj n mnyr q dheu i vazos t trheq sasin e nevojshme t ujit, pa shkaktuar shplarje t elementve ushqyes.


3. Tipet kryesore te serave ne vendin tone

3.1. Sera me element konstruksioni, shtylla druri e harqe metalike dhe me mbulesa plastike Me konstruksione druri dhe mbulesa plastike, n vendin ton kan filluar t ndrtohen pas viteve 92. Ky tip sere ka qen i njohur m par, nga vendet fqinje .por koht e fundit po aplikohet edhe n vendin ton. N lidhje me kt problem, jo vetm vendet e prapambetura ekonomike, por dhe ato t zhvilluara duke prfshir ktu vendet fqinje si Italia dhe Greqia, serat me konstruksione druri shfrytzohen intensivisht dhe me efektivitet t lart.

Arsyeja e prhapjes dhe e prdorimit t gjer: ato jan t lehta dhe m pak t

kushtueshme pr tu ndrtuar dhe se kushtet e vendit ton e favorizojn kt tip (figura 1,4).

Materialet baz t ndrtimit jan shtyllat e drurit si pisha dhe lisi, drur q kan rezistenc t lart ndaj kalbjes. Nuk prjashtohen rastet e prdorimit t drurve t tjer si, vidhi frashri, etj, q kan rezistenc m t vogl se t part. Kolonat e drurit jan me diametr 18-22 cm dhe me gjatsi nga 2-4 m. atia (kapriatat ) zakonisht bhen me binar druri (kryesishtpishe, m rrall ahu) me prmasa 3x5 dhe 5x7 cm. Forma e tyre zakonisht sht monotunel, por nuk prjashtohen edhe rastet bitunele tritunele ose dhe formn e multituneleve (bllok).

Figura 1.4 Pamje t brendshme e serave

Kto sera zakonisht ndrtohen t veanta (monotunel) ose dhe m shum. Element baz t ndrtimit t ktij tipi sht monotuneli, i cili ka si baz kto karakteristika (figura 1,5):


Figura 1.5 Paraqitja skematike e nj kampate te sera me konstruksion druri

Gjersia e monotunelit (kampats) sht 7.5 m. Lartsia n ulluk 1.6 2.2 m. Lartsi n kulm sht 3-3.5 m. Gjatsia sht n varsi t kushteve dhe varion nga 20- 34 m. Sipas ktyre prmasave siprfaqja e kampats sht nga 150 - 255 m2. Kurbatura 1.9-2.8 m3/m2, n varsi t lartsis n ulluk dhe atij t kulmit t serrs. Konstruksioni i atise duke qengjithmon prej druri, sht n form kndi me an simetrike. Largsi e vendosjes s shtyllave t drurit (kolonave vertikale) sht do 2 m. Shfrytzimi i tyre zakonisht bhet pr pranvern e hershme dhe muajt e par t vjeshts duke shfrytzuar pr ngrohje energjin diellore.

Pr kt arsye zakonisht orientimi gjeografik i tyre bhet Lindje Perndim, me qllim q rrezet diellore t ken mundsi t ndriojn dhe ngrohin sa m mir bimt brenda sers . Arsyeja q gjersia e tyre nuk bhet m e gjer se 7.6 m, sht se zakonisht polietilenet q hyn

n tregjet Shqiptare jan ato t gjersive 4.2 m. Kshtu prdorimi i plastmasit nga 4.2 m pr do metr t atis, bn t mundur t mbulohet e gjith gjersia e sers,

Sistemi i ajrimit. Ajrimi n kt tip sere bhet natyral, nprmjet hapjes dhe mbylljes me dor t fletve ansore t polietilenit n varsi t kushteve. Sistemi i ventilimit mund t bhet dhe aktiv, nqoftse n t instalohen ventilator elektrik. N rastin e ventilimit ansor, sht mir q hapja dhe mbyllja e flets plastike t bhet me an t nj maniveli i cili lehtson realizimin e ktij procesi. Ne t dy faqet ansore t serrs deri n lartsin 50 60 cm, mbulesa montohet e palvizshme me qllim q ajri i ftoht iambientit t jashtm (q si dihet qndron n shtresat m t ulta t siprfaqes s toks,), t mos futet menjher n ser nga posht-lart, sepse zbritja e menjhershme e temperaturs shkakton tronditje


fiziologjike t bimve, por nga lart-posht. Ajri i ngroht q ndodhet n shtresat e msiprme t sers, bn t mundur przierjen e tij dhe kur ajri i przier t arrij deri n siprfaqen e toks t ket psuar nj ngrohje sado t vogl.

Sistemi i ngrohjes. Realizimi i ngrohjes n kt tip sere sht bazuar n at natyrale diellore. Por ajo mund t realizohet e kombinuar me ngrohjen teknike, si jan aerotermat, ose mjete m t thjeshta ngrohse si soba druri, rezistenca, etj. Ngrohja teknike aplikohet vetm n ndonj nat me temperatura t ulta. Sistemi i ujitjes. Ujitja n kt tip sere bhet me format e zakonshme me tuba gome, :nebrazda deri n instalimin e impianteve t ujitjes me pika. Kjo n varsi t burimit t ujit dhe sasis s investimeve t kryera.

Avantazhet dhe disavantazhet e ktij tipi. Tendenca e sotme e fermerve sht t ndrtojn sera t tilla me siprfaqe t vogla 300 - 1000 m2. Kjo sht e lidhur ngusht mundsit dhe mjetet financiare q ato zotrojn. Zakonisht puna ndrtimorekryhet me ndonj mjeshtr t kualifikuar pr kt qllim.

Avantazhet dhe disavantazhet e ktij tipi. Tendenca e sotme e fermerve sht t ndrtojn sera t tilla me siprfaqe t vogla 300 - 1000 m. Kjo sht e lidhur ngusht me mundsit dhe mjetet financiare q ato zotrojn. Zakonisht punn ndrtimore e bjn vet, ose me ndonj mjeshtr m t kualifikuar pr kt qllim.

i) Avantazhet:- Mund t ndrtohen me materiale ndrtimi q nuk importohen por mund t sigurohen

leht nga vet fermert dhe me mime relativisht t ulta.- Garantojn prodhime me kosto t ult, hershmri, rendimente e cilsi t mir.- Duke qen me gjersi mbi 7 m, krijojn nj mikroklim t mir brenda sers duke i rezistuar m mir luhatjeve t temperaturave n ambientin e jashtm.- Jan t qndrueshme ndaj reshjeve intensive dhe faktorve t tjer atmosferike.- Lejojn mundsin e kultivimit t perimeve n t gjith stint e vitit.- Lejojn mundsin e montimit t impianteve klim formuese t ngrohjes dhe t ujitjes.- Lejon mundsin e montimit dhe t spostimit nga nj vend n nj vend tjetr nqoftse do t jet nevoja e qarkullimit t sers apo t toks.

ii) Disavantazhet:- Nuk lejojn punime me mjete mekanike t zakonshme, por vetm me motokultivator.- Mbulesa prej polietileni ndikon q t ngrohen dhe ftohen shpejt.- Duke qen i prbr me materiale druri, jetgjatsia e tyre sht e shkurtr, gj q shoqrohen me shpenzime t cilat ngrenkostot vjetore.- Mbulesat nuk mund t sigurojn nj izolim t mir, pasi vet konstruksioni i sers, krijon mundsin e arjeve t ndryshme.- Gjat procesit t mbulimit, nuk ka mundsi fiksimi t plastmasit pa br shpime me gozhda, tel ose mjete t tjera, duke br kshtu dmtimin e tij akoma pa filluar .

3.2. Sera me element konstruksioni, shtylla betoni, harqe hekuri dhe mbulesa plastike


Serat me konstruksione shtylla betoni dhe harqe metalike e me mbulesa plastike, n vendin ton kan qen dhe jan akoma mjaft t prhapura. Arsyeja e prhapjes dhe e prdorimit t gjer t ktij tipi, sht se ato jan t lehta dhe m pak t kushtueshme pr tu ndrtuar. Ne vendinton ky tip sere, mendohet se sht vn n prdorim pr her t par, rreth viteve 65, ku me pas deri n vitin 1991 siprfaqja e tyre arriti n rreth 1.000 ha.

Figura 1.6 Pamja t brendshme t sers me shtylla betoni

Materialet e ndrtimit jan shtylla betoni t paraprgatitura n gjatsi 1.8 2.5 m dhe harqe hekuri me 14 22 mm.

Pr mbules sht prdorur polietileni dhe ngrohja sht bazuar n at natyrale (diellore).

Shtyllat e betonit dhe harqet metalike ndrtohen leht dhe me kosto relativisht t ulta. Pr kt arsye siprfaqja e ktij tipi u rrit me shpejtsi n t gjith rrethet e zons s Ultsirs Perndimore t vendit dhe ngaq materialet e ndrtimit prodhoheshin n vend.

Kto sera ndrtohen t veanta ose n blloqe. Elementi baz i ndrtimit t ktij tipi sht monotuneli (kampata). Nj monotunel ka si baz kto karakteristika:

i) Gjersia e kampats sht 3.2 m. Lartsia n ulluk 1.6 2.2 m.

Ii) Lartsia n kulm sht nga 2.5 3.1 m.

Iii) Gjatsia n varsi t kushteve sht 20 32 m.

Sipas ktyre prmasave siprfaqja e do tuneli (kampat) sht nga 64 -102.4 m2. Kurbatura vrtitet nga 1.9 - 2.5 m3/m2, n varsi direkte t lartsis n ulluk dhe n kulmin e sers. Konstruksioni metalik i atis mund t jete i lakuar ose n form kndore. Largsia e vendosjes s shtyllave t betonit sht do 2 m nqoftse sht monotunel ose nqoftse sht multitunel nga brenda n do 4 m.


Figura 1.7 Skema dhe prmasat e nj kampat tek serat me kolona betoni

Shfrytzimi i tyre zakonisht bhet pr pranvern e hershme dhe muajt e par t vjeshts duke shfrytzuar pr ngrohje energjin diellore. Pr kt arsye zakonisht orientimi . i tyre bhet Lindje -- Perndim.

Karakteristikat e prgjithshme t nj multituneli jan:

Prmasat e nj multituneli m 32 x 32 Siprfaqja e prgjithshme m2 1024Numr i kampatave cop 10

Gjersia e kampats m 3.2

Largsia e shtyllave n 2 kampatat ansore m 2

Largsia e shtyllave n brendsi m 4Lartsia n ulluk m 2.2

Kurbatura m3/m2 2.6Lartsia n kulm m 2.9

Forma e atis (kndore ose harkore)Siprfaqja e nj kampat m2 102.4

Sistemi i ngrohjes. Realizimi i ngrohjes n kt tip sere sht bazuar n at natyrale diellore. Por ka mundsi t realizohet ngrohje e kombinuar me at teknik si jan aeroterma speciale, ose me mjete t thjeshta ngrohse si soba druri, rezistenca, etj.

Sistemi i ajririmit. Ajrimi n kt tip sere bhet nprmjet hapjes dhe mbylljes ansore t fletve t polietilenit. Hapja dhe mbyllja e tyre bhet manuale sipas krkesave t bimve.

Sistemi i ujitjes. N kt tip sere ujitja bhet me format e zakonshme me tubo gome, me brazda dhe me impiante t ujitjes me pika t cilat krkojn investime t tjera suplementare.

Avantazhet dhe disavantazhet e ktij tipi sere


i) Avantazhet:1 - Mund t ndrtohen me materialendrtimi nga vet fermert apo firmat ndrtuese t vendit me mime t leverdishme; 2 - Kostoja e materialeve t ndrtimit nuk jan t larta;3 - Garantojn prodhime me kosto t ult, rendimente e cilsi t mir dhe prodhime t hershme;4 - Nuk krkojn shum shpenzime pr riparimet vjetore;5 - I rezistojn m mir luhatjeve t temperaturave t ambientin t jashtm;6 - Jan t qndrueshme ndaj reshjeve intensive dhe faktorve t tjer atmosferike;7 - Lejojn mundsin e kultivimit t shum llojeve t perimeve, n t gjith stint e vitit;8 - Lejojn mundsin e mekanizimit t proceseve t puns;9 - Lejojn mundsit e montimit t impianteve klim formuese, t ngrohjes, t ujitjes, etj.

ii) Disavantazhet:

1 - Duke qen prej polietileni ngrohen shpejt, por edhe ftohen shpejt.2 - Temperaturat brenda saj jan t ndryshme pr pjes t ndryshme t sers, kshtu n brendsi t saj temperatura sht m e lart se sa n an).3 Vend takimet e harqeve t hekurit me polietilenin n temperatura t larta t vers, shkaktojn djegie duke e dmtuar at.4 - Nuk ka mundsi fiksimi t plastmasit n atin e sers, pa br shpime me gozhda, tel ose mjete t tjera, duke br kshtu dmtimin e tij akoma pa filluar puna.

3.3. Sera me element konstruksioni, komplet material ferro-zingato, t larta dhe me mbulesa plastike

Me kt tip prfshihen ato sera q n vend t shtyllave t betonit, jan vn shufra hekuri cilindrike me 22-26 mm. Pr ndrtimin e harqeve jan prdorur hekur me 22-24 mm. N vendin ton ky tip sere ka qen dhe sht akoma i prhapur. Arsyeja e prhapjes dhe e prdorimit t gjer t ktij tipi, ka qen dhe mbeten se ato jan t lehta dhe pak t kushtueshmepr tu ndrtuar (figura 6). Mbulesat jan plastmase dhe ngrohja sht bazuar n at diellore. Kto sera nuk kan ndryshime t theksuara nga ato me kolona betoni, vese n vend t kolonave t betonit jan prdorur kolona hekuri dhe pr serat q jan bi ose multitunele, distanca e mbrndshme e tyre sht 2 m, n vend t 4 m q jan n serat me kolona betoni. Pr ndrtimin e tyre jan patur parasysh disa veori. Ashtu si te tipi i sers me kolona betoni dhe ktu baza e ndrtimit sht monotuneli.

Figura 1.8 Pamje t brendshme t serave me konstruksione hekuri


Karakteristikat e nj monotuneli jan: i) Gjersia e kampats 3 - 3.2 m;ii) Lartsia n ulluk sht 1.6-2.2

m;iii) Lartsia n kulm sht nga 2.4-

3 m; iv) Gjatsia zakonisht sht nga

22-30 m.

Figura 1.9 Pamje skematike e nj sere me konstruksion metalik

Sipas ktyre prmasave siprfaqja e do monotuneli sht nga 75 -100 m2. Kurbatura, 1.8 - 2.5 m3/m2. Forma e atis mund t jet e lakuar ose n form kndi. Shfrytzimi i tyre zakonisht sht pr pranvern e hershme dhe pr muajt e para t vjeshts duke shfrytzuar ngrohjen diellore. Kshtu q zakonisht orientimi gjeografik i tyre bhet Lindje- Perndim, me qllim q rrezet diellore t ken mundsin t ndriojn dhe ngrohin sa m mir bimt brenda saj.

Avantazhet dhe disavantazhet e ktij tipi sere

Avantazhet:1 - Mund t ndrtohen me materialendrtimi nga vet fermert me mime t leverdishme;

2 - Kostoja e investimeve themelore nuk sht e lart;3 - Garantojn prodhime me kosto t ult, rendimente e cilsi t mir;4 - Nuk krkojn shpenzime pr riparimet vjetore;5 - U rezistojn m mir luhatjeve t temperaturave t ambientin t jashtm;6 - Jan t qndrueshme ndaj faktorve atmosferike;7 - Lejojn mundsin e kultivimit t perimeve n t gjith stint e vitit;8 - Lejojn mundsit e montimit t impianteve klim-formuese t ngrohjes dhe t ujitjes;9 - Lejojn mundsin e mekanizimit t proceseve t puns, etj.7 -Lejojn mundsin e kultivimit n tgjith stint e vitit; 8 - Lejojn mundsit e montimit timpianteve klim-formuese t ngrohjes dhe t ujitjes; 9 - Lejojn mundsin e mekanizirnit t proceseve t puns, etj.

ii) Disavantazhet:1 - Ngrohen shpejt dhe ftohen shpejt;2 Krijohen diferenca temperaturash nga qendra e tyre n krahasim me pjest q ndodhen n ant t sers; 3 Vend takimet e harqeve t hekurit me polietilenin n temperatura t larta t vers, shkakton djegie duke e dmtuar at. Pr kt praktikat e veshjeve t harqeve me mjete plastike, sht tepr efektive pr ta eliminuar kt defekt.4 - Nuk ka mundsi fiksimi t plastmasit pa br shpime me gozhda, tel ose mjete t tjera, duke br kshtu dmtimin e tij akoma pa filluar puna, etj.

3.4. Sera me element konstruksioni, komplet material hekuri, dhe me mbulesa xhami


Serat me konstruksione ferrozingate me mbulesa plastike dhe vetrorezin, n vendin ton pothuajse nuk kan qen t prhapura. Ndrtimi i tyre n Shqipri ka filluar pas viteve 1990. Arsyeja ishte se lnda e par vinte e gjitha nga importi dhe me kosto t lart. Sot megjithse kostot jan t larta, ky tip sere po gjen nj prhapje t gjer dhe kjo fal rezultateve t arritura. Ndrtimet e para jan br n UB-Tiran n nj siprfaqe 0.4 ha dhe n baze t ksaj eksperience ka vazhduar n shum zona e rrethe t vendit. Megjithse siprfaqet e ktij tipi jan ende t vogla, themi kshtu sepse ky tip sere e krahasuar me rezultatet e marra dhe pavarsisht nga mimet, sht me leverdi ekonomike t prhapet gjersisht, gjithsesi me avantazhet q ato zotrojn, mbeten perspektiva e serave n Shqipri.

Materialet kryesore ndrtuese bazohen n tuba eliku t zinguara, ku kolonat jan me

48 mm, harqet me 42 mm dhe pjest e tjera ndihmse 22-32 mm. Strukturat metalike jan lehtsisht t montueshme pasi montimi i tyre realizohet me an t vidave.

Mbulesat ansore dhe ballore zakonisht jan plastika polimer-polietileni i valzuar, tip long-life (jetgjat) me spesor rreth 200 mikron. Kjo ser sht shum e thjesht pr tu ndrtuar, rezistente ndaj veprimit t faktorve madhor, ku elementt baz t strukturs metalike jan kolonat dhe harqet prej eliku t zinguar q lejon prdorimin e mbulesave dy ose m shum vjeare.

N lartsin 2.5 m (q sht lartsia e ullukut nga brenda), mund t vendoset dhe nj plastmas tjetr provizor, duke realizuar n nj far mnyre mbulimin me 2 shtresa. Kjo ndihmon ndjeshm n ruajtjen e temperaturave n periudhn e ftoht duke garantuar ruajtjen e bimve dhe hershmrin e prodhimit.

Figura 1.10 Pamja t jashtme t serave ferro-zingate

1. Tipi monotunel, sht tunel me gjersi 9 m, me lartsi n kulm 4 m dhe distanca e vendosjes s kolonave sht 2 m. Gjatsia sht sipas kushteve konkrete t terrenit, por rekomandohet deri n 46 m. Serat me prmasa t tilla kan nj siprfaqe rreth 400 m 2

2. Tipi multitunele, prbhet nga 3 tunele me gjersi 24 m, 3.8 m lartsi n kulm dhe distanca e vendosjes s kolonave sht 2 m. Gjatsia sht 40 deri n 44 m. Kolonat ansore jan tubo eliku t zinguara me 48 mm dhe harqet me 42mm. Veshjet ansore dhe ballore jan me plastika polimetilmetakritat (PMMA) me spesor 1.5 mm. Mbulesa e siprme sht me 2 shtresa polietilen jetgjat t vendosura n distanc ndrmjet tyre 20 - 25 cm me qllim q t formohet nj jastk ajri. Ky shrben si termoizolatot dhe amortizues i mir ndaj luhatjeve t temperaturave t ambientit t jashtm. N to instalohen lehtsisht impiantet e ujitjes me pika, t ventilimit aktiv, t ngrohjes me aeroterma, etj.

3. Tipi dhome vegjetative, jan tprshtatshme pr prodhimin e fidanve tpemve frutore. Forma e ndrtimit t tyre krijon kushte speciale, ku temperaturat dhe lagshtia jan t regjistrueshme dhe t kontrollueshme me pajisje t posame. Ajo sht e pajisur me tavolina 9 x 1.8 m, q jan t prshtatshme pr procese t ndryshme t prodhimit t fidanve frutore, dhom kallusimi, ambiente t shtimit in-vitro, etj.

Mbulesat jan lastra (vetrorezina,) T valzuara tip PMMA,ER, etj, me spesor 1.5 mm. Kto mbulesa realizojn nj transparenc drite mbi 90%, cilsi q e

ruajn pr shum vite shfrytzimi. Sipr sers jan montuar pajisje pr vendosjen e rrjetave hijezuese gjat ndriimit t teprt diellor gjat stins s vers. Fal ktyre avantazheve q ato zotrojn, siprfaqet e tyre sa vin e shtohen.

Konstruksioni i jashtm dhe disa kritere teknike pr ndrtimin e serave

Megjithse nga forma e jashtme ato jan: mono, dy, tre, apo multitunele (bateri). Elementi baz i ndrtimit t ktij tipi sht monotuneli. Gjersia e kampats mund t jet nga 4 deri 20 m n varsi t kushteve dhe mundsive. Lartsia n ulluk 2.5 n 3.5 m dhe lartsia n kulm sht nga 3.5-5 m. Gjatsia sht n varsi t kushteve nga 20-50 m.

Sipas ktyre prmasave, siprfaqja e do tuneli (kampate) varion nga 80-1000 m2. Kurbatura vrtitet nga 2.5 - 3.8 m3/m2, n varsi direkte t lartsive t ullukut dhe t kulmit t sers. Konstruksioni metalik i atis zakonisht sht i harkuar, por n raste t veanta mund t jet dhe kulmore. Largsia e vendosjes s kolonave sht do 2 -2.5 m (figura 9).

Figura 1.11 Skema e nj kampate


Shfrytzimi i tyre zakonisht bhet pr pranvern e hershme dhe vazhdon deri von n vjesht. Pr kt arsye, orientimi gjeografik i tyre bhet Lindje - Perndim. Duhet theksuar se kto sera jan t prshtatshme edhe pr kultivim n periudhn e dimrit, sigurisht duke realizuar instalimin e pajisjeve ngrohse. Dy ballt e sers kan nga nj der t rrshqitshme q hapen dhe mbyllen me an t rrulave t cilat realizojn edhe nj hermetizim t mir. Ato jan t veshur me fleta plastike t ngurta dhe t onduluara. Anash sers nga siprfaqja e toks deri n 80 cm, sht nj brez ansor polietileni i palvizshm, q nuk lejon kalimin e menjhershm t ajrit t ftoht brenda sers.

Ky tip sere lejon montimin e pajisjeve klimeformuese si dhe ato t ujitjes me pika, ngrohjes, ventilimit aktiv, t ushqimit mineral t przier me ujin, etj. Ajrin sht ansor natyral, por q mund t modifikohet duke montuar pajisje artificiale. Ngrohja sht diellore, por lejon montimin e pajisjeve pr ngrohjen teknike. Lartsia dhe gjersia e sers lejon mundsin e mekanizimit t punimeve me mjete t vogla motorrike. Lartsia 2.5 m deri n ulluk, lejon rritjen e bimve deri n kt lartsi pa qen nevoja e prkuljes mbi tel.

Komponent t tjer ndihms n konstruksion, jan: i) Lidhset e komponentve t konstruksionit; ii) Ulluqet me elementt e fiksimit t mbulesave plastike; iii) Fiksuesit e mbulesave plastike, etj. Pr ndrtimin e serave t tilla, rndsi t madhe gjat montimit kan zgjedhjet e lidhsve t elementve prbrs t konstruksionit. Ato duhet ti sigurojn serrs nj lidhje solide dhe t jen rezistente ndaj faktorve madhor si errat dhe reshjet intensive, ngarkess s bors, etj.

Nse lidhsat nuk sigurojn nj lidhje t mir t elementve t konstruksionit, ather sera nuk siguron nj lidhje solide dhe sht e predispozuar t dmtohet shum shpejt, nga veprirni i errave apo faktor t tjer. Lidhse t tilla, nuk arrijn ti sigurojn sers nj rezistenc t mjaftueshme dhe nga veprimi i faktorve madhor, ato mund t rrshqasin, t kputen duke ndikuar n shkatrrimin dhe amortizimin e parakohshm t sers. Lidhset e qndrueshme,i sigurojn sers nj rezistenc t qndrueshme dhe q mund t shfrytzohen pa asnj problem pr shum vite me radh.


Figura 1.12 Disa nga lidhset e konstruksionit q nuk sigurojn lidhje t qndrueshme

Figura 1.13 Paraqitja e lidhesave korrekte

Ve lidhsve, nj rndsi t veante marrin dhe ulluqet e serave. Ato prdoren pr serat dy ose m shum tunelesh. Ato kane nj ser funksionesh q jan: i) Pr t larguar ujrat e reshjeve; ii) Pr t br lidhjen e monotuneleve me njri- tjetrin; iii) Pr t siguruar nj bazament t prshtatshm pr fiksimin e mbulesave plastike; iv) Pr t rritur rezistencn e sers, etj.

Ulluqet i sigurojn sers nj rezistenc t qndrueshme e t afta pr ti prballuar forcave shkatrruese madhore. Gjithashtu, ulluqet shrbejn pr fiksimin e mbulesave t sers. Ato fiksohen me an t disa fiksuesve speciale. Fiksimi i mbulesave plastike n elementt fiksues t ulluqeve, bhen me an t fiksuesve t cilat mund t jen plastike ose metalike (alumini). Kto duhet t jen t lmuara mir dhe t forta, me qellim q gjat montimit t mos


dmtojn mbulesat plastike dhe t sigurojn nj lidhje sa m t qndrueshme t mbulesave me elemente metalike t konstruksionit t sers. Disa fiksues t till jan paraqitur n figurn 11, dhe przgjedhja e tyre luan nj rol t rndsishm n montimin e mire dhe jetgjatsin e mbulesave plastike.

Sera me konstruksione metalike dhe me mbulesa xhami

Nj ser e till pr her t par n vendinton, sht ndrtuar n vitet 71 72 .Pr kohn, ky tip sere ishte konsideruar si m moderni. Sera me xham sht e mbuluar me xham, n t montohen sistemet klimatizuese automatike, si:

i) Sistemi i ujitjes;

ii) Sistemi i ventilimit;

iii) Sistemi i ngrohjes, etj

Duke qen me kto avantazhe, siprfaqja e ktij tipi u rrit n mnyr t konside-rueshme. Siprfaqja e ksaj sere sht e organizuar n 3 bateri me nga 3 ha secila. Sot jan n Shqipri rreth 25 ha t tilla

Figura 1.14 Pamje e brendshme t sers me xham

M pas siprfaqja e ktij tipi u rrit me shpejtsi n t gjith rrethet e zons s Ultsirs Bregdetare t Shqipris. Pr nj ser me nj siprfaqe 3 ha, gjersia sht 99 m n drejtimin V-J, ndrsa gjatsia sht 307 m n drejtimin L-P.

Kshtu q siprfaqja reale e mbuluan sht 30393 m2. Streht e baterive jan t kundr drejtuara n drejtimin Lindje-Perndim. Pjerrsia natyrale e vendeve t ndrtimit duhet t jen n nivelet 1- 3 %. Ndrtim i brendshm. Pjest prbrse t ndrtimit t brendshm t ktij tipi jan: a) Rrugt; b) Sistemi i ngrohjes; c) Sistemin e ajrimit; d) Pajisjet pr dezinfektimin termik: e) Sistemin e ujitjes; f) Sistemin elektrik, etj.

Rrugt kalojn n do bateri 3 hektarsh. N mesin e gjatsis s saj (300 rn,), zakonisht kalojn 1 ose 2 rrug me gjersi2.96 - 3 m sa largsia e 2 plintave dhe t baraslarguara me 50 m nga njri skaj i sers me skajin tjetr pr rastin kur sht nj , rrug dhe 25 m nga ant e 50 m n mesin e sers, pr rastin me 2 rrug. Kto rrug shrbejn pr kalimin e mjeteve t transportit, punonjsve t shrbimit, si dhe


pr ajrimin m t mire t serrs. N t dy skajet e hyrjeve dhe t daljeve t rrugve, jan vendosur dyer q duke rrshqitur hapen dhe mbyllen nprmjet mekanizmit t rulave dhe shinave.

Sistemi i ngrohjes. Kto sera ngrohen nprmjet qarkullimit t ujit t nxeht n tuba eliku t vendosura brenda sers. Uji ngrohet me an t nj kaldaje t posame me kapacitet prodhues 5 milion K/Kal n or, ku si lnd djegse prdoret nafta e pastr, naft bruto ose solar. Temperatura e ujit t nxehur nga kaldaja sht 90C dhe kur qarkullon brenda sers, siguron nj ngrohje deri n 23 - 25 C m tepr se temperatura n ambientin e jashtm.

Kshtu, p.sh, nqoftse temperatura jasht sht 5C, ather brenda sers temp mund t jet 28 - 30 C. Dhe nqoftse temp jasht sht - 5 C, brenda sers duhet t jet 18 - 20 C, temperatura kto shum t prshtatshme pr rritjen normale t bimve . Ngrohja e ujit nga kaldaja (pr rastin kur sht automatike) realizohet nprmjet 4 termorregullatorve t cilat marrin indor-macionin nga brendsia e sers dhe komandojn takim-stakimin e pompave t drgimit t ujit t nxeht. Nprmjet ktij sistemi uji bn 2 qarkullime, q jan: i) Qarkullimi i gjat; ii) Qarkullimi i shkurtr.

Qarkullimi i gjat realizohet kur sera ka nevoj t ngrohet. Kur temperatura e sers n brendsi t saj sht ulur nn limitin e krkuar nga bimt, uji i ngroht nga kaldaja, nprmjet 2 tubave me diametr 300 mm shkon deri te dhoma e komandimit q sht n qendr t sers. Nprmjet 4 pompave dhe 4 tubave shprndarse sekondar me diametr 150

mm dhe me presion 0.7 atmosfer kalon n tuba t tjera me t holla me diametr 55 mm t cilat jan vendosur n t 2 ant e karpats 3.2 m. Kto tuba prcjellin n ambientin e sers nxehtsin e ujit duke realizuar ngrohjen e saj. M pas n saj t forcs s detyruar q pompat e ujit ushtrojn, uji rikthehet n kaldaj pr tu ringrohur.

Qarkullimi i shkurtr, realizohet kur sera nuk ka nevoj t ngrohet sepse temperaturat brenda saj jan t prshtatshme. N kt rast uji i ngroht i sers kalon nga kaldaja n dhomn e komandirnit dhe pastaj kthehet prsri n kaldaj. Nse uji ka temperaturn e duhur, kaldaja n mnyr automatike fiket.

Dezinfektimi termik, realizohet me avull. Kazani i kaldajs mbushet n 1/3 me uj dhe 2 boliert rezerv sipr kaldajs lihen bosh me qellim q t shrbejn si rezervuar avulli dhe pr t siguruar mundsin e mosndrprerjes s dhnies s avullit brenda serrs. Avulli n kaldaj formohet duke e nxehur ujin ne 110 C n presion 1.5 - 2 atmosfer. Ai kalon me an t nj tubi me diametr 90 mm q vendoset mbi tubat e ujit t ngroht dhe pr do 6 kapata ka nj sarainesk e cila me an t nj tubi special gome i cili vendoset nn nj plasmasi me ngjyr blu q sht rezistent ndaj temperaturave t larta, kombinohet avull pr disa or me radh deri sa t realizohet dezinfektimi.

Temperatura e avullit n ser arrin deri n 100 C dhe me presion 2.8 atmosfer. Sa m e lart t jete presioni aq m thell n tok hyn avulli dhe aq m i mir bhet dezinfektirni i saj.


Sistemi i ajrimit, n kt tip sere bhet nprmjet dritareve t vendosura anash dhe n ati. Hapja dhe mbyllja e tyre bhet sipas krkesave t bimve, por zakonisht ato t atis hapen vetm n dimr dhe n pranvern e von hapen dhe ato ansore. Dritaret e atise prbjn 1/4 e siprfaqes s xhamit q mbulon sern. D.m.th. N do 4 korniza xhami me prmasa 1.70 x 0.75 cm, njra prej tyre hapet dhe mbyllet. N nj ser 3 hektarsh jan 6144 dritare t tilla, t cilat hapen dhe mbyllen me ndihmn e 12 elektromotorve q jan vendosur n 6 ifte n nj shprndarje t barabart midis tyre.

Kto dritare lidhen me fije metalike eliku (polispasi) dhe nprmjet ruleve me an t nj tubi metalik i zinguar q rrotullohet nga elektromotorrat n 2 drejtimet, realizojn hapjen dhe mbylljen e tyre. Vnia n lvizje e elektromotorve mund t bhet n mnyr manuale ose automatike. Dritaret ansore zn vetm 5 - 17 % te siprfaqes ansore, n prputhje me zonat ku ndrtohen kto sera. T dyja siprfaqet s bashku (ansore + ati) bjn rreth 45 - 47 % e siprfaqes q mund t hapet dhe t mbyllet sipas krkesave t bimve, duke realizuar pr kushtet e Fushs dhe t Mjediseve t Mbrojtura nj ajrim t knaqshm t mjedisit t sers.

Sistemi i ujitjes, n kt tip sere bhet n form shiu. Ajo realizohet me an t disa sprucatorve n nj tub plastik i cili kalon n gjatsi t kampats. Ujitja realizohet n 2 pozicione sipr dhe posht. E para kur bimt jan t vogla, ujitja bhet nga sipr dhe kur bimt rriten, ky tub ulet n 20 cm mbi siprfaqen e toks me qllim q uji t mos bjer n kontakt me masn gjethore t bimve. Uji brenda sers vjen me an t 2

tubave eliku me diametr 90 mm t cilat jan vendosur paralel n 2 rrugt e sers.

Uji vjen i komprimuar me an t nj pompe e cila vendoset n kaldaj. N do 4 kampata jan vendosur pika shprnda-rse (saraineska), q shrbejn pr ushqimin e 4 tubave q ujisin 4 kampatat. Nga kto tuba uji del me an t sprucatorve plastik q jan vendosur n do 1.5 m dhe bjn pulverizimin e ujit n form shiu. sht llogaritur q do tub i till t ujis nj gjatsi kampate 50 m ose rreth 160 m2. Nj sprucator pr nj siprfaqe (3,2 x 1.5m,) 4.8 m2, hedh 8 litra uj n minut.

Kjo do t thot se pr 1m2/minut t bien 8 litra uj / 4.8 m2 ose 1.66 litra/m2/minutose 1.66 mm shi ose 16.6 m3/ha. Njkohsisht, kjo do t thot se pr 10 minuta do t bien 16.6 mm shi ose nj ujitje prej 166 m3/ha. N baz t ktyre treguesve bhen llogaritjet dhe plotsimi i nevojave t bimve pr uj.

Avantazhet dhe disavantazhet e ktyre serave:

i) Avantazhet:

1) Sigurojn shfrytzimin maksimal t siprfaqes s toks;

2) Sigurojn nj mikroklim optimale pr rritjen dhe zhvillimin normal t bimve;

3) Afrojn mundsin e shfrytzimit me efektivitet pr shum vite me radh;

4) Krijojn mundsi pr rendimente, hershmri dhe cilsi t mir prodhimesh;

5) Ngrohen leht, shpejt dhe uniformisht n t gjith siprfaqen, ndrsa ftohja sht shum e ngadalt;


6) Lejojn mundsin e mekanizimit t pro qeseve t puns me motokultivator, ose e mini-traktorve.

ii) Disavantazhet:1) Kan kosto ndrtimi fillestar tepr t larta;2) Kan nevoj pr riparime vjetore;

3) Duke qen me mbulesa xhami dmtimet mekanike nga faktort natyrore dhe t rastit jan t ndjeshme duke rritur kshtu nevojat pr zvendsime;

4) Duke qen me siprfaqe relativisht t mdha, favorizojn faqjen e smundjeve dhe dmtuesve t ndryshm dhe vshtirsi n luftimin e tyre, etj.

Figura 1.15 Skema e rrugve (me 1 dhe 2 rrug)


PYETJE

1. Cilat jan llojet e luleve dhe teknologjia e prodhimit te tyre?

2. Si realizohet mbjellja ne vende te ftohta dhe te nxehta?

3. Cili sht materiali pr mbjellje, burimet e energjis?

4. Cilat jan tipet kryesore te serave ne vendin tone?

5. Cilt jan elementt e konstruksionit?

6. Perse shrbejn elementt e till si: shtylla betoni, harqe hekuri dhe mbulesa plastike?

7. Cili sht avantazhi dhe disavantazhi i serrave komplet material ferro-zingato, t larta dhe me mbulesa plastike?

8. Cila sht rndsia e materialeve t hekurit n ndrtimin e serrave?


SUBSTRATET PER PRODHIMIN E LULEVE

1. Llojet e substrateve pr kultivimin e luleve

Pr t realizuar shtimin vegjetativ t specieve zbukuruese prdoren disa substrakte, karakteristikat e atyre m kryesoreve jan paraqitur m posht.

Komponent organike

Tallashi

Tallashi ka qen prdorur shum vite me radh si prbrs i substrateve t rritjes, por sht provuar q shkakton probleme serioze pr ata q nuk i njohin vetit e tij. Tallashi (me origjin nga fieret, druri i kuq, etj) ka nj raport t lart t C:N rreth 1000:1 dhe duhet t prdoret nj sasi e madhe azoti para przierjes. Kjo sasi azoti nxit rritjen e bimve, por duhet t kihet kujdes q kur mikroorganizmat aktive n dekompozim fillojn t zvoglohen n numr pas disa javsh t bhet kujdes me dozat e plehrimit.

Tallashi i imt gjithashtu ka kapacitet t lart uj-mbajts kur przihet me torf. Tallashi nuk duhet t prbj m shum se 20% t vazos dhe nuk duhet t prdoret m shum se 2 cm, po t aplikohet si prmirsues i toks. Prdoren gjithashtu dhe tallash shum i trash, q jep nj ajrim t prsosur, por kan kapacitet uj-mbajts dhe kmbim t kationeve m t ult.

Tallashi i trash ka nj raport t lart C:N, por volumi i tyre i gjer e krahasuar me siprfaqen redukton nevojat pr azot shtes. Przierja e vazos, q prmban 50% tallash t trash ka rritur bim t cilsis s mir. Tallashi i trash mund t prdoret si prmirsues i toks n nj shtres 2-3cm e przier n thellsin 15-20 cm. Kujdes duhet t tregohet q tallashi t mos jet i kontaminuar me penta klorofenol.

Lvorja e drurit

Lvorja e drurit sht prdorur gjersisht si prmirsues dhe komponent i przierjes s vazos. Lvorja e drurit prdoret me copa me madhsi t ndryshme, nga fine t

KAPITULLI I DYTE

SUBSTRATET PER PRODHIMIN E LULEVE

1. Llojet e substrateve pr kultivimin e luleve

2. Przierja e substrateve, zgjedhja dhe prgatitja pr kultivimin e luleve

3. Substratet kryesore t gatshme n treg


ngjashme me torfn deri n ato me madhsi 1cm diametr. Lvorja fine sht m e prshtatshme t prdoret si prmirsues i toks fushore dhe me copa m t trasha preferohet t prdoret n przierjen e vazos. Madhsia e copave me diametr 1,5-6 mm sht m i favorshm pr lvoret e cyperess, fieret, pishn q prdoren si komponent t przierjes s vazos.

Prgjithsisht lvorja e drurve ka densitet afrsisht t barabart me torfn, kapacitet t kmbimit t kationeve dhe aftsi ujmbajtse m t ult, por raport m t lart C:N. Lvorja e drurve t fort si lisi

ka raport m t lart C:N se n drurt e but si pisha, fieri etj. Copat e lvores me madhsi t prshtatshme japin nj ajrim t mir kur ato przihen me komponent t tjer dhe kur prdoren si prmirsues t toks. Lvorja e drurit e coptuar dhe e dekompozuar sht nj zvendsues i pjesshm i torfs n przierjen e vazos.

sht provuar se prdorimi i 100 gr N/rn3 shton vlefshmrin e lvores s drurit si komponent i przierjes s vazos. Lvorja e pishs ka kapacitet shkmbimi kationik 50-60 m.e.k/lOO gr dhe pH 5.5, kshtu shtimi i glqeres sht i nevojshm n shumicn e rasteve.

Tabela 2.1. Karakteristikat kryesore kimiko-fizike t lvores s drurit

Karakteristikat Lvore e freskt Lvore e kompostuar

Pesha(kg/m kub) 100-250 320-750Poroziteti(%volumi) 80-95 75-90Poroziteti jo kapilar(%volumi)

0-35 15-25

Kapaciteti ujmbajts(%volumi)

10-20 25-40

N total % 0.4-0.7 1-1.5Raporti C/N >75 20-25

pH 4-5.5 6-7.2CEC m.e.k/100 gr 40-50 60-75

EC(mS cm-1 0.25 0.5

Nj disavantazh kryesor pr lvoren e pishs sht raporti relativisht i lart C:N dhe shkalla e dekompozimit fillestar. Lvorja e drurit t kuq dhe ekualiptit kan komponent toksik, t cilt duhet t shplahen ose t degradohen para prdorimit si prziers t vazos. Lvorja e drurve t fort mund t prdoret gjithashtu si prbrs i pjesshm i przierjes s vazos. Przierja e lvores me

prbrsit e vazos jep cilsi t mira fizike dhe mund ti mbaj kto cilsi pr nj vit.

Lvorja e drurve t fort n przierjen e vazos shrben edhe si pengues i nematodeve dhe t dmtuesve t ndryshm q ndodhen n tok. Lvorja e drurve t but prgjithsisht sht m uniforme n madhsi dhe cilsi, ndrsa drurt e fort jan m t ndryshm. Lvorja e drurit


mund t prdoret edhe si prmirsues i toks, duke futur nj shtres 5 cm lvore n thellsin 1 5-20 cm t toks.

TorfaMe torf kuptojm nj produkt q rrjedh nga mbetjet birnore t familjeve Briofiteve, Ciperaceve dhe graminore (t gjinive Sphagnum, Tricophorum, Eriophorum, Calluna, Carex, Phragrnites etj) ose t specieve t tjera bimore t transformuara n kushte anarobike

Tabela e mposhtme jep t dhnat e nj numri torfash t ndryshme dhe tregon q ato t gjitha kan kapacitet t lart uj-mbajts, por diferenc t madhe t poreve jo kapilare. Kur poret jo kapilare jan m pak se 7% ajrimi do t jet I varfr. Disa torfa mund t prdoren n 100% t volumit si przierje e vazos, por zakonisht okupojn 25-75% t volumit t przierjes. Torfa e myshkut sht nj prmirsues I shklqyer i toks kur prdoret nj shtres 2.5-5 cm dhe przihet n thellsin 15-20 cm.

Tabela 2.2. Niveli i poreve totale jo kapilare, dhe kapilare t matura n disa torfa gjermane, kanadeze dhe amerikane.

Lloji i torfs Poret jo kapilare % Poret kapilare % Poret %

Sphagum gjerman 1 21 58 79


Torf Florids 14 70 84

Sphagum Kanadez 1 13 72 85


Sphagum Kanadez 2 11 81 92

Torfa kanadeze 5 71 76

Ekzistojn sisteme t ndryshme pr t klasifikuar torfat bazuar n:

1 - kushtet n t cilat sht realizuardekompozimi I materialit organik ( torfa t ult dhe torfa t larta)

2 - kompozicionin botanik torfa t myshkut Sfagnurn torfa t Fragmits etj)

3 - shkalls s dekompozimit (pak, gjysm, shum t dekompozuara)

4 - nivelit t elementve ushqyes; torfat oligotrofike jan t varfra me elemente ushqyes i torfa e myshkut. mezotrofike mesatarisht t pasura p.sh torfa q e ka origjinn nga bimt e gjinis Phragmites. eutrofike jan torfa t pasura me elemente

ushqyes shum torfa me origjin nga bimt e gjinis Carex.

5 - madhsin e grimcave.

Torfa t larta (myshku), prodhohen kryesisht n Gjermani, Finland, Zvicr, Norvegji, Angli, Rusi, Kanada etj. Kto torfa e kan origjinn nga vende t freskta me shum reshje ku niveli i evapotranspirimit sht m i ult se prurjet nga uji i shiut me nivel t ult t kriprave. Kto torfa kan nj ngjyr t errt (torfa brune ) n thellsi dhe nj ngjyr t elur n siprfaqe (torfa bionde), gjithashtu kan struktur shum t mir, nivel t ult t elementve ushqyes dhe pH acid.


Torfa e myshkut ka kapacitet t lart kmbimi kationik dhe aftsi t madhe uj-mbajtse dhe jep ajrim t mir dhe sht rezistente ndaj dekompozimit. Para

prdorimit pr t ulur aciditetin e saj prdoren 4-7 kg dolomit pr m3 torf. Torfa ka 1-2% N, por ky fakt nuk do t merret parasysh gjat prpilimit t programit t plehrimit.

Tabela 2.3. Karakteristikat kryesore kimiko-fizike

Karakteristikat Torf myshku bionde Torf myshku brune Torf nga bimt e ujit (torf bassa)

Pesha ( kg/ m3) 60-120 140--200 320-400Poroziteti total (% volumi)

84-97 88-93 55-83

Poroziteti jokapilar (% volumit)

15-42 6-14 6-8

Kapaciteti ujmbajts (% volumit)

52-82 74-88 65-75

N total % 0.5- 2.5 0.5-2.5 1.5-3.5Raporti C/N 30-80 20-75 10-35pH 3-4 3-5 5.5-7.3CEC m.e.k/100 gr 100-150 120- 170 80-150Ca (%) < 0.4 < 0.4 >2

Nga sa vrehet nga tabela e msiprme konkludojm se torfat e larta kan karakteristika shum t prshtatshme n disa raste pothuajse ideale pr nj substrakt pr kultivimin e luleve. sht karakteristika negative prsa i prket nivelit t ult t elementve ushqyes mund t konsiderohet si avantazh sepse substrati nuk ndikon n programin e plehrimit q programohet.

Torf me origjin nga bimt e ujit (torf bassa)

Kto torfa prodhohen kryesisht n zona me klim e me temperuar si Franc, Itali dhe Shqipri ku mbizotrojn speciet bimore Carex, Phragmities, Sedges etj. Kto torfa formohen n prani t lagshtis s madhe dhe nivelit t lart t kriprave dhe kalciumit q shkakton nj dekompozim t

shpejt t bimve t ujit. Torfa bassa sht me ngjyr t errt deri n t zez, me nj nivel t lart t elementve ushqyes,veanrisht N dhe Ca. Kto torfa me cilsit e tyre fiziko-kimike nuk jan shum t prshtatshme pr tu prdorur e vetme, por mund t prdoret me sukses si nj nga komponentt prbrs t vazos.

Torfa e Torovices, prodhohet nga torfa natyrore q shtrihet n veri t qytetit t Lezhs dhe deri n kufi me rrethin e Shkodrs (nga Hidrovori deri tek argjinatura e Bisht Jugs) ka origjin nga bimt e ujit t gjinive Hypnum, Sedges etj. Trashsia e shtress s torfs varion nga 52-110cm (Cara. K, 1994). Pesha voltimetnike e torfs s Torovics varion nga 0,25-0,43. Prmbajtja e humusit mesatarisht sht 27%, ndrsa azoti i prgjithshm 0,504-2,38%. Torfa e


Torovics prmban fosfor t asimilueshm 1,14-2,59 mg/ 100gr tok dhe kalium t prgjithshm 1.05-2,03. , ndra reaksioni i saj lviz n pH 4,6 deri 5,9.

Kompostoja nga mbetjet urbane ose industrialePrdorimi n bujqsi i mbetjeve urbane dhe industriale mund t praktikohet pasi t jen hequr materialet jo-organik (si plastika, xhami, metalet etj) dhe procesevet kompostimit. Ky produkt i njohur me emrin Composto ka nj kapacitet t lart uj mbajts, por nj nivel t ult t ajrimit, vlera t ult t elementve ushqyes dhe veanrisht e varfr me valium.

Por problemi kufizues i vrtet sht prmbajtja e lart e metaleve t rnda q jan shum t dmshme pr njeriun. Karakteristikat kryesore t mbetjeve urbane t pruara n lultari (Universiteti Bujqsor i Padovs 1991)

Ky defekt mund t rikuperohet duke realizuar nj przierje t kompostos (30-50% ) me nj komponent me prrnbajte t lart t celulozs p.sh lvore pishe n masn 50-70% pr nj periudh 3 mujore, ky substrat emrtohet Cornposto CF. Kompostoja mund t prodhohet vetm nga mbetjet urbane (RSU ) duke realizuar nj seleksionim t materialeve t pa dekompozueshm.

Tabela 2.4. Prgatitja e kompostos vazhdon me kompostimin n mnyr q t ulet ngarkesa mikrobike.

Karakteristikat Minimumi Maksimumi pH 6,4 7,816,2 Raporti C/N 8,6 N total % 0,61 3,7 P total % 0,93 2,7 K totale % 0,2 0,33 Fe total % 1,3 1,81 Cd(mgKg-1) 2,8 11 Cr (mg Kg-1) 34 148Pb(mgKg1) 76 405

Komponentt inorganike

Rra Rra sht prdorur n przierjen e vazos dhe mund t prdoret prmirsimin e ajrimit t toks s rnd argjilore n fush. Madhsia e pjeszave nuk duhet t jet m e vogl se 0.1 mm dhe jo m e madhe se 1 mm me nj mesatare n intervalin 0.25-0.5. Rra sht komponenti m i rnd i przierjes s vazos ai peshon 1600 kg/rn3.

Rra ka kapacitet uj-mbajts dhe kapacitet t kmbimit kationik shum t vogl prandaj nuk prdoret m shum se 25% t volumit. Pesha e madhe e rrs (ka dendsi t madhe pr njsi volumi) rrit shum koston e puns dhe t transportit.

Tabela 2.5. Karakteristikat kryesore kimiko-fizike t rrs dhe komponentve t tjer inorganike.


KarakteristikatRra Vermikulit Perlit

Argjilaspanja

Pesha (kg/rn3 1400- 1600 80-120 90-130 300-700Poroziteti total ( % volumi) 40-50 70-80 50-75 40-50Poroziteti jokapilar (% volurni) 1-20 25-50 30-60 30-40Kapaciteti ujmbajts (% volumi) 20-40 30-55 5-10

pH 6,4-7,9 6-7,2 6.5-7,5 3-12

CEC m.e.k/l00r E.I(mS crn-) 0.1 0.05 0,02-0.04 4.5- 9

Rra me origjin nga koralet ose vullkanik mund t ket elemente toksike ndrsa rra e detit mund t jet e pasur me kripra.

VermikulitVermikuliti sht silikat magnezi i hidratuar, i prfituar nga nxehja e mikave ose argjils n temperatur 800-1100C, e cila shkakton humbjen e shpejt t ujit. Kshtu q, cifla e mineralit zmadhohet 20 her nga madhsia origjinale. Ky mineral sht i vlefshm n disa madhsi dhe ka kapacitet t lart t kmbimit kationik 20-30 m.e.k /100 gr tok. Ai sht steril, mban nj sasi t moderuar t kaliumit dhe nj sasi shum t vogl t kalciumit dhe magnezit. Ka nj pesh 100-130 kg/rn3 dhe nj pH alkalin, q ndryshon nga 7-9.

Vemukuliti nuk sugjerohet t prdoret n przierjen e vazos pr bimt me jetgjatsi t madhe, m shum se 3-4 muaj sepse me kalimin e kohs humbet ajrin dhe ngjeshet shum. Ai nuk prdoret si prmirsues i toks, por sht nj material i shklqyer pr mbirjen e fars.

Argjila SpanjolleArgjila kalcine sht nj argjil e pjekur granulare n madhsi uniforme, q i reziston dekompozirnit, ka kapacitet t moderuar uj-rnbajts dhe t kmbimit t

kationeve. Argjila kalcine prmirson ajrimin n przierjen e vazos, sht i pa infektuar nga smundjet dhe dmtuesit dhe i lir nga farat e barrave t kqija. Montmorilonitet jan nxehur afrsisht n 1400 F dhe prodhohen granula sferike t forta t argjils, q prmban shum pore.

Kultivimi luleveKjo argjil prdoret n shkalln 10-20% t volumit t przierjes megjithse pr terrenin rrnjzs prdoret nj raport m i lart.

PerlitiPerliti (shkmb i but sfungjeror) sht shkmb silicor vullkanik prodhuar nga nxehja n temperatur shum t lart. Perliti hortikultural sht i leht (100 kg/m3 ), jep ajrim t shklqyer sht steril dhe uniform n cilsi dhe nuk dekompozohet. Ka kapacitet t vogl t shkmbimit kationik dhe pH 7- 7,5. sht i qndrueshm ndaj trajtimit kimik dhe termik, sht i pa dekompozueshm dhe prdoret shpesh si terren shumzimi dhe pr rritjen e luleve gjethore. Perliti mund t jet n disa madhsi sipas qllimit t prdorimit. Ai prmban sodium kalium dhe nj sasi t vogl floridesh t tretshme, i cili mund t jet i dmshm tek disa lule gjethore veanrisht gjat shumimit n nj terren me pH t ulet. Floridet mund t


zhvendosen duke br glqerzimin para se perliti t prdoret si terren rrnjzimi.

2. Przierja e substrateve, zgjedhja dhe prgatitja pr kultivimin e luleve

Bimt zbukuruese mund t rriten n terrene ekstreme rre ose n torf 100%, por terreni i prshtatshm duhet t merret nga kombinimi i vetive fizike dhe kimike, q t jap karakteristika m t mira se nj prbrs i vetm. P.sh nj kombinim i torfs me rrn, lvore druri dhe rre ose torfe me perlit. Materiali, q prdoret duhet t jet i gatshrn pr rritsit e luleve, Jo i shtrenjt, uniform, steril dhe i pa infektuar.

Faktor t tjer, q duhet t kihen parasysh jan: pesha, kmbimi kationik, hapsira e poreve, kapaciteti ujmbajts, raporti C:N, pH, niveli i kriprave t tretshme, shkalla e dekompozimit dhe kompaktsia. Nj terren i mir rritje do t prodhoj bim cilsore n nj koh t shkurtr me kosto totale t prodhimit t ult. N prgjithsi prsa i prket prmbajtjes s elementve ushqyes

preferohen przierje relativisht t varfra n mnyr q t menaxhohet m mir kultura zbukuruese nprmjet plehrimit n koh dhe sasin n prshtatje me krkesat e bims. Raporti i komponentve n przierje varet shum edhe nga kushtet ambientale n t cilat kultivohen ose mbahen lulet.

N nj ambient me temperatur t lart rekomandohet q t prdoren przierje me kapacitet t lart ujmbajts q t mos kemi humbje t shpejt t ujit nga evapotranspirimi. Ndrsa pr lulet q vendosen n ambiente t lagshta dhe me nj ndriim t ult preferohen komponentt vazos me porozitet t lart q sigurojn nj drenim t mir. S fundi duhet t theksojm se przierja e komponentve t zgjedhur mbi bazn e karakteristikave t siprprmendura duhet t realizohet nga pajisje mekanike moderne (mullinj, uminifikator, sita, prziers etj) q realizojn mas homogjene kalibrim t mir t copave qndrueshmri me kalimin e kohs.

Tabela 2.6. Jep kombinimin e 5 elementve kryesor pr prgatitjen e przierjes s vazos dhe cilsite fizike dhe kimike t saj.


Terreni Raport Ngjeshmri Densit.gr/cm3 Lagshtia% Peshs

% Volumi

Porozitet jo kapilar

Rr(BS) 0 1.54 1.4 2.2 2Tallash(Shv) 0 0.13 82 11 17Perlit(Pr) 0 0.12 103.3 12.4 30.1Torf gjerm 0 0.10 184.2 18.4 5.7Torf natyrale

0 0.14 305.5 42.8 5.3

BS-GP 1:2 0 0.48 34.6 16.6 3.3BS-NP 1:2 0 0.55 51.2 28.2 4.8BS-GP-NP 1:1:1 7.5 0.67 39.2 22.0 4.1BS-GP 2:1 0.92 9.9 9.1 17.4 2.5BS-N 2:1 0 1.11 15.7 24.8 2.9SHv-GP 1:2 0 0.13 190.8 34.5 5.4SHv NP 1:2 0 0.16 215.6 16.6 3.4SHv-GP-NP 1:1:1 0 0.15 187.3 16.6 6.0SHv-GP 2:1 0 0.14 118.7 24.4 6.0Shv-NP 2:1 0 0.15 162.5 24.9 4.1Pr-GP 1:2 0 0.12 207.7 33.8 4.0Pr-NG 1:2 7.5 0.15 255.0 20.9 3.2Pr-GP-NP 1:1:1 10.5 0.12 174.2 24.3 4.1Pr-GP 2:1 0 0.15 162.1 25.3 7.6Pr-NP 2:1 15.8 0.15 169.0 25.3 6.1BS-GP-SHv 1:1:1 12.5 0.6 20.8 12.5 4.4BS-NP-Shv 1:1:1 22.8 0.62 23.1 14.3 4.4

3. Substratet kryesore t gatshme n treg

N do vend pr mbushjen e vazove t luleve prdoren komponent t ndryshm n vartsi t oferts s komponentve natyral. Kshtu mund t prdoren lvore t bimve t Sekuose, Ekualipsit, Arrs se Kokosit ose mbetje t kallam sheqeri .Gjithashtu do kultivues i luleve prdor kombinacione t ndryshme n vartsi t eksperiencs s tij, gams s specieve q kultivon dhe mimit lokal t substratit.

N vende me lultari t zhvilluar si USA ose Holanda prodhohen substrate industriale me nj prdorim universal ose specifik. Kshtu prodhohen substrate specifike pr: azalete, orkidet, iklamint,

meliagn dhe lule born etj. Por substratet e gatshme q tregtohen m dendur n tregjet Evropiane dhe n Shqipri jan: Nevema, prgatitet nga nj przierje torfe gjermane bionde dhe brune duke shtuar karbonat kalciumi (glqere ) pr t ngritur nivelin e pH. Gjithashtu kjo przierje sht pasuruar me lkg/m3 pleh kompleks N:P:K (14:16:18 ) dhe mikroelement.

Triohuim substrat, ka si baz torfn e myshkut dhe pasuruar me :5g/i CaCO3, 140 mg/i N,160 mg/i P205,180 mg/i K20. Substanca organike okupon rreth 75% t volumit. sht sterile dhe rekomandohet pr mbjelljen e bimve t dhe pr speciet ornamentale q jan t ndjeshme ndaj


kriprave dhe pr nderimin Euphorbia Gloxia, Asparagus, Violeta afrikane.

Cultura F-Gala e PS, baza e saj prbhet nga torfa bionde shum e dekompozuar, e pasur me substanca organike duke shtuar plehun kompleks Flory. Substrati F ka nj pH 5,5-5,8 lagshtire 55-65%, kapacitet ujmbajts 75-80% t volumit. Ka nj strukture mjaft fibroze shum t prshtatshme pr speciet ornamentale q krkojn nj ajrim t lart si Vjola afrikane, mllaga, iklamini etj, gjithashtu

prdoret me sukses edhe si komponent rrnjzs pr copat gysm t drunjzuara dhe t drunjzuara.

Holanda Potgrond, prdoret pr farat dhe rrnjzimin e copave duke patur si baz przierjen e torfs brune me bionde (me origjin gjermane dhe filandeze ) me rr dhe pleh kompleks (14:16:18). Gjithashtu n przierje me 10% toke argjilore t dezinfektuar prdoret me sukses pr kultivimin e ciklaminit, Fuchia, Poinsettia etj.

PYETJE

1. Cilt jan substratet kryesore pr prodhimin e luleve?

2. Cilt jan avantazhet dhe disavantazhet e secilit prej tyre?

3. I realizohet przierja e substrateve?

4. Si realizohet prgatitja e kultivimit t luleve?

5. Cilt jan substratet kryesore t lngshm n tregun ton?


BIMET ZBUKURUESE NJEVJECARE (LULET NJEVJEARE)

1. Kuptimi dhe rndsia e luleve 1 vjeare

Jan t gjitha ato lule q fillojn dhe mbarojn ciklin e tyre biologjik brenda nj viti kalendarik. Ktu hyjn t gjitha bimt zbukuruese q e fillojn ciklin biologjik n pranver hert dhe e prfundojn po at vit lulzimin dhe frutifikimin. Shumzohen t gjitha me far e cila mbillet n pranver. Lulzojn n periudhn ver- vjesht dhe thahen me fillimin e ngricave t para.

Kto jan bim t vrteta nj-vjeare, sepse n natyr dhe n kultur jan t tilla, n dallim nga shum lloje t tjera dy apo shum vjeare q n kultur, trajtohen dhe mund t prdoren si nj vjeare. Ktojan bim me origjin tropikale apo subtropikale q lulzojn dhe frutifikojn

brenda vitit, dhe hyjn n periudhn e qetsis me ardhjen e faktorve jo t prshtatshm nga veprimi i t cilve duhen mbrojtur dhe e fillojn veprimtarin jetsore n kushte t prshtatshme t mjedisit.

T gjitha bimt nj-vjeare, duke prfshir edhe bimt q trajtohen n kultur si t tilla, shumohen me far e cila mbillet n pranver hert, n shtrat, ser, farishtore apo drejt e n vendin e prhershm. N sera dhe shtretr mbillen llojet e atyre farrave q e kan prejardhjen nga vendete ngrohta apo q mbillen me qllim q t shpejtohet lulzimi i tyre si psh: begonia gjithmon e lulzuar ( B. Sempreflorens), Phlox dromudi (floksi) , kalendula, kokoceli, Ageratum hostonianum , kosmos etj.

Rritje t vogl vjetore

1. Ageratum2. Alyssum

KAPITULLI I TRETE

BIMET ZBUKURUESE NJEVJECARE (LULET NJEVJEARE)

1. Kuptimi dhe rndsia e luleve njvjeare verore

2. Llojet: Ageratum, Alyssum, Antirrhinum, Begonia semperflorens, Calendula, Coleus, Dianthus, Godetia, Gomphena, Helichrysum, Impatines, Iponea, Lantana, Lobella, Petunia, Phio, Gipsophila, Partulaca, Tagetes, Tropaeolum, Salvia, Verbena, Zinnia,


3. Snapdragon4. Vinca5. Pinks6. Dusty miller7. zinnia8. Pansy9. Lobelia10. Browallia11. Marigold12. Cupflowers13. Dahlberg daisy14. Diascia15. Verbena16. Globe amaranth

Gjatsi vjetore

1. Celosia2. Cosmos3. Snapdragon4. Statice5. Marigold6. Nicotiana7. Sweet pea8. Zinnia9. Spiker flower10. Llove-lies-bleeding11. Larkspur12. Love-in-a-mist13. Mallow14. Sunflower15. Trumpet Flower

Vjetar pr hije

1. Begonia2. Coleus3. Nicotiana-light4. Pansy-light5. Impatiens6. Lobelia7. Poppy-light8. Rudbeckia-light9. Monkey flower

10. Alyssum-light11. Ageratum-light12. Browallia-light

Vjetor mbjell pr arom1. Alyssum2. Four-OClocks3. Nicotiana4. Snapdragon5. Moonflower6. Nasturtium7. Sweet peas8. Spider flower9. Heliotrope10. Trumpet flowerVjetor pr tharje

1. Strawflower2. Salvia3. Statice4. Larkspur5. Globe amaranth6. Love-in-a-mist (seed pods)

Leht pr mbledhjen e Fars

1. Calendula mallow2. Cosmos african daisy3. Marigold moonflower4. Moss rose larkspur5. Snapdragon poppy6. Sweet pea bachelors button

Vjetor q nuk plqehen

1. Ageratum2. globe amaranth3. Salvia4. Snap dragon5. Cosmos6. Cupflower7. Spider flower8. Alyssum9. Dusty miller


10. Marigolds11. Zinnia12. Rudbeckia

2. Llojet e luleve njvjeare

Acaena buchananil- Acaena microphylla

Shqip- Arrza gjemboreFamilja -Rosaceae ,TrndafilorePrejardhja - Zelanda e ReLartsia - 5 deri 10 cmRritja - n form tepihuLulzimi - Qershor KorrikNgjyrat - verdh , kafe, etjGjethet rrethore, t dhmbzuara

Acaena buchananil n t gjitha stint e ruan gjelbrimin, ndrsa gjethet i ka t argjendta n t prhimt. Lulet e saj sht

vshtir t vrehen pasi jan t reduktuara n kokza rrumbullake dhe me ngjyr te verdh. Si bim kopshtare, t dy varietetet, Acaena nuk kultivohen vetm pr arsye t bukuris s luleve t tyre, rndsia qndron tek hijeshia e gjetheve dhe formave rrethore t farmbajtsve. Si rrjedhim ato prdoren shum shpesh pr gjelbrimin e hapsirave t mdha urbane sepse e mbulojn dendur vendin dhe jan tepr t qndrueshme ndaj thatsis. N kopshte private krijojn oaze t bukura rrethore. Acaena microphylla ka gjethe t gjelbrta me nj skuqje t dobt, kokzat e farmbajtsve ngjyr t kaft me pamje gjembore dhe me lartsi 10 cm. Varieteti tjetr Acaena novae-zelandiae, kultivohet gjithnj e m shum sepse ka ngjyr t bukur t farmbajtsve dhe gjetheve.

Aceena buchananil,gjethet ngjyr argjendi Acaena novae zelandiae, gjelbr Arr gjembore

Figura 3.1 Acaena buchananil - Acaena microphylla

Acanthus mollis - Acanthus spinosus

Shqip: DashtraFamilja: Akanthaceae-Akantore Prejardhja: Evropa Juglindore Lartsia: 120 cm

Rritja: e drejtLulzimi: qershor-korrik Ngjyra: e bardh me rozGjethet: pendore


Kjo bim zbukuruese ka nj pamje madhshtore, prbhet nga gjethe t mdha me prerje t thell, t cilat iprshkon nj ngjyrim i gjelbr e shum shklqyes. Lulet tek Acanthus mollis jan t renditura n form kalliri dhe prbhen nga kupa me ngjyr vjollc, ndrsa petalet jan t bardha me rreth ngjyr roz. Gjatsia e krcellit ku jan t vendosura lulet sht 50 centimetra e ndoshta edhe me tepr. Numri i madh i tyre dhe qelia e koh pas kohshme bn q t kemi nj

lulzim mjaft t gjat gati dy muaj. Mbjellja vetm e nj rrnje n nj vendsht e mjaftueshme pr arsye t rritjes s vrullshme si n lartsi ashtu edhe n gjersi, ndrsa mund t jen deri ne tre bim t shprndara n pjes t ndryshme t kopshtit. Vendin e dshirojn t jet kryesisht me diell por jo tepr i that. Varieteti tjetr Acanthus spinosus ka ndrtim gjembor t gjetheve e luleve, ndrsa vlera t njjta zbukuruese si i pari.

Acanthus rnolhs Acanthus moflis Acanthus spinosus

Figura 3.2 Acanthus mollis - Acanthus spinosus Achillea Filipendulina-Hybride

Shqip: Barpezmi Prejardhja: Evropa, Azia e Vogl Familja: Asteraceae-Kompozite Lartsia: 80-100 cm Rritja: e dre

kultivimi i luleve njevjeqare dhe qepore

Documents