kutül kulüb cilt 2 bölüm 1.docx

8/22/2019 Kutl kulb Cilt 2 Blm 1.docx

1/107

31. FASIL 1

lim, lmin Fazileti, Alimlerin Sfatlar, Marifet lminin Dier limlere stnl, Selef-Salih Alimlerinin Yollar, Batin lminin Zahir lmine stnl, Dnya Alimleriyle

Ahiret Alimleri Arasndaki Fark, limleriyle Dnyalk Peinde Koan er AlimlerininDurumu, lmin Sfatlar, Selef'in limde zledii Yol, Sonrakilerin Uydurduklar KssaVe Szler, Selef Tarafndan Yaplmad Halde nsanlar Tarafndan Sonradankarlan Sz Ve Fiiller, man Ve Yakin lminin Dier limlere stnl, BunlardaHataya Dmeye Kar Uyar Ve Bu Konuda Sylediklerimizin Aklamas, HaberlerinAyklanmas Ve Rivayetlerin Deerlendirilme Yollar Hakkndadr. ............................... 1

Skut limlerinin Fazileti Ve Vera' Sahiplerinin ilimde akip Etti Kler Yolun Zah1 : ........................................................................................................................................ 3

Dnya Alimleri le Ahiret Alimleri Arasndaki Farklar Ve er UlemasnnZemmedilii:....................................................................................................................... 5

lminSfat, Selef'in limde Takip Ettii Yol Ve Sonrakilerin kardklar Kssaclk VeKelamcln Zemmedlii ............................................................................................... 7

Selef- Salih Tarafndan Yaplmadhalde Sonrakilerin Ortaya kardklar Szler VeFiillerin Beyan:................................................................................................................ 14

limlerin Tasnifi Ma'ruf, Ge M_ ten Gelme, Sonradan kma Ve Mnker limlerinbEyan Hakkndad R: ........................................................................................................ 15

man Ve Yakin lminin Dier limlere stnl Ve Bu limde Hatadan Sak Nilmas na Dair Beyandr: ............................................................................................. 18

Haberlerin Derecelenmesi,radyolunun Beyan, Nakil Ve Rivayette Genilik Ve

Ruhsatn ls Hakkndadr: ........................................................................................ 1932. FASIL ............................................................................................................................... 20

Yakin Makamlarinin Aklamas, Yakin lmine Sahip Olanlarn Hkmleri, TakvaEhlinin Halleriyle lgili Fer'i Hususlarn Dayand Yakin Makamlarnn Asllar, TakvaEhlinin Tevbe, Sabr, kr, Rica, Korku, Zhd, Tevekkl, ........................................... 20

Riza Ve Muhabbetten Oluan 9 Hali Hakkndadr........................................................... 20

I. Tevbenin Unsurlar, Faziletlerinin Beyan Ve Tevbe Ehlinin Sfatlar Hakkndadr:.......................................................................................................................................... 20

31. FASIL

lim, lmin Fazileti, Alimlerin Sfatlar, Marifet lminin Dier limlere stnl, Selef- Salih Alimlerinin Yollar, Batin lminin Zahir lmine stnl, Dnya AlimleriyleAhiret Alimleri Arasndaki Fark, limleriyle Dnyalk Peinde Koan er Alimleri ninDurumu, lmin Sfatlar, Selef'in limde zledii Yol, Sonrakilerin Uydurduklar KssaVe Szler, Selef Tarafndan Yaplmad Halde nsanlar Tarafndan Sonradan

karlan Sz Ve Fiiller, man Ve Yakin lminin Dier limlere stnl, Bunlarda


2/107

Hataya Dmeye Kar Uyar Ve Bu Konuda Sylediklerimizin Aklamas, HaberlerinAyklanmas Ve Rivayetlerin Deerlendirilme Yollar Hakkndadr.

Konuya girmeden nce Allah Resul'nn (sav) "lim talep etmek, her mslman zerine

farzdr"1[1]

ve "lmi in'de bile olsa talep edin" hadislerini izah etmek istiyoruz. lim talepetmek yani onu renmek iin ardna dmek, her mslman zerine farz klnm birgrevdir. Alimimiz Ebu Muhammed Sehl (ra) yle demitir: Allah Resul (sav) bu 'lim' i le,ilm-i hali yani kulun yerletirildii makamndan kaynaklanan halini bilmesini murad etmitir.Buna gre her kul, Allah Teala ile arasndaki halini hem dnya, hem de ahiret dairesinde

bilmelidir. Bu ilmi elde ettikten sonra da Allah Tea-la'nn bu mevkide kendisine farz kldhkmleri ifa etmeye almaldr.Ariflerden bir zat unu sylemitir: Hadiste kasdedilen, Marifet ilminin talep edilmesi vekulun yaad an ile, gnnn her annda yapmas gerekenleri yapmasdr. am ulemasndan

bir zat da yle demitir; Allah Resul'nn (sav) kasdettii, hlas ilmi ile nefsin afet vevesveselerinin, ayrca eytann hile ve tuzaklarnn bilinmesidir. Kulun, amelleri salih klacak

eylerle, onlar ifsad edecek afetleri bilmesi ona farz klnmtr. Bunun sebeb i de amellerdehlasn farz klnm olmasdr. Bir de eytann dmanlm bilmesi ve bu bilgiye dayanarakona dman olmas da gerekmektedir. Abdurrahim b. Yahya el-Ermevi ve ona tabi olanlar bugrtedirlerdir.Basra ulenasmdn bir zat ise yle demitir: Allah Resul'nn (sav) kasdettii, kalp ilmi vehatrlarn marifeti ile bunlarn tefrikinin reni me sinin farziyetidir. nk bunlar, AllahTeala'nm kullarna gnderdii elileri mesabesindedir. Bunlarn yansra eytann ve nefsinvesveselerini de bilmesi icab eder. Kul bunlar bildii zaman, Allah Teala'dan gelen emir vedavetlere uyarken yine O'ndan imtihan ve snama maksadyla gelen afetlere kar da dikkatliolur. Bunlar bilmesi, onlar reddetmek iin nefsiyle cihad etmesini gerektirir. nk bunlar,niyetin ban, niyet de amellerin temelini oluturur.Fiiller, niyetlerden doarken ameller de sevap bakmndan onlarn derecesine gre katlanr.Kul, eytann sesiyle melein sesini, ruhun hatryla nefsin vesvesesini ve yakin ilmiyle aklnmessirlerini tefrik etme ihtiyacmdadr. Bylelikle hkmleri de temyiz etme gcneulaacaktr. Bu gr savunanlara gre, ilmin bu boyutunu renmek her mslman stnefarzdr. Ulemadan Malik b. Dinar, Ferkad es-Seneci, Abdlvahid b. Zeyd ve onlarnrencileri bu grtedirler. Hocalar Hasan el-Basri de (ra) bu ilim zerinde konuurdu.Onlar kalbi ilimleri bu ahsiyetten nakletmilerdir.am abidlerine gre ise Allah Resul (sav) bu ilim ile, Helal ilminin fariza oluunu muradetmitir. nk Allah Teala bunu emretmi, mslmanlar da haram yiyen kimsenin faskoluu hususunda icma etmilerdir. Bu babda aklayc bir hadis de mevcut

olup yledir: "Helali aramak farizadan sonraki farizadr". Bu gre sahip olanlar arasnda daibrahim b. Edbem, Yusuf b. Esbat, Vheyb b. el-Verd ve Hubeyb b. Harb gibi zevatgrmekteyiz. Marifet ehlinden olup bu taifenin arasnda bulunan biri de yle demitir: lm-iBatm' talep etmek, ehli zerine farizadr.Bakalar dediler ki: lmin bu tr, mslmanlarn avamndan ok Allah Teala'nn bunun iinsetii ve vazifelendirdii kalp ehli kimselere mahsustur. nk bir hadisin lafznda yle biribare gemektedir: "Yakin'i renin". Yani, Yakin ilmini talep edin. Yakin ilmi ise, yalnzcaYakin Ehli nezdinde bulunur. Bu ise, 'Faydal lim=ilm-i nf' olarak isimlendirilen ve AllahResul'nn (sav) u hadisinden de anlalaca zere mminin Allah Teala katnda bulunmasgereken hali ve makamn temsil eder: "Ve kalpteki batn ilim ki o, Faydal lim'dir". Cndb(ra) yle demitir: "Allah Re-su'yle (sav) beraberken bize nce ilim, sonra Kur'an

1[1]bni Mce, Mukaddime/17


3/107

retirdi. Bizim de imanmz artard. nsanlar stne yle bir zaman gelecek ki Kur'an'imandan nce reneceklerdir". Bu gr de, Basra'nn abidlerine aittir.Selef-i Salih'den bir zat yle demitir: Bu ilim ile kasdedilen, Tevhid ilmi hakknda cahilkahnmamas gerekeni, emir ve nehiyle-rin asllarn ve helal ile haram arasndaki farklar

bilmektir. nk dier ilimlerin bundan te bir gayeleri yoktur. Hadiste geen ' ilim' kelimesi

bilinmesi gereken malumattan olmalar bakmndan btn bunlar iin kulanlan bir isimdir.Alimlerin neredeyse tamam, yukarda zikrettiimiz hususlarn tesindeki ilimleri renmeninfarz olmayp mendubiyet ve fazilet ifade ettii zerinde icma etmilerdir.Kfe ulemasndan bir topluluk ie, bu 'ilim' ile murad edilenlerin; alveri, nikah ve boanmailimleri olduunu sylemitir. Onlara gre, bu ilere giren her kul bunlarn ilimlerini derenmek mecburiyetindedir. Bunu da mer b. Hattab'm (ra) u szne dayandrmlardr:Bizim pazarmzda ancak fkh sahibi olanlar ticaret yapabilir. Aksi takdirde isteyerek veyaistemeyerek faiz yer. Bu szn baka bir rivayetinde ise 'Fkh bilen sonra ticaret eden kim -se...' ifadesi kullanlmaktadr.Bu gre meyledenler arasnda da Sfyan es-Sevri, Ebu Hanifeve rencilerini grmekteyiz.Horasan blgesinin nc ulemasndan biri ise, Allah Resul'nn (sav) muradnn u olduunu

bildirmitir: Kii, kendi evinde olup da dini emirlerle ilgili bir amelde bulunmak istediindeveya kalbine hkm ve ibadete dair bir mesele takldnda, konu iti-kad ve amelle dorudanalakal olduu iin skut edemeyecektir. Byle bir durumda kendi reyi ile amelde bulunmasda caiz olmaz. Yapmas gereken; hemen ayakkablarn giyerek sokaa kmak ve beldesinino hususutaki en bilgili ahsiyetini bularak meseleyi ona sormaktr. Kafasna taklan her meseleve konuda byle yapmas bu hadis ile zerine farz klnmtr. Bu gr nakledenler ise Ab -dullah b. el-Mbarek ve hadis ehlinden bazlardr.Bakalar ise Allah Resul'nn (sav) muradnn, Tevhid ilmini talep etmenin farz olduucihetindedir. Bunlar da, szkonusu talebin keyfiyeti ve doruyu bulmann mahiyeti zerindeihtilafa dmlerdir. Bunlardan kimisi, talebin keyfiyetinin istidlal ve ibret alma yoluylaolacan sylemilerdir. Kimileri de aratrma ve dnme yoluyla olacan sylemilerdir.Bazlar da, Allah Teala'mn tevfki ve nakiller yoluyla olacan beyan etmilerdir.Bunlardan bir topluluk ise unu sylemitir: Allah Resul'nn (sav) murad; pheli vemulak hususlarn ilminin talep edilmesidir. nk kul, bu tr hususlar duyduu veya

bunlara mptela olduu zaman ne yapmas gerektiini renmi olacaktr. Kul, asl olarakteslimiyete dayanmsa o takdirde esasen dikkat etmedii bu tr hususlar renmeyi talepetmeyebilir. Mslmanlarn umumuna bakldnda, itikadlarma bu tr vehimlerin karmad-n ve yreklerine kuku dmediini grebiliriz. Dolaysyla bu gibi insanlarn, bukonularda aratrma yapmalarna da lzum yoktur.Ama kulaklarna bu trden bir sz gelip de bu sz kalplerine yerletii zaman, bunu tefrikedip hakkn batldan ayracak bir ilme sahip olmad zaman, buna skut edip gemesi caiz

olmaz. nk bu, bir batla hak gibi inanmasna veya bir hakk, batl gibi reddetmesine sebepolabilir. te byle bir durumda, batla hak gibi inanmayp hakk batl gibi reddetmeyeceiniyakini bir ilme ulaabilmek iin meseleyi alimlere sormas ve hakiki eklini ortaya karmayaalmas onun zerine farz klnmtr. Byle bir durumdaki kul, hakikati talep etmekten geridurmamaldr. Aksi halde bile bile bir pheye dayanarak hevasma uymu veya dinde birkukuya kaplarak mminlerin yolundan ayrlm ya da bir bidata inanarak snnetten vecemaatn mezhebinden km olur. lk halife Ebu Bekir-i Sddk'm da (ra) bu manada birduas vardr: 'Allahm bize hakk hak olarak gster ki ona tabi olalm. Batl da batl olarakgster ki ondan saknalm. Onu bize ben-zeik (=mteabih) klma ki nevaya tabi olmayalm'.Bu gr de Ebu Sevvar brahim b. Halid el-Kelbi, Davud b. Ali, Hseyn el-Ke-rabisi, Haris

b. Esed el-Muhasibi ve onlar izleyen kelamclara aittir.

Allah Resul'nn (sav) yukarda zikrettiimiz hadisinin manas hakknda ulemann sahipolduu grler bunlardan ibarettir. Bunlar her mezhebin grleri hakkndaki bilgimize


4/107

dayanarak aktarp kullandklar delilleri de zikrettik. Lafzlar bizim olsa da anlattmzmanalar onlara aittir. Bize gre bunlarn tamam da gzel ve isabetli olma ihtimali varid olangrlerdir.Bu alimlerin hepsi de, hadisin lafzi tefsiri noktasnda farkl grlere sahip olmu iseler dezahir ulemas dnda mana bakmndan birbirlerine olduka yakndrlar. Zahir ehli, hadisi

kendi ilimlerine gre tefsirederken, Batn ehli de kendi ilimlerine gre tevil etmilerdir. uunutulmamaldr ki Zahir de Batn da birbirlerinden mstani kalamayacak ilimler olup manve slam gibi birbiriyle ok yakndan irtibatldrlar.Bu ikisini, beden ve kalp gibi birbirlerinden ayrlmas dnlemeyecek iki unsura da

benzetebiliriz. Nitekim grlerde ihtilaf eden bu alimler, Allah Resul'nn (sav) bu talep ile,muhakeme ve fetva ilimlerini, ihtilaf ve mezheb ilimlerini, ya da hadis kitaplarnrenmelerini murad etmedii hususunda ittifak etmilerdir. nk bu gibi ilimler, talepedilmesi farz olmayan ilimlerdir. u var ki Allah Teala, bu ilimler iin de onlar ayaktatutacak kimseler varedecektir. Allah en iyi bilendir,Bize gre "lim talep etmek farzdr" hadisinin hakiki manas hakknda aslolan udur:Mslman, slam'n zerine bina edildii be esasn ilmini talep etmelidir. nk bunlar,

mslmanm yerine getirmesi gereken farzlar tekil etmektedir. te yandan bunlarm ilminesahip olmakszn amelde bulunmak da shhatli olmaz. Amelin ba, onun ilmine sahipolmaktr. u halde amelin farz klnmasnn icab olarak onun ilmi de farz olmaktadr.Mslmanlar zerinde bu be esastan baka farz olmadna gre, sadece bu be esasla ilgiliilimleri talep etmek farz olur. nk bu, farzn farzdr. Tevhid ilmi de buna dahildir. Zira bu

be esasn banda 'La ilahe illallah' ehadeti gelmektedir. Bu ehadet, Allah Teala'nm zatnabitiik olan sfatlarnn isbat, O'ndan ayr olan sfatlarn da reddi ile olur. Btn bunlar da 'Lailahe illallah' ehadetinin ilmine dahil olan hususlardr.hlas ilmine gelince, o da slam'n shhati bakmndan lzumlu bir ilimdir. nk bir kiininmslman olabilmesi, amelinin yalnz Allah Teala'ya halis ve muhlis klnmasna baldr.Bunu da Allah Resul'nn (sav) u buyruundan anlamaktayz: " ey vardr ki mslmanmkalbi bunlar zereyken amaz: Amelin Allah Teala'ya halis klnmas...2[2] Grld gibiAllah Resul (sav) hlas ile balam ve onu mslman olmann shhatinin art olarak beyanetmitir.Tefsirini zikrettiimiz hadisteki ilim ile ilgilili esaslardan biri de bu ilmin, mmetin icmas ilezaten malum olan ilimlerden biri olmasnn caiz olmaydr. Mesela Allah Resul (sav)

bununla tp, astroloji, nahiv, iir veya megzi yani tarih ilimlerini murad etmemitir. Bunlarnilim olarak isimlendirilmesi, aslen malum ve bilinebilir olmalarndan ve bunlara sahip olankimselerin de o ilimlerin alimleri olarak tannmalarndan dolaydr.Allah Resul'nn (sav) murad etmedii bir dier husus da eriatn gerektirdii hususlardr. Bu

babda mmet, fetva ve muhakeme ilimlerinin, mezheplerin ihtilaf sebebleriyle ilgili ilimlerin

ve reylerdeki ihtilaflarla ilgili bilgilerin talep edilip renilmesinin murad edilmediihususunda da mttefiktir. Btn bunlar, ilgili olan kimseler tarafndan ilim olarakisimlendirilen bilgilerdir. Bunlarn bir ksm farz- kifaye olmakla beraber, tamamyla farz-ayn dairesinin dnda yeralmlardr.Bu meyanda hadisin lafzna baktmzda nce genelleme yaplan blmn 'lim talep etmekfarzdr' ksm olduunu grrz.Bundan sonra 'Her mslman zerine' ifadesi gelmektedir ki

bu da, kiilerin bizzat kendilerine ynelen bir husustur. Bu, sanki hakknda 'ilim' ismi vakiolan ve bataki Lam- Tarif ile bilinen her trl ilmi kasdeden bir ifade gibi grlebilmektedir.Tefsirin bu ekilleri boa karldnda en salkl olan manann, slam'n bina edildii beesasn bilinmesinin farz oluu aka ortaya kmaktadr.Mslmanlar zerine farz klman da, sadece bu esaslarla ilgili bilgilerin renilme sidir. Bunu

2[2]bni Mce, Mukaddime/18 Menasik/76; Drim, Mukaddime/24; bni Hanbel, III/225 IV/80, 82 V/183


5/107

Allah Resul'nn (sav) bir bedevi ile arasnda geen u hadisede de grmekteyiz. Bedevi O'nayle demiti: "Bana, Allah Teala'nm zerime farz kldklarm bildir. -Baka bir rivayette'Bize, Allah Teala'nm bize seninle gnderdii eyleri bildir1 ibaresi gemektedir-. AllahResul de (sav) ona, keli-me-i ehadeti, be vakit namaz, zekat, Ramazan orucunu ve Ka-

be'yi haccetmeyi bildirdi. Bunun zerine bedevi: Bunlar dnda zerime den baka birey

var m? diye sordu. Allah Resul de (sav): Hayr, sadece gnll olarak yapacaklarn, dedi.Bunun zerine adam yle dedi: Allah'a yemin ederim ki, bunlar stne ne bir ey ekler, ne debunlardan birey eksiltirim. Allah Resul (sav) bu kii hakknda yle buyurdu: Eer dorusylemise kurtulua erecek ve cennete girecektir".3[3]Bu be esas bilmek, bilinen eylerin farz oluu sebebiyle farz klnmtr. nk ilimolmakszn amel olamaz. Allah Teala da bu meyanda yle buyurmutur: "Ancak bildiklerihalde hakka ahitlik edenler hari". (Zuhruf/86); "Ta ki ne sylediinizi bilesiniz". (Nisa/43);"Sizin yannzda bir ilim mi var ki bizim iin kartp (gstereceksiniz)? Siz yalnzca zannauyuyorsunuz". (En'am/148); "Zulmedenler"ise hibir ilme dayanmakszn sadece nevalarnatabi oldular. Allah'n saptrdn kim hidayete iletebilir?". (Rum/29); "lim sahibiolmayanlarn hevalannauyma. Muhakkak ki onlar Allah'a kar sana hibir yardmda

bulunamazlar". (Casiye/18); "Artk bilin ki o Kur'an ancak Allah'n ilmiyle indirilmitir".(Hud/14); "Eer bilmiyorsanz zikir ehline sorun". (Nahl/43)Yukarda zikrettiimiz ayetlerde Allah Teala ilim renmeyi mslmanlar zerine farzklmaktadr. slam'n be esasyla ilgili olarak rivayet edilen ve Allah Resul (sav) tarafndandinin farzlar olarak bildirilen szkonusu amellerden sonra ilim renmenin farzyetine dairsyledii mcmel hadisi gelmektedir. Allah Resul (sav) 'Her mslman zerine' buyurarak

bunu tahsis ve teyid etmitir. Bunun aklamas udur: slam'n zerine bina edildii bu betemeli bilmek, bunlarn farziyetinden dolay her mslman zerine farz klnmtr.Mrsel bir hadiste yle bir hadise nakledilmitir: "Allah Resul (sav) bir adamn etrafnatoplanm bir kalabala rastlad. ev-redekilere 'Bu nedir?' diye sorunca 'Hereyi ok iyi

bilen bir adam' dediler. O da 'Neyi?' diye sordu. Bunun zerine 'iir, neseb ve Arap-lar'mnemli tarih vakalarn' dediler. Bunun zerine Allah Resul (sav) yle buyurdu: Bu,

bilinmemeinin zarar olmayan bir ilimdir". Bu hadisin baka bir lafznda ise u ibaregemektedir: 'Bu, faydasz bir ilim, zararsz bir cehalettir".Allah Resul (sav) baka bir hadisinde yle buyurmutur: "yle ilim vardr ki cehalettir.yle sz vardr ki, faydadan uzakta".4[4] Allah Resul (sav) baka bir hadiste de yle

buyurmaktadr: "Az bir tevfk-i ilahi, ok ilimden daha hayrldr". Garib bir hadiste ise ylebuyurduu rivayet edilmitir: "Herey ilme muhtatr. lim ise tevfk-i ilahiye muhtatr".Mehur bir hadiste ise Allah Resu-l'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmektedir:"Allahm, faydasz bir ilimden Sana snrm".5[5]O, bu tr ilimlerin de konular olduu ve builimlere sahip olanlar, ulema sayldklar iin 'ilim' ismini kullanmtr. Ancak bunlarn sahip

olduklar ilimdeki faydal olma unsurunu izale etmi ve bu tr ilimlerden Allah Teala'ya s-nmtr.Allah Resul'nden (sav) bu babda yle bir hadis rivayet edilmitir: "Allah Resul buyurdu ki:eytan ilimde sizi gemitir. Dedik ki: Ey Allah Resul, nasl olur da ilimde bizi geebilir?Buyurdu ki: O yle der: lmi talep et, ama ilim sahibi oluncaya kadar amel etme. O buekilde konumaya devam ederken ameli de lnceye kadar ertelerdi. Neticede hi amelde

bulunmad". Bu hadisten iki delil kartabiliriz. Bunlarn ilki udur: Allah Teala, eytann fu-zuli ilim talep etmesini murad etmitir. Bu ilmin, ona ne ahirette bir faydas, ne de Allah

3[3]Buhr, man/34 lim/6; Mslim, man/8, 15; Ebu Davd, Salat/1; Nesa', Salat/4 S-yam/1 man/23; Drim, Vudu'/l; Muvatta', Sefer/94;

bni Hanbel, 1/250, 264, 3434[4]

Benzer bir hadis iin b. Ebu Davd, Edeb/87,

5[5] Mslim, Zikir/73; Ebu Davd, Vitr/32; Tirmiz, Da'avat/68; Nesa', sti'aze/13, 18, 21, 64;

bni Mce, Mukaddime/23 Dua/2,3; bni Hanbel, U/167, 198, 240, 365 451 III/192 255' 282 IV/371, 381


6/107

Teala'ya yaknlamasnda bir yardm sz-konusudur. kincisi ise udur: Faziletli klman vemendub grlen ilim, amelin gerektirdii ilimdir. nk Allah Resul (sav) ilimsiz ameliemretmedii gibi amel iin yaplan ilim talebini de mekruh grmezdi. O'nun u buyruu da

bunun en ak delilidir: "lim sahibinin fazileti, benim iin amel sahibinin faziletinden dahahayrldr. Dininizin en hayrls da vera' yani titizliktir".

Marifet ve Yakn ilimlerinin sair ilimlere stnl ve Selef ulemasnn dnya ve ahiretalimleriyle ilgili szleri: Allah Resul (sav) vefat ettikleri zaman, Allah Teala'y bilen, O'nunfkhna sahip olan ve rza-i ilahiye mazhar olan binlerce sahabi vard. Ama bu kadar sahabiarasnda kendisini fetva ve hkm verme makamlarnda gren sahabilerin says, on ksursahabiden ibaretti. Mesela bni mer (ra) kendisine bir fetva sorulduu zaman yle derdi:Mminlerin emirine gidin. nk mslmanlarm ilerini o stlenmitir. Bunun fetvasnnvebalini onun srtna ykleyin.bni Abbas (ra), sahabenin bir blm ve onlara gzellikle tabi olan Tabiun'dan u sznakledilmitir: bni Mesud (ra) yle derdi: nsanlarn btn sorularnda onlara fetva verenkesinlikle mecnundur. bni mer (ra) kendisine on mesele sorulduu vakit, bunlardan sadece

birine fetva verir, dokuzu hakknda skut ederdi. bni Abbas (ra) ise bunun tam aksine hareket

eder ve kendisine sorulan on meseleden dokuzunu cevaplandrr, sadece birinde skut ederdi.Ulema arasnda da 'Bilemiyorum' diyenlerin says 'Biliyorum' diyenlerin saysndan ok dahafazla idi. Sfyan- Sevri, Malik b. Enes, Ahmed b. Hanbel, Fudayl b. Iyaz ve Bir b. el-Harsounlua giren ulemadand. Bunlar, oturduklar meclislerde kendilerine yneltilen sorularn

bir ksmn cevaplarken bir ksmn cevaplamazlard. Onlar, kendilerine sorulan her soruyucevaplandrmazlard.Abdurrahman b. Ebi Leyla'dan unu rivayet ettik: u mescidde Allah Resul'nn (sav)ashabndan yz yirmisini grdm. Onlardan birine bir fetva veya hadis sorulduu vakit,yanndaki kardeinin onu cevaplandrmasn isterdi. Bu szn baka bir rivayetinde de uifade gemektedir: Bir mesele onlardan birine arzedildii zaman, onu bir bakasna havaleederdi. O da baka bir sahabiye havale ederdi. Bu ekilde mesele, havale edile edile ilksorulan sahabiye tekrar gelirdi.bni Mesud, bni mer (ra) veTabiun'dan u rivayet edildi. Biz de onu msned olarak rivayetettik: nsanlara ancak u fetva verir: Emir; memur ve igzar".6[6]Bunun aklamasnyle yapabiliriz: Emir, fetva ve hkmler bahsinde konuma salahiyeti olan kimsedir. Emirsahipleri, kendilerine sorular sorulan ve fetvalar veren kimselerdi. Memurlara gelince, emirlertarafndan fetva vermekle vazifelendirilen ve kendi makamlarna konulan kimselerdir,igzarlar ise, gemilerin kssalar ve nceki mmetlerin haberleri hakknda konuankimselerdir. Bunlar, hal bakmndan ihtiya duyulmayan eyler olup mendub grlenilimlerden de deildir. Bu tr bilgiler, eksiltme ve arttrmaya aktr. te bu yzdendir kikssalar mekruh grlm kssa anlatanlar da igzarlar arasnda saylmtr.

stteki hadisin baka bir rivayetinde de bu manay teyid eden bir lafza yer verilmitir:"nsanlara ancak kii konuur: Emir, memur ve mra'i"7[7]Emir denildii zaman insanlarnaklna gelen kimse, muhakemat ve fetvalar da kendisine bavurulan Mfti idi. Memur ise,Allah Teala'y bilen, dnyada zhd sahibi olan, iman, yakin ve Kur'an ilimleri hakkndakonuabilen ve Allah Teala'nn verdii izin ile insanlar dini amellerin salah ve slahna davetve tevik eden ulemadr. Allah Teala onlar hakknda ylebuyurmutur: "Hani Allah Kitabverilenlerden onu insanlara aklayp asla gizlemeyeceksiniz diye misaklarm almt". (Al-imran/187)Ebu Hreyre (ra) ve dierleri yle derlerdi: Eer Allah'n Kita-b'ndaki u iki ayet olmasayd,sizlere tek bir hadis bile nakletmez-dim. Sonra stte zikrettiimiz ayeti ve ondan ncekiayetleri okudu. Allah Resul (sav) yle derdi: "Allah Teala, ilim verdii her alimden

6[6]Benzer bir hadis iin b. bni Hanbel, 11/22

7[7]Ebu Davd, Edeb/40; Darim, Rikak/63; bni Hanbel, 11/178 183.


7/107

misakn almtr. Peygamberlerden de vahyi aklamalar ve gizlememeleri iin misakalmtr.Mra'i ise, dnyevi ilimlerle ilgili sz syleyen ve nevasna dayanarak konuan kimsedir. Buekilde konuarak insanlarn kalplerini kendisine meylettirerek maddi menfaat ve itibarkazanmaya alr. Ulemadan bir zat yle demitir: Sahabe ve onlar ihsan zere takip eden

Tabiun, u drt eyi savmaya alrlard: Emanet, ve-di'a, vasiyet ve fetva. Yine onlardan biriyle derdi: Selefin fetvaya en hzl gideni, ilimce en az olandr. Onu en ok reddeden ve onakar en ok duraksayan ise vera' bakmndan enileri olandr.Selef-i Salih'den bir zat yle demitir: Sahabe ve onlar ihsan zere takip eden Tabiun u beeyle megul olurlard: Kuran- Kerim okumak; mescidleri mamur etmek; Allah Teala'yzikretmek; yilii emretmek ve ktlkten sakndrmak. Allah Resul de (sav) bir hadisindeyle buyurmutur: "Ademolunun syledii her sz, u dnda lehine deil aleyhinedir:yilii emretmek ktlkten sakndrmak ve Allah Teala'y zikretmek".8[8] Sz sahiplerinin ensadk olan Allah Teala da yle buyurmutur: "Onlarn aralarnda fsldamalarmn

birounda hibir hayr yoktur. Ancak sadaka vermeyi, veya bir iyilik yapmay, ya da insanlararasn dzeltmeyi emreden baka". (Nisa/114)

Hadis ehlinden bir zat, Kfe'nin fakihlerinden ve rey ehlinden birini, vefatndan sonraryasnda grmt. Ona yle dedi: Verdiin fetva ve sylediin reylerinden dolay orada neyaptn? O da yzn ekitti ve kendisinden yz evirerek yle dedi: Bunlarn bir ey ol -madn ve neticesinin hi de hayrl olmadm grdk. Ali b. Nasr b. Ali'nin, babasndanunu rivayet ettiini naklettiler: Vefatndan sonra Halil b. Ahmed'i ryamda grdm. Onayle dedim: Kendisine soru sorulacaklar arasnda Halil'den daha akllsn bilmiyorum. Banayle dedi: inde bulunduumuz hali gryor musun? Ben Allah Teala hakkndaSbhaallah, Elhamdlillah, La ilahe illallah ve Allah Ekber szlerinden daha faydal bir szgrmedim.eyhlerden birinden unu naklettiler: Ulemadan birini ryamda grdm ve yle dedim:Hakknda mcadele edip mnazara yaptmz o ilimleri ne yaptn? Elini at, sonra iinefledi ve yle dedi: Hepsi de dalp toz oldu. Sadece bir gece yars kldm iki rekatnamazn faydasn grdm. Ebu Davud es-Sicistani'den de u sz rivayet edilmitir: O dedi ki:Arkadalarmdan biri hadisin peine ok der ve onu iyi tanrd. Vefat ettiinde onu ryamdagrdm ve 'Allah sana ne yapt?' diye sordum. Skut etti. Sorumu tekrarladm. Yine skut etti.Sonra 'Allah Teala sana mafiret etti mi?' diye sordum. 'Hayr5 dedi. 'Niin?' diyesorduumda 'Gnahlar ok, hesaplama ise ok titiz. Ama bana hayr vaadedilcuV Ben dehayr umuyorum' dedi.Kendisine sordum: 'Orada hangi amellerin daha faziletli olduunu grdn?' Dedi ki: Kur'an-Kerim okumak ve gecenin karanlnda namaz klmak. Bunun zerine yle dedim: Hangisidaha faziletli idi, okuman m, yoksa okutman m? u cevab verdi: Kendi okuduklarm. Sonra

unu sordum: 'Falan gvenilir bir ravidir, falan ise zayf biridir5 gibi szlerimizin orada naslbir sonla karlatn grdn? Dedi ki: Eer niyetin halis ise, ne lehte ne de aleyhteolmadn grdm.Bir eyhten de u hadise rivayet edilmitir: Ahmed b. mer el-Hakani unu anlatmt: Birgece ryada kendimi grdm. Bir yolda yryor gibiydim. nme bir adam kt ve banadoru geldi ve yle dedi: Eer yeryznde kilerin ouna uyarsan seni Allah yo lundansaptrrlar. Ben de adama, 'Bunu bana m sylyorsun?' diye sordum. 'Sana ve seni takip edenkimseye' cevabn verdi. Arkama baktmda Seri'yi grverdim. Adama srtm evirerekSeri'ye dndm ve yle dedim: Bu, bizim hocamz ve terbiye edenimizdir. Dnyada iken bizio terbiye ederdi.Sonra ona hitaben yle dedim: Ey Eba Hasan, sen Allah Tea -la'ya kavutun, bana Allah

8[8]Tirmiz, Zhd/63


8/107

Teala'nn hangi amelleri kabul buyurduunu haber verir misin? dedim. Elimden tuttu ve 'Gel'dedi. Onunla beraber Kabe eklinde bir binann nne vardk. Binann bir kenarnda durduk.Az sonra binadan bir ahs belirdi ve etraf bir anda nurla doldu. Seri, ona iaret etti. O ahs

beni kendisine doru ekti. Nurdan gzlerimi aamyordum. Sonra bana yle dedi: eyh ileyaptnz konumay duydum. Kur'an- Kerim'de vlm olan ahlaka sarl. Onda

zemmedilmi olan her trl davrantan da uzak dur. Bu, sana yeter.Seri Sakati'den unu naklettiler: Bir gen vard, ilm-i zahiri tahsil etmeye alr ve bundasebat ederdi. Nice sonra uzlete ekildi ve ibadete dald. Onu sorduumda, insanlardan kapuzlete ekildiini ve evinde oturup ibadet ettiini rendim. Yanma gittim ve yle dedim:Sen, ilm-i zahiri tahsil etmekte pek istekli idin.imdi ne oldu da byle ayrlp gittin? Dedi ki: Ryamda birinin bana yle dediini grdm:Kaybettiin her ilim, sana Allah' kaybettiriyor. Ben de yle dedim: Ben ilmi hfzediyorum.Bana yle dedi: lmin hfz ve koruyucusu, onunla amel etmektir. Bunun zerine ilim talepetmeyi brakp amel zerinde durmaya baladm.bni Mesud (ra) yle derdi: lim, rivayetin okluuyla deil, Allah korkusuyladr. Onundnda baka bir fakih de unu ifade etmitir: lim, Allah Teala'nn kalbe att bir nurdur.

Hasan el-Bas-ri ise (ra) unu sylerdi: Amel etmediiniz mddete dilediiniz kadar ilimsahibi olun. Allah Teala, onunla amel etmedike size ecir verecek deildir. Aklszlarn btngayreti, rivayet iken alimlerin tek gayretleri ilme riayettir. Yine ondan u sz rivayetedilmitir: Allah Teala, gr ve rivayet sahibine nem vermez. O, sadece anlay ve dirayetsahibine nem verir. Baka bir zat ise yle demitir: yle kimseler var ki, onlara bir meselesorulduu zaman hemen fetva vermeye koarlar. Halbuki ayn ey Bedir ashabna sorulsayd,onlar aciz brakrd.Abdurrahman b. Yahya el-Esved ve dier alimler yle derlerdi: Ahkam ve fetva ilminegelince, bu ilim yetkililer ve emirler tarafndan deruhte edilir, halk da bu hususta onlaramracaat ederlerdi. Sonra idare gevedi ve yetkililer dnyaya meyletmeleri ve savalarlamegul olmalar sebebiyle bu grevi yerine getiremez oldular. Neticede bu ilimlerle ilgiliolarak zahir ulemasndan ve camilerdeki mftilerden yardm istemeye baladlar.Mminlerin emiri halkn ikayetlerini dinlemek iin oturduu zaman, sanda ve solunda birermfti bulunurdu. Muhakeme ve fetvalarla ilgili hususlarda onlara danrd. Emniyetmensuplar da bu ekilde emir verirlerdi. Halk iinde de fetva ve muhakeme ilmini renenlervard. Bunlar, ilimlerini yetkililerin hizmetine sunarlard. Bylelikle maddi menfaat vemakam sevdasyla mfti olanlarn says hayli oald. Daha sonra durum deiti ve idareci-ler, mftilerden yardm istemeyi braktlar. Bunu gstermesi bakmndan mer b. Hattab'm(ra), Ukbe b. Amr'a (ra) yazd mektup nemlidir. O, bu mektubunda yle demekteydi: 'Bensana, emir veya memur olmadn halde insanlara fetva vermemen gerektiini bildirmedimmi?'

Ebu Amir el-Herevi'den ise u hadise rivayet edilmitir: Muaviye ile beraber haccettim.Mekke'ye vardmzda Manzum oullarnn azatls olan bir adamn halka fetva veripmuhakemede bulunduu bildirildi. Muaviye, adam artt ve geldii zaman kendisineylededi: Sen bununla emrolundun mu? Adam, 'Hayr1 dedi. O zaman Muaviye yle dedi: Ohalde neden fetva veriyorsun? Adam da 'Sahip olduumuz ilmi dier insanlara yayyoruz'dedi. Bunun zerine Muaviye yle dedi: Eer sana byle mbarek bir gnde rast lamamolsaydm, bir yerini keserdim. Sonra da onu bu iten menetti.Selef-i Salih, benzer szleri kalp ve iman ilimleri iin sylememekteydi. Hatta mer b.Hattab (ra) ordu komutanlarna yazd bir mektupda yle demiti: taat ehlindenduyduklarnz iyi muhafaza edin. nk ilerin sadk ekilleri onlara ak klnr. mer (ra)mridlerin meclislerine oturarak onlar dinlerdi. Bir haberde de yle rivayet edilmitir: Bir

kimseye skut ve zhd faziletlerinin verilmi olduunu grdnzde ona yakn olun. nko, hikmeti telakki etmitir.


9/107

Hadis ehlinden bir zat unu nakleder: Sfyan- Sevri'yi hznl grdm ve sebebini sordum.Can skkn bir halde yle dedi: Ola ola dnyaclarn ticarethanesi olduk. Kendisine 'Naslolur?' diye sorduumda yle dedi: Onlar bize katlyor ve bizi tanyp ilmimizi aldktan sonraya vali, ya vergi toplaycs, ya da kahraman olup gidiyorlar.Hasan el-Basri de (ra) yle derdi: lim renen yle bir zmre vardr ki onlar iin ahirette

hibir nasip yoktur. Sadece Allah Tea-la ilmin zayi olmamas iin onu onlar vastasyla korur.Me'mun unu sylemitir: ey olmasayd dnya harap olurdu: ehvet olmasayd, nesilkesilirdi. Mal oaltma arzusu olmasayd geim yolu kalmazd. nderlik hrs olmasayd, ozaman da ilim kaybolup giderdi.Buraya kadar saydklarmz dnya alimlerinin ve dille alim olanlarn vasflar hakknda idi.Ahiret ulemas, marifet ve yakin ehli ise; idarecilerden, onlarn dnyac yandalarndan veadamlarndan kaan kimselerdir. Bu gibi alimler, dnya alimlerini kusurlu bulur ve onlartenkid ederek meclislerini terke derlerdi.bni Ebi Leyla (ra) yle demitir: u mescidde sahabeden yz yirmisiyle karlatm.Onlardan herhangi birine bir hadis sorulduunda veya bir mesele hakknda fetva istendiindeyanndaki arkadana havale etmeksizin kendi bilgisiyle yetinmi olduunu hi grmedim.

Baka bir vesilede de unu sylemitir: Sahabe'den yz zat ile karlatm. Onlara bir hadisve fetva sorulduu zaman onu birbirlerine havale ederler ve fetvay kendi aralarnda baka

birine atmaya alrlard. Ama onlara Kur'an ile, yakin ve iman ile ilgili bir mesele sorulduuzaman asla susmaz ve arkadalarna havale etmezlerdi.Allah Teala buyurdu ki: "Eer bilmiyorsanz, zikir ehline so run". (Nahl/43) Burada zikir ehliolan alimlerdir. nk onlar, daima Allah Teala'y zikreden, Tevhid ve akl ehli olankimselerdi. Onlar bu ilmi, kitaplardan okumak suretiyle veya birbirlerinin dillerindendinlemek suretiyle renmiyorlard. Onlar, amel ve gzel muamele sahibi kimselerdi.Onlardan biri kendini yalnz Allah'a verip O'nun taatyla megul olduu vakit, Allah Teala dakendisini hizmetinde grevlendirir ve ona kalbi ameller nasip ederdi. Onlar Allah Teala'nmhuzurunda halvette iken O'ndan bakasn zikretmez ve O'ndan bakasyla megul olmazlard.Bunlar halk arasna ktklarnda ve halk kendilerine soru sorduu zaman, Allah Teala onlaradoruyu ilham eder ve en salam sz sylemeye muvaffak klard. nk Allah Teala safkalpleri, duru akllar ve yksek himmetleri sebebiyle yaptklar batini kalp amelleri sayesindeonlara miras olarak hikmeti nasip etmitir. O, hsn tevfiki ile dier insanlardan stn tuttuu

bu kimselere, ilmin hakikatini ilham etmi ve srlarn zne muttali klmtr. nk onlar,hizmeti yalnz O'na has klm ve hsn muamele ile O'nunla babaa kalmlardr.Onlar kendilerine sorulan meseleleri, Allah Teala'nm kendileri zerindeki gzel tesiri vezerlerindeki gzel eseri sayesinde cevaplandrrlard. Konutuklar zaman kudret ilmiylekonuur, hikmet vasfn izhar eder, iman ilimlerini dile getirir ve Kur'an- Ke-rim'in batnnortaya karrlard. te Allah Teala ile kulu arasndaki faydal ilim budur. Kul, Rabbi'ni bu

ilimle karlar ve O'ndan kendisine bu ilmi nasip etmesini niyaz eder. Allah Teala da kulunubu ilminden dolay sevaplandrr. Btn amellerin amaz terazisi de bu ilimdir. Kulunamelleri, Allah Teala hakkndaki bilgisininin derecesine ar basar ve hasenat katlanr. Kul,ite bu ilmi ve ameliyle Allah Teala nezdinde yakn klnanlardan olur. nk o, Rab-bininkatnda Yakin sahiplerinden saylmaktadr.Ahiret alimleri, hakikat ehli olan kimselerdir. Allah Resul (sav) onlar bu ekilde vasfetmive onlarn btn yaratlmlardan stn olduklarn haber vermitir. O, bu kimselerivasfederken yle buyurmutur: "Kalpler kaplar gibidir. Onlarn en hayrls, en iyikoruyandr".9[9] nsanlar zmredir: Rabbani alim, kurtulu yolu zere ilim renenmteallim ve her bartya kulak veren baya ve ahmak kimseler. Bunlar, esen her rzgarameylederler, ilmin nuru ile aydnlanmam ve salam bir dayanaa snmamlardr.

9[9]Benzer bir hadis iin b. bni Hanbel, 11/177


10/107

lim, maldan daha hayrldr. nk ilim seni korurken, mal sen korursun. lmi arndran veonun zekat olan ameldir. Mal ise, harcamakla eksilir. lim dostluu, kiinin borland bir

bor olup onu kazandran hayatta iken taatte bulunmak, vefat ettikten sonra da gzel szlerleanlmaktr. lim hakim, mal ise mahkumdur. Maln menfaati, onun zevali ile sona erer. Mal

biriktirenler, daha hayatta iken lm kimselerdir. Alimler ise dnya durduka baki kalmaya

devam ederler.te orackta toplanm bir ilim var. Keke onu tayacak kimseler bulabilsem. Ama hayr okzeki ama gvenilmez birini gryorum. O da Allah'n dinini dnyalk menfaat salamak iinkullanyor. Allah Teala'nm velileri zerindeki nimetleriyle stnlk salamak ve O'nunhuccetleriyle dier insanlara galip gelmek istiyor. Veya hak ehline taklm birini bulurum. Buda, nne kan ilk pheyle kukuya kaplan biridir. nk basireti yoktur. Bunlarn her ikiside unun bunun dnda dini asla gzetmeyen kimselerdir. Kimi de lezzete dalm veehvetlerinin peinde komaya sarlm, ya da mal biriktirip onu ymaya dalarak arzularnaesir olmutur. Bu ikisi de daha ok ehl hayvanlara benzerler.lmi tayan kimseler, bu ekilde lm kimseler olduu zaman ilim de lr. Ancak AllahTeala'nm hccet ve delillerinin boa kmamas iin korkak ve sindirilmi, ya da ak ve

meydanda duran kiiliklere sahip kimseler daima varolmutur, ikinci gruptakiler, AllahTeala'nm hccetlerini ayakta tutarlar. Sayca az ama deer bakmndan yksek olan bukimseler nerededirler? Kendileri kayp olmasna ramen, misalleri kalplerde mevcuttur. AllahTeala da benzerlerine tevdi edinceye kadar hccetini, onlar vastasyla muhafaza eder. Onlarda Allah Teala'nm hccetini benzerlerinin gnllerine nakederler.lim onlar hakikate iletir. Onlar da Yakin'in ruhuyla temas eder ve arya kaanlarn s ertletir dikleri eyleri yumuatrlar. Dnyaya ebediyen yarenlik eden gafillerin yalnzlk ektiklerieylerde kendileri iin ainalk bulurlar. Onlarn ruhlar, en yce mekana asldr. te onlar,Allah Teaa'mn yarattklar arasndaki velileri, arz zerindeki valileri ve O'nun dininindavetileridir. Sonra alayarak yle dedi: Onlar grmeyi yle zlyorum ki..Btn bunlar, ahiret ulemasnn sfatlardr. Bunlar, ene ilminin deil batn ilminin ve kalpilimlerinin hususiyetleridir. Muaz b. Cebel (ra) Allah Teala'y bilmeyi (=ma'rifetullah)hedefleyen ilmi vasfederken bu manada szler sylemitir. Reca b. Hayve b. Ab-durrahman b.Ganem, Muaz b. Cebel'in (ra) unu sylediini nak-letmitir: lmi renin. Onu Allah Tealaiin renmek Allah korkusudur. Onu talep etmek, ibadettir. Onun retimiyle uramaktebihtir. Onu aramak cihad, bilmeyen kimseye retmek ise sadakadr. Onu ehline vermekise, Allah Teala'ya yaknlamaktr.lim, sszlkta candan bir dost, yalnzlkta bir yoldatr. O refah ve skntnn rehberi, dostlararasnda bir ss, yabanclar arasnda bir yakn ve cennet yolunun aydnlatcs dr. AllahTeala, ilim sayesinde baz kavimleri ykseltir ve onlar hayrda nderler, kendile rine uyulanhidayet rehberleri ve hayrda yol gstericiler klar. Onlarn izleri srlp amelleri gzlenir.

Onlarn fillerin uyulup reylerine bavurulur. Melekler bile onlarn dostluunu arzulayp kanat-laryla onlar meshederler. Ya kuru her ey, hatta denizdeki balklar, gkyzndeki kular veyeryzndeki vahi ve evcil hayvanlar, gkler ve yldzlar dahi onlariin istifarda bulunur.nk ilim, kalplerin krlemeyerek hayatta kal sebebidir. Yine o, zulmete kar gzlerinnuru, zafiyete kar bedenlerin kuvvet kaynadr.Kul, ilim ile birr ehlinin makamlarna ve pek yksek derecelere ular, ilim zerinde tefekkretmek, oru ibadetine msavidir.Onunla kyam etmek iin ilmin tedrisatn yapmak, Allah Teala'ya itaatin yoludur. Onunlakulluk edilip onunla tevhidde bulunulur. Onunla vera'da bulunulup yine onunlakoparlmamas istenen balar kaynatrlabilir. lim bir imam, amel ise onun cemaatidir. Mut -lu insanlara ilham edilen ilim, isyankar ve bedbaht insanlardan uz akl a tinimi tr.

Btn bunlar, ahiret ulemasnn ve Batn ilminin vasflandr. Drt halifeden sonra gelenemirlerin en faziletlisi mer b. Abdla-ziz (ra) idi. Zekeriyya b. Yahy et-Ta'i'den u rivayette


11/107

bulunuldu: Amcam Zecr b. Husayn bana unu nakletti: mer b. Abdlaziz (ra) Hasan el-Basri'ye (ra) bir mektup yazarak yle demiti: Selamdan sonra. Bana Allah Teala'nm emriniifa etme noktasnda yardmla-nna bavurabileceim bir topluluk gster. Hasan el-Basri (ra)yazd cevapta yle demiti: Din ehline gelince onlarseni asla istemeyeceklerdir. Dnyaehlini ise, sen asla istemezsin. Sana tavziyem erafdr. nk onlar ihanetle ereflerini

lekelemek istemeyen erefli kimselerdir.Hasan el-Basri (ra) Basra ulemasnn bir ksm hakknda konuur ve onlan zemmederdi.Medineli Ebu Hazim ve Rebi'a da, Mer-van oullanndan kan alimleri zemmederlerdi.Sfyan- Sevri (ra), Abdullah b. el-Mbarek, Eyyub ve bni Avn ise, Kfe ehlinden olan bazdnya alimleri hakknda konuur ve onlan tenkid ederlerdi. Fudayl b. Iyaz, brahim b. Edhemve Yusuf b. Esbat (ra) da Mekke ve am ahalisi arasnda bulunan baz dnya alimleri hak-knda konumulardr. Burada haklarnda konuulan kimselerin isimlerini zikretmeyi hogrmedik. nk bu tr hallerde skut etmek, selamete daha yakndr.Bir yle derdi: 'Bize nakletti ki=Haddesen' kelimesi, dnya-kaplarmdan bir kapdr. Biradamn 'Haddesena' diye sze baladn iittiinizde unu bilin ki o kimse 'Bana yer an'demek istiyordur. Onun imam olan Sfyan es-Sevri (ra) ise, ondan nce yle demitir: Zahir

ilminin ehli olanlar iin u dnyann talebi as-1 gaye olup ahiret az rabet grmez. bniVehb de yle demitir: Malik'in (ra) yannda ilim talebi bahsini atmda yle dedi: Ni yetsahih olduu zaman, ilim talep etmek de, onu yaymak da gzeldir. Ama sen sabahtan akama,akamdan sabaha dek sana asl lazm olana bak. Hibir eyi bunun stne koyma. EbuSleyman ed-Darani de yle derdi: Kii hadis talep ettiinde, evlendiinde veya geim iinyola ktnda dnyaya meyletmi olur.man ve Tevhid ilmi ile, Yakin ve Marifet ilmine gelince bu ilimler, iman ve yakin sahibi veslami yaants gzel olan kimselerle beraberdir. Bu ilim, onlarn Allah Teala huzurundakimakam ve halleri, cennet derecelerindeki nasipleridir. Onlar, bu ilim sayesinde Allah Tealanezdinde yakn klnanlardan olurlar. Allah Teala'y bilmek ve O'na iman etmek, aslaayrlmayan yoldalardr.Allah Teala'y bilmek (=ma'rifetullah), O'na imann da mihengi-dir. Kul, bu ilimleamellerdeki ziyade sevab noksanndan ayrt edebilir. nk ilim, imann zahiridir ve onuortaya karr. man ise, imann batndr ve onu hareketlendirip atelendirir. man, ilminyardmcs ve gren gzdr. lim ise, imann gc ve onun dilidir. mann ziyadesi veeksilmesi de Allah Teala'y bilmeye baldr. Onun gc ve zayfl da ona baldr. LokmanHekim (as) oluna yapt vasiyetinde yle der: Ey oul, ziraat nasl su ve toprakla shhatlioluyorsa, iman da ancak ilim ve amel ile shhat bulur.Marifete gre mahede, imana gre yakin ne ise, una gre niasta, budaya gre kavut daodur. Buday, bunlann hepsini ihtiva eder. man da ayn ekilde hepsinin asldr. Mahedeise, imann fer'iyatmm en stn olandr. Benzer ekilde budayn fer'iya-tmn en stn de

niastadr. Btn bu makamlar, imann nurlar arasnda mevcuttur ve yakin ilmi onubeslemektedir.Marifet iki makam zeredir. Bunlarn ilki iitmeye dayanan marifet (=Ma'rifet>s-semI),ikincisi ise grmeye dayanan marifet yani (=Ma'rifet'l-ayn)dr. slam'a gre iitmeyedayanan marifet udur: Mslman olan kimse, hakk iitir ve onu bu yolla bilir. Bu imannoktasnda Tasdik olarak grlr.Grmeye dayanan marifet ise, mahede makamnda olur. Bu makam, Ayne'l -Yakinmakamdr. Mahede de iki makam zeredir. Bunlann ilki, istidlale dayanan mahede(=Mahedet'l-is-tidll), ikincisi ise bizzat delile dayanan mahede yani (=Mahe-det'd-delil)'dir.stidlale dayanan mahede, marifetten nce geldiinde iitmeye dayal marifet oluur. Bu da

kiinin kulanda meydana gelir. Bunun lisan, szdr. Bunu bulan kimse de vecd sahibidir veYakin ilmini bilir. Allah Teala'nm u buyruunda da bunun delilim grmekteyiz: "Sana


12/107

Sebe'den kesin {yakin) bir haber getirdim". (Neml/22) Bu ilim olutuu zaman bu makam,vecdden nceki ilim olup iitmeye dayal ilim (=Ilm's-sem'i) olarak bilinir. Bu ilmeulamann yolu, renme olabilir. Nitekim Allah Resulde (sav) yle buyurmutur: "Yakin'irenin". Yani yakin sahiplerinin meclislerini paylan ve onlardan yakin ilmini dinleyin.nk onlar, onun alimleridir.

Delile dayanan mahede ise, gzle grmeyi ifade eden marifetten sonra ulalan ilimmakamdr. Bu makam, yakinin kendisi olup lisan da vecddir. Vecde ulaan kul, AllahTeala'nm yaknln vecdeden kimsedir. Bu vecdden sonra Ayne'l-Yakin olarak ilme-der. Bumertebeye ulaan zat, Allah Teala'nm nuru ve yed-i kudreti zere sorumluluunu stneald bir kimsedir. Allah Resul de (sav) bu neyanda yle buyurmutur: "Onunsoukluunu vecdet-tin ve ilim sahibi oldum".10[10] Vecdden sonra tahakkuk eden bu ilim,yakinin Ayne'l-Yakin olarak bilinmesini ihtiva eder. Bu da, kalbi amellerdendir.ite bu hususiyetleri tayanlar, ahiret alimleridir. Onlar mele-kt ehli ve kalp erbabdrlar.Kitaplar sa taraflarndan verilecek olan bu insanlar Allah Teala'ya lakn klnanlardandr.Zahir ilmi ise dnya ilminden olup insann diliyle ifa edilen amellerdendir. Bu ilme sahip olanalimler, dnya alimleri olarak nitelenirler. Bunlar arasndaki salih kimseler de, kitaplar

sadan verilecek Ashab- Yemin iinde yeralrlar.Muaz b. Cebel'e (ra) bir adam geldi ve yle dedi: Bana u iki adamn durumlarn anlat:Onlardan biri btn abasn ibadette sarfeder ve amel bakmndan zengin, gnah bakmndanyoksul ama yakin bakmndan ok yetersizdir. Yapt ilerde pheden kurtulamaz. Muaz(ra) yle demitir: Onun phesi, amellerini boa kartacaktr.Adam szne devam ederek yle dedi: Peki u adamn halini de bildir ki o, amel bakmndanzayf ama yakini bakmndan ok gldr. Buna ramen gnahlar hayli fazladr. Muaz (ra)skut etti. Bunun zerine adam unu syledi: Allah'a yemin ederim ki birincinin phesi onunamellerine boa kartyorsa, ikincinin yakini de onun gnahlarn bertaraf edecektir. Bununzerine Muaz (ra) adamn elinden tutarak ayaa kalkt ve evresindekilere yle dedi: Fkh

bakmndan bundan daha iyisini grmedim.Biz de mana bakmndan msned olarak u hadisi rivayet ettik: Allah Resul'ne (sav) yledenildi: Ey Allah Resul, bir adam var ki yakini salam ama gnahlar ok. Bir adam da varki ameli ok, fakat yakini zayf. Buyurdu ki: Hibir Ademolu gnahsz deildirr. Amadrts akl, seciyyesi yakin olan bir insan, gnahlarndan fazla zarar grmeyecektir. nko, her gnahnda tev-be ve istifar edip nedamet gsterecek, bu da gnahlarna kefaretolacaktr. Neticede tek bir fazileti kalsa da cennete onunla girecektir".Ebu mame'den (ra) Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "Sizeverilenlerin en az yakin ve sabr azimetidir. Bu ikisinden nasibi verilenler, kardklar gecenamazlarn ve gndz orularn umursamazlar". Lokman Hekim de oluna yapt vasiyetteyle demitir: Ey oul, amele ancak yakin ile g ye-tirilir. Kii, ancak yakini iman

mikdarmca amelde bulunur. Amel sahibi, yakini eksilmedike amelinde kusur etmez. Yakinsahibi olduu zaman, amelinin az olmas, yakininde zaaf bulunup ok amel etmesinden dahahayrldr. Kiinin yakini zaafa uradnda, onu alaltacak gnahlar kendisine hakim olmaya

balar.Yahya b. Muaz yle derdi: Tevhidin bir nuru, irkin ise bir nr (atei) vardr. Tevhid,muvahhidin gnahlarn yakma noktasnda onun nuru, mriklerin hasenatn yakmanoktasnda da nrlarndan daha yakcdr.Yakin, makamdr:1.Ayne'l-Yakin; bu tr haber zerinde ihtilaf olmaz. Bu tr bilgiye sahip olan, hereydenhaberdar olandr. Bu makam, sddklar ve ehitlerin makamdr.2. Tasdik ve teslimiyet yakini; bu tr bilgi, haber verme yoluyla olur. Bunun ilmine sahip olan

10[10]Benzer hadisler iin b. Tirmiz, Tefsir-i Suret-i 38/2-4; Ebu Davd, Tb/12; Drim Rya/12; bni Hanbel, IV/66 V/5S, 378.


13/107

da, haber verilmi ve teslim olmu grlr. Yakinin bu tr, mminlerin yakinidir. Bunlar,sarihler arasnda bulunan birr ehlidirler. lerinde daha aa makamda bulunanlar da vardr.Allah Teala bunlar hakknda yle buyurmutur: "Bu, onlarn imanlarn ve teslimiyetleriniarttrmaktan baka bir ey yapmad". (Ahzab/22) Bunlarn yakinleri, sebeplerin ortadankalkmas ve itiyadn eksilmesiyle zaafa urayabilir. Bunlarn varl ve adetin aynen cari

olmas halinde ise glenir. Araclara bal olmalar sebebiyle gzlerindeki perde kaldrlmaz.Ancak mkaefe yoluyla muttali klnabilirler. manlarmdaki ziyade ve nsiyetlerindeki arthalka balarlar. Onlarn iman bakmndan eksilme ve yalnzlk hissine kapl mal arn dakiart ise, bu sebepleri kaybetmeleri sebebiyledir. Bu kimselerin iman derecelerindefarkllama grlebilir ve baktklar eylerin deimesine bal olarak deiik renklere

brnebilirler.3. Yakinin nc makam, Zanni Yakm'dir. Yakinin bu tr, ilmin, hadislerin ve ulemaszlerinin gsterdikleri delillere bal olarak glenir. Bunlar da Allah Teala'dan ziyadesevaba ve nasibe mazhar olabilirler. Szkonusu delillerin yokluu ve konuanlarn susmashalinde ise yakinlerinde zaafyet bagsterir. Bu da, istidlal yani delile dayal yakindir.Yakinin bu trne sevkeden ilimler, akli ilimlerdir. Bu yakine sahip olanlar, mslmanlarm

umumu arasnda; kelamclar, rey, akl, kyas ve nazar ilimleriyle megul olanlar iindebulunur.Allah Teala karsnda yakini imana sahip olan her mmin, Tevhid ve Marifet ilimlerinden de

bir nasibe sahiptir. Ama onun ilim ve marifeti yakini mikdarncadr. Yakini ise, imannnsaflk ve kuvvetine gredir. man ise, muamele ve riayetine baldr.limlerin en stn, Ayne'l-Yakin Mahede ilmidir. Bu ilim yaknlk makamlarna,meclislerindeki muhadeselerine, nsleri-nin snana ve tefekkrlerinin letafetine greMukarrebun zmresine mahsus olan bir ilimdir. limlerin en altta olan ise artsz teslimiyetleinkarsz ve phesiz bir halde kabul ilmidir. Bu ilim de, mminlerin umumu iin geerlidir.Bu da iman ilminden ve tasdikin ziyadesinden saylr ki, Ashab- Yemin iin geerlidir. Buikisi arasnda da pek latif makamlar varolup Mukarrebun zmresinin en stteki makamndan,orta makamlara, Ashab- Yemin'in en alt makamndan illiyyunun ortalarnn en stlerinedoru sralanrlar.11[11]

Skut limlerinin Fazileti Ve Vera' Sahiplerinin ilimde akip Etti Kler Yolun Zah 1 :

Allah Resul'nn (sav) bir hadisinde yle bir taksim rivayet edilmitir: "lim, eittir:Konuan bir Kitab; yaayan bir Snnet ve 'Bilmiyorum=La edr' demek". a'bi'den de u sznakledilmitir: 'Bilmiyorum' demek, ilmin yarsdr. Onun bu szle kasdettii, bylesylemenin vera'a daha uygun oluudur.

Sfyan- Sevri (ra) ise yle derdi: lim sadece, gvenilir (=sika) birinden alman ruhsattr.Titizlenmeye gelince, onlardan her biri bunu hasen grrd. Onun murad ise, vera' vetitizliin, alim olmasalar dahi btn mminler tarafndan takip edilmesi gereken bir yololduudur. nk vera', hemen atlmaktan saknmak ve phelere hcum etmeyerek kapalmeselelerde skun veya skut ile duraklamaktr. Yakin, meselelere basirete dayanarak,tedbirli bir ekilde yaklamaktr. Bir mesele hakknda ilme dayanarak kafi bir gre varmak,ilimlerine itimad edilen alimlerin en bariz sfatlarndan biridir. Onlar dnda hi kimse bunuhasen grmez. Bu meyanda Ali (kv), Cemel vakasnn olduu gn olu Muham-med b.Hanefyye'yi (ra) ne kard ve yle dedi: Allah'a yemin ederim ki bu, kr ve karanlkfitnedir. Sonra mzrayla onu drterek 'Ey anas olmayasca nme gel' diyerek unu ilaveetti: Babann komutan ve sevkedicisi olduu bir fitne olabilir mi? Kii, 'Bilmiyorum' dedii

11[11]Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 2/ 7-28.


14/107

zaman, ilmiyle amel etmi ve haliyle kaim olmu olur. Byle biri iin bilen ve haliyle kaimolarak ilmiyle amel eden ve onu izhar eden kiinin yapt amelin sevab kadar sevap vardr.te bu sebepie 'Bilmiyorum'sz, ilmin yars olmutur. Ayn ekilde vera' iin Allah Tealayolunda skut eden kimsenin gzellii de, O'nun yolunda insanlara faydal olmak iin ilmedayanarak konuann gzellii gibidir.

Ali b. Hasan ve Muhammed b. Aclan yle demilerdir: Alim 'Bilmiyorum' sznsylemekte yanla dt zaman, szleri musibete duar olur. Ayn ifade, bu iki zattansonra mam Malik ve mam afii tarafndan da dile getirilmitir. nsanlarn farkllamas

bakmndan ilim ve cehalet, aklllk ve delilie benzer.Deliler, tabaka tabakadr. Ayn ekildeaklllar da tabaka tabakadr. Cahiller de alimler gibi tabaka tabakadr. Cahillerin havass,alimlerin avammna benzerler. Bu sebeple de bunlar tanmak, halkn avam bakmndan zorolur. Hatta bunlar ulemadan sayabilirler. Halbuki onlarn hali, hakiki alimler nezdinde apakortadadr. Ariflerin durumu da byledir. Ulemann avam tabakas bunlar tanmaktazorlanrken yakin sahipleri onlar hemen tanrlar.Ulemadan bir zat yle demitir: lim, iki trldr: Emirlerin ilmi; takva ehlinin ilmi.Emirlerin ilmi, muhakeme ve hkm ilmidir. Takva sahibi mttakilerin ilmi ise, Yakin ve

Marifet ilmidir. Allah Teala, mminlerin ilimlerini vasfedip iman ilmini zikrederken ylebuyurmutur: "Ki Allah, sizden iman edenleri yceltsin ve kendilerine ilim verilenlere isederecler ihsan etsin". (Mcadele/11)Grld, zere Allah Teala iman edenleri 'alimler5 olarak vas-fetmitir. Bu da ilim veimann ayrlmaz bir btn olduklarn gayet ak bir ekilde ortaya koymaktadr. Ayette geen'Vav' harfi dil alimlerine gre, atf deil vg ifade etmektedir. Araplar vasflar verken 'Vav'harfini kullanarak mbalaa ifade ederlerdi. Mesela 'Flanun el-akl ve'1-alimu ve'l-edibu=Falanca akll, alim ve edeb sahibidir' ifadesindeki 'Vav' harfleri, o sfatlardakimbalaay ifade eder.Bunun bir dier misali de, Allah Teala'nm u buyruudur: "Fakat ilerinden ilimdederinlemi olanlarla mmin olanlar, senden nce indirilenlerle beraber sana indirilene deiman ediyorlar. Namaz ikame edenler, zekat verenler, Allah'a ve ahiret gnne inananlar;ite onlara byk bir mkafaat vereceiz". (Nisa/162) Ayette namaz klanlar ile balayanksm tamamen sfatlardan ibarettir. Mminler, ilimde derinlemi insanlar olup, namazlarnikame eder ve zekatlarn verirlerdi. Bir baka adan bakldnda btn hepsi 'limdederinlemi olanlardn sfatlardr. te bu sebepledir ki 'kame edenler5 kelimesi mansubklnmtr. nk o, vg ifade etmektedir.Araplar, vg iin kullandklar kelimeleri nasbeder ve ref ederler, yani sonlarn fethal vetreli okurlard. Allah Teala'nm "limde derinlemi olanlar 'man ettik' derler" (Al-i mran/7)

buyruu da bu manadadr. Burada da, mminler ilini ile vasfedildikleri gibi ilim sahipleri'man' ile vasfedilmilerdir. Allah Teala baka birayet-i kerimesinde de yle buyurmaktadr:

"lim ve iman verilenler". (Rum/56)Bu babdan olmak zere Enes'in (ra) u hadisini de zikredebiliriz: "Allah Resul (sav) buyurduki: mmetim be tabakadr. Her tabaka, krk yldr. Benim ve ashabmn tabakas, ilim veiman ehlidir. Seksen yla kadar onlar takip edenler birr ve takva ehlidirler. Yzyirmi ylakadar onlar takip edenler ise, akrabalk ve er-ham balarn kaynak tutanlardr,."12[12]Grld gibi Allah Resul (sav) ilim ile imam birletirmi ve bunlar btn tabakalarnstnde zikretmitir. Allah Teala da iman ilmin bizzat kendisi olan Kur'an ile birletirmitir.Yine O, Kurn' iman ile birletirerek yle buyurmutur: "te Allah onlarn kalperine imanyazm ve tarafndan bir ruh ile desteklemitir". (Mcadele/22) Bu ayetin tefsiri yaplrken'Ruh' kelimesi ile Kur'an'm murad edildii sylenmitir. Ayetteki 'Ha=O'ndan' zamirinin,Allah Teala'ya raci olduu istikametindeki gr, mfesshie-rin ekseriyeti tarafndan

12[12]bni Mfice. Piten/28


15/107

paylalmaktadr. Yine O, yle buyurmaktadr: "Sen ne kitap nedir biliyordun, ne de iman.Ama Biz onu bir nur kldk". (ura/52) Allah Teala'nm Kelam'na gre iman ehli, aynzamanda Kur'an ehlidir. Kur'an ehli ise, Allah Teala'nm ehli ve O'nun has kullardr.Mehdi, ulemadan bir zat olan Sfyan b. Hseyn'in yanma girdiinde ona yle dedi: Senulemadan msn? O skut etti. Bunun zerine sorusunu tekrarlad. O yine skut etti. Bunun

zerine evredekiler 'Mminlerin emirine cevap vermeyecek misin?' dediler. O da u cevabverdi: Bana yle bir soru soruyor ki cevab yoktur. Eer 'alim deilim' desem, Allah Teala'nmKitab'n okuduum iin yalan sylemi olurum. Eer 'Alimim' desem, o zaman da cahil biriolurum.Ebu Cafer er-Razi, Rebi vastasyla Enes'ten (ra) Allah Tea-la'ntn "Allah'dan ancak alimkullar laykyla korkar" (Fatr/28) ayetinin tefsiriyle ilgili olarak unu rivayet etmitir: YaniAllah Te-ala'dan korkmayan biri alim olamaz. Davud'un da (as) bunu sylediini grmyormusun? Allahm, ilmi Senin korkun, hikmet ve iman da Zatnn sayesinde mevcut kldn.Sen'den korkmayan, ilim sahibi olamayaca gibi, Sana iman etmeyen de hkm ve hikmetsahibi olamaz. Abdullah b. Revvaha ise, ilmi iman olarak isimlendirmitir. O, arkadalarnayle derdi: Haydi oturun da bir saat iman edelim. Sonra oturup iman ilmini mzakere

ederlerdi.Allah Teala, mminler iin kulak, gz ve kalpler yaratmtr. te bunlar, ilmi elde etmevastalar ve ilim yollardr. lme bunlar vastasyla ulalr. Bunlar, ilmin asllar ve AllahTeala'nm yarattklarna ltfettii nimetlerdir. O, kullarndan bu nimetleri iin kranda

bulunmalarn da talep etmitir. Nitekim O, bu meyanda yle buyurmutur: "Allah sizianalarnzn karnlarndan o halde kard ki hibir ey bilmiyordunuz. yle iken kredesinizdiye size kulak, gzler ve gnller verdi". (Nahl/78)Grld gibi Allah Teala, nce nefyettii ilmi, kulaklar, gz ler ve gnller sayesinde isbatetmektedir. Yine O, mmin olmayanlar anlatrken onlarn ilim ile mstani olamayacaklarm

bildirerek yle buyurmutur: "Hem kendileri iin kulaklar, gzler ve gnller yaratmtk.Fakat ne kulaklar, ne gzleri, ne de gnlleri kendilerine bir fayda verdi. Zira onlar Allah'nayetlerini inkar ediyorlard". (Ahkaf/26) Grld zere iman etmeyenlere ne duyduklar, negrdkleri, ne de dndkleri fayda etmeyecektir. Ancak iman eden insanlar, kulaklar,gzleri ve gnlleriyle ulatklar ilim ile dierlerine muhta olmaktan kurtulacaklardr. Buvastalar, sadece onlar iin ilim vastalar olacaktr.Bu manada Allah Teala'nm u buyruu da zikredilebilir: "Hakknda ilmin olmayan eyinardna dme. nk kulak, gz ve gnl, btn bunlar ondan mesul olacaktr". (sra/36)Eer ilim, kulak, gz ve gnl ile vaki olan bir fazilet olmasayd, bilinmeyen bir eyin ardnadmekten menedilmezlerdi. Bu vastalarn bilmedii eylerin ardna dmektenmenedilmelerine bal olan hakikat da, ilmin bunlar vastasyla isbat edilmesidir. Kulak, gzve gnl sahibi her mmin, Allah Teala'nm ltuf ve rahmetini bilen kimsedir.

Allah Teala, bu mmeti dier mmetlerinden farkl husus ile stn klmtr. O, bu hususu slam mmeti'ne mahsus klmtr.Bunlarn ilki, mmetin nesilleri arasndaki sened zincirinin salam olarak baki klnmolmasdr. Buna gre mmetin her nesli, ilmi selefden halefe tayarak Allah Resul'ne (sav)dayandracak bir sened zincirine sahip olmutur. lim bu ekilde gnmzdeki alimlere kadarsalam olarak gelmitir. Alimler ilmi sahifelere yazarak oaltmlardr. Bu sahifelerden

birinde ihtilafa dld vakit, o sahife dierleriyle mukayese edilerek tashih edilmitir.kincisi ise, gaybdan vahiy yoluyla indirilen Kitab'm muhafaza edilmesidir. Dier mmetler,Allah Teala'nm indirdii Kitab' bakarak okumulard. Bu sebebledir ki Kur'an- Kerimdnda hibir Kitab'm tamam muhafaza edilememitir. Buhtennasr Beyt-i Makdis'i yaktzaman Tevrat'n da tamamn yaktrmt. Yehud'un torunlarndan biri de, Allah Teala'nm

kendisini tahsis etmesi ve esiz klmas sebebiyle bu halin tamamen stnde kaldm, nkAllah'n olu olup Tevrat'n tamamn hfzetmi olduunu sylemitir.


16/107

ncs de udur: slam mmeti'nden her mmin, iman ilminden sorumludur. Bundantr sz dinlenip gr alnr. O, yann kklne ramen ilim sahibi olabilir. Halbukinceki mmetlerde insanlar ilmi, rahipler, papazlar, hahamlar ve keilerden dinlerlerdi.Dier insanlar ilme ancak bu ekilde sahip olabilirlerdi.slam mmeti'nin sadece Musa'nn (as) mmetine (=yahudiler) kar olan drdnc bir

stnl daha vardr ki o da udur: slam mmeti, iman kalplerinde sebat bulan ye kalpleringnahlara ev-rilmesiyle ek ve irke bulamayan insanlardan teekkl etmektedir. HalbukiMusa'nn (as) mmeti, kalpleri ek ve irk iinde sratle evrilen, uzuvlar da hemengnahlara meyledebilen insanlardan olu marktayd. te bu sebepledir ki denizin yarlmas,onun arasndan yryp gitmeleri ve pelerinden gelen Firavun'un kapanan denizde boularakhelak edilmesi gibi byk mucizelere bizzat ahit olmalarna ramen Musa'ya (as) unusyleyebilmilerdir: "Ey Musa, bize de onlarn ilahlar gibi bir ilah yap". (A'raf/138) ncekimmetlerle ilgili olarak yle bir haber nakledilmitir: Semavi kitaplardan b irinde AllahTeala'nm u buyruu rivayet edilmektedir: Ey srailoullar, 'ilim gklerdedir onu kim indire-cek? ilim arzn derinlerindedir, onu kim kartacak?; ilim denizlerin altndadr, kim ona ulapgetirecek?' demeyin. lim sizin kalpleriniz dedir. Huzurumda ruhanilerin adabna uyarak

edebli olun ve Bana kar sddklarm ahlakyla ahlaklamn. Sizi rtp arke-dinceye kadar ilmikalplerinizde ak edin. ncil'de ise yle yazld rivayet edilmitir: Bildiklerinizle ameledinceye kadar bilmediklerinizi renmeye almayn.Selef-i Salih'den bize ulaan haberlerde ise u ifadeler zikredilmektedir: Bildii ile amel eden,Allah Teala tarafndan bilmediklerinin ilmine varis klnr. Baka bir haberde ise yledenilmektedir: Bildiklerinin onda biriyle amel eden, Allah Teala tarafndan bilmediklerininilmine varis klnr.Huzeyfe b. el-Yeman'dan (ra) u sz rivayet edilmitir: Sizler yle bir zamanda yayorsunuzki bildiinin onda birini terkeden dahi helak olacaktr. nsanlar zerine yle bir zamangelecektir ki, bildiinin onda biriyle amel eden bile kurtulua erecektir. te o, amel edenlerinaznlk, Allah' emirlerini hie sayanlarn ournluk olduu zamandr.Kur'an- Kerim'de de bu manada ksa ve zl buyruklar mevcuttur: "Allah'dan korkun kiAllah size bildirsin". (Bakara/282); "Al-lah'dan korkun ve bilin ki..." (Bakara/194); "Allah'dankorkun ve dinleyin-ki.." (Maide/108)Bil ki, bir ilim ile amel eden veya onu dile getiren kimse, Allah Teala katnda hakikata isabetetmi olur ve iki ecir kazanr. Bu ecirlerden biri muvaffakiyet ecri, ikincisi ise amel ecridir.Bu da ariflerin makamdr. Cehaletle konuan veya onunla amel eden kimse ise hakikati

bulmada hata etmi ve iki gnah kazanm olur. Bu da cahillerin makamdr. Kendi ilmiylekonuan veya amelde bulunan, ancak hakikati bulmada hata eden kimsenin de sahip olduuilimden dolay bir ecri olur. Bu da zahir ulemasnn makamdr. Cehaletle konuan veyaamelde bulunan, ancak hakikata isabet eden kimseye de ilim talebini reddetttii iin bir gnah

yazlr. Bu da, cahil abidlerin makamdr.Alim, hkim gibidir. Allah Resul (sav) hkimleri gruba taksim etmi ve ylebuyurmutur: "Kadlar zmredir: lim sahibi olarak hak ile hkmeden kad ki, cennettedir.lim sahibi olduu halde zulm ile hkmeden kad ile bilmedii halde zulmle hkmedenkadya gelince bu ikisi de cehennemdedir".13[13]Allah Teala'mn buyruklar arasnda en gzel bulduum u ayet-i kerimedir: "EyAdemoullar, size ayp yerlerinizi rtecek rt, bir de ss elbisesi indirdik". (A'raf/26)Ayetteki rtnn ilim, ssn ise yakn olduu sylenmitir. Vehb b. MnebbYten de umanada bir hadis rivayet edilmitir: "man plaktr, onun elbisesi takva, ss haya, meyveside ilimdir". Bu hadis, Hamza el-Horasani tarafndan Sfyan- Sevri'ye isnad edilmitir.Abdullah ise, onu Allah Resu-l'nden (sav) merfu olarak rivayet etmitir. Bize de msned

13[13]Benzer hadisler iin b. Ebu Davd, Akziye/2; bni Mce, Ahkam/3


17/107

olarak rivayet edilmitir.Ms'ir, Sa'd b. brahim'den unu nakletmitir: Bir kii ona Medine'de en fakih olan alimin kimolduunu sormutu. O da u cevab vermiti: Aralarnda Allah Teala'dan en fazla korkandr.Ulemadan bir zat da yle demitir: Biri kp bana 'nsanlarn hangisi daha bilgilidir?' diyesorarsa 'Vera1 bakmndan en ileri olan' derim. Eer biri de kp bu ehrin en hayrlsn

sorarsa ona da yle derim: 'Siz, ehir halknn en fazla tte bulunann tanyor musunuz?''Evet' dedikleri zaman, 'En hayrllar ite odur1 derim. Baka bir alim de yle demitir: Eerbana, 'nsanlarn en ahma kimdir?' diye sorulursa, hemen kadnn elini tutar ve te budur1derim.Allah Teala buyurmutur ki: "Allah'dan korkun ve dinleyin". (Maide/108); "Allah'dan korkunve doru sz syleyin". (Ahzab/70) Grld zere Allah Teala, doru szn, salam ilminve salkl bir dinlemenin anahtar olarak takvay gstermektedir. Bu, Allah Teala'nn bizdennceki mmetlere ve bize yapt bir vasiyetidir. nk O, yle buyurmaktadr: "Andolsunki sizden nce kitab verilenlere ve size Allah'tan korkmanz vasiyet ettik". (Nisa/131) Buayet, Kur'an-^Kerim'in kutbudur. Kur'an, bir deirmenin ark zerinde dnmesi misali bir

btn olarak bu ayet zerinde dner.

sa peygamberin (as) yle dedii rivayet edilmitir: Ahirete giden yolda dnyaya ynelen birinasl ilim ehlinden olabilir? Ameletmek iin deil de sadece bakalarna anlatmak iin ilimtalep eden biri nasl ilim ehlinden olabilir? Dahhak b. Mzahim yle demiti: Seleften idrakettii zatlar, birbirlerinden sadece vera' reniyorlard. Bugnn insanlar ise Kelamreniyorlar.Bu manada rivayet edilen bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduunakledilmektedir: "Hidayet zere olan bir kavim, ancak cedel yani tartma ilmine mptelaklndklar iin yoldan kmtr. Allah Rsul (sav) bunu syledikten sonra u ayeti okudu:'Dunu sana sadece bir tartma konusu (cedel) olarak misal veriyorlar. Dorusu onlartartmada ok hrsl adamlar7 (Zuhruf/58)". 14[14]"Kalplerinde erilik bulunanlara gelince.."(Al-i mran/7) ayetinin tefsirinde de Allah Resul'nn (sav) 'Bunlarcedel ehlidir' buyurduurivayet edilmitir. Allah Teala, bu tr kimselerden saknmamz emretmitir.Selef-i Salih'ten bir zattan u sz rivayet edilmitir: Ahir zamanda yle alimler kacaktr ki,onlara amel kaps kapanp Cedel kaps alacaktr. Bir haberde de u ifade rivayet edilmitir:Siz yle bir zamanda yayorsunuz ki daima amele ilham ediliyorsunuz. Sizden sonra yle birkavim gelecektir ki onlara sadece cedel ilham edilecektir. Ibni Mesud'dan (ra) da u szrivayet edilmitir: Bugn yle bir zamanda yayorsunuz ki en hayrlnz, amellere koan-nzdr. Sizden sonra yle bir zaman gelecek ki en hayrlnz, hayr tanmaya alannzolacaktr.nk ilk devirde, hak ve yakin gayet ak idi. Sonrasnda yani bizim yaadmz devirlerdepheler ve bidatlarn artmas neticesinde yollar kararacak ve insanlar ne yapacaklarn

bilemez hale deceklerdir. Byle bir zamanda Selefin yollarn bilen kimselere den vazife,bidatlarn tamamndan uzak durmaktr. Ulemadan bir zatn yle dedii rivayet edilmitir:Allah Teala bir kulu iin hayr nurad ettii zaman ona amel kapsn aarak cedel kapsnyzne kapatr. Bir kul iin ktlk istediinde ise, amel kapsn yzne kapatarak cedelkapsn ardna kadar aar. Mehur bir hadiste de Allah Resul (sav) yle buyurmaktadr:"Allah Tea-la'nm yarattklar arasnda en ok buzettii kimse, en azl tartmacdr".Baka bir hadiste de yle buyrulmaktadr: Haya ve acizlik, imann iki ub'esidir. Edebsizlikve beyan ise nifakn iki ubesidir. Bu haberin tefsiri mhiyetinde yle denilmitir: Acizlik,dilin acizlii olup kalp acizlii deildir. Konuyla ilgili baka bir hadis de, Hakem b. Uyeynetarafndan Abdurrahman b. Ebi Leyla'dan rivayet edilmitir: Allah Resul (sav) buyurdu ki:Bir kavme mantk ilmi verilirse, amelden menedilirler". Bir dier hadiste de Allah Resul

14[14]Tirmiz, Tefsir-i Suret-i 43; bni Mce, Mukaddime/7; bni Hanbel, V/252, 256


18/107

(sav) yle buyurmaktadr: "Allah Teala, inein otu diliyle kurcalamas gibi sz diliylekurcalayan belagat sahibine buzeder".15[15]Ahmed b. Hanbel (ra) yle derdi: lim, ancak yukardan gelendir. Yani retme olmaksznilham yoluyla gelendir. Yine o, yle demitir: Kelam ehlinin ulemas, zndklardr. Ondannce yaam olan Ebu Yusuf ise yle demitir: Kelam konusunda ilim talep etmek, zndkl

amaktr.Batn ilminin Zahir ilmine stnl hakknda baka bir aklama:Alimlerin stn tuttuklar, zikrini ycelttikleri, nemini teyid ettikleri, 'lim' olarak niteleyipvdkleri, hakknda mteaddit hadis ve szlerin rivayet edildii, mendup grlen ve sahiplerihadisler tarafndan fazilet erbab olarak mjdelenen ilim; lmullah'dr. Bu ilim, AllahTeala'nm yolunu gsteren, insan O'na dndren, iman ve yakin ilminde tevhide ahit olanilimdir.Marifet ve muamele ilmi, ahkam ve fetva ilimlerinden farkldr. Bu ilme sahip olanlar, ilmiyleamel eden, ameli ilimle beraber zikreden ve bunlarn tamamn da Allah korkusu ve huu'olarak vas-fedenlerdir. O, dil deil kalp ilmidir. Zaten ilmin yolu da budur. Onlar, yakininmakamlar ve mttakilerin vasflan olan kalbi ameller gibi imani amellerden kaynaklanan

muameleleri de karmazlar. manlarnda ziyade salayan ve uzuvlarla ifa edilen salihamelleri de asla ihmal etmezler.Bu amel ve muamelelerin erbaplar, fakr ve zhd ehlinden olup tevekkl ve~korku hallerinesahip olan, evk ve muhabbet sahipleridir. Onlar, insann ahkam ve fetva ilimlerini bildii iinilmiyle amel ederek bu ilimlerin hkmlerine bal kalmalarn ve bu suretle meselamuhakeme ilmine talip olup insanlar arasnda hkm veren bir kad olmalarn veya zekat vealveri hkmlerini bildii iin ticarete atlmasn, ya da nikah ve talak hkmlerini bildik-leri iin evlenmelerini pek nemsemezler.nsann bu gibi ilimlerle mil olmas alimler nezdinde mhim deildir. Bu, onlardan birininsyledii bir szden de ibaret deildir. Bilakis onlardan bunun kerahatine ve z emme diliinedair haberler rivayet edilmitir. Bu gibi ilimlerin ehli olanlar, dnyaya rabet etmek ve dnyamaln toplamada hrslanmak gibi kt sfatlarla vasfedilmiler dir. Onlar emir sahipleriyleiice yaadklar iin muamelelerini de onlara tahsis ederler. Onlar; ilme itina gstererek huu've zhd sfatlaryla vasfedilenler arasna sokulmamlardr.Bunun bir dier misali de Selef ulemasnn ekseriyetinin ilmi amelden stn tutmalardr.Onlarn bu meyandaki szlerine baktmzda unlar grrz: 'limden bir zerre, keza mikdaramelden daha faziletlidir'. 'Alimin kld iki rekat, abidin kld bin rekat tan dahafaziletlidir'. Bu babda Ebu Said el-Hudri de (ra) Allah Re-sul'nden (sav) unu rivayetetmitir: "Alimin abide stnl, benim mmetime stnlm gibidir". Mehur bir hadisteise "Ayn dier yldzlara stnl gibidir 16[16]buyrulmaktadr. bni Ab-bas ve Sa'd'n fra)u hadisleri de msned olarak rivayet edilmitir: "Bir alim, eytan iin bin abidden daha

etindir". Baka bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmektedir:"Bir alimin lm, bin abidin lmnden daha znt vericidir".Grld zere Allah Resul (sav) ve Selef-i Salih, bu szleriyle ilmin amelden dahafaziletli olduunu teyid etmilerdir. nk lmullah, yani Allah Teala'mn ilmi, ayn zamandaimann sfatlarndan ve yakinin esaslarndan biridir. Semadan indirilenler arasnda hibir eyonun kadar aziz ve kymetli deildir. Hibir ey de ona denk tutulamaz. Hibir amel, onsuzsahih olmad gibi, onsuz kabul da edilmez. nk o, btn amellerin mihengidir. Ameller,onun terazisiyle tartlarak kabul grr. Bu teraziye gre de onlardan bir ksm dierlerindenstn tutulup arlk bakmndan ok daha ar basar. Amel sahipleri de ilimlerininderecelerine gre l-liyyun derecelerinde yerlerini alr ve birbirlerinin stlerine yerleirler.Allah Teala da ilmin ehemmiyetim teyid ederek yle buyurmutur: "Andolsun onlara bir

15[15]Ebu Davd, Edeb/86; Tirmiz, Edeb/72; bni Hanbel, 11/265, 187.

16[16]Benzer hadisler iin b. Ebu Davd, lim/l; Tirmiz, Ilim/19; bni Mce Mukaddime/17-Drim, Mukaddime/29; bni Hanbel, V/196.


19/107

Kitab getirdik ve onu ilme dayanarak akladk". (A'raf/52); "Ta ki onlara ilim ile anlatalm".(A'raf/7)- "O gn tart haktr. Kimlerin tartlar ar basarsa, ite onlar kurtulua erecektir".(A'raf/8) Bunun rububiyete rci olmas daha yakn ve daha uygun bir neticedir. Amel, amelsahibinin vasf ve kulluunun icabdr.Selef-i Salih, yukarda zikrettiimiz szlerinde fetva, hkm ve muhakemeyle ilgili ilimleri

kasdetmi deilllerdir. nk bunlar, insanlarn yaadklar hususlar olup bizzat kendileriyleilgili bilgilerdir. Bunlarn, Allah Teala'ya kalplerle yaplan muamelelerden daha faziletliolmas mmkn deildir. nk bunlar, Mukarrebun zmresinin makam olun yakin iletemas ifade eden rza, muhabbet ve tevekkl makamlarn temsil eder. Hibir alim de bununaksini sylememitir.Abdurrahman b. Ganem, Muaz b. Cebel'in (ra) Allah Resu-l'nden (sav) unu rivayet ettiininakleder: "Allah Resul (sav) buyurdu ki: nsanlar arasnda nbvvet derecesine en yaknolanlar, ilim ve cihad ehlidirler. lim ehli, insanlar peygamberlerin getirdikleri hakkgsterirler. Cihad ehli ise, peygamberlerin getirdikleri uruna kllaryla cihad edenkimselerdir". lmin, nasl da cihad gibi Allah Teala'ya sevkedici klndn grmyormusunuz?

Bu manadaki baka bir hadisinde de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayetedilmektedir: "lk efaat edecek peygamberlerdir. Sonra ehitler gelir". Baka bir hadiste iseyle buyrul-maktadr: "Peygamberlerin alimler zerinde bir derece stnlkleri vardr.Alimlerin ise ehitler zerinde iki derece stnlkleri vardr"17[17]bni Abbas (ra) Allah Teala'mn "Allah, sizden iman edenleri yceltsin ve kendilerine ilimverilenlere ise dereceler ihsan etsin" (Mcadele/11) buyruunun tefsirini yaparken yledemitir: Alimlerin iman edenler zerindeki stnlkleri yediyz derecedir. Bu derecelerdenher ikisi arasndaki,mesafe beyz senedir. mer (ra) vefat ettii zaman bni Mesjm (ra) yledemiti: Zannederim onunla beraber ilmin onda dokuzu da gitmitir. Bunun zerine ev-resindekiler yle dediler: Sahabe'nin byk bir ekseriyeti aramzda bulunurken nasL-byle"elersin? Dedi ki: lim ile kasdettiim, sizin murad ettiiniz ilim deildir. Benim kasdettiimlmullah'dr.Ibni Mesud'un (ra) bu szyle, malumat ile oluan ilmin hakiki ilim olmad ortayakmaktadr. O, yine bu szyle Allah ilmini malumat ilminden on kat stn grmtr. Zahirilmi, amellere ok fazla bir katkda bulunmaz. nk zahir ilmi de zahiri amel lerdendir. Zirao, dilin sfatlarndan biri olup mmetin avamm iin geerlidir. Zahiri amellerin en yksekmakam ihlastr. Eer bu makamn altndakiler yitirilirse, bu da dier ehvani bilgiler gibidnyalk iin olur. hlas, ilm-i batnda Allah Teala'y bilme halinin ilk basamadr. Buistikametteki makamlarn ise sonu yoktur. Bu makamlar, ariflerin makamlarnn ve sddklarnderecelerinin en stlerine kadar uzanr. 18[18]

Dnya Alimleri le Ahiret Alimleri Arasndaki Farklar Ve er UlemasnnZemmedilii:

er alimleri ilimlerini kullanarak dnya nimetlerini elde etmeye alrlar. Alimler ilmi, AllahTeala'y bilme (=lmullah) ile Allah Teala'nm emrini bilme olarak ikiye taksim etmilerdir.Onlar bu taksime dayanarak alimleri de ahiret ve dnya alimleri olarak iki zmreyeayrmlardr.Sfyan- Sevri de (ra) ulemay e ayrmtr: Allah Teala'y ve O'nun emirlerini bilen alim ki

bu, kmil alimdir, ikincisi Allah Teala'y bilen alimdir ki bu, korku ve takva ehlinden olanalimdir. ncs ise Allah Teala'y bilmeyip sadece O'nun emirlerin i bilen alimdir ki bu da,fcir alimdir. Denildi ki: Allah Teala iin alim olan kimse, ilmiyle amel eden alimdir. Allah

17[17]Bu manada bir hadis iin b. bni Mce, Zhd/37

18[18]Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 2/ 29-37.


20/107

Teala'nm gnlerini bilen alim ise, korku ve rica ehlinden bir alimdir.Sfyan- Sevri'ye (ra) ilmin ne olduu sorulmutu. O da u cevab verdi: Vera'dr. 'Hangieyler vera'dr?' diye soruldu. O da yle dedi: 'Vera'n bilinmesini salayan ilim talebidir1.Vera', ulemadan bir toplulua gre, uzun uzun skut edilmesi ve az konuulma-sdr. Halbuki

bu, bizce doru deildir. nk konuan alim, susandan daha stndr.

Lokman Hekim'in (as) vasiyetinde unu grmekteyiz: ilmin alameti vardr: Allah' bilmek,Allah Teala'nm sevdiklerini bilmek ve O'nun irkin grdklerini bilmek. Lokman (as), bu hususu ilmin hakiki ehresi ve mevcudiyet delili saymtr.Ahiret ulemas ile dnya ulemas arasndaki fark yle anlayabilirsiniz: lim sahibi bir alim,onu tanmayan biri tarafndan grld zaman, onun zerinde ilmine delalet edecek biralamet grerek onun alim olduunu anlayamazsa bu zat Allah Teala'y bilen alimlerdendir.Byle alimler, ancak simalarndaki huu, skunet, tevazu ve zilletten tannrlar. Bu; AllahTeala'nm velilerine vurduu boya, onlara giydirdii elbisedir. "Allah'n boyasndan daha g-zel kimin boyas vardr?". (Bakara/138) Onlarn bu meyandaki misali, zanaatkarlar gibidir.Bir zanaatkar, yolda yrd vakit za-naatyla tannr. nk zanaatn eserleri onun zerinde

bariz olarak grlr. Zanaat, pheye mahal brakmayacak ekilde zerinde tad bir sfat

ve elbise halini almtr. O zanaat zanaatkarn simas olmutur.Allah Teala'nm bir kula giydirdii elbiseler arasnda skunet iindeki huudan daha gzel birgiysi olabilir mi? Bu, peygamberlerin giysisi, sddklarn ve alimlerin simasdr.Kalp ehli, Allah Teala'nm sevdii eylerin en kk olanlarn, O'nun irkin grd eylerinen gizlilerini herkesten daha iyi bilir. Bunlar, Allah Teala'y hakkyla bilen ve O'nu fkhedenkimselerdfr. Sehl (ra) yle derdi: Alimler e ayrlr: Allah Teala'y bilen; Al lah Teala iin

bilen ve Allah Teala'nm hkmn bilenler. O, Allah Teala'y bilen ile, yakin sahibi arifkimseyi; Allah Teala iin bilen ile, ihlas ilmini, halleri ve muameleleri bilen kimseyi; AllahTeala'nm hkmn bilen ile de; helal ve haram ilminin tafsilatn bilen kimseyi muradetmekteydi. Bu tefsirimiz, Sehl'in (ra) sznn manalarn ve grlerini bilmemizdenkaynaklanmaktadr.Yine Sehl (ra) baka bir mnasebette daha sade bir ifade kullanarak yle demitir: AllahTeala'nm gnlerini ve emirlerini deil bizzat O'nu bilenler var ya ite onlar mminlerdir.Allah Teala'nm emirlerini bilip O'nun gnlerim bilmeyenlere gelince onlar da, he-lal-haram

bahislerinde fetva verenlerdir. Allah Teala'y ve O'nun gnlerini bilen alimlere gelince, bunlarsddklardr. Sehl 'Allah Teala'nm gnleri' ifadesiyle O'nun batini nimetlerini ve grnmez ce-zalarn kasdetmektedir. Sehl (ra) bu sznn ardndan yle bir sz de sylemitir: Alimlerdnda btn insanlar ldr. Korkanlar dnda btn alimler ldr. Sevenler dnda btnkorkanlaroturmaktan menediine ynelik imalaryla, onlar ahiret yollarndan saptrmas zor da olsaanlalacaktr. nk byle kimseler, is-teseyerek ya da istemeyerek dnya sevgisine ve

nevalarnn basksna teslim olmulardr.Ulemadan bir zat yle demitir: 'Allah Teala mtevaz alimi severken, azgn ve zorbaalimlere buzeder. Allah Teala, kendisi iin tevazu gstereni hikmetine varis klar. bniMesud'un (ra) rivayet ettii bir hadiste Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayetedilmitir: "Allah Teala ya balam bilgine buzeder".Allah Resul (sav), Yahudi din bilginlerinden biri olan Malik b. Sayfa yle buyurmutur:"Senden Allah Teala'nn hakk iin rica ediyorum: Allah Teala'nn Musa'ya (as) indirdiikitapta O'nun ya balam bilgine buzettiine dair bir nas grmedin mi? bni Sayf, yal bir

bnyeye sahipti. Bu yzden Allah Resul'nn (sav) szne kzd ve yle dedi: Allah Tealahi kimseye iinde byle bir ayet bulunan bir kitap indirmemitir. Bu da onun "De ki:Musa'nn insanlar iin nur olarak getirdii kitab kim indirdi?" (En'am/91) ayeti karsndaki

aknlk ve aresizliini gstermekteydi. Arkadalar kendisine yle dediler: Vay canna,sen ne diyorsun? Byle demekle Musa'nn kitabn inkar etmi oluyorsun. O da kendini m-


21/107

dafaa etmek iin yle dedi: O, benimle mnakaay uzataca iin byle dedim".lim ehli arasnda yle denir: Allah Teala hi kimseye bir ilim vermemitir ki onunla beraberkendisine hilim, tevazu, gzel ahlak ve yumuaklk vermemi olsun. te bunlar, faydal ilminalametleridir. Bu manada yle bir hadis de rivayet edilmitir: "Allah Teala'nn zhd, tevazuve gzel ahlak nasip ettii kimse, mttakilerin imamdr".

Hasan el-Basri de (ra) yle derdi: Hilim, ilmin veziri, yumu-akballk onun babas, tevazuise srdadr. Davud'dan (as) rivayet edilen haberlerden birinde yle dedii rivayetedilmitir: 'Allah Teala bana yle nida etti: Ey Davud! Benden dnyann sarho ettii biralim isteme. Yoksa seni muhabbetimin yolundan saptrr. Byle alimler, Beni murad edenkullarmn yollarn kesen yol kesicilerdir. Ey Davud, ehvetini muhabbetime tercih eden biralime reva greceim azabn en hafifi, onu Bana mnacaatm lezzetinden mahrum etmenidir.Ey Davud, Bana talip olan birini grdnde onun hizmetkar ol. Ey Davud, kim Banakaarak dnerse onu da katmda mtehasss alim olarak yazarm. Katmda mtehasss alimolarak yazdm kimseye de asla azap etmem'.Bu meyanda sa Peygamberden de (as) yle bir sz rivayet edilmitir: 'er alimleri, nehrinazna dm kaya gibidir. Ne kendisi su ier, ne de ekinlerin suya kavumalarna izin verir.

Dnya alimleri de byledir. Ahiret yolunun zerine oturan bu kimseler, ne kendileri dininhkmlerini tatbik eder, ne de dier insanlarn Allah Teala'ya giden yola girmelerine msaadeederler1. Yine o yle demitir: 'er ulemas, samandan yaplm sopaya benzer. Dgrnts gzel, ii ise bozuktur. Onlar yksek yapl mezarlara da benzerler. Bu kabirlerindlar mamure, ileri ise llerin kemiklerinden ibarettir'.Bir b. el-Hars (ra) yle derdi: 'Ulema arasnda nder olmak isteyip de Allah Teala'ya O'nu

buzettirecek eylerle yaklaan kimse, gklerde ve yerde Allah Teala'nn fkesine maruzkalan kimsedir5. Evza'i de (ra) Bilal b. Sa'd'm yle dediini rivayet etmitir 'Sizden birizabta amirine ve onun yardmclarna bakt zaman onun halinden Allah'a snp ona karfkeyle dolar. Dnya alimine baktnda ise, onun halka kar yapmack hareketlerde

bulunduunu, hrs ve nderlik peinde kotuunu grr. Buna ramen ona kar fke duymaz.Halbuki bu alim, fke duyulmaya o zabta amirinden daha fazla layktrEbu Muhammed yle derdi: 'Din ve dnya ile ilgili hibir iinizi ulemaya danmadankesinletirmeyin. Kendisine yle dediler: Ey Eba Muhammed, ulema kimlerdir? Dedi ki:Ahireti dnyaya, Allah Teala'y nefslerine tercih edenlerdir mer (ra), vasiyetinde yledemitir: 'lerini, Allah korkusu tayanlarla istiare et'.srailiyat kaynakl haberler arasnda yle bir hadise nakledilmitir: 'Hikmet ehlinden bir zat,hikmet hakknda yz altm kitap tasnif etmi ve Hakem olarak nitelenmeye balamt.Allah Teala o kavmin peygamberine vahyederek yle buyurdu: Falancaya de ki: Senyeryzn nifakla doldurdun ve bunlardan hibirinde Allah'n rzasn murad etmedin. Allahda senin nifakndn hibir eyi kabul etmeyecektir. Peygamber bunu o zata anlatnca,

huzurunda yere ykld. ok kederlendi ve bu halini brakarak halkn arasna kart.Pazarlarda dolat. srailoullarma kar zayf dt, kendine kar da tevazu sahibi oldu.Allah Teala bir zaman sonra ayn peygamberine yle vahyetti: O ahsa de ki: Artk Allah Te-ala'nn rzasna nail oldun'.Ulemadan bir zat yle demitir: lim ehli iki snftr: Avam alimi ve Havas alimi. Avamalimi, helal-haram bahislerinde fetva veren kimsedir. Bu gibiler, kk halkndandr. Havasalimi ise, Tev-hid ve marifet ilimlerini bilen kimsedir. O da, mnzevi halde yaayan tekkesakinlerindendir'. Alimler yle derlerdi: Ahmed b. Han-bel (ra) herkesin bildii Diclenehrine benzer. Bir b. el-Hars fra) ise, zeri rtl bir tatl su kuyusuna benzer. Ona ancak

birer birer yaklalr.Hammad b. Zeyd unu nakletmitir: 'Eyyub'a u soru sorulmutu: lim, bugn m fazladr,

yoksa gemite mi? u cevab verdi: Gemite ilim daha fazlayd. Bugn ise, konuma dahafazladr5. Eyyub, bu szyle ilmi konumadan ayrdetmitir. Selef bu ayrm yaparak yle


22/107

derdi: 'Falan alimdir, falan da kelamc yani konumacdr. Falan ilimce fazladr, falan dakonuma bakmndan fazladr5.Ebu Sleyman Darani yle derdi: 'Marifet, konumadan ok skuta daha yakndr'.Ariflerden bir zat da yle demitir: 'lim iki ksma ayrlr: Onun yans skut, yars da neredeskut edeceinizi bmemzdir\ Baka biri de butaksime unu ilave etmitir: 'lmin yars vecd,

dier yars da nazar, yani tefekkr ve ibret almadr'.Sfyan- Sevri'ye fra) kimin alim olduu sorulmutu. yle cevap verdi: 'lmi yerli yerineoturtan ve hereye hakkn veren kim-sedir\ Hikmet ehlinden bir zat da yle demitir: 'limartt zaman kelam azalr1. brahim Havvas (ra) yle derdi: 'Sufi, ilim bakmndan arttkatoprak kaynakl tabiat zayflar*. Yine o yle demitir: 'eyhlerimizden biri unu sylemiti:Cneyd-i Badadi'ye dedim ki: Ey Eba Kasm, dil kalpsiz olur mu? 'ok' dedi. 'Peki kalpdilsiz olur mu?' dediimde u cevab verdi: 'Evet, ama kalpsiz dil, kul iin bir imtihan ve belaiken dilsiz kalp onun iin bir nimettir1. 'Peki her ikisi de beraber olduunda ne olur?'dediimde yle karlk verdi: 'te bu, tereyayla bal gibidirSfyan- Sevri (ra) Malik b. Muavvel'den maktu' olarak u hadisi nakletmitir:"Denildi ki: Ey Allah Resul, amellerin en faziletlisi hangisidir?

Buyurdu ki: Haramlardan kanmak ve dilinin Allah'n zikriyle devaml ya kalmasdr.Denildi ki: Ey Allah Resul, arkadalarn en hayrls kimdir?Buyurdu ki: yle bir arkadatr ki; Allah'n emrini hatrladnda onu yapman iin sanayardm eder, unuttuunda ise sana onu hatrlatr.Denildi ki: Ey Allah Resul, arkadalarn en kts hangisidir?yle buyurdu: yle bir arkadatr ki; sen skut ettiinde sana hatrlatmaz, hatrladn zamanda sana yardm etmez.Denildi ki: nsanlarn en bilgilisi kimdir?Buyurdu ki: Allah Teala'dan en fazla korkanlardr.Denildi ki: Ey Allah Resul, bize ayn meclisi paylaacamz kimselerin en hayrllarn

bildir.Buyurdu ki: Grldkleri zaman Allah Teala'y zikredenlerdir.Denildi ki: Ey Allah Resul, insanlarn en ktleri kimlerdir?Buyurdu ki: Allahm mafiret et.Dediler ki: Ey Allah Resul, bize onlar bildir.Buyurdu ki: Bozulmu alimlerdir".Ali (kv), rey ve hevalfarma dayanarak konuan dnya alimlerini olduka ilgin bir ekildetavsif etmitir. Bu haber, Halid b. Talik-babas-dedesi-mran b. Husayn (ra) senediyle rivayetedilmitir:mran (ra) yle dedi: Ali b. Ebi Talib (kv) bize hitab ederek de di ki: 'Zimmetim rehin olsunve kefil olurum ki takva zere olan hibir kavmin ekinleri kuramaz ve hidayet zere olan

hibir asim ihtiras azmaz.nsanlarn en cahili, kendini bilmeyendir. Kiiye cehalet olarak, kendini bilmemesi yeter. Halkarasnda Allah Teala'mn buzuna en fazla mstehak olan; ilim devirdikten sonra dzeningyabmdaki hakikatlar grmeksizin fitnenin karanlklarna saldran kimsedir. Benzer insanlarve dk seciyeli kimseler byle birini 'alim' olarak isimlendirebilir. Halbuki o bir gn bileilmiyle hcum edememitir.O kendi ilmini ok grr. Ama onun ilminden az olan ksm, ok olan ksmndan dahahayrldr. nk o, bozuk bir sudan imi ve gereksiz olan eylere kafasnda fazla yervermitir. nsanlar iin fetva vermek zere oturduu zaman onlar, bakalarna pheli ge lenmeselelerden kurtarmaya alr.Mphem meselelerden biriyle karlatnda zayf gryle derhal ona atlr. O, rmcein

aandaki gibi pheleri, kati gren, hata m yoksa isabet mi ettiini bilmeyen biridir.O, cahilliklerini birbiri stne yan, karanlklarda saa sola arparak gitmekten vazgemeyen


23/107

biridir. Bilmedii hususlarda zr dileyerek teslim olma faziletini gsteremez. lme az diiylesahip karak onu ganimet bilmez. Kan sahipleri onun yznden alarken, miraslar dahakszlklarndan dolay la boulurlar.Onun verdii hkmle haram olan eyler helal grlr. Allah Teala da kendisine mhlet verir.Bu kimse, dnya hayatnda gzya ve hkrklara boulan o kimselerin ldrmelerine dahi

layk deildir..'Ali (kv), Kheyl b. Ziyad tarafndan rivayet edilen bir haberde, ahiret alimlerini de vasfetmive yle demitir:'nsanlar snftr: Rabbani alim; yani Allah Teala'nm rububi-yetini bilen kimsedir. -Buyzden de Rab Teala'ya nisbet edilmitir-. Allah Teala da, bir ayet-i kerimesinde onlar byleisimlendirmitir: "Kitab' retmekte olduunuz iin Rabbaniler olun". (Al-i m-ran/79) AllahTeala'nm Kitab'n reten ve onunla ders yapan kimseler 'Rabbani' olarak anlmtr. Rabbanialim; ilim ile ameli cerae-den alimdir. 'Rabbani alim', ite bu ekilde ilim ve amel sahibi ola -rak insanlara hayr retenlere, denir.Ali (kv) dedi ki: 'te bu, semavat mlknde 'Azim' olarak adlandrlan alimdir".Allah Teala da onlarn ncln beyan ederek yle buyurmutur: "Hi olmazsa onlarn

Rabbanileri ve din bilginleri onlar ... alkoysalard ya". (Maide/63) Allah Teala, bu ayetinde,Rabbanileri, Kitab alimleri olan 'Ahbar'm nne geirmitir.Mcahid'den de bu manada bir gr rivayet ettik: 'Rabbaniler, Ahbar'n bir derecestndedirler'. Baka bir alim de yle demitir: 'Ahbar, Ruhban'm bir derece zerindedir'. Busz ile kasdedilen, kalp alimlerinin dil alimlerinden stn oluudur. Kitab alimleri de,abidlerden bir derece stndr.Allah Teala, kendisine yardm etmeleri ve urunda sabretmeleri noktasnda onlarPeygamberleriyle bir tutmu ve yle buyurmutur: "Nice peygamberler gelip geti ki

beraberlerinde Allah'a kulluk vazifesine son derece bal birok Rabbaniler harp ettiler". (Al-imran/146) Allah Teala ayetin devamnda da bu kimseleri O'nun emrinde sebatkarlk, dinindemetanet ve hkmnde sabr ile tavsif etmektedir: "Allah yolunda balarna gelenlerden dolaygeveyip zaaf gstermediler. Miskinlik edip dmana boyun da emediler. Allah, hi phesizsabr ve sebat edenleri sever". (Al-i mran/146) Ayette geen 'Rabbiyyun' kelimesi, 'Rabbiyy'kelimesinin oulu olup Rabbani manasnda olduu sylenmitir. 'Rabbiyy'in oulu'Rabbiyyun' iken 'Rabbani' kelimesinin oulu da 'Rabbaniy-yun'dur.Allah Resul de (sav) bu sralamaya riayet derek yle buyurmutur: "Kyamet gn nce

peygamberler, ardndan alimler, ardnda da ehitler efaat ederler".19[19]Grld zre AllahResul de (sav) alimleri ehitlerin nne geirmitir. nk alim mmetin imamdr. Onaverilen ecir mmetin ecrinin mislidir. ehidin ameli ise, sadece kendinedir.Baka bir hadiste de Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu bildirilmektedir: "Aliminmrekkebi, ehidin kanyla tartlr". ehidin hallerinin en yksei dkt kandr. Alimin

hallerinin en aas ise kulland mrekkebidir. Allah Resul (sav) yukardaki hadisinde buikisini denk tutmu ve bu suretle de alimin halini, ehidin halinden stn tutmutur.Ali (kv) yle derdi: Alim, oru tutan, gece ibadete kalkan ve Al lah yolunda cihad edendendaha stndr. Alim vefat ettii zaman slam'da ancak onun halefinin doldurabilecei birgedik alr. Bununla ilgili olarak u mealde msned bir hadis rivayet edilmitir: "Alim vefatettii zaman slam'da yle bir gedik alr ki geceyi ve gndz kaplayan hibir ey onudolduramaz. Dikkat edin bir kabilenin lm dahi bir alimin vefatndan daha hafiftir".Ali (kv) Kheyl'in rivayet ettii haberin baka bir yerinde de yle demektedir: felah vekurtulu yolu zere ilim renen'. Bununla kasdedilen, mridlik halinde bulunup AllahTeala'y bilen ulemadan ilim talep eden kimsedir. O bu ilmi, selamete erebilmek gayesiylehsn- muamele ve ihlas ile talep eder. Talep ettii ilmin, kendisini dnyada cehaletten,

19[19]IbniMce. Zhd/37


24/107

ahirette ise azaptan kurtarmasn niyaz eder.Ali (kv) szne devam ederek yle demitir: 'Ve akn bir sr'. 'Hemec', bilmedii iinardarda atee den sinekler manasna gelir. Mfredi 'Hemecetn'dr. fadede geen 'Ru'a'kelimesi ise, hafif, aklsz ve akn kimse manasna gelir. Byleleri, tamahkarln kkrtt,fkenin hafiflettii, vnmenin azdrd ve kibirin bbrlendirdii kimselerdir. Ali (kv)

stteki ifadeyi syledikten sonra alad ve yle dedi: 'ilim de ite bu ekilde hakiki ilim ehli -nin lmyle birlikte lp gidiyor5. Rabbanileri vasfederken de derin bir nefes alarak ylededi: 'Onlar -yani Rabbani alimleri- grmeye yle hasretim ki'.Ali'ye (kv) ait olan bu hitabeyi daha nce tam olarak zikretmitik. Ali'nin (kv) kendilerinizlediini belirterek gzya dkt o kimseler, daha nce Allah Resul (sav) tarafndan dazlenmiler-dir. Allah Resul (sav) bu hususla ilgili hadisinde yle buyurmaktadr:"Kardelerimle bulumaya yle hasretim ki. Kardelerimi grmeyi ne kadar da isterdim.Onlar sizden sonra gelecek bir topluluktur". O, bundan sonra kardeleri olarak zikrettiikimselerin sfatlarn anlatmaya balamtr.Onlarn 'kardeler1 olarak tavsif edilmelerinin sebebi, kalplerinin peygamberlerin kalplerizere, ahlaklarnn da imann esaslarna dayanyor olmasyd. Onlar, bu mmetin abdal

zmresidir. Onlarn sfatlaryla ilgili olarak, ok ak hususlar zikredilmitir. Onlar, tabakadrlar: Sddklar, ehitler ve salihler. Onlar arasnda kalpleri brahim-i Halil'in (as) kalbizere olanlar vardr. Yine onlar arasnda kalpleri Musa-i Kelim (as) ve Isa-i Ruh (as) ve Mu-hammed-i Habib'in (sav) kalpleri zere olanlar vardr. Onlar arasnda kalpleri, Cebrail, Mikailve israfil'in (as) kalpleri zere olanlar da vardr.ki kii arasndaki kardelik (=uhuwet), fiil ve ahlaktaki ok yakn benzerlik ve tecanstenkaynak

kutül kulüb cilt 2 bölüm 1.docx

Documents