kutül kulüb cilt 3 bölüm 5.docx

8/22/2019 Kutl kulb Cilt 3 Blm 5.docx

1/42

34. FASIL 1

slam Ve mann Aklamas, Akaid, Ehli Snnet'e Gre Kalb Amellerin erhi ............. 1

Zahir lmine Gre Kalb Amellerin erhi: slam'n Esaslar Ve mann Rknleri......... 2

Hkm Ve Anlam Bakmndan man le slam'n Birlemesi: ...................................... 3

man le slam'n Farkllna Dair Hadisilerin Grleri: .......................................... 4

man'da stisna, Nifak Korkusuve Selef' n Yolu:........................................................... 5

35. FASIL .................................................................................................................................. 7

Ehli Snnet Ve Tarikat'in Faziletleri Ve Selef mamlarnn Yollar Hakkndadr............. 7

man Ve eriat'n Esaslar: .............................................................................................. 7

Mslmanln art: ......................................................................................................... 8

36. FASIL ................................................................................................................................... 8

Kulda slm Gzellii ........................................................................................................ 8

Mslman1n Mslman zerindeki Haklari: ................................................................... 8

Bedenle lgili Snnetler:.................................................................................................. 8

Sakalla lgili Gnah Ve Bidatler: ................................................................................... 9

Sakalla lgili Mstehaplar: .............................................................................................. 9

Snnet Namazlar: ............................................................................................................ 10

34. FASIL

slam Ve mann Aklamas, Akaid, Ehli Snnet'e Gre Kalb Amellerin erhi

Allah Teala buyurdu ki: Ey iman edenler! Akidlere vefal olun". (Maide/1); "Fakat bilerekyaptnz/akdettiiniz yeminlerden tr sizi sorumlu tutar". (Maide/89); "Hataettiklerinizden tr sizin zerinize gnah yoktur. Fakat kalplerinizin kasdettikleri hari".(Ahzab/5); "Ama sizi kalplerinizin kazandklarndan tr sorumlu tutar". (Bkara/225)Kalplerin kasdettii ve kazand eyler, kalbin akid ve amelleridir. Kalbin akidleri; halefin

seleften naklederek aktard, ittifak edilmi bir snnettir. Mminlerden hibiri, bu akitlerzerinde ihtilaf etmemitir. Bunlar onalt adet olup sekizi dnyada farz, sekizi de ahirettevuku bulacak hususlardr.Dnyada farz olan akidlere gelince, ncelikle kulun una itikad etmesi gerekir:man, sz ve fiildir. man, ibadet ve taat ile artar, gnahla eksilir. limle kuvvetlenip cehaletlezayflar. Kur'an- Kerim, Allah Te-ala'nn Kelam olup yaratlm deildir.O'nun kadim ilmi, sfatlarndan biridir. O, Zat ile Kelam sahibidir. Allah Resul'nn (sav)yle buyurduu rivayet edilmitir: "Kul, Allah Teala'ya O'ndan sadr olan eyler arasndaO'nun Kelam kadar baka hibir eyle yaklaamaz".bni Abbas'm (ra) yle dedii rivayet edilmitir: Ali (kv) Sffn savanda yle dua etti: EyKf-H-Y-Ayn-Sd! ntikam gerektiren gnahlardan Sana snrm. Nimetleri deitirengnahlardan Sana snrm. Haramlar ihlal eden gnahlardan da Sana snrm. Gnyamuruna mani olan gnahlardan da Sana snrm.


2/42

Dmanlar devlet sahibi eden gnahlardan da Sana snrm. Bize zulmedenlere kar bizeyardm et.Dahhak b. Mzahim yle dedi: Ali (kv) bu duay her zor zamanda okurdu. Allah Resul'nden(sav) de bu manada, 'Allah'n btn kelimelerine ve btn isimlerine snrm' eklinde dualarettii rivayet edilmitir. Yine O, "Allah'n izzet ve kudretine snrm" di yerek de dua

etmitir.Btn bunlar, Allah Teala'nn Kelam ve isimlerinin O'nun sfatlar oluuna delalet etmektedir.Ali'den (kv) hakem hadisesinden sonra Hariciler'in tepkisiyle ilgili unlar nakledilmitir:Onlar, 'Allah'an dininde mahlukattan hakem olur mu?' dediklerinde yle cevap vermitir:'Allah'a yemin ederim ki hibir mahluku hakem tutmadm. Ben ancak Kuran' hakem tuttum'.Ebu Bekir-i Sddk (ra) da Mseyleme'nin uydurduu kitab duyunca yle demitir:"Al-lah'ayemin ederim ki o, ne Allah Teala'dan, ne de takva sahibi birinden sadr olmutur".Bu rivayetler de, Kur'an- Kerim'in mahluk yani yaratlm olmadna delalet etmektedir. O,Allah Teala'dan sadr olmu ve O, bu kelam tekellm etmitir. Bu meyanda Allah Teala yle

buyurmutur: "Sizin hakknzda ne and, ne de anlama gzetmezlerdi".(Tevbe/8)

Bu konuda Allah Resul'nn (sav) de yle buyurduu rivayet edilmitir: "Allah Kelam'mndier szlere stnl, Allah Teala'nn mahlukata stnl gibidir"1[1]nk Allah'nKelam O'ndan sadr olmutur.ibni Mesud'un (ra) mushafnda u lafz grdm: "Ey Musa, seni risaletlerim ve Kelamm iledier insanlara stn kldm". Bu da ancak Allah Teala'nnbizatihi konumas ile mmknolabilir. nk O, yle buyurmutur: "Ve Allah Musa ile konutu". (Nisa/164) Dil bilginleriyle demilerdir: Masdarn fiille birlikte kullanlmas, fiilin yzleme yoluyla gerekletiinigsterir. Fiilin emr veya mecaz anlamna tanmas szkonusu olmaz.Rivayetlerde sabit olan sfatlarla ilgili haberleri de teslim etmek gerekir. Bunlar bakamanalara yormak, tevil etmek, akl ve kyas yoluyla tebihte bulunmak doru deildir. Bunlargren kul,isim ve sfatlarn mana ve hakikatleriyle Allah Teala'ya ait olduuna inanmal,tebih ve uyarlamay reddetmelidir. nk o sfatlarla vasfedilen Allah Teala'ya denk birvarlk yoktur ki kendisine benzetilebilsin. Emsali yoktur ki tr/cins olarak belirtilebilsin.Biz tebih ve benzetmede bulunamayz. O'nu ancak sfatlarla vasfederiz. Misal getirmeyipolduu gibi bilir, baka eylere uygun hale sokmaya almayz. Allah Teala'nm sfatlarylailgili bilgilerin reddi, slam eriati'nin batllm gerektirir. nk hereyden nce bu bilgilerinakleden kimseler, eriatin dier esaslarn ve imann hkmlerini de nakletmi kimselerdir.eriatle ilgili nakillerde adil grldyseler, adil ravinin dier nakillerini de kabul etmekgerekir. Eer sfatlarla ilgili nakillerde yalanc iseler, dier nakillerinin de tamamyla yalansaylmas gerekir. Allah Teala hakknda yalan sylemek kfrdr. Hal byle olunca birkafirin ahitlii nasl kabul edilebilir?

Sfatlarnda ziyadede bulunmak suretiyle Allah Teala'ya yalan isnad etmeleri mmkn olankimselerin e^i hkmlerde Allah Resul'ne (sav) yalan isnad etmeleri daha muhtemeldir. Buise, eriatin iptali, Sahabe ve Tabiun'a mensup ravilerin tekfiri demektir. te bu nedenlesfatlarla ilgili hadisleri reddeden kimseler kafir saylmtr.Mslmana den; Sahabe ve Ehli Beyt'in stnlne inanmak, onlar arasnda kanihtilaflar hakknda susmak, iyilik ve faziletlerinin yaylmasna katkda bulunmaktr.Kalplerimizin onlara snmas iin byle davranmak gerekir. Yaptklar fiilleri onlara teslimve havale etmemiz gerekir. nk onlar, ilim bakmndan bizden daha gl ve stndrler.Herbiri ilim ve akl bakmndan kendine uygun gelenle amel etmi ve itihadnn gereiniyapmtr.Onlardan bazlar, dier bazlarndan daha bilgili olduu gibi, bazs da bazsndan faziletlidir.

Ama bizim ilimlerimiz ve yetersiz akllarmz, onlarn en alttakinden dahi daha az ve zayftr.1[1]Buhar, Fezal-Ku'an/17; Tirmiz, Sevab'l-Kur;an/25; Drim, Fezail'1-Kui'an/


3/42

Onlar, birtakm meziyetlerle de bizden stn klnmlardr. Allah Teala ve Resul'nn (sav)ne geirdii kimseler, elbette daha ileride olacaklardr. Allah Teala'nm hidayet zerinde

birlemelerini temin ettii mslmanlar, bu nokta stnde icma etmilerdir.Allah Teala, Resul'ne (sav) de onlarn stnlk ve ereflerini bildirmek suretiyle dalaletzerinde bir araya gelmeyeceklerini taahht etmitir. Nitekim Allah Resul (sav), 'Kendinden

sonra halef brakmayacak msn?' diyenlere "Size bir halef brakmyorum. Sizi Allah'a emanetediyorum. Eer O, sizin iin bir hayr dilerse, peygamberinizden sonra sizi en hayrlnzzerinde birletirir" buyurmutur.brahim en-Neha' (ra) dedi ki: Hasan b. Ali (ra) emri Muavi-ye'ye teslim ettiinde o yl"Cemaat Yl" olarak adlandrlmt. i-ilerden bir kii, Hasan'a (ra) 'Ey mslmanlar zelileden' diye hitap ettiinde o ukarl vermitir: Bilakis ben mslmanlar aziz klanm. Ben,

babamn yle dediini duydum: Muaviye'nin emirliini irkin grmeyin. nk bu i bendensonra ona geecektir. Eer emri yitirirseniz, kllarn omuzlar karpuzlar gibi yardklarngrrsnz.Mslman, Sahabe'nin imametine rza gsterdii kimseye kalben inanmaldr. Onlar, o ahsnimameti zerinde ittifak etmilerdir. ura ehli imamlar da, onun ncelik sahibi oluu zerinde

hemfikirdirler."Tafdil" yani stnlk konusunda bni mer'in (ra) rivayet ettii hadis de buna dayanakolmutur. O dedi ki: "Biz, Allah Resul'nn (sav) devrinde Ebu Bekir (ra), sonra mer (ra),sonra Osman (ra) derdik. Bu sz, Allah Resul'nn (sav) kulana gittiinde aslayadrgamamtr. bni mer'in (ra) azatl klesi Sefme'nin rivayet ettii hadis de bunugstermektedir: "Allah Resul (sav) buyurdu ki: Hilafet, benden sonra otuz yldr. Ardndansaltanat olur" 2[2]Peygamberin (sav) halifeleri ve malum on sahabinin imamlar, muhacir ve ensarm gzdelerive ashabn en sekinleridir. Bu rae-yanda Allah Resul'nn (sav) de yle buyurduu rivayetedilmitir: "Allah Teala ashabm seerek alemlere stn kld. Ashabmdan da drt kiiyiseti ve onlar ashabmn en hayrllar kld. Ashabmdan her birinde bir hayr vardr.mmetimi de dier mmetler arasndan seti. mmetimden de drt nesli seti. Her nesil yj t -ni senedir".Bizler tbi olan ve izleri arayarak onlara uyan bir topluluuz. Kendi akl ve grmzle

bidatler karp hayr ona dayandranlayz. nk Sahabe'nin stnl meselesinde kyas vereye yer yoktur. stnlk/tafdl konusu, icma yoluna uyarak teslimiyet zere deerlendirilir.Bu konuda Allah Resul'nn (sav) hadisine muhalefet ederek aykr dmekten ve bidatkartmaktan saknmak gerekir. O, bunu teyid ederek yle buyurmutur: "Benim snnetimeve benden sonra hidayet rehberi raid halifelerin snnetine uyun. Ona az dilerinizle sarln.Ayr den atetedir 3[3]Allah Teala buyurdu ki: "Kim mminlerin yolundan baka bir yolauyarsa, onu sapt yolda brakr ve cehenneme sokarz". (Nisa/115)

Sahabe ve halifelerin stnlk sralamas, akla ve kyasa ters der gibi grnmesine ramennbvvet ve risaleti teyid edici niteliktedir. Bunun sebebi, nbvvetin saltanatlakartrlmamas ve Peygamber'in (sav) hilafet konusunda krallarn ve imparatorlarn yolunameyletmesinin engellenmesidir.

Nbvvet kralla ters olduu gibi, hilafet de kraliyete aykr bir yoldur. Krallarn usulndeoullarn ve aile bireylerinin veliahtl szkonusudur. Eer sahabenin tafdli konusunda aklve kyasn rol olsayd, Allah Resul'nden (sav) sonra insanlarn en hayrls, torunu Hasan(ra) olurdu. nk peygamberlik onun soyun-dayd. Sonra da Abbas (ra) olurdu. Onda da

babalk szkonusuydu.Ama Sahabe, bunun tam aksi zerinde ittifak etmitir. nsanlarn akllarnn alamayaca vekalplerinin benimseyemeyecei bir ey de Ebu Kuhafe ve Ebu Sryan'm mslman olarak

2[2]bniHanbel, V/220, 221.3[3]Benzer manada hadisler iin b. Tirmiz, lim/16; Ebu Davd, Snnet/5; bni Mce, Mukaddime/6; Drim, Mukaddime/16.


4/42

lmeleridir. Halbuki Peygamber'in (sav) babas ve amcas mrik olarak lmlerdi. Btnravi ve tarihiler o ikisinin irk zere ldkleri noktasnda mttefiktirler.

Nitekim bu meyanda u hadis nakledilmitir: "Mekke'nin fetih yl Ebu Bekir'in (ra) babasEbu Kuhafe Allah Resul'nn (sav) huzurunda mslmanl kabul etmiti. Ebu Bekir (ra),Resul'e (sav) yle dedi: Ey Allah Resul, Ebu Talib'in mslman olmas, babamn mslman

olmasndan daha sevimli gelirdi. Bylelikle sen dehuzur bulurdun. Onun bu szleri zerine Allah Resul (sav) ala di". Szkonusu drthalifenin sralamas, Allah Teala'nm sabk il minde onlar iin takdir ettii mrler dikkatealnarak yaplmtu Drdnn halife olabilmesi iin bu sralamadan baka bir yol mev cutdeildi. Onlarn hilafet bakmndan sonuncular, vefat tarih bakmndan da sonuncularolmalyd. nk Allah Teala onlarn ecellerini bilmekteydi.O, kendilerine vaadettii hilafeti nasip ederek nceki halifele gibi onlar da yeryzndePeygamberi'nin halifeleri klmtr. On lara, kendileri iin raz olduu Din'i ve endielerininardndan g venlik duygusu bahsetmitir. O, vaadinde sadk olandr. Kim ahdi ne AllahTeala'dan daha fazla baldr. Bu, ayn zamanda u ayet-kerimenin de aklamasdr: "Allah,sizden inanp salih amellerd bulunanlara vaadetti ki onlardan ncekileri nasl halife kldysi

onlarda yeryznde halife klacaktr". (Nur/55)Mslman, hilafetin Kyamet gnne dek Kurey'e mahsus ol duuna inanmal, imamlarakar kl ekmemeli, onlardan kay naklanan zulmlere kar sabrl olmal, adalet veiyiliklerine k retmeli, iyilik ve takva gerei emrettiinde ona itaat etmeli, ecel gelinceyeveya gnahkar bir el onu ldrnceye kadar bu ekild davranmaldr.Alimimiz Ebu Muhanmed Sehl (ra) bu hususta yle demitii Bu mmet, yetmi frkayaayrlacak, yetmi ikisi helak olacak tr. Bunlarn tamam, sultana buzedenlerdir. Bir frkakurtulacal ve o da sultann yannda yer alacaktr. Baka bir vesilede de 'nsan larn en hayrlskimdir?' diye sorulduunda u cevab vermitii Sultandr. Bunun zerine, 'Biz, sultaninsanlarn en kts bilir dik' denilmitir. O da u aklamay yapmtr: Durun bakalm, Allah Teala'nm hergn iki nazar olur. lk nazar, mslmanlari mallar ve canlarnn selametteolup olmaddr. Dier nazar ise, onlarn fikirlerinin selametidir. O, sultann defterine bakarv onun gnahlarn balar. _ . _Yine Ebu Muh'ammed yle demitir: Sultan salih biri deils Abdal zmresindendir. Eersalih bir zat ise, dnyann zerind (dnd kutubdur. Onun, 'Abdal zmresindendir1ifadesinin anla , dnyann abdalndan olduu eklindedir.Cafer b. Muhammed es-Sadk'tan (ra) da u sz rivayet emilerdir: Dnyann abdal,mevkilerine gre yedi kiidir: Abidler, alimler, tacirler, halife, vezir, ordu komutan, zabtaamiri ve kad. Bunun teyidi de Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen u hadistir: "Adilimamn bir anlk adaleti, altm sene ibadetten daha hayrldr". Denir ki: Adil imamntartsna, tebaasnn amelleri de ilave edilir. Amr b. As yle demitir: Kat bir imam, srp

giden bir fitneden daha hayrldr.Allah Resul (sav) de bir hadisinde yle buyurmutur: "zerinizde ifsad emirler olacaktr.Allah Teala onlar ile ok slah etmez. Eer iyi davranrlarsa ecirlerini alrlar ve size dekretmek der. Eerkt davranrlarsa, veballerini yklenirler ve size de sabretmek der".Baka bir hadiste ise yle buyurduu rivayet edilmitir: "Maruf grmediklerini syler,mnker grdklerini yaparlar". Bir dier rivayette ise u lafz gemektedir: "Kendilerineemredil-meyenleri yaparlar. 'Onlarla savaacak myz?' diye sorduk. Allah Resul (sav)'Hayr, namaz kldklar srece savamayn'buyurdu".Ebu Muhammed Sehl (ra) yle derdi: Bir sultann imametini inkar eden kimse zndktr.Sultan ard halde icabet etmeyen kimse bidatdir. Onun daveti olmakszn gelen decahildir. Yine o, baka bir vesilede yle demitir: Onlarn kaplarna asl kara tahtalar,

mslmanlar iin mescidde hkm veren yetmi kaddan daha faydaldr.Ahmed b. Hanbel (ra) yle derdi: Sultan salih olduunda, mmetin salihlerinin en


5/42

hayrhsdr. Fask ise, mmetin salihleri ondan daha hayrldr. Bu adil bir szdr. Kbleehlinden hibiri, bir gnah sebebiyle tekfir edilemez. Ne kadar ar da olsa, hi kimse baka

birini cennete ya da cehenneme koyamaz. Ancak onun iin ricada bulunabilir veya endieedebilir.Byk gnahlarda srar eden biri, tevbe etmeksizin ldnde Allah Teala'nn iradesine

teslim olur. Allah Teala onunla ilgili tehdidini tatbik ederse adil davranm, affederse kendihakkndan feragat edip ltufta bulunmu olur. Bu konuda Allah Teala adna kesin hkmveremeyeceimiz gibi kendi admza da O'na hibir hkm dayatamayz. Biz O'nun adalet veltf arasnda dururuz. O, irade ve tercihi ile azap vaadim gerekletirebilecei gibi bala-yabilir de. nk O, takva ve mafirete layk olandr. Bu meyanda Allah Resul'nn (sav)yle buyurduu rivayet edilmitir:"Allah Teala, ameli sebebiyle sevap vaadettii kimseye vaadini gerekletirendir. Bir fiildendolay ceza ile tehdit ettii kimse hakknda ise tercih sahibidir".Konuyla ilgili baka bir hadis de yledir: "Allah Resul'ne (sav) 'Kim bir mmini kasdenldrrse onun cezas ebedi cehennemdir' ayet sorulduu zaman yle buyurmutur: EerAllah Teala ceza-landrrsa, cezas cehennem olur".

Allah Teala'nn her kazasnda esiz bir hikmet, adalet, sadk bir hkm ve hakkaniyetmevcuttur. Mslman, Allah Teala'nn btn takdirlerini, hayrn ve errini tasdik ederek

bunlarn hepsinin de Allah Teala'dan geldiine ve O'nun ilminde nceden varolduuna,yarattklaryla ilgili hkmleri gerei cereyan ettiine inanmaldr. Onlar masiyettenengelleyen, yalnz O olduu gibi, itaat etmeye muktedir klan da rahmeti gerei yine O'dur.Onlar kendilerine yklenenlere ancak O'nun sayesinde g yetirebilir, Allah Teala'nnmdahelesi olmakszn kendilerine ne bir yarar, ne de zarar getiremezler. Allah Teala'nnkudretine, O'nun mlkndeki ayetlerine ve haberlerde zikredilen gaybi melektuna, bumeyanda veli-f lerine ikramna gevdiklerine icabetine, sddklarla salihlere izhar ettiikudretine iman ederiz.O, onlarn imanlarm arttrmak, yakinlerini pekitirmek, ikram ve terifte bulunmak iin

bunlar yapabilir. Btn bunlarda peygamberlerin nbvvetlerinin iptali ve onlarn delillerininzayflatlmas szkonusu deildir. Hereyden nce bunlar, peygamberlere muhalif olan veonlar inkar eden kimseler deildir. Kendilerinden zuhur eden eylerin, kendi gleriyleolutuunu iddia etmedikleri gibi insanlar da kendilerine davet etmemi, bu ayrcalklarmkullanarak gsterie sapmamlardr.Onlarn durumu, Allah Teala'nn kendilerine nasip ettii melkt srlarnn bir ksmnnkefedilip almasndan baka birey deildir. Allah Teala onlar diledii ekilde srlaramuttali klm ve diledii yerde gaybi kudretine vakf klmtr. Bunu da onlar iin dilediitahsis ve tarif gerei yapmtr. Onlar da peygamberlere tbi olan kimselerdir. Onlarnkardeleri durumundadrlar. Onlarn emsalleri veya benzerleri deillerdir. Sahabe ve tabiunun

sekinlerinden onlarla ilgili birok haber tevatr yoluyla rivayet edilmitir. Bu tevatr de bizikonuyu tartmaktan mstani klmtr.Ahirette vaki olacak sekiz husus ise unlardr: Kul, Mnker ve Nekir adl meleklerinsorgulamasna inanmaldr. Bu iki melek, ruh ve beden olarak kabre yatan mslmana tevhidve risalet hakknda sorular soracaktr. Bu, mminin karlaaca son imtihandr. O iki melekkabir imtihandr. Allah Resul (sav) de bunu ifade eden hadisler buyurmutur. AllahTeala'mn u ayet-i kerimesi de bu manadadr: "Allah iman edenleri dnyada ve ahirette sabitsz ile pekitirir". (brahim/27) Bu ayetin tefsirinde 'yani Mnker ve Nekir'in sorgusunda'denilmitir. Allah Teala zalimleri saptrr. O, dilediini yapandr.Kabir azab hak, hikmet ve adalet gerei olup hem ruh, hem beden, hem de nefse yneliktir.Bu , nimetten yararlanmada ortak olduklar gibi taatte de ortak olurlar.

Bunlar, ahiret hkmleriyle ilgili hususlar olup Allah Teala'nm kudreti sayesinde cari olurlar.Akl ve mantn bunlar kavramas mmkn deildir. Allah Teala, azab da nimetleri de hem


6/42

ruh, hem de bedene yneltir. Onlarn dank bulunmassonucu deitirmez. Azap ve nimettebirleirler. Allah Teala'nm kudreti iin mesafe, sralama, uzaklk ve zamanlama szkonusudeildir.Kul, iki kefesi ve bir dili olan mizana inanmaldr. Mizan yani terazi de, hak, adalet ve hikmetgerei olup ayrca ltuftur. Onun ne byk olduunun tavsifi, gkyz ve yeryz

tabakalarnn bu terazide amellerle birlikte tartlmasndan anlalmaktadr. Bu terazi, AllahTeala'nm kudretiyle almakta ve adalet iin zerre ve hardal tanesini dahi ihmaletmemektedir. Zulm tayan kaybedecektir. Hasenat, gzel bir surette terazinin nur kefesinekonulduunda terazi Allah Teala'nm rahmetiyle arlaacaktr. Ktlkler de kt bir suretteterazinin zulmet kefesine konulacak ve terazinin kefesi Adl-i lahi gerei hafifleyecektir.Kul, Srat'm hak olduuna da inanmaldr. Srat, hadislerde anlatld biimde, kldan kltanince ve daha keskindir. Cennetlikler ve cehennemlikler, gidecekleri yere bu kprdenyryerek ulaacaklardr. Mminlerin ayaklar, Allah'n kudretiyle sabitletirilecek ve Sratonlar cennete tayacaktr. Mnafklarn ayaklar ise O'nun hikmeti gerei kayacak vecehennem ukurlarna deceklerdir. Srat, cehennemin bulunduu zemin stnde Allah'nizniyle duran bir kprdr. Onu geen Allah'n rahmetiyle cehennemden kurtulacaktr. Onda

aya kayan ise, Allah'n hikmeti gerei cehenneme yuvarl ana aktr.Kul, hesabn yaplacana ve insanlarn farkl ekillerde hesaba ekileceklerine deinanmaldr. Kimi insanlarn hesab kolay olurken, kimileri de hesaba ekilmeksizincehenneme atlacaktr. Onlar kafirlerdir. mammz Ebu Muhammed Sehl (ra) yle derdi:Allah Teala peygamberlere risaletin tebliini sorarken, inkar edenlere de peygamberleri niinyalanladklarn sorar. Bidatlara snneti sorarken, mslmanlara da amellerini sorar. Bizimkanaatimiz de ayn yndedir.Kul, Allah Teala'y gz ile grmeye de inanmaldr. O'nun huzurunda perde ve rtlerkaldrlacak ve O'nun kudret ve iradesi, nuru ve rahmeti sayesinde Zat'na baklacaktr. Bu,O'nun diledii ekilde gerekleecektir. u ayet-i kerime de bunu teyid etmektedir: "hsanda

bulunanlara en gzeli ve fazlas vardr". (Yunus/26) B radaki 'hsn=en gzel' cenneti,'fazlas' ise Allah Teala'y grmeyi ifade etmektedir. Allah Resul (sav) de ayeti bu ekildetefsir etmistir.Mslman, cehennemde cezasn eken nuvahhidlerin azaptan sonra karlarak cehennemdehibir muvahhidin kalmayacana da inanmaldr. Bu, Allah Teala'nm ltf gereidir.Peygamber ve sddklarm efaat edeceklerine her mminin de efaat hakk bulunduuna imanetmelidir. Onlar bu hakk, Allah Teala'nm izniyle kullanacaklardr.Peygamberler, sddklar,alimler, ehidler ve mminlerden her biri gc ve mevkiisine gre efaatte bulunacaklardr.Raviler bu konuda Allah Resul'nden (sav) it-& tifakla rivayette bulunmulardr.Muvahhidlerin cehennemden karl hususunda da ittifak edilmitir.Bunlar, cehennemlikler olarak bilinen ve onun en st tabakasn oluturan kimselerdir. Bu

manada Allah Teala yle buyurmutur: "nkar edenler, 'Keke mslman olsaydk' diye arzuederler". (Hicr/2) Tefsir ehli bu ayet-i kerimenin tefsiriyle ilgili olarak unla-r sylemilerdir: Muvahhidler, cehennemden kartlrken inkar edenler byle bir tutumiinde olurlar. Kalanlar, rahmet sahiplerinin en merhamitlisinin iradesine bal olarak oradakalrlar. kanlar da, O'nun iradesi, rahmetinin genilii ve ltfunun eseri olarak oradankarlar. kamayanlar, efaatilerin efaat etmedikleri, peygamberlerin efaat dilemediklerikimselerdir. Allah Resul (sav) de bu meyanda hadisler irad etmilerdir.Btn bunlar, hidayet rehberi snnetin ve raz olmu mmetin yolunun belirledii akaiddir.Mminlerin selefi bunlar zerinde ic-ma etmilerdir. Onlarn hibirinden bunun aksi nakledilmedii gibi, Allah Resul'nden (sav) de bunlarn zddnda bir hadis rivayet edilmemitir.Aksine bunlar teyid edensaysz hadis ve haber nakledilmitir. Allah Teala da Selef-i Salih'in

snnet zere ittifaklarn taahht etmitir. Tpk dinini, btn dinlerin stnde izhar et meyitaahht ettii gibi.


7/42

Bu meyanda Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmi tir: "Allah Teala banataahht etti ki -baka bir lafzda bana bahetti ki- mmetim dalalet zerinde ittifaketmeyecektir. Bir ihtilaf grdnzde ounlukla beraber olun"4[4]Hadiste geen "sevd" kelimesi, ounluu ifade etmek iin kullanlan bir kelimedir. htilafedenler dahi "sevd- a'zam"m yani byk ounluun, mslmanlarrn umumunu ifade ettii

hususunda hemfikirdirler.Bidat ehli ve muhalifler ise, daha nce belirttiimiz gibi bir takm frkalar ve kkgruplardr. Onlar dank cemaat ve hiziplerdir. Her bidati bir frkay, her kk grup birihtilaf temsil eder. Sevd- A'zam denilen kahir ekseriyet ise, Ehl-i Snnet ve'1-Cema-at'intekil ettii byk topluluktur. Onlar geneli ve ekseriyeti olutururlar. te bu nedenledir kimer b. Abdlaziz (ra) ve onun gibi salihler yle derlerdi: Bizim dinimiz, yallarn, mektepocuklarnn ve bedevilerin dinidir. Yani genelin sahip kt kuvvetli dindir. Allah Resul(sav) de bu meyanda yle buyurmutur: "Bugn sizin bulunduunuz hal zere olan kimselerslam mmeti, muhtelif frkalarn ihdas ettii eylerin Sahabe ile alakas bulunmadhususunda icma etmitir.Sahabe bu konularda asla konumam ve onlardan buna dair hibir haber nakledilmemitir.

nk onlar yukarda zikrettiimiz esas zere yaamaktaydlar. Onlar ihtilaflar deil,uzlatklar hususlar naklederlerdi. Hicret'in ilk iki asrnda yaplan rivayetler bu niteliktedir.nc asrn bir ksm ile drdnc asrda szettii-miz ihtilaflar ortaya kmaya balamtr.Amr b. Dinar, Eyyub ve Hammad b. Zeyd'e Mrdilik ve Cehmi-ye mezhebi hatrlatldzaman yle derlerdi: Kendisinden daha yal olduum byle bir din anlayna Allah lanetetsin! nk onlar, byle bir din anlaynn kacan ve bidailerin bunlara sar lacaklarnok nceden bilmekteydiler.Tevfk ve hidayetinin gzelliinden dolay gklerin ve yerin Rab-bi'ne hamdolsun. Allah bizehidayeti nasip etmemi olsayd, hidayete eremezdik. O'nun zerimizdeki nimeti snnet ile,slam iledir. O'nun bize Resul (sav) ile nimette bulunmas marifetiyle in'amda bulunmasgibidir. nk O'na itaat, Allah'a itaattir. Ayrca Kita-b'n anlamak da Resul'nn (sav)snnetinin izahna muhtatr.mer (ra), Allah Resul'nden (sav) u hadisi rivayet etmitir: "eytan tek kii ile dir. O, ikikiiden uzak durur. Sizin tek banza hareket edeniniz, koyunun tek bana hareket edeni gibisrden ayrlan ve uzaktakine tabi olandr. Her kim cennete girmek isterse, cemaattenayrlmasn. Her kira cemaatten ayrlrsa, cehennemdedir".Ebu Galib, Ebu mame'yle ilgili u hadiseyi nakletmitir: O, Basra'dan getirilen ve dallarageirilmi Harici kellelerine bakt ve yle dedi: Gn altnda olabilecek en kt ller!Onlarn ldrdkleri de en hayrl llerdir!Ardndan onlar iin 'Cehennemin kpekleri!' dedi. Sonra u ayet-i kerimeyi okudu:"Kalplerinde erilik bulunanlara gelince onlar, fitne karmak maksadyla pheli eylere

ynelirler". (Al-i Im-ran/7) Ardndan da u ayeti okudu: "Baz yzlerin aard, baz yzlerinde karard gn, yzleri kararanlara: man etmenizden sonra inkar ettiniz ha!' (denilir)". (Al-imran/106) Ve parmayla onlar iaret etti. Bir sre alad.Kendisine yle dedim: Ey Eba mame, onlar hakknda btn bunlar syledikten sonra birde alyor musun?! Banayle ded :Allah, u insanlar bu hale dren blis'i kahretsin ey Eba Galib! Bunlar da bizim dinimizzereydiler. u karlatklar hal iin alyorum. Bunlardan senin beldende de oktur. Senionlardan Allah adna sakndrrm. Bunu kez syledi. Ben de 'Amin' dedim.Sonra da unu sordum: Ey Eba mame, bu grnden nce Allah Resul'nden duyduunveya grdn bir bilgi var mdr? Bunun zerine kez yle dedi: Eer yle yaparsam,cretkrlkta bulunmu olurum. Ben Allah Resul'nn (sav) drt kez yle buyurduunu

iittim: "Hristiyanlar yetmi iki frkaya blndler. Benim mmetim de onlardan bir fazla4[4]bni Mce, Ften/8; bni Hanbel, IV/278, 357, 383


8/42

frkaya blnecek ve ounluu dnda hepsi de cehennemde olacaktr". Yanmzda bulunanbir adam yle dedi: Ey Eba mame, falan oullar Sevd- A'zam iinde midir?O da u cevab verdi: Eer byle yaparlarsa yklendikleri (gnahlar) onlara der, sizinyklendiiniz de size der. Cemaat blnmeden, itaat ise masiyetten daha hayrldr.Ardndan yine kellelere bakt ve yle dedi: Bize fke besleyen ve bizi katledenler bunlar m?

te Hariciler'in balar! Harure'de mminlerin emiri Ali b. Ebi Talib'e isyan edenler! Onlarbidat ehlinin boynuzlardr.slam'da karlm ilk bidat de budur. Bunlar boyunlarnda ve seccadelerinde tadklarmushaflar, alnlarnn iinde olduu gibi okuyan karilerdi. Hatta bu yzden hakemlerinyetkisini reddederek Ali'den (kv) hkm bozmasn ve rcu etmesini isteyip "Allah'tan bakahkm (sahibi) yoktur" dediler. Sultann emrini ineyip imama isyan etmeyi doru grdler.Osman' (ra) tekfir edip onu katleden Msrl sefilleri tasvip ettiler. Ali'den (kv) de kendi g -rlerine uymasn ve nevalarnda kendilerine tabi olmasn istediler. Eer isteklerine uyarsaonunla beraber mslmanlarla savamay taahht ettiler. Onun yannda savamak iinhakemlerin tahkiminden rcu etmesini art kotular. Byk gnah sahiplerini de kafir ilanettiler.

Ali (kv), Allah Teala'nn kendisine gsterdii hakk ve Resul'nn (sav) kendisine emanetettii sorumluluu grd. Buna gre de dinden kanlarla savamay doru buldu. Onlarlasavaarak byk blmn ldrd. Onlarn tamam cehennemdedir. Onlarla savaan Ali (kv)ve arkadalar ise, yeryznn en hayrllar olarak cennete gireceklerdir.Hariciler'in dalaletteki nderleri ve askeri komutanleri ise Ab-; dullah b. el-Keva idi. Buahsn tek gz krd. Ali (kv), bu sapk- j la dmesinden nce de onun hakknda ktdnyor ve ona kzyordu.Abdullah, alt bin taraftar ile Ali'ye (kv) isyan etti. Ali (kv) de,! onlarlagrmek ve delilleriortaya koymak zere Abdullah b. Ab-: bas' (ra) eli olarak gnderdi. Hariciler, Ibni Abbas'a(ra) ar szler sarfedip irkin hareketlerde bulundular. Onlar byle davran- mayasevkeden, Abdullah b. el-Keva idi.bni Abbas (ra) meclislerine girerek kendilerine hitap etti ve y- le dedi: Beni byle mitanyorsunuz? Ama ben sizi Allah Teala'nni haklarnda yle buyurduu kavimden olarakgryorum: "Bunu. sadece tartma iin ortaya attlar. Dorusu onlar, kavgac bir top-jluluktur". (Zuhnn758) Bu konumadan sonra bazlar bni Abbas'nu (ra) yanna giderek iiniyzn sordular. O da kendilerine hakki aklad. Hariciler'den iki bin kii bu aklamazerine tevbe ederek geri dndler. Ali (kv) da kalan drtbin kiiyle savat.Dinde sapmaya meyleden ve mminlerin yolundan kan ilk frka Hariciler olmutur.Ardndan ikinci frka Medain ehrinde ortaya .km ve Mrciilik fikrini savunmu, imannsz ve amelden ibaret olup artma ve eksilmeye uramayacan iddia etmitir. Bu durum, amemirine bildirildii zaman bunlarla savamaya niyetlenmi, ancak Romallarla savamasndan

dolay onlar ihmal etmitir.nc frka Basra'da ortaya kan Kaderiyye frkasdr. Bunlarn ba Ma'bed el-Cheni, onatbi olanlar ise Amr b. Ubeyd ve Vasl b. Ata ile onlarn arkadalardr. Drdnc frkaKufe'de ortaya km ve Hiam ile savaa girien Zeyd b. Ali b. Hseyn'i reddet tikleri iinRafziler olarak anlmlardr. Onlar mam Zeyd'e, Ebu Bekir (ra) ve mer'den (ra) kendini

ber ilan etmesini teklif ettiklerinde, Zeyd u cevab vermiti: O ikisi benim dedelerim ve adilimamlardr. Onlardan asla teberr etmem. Bunun zerine Zeyd'e katlmay reddetmilerdir.Bunu takip eden yllarda onsekiz ana frka km ve dallanyli birlikte yetmi iki frka tamamolmutur. Bunlarn tamam da Irak topraklarnda domutur. eytann boynu, oradankmtr. Fitnler de oradan zuhur etmitir. Bu fitnelerden Allah Teala'ya snrz. Grnen vegrnmeyen btn fitnelerden O'na snrz.

bni Abbas (ra) Allah Resul'nn (sav) yle buyurduunu rivayet etmitir: "Allah Teala'nm melei vardr. Bunlardan biri Bey-tullah'm stnde, dieri Allah Resul'nn mescidinin


9/42

zerinde, ncs de Beyt-i Makdis'in stndedir. Bunlar her gn nida ederler. Beytullah'mstndeki melek yle nida eder: Allah Teala'nm farzlarn zayi edenler, O'nun emniyetdairesinden karlar!Mescid-i Nebevi'nin stndeki melek de yle nida eder: Re-suTn snnetine muhalifdavranan kimse, Allah Resul'nn (sav) efaatine nail olamaz. Mescid-i Aksa stndeki

melek ise yle nida eder: Haram yiyen kimsenin ne tasarrufu, ne de adaleti kabul edilir5[5]

Zahir lmine Gre Kalb Amellerin erhi: slam'n Esaslar Ve mann Rknleri

Allah Teala buyurdu ki: "Rabbin, Ademoullanndan, onlarn bellerinden zrriyetlerini almve onlar kendilerine ahit tutarak 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim?' (buyurmutu). 'Evet,ahidiz' dediler". (A'raf/172); "Allah'n size olan nimetini ve O'na verdiiniz sz hatrlayn:Hani, ittik ve itaat ettik' demitiniz. Allah'tan korkun, nk Allah sinelerin zn bilir".(Maide/7); "Size ne oldu ki Resul sizi Rabbiniz'e inanmanz iin davet ettii halde Allah'ainanmyorsunuz. Oysa sizin sznz de almt. Eer inanacaksnz (bu yeter)". (Hadid/8)slam'n esaslar betir.

Bunlarn ilki Kelime-i ehadet yani Allah'tan baka ilah bulunmadna ve Muhammed'in(sav) O'nun kulu ve resul olduuna ehadet etmektir. Bu ikisi ayrlmaz bir btndr.Bunlardan herbiri dierini muciptir. Hkm ve icap bakmndan da birdirler.kincisi be vakit namaz klmaktr. Bunlardan her biri de dieriyle olan balantsndan dolay

bir btn gibidir.ncs zekat vermektir.Drdncs Ramazan orucunun tutmaktr.Beincisi iseHacca gitmektir. Bu ikisi de farziyet bakmndan tek bir btn gibidirler.Bu esaslardan hibiri dierlerinden ayrlmaz olup tamam tek bir btn gibidir. mannvcubiyeti ve farziyetlerine iman nokta-, snda da ayndrlar. Bir takm artlara bal olarak

baz fiillerin sa-j kt olmas noktasndaki hkm farkll da bunu deitirmez.Allah-Resul'nden konuyla ilgili u hadis-i erif nakledilmitir "slam, be ey zerine binaedilmitir. Allah'tan baka ilah olmadna ve Muhammed'in (sav) O'nun kulu ve Resulolduuna ahitlik etmek; be vakit namaz klmak; zekat vermek; Ramazan ay; oru tutmak veKabe'yi haccetmek6[6]mann esaslar yedidir. Allah Teala'ya, isim ve sfatlarna O'nun kitaplarna, peygamberlerine,meleklere ve eytanlara, cen}, net vecehennemin Adem'den (as) nce yaratldna, ldktensonl ra dirilmeye, kaderin hayr ve errinin Allah'tan olduuna, acsnn, tatlsnn O'ndangeldiine, bunlarn kaza ve kader, irade ve h|; km gerei O'ndan sadr olduuna imanetmek.Btn bunlar, Allah Teala'nm adalet ve hikmetinin gereidir. Bunlarn gaybi srlar Allah

Teala'ya mahsustur. O, yaptklarndan! sual edilemez ve Zat iin misal verilemez.Allah Teala beeri akllarn temsil ve tebihlerinden mnezzeh-! tir. O, bu tr misaller verenkulunun dalaletine ahitlik etmi vej yle buyurmutur: "Bak sana nasl misaller verdiler dedoru yol-: dan saptlar". (sra/48)Allah Resul'ne (sav) misal verenler saptna gre yceler y-J cesi olan Hak Teala'ya misalveren kimseler, elbette dalalette ola-; caklardr. O, kullarn bundan sakndrm ve buhusustaki gaybi ilmini haber vererek yle buyurmutur: "Allah'a misaller vermee-kalkmayn! nk Allah bilir, siz ise bilmezsiniz". (Nahl/74) !Allah Resul'nn (sav) hadisi ile shhat kazanan esaslara inanJ mak, onlarn btnn kabuletmek ve O'nun emirlerine itaatin farziyetine inanmak gerekir. nk Allah Teala, Resul'ne(savl itaati, imann artlarndan klm ve O'na itaati Zat'na itaatle birletirerek yle

5[5] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 398-412.6[6]Buhr, man/1,2; Mslim, man/19-22; Tirmiz, tman/3; Nesa', inan/13.


10/42

buyurmutur: "Eer mminlerseniz Allah'a ve Resul'ne itaat edin". (Enfal/1)! O, rahmeti iin takvay olduu gibi, Resul'ne (sav) itaati de art komutur. Bu meyanda dayle buyurmaktadr: "Ve Resul'eitaat edin! Umulur ki merhamet edilirsiniz". (Al-imran/132) Allah Teala, emirlerine uyulmas noktasnda Resul'n (sav) Kendi yerinekoyarak O'na kar kmaktan sakndrm ve Zat'na bedel olarak O'nun sfat ve vgsnde

mbalaal ifadeler inzal etmitir. Bu babda da yle buyurmaktadr: "O'nun emrinemuhalefet edenler kendilerine bir fitnenin isabet etmesinden veya ac veren bir azabndokunmasndan saknsnlar". (Nur/63) Yine O, bu meyanda yle buyurmaktadr: "Allah siziZat'na (kar gelmekten) sakndrr". (Al-i mran/28); "Sizi ihya edecek bir eyeardklarnda Allah ve Resul'ne icabet edin". (Enfal/24) nk O, Resul (sav) hakkndayle buyurmaktadr: "Sana biat edenler, aslnda Allah'a biat ederler". (Fetih/10)Hi kukusuz Allah'n Kitab'nda Resul- Ekrem iin iin indirilmi en vc ve en beliayet-i kerime bu son ayettir. Bu, Allah Resul'ne (sav) has klnm ok ulvi bir fazilettir.nk O, Resul'n Kendi yerine, hkmen Kendi makamna geirmitir. Bu ayette AllahTeala ile Resul (sav) arasnda tebih iin kullanlan "Kef ve benzeri edatlar kullanlmamtr.Allah Teala bununla unu mu-rad etmitir ki bu Rubbiyet makam, Allah Resul (sav)

dnda hibir yaratlm iin mevzubahis deildir7[7].

Hkm Ve Anlam Bakmndan man le slam'n Birlemesi:

man ve slam, tafsilat ve isim bakmndan ortaktrlar. Her mmin, ayn zamandanslmandr. man, szn fiille tahkikinin eseridir. Bu noktada Cehmiye, Keramiye veHaruriye frkalarnn grleri batldr. Ehli Snnet ve'1-Cemaat'm mezhebini aklamayagelince, Allah Teala bizi de bu mezhebe tabi olmaya muvaffak klsn.Bazlar, imann islam olduunu sylemitir. Bu sz, ikisi arasndaki fark ve muhtelifdereceleri ortadan kaldrmakta, bu bakmdan da Mrcie mezhebine yakn dmektedir.Bakalar ise, is-lamn iman olmadm sylemilerdir. Bunlar da ikisi arasna bir ztlama vegaynlama sokmaktadrlar. Bu gr, badiye mezhebinin grne daha yakndr.Bu mesele, gerekten de mkil bir mesele olup aklama ve izaha muhtatr. slamm imanagre durumu, kelime-i ehadetteki ikicmleden birinin dieri karsndaki durumuna benzer. Hkm ve anlam bakmndan byle

bir iliki kurulabilir.Allah Resul'ne (sav) ehadet etmek, tevhid ehadetinin ayn deildir. Bunlarn ikisi de,gzlerde iki ayr ey gibidir. Ama biri dierine bal olduu iin de, ayn zamanda tek bireydirler. slam olmayann iman olmad gibi, iman olmayann da islam olamaz. nkmslman, islamn shhat kazanaca imandan hal kalamaz. Mslmanm, Allah Teala'nm daart kotuu zere inancnn doruluuna iman etmi olmas gerekir. O, salih ameller iin

iman art komutur. Yine O, iman iin de salih amelleri art komutur. Bunun tahkikibabnda da yle buyurmutur: "Her kim mmin olarak salih amellerde bulunursa, abasinkar edilemez". (Enbiya/94) O, imann amelle tahkik edilmesi meyanmda da yle bu-yurmutur: "Kim O'na salih amellerde bulunmu bir mmin olarak gelirse, ite onlar iinyksek dereceler vardr". (Taha/75)Zahirde islami amelleri bulunan, ancak gaybe imann akaidine bavurmayan kimselermnafktr. ine dt nifak, kendisini islam dairesinden kartr. Kalbe gayben imanesasna sahip olmasna ramen, imann hkmleriyle ve islam eriatiyle amel etmeyen kimse,tevhidi sabit olmayacak bir kfrle inkara sapm bir kafir konumundadr.Allah Resul'nn(sav) haber verdii gaybe inanp emrolundu-uyla amel eden kimse ise, mmin vemslmandr. Eer byle olmasayd, mminin mslman olarak adlandnlmamas mmkn

olduu gibi, her mslmanm mmin olarak adlandnlmamas da mmkn olurdu. Yani o,7[7] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 412-414.


11/42

Allah'a, peygamberlerine ve kitablarma inanan bir mmin olarak anlamazd.mann ameller karsndaki durumu, kalbin vcut karsndaki durumuna benzer. Biridierinden asla kopamaz. Kalbi olmayan canl bir vcut olmad gibi, vcutsuz kalp sahibide olamaz. Ama her ikisi de mnferid sebeplerdir. Buna ramen hkm ve anlam bakmndanayramazlar. Bu ikisinin durumu, bir d, bir de ii olan daneye de benzer. Dane, blnmez

bir btndr. ve d sfatlarnn yaknlsebebiyle iki adet dane olarak da grlemezler. slami amellerde, iman karsnda boyledirler. slam, imann d yani zahiri yzdr. Ksaca uzuvlarla icraedilen

bir takm fiillerdir. man ise, islamn i yani batn yzdr. Bu da kalbi amellerden teekkleder.Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu rivayet edilmitir: "slam aklk, iman ise srdr". 8[8]Bu hadisin baka bir rivayetinde, "man ise kalptedir" ifadesi gemektedir.slam, imann ilandr. man, islamn akaididir. mansz amel olmad gibi akaidsiz amel deolmaz. Bu husus, zahir ilmiyle batn ilmine benzer. Onlardan her biri, dierine baldr. Yanikalbi ameller, uzvi amellerle irtibatldr. Allah Resul'nn (sav) u hadisi de bunu teyid

etmektedir: "Ameller, ancak niyet iledir" 9[9] Yani ancak akid ve iradeyle gerekleirler.nk hadisteki 'ancak' ifadesi, bir eyin gereklemesini anlatmak iin kullanlmtr. O, buifadesi ile uzvi amelleri kalbi amellerle isbat etmi olmaktadr. Niyetler de kalbi amellerdir.Amelin iman karsndaki durumu, dudaklarn dil karsndaki konumuna benzetilebilir. Herikisi bulunmadka konumak mmkn olmaz. nk harfleri dudaklar ekillendirirken, dilde sz ortaya karr. Bunlardan birinin yokluu sz imkansz hale getirir. :"> Ayn ekildeamel yokluu da iman ortadan kaldrr. Allah Te-*ala ite bu nedenle konumay insan iin

bir nimet saym ve dudaklarla dili birlikte zikrederek yle buyurmutur: "Biz onun iin ikigz, bir dil ve iki dudak yaratmadk m?" (Beled/9) Yani Biz onu grebilen ve konuabilen birvarlk klmadk m? O, dudaklar ve dili vastasyla szn ifade edebilir. Zira bu ikisi,konumann gerekletii ortamn unsurlardr. O'nun iki duda da zikretmi olmas,konuma nimetinin ancak ikisiyle tamamlanabilmesinden dolaydr.man ve islan, kurulu bir adra da benzetebiliriz. adrn kaba bir grnts ve balantipleriyle birlikte iine dikili bir de direi vardr. adr, slama benzer, slamn da aktan edaedilen amellerden olumu esaslar vardr ki bunlar, adrn kenarlarn topraa sabitleyeniplere benzetebiliriz. Dardan grnmeyen, ancak adrn dik durmasn salayan ierdekidirek ise imana benzer. adr, bu direk sayesinde ayakta durur. Ama o, her ikisine de ihtiyaduyar. nk dik ve dzgn durmas, bu diree ve iplere baldr. Uzuvlarla eda edilenamellerin oluturduu islam da ayn ekilde sadece iman ile ayakta durabilir, man, birtakmkalbi amellerden ibaret olup ancak islam ile fayda verebilir. Bunlar, salih amellerdir. AllahTeala da, iman mefhumunu slam ile ifade buyurmutur. Eer o ikisi tek bir ey olmasalard,

biri dieriyle ifade edilmezdi.Nitekim O, bu babda yle buyurmaktadr: "Orada mminlerden kim varsa kardk. Zatenorada mslmanlardan bir haneden baka kimseyi grmedik". (Zariyat/35-36) Orada iki haneyoktu. Tek bir hane vard ve o da Lut (as) ile kzlarnn yaad hane idi.Allah Teala benzeri bir ayetinde de yle buyurmaktadr: "Eer siz Allah'a iman ettiyseniz, ohalde mslmanlarsnz, O'na tevekkl edin". (Yunus/84) Grld zere Allah Teala'mslmanlarsanz' ifadesini, 'iman ettiyseniz' ifadesine atfetmektedir. Bu da iki mefhumun daayn anlam iin konulmu iki isim olduklarn gsterir.Bu Allah Teala'mn gnleri gecelerle ifade etmesine benzer. nk gndz geceye baldr.Ama siz, o ikisinin farkl eyler olduunu bilirsiniz. Allah Teala tek bir kssada yle

buyurmutur: "Senin ayetin/mucizen, insanlara iaret dnda gn konumamadr". (Al-i

8[8]bni Hanbel, IH/1359[9]Buhar, man/41, Nikah/5, Itk/6; Mslim, maret/155; Ebu Davd, Talak/11; Tirmiz, Fe-zail'I-cihad/16: Nesa', Taharet/59


12/42

mran/41) Baka bir ayette ise yle buyurmutur: "Senin ayetin, insanlara gece tamamenkonumamandr". (Meryem/10)Allah Teala, iman ve islamn kartn ise tek'klmtr. Eer bu ikisi, hkm ve anlam

bakmndan ayn ey olmasalard, kartlar ayn ey yani kfr olamazd. O bu meyanda ylebuyurmaktadr: "manlarndan sonra kfr eden bir kavme Allah nasl hidayet etsin". (Al-i

mran/86); "Siz mslmanlar olduktan sonra size kfr m emrediyor?" (Al-i mran/80)Grld gibi Allah Teala, her ikisinin zddn da kfr olarak vazetmitir. Allah Resul(sav) de iman ve islam tek bir sfatla ifade etmitir. O, bni mer'in (ra) rivayet ettii birhadiste islamn be esas zerine bina edildiini haber vermitir.bni Abbas'n (ra) rivayet ettii hadiste de, Abdlkays oullan heyetinin iman sormalarzerine yine ayn esaslar zikretmitir. Bu da, iteki batini imann, ancak zahirdeki islam ilevarolabildii-ne delalet etmektedir. slam, ancak gizli olan imann bulunmasyla ak olabilen

bir haldir. man ve amel, dieri olmakszn fayda vermeyen eler gibidir. Birinin shhati,ancak dieriyle mmkndr.Ztlar olan kfr hali ortadan kalkmadka her ikisi de mevcut olamazlar. Nitekim AllahResul'nden (sav) rivayet edilen bni Ab-bas (ra) hadisi de ancak szkonusu esaslara

yaklamay reddeden kimselerin tekfir edilebileceini ortaya koymaktadr.Ayn hadisin ibni mer (ra) tarafndan rivayet edilen baka bir eklinde ise islam lafz yerineiman lafz kullanlmaktadr. Bu hadisi, Cerir, Salim b. Ebu'1-Ca'd kanalyla Amir oullarnnazatls Atiyye'den rivayet etmitir: Yezid b. Bir dedi ki: bni mer'in (ra) yanma gittim. Birsre sonra bir adam geldi ve yle dedi: Ey Abdullah b. mer! Sana ne oldu? Cihad brakphac ve umre yapmaya baladn. bni mer (ra) u karl verdi: Yazk sana! Muhakkak kiiman be esas zerine bina edilmitir. Allah Teala'ya kulluk etmen, namaz klman, zekatvermen, Kabe'yi haccetmen ve Ramazan orucunu tutman.Allah Resul'nn (sav) de bu meyanda yle, buyurduu rivayet edilmitir: "Allah Teala ,iman iin salih ameli art komutur". O, imandan yararlanmay, salih amel artna

balamtr. man iin de islam art komutur. Allah Teala buyurdu ki: "Ancak tevbe edipinanan ve salih amel ileyenler hari. Allah onlarn ktlklerini hasenatadntrr".(Furkan/70)Tefsir ehli buradaki tevbenin, irkten tevbe etme olduu hususunda ittifak etmilerdir. Tpku ayet-i kerime gibi: "Eer tevbe eder, inanr ve zekat verirlerse yollarn an". (Tevbe/5) Buayetteki yollar ama emri, "Onlar tutunve kuatn" emirlerinden sonra gelmitir. Yine O, bumeyanda yle buyurmutur: "Ne mallarnz, ne de evlatlarnn size huzurumuzda bir yaknlksalamaz". Ancak inanp salih ameller ileyenler baka". (Sebe/37) O, baka bir ayetinde deyle buyurmaktadr: "O kimseler ki iman ettiler, onlar (Allah'tan da) korkarlard".(Yunus/63); "O kimseler ki ayetlerimize iman ettiler, onlar mslmanlard". (Zuhruf/69)Bu iki ayette de grld gibi Allah Teala, iman iin salih amelleri ve takvay art

komutur. Yine O, salih ameller iin de iman art komutur. Kul, btn amelleri ilese dahi,iman olmadka bunlardan hibir fayda gremez. Ayn ekilde btn kalbiyleiman ediyor olsa bile, salih ameller ilemedike imann da faydasn gremez.Lokman (as) oluna u tte bulunmutur: "Ey oul! Ekin topraksz ve susuz shhat

bulmad gibi iman da ancak ilim ve amelle shhat bulabilir".Allah Resul'nn (sav) Cibri (as) hadisi'nde man ve slam' ayrmas da kalbi amel veakidlerin aklanmas babmdandr. "Cibril (as) O'na 'man nedir?' diye sorduunda u cevabverdi: Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, ldkten sonra dirilmeye, hesaba, kaderin hayrve errine inanmandr. O, 'slam nedir?' diye sorduunda ise, bilinen be esas zikretti" 10[10]Allah Resul (sav) bu hadisinde imann ihtiva ettii kalbi amel ve akidlerle bunlarn uzuvlarvastasyla amellere dnmesini farz klan esaslarm ayrtrarak aklamtr. Bedenle

yaplan lamellerin aleni olarak yaplmas gerekmektedir. Bu hadis-i erif, lman ve slam'10[10] Buhr, man/37; Mslim, man/5-7; Ebu Davd, Snnet/15; bni Mce, Mukadd ime/9; bni Hanbel, 1/27, 28, 51, 52 III/107, 426.


13/42

mana bakmndan farkllk ve kartllklar sebebiyle birbirinden aryor gibi grnmesineramen o ikisinin hkm bakmndan farkllatklarna delalet etmemektedir. nk o ikisi,

bir ahsta ayn anda bulunabilmektedirler. O ahs da bunun sonucu olarak hem mslman,hem de mmin olabilmektedir.Allah Resul'nn (sav) zikrettii kalbi akidler, kiinin kalbi durumu olurken aleniyetle ilgili

zikrettii ibadetler de grnen bedenin halini ortaya koymaktadr. O, man ve slam isimlerinide ite bu ekilde tek bir mefhum olarak koymu ve Abdlkays oullarnn heyetinesyledikleri ile bni Abbas'm (ra) rivayet ettii hadisinde de bunu haber vermitir.Bu husus, Ali (kv) tarafndan rivayet edilen hadis-i erifte daha ak olarak ortayakonulmutur: "man dille ifade edip kalple akdetme ve rknlerle amelde bulunmadr". Buhadis ile bedeni ibadetler, imani akidlere dahil edilmi olmaktadr. Ayrca slam mmeti,kulun Cibril (as) Hadisi'nde zikredilen kalbi akidlerin tamamna iman etmesine ramenslam'n sfatlar olarak belirtilen bedeni amelleri eda etmemesi halinde 'mmin' olarakadlandrl ama-yaca hususunda ittifak etmitir. Ayn ekilde slam'n btn esaslarn yerinegetirmesine ramen iman etmeyen bir kul da, 'mslman' olamaz. Allah Resul (sav),mmetinin dalalet zerinde ittifak etmeyeceini haber vermitir. Naklettiimiz hadis ve

haberler, slam'n man'dan ayr, mslmanlarm mminlerden baka bir topluluk olduunu, yada man'm slam'n zdd olduunu gstermez. Yukardaki hadis-i erifin bir dier yorumu da,'mslman' ifadesinin, teslim olan anlamnda kullanlm olma ihtimalidir. Kii, kalbiakidlerle bedeni amelleri kendinde toplad zaman, hem mslman, hem mmin olur.stte naklettiimiz hkm kabul etmeyen kimse, mrtedlerle savaan Ebu Bekir'i fra) tekfiredip bilgisiz hkmne sokmu olur. Hatta onun, mminleri katlettiini iddia etme konumunader. nk bunu iddia eden kimseye gre mrtedler, imani akidlere sahip kp er'amellerin bir ouyla tevhid akidesine kar kmam kimselerdir. Onlar sadece zekatvermeye kar km, srf onu inkar etmilerdi.Halbuki Ebu Bekir (ra) onlarn kanlarn helal saym, Sahabe de kendisiyle ayn gr

paylam ve mrtedler arasnda rcu edenlere de teklif edilmitir.Zahir anlamda 'mmin' ile 'mslim'i ayrdettii sylenen hadis-i erif yledir: "Allah Resul(sav) iki kiiden birine verirken dierine vermemiti. Bunun zerine Sa'd (ra), 'Ey AllahResul! Falan braktn ve mmin olduu halde ona vermedin?' diye sordu. Allah Resul (sav)de Toksa mslman mdr?' buyurdu. Sa'd (ra) soruyu tekrarladnda Allah Resul (sav) aynkarlkta bulundu" 11[11]Bu hadis, olsa olsa man ile slam'n stnlk ve makam bakmndan farkllklarna deliltekil edebilir. Buna gre anlan kii, mminlerin havassmdan ve fazilet erbabndan deildi.Allah Resul (sav) bu ifadesiyle Sa'd'a gizli kalan bir hali aklam olmaktadr.O, Harise'ye (ra) de, kendisini unutturup hretten ka sebebiyle imann hakiki makamnaklamtr. "Allah Resul (sav) ona, 'Nasl oldun?' diye sorduunda, Harise (ra) mahedesi

saye-sinde kavutuu vecdi dile getirmiti. Bunun zerine "Allah Resu - l (sav), 'Artkmarifet sahibi oldun, buna bal kal' buyurmutur".Bu hadis, bizler iin, man'm slam'dan stn oluuna delil tekil etmektedir. Mminler,slam'n esaslar olan bedeni ibadetlerde denk olsalar da, man'da farkl derecelere sahipolurlar. man'm st snr yoktur. Ancak shhati, slam'n tahdidiyle snrlanmtr. Buerevede Allah Resul (sav), istekli olarak iman edeni, kuvvet karsnda imana gelendenstn tutmutur. Allah Resul (sav), mellefe-i kulb payna ayrd zekat mallarn,kafirlerin ileri gelenleriyle dmanlk etmesinden emin olamad kimselere vermekteydi.Yine O, kendi hakknda ileri geri konuan birine de ikramda bulunmutu. Sahabe, niin byleyaptn sorduklarnda ise u cevab vermitir: "O, szne uyulan bir ahmaktr".Allah Resul (sav) mellefe-i kulb payn aireti ve tarafdar ok olanlara da verirdi. nk

bunlar, mminlere ynelen saldrlara arka kabilirlerdi. Ayn ekilde mslmanlarm muhta11[11]Mslim, man/236; Ebu Davd, Snnet/15; Nesa', man/7


14/42

olduklar, kar ve yararlarn borlu bulunduklar kimselere de bu paydan datrd. Amatarafdar az ve dk kimselere zekattan pay vermeyi tercih etmezdi. Bu noktada mminleritercih eder ve onlar mellefe-i kulbn dklerinin nne geirirdi.Allah Resul (sav) mslmanlar arasnda taksim yaparken de birtakm tercih noktalarndikkate alrd. "Nitekim O, zekat mallarn mslmanlara datrken ba tral ve alnnda

secde izi bulunan birine vermemiti. Bunun zerine o adam Allah Resul'n (sav) kasdederekyle demiti: Bu taksim, Allah rzasnn gzetildii bir taksim deildir. O adil davranmad.Allah Resul'nn (sav) ona cevab ise yle olmutu: Eer ben de adil davranmazsam, bakakim adil olabilir?!12[12]Sz edilen ahs, gsterdii tavrla, slam mmeti iinde ortaya kan Haric boynuzununkkn temsil etmekteydi. Grmyor musunuz ki Allah Resul (sav) ona hibir eyvermedii gibi, cemaate meyletmesi iin de aba sarf etmemi tir.nk o, mminlerin havassmdan olmad gibi mslmanlara zarar vermesinden endieedilen veya mslmanlarm ihtiyacndan dolay kalbi smdrlmas gereken -mellefe-ikulb'dan- bir kimsede deildi. Bu kiinin durumu, Allah Teala tarafndan suda boulacaiin mslman olmak zorunda kalan Firavun'un u szlerine benzemektedir: "srailoullar'nm

iman ettii -lah'm-, kendinden baka ilah bulunmayan olduuna inandm, ben demslmanlar-danm". Tefsirciler, bu szlerin sahibi Firavun'un mslman deil, msteslimyani teslimiyet gstermi biri olduu hususunda ittifak etmilerdir.Yukardaki hadisle ilgili olarak nakledilen baz rivayetlerde, yaptmz izahn tam aksi teyidedilmekte ve anlan kiinin teslimiyeti deil fazilet sahibi olduu bildirilmektedir. Szkonusurivayetlerde Allah Resul'nn (sav) yle buyurduu nakledilmektedir: "Ben bazlarna verir,

bazlarna da vermem. Onlar, Allah Teala'nm kalplerinde yaratt imana havale ederim".Bunun, baka bir hadisin devam olduu da sylenebilir. nk O, hereyi kuatan szlerlegnderilmitir.O, kendisine sorulan bir eyi cevaplad gibi bazan da aklama ve yol gsterme gayesiyleilave izahatta bulunmaktayd. Yukardaki szyle verilen maln eitli trleri ve mal verilenkimselerin de farkl snflar olduunu ifade etmek istemi de olabilir. Baz insanlara ihtiyasebebiyle verilen mal, bazlarna da ziyade ve ltuf olarak verilebilir. Bunun gayesi de de,onlarn kalplerini ms-lmanlara sndrmaktr.Byle bir durumda, mal vermedii kimse, verdii kimseden daha stn olabilmektedir. nkiin asl, rivayet sahibinin anlad gibi olsayd, slam'n man'dan, nslmanlarm damminlerden daha faziletli olmalar gerekirdi. Oysa hibir alim bu grte deildir. Fakatman'm eitli derecelere sahip olduu bilinmektedir. man, slam' kapsamakta ve slam onunaltnda yer almaktadr. Mminler ise, mslm ani arn havas sdrl ar. Mukarrebun, sddk-iarve ehidler de bunlar arasnda yer alr.slamkavram, genel ve snrldr. Mminlerin geneli, onunla nitelenir. Byk gnah sahipleri

ve ar sulular da onun kapsamna girerler. Kfr terkeden kimse slam dairesinden kmazve hakknda 'manl' tanm kullanlr. Allah Teala bu meyanda yle buyurmutur: "KimAllah'a yalan iftirada bulunursa". (Al-i m-ran/94) O, byle birinin yoldan km birgnahkar olduunu ha-

ber vererek yle buyurmaktadr: "slam'a davet edildii halde Allah hakknda yalanuydurandan daha zalim kim olabilir? Allah, zalimler topluluunu doru yola iletmez". (Saf/7)Mslmanlarn icmasma gre de man daha stndr. Bu ic-ma, szkonusu kiinin daha stnolduunu vehmedenlerin bu vehmini boa karmaktadr. Allah Resul (sav) de bir hadisinde

bunu teyid etmektedir: "O'na amellerin hangisinin daha faziletli olduu sorulmutu. Cevapolarak slam' demitir. Bunun zerine, 'Hangi islam daha stndr?' diye sorulduunda ise

12[12]bni Mce, Mukaddime/12; Blr, Menakb/25, Edeb/95; Mslim, Zekat/142, 148; bni Hanbel, 111/56, 65, 353-355.


15/42

man' buyurmutur".13[13]Grld gibi Allah Resul (sav) man' slam iinde bir makam olarak grmtr. Buhadiste de slam zerinde bir tahsis szkonusu olup ikisi arasnda bir ayrm mevcut deildir."Yoksa mslman mdr?" ifadesinin getii hadisle bunu ayn kefeye koymak mmkndeildir. Arap dilinde Soru Elifi (=elif'l-istifhm) ile nitelemede bulunmak, daha eksik bir

sfatla nitelemekten baka bir gaye iin szkonusu olamaz.imdi Allah Teala'nm u buyruuna bakalm: "Bedeviler 'iman ettik' dediler. De ki: manetmediniz, Ancak slam olduk' deyin". (Hucurat/14) Bu ayet-i kerime de yukarda anlattmztrdendir. Bunun aklamas da u ekildedir:Deyin ki: 'Bizler ldrlmekten korktuumuz iin teslim olduk!' Bu kimseler mellefe-ikulbn zayflar ve dkleridir. Zekat, ncelikle kendilerine deil de mminlerevermesinden dolay Allah Resul'ne (sav) kzyor ve yle diyorlard: O, dier mminlereverdiini bize vermiyor. Halbuki bizler de mminleriz. Allah Teala, onlarn bu tavrnnierdii duygular aa karm ve 'iman' iddialarnn aslsz olduunu kendilerine habervermitir.Bu kimseler, Allah Teala'nm u buyruunda da bildirmi olduu kimselerdir: "Onlardan kimi

de zekatlarn (taksiminde) sana dil uzatr. Eer o zekatlardan kendilerine verilirse holamr,onlardan kendilerine pay verilmezse hemen kzarlar". (Tevbe/58) Bu ayet-i kerime de AllahResul'nn (sav) bu tr mellefe-i kulub mensuplarna zekat vermediini gstermektedir.Hucurat ayetinde de man ile slam arasnda ayrm yapldna delil tekil edecek bir hususyoktur. nk onun hemen ardndan gelen u ayet-i kerime bunu gstermektedir: "Mslmanoldular diye senden minnet bekliyorlar. De ki: Mslman olmanz benim bama kakmayn.Tersine sizi imana ilettii iin Allah size minnet eder". (Hucurat/17/Grld gibi onlarn slam, man' olarak adlandrlmtr.nk burada szn bir ksmnndier ksmna atfedilmesi szko-nusudur. Szn ba, sonuna irca' edilmektedir. Onlarn AllahRe-sul'nden (sav) minnet beklemeleri yersiz grlerek aksine onlarn minnette bulunmalartavsiye edilmektedir. Allah Teala, ifadenin sonunu bana atfetmi ve iki lafz birbirindenayrm, ifadelerden biri dieriyle ayn klnmamtr. Byle olsayd, 'Sizi slam'a hida yetettii iin' buyurmas gerekirdi. Arap dilinin genilii buna msait olduu iin Allah Teala'nndaha fazlabeyanda bulunmas sz-konusu olmutur.Bunun bir benzerini de u ayet-i kerimede grmekteyiz: "Allah'tan baka yaratan m var sizerzk veren?" (Fatr/3) Grld gibi 'sizi Yaratan' buyurmamtr. Bununla da, RzkVeren'in (=er-Rzk) ayn zamanda Yaratan (=el-Hlk) olduunu beyan etmek istemitir.Bylelikle de Zat'n ikinci bir sfatla tavsif etmi olmaktadr.Bunun dier bir misali de u ayet-i kerimedir: "Orada kalan mminleri karttk. Zaten oradamslmanlara ait bir haneden bakasn grmedik". (Zariyat/36) Bu ayetin bni Mesud (ra)mus-hafmdaki kraati yledir: 'Rabbim Seni tenzih ederim, Sana tevbe ettim ve ben

mslmanlarn ilkiyim'. Eer mslmanlar ile mminler ayn anlamda olmasalard, manannaksine olarak bu ekilde okunmas caiz olmazd.Ebu Cafer Muhammed b. Ali'den rivayet edilen bir ifade u ekildedir: man, slam'dahususidir. Bu szn anlam, man'm slam'n batn yani iyz olduudur. Ebu Cafer bir daireizmi ve 'te bu slam'dr1 demitir. Ardndan onun ortasna birdaire daha izmi ve 'Bu da,slam'n iindeki man'dr' demi ve unu ilave etmitir: Kul, falan ileri yapt zaman bukk daireden karak slam dairesine girer. Yani onun belirttii fiiller sebebiyle man'mhakikatinden syrlarak korku, mit ve vera' ile vlerek nitelenmi olan mminlerden ayrlr.nk o, byle yapmakla 'man' kavramnn kapsamndan ayrlm olur. Bu yolun sonunda daAllah Te-ala'ya inanan, peygamberlerini ve kitablann tasdik eden biri olma konumundan dakabilir.

Kk daire, byk dairenin dnda deildir. Ebu Cafer, man ve slam iin byle bir13[13]Buhar, man/5, 6, 20 sti'zn/9; Mslim, man/63, 65; Ebu Davd, Edeb/131; Nesa', man/11, 12; bni Mce, Et'me/1; Drim, Rikak/4.


16/42

benzetme yapmtr. nan', slam'n z ve cevheri kld iin de onu slam dairesinin iineyerletirmitir. Eer szkonusu kimsenin man dairesinden kmakla mslman-lktan dakmasn kasdetmi olsayd, bu ikisini ayr ayr daireler olarak izer, birini dierinin iinekoymazd.Allah "Resul (sav) bu meyanda yle buyurmutur: "Zina eden kimse, mmin olduu halde

zina etmez, mmin olduu halde arap imez".14[14]

Bunun anlam da, kamil iman sahibi,hakiki mmin olmaydr. nk imann hakikati ve kemaliyeti, korku ve vera' ile tahakkukeder. mmet, kebire yani byk gnah sahiplerinin kafir olmadklar icma etmitir. Zina vearap imekle fask olduunda, imann hakikati olan korku ve vera'dan km olmasna ca-men imann isim ve manasndan ayrlm olmaz.mann isim ve manas, tasdik ve eriate ballktr. Burada ok ince bir husus vardr: Bykgnah ileyen kimse, sanki imann hayasndan syrlmaktadr. nk Allah Resul (sav),"Haya imandandr"15[15]buyurmutur. Haya sahibi, avretini harama amayan kimsedir. Ancak

byk gnah sahibi, islami iman, tevhid ve hkmleri yklenme makamnda baki kalr.Hasan'dan (ra) bunu aklayan u ifade nakledilmitir: man, slam'n hakikatidir. Huzeyfe'ye(ra) 'Mnafk kimdir?' diye sorulduunda u cevab vermitir: slam' diliyle ifade edip onunla

amel etmeyendir.man ilmi, slam olarak adlandrlm, sz amelle birletirilmitir. Bu babdaL-Sfyan- Sevri(ra) yle demitir: nsanlar, bize gre hadleri, farzlar, nikahlar, miraslar, arkalarnda namazklnma ve cenaze namazlarn klma noktasnda mmin ve mslmandr-lar. Yaayanlarhesaba ekilmedii gibi llere de hkm icra edilemez.Biz, onlara ait bilmediimiz srlar Allah Teala'ya havale edip bu husustaki tehdidim duyupO'ndan korkar, hogrsn dinleyip O'ndan mitvar oluruz. Kble ehli hakknda byledavranmamz gerekir. Selef-i Salih'in grnden dolay kendi grmz pheli grrz.16[16]

man le slam'n Farkllna Dair Hadisilerin Grleri:

Hadis alimlerinden bazlarnn man ile slam' birbirinden ayrd-! gna dair nakledilengrleri hakknda unlar syleyebiliriz: Zh-iri dedi ki: slam sz, man ise ameldir.Abdurrahman b. Mehdi, i kendisine man ve slam'n ne olduu sorulduunda yle demitir:O ikisi, iki ayr eydir. Hammad b. Zeyd ise slam'n umumi, man'm hususi olduunusylemitir.Btn bu alimlerin szleri, yukarda akladmz gr desteklemekte ve ona delil tekiletmektedir. Onlar, iman ile slam' kartlk ve farkllk anlamnda ayrmam ve birinin varlhalinde dierininin bulunmayabileceini sylememilerdir. Byle yapmalar halinde Mrciemezhebine uymu olurlard. Halbuki bu alimler, Mrcie'den olabildiince uzak insanlardr.

Onlar, hadis ehli ve ilm vukufiyet sahibidirler. man ile slam' ayrmalar, derece bakmndanfarkllk ve tahsis anlamnda olmutur. Onlara gre man daha hususi ve daha stndr.nk artma veya eksilme, fazilet ve makamlar yalnz man iin geerlidir. Ayrca ondaistisna vaciptir. Oysa slam umumidir. Ondan ancak kafirler mstesna edilip ihraedilebilirler. nk onun tesinde baka bir daire mevcut deildir.Ulemadan bir toplulua gre slam'da istisna vacip deildir. Zira o, snrl ve malum olandr.man ile slam' ayrt edenlerin varmak istedikleri nokta da ite budur. Selef-i Salih'den birzmrenin takip ettikleri yol da bu yndedir. Ama bu da yukarda aklamaya altmzesastan uzak deildir. Daha iyi aklayp izah edebil-diysek ne mutlu!; Bu husus, Allah Resul'nden (sav) rivayet edilen u hadis gibidir: "O'na amellerin hangisinin

14[14]

Mslim, man/100, 104; Buhr, Mezalim/30, Eribe/1, Hudd/1, 19; Ebu Davd, Snnet/15; Nesa', Kat't-tark/1, Kasame/49; bniMce, Fiten/3; DarimAi, Eribe/11; bni Hanbel, 11/317, 376.15[15]Buhr, man/3, 16 Edeb/77; Mslim, man/57-59; Ebu Davd, Snnet/14; Tirmiz, 'Birr/56, 80.16[16] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 414-426.


17/42

daha faziletli olduu sorulmutu. Cevap olarak slam' demitir. Bunun zerine, 'Hangi islamdaha stndr?' diye sorulduunda ise man' buyurmutur". 17[17] O, byle buyurmak suretiyle

bu ikisini birbirinden ayrmam ama man' hususiletirmitir. Yine bu ifadesi ile man',slam'n hakikati ve z klmtr.O, baka bir vesilede de man'm, slam'dan olduunu haber vermitir. Bunu u hadis-i eriften

kartmaktayz: "Kiinin slam'nm gzelliinin bir ls de kendini ilgilendirmeyen eyleriterketme-sidir".18[18]Yani dini yaaynda bu erdeme sahip kan ve dinini bu sfat ileulviletiren kimsenin slam en gzel slam'dr.Bu, ayn zamanda yakin sahibi ve zahid bir mminin de sfatdr. Bunu, Ebu CaferMuhammed b. Ali'nin tebihine benzetmek de mmkndr. Bilindii zere o, man dairesini,slam dairesinin iine izmek suretiyle onu hususiletirmitir.Selef-i Salih'ten nakledilen tm bu hakikatler, Mrcie, Kerami-ye ve badiye'nin grlerinigeersiz klmakta ve onlarn man'm amel olmakszn sadece sz veya kuru bilgiye dayanan

bir akid olduu ynndeki iddialarn geersiz klmaktadr. Yine bu hakikatler, byk gnahsahibinin ne kafir, ne de mmin olmayp bu iki makam arasnda nc bir makamda bulunan

bir fask olduunu iddia eden Mutezile'ye de cevaptr.

Ayrca Hasebiye, Crmiye, Kafiye ve Haruriye gibi Haric frkalarnn savunduklar, zalimkimselerin kafir olduklar ve tebaann onlarla savamasnn farz olduu ynndeki tezlerini dertmektedir. Onlar arasnda bazlar da, mslmanlarn imamna bakaldran kimsenin kafirolduunu sylemilerdir.Oysa bu, Allah Teala'mn u buyruuna aykrdr: "Eer mminlerden iki topluluk savaagirerlerse, onlarn arasn bulun; eer biri dierine saldrrsa, Allah'n enirine dnnceye kadarsaldran tarafla savan". (Hucurat/9) Grld gibi Allah Teala saldran zu lm ehli ilesavamay emrederken dahi, onlar mminler olarak adlandrm, nc bir konuma(=menzile-i slise) yerletirmenitir.Grld zere Mrcie ve Mutezile gibi iddialar zt olan iki bi -dati zmre ile imtihanedilmi bulunmaktayz. Mrcie yle der; Tevhid ehli, byk gnah ileseler ve fika dselerdahi cahenne-me asla girmezler. nk bu tr gnahlar ve dtkleri fisk hali, imanlarneksiltmez. Mutezile ise yle demitir: Fask yani byk gnah sahibi, mmin deildir. Tevbeetmeksizin kk bir 'gnah sahibi olarak len kimse de muhakkak cehenneme girecek veoradan ebediyen kmayacak, kafirlerle birlikte kalacaktr.in dorusu ise udur: Fask, mmindir. ine dt fisk hali, kendisini iman tanmndan vehkmnden karmaz. Fakat sd-dklar ve ehidler gibi ihlash mminlere de dahil etmez.Byk gnah sahibi, Allah Teala'nm azap tehdidini ve cehennemi haketmi kimselerdir. AmaAllah Teala'nm ltuf ve ikram gerei onlar affetmesi de mmkndr.Bu hususta Ali fkv) yle demitir: Orta yol zerinde olun. Ar giden ona dnerken aaden de ona ykseltilir. Allah Resul (sav) de bu meyanda snnet alimlerini verek yle

buyurmutur "Bu ilmi haleften adil olanlar yklenir ve arya kaanlarn tahrifini, iptaledicilerin sahiplenmesini ve cahillerin tevillerini ondan uzak tutarlar".Arya kaanlar; snneti ve hadisleri ineyenler, iptal ediciler; rey ve kyasla iddiada

bulunanlar, cahiller ise yoldan km sufiler arasnda bulunan atahat sahipleridir.Adil kimseler ise, Selef-i Salih'den birine tbi olarak dinde bi-Idat karmayan ve mminlerinyolundan baka dost edinmeyen I kimselerdir. Bunlar da hadis ravileri, ilim hamili olanhadisi ve fi-Ikhclardr.Allah Teala'nm u buyruu szmz aklamakta ve shhatini teyid etmektedir: "Bugn sizindininizi kemale erdirdim". (Mai-de/3) Mslmanlarn icmasna gre bu ayet-i kerime, btnfarzlarn ve er'i kurallarn tamamlanmasndan sonra Veda Hacc'nda nazil olmutur. Bu,

17[17]Buhr, man/5, 6, 20 sti'zn/9; Mslim, man/63, 65; Ebu Davd, Edeb/131; Nesa', 1 man/11, 12; bni Mce, Et'me/1; Drim,Rikak/4.18[18]Tirmiz, Zhd/11; bni Mce, Fiten/12; Muvatta', Hsn'l-huluk/3.


18/42

Allah Resul'nn (sav) haccm farz klnmasndan sonra yapt en son hac ziyaretidir. nkMaide suresi, btn alimlerin ittifakyla Kur'an'n en son indirilen sresidir. Allah Resul(sav) bu ayetin nzulundan sadece ay gn sonra vefat etmitir.Tarihilere gre bu ayet, Zilhicce'nin dokuzuncu gn Arefe'nin bitimine doru nazilolmutur. Allah Resul (sav), ayn yln Rebi-levvel aynn on ikinci gn irtihal etmitir.

Allah Teala haram, helal ve benzeri dini hkmlerin tamamn indirdikten sonra ylebuyurmutur: "Bugn dininizi kemale erdirdim". (Maide/3) Ayette geen kemale erdirme(=ikml) kelimesi, birbirine bal baz eyleri tamamlama anlamnda kullanlmtr. Bir eyin

bir ksm nce varolduunda 'kemale erdi' denilmez. Ancak btn mevcut olduunda'kemale erdi ve tamam oldu' denir. Ayetteki kelimenin gerek anlam da budur.man, Mekke dneminde nazil olduktan sonra Allah Teala dini hkm ve farzlar zamaniinde indirmitir. Dinin kemale ermesi de, birbiriyle irtibatl eylerin toplanmas ve amelleriniman ile ir-tib atlanmasna an sonra szkonusu olmutur. slam, ite bu ekilde mkemmel dinolmutur. O, man ve Amel'in btndr.Selef-i Salih'ten bir zat, Mrcie'nin dahi sylemedii bir eyi ifade ederek blis'in mminolduunu sylemitir. Ona gre blis, iman ikrar etmi ve diliyle ifade etmitir. Ama tuttuu

yol, bozuk ol-' mutur. Szkonusu zat yle demitir: Yemin ederim ki lanetli lis, AllahTeala'y tanyan ve O'nu birleyen bir varlktr. Ama o, bu tevhidi ile amel etmemi, bildii veiman ettii Rabbine itaat etmemi, bu yzden de kfre dmtr.Mrcie'&enbazlar ise, iddialarn isbat etmek iin u ayet-i kerimeye sarlmaktadrlar: "Buszlerinden dolay Allah onlara altlarndan rmaklar akan, iinde ebedi kalacaklar cennetlerimkafa-at olarak verdi". (Maide/85) Onlara gre Allah Teala cennete girmek iin dille ikrarart komu, ya da cennete girmeyi tevhid szne balamtr. Halbuki bu, Allah Teala'nmszn tahakkukunu isbat etmesi babmdandr. O'na gre bu sz, iman ve yakin szdr. Buszn sahipleri, sadece sze sarlmayan ve onu bir ara olarak grmeyen kimselerdir. Oysamnafklar byle yaparlar.Mnafklar da mminlerin telaffuz ettikleri kelime-i tevhidi dilleriyle ikrar etmilerdir, ancakAllah Teala onlarn tam aksi yndeki gizli inanlarn haber vermi ve bu meyanda yle

buyurmutur: "Onlar o gn, imandan ok kfre yakn idiler. Azlaryla kalplerinde olmayansylyorlar". (Al-i mran/167)Allah Teala stteki ayetinde anlan szn, mminlere ait bir sz olduunu murad etmitir.Halbuki dierleri, salih amelleri ter-kedip sadece szle yetinenlerdir. Bu ayet ayrca hakk dilegetirmenin de imann gereklerinden biri olduuna delalet etmektedir. Bu tr bir szden dolaysevap hasl olur. nk o da, iyilii emredip ktlkten sakndrma babndan gzel birameldir. Buna karn ayetin,sadece szle imann tahakkuk etmesine ve imann mcer-red szolup ameli gerektirmediine delil tekil etmesi tamamen bo bir iddiadr. Yukarda saydmzdeliller, bu tr bir iddiann aslszln kantlamaktadr.

Allah Teala, naklettiimiz birok ayetinde ameli art komaktadr. O, kafirler hakknda ylebuyurmutur: "Eer tevbe edip namaz klar ve zekat verirlerse, kendilerine yol verin".(Tevbe/5) stteki ayet-i kerime de Mrcie'nin iddialarnn bo olduunu kantlamaktadr.nk Allah Teala nceki ayetinde 'Allah sadece syledikleri sebebiyle onlara cennetlervereceini buyurmamtr. Aksine, 'syledikleri sebebiyle onlar cennetlerle dllendirdi'

buyurmuturmutur.Bylelikle de onlarn ecirlerinin hakk sylemeleri sebebiyle olduunu haber vermiolmaktadr. Benzer bir ayette de yle buyurmaktadr: "Onlara, yaptklarnn kat kat fazlasmkafaat var". (Sebe/37) Sonra bunu u buyruuna balayarak kayt altna almtr: "Oysakendilerine, dini yalnz Allah'a halis klarak O'nu birle-yenler olarak Allah'a kulluk etmeleri,namaz klmalar ve zekat vermeleri emredilmiti". (Beyyine/5)

Ama bunun aksini iddia eden Mrcie ite u kimselerdir: "Kalplerinde erilik olanlar, fitnekarmak, kendilerine gre yorumlamak iin onun (Kur'an) benzeik (mteabih) ayetlerinin


19/42

ardna derler". (Al-i mran/7) Allah Resul (sav) de bu meyanda yle buyurmutur:"Kur'an'n mteabih ayetlerini arayanlar grdnzde, ite onlar Allah Teala'nn kasdettiikimselerdir ki onlardan sakinin".16Allah Teala Kur'an- Kerim'in ilgili btn ayetlerinde man ile amelleri birletirirken Mrcie

bunlara iltifat etmemitir. Sadece bir yerde zl (=mcmel) bir ifade kullandnda, zikredilen

sebeple. Buhr, Tefsir-i Sure 3/1, Ebu David, Snnet/2; Drim, Mukaddime/19.ten tr ona hemen sarlm ve bu ayeti siper edinmilerdir. Allah Resul'nn (sav) bumeyanda yle buyurduu rivayet edilmitir: "ki zmre vardr ki, onlarn slam'dan nasipleriyoktur. -Baka bir lafznda 'onlara efaatim nail olmayacaktr'-: Kaderiye ve Mrcie".Garib bir hadiste ise yle buyurduu rivayet edilmitir: "ki taife vardr ki cennete aslagiremezler: mann sz olduunu syleyenler..." Huzeyfe (ra) bunu naklettikten sonra yledemitir: Ben, u iki yola sapanlarn kesinlikle cehennemde olduklarn biliyorum: limsizzorbalk eden ktler ve ahir zamanda ortaya karak imann sadece sz olduunusyleyenler.Gerekten de binlerce insan yoldan kmtr. Allah Teala'dan niyazmz udur ki biziayetlerini anlamaktan alkoymasn, bizi kibirle imtihan etmesin, bize doru yolu gstererek

onu yol edinmemizi kolaylatrsn, sapknlk yolunu da gstererek bizi ona girmektenmuhafaza etsin.Kibirle imtihan edilen bir zat da bunu beyan etmitir. Allah Teala buyurdu ki: "Yeryzndehaksz yere kibirlenenleri ayetlerimden uzaklatracam. Onlar btn ayetleri grseler deyine ona inanmazlar. Doru yolu grseler, onu yol edinmezler, ama azgnlk yolunu grseleronu yol edinirler. nk onlar ayetlerimizi yalanladlar ve onlar umursamaz oldular".(AJraf/146) 19[19]

man'da stisna, Nifak Korkusuve Selef' n Yolu:

man'da istisnaya baktmzda, onun yerleik bir snnet olduunu grrz. Rab'lerinden razolan imamlarn fiilleri, korku ve kusur endiesi zeredir. Onlar nefslerini aklamay hogrmemilerdir. Bunlar da yakini imanda kuku veya tasdikte phe eklinde yap -mamlardr. nk man makamlara blnmtr.Mminler de, man noktasnda eitli derecelerde yeralrlar. Allah Teala ite bu nedenle bizzatkendileri vasfedilen bir topluluk hakknda yle buyurmutur: "te onlar hakikatenmminlerdir". (Enfal/4) Allah Teala onlar mkemmellikle nitelemi ve amelleri sebebiylevmtr. Bu hitaptan kan bir dier anlam da, baz mminlerin gerek mminlerolmaylardr. Nitekim O, bu meyanda yle buyurmaktadr: "Mminlerden bir toplulukkesinlikle isteksizdirler ve hakikat kendilerine belli olduktan sonra (dahi) seninle mcadeleederler". (Enfal/5); "Ey iman edenler, yapmayacaklarnz niin sylyorsunuz?". (Saf/2)

O, sadk ve drst mminleri nitelerken de yle buyurmaktadr: "Mminler o kimselerdir kiAllah'a ve Resul'ne iman edip sonra hi kukuya kaplmaz, Allah yolunda mallar vecanlaryla cihad ederler. te onlar sadklardr". (Hucurat/15); "Asl iyilik, o (kimseniniyilii)dir ki Allah'a, ahiret gnne, meleklere, Kitab'a ve peygamberlere inand; Allah rzasiin yaknlara, yoksullara, yolda kalmlara, dilencilere ve boyunduruk altnda bulunanlaramal verdi, namaz kld, zekat verdi. Andlama yaptklar zaman and -lamalarm yerinegetirenler, sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabredenler, ite doru olanlar onlardr,(Allah'n azabndan) korunanlar da onlardr". (Bakara/177)Grld gibi bu ayet-i kerimede gerek mminlere ait yirmiye yakn haslet zikredilmitir.Allah Teala yakini iman sahipleri arasnda sevdiklerini vasfederken de yle buyurmutur:"Muhakkak ki Allah, mminlerden mallarn ve canlarn satn ald". (Tev-be/111) O,

mminlerin umumunu nitelerken de yle buyurmutur: "Eer inanr, korunursanz, size19[19] Eb Tlib el-Mekk, Ktul-Kulb (Kalplerin Az), z Yaynclk: 3/ 426-431.


20/42

mkafaatlarnz verir ve sizden mallarnz istemez. Eer onlar isteseydi de sizi sktrsayd,cimrilik ederdiniz ve (bu), sizin kinlerinizi ortaya karrd". (Muham-med/36-37)Allah yolunda cihad ve sadakatle nitelenenler ile geride kalma ve Allah'n fkesine uramahaliyle tarif edilenler arasnda ne byk bir fark vardr! Hak ile vasfedilenle, hak zerindetartmalaryla tannanlar arasnda ne korkun bir fark vardr! Maln ve cann urunda kabul

ettii ile cimriliini bildii iin maln istemeyip geri evirdii kimseler arasnda ne derin birfark vardr! Buna ramen hepsi de man ismi altnda yeralmaktadrlar.-Ama imann makamlar, onlarn bazlarn bazlarndan stn klmakta, derecelerinifarkllatrmaktadr. Nitekim Allah Teala bu meyanda yle buyurmaktadr: Ki Allah, sizdeniman edilenleri ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yceltsin". (Mcadele/11); "Elbetteiinizden fetihden nce harcayan ve savaan bir olmaz. Onlarn derecesi, sonradan infak edenve savaanlardan daha b-yktr. Allah hepsine de en gzel akbeti vaadetmitir". (Hadid/10) Yani cenneti vaadetmitir.Ama orada da farkl derecelere sahip olacaklardr. Allah Teal4, her iki snf da man ismialtnda toplad gibi her ikisine de ayn yurdu yani cenneti vaadetmi ama makamlarna grefarkl derecelerde olacaklarn haber vermitir. O, bu meyanda yle buyurmutur: "Onlar iin

Allah katnda dereceler vardr. Ve Allah onlarn yaptklarn grmektedir". (Al-i mran/163)Allah Resul'nden (sav) yle bir hadis rivayet edilmitir: "man plaktr. Onun elbisesitakva, ss vera', meyvas ise ilimdir". Bu hadisten anlalan odur ki, takvas olmayankimsenin iman plaktr. Vera' olmayan kimsenin iman ise, ssten yoksundur.Ayn ekilde ilmi olmayan kiinin iman da meyvaszdr. Fask, zalim ve cahil bir mmin,mminlerden ok mnafklara benzeyen biridir. Bylesinin iman da pheye meyil lidir. Buhali onu, iman isminden karmaz. Ancak onun iman plak, giysisiz ve amelsiz olduu iinde kazantan mahrumdur. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: "Ya da imannda bir hayrkazanmam kimseye imam fayda salamaz". (En'am/158)

Nifakn da eitli makamlar olduu sylenmitir. Onun yetmi kapsnn bulunduusylenmitir. Ayn ekilde irkin de tabakalar vardr. Allah Resul'nn (sav) yle buyurduurivayet edilmitir: "u drt ey kimde bulunursa, halis mnafktr. Oru tutup namaz klsa vemmin olduunu iddia etse bile fazdaszdr: Konutuunda yalan syler, vaadettiinde yerinegetirmez, emanet edildiinde ihanet eder ve husumete girdiinde dmanlk yapar".20[20]Hadisin baka bir lafznda "Szletiinde iner" ifadesi yer almaktadr. Bylelikle nifanalametleri be olmaktadr. Kimde bunlardan biri varsa, onda nifaktan bir ube mevcutdemektir. Bunu terkedinceye kadar o hal zere kalr.Ebu Said el-Hudri (ra) ve Ebu Kebe el-Enmari (ra) hadisinde '.de Allah Resul'nn (sav)yle buyurduu rivayet edilmitir: ''Kalpler drt eittir. Kalp vardr, tamamen tecridedilmitir ve iinde k saan bir lamba vardr. te bu, mminin kalbidir.Kalp vardr ki iine iman ve nifak dklmtr. Ondaki iman, tatl suyun besledii bakla

gibidir. Ondaki nifak ise, irin ve akntnn besledii yara gibidir. Bunlardan hangisi daha okbeslemede bulunursa kalbe onunla hkmedilir21[21]Bu hadisin baka bir rivayetinde ise u lafzgemektedir: "Hangisi baskn ise, kalp ona gider".Allah Resul (sav) bir hadislerinde yle buyurmutur: "man yetmi ubedir. Onlarn enstn, Allah'tan baka ilah olmad-'na ehadet etmek, en alttaki ise, yoldan geenlererahatszlk veren bir eyi kaldrmaktr"22[22]man ahlaknn bu ekilde ksmlara ayrlmas, irk ve nifakn ok gizli ve incelikli ynlerinin

bulunmas imann kemalinde istisnann varln gerektiren bir husustur. nk iman ve nifakkalpte birlikte varolabildii gibi imann baz ksmlarnn yokluuna karn nifakn birtakmizleri bulunabilmektedir.

20[20]Buhr, man/24, Mezalim/17, Cizye/17; Mslim, man/106; Ebu Davd, Snnet/15; Tir-miz, man/14; Nesa', man/20.21[21] bni Hanbel, 11/1722[22]Mslim, man/58; Ebu Davd, Snnet/14; Tirmiz, man/6; bni Mce, Mukaddime/9; ni Hanbel, H/379, 445.


21/42

Nitekim Allah Resul (sav) de bir hadisinde yle buyurmutur: "mmetimin mnafklarnnounluu Kur'an okuyuculardr". Baka bir hadisinde ise yle buyurduu rivayet edilmitir:"m-metimdeki irk, karncann dz kaya zerindeki yrynden daha gizlidir"23[23]Huzeyfe (ra) de yle demitir: Allah Resul (sav) devrinde adam bir sz syler ve onunyznden lnceye kadar mnafk olarak kalrd. Oysa bugn benzer bir sz sizden gnde

on kez iitiyorum.Ali'den (kv) rivayet edilen bir sz de u manadadr: man, beyaz bir ltdr. Kul, salihameller iledii zaman geliip artar ve kalbin tamam bembeyaz olur. Nifak ise kara birnoktadr. Kul haram iledike bu nokta geliip geniler ve kalbi tamamen karartarakmhrlenmesine yol aar. Kalbin mhr ite budur. O bunu beyan ettikten sonra u ayet-ikerimeyi okumutur: "Hayr, onlarn ileyip kazandklar eyler kalplerinin zerine pasolmutur". (Mutaf-ffn/14)Yukarda ifade ettiimiz hususlar ve naklettiimiz hadislerin tamam da man'da istisnayvacip klmaktadr. nk birok mminde nifakn izleri ve gizli irk bulunabilmektedir.Hakikate ve kemaliyete kar bir iddiada bulunulmas endiesi de bunu gerektirmektedir. Zira,'Ben hakiki mminim' diyen biri, kendini akler-ken Rabbi'ne kar gelmi olur.

Allah Teala nefsi aklamay yasaklamtr. Kendini aklayan kimse, Allah Teala'nm ubuyruuna kar gelmi olur: "Nefslerinizi aklamayn. Kimin takva bakmndan daha iyiolduunu O bilir". (Necm/32); "Nefislerini aklayanlara bakmadn m? Halbuki yalnz Allahdilediini aklar". (Nisa/49); "Bak nasl da Allah'a yalan isnad ediyorlar?". (Nisa/50)brahim (as) da Allah Teala'nm kelamyla yle demitir: "Rab-bim bir ey dilemedike O'nairk kotuklarnzdan korkmuyorum". (En'am/80) uayb (as) da benzer ekilde yle demitir:"Rabbimiz dilemedike kfr dinine geri dnmemiz dnlemez". (A'raf/89) Grld gibiher iki peygamber de hkm Allah Teala'nm geni ilmine ve sabk takdirine havale etmi,O'nun yce ilim ve ira-'- desinin gizliliklerinde kendileri iin takdir edilmi hkmden eminolamamlardr.te bu, salih kutlardaki tuzak korkusudur. Allah Teala'nm kur-duu tuzak iki ynldr:

1.Birine gre Allah Teala, bir eyi aa karrken onun zddn gizler.2. ikincisine gre ise, kulun kendini emniyette ve izzette hisset-" meinden sonra rttnaar ve gizlediini ifa eder. Anlan pey-gamberler, faziletlerine ve tevhiddeki makamlarnaramen lah < tuzak korkusuyla kfrde istisnada bulunmulardr.Zayf ve cahil kimseler imanda istisna olmadna inanarak grnen hallerine bakp aldanrlar.Oysa slam'da ve btn salih amellerde istisna gereklidir. nk yaplan amelin kabul, ameli3 eda etmekten ibaret olmad gibi, Allah Teala'nm sabk hkm de f amelde zahir olandurum deildir.Mmin, hibir hal ve artta istisnay bir kenara atmamaldr. 1 Ulemadan bir zat ise, "lmsarholuu hakk getirdi" (Kaf/19) ayetinin tefsirinde, 'yani sabk hkm getirdi' demitir.

Selef-i Salih'ten bir zat ise unu sylemitir: "Ameller, ancak sonlanyla (akbetleri) tartlrlar.Ebu'd-Derda (ra) Allah Teala zerine yemin ederek yle demitir: "mannn elindenalnmayacandan emin olan hi kimse yoktur ki Allah Teala onu kalbinden skp almasn".Denir ki: yle gnahlar vardr ki onlarn cezalar kt sona ertelenir. Bu husus, amel ehlininen ok korktuklar noktadr. Allah Teala'nm u buyruu dahi onlar teskin edememektedir:"Onlar iin bunlar dnda da ifa ettikleri ameller vardr".(Mminun/63)Denildi ki: yle gnahlar vardr ki onlarn tek cezas, son nefeste tevhidden mahrumedilmektir. Bu gnahlardan Allah'a snrz. Bunlar hakknda yle denilmitir: Bu gnahlar,Allah Teala'ya iftira ederek velilik ve keramet iddiasnda bulunmak olabilir.Sehl (ra) dedi ki: Evliyann alametlerinden biri de, hereyde istisnada bulunmaktr. 'naallah'demeksizin 'unu yapacam' diyen kimse, bu sznden dolay bile Kyamet gn hesaba

ekilecektir. Allah Teala ona dilerse azap edecek, dilerse de balayacaktr.23[23]Mslim, man/58; Ebu Davd, Snnet/14; Tirmiz, man/6; bni Mce, Mukaddime/9; bni Hanbel, H/379, 445.


22/42

O, Resul'n (sav) de istisnada bulunmakszn bir ey sylemekten sakndrm ve unuttuutakdirde istisnada bulunmasn emrederek yle buyurmutur: "Bir ey iin 'Ben unu yarnyapacam' deme. Ancak 'Allah dilerse=naallah' (de)". (Kehf/23) Sonraki ayette ise yle

buyurmutur: "Unuttuunda Rabbi'ni hatrla". (Kehf/24) Yani istisnay unuttuunda.stisnada bulunmay unuttuunuz zaman Rabbi'nizi hatrlayarak istisnada bulunun. O da bu

ahlak en gzel ekilde yaam ve kesinlikle olacak bir ey hakknda dahi istisnadabulunmutur. Rivayet edildiine gre Allah Resul (sav) bir defasnda kabristana girerkenyle buyurmutur. "Allah'n selam zerinize olsun ey mminler topluluu! naallah bizlerde size katlacaz"24[24]Allah Teala sz sahiplerinin en sad olarak kullarna istisnay retme ve onlar kendiiradesine havale etme babnda yle buyurmutur: "Andolsun ki Mescid-i Haram'a naallahgven iinde gireceksiniz". (Feth/27) stisna, onu bilen ve onu inkar etmeyen kimselerin

bavurduklar bir esastr.manda asl, onun artp eksilmesidir. Artmas, Allah Teala'nm u buyruuyla sabit olmutur:"Allah hidayete erenleri hidayet baknmdan arttrr". (Meryem/76);"Onlar iman bakmndanarttrmtr". (Al-i mran/173)

Artan bir ey, ayn zamanda eksilebilen bir eydir. Bunu, Kur'an'da varolan hitaplarndelaletinden karmamz da mmkndr. O buyurdu ki: "Zalimlerin ancak kayplarnarttrr". (s-ra/72); "Rabbinden sana indirilen, onlarn ounun azgnln arttracaktr".(Maide/68); "Onlarn kulaklarnda arlk vardr". (s-ra/46); "Fakat kalplerinde hastalkolanlara gelince (bu), onlarn pisliklerine pislik katmtr". (Tevbe/125)Zalimlerin sadece kayplarnn artmas, onlarn kazan ve tercih edili bakmndaneksiltilmeleri, kfr bakmndan derinleti-rilmeleridir. Onlarn kfrlerini arttran ey, aynzamanda imanlarn da eksiltecektir. ine dtkleri krlk, onlarn basiretlerini zayflatacak,kendilerine pislik getiren ey ise temizliklerini gtrecektir. Her ey bir yana errin art,hayrn eksilmesidir. Ayn ekilde hayrn art da, errin azalmasdr.mann salih amellerle artp gnahlarla eksilmesi sabit olduu zaman, onda istisna yapmakvacip olur. nk salih ameller, mminlerin ykseldikleri basamak ve derecelerdir. Onlar,Allah Teala'nm dostluu ve mcahedeleriyle bu derecelerde ykselirler. Al lah Teala, mcmel

bir hitabnda yle buyurmaktadr: "Eer m-minlerseniz, sizler stnsnz". (Al-imran/139); "Allah, mminlerin velisidir". (Al-i mran/68) O, bunu tefsir ederken yle

buyurmutur: "Herkese yaptklarndan dolay dereceler vardr". (Ah-kaf/19); "O, yaptklarameller sebebiyle onlarn Velisi'dir". (En'am/127); "Mminlerden zrsz olarak yerlerindeoturanlar ile, mallar ve canlaryla Allah yolunda cihad edenler eit olmaz. Allah, mallar vecanlaryla cihad edenleri derece bakmndan oturanlardan stn klmtr". (Nisa/95)Vasile b. el-Eska'n (ra) rivayet ettii bir hadis de bu anlamdadr: "man artar veeksilir"25[25]Bu hadis-i erifi Sahabe'den bir cemaat ve Tabiun'dan saysz zat rivayet etmitir.

Ahmed b. Hanbel'e (ra) imanda istisnann ne anlama geldii sorulmutu. O, man, sz ve ameldeil midir?' diye sordu. Soru sahibi, 'Evet' deyince byk mam yle dedi: Tasdik sz ile,istisna amel ile olur. Ulemadan bir zat ise yle demitir: nsanlarn nifaka en yakn olan,kendisini ondan uzak grendir.Ayn zat baka bir vesilede de yle demitir: Kendisini nifaktan emniyette hissedendir.Afre'nin azatls mer de unu sylemitir: nsanlarn nifaka en yakn olan, kendisininolmayan bir eyle aklandnda bundan huzur duyandr. nsanlarn nifaka en uzak olan ise,aslen varolduu iyi halin kendisini kurtaramayacandan endie eden kimsedir. Bir b. el-Hars(ra) ise yle demitir: Kalbin vglere meyledip skun bulmas, onun iin gnahtan dahazararldr.

24[24] Mslim, Taharet/39, Cenaiz/103, 104; Ebu Davd, Cenaiz/79; Nesa', Taharet/109, Cena-iz/103; bni Mce, Cenaiz/36, Zhd/36; bniHanbel, 11/300, 375, 408 V/353, 36025[25]bni Mce, Mukaddime/9.


23/42

Sehl (ra) de, yle derdi: Alimin gafleti bir eye meyledip skun bulmaktr. Cahilin gafleti ise,bir eyle vnp iftihar etmektir. Allah Teala dndaki eylere dayanp skun bulmak,alimlere gre bo bir iddiadr. Bo iddia ise gnahlardan saylrd.Huzeyfe (ra) unu sylemitir: Bugn mnafklar, Allah Resu-l'nn (sav) devrine greoklar. O devrin mnafklar nifak gizliyorlard. Bugnkiler ise onu aklyorlar. Bir

defasnda Hasan el-Basri'ye (ra) 'Bazlar gnmzde mnafk kalmadn sylyorlar, nedersiniz?' diye sorulmutu. O, soru sahibine yle dedi: Ey kardeimin olu! Eer mnafklartamamen helak olmu olsalard, yollarda yalnzlk hissederdiniz! Ondan ve bakalarndannakledilmi baka bir szde udur: Eer mnafklarn kuyruklar ksayd, yeryznde admatacak yer bulamazdk! Ibni mer (ra) bir adamn Haccac'a svdn duyduunda ylededi: Ne dersin? Eer u an burada olsayd, az nce sylediklerini yine syler miydin? Adam,'Hayr1 deyince bni mer (ra) de, 'Biz Allah Resul'nn (sav) devrinde bunu nifak sayardk'dedi. Allah Resul (sav) de bu meyanda yle buyurmutur: "Kim dnyada iki dilli olursa,ahiret-te de kendisine ateten iki dil verilir". 26[26] Baka bir rivayette de yle buyurduu

bildirilmitir: "nsanlarn en kts, iki yzl olup unlara bu yzle, onlara br yzlegidendir". 27[27]

Hasan el-Basri'ye (ra) yle denmiti: Bir topluluk nifaktan endie etmediklerini sylyorlar,ne dersin? O da yle cevap verdi: An-dolsun ki nifaktan beri olduumu bilmem, benim iindalar dolusu altndan daha sevimlidir! Yine o yle demitir: Dilin ve kalbin, gizlinin vean, giri ve k halinin farkllamas nifak alametlerin-dendir. Adamn biri Huzeyfe'ye(ra) 'Mnafk olmamdan korkuyorum' demiti. O, adama yle dedi: Eer mnafk olsaydn,mnafk olmaktan korkmazdn. nk mnafk, nifaktan emin olan kimsedir! Nifak ikitrldr. lki sahibini slam'dan karr. Bu, Allah'n dininde pheye kaplmak ve Resul'n(sav) getirdii eriati reddetmektir. kincisi ise slam dairesinden karmamasna rameniman eksiltip hakikatini gtrr ve onun nurlarn sndrr. mandan kazanlacak sevaptanmahrum ederken amelleri de boa kartr. Nifakn bu tr Allah Teala'mn gazabn ve yzevirmesini gerektirir.Riyakrlk, geveklik, halka kar yapmack davranmak, batl hak ile sslemek, dil -kalptutarszl, gizli ve ak hallerin ztl, zahiri amellerin gizli amellerden ok olmas,emirlerin yasaklarla badatrlmas nifakn bu trnn gstergeleridir. Selef-i Salih'in en okendie ettikleri ve rperti duyduklar nifak da buydu.Sehl (ra) yle derdi: Gerek riyakr, avamn ve alimlerin yadrgamayacaklar ekilde dgrnmn gz elle tir dii halde ii harap olan kimsedir. Hasan (ra) ve arkadalar, bidatehlini de 'mnafk' olarak adlandryorlard.bni irin (ra) ve arkadalar ise onlar 'Hariciler'olarak tanmlyorlard.bni Ebi Melike (ra) yle demitir: Allah Resul'nn (sav) ashabndan 130 zata -bir rivayetegre 500- yetitim. Hepsi de kendilerinde nifak bulunmasndan korkuyorlard. Bir defasnda

da yle demitir: Sahabe'den hibirinin 'Ben Cebrail (as) ve Mikail'in (as) iman zereyim'dediim duymadm.Ali (kv) ve Ebu Said'den (ra) u sz rivayet edilmitir: Mrclik, bidattir. Ebu Eyyub el-Ensari (ra) ise yle demitir: Ben Mrcii-lik'ten daha yalym. Onu ilk defa ortaya atanMedine sakinlerinden biridir. Ebu Eyyub (ra) o ahs zikretmitir. Katade (ra) dedi ki: AllahTeala, kendisinden daha yal olduum bu fikre lanet etsin. Mrclik fikri, Haccac'm valiliidneminde bnu'l-E'as'n hezimete uramasndan sonra ortaya kmtr.Sfyan- Sevri (ra) dedi ki: Kim, 'Ben Allah katnda mminim' derse yalanclardandr. Kim de'Ben hakiki mminim' derse o da bidat ehlmdendir. Bunun zerine kendisine, 'Peki ne demekgerekir?'diye soruldu. Sfyan (ra) yle dedi: 'Biz Allah'a, bize ve brahim'e indirilene iman ettik'

26[26]Eb Davd, Edeb/34; Diimi, Rikak/5127[27] Buhr, Edeb/52; Ebu Davd, Edeb/34; Tirmiz, Eir/7S; Drim, Rikak/52.


24/42

deyin. Hasan el-Basri'ye (ra) 'Sen mmin misin?' diye sorulduunda, 'Allah'n izniyle,inaallah' demiti. Bunun zerine, 'Sen de mi imanda istisna yapyorsun ey Eba Said?' denil -miti. O da u karl verdi: 'Evet demem halinde, Allah Teala'nm, Ey Hasan! Yalansyledin! buyurarak hakkmda azap kelimesinin kesinlemesinden korkarm. O, daima yle-derdi: Allah Teal'nm bende ho grmedii bir eye vakf olmasndan dolay bana buzet -

mesinden ve 'Git, senin hibir amelini kabul etmiyorum' buyurmasndan asla emin olamam.Bu durumda bo yere amel etmi olurum. lim ehlinden bazlar, 'Mmin misin?' sorusunubidat olarak deerlendiriyordu. Bazlar ise, kendisine 'Mmin misin?' diye sorulduunda'Allah'a, kitablarna ve peygamberlerine iman ettim' eklinde cevap vermeyi tavsiyeediyorlard. brahim en-Neha'i yle demitir: 'Sen mmin misin?' diye bir soruya muhatapolduunuzda, 'manda phem yoktur, byle bir soru sormanz da bidattir5 deyin. Sfyan -Sevri (ra) Hasan b. Abdullah kanalyla brahim en-Ne-ha'i'den unu nakletmi tir: 'Sen mminmisin?' diye sorulduunda 'Allah'tan baka ilah yoktur!' deyin. Mansur da yine ondan u sznakletmitir: Alkame'ye bu soru sorulduunda u cevab vermiti: Allah'n izniyle yleolduunu umuyorum. Sevri de yle derdi: Bizler, Allah'a, meleklerine ve peygamberlerineinanan mminleriz. Ama Allah katnda ne olduumuzu bilemeyiz. Ulemadan bir zat ise yle

demitir: Ben imana inanr ve onda phe etmem. Ama kimlerden olduumu bilemem. Acabaallah Teala'nn, "te onlar gerek mminlerdir" buyurduu kimselerden miyim yoksa deilmiyim?Ariflerden bir zat yle demiti: Eer evin kapsnda ehadet, odann kapsnda da tevhidzere lm teklif edilse, tevhid zere lmeyi tercih ederdim. Kendisine, 'Niin?' diyesorulduunda da u cevab vermiti: nk oda kapsndan evin kapsna varncaya kadarkalbimin ne ynde deieceini bilemem.Anlatldna gre Ebu Sleyman ed-Darani (ra) yle bir hadise yaamtr: Emirlerden

birinin minberde konuurken irkin szler sylediini grdm. Bir an ayaa kalkp szlerinireddetmek istedim. Fakat beni ldrmesinden ekindim. Aslnda lm de benikorkutmuyordu. Ama kalbimin halka irin grnme ve emire iyilii emrettiim ve O'nunyolunda ldm iin gurur duymasndanendie ederek bundan vazgetim. Ariflerden bir zat yle demitir: Bir kimsenin elli yl tevhidzere olduunu bilsem de, sonra aramza bir direk engel ksa ve o lse, kalplerin ne derecehzl dndrldn bildiim iin onun tevhid zere ldne hkmede-mem. Mansur b.Zadan dedi ki: Allah Resul'nn (sav) ashabndan birine bu soru sorulduu zaman ylederdi: Allah'n izniyle mminim.Ebu Vail de unu nakletmitir: Adamn biri bni Mesud'a (ra) yle dedi: Bir kafile ilekarlatm, bana 'Biz mminleriz' dediler, ne dersin? O da u karl verdi: Onlar aslnda,'Biz cennetlikleriz' demiler. Abdullah'n arkadalarndan biri, adamn tekine, 'Sen mminmisin?' diy

kutül kulüb cilt 3 bölüm 5.docx

Documents