libër mësuesi për tekstin “kimia 7-8-9” - albas.alalbas.al/udhezuesat/udhezues kimi...

Libr msuesi pr tekstin Kimia 7-8-9

1

Botime shkollore Albas

Lumturi XhezoRaimonda Lilo

Libr msuesi pr tekstinKimia 7-8-9

Prgatitur nga:


2

Botues: Latif AJRULLAIRita PETRO

Redaktore:Natasha PEPIVANI

Arti grafik:Eva KUKALESHI

Albas, Tiran 2008T gjitha t drejtat jan t rezervuara

Shtpia Botuese AlbasN Tiran: Rr. Budi, Pall. Clasic Construction, zyra nr. 2Tel/Fax: ++ 355 4 379184e-mail: [email protected] Tetov: Rr.Ilindenit, nr.105Tel: 044 344047e-mail: [email protected] Prishtin: Rr.Eqrem abej, nr.121Tel: 038 542765e-mail: [email protected]


3

PLANI MSIMOR ALTERNATIV KIMIA 735 jav x 1 or/jav = 35 or

Teori - 30 orOr n dispozicion - 5 or


4


5


6



7


8


9


Teori - 42 or Ushtrime - 5 or

Pun Laboratori - 8 or Testime - 5 or

Or t lira - 10 or


10


11


12


13

Studimet kan treguar se gjat nj ore msimi, nxnsit prvetsojn rreth 10 % t asaj q lexojn, 20 % t asaj q dgjojn, 30 % t asaj q shikojn, 50 % t asaj q dgjojn dhe shikojn, 70 % t asaj q dgjojn, shikojn dhe flasin dhe shkalla m e lart e prfitimit, deri n 90 %, kur nxnsit jo vetm dgjojn, shikojn dhe flasin, por edhe veprojn, pra, kryejn nj veprimtari.

Kjo piramid ndryshe do t quhej edhe kredo e t msuarit aktiv, q e shprehur m thjesht dhe m kuptueshm, do t ishte:

At q e dgjoj. e harroj. At q e dgjoj dhe e shikoj e mbaj pak mend.

At q e dgjoj, e shikoj dhe pr t ciln bj pyetje ose diskutoj, filloj ta kuptoj. At q e dgjoj, e shikoj, e diskutoj dhe e bj vet: pr at filloj t grumbulloj

njohuri dhe aftsi. At q ia msoj nj tjetri, e zotroj. Ajo q praktikoj m ndryshon.

Cilt do t ishin disa nga faktort q mund t ndihmojn n zgjedhjen e metodave efikase t msimdhnies?

S pari: statusi dhe prbrja e klass;S dyti: objektivat e vendosura pr orn e msimit;S treti: veorit e rrugs q ndjekim pr realizimin e objektivave.

Metodat dhe teknikat msimdhnse nuk duhen par si veprimtari t njanshme dhe qllim n vetvete. Sikurse edhe procesi msimor, ato karakterizohen nga nj bashkveprim i dyanshm i msuesit dhe nxnsve t tij, e n t njjtn koh edhe si nj bashkveprim i nxnsve me njri-tjetrin.

Metodat dhe teknikat e msimdhnies jan procedura standarde q prdorin msuesit n bashkveprim me nxnsit pr paraqitjen dhe zhvillimin e materialeve dhe veprimtarive msimore. Qllimi final i tyre sht arritja e objektivave msimore.

Didaktt i ndajn metodat msimdhnse n dy grupe t mdha: I. Metoda q kan n qendr veprimtarin e msuesit, pra q synojn dhniene informacionit dhe njohurive pr t siguruar zhvillimin e t menduarit. N ktgrup prfshihen metodat tradicionale t msimdhnies, si: shpjegimi, leksioni,demonstrimi etj. II. Metoda q kan n qendr veprimtarin e nxnsit, pra q synojn aktivizimine nxnsve me qllim nxnien efektive. Kto metoda ndahen n dy nngrupe:

Metodat dhe teknikat e puns n grup, ku nxnsit nprmjet bashkveprimit me njeri-tjetrin, formsojn njohurit si puna n grupe, diskutimi, debati etj. Metodat dhe teknikat e hulumtimit, t cilat u mundsojn nxnsve vnien

DISA KONSIDERATA LIDHUR me MSIMDHNIEN


14

Shpjegimi, nj metod me n qendr veprimtarin e msuesit

Shpjegimi prfaqson nj metod msimdhnie, q synon sqarimin e koncepteve, t ideve, marrdhnieve t ndryshme, sqarimin dhe paraqitjen me hollsi t dikaje, duke e shoqruar me argumentimin e mendimeve t shprehura.

Shpjegimi mund t prdoret me sukses n t gjitha veprimtarit ku synohet t kuptuarit e thelbit, t shkakut dhe si rrjedhoj ai ndihmon n formimin e koncepteve t qarta e t qndrueshme.

Kjo metod sht par si pron e msuesve, por sot tentohet gjithnj e m shum n trheqjen e nxnsve gjat shpjegimit. Ky ndryshim i ndihmon nxnsit, por edhe msuesit, t organizojn nj shpjegim aktiv, bashkkohor dhe t motivuar.

Shpjegimi, si metod, prdoret n rastin e temave q krkojn zbrthim dukurish apo sqarim ligjsish, dhe ktu n qendr sht pa diskutim fjala e msuesit.

Disa nga rastet kur shpjegimi sht i nevojshm: kur prmbajtja e msimit nuk mund t njihet nga nxnsit n mnyr tjetr; kur mungojn mjetet e prshtatshme pr ti njohur nxnsit me materialin msimor; kur msuesi ndien nevojn q t ngjall emocione te nxnsit nprmjet fjals s gjall; kur sht i nevojshm interpretimi i prmbajtjes; kur shfrytzimi racional i kohs sht domosdoshmri.

Gjat shpjegimit duhen mbajtur parasysh tre faktor:

Shpjeguesi, por edhe nxnsit, duhet t ndihmojn n shpjegim nprmjet prgjigjeve t pyetjeve: sht?, si sht?, pse sht?.

Pr shembull: sht moli? Si sht i ndrtuar atomi? Pse ndotet mjedisi ngaindustria kimike? sht seria homologe? jan izomeret?

Shpjegimi na ndihmon pr t kuptuar:

Konceptet - duke prfshir koncepte t reja, si moli: barazimi kimik, simboli, formula kimike etj.Lidhjet shkak-pasoj - si djegia e metaleve n ajr lidhet me formimin e

oksideve, kombinimi i elementeve kimike nprmjet lidhjeve kimike, jep nj prbrje t re kimike etj.Procedurat - rregullat, krkesat - si peshohet, si duhet t mbrohemi nga acidet dhe bazat gjat prdorimit t tyre n laborator etj.Qllimin dhe objektivat - far parashikojm q t arrijm n fund t eksperimentit, far do t sjell nj reaksion bashkimi etj.

n praktik t aftsive, nxjerrjen e prfundimeve dhe prgjithsime si dhe prdorimin e tyre n funksion t rrethanave. Ktu bjn pjes: vrojtimi, ekskursioni, hulumtimi, zgjidhja e problemit, projekti krkimor etj.


15

Tiparet kryesore t shpjegimit jan:

Qartsia dhe rrjedhshmria: t fokusohesh tek ideja qendrore, duke br t qart thelbin, atributin, konceptet dhe do gj tjetr q lidhet me to.

T ruhet lidhja logjike mes pjesve t shpjegimit duke prdorur nj gjuh t qart dhe t rrjedhshme n prshtatje me moshn e fmijve. Shpjegimi shpesh shkon krah pr krah me teknikn e prdorimit t pyetjeve: kur ai do ti paraprij frazs pasardhse, ather grsheton pyetjet me shpjegimin.

Theksimi i ideve dhe ngjallja e interesit: realizohet nprmjet nj komunikimi t zhdrvjellt t t gjitha shqisave n funksion t theksimit t ideve.

Prdorimi i shembujve: krkon nj przgjedhje t kujdesshme q t jet i goditur, i qart dhe domethns.

Organizimi: sht momenti m i rndsishm q prcakton ecurin e rrjedhs logjike t dhnies s informacionit, vendosjes s lidhjeve midis pjesve t shpjegimit, grshetimit t pyetjeve dhe nxjerrjes s prfundimeve etj.

Analiza dhe komenti: ka vlern e fid-bekut (feed-back), si pr nxnsit, ashtu edhe pr msuesin.

Shpjegimi dallon qart nga kallzimi. Nse kallzimi merret me prshkrimin e informacionit, shpjegimi duhet t sqaroj ligjsit, mund t ndrthuret me eksperimentin, me vrojtimin, punn e pavarur, bisedn etj.

Stuhia e mendimeve - sht nj tjetr metod ku mendimi krijues kryeson mbi praktikn. Ajo nxit qarkullimin e lir t ideve pr nj problem apo tem t caktuar. Kjo metod krkon nj pjesmarrje t gjer, t pakompleksuar, t lirshme n dhnien e ideve.

Qllimi i ksaj metode sht nxjerrja para grupit e t gjitha ideve t mundshme, pa marr parasysh se sa praktike jan ato.

Kjo metod sht shum efikase dhe mund t prdoret: Pr t marr sa m shum ide para shtjellimit, diskutimit dhe vlersimit n grup, si p.sh., vetit fizike dhe kimike t metaleve ose jometaleve, ndrtimi i formulave kimike etj. Pr t inkurajuar nxnsit t mendojn prtej problemeve t prditshme dhe njkohsisht t mendojn n sasi dhe jo vetm n cilsi, si p.sh., vetit e sapunve, lyrave, acideve karboksilike etj.

Ndr prparsit e ksaj metode mund t prmendim: shum nxns zgjohen, bhen shum m aktiv, kur prezantohen me lirin e shprehjes s mendimit; mund t gjenden zgjidhje pr probleme t pa zgjidhura m par; t gjith nxnsit mund t jen aktiv.

Marrdhniet - nj tretsir acide krijon nj mjedis me pH


16

Eksperimenti sht nj tjetr metod q prfaqson nj prsritje t kontrolluar n kushte laboratorike, t dukurive natyrore. Ajo prdoret pr t par ndikimin e faktorve t ndryshm n zhvillimin e ktyre dukurive apo pr t prcaktuar nj rrug t re pr realizimin e dikaje.

Kjo metod sht shum e rndsishme n lndn e kimis. Gjat zbatimit t saj, synohet q kryerja e veprimtaris praktike, ta nxis nxnsin pr t vzhguar, pr t mbledhur t dhna, pr ti interpretuar ato si dhe pr t nxjerr prfundime, si p. sh., vetit kimike t metaleve, elementi galvanik, elektroliza, ndarja e substancave nga tretsirat etj.

Eksperimenti synon t: vrtetoj ose t hedh posht hipotezat e ngritura; prcaktoj mnyrn se si ndikojn n proces ndryshimi i kushteve; nxjerr ligjsi apo prfundime; gjej rrug t reja implementimi; tregoj n mnyr praktike dukuri, duke prmirsuar ndjeshm shkalln e t nxnit.

Nprmjet eksperimentit, nxnsit kuptojn thelbin e dukuris apo ligjsis, zhvillojn aftsit pr pun t pavarur, nxitin t menduarin aktiv, sintetik dhe analitik, krijojn shprehi pr prdorimin e aparaturave, njohin dhe respektojn rregulla t caktuara etj.

Eksperimenti, kur sht e mundur, mund t prdoret me sukses edhe si detyr shtpie, si n rastin e pastrimit t krips s gjells, eksperimentit q tregon kristalizimin e sulfatit t bakrit etj.

Demonstrimi prfaqson nj teknik t prdorshme n lndn e kimis. Kjo teknik tregon se si t paraqessh nj veprim ose t prdorsh nj procedur.

N thelb, demonstrimi sht nj prezantim vizual i sendeve, dukurive ose proceseve. Demonstrimi prfaqson n t njjtn koh mnyrn me t ciln msuesi modelon paraqitjen, analizn dhe sintezn. Roli i nxnsit gjat zbatimit t ksaj teknike sht ai i vzhguesit, i regjistruesit t informacionit, t aftsive dhe shprehive.

Kur materiali teorik shoqrohet me demonstrim t eksperimenteve gjat shtjellimit t tems s msimit, informacioni q prcillet te nxnsit, sht m i qensishm, pasi ai prcillet nprmjet vzhgimit dhe dgjimit.

Diagrami i Venit sht nj teknik msimore q shrben pr prcaktimin e anve t prbashkta dhe t dallimeve midis dy ose m shum koncepteve, dukurive, kategorive sistematike etj.

N mnyr grafike kjo teknik paraqitet prmes strukturave t dy ose m shum rrathve q priten mes njri-tjetrit. N sektorin e prerjes s ktyre rrathve renditen

Msuesi si menaxhues i situats, prdor drrasn e zez apo tabak letre pr hedhjen e ideve, t cilat nuk komentohen. Idet e shkruara duhet t jen t dukshme, t shkruara qart dhe nnvizimet t jen t dallueshme nga pjesa tjetr e ideve q nuk jan t vlefshme. N fund, msuesi bn prmbledhjen dhe komentet e duhura.


17

Ekskursioni msimor sht nj metod e frytshme pr prvetsimin aktiv t njohurive teorike. Ajo jep mundsi t mdha pr rritjen e shkalls s pjesmarrjes s nxnsve n msim, n gjallrimin e veprimtaris s tyre, si dhe n rritjen e aftsis s t menduarit aktiv e krijues.

Qllimi i organizimit t tij sht q nxnsit t njohin objektet, dukurit, proceset dhe ngjarjet n mjedisin q i rrethon. Ai prfaqson nj nga mnyrat pr ta br msimin real dhe t gjall.

Nprmjet ekskursioneve msimore nxnsit njihen m nga afr me zhvillimet e teknologjis kimike, si dhe problemet mjedisore q e shoqrojn kt zhvillim.

Ajo pr t ciln msuesi duhet t kmbngul gjat nj ekskursioni, sht q nxnsit t dallojn thelbsoren nga jothelbsorja, t zbulojn lidhjet dhe varsit ndrmjet mjedisit dhe zhvillimit t teknologjis etj.

Nj vizit n Uzinn e prpunimit t thell t nafts, do t jepte nj harmonizim efikas midis teoris dhe praktiks n kt rast, por jo vetm kaq. Ndotja q shkaktohet n mjediset prreth, do t ishte nj shtys pr t ndrmarr nj nism brenda grupit pr mbrojtjen e mjedisit apo pr rritjen e shkalls s ndrgjegjsimit pr problemet e mjedisit n trsi.

T menduarit dhe t arsyetuarit kritik do ta shohim n dy aspekte: prmes arsyetimit deduktiv dhe atij induktiv.

T arsyetuarit induktiv prfshin kalimin e arsyetimit nga specifikja tek e prgjithshmja q do t thot: nxjerrja e prfundimeve pr t gjith prfaqsuesit e ksaj klase n kimi, nga studimi i disa prfaqsuesve t nj klase. Kjo sht nj nga mnyrat efikase pr t

t prbashktat, p.sh., vetit fizike ose kimike pr elementet e grupit t par A dhe t grupit t tret A, vetit kimike t komponimeve t pangopura organike, si alkenet dhe alkinet etj. N sektorin tjetr, vendosen veorit apo dallimet, si p.sh., veprimi me ujin, djegia n ajr n funksion t temperaturs, formimi i bazave prkatse nga tretja n uj e oksideve, reagimi ndaj veprimit me ujin e bromit apo tretsirn e permanganatit t kaliumit etj.

Diagrami i Venit prdoret gjersisht gjat fazs s reflektimit dhe nprmjet tij nxnsit zbulojn veti t prbashkta, sjellje t prbashkta, dallime n veti, sjellje apo dukuri. Kjo realizon at q nxnsit t arrijn t mbajn qndrime personale lidhur me to.

Metoda e konkursit sht shum efikase, pasi v n pozit aktive t gjith nxnsit n klas duke i motivuar ata t japin maksimumin e njohurive t tyre brenda nj ore msimi. Metoda e konkursit mund t zbatohet n lndn e kimis si n ligjin periodik, ashtu edhe n sistemin periodik, dukurit elektrokimike, barazimin e reaksioneve kimike etj. Gjat zhvillimit t saj, nxnsit aftsohen t formulojn pyetje dhe, n t njjtn koh, t shprehin aftsit e tyre analizuese dhe sintetizuese. Prdorimi i tekniks s t pyeturit, n t gjith gamn e saj, bn q edhe nxnsit e prapambetur t gjejn mundsi pr tiu prgjigjur pyetjeve t nivelit m t ult si atyre prshkruese, riprodhuese etj. Po ashtu, gjat aplikimit t ksaj metode, u jepet prparsi edhe formimit t aftsive vlersuese t nxnsve.


18

ndar me nxnsit koncepte t reja. Pr t krijuar nj koncept pr klasn e oksideve, msuesi, u prezanton nxnsve

nj metal q bashkvepron me oksigjenin dhe formon nj oksid bazik apo nj jometal kur bashkvepron me oksigjenin jep nj oksid acid. Nprmjet ktij shembulli, nxnsit nxjerrin konkluzionin se cili sht kushti pr t prftuar nj oksid bazik apo nj oksid acid. Kt konkluzion ata e arrijn prmes arsyetimit induktiv, nga specifikja tek e prgjithshmja.

T arsyetuarit deduktiv ndjek logjikn e kalimit nga e prgjithshmja tek e veanta. Ai funksionon duke kaluar nga prkufizimet e prgjithshme, n prfundime t veanta.

Nxnsit n fillim njihen dhe prvetsojn rregullin e prgjithshm dhe m pas u krkohet t saktsojn nse ky rregull sht i vrtet apo jo pr situata t ndryshme, si p. sh., metalet alkaline jan metale aktive q lshojn 1 elektron dhe marrin 1 ngarkes pozitive: Na+, K+, si elemente t grupit IA e gzojn kt veti.

T menduarit kritik prmban n thelb t menduarin produktiv dhe reflektiv, paralelisht me vlersimin e fakteve. Ai sht nj proces kompleks i integrimit t ideve dhe burimeve n mnyr krijuese, i riformatimit t koncepteve dhe informacionit. T menduarit kritik sht nj proces njohs, veprues dhe ndrveprues, i cili ndodh njkohsisht n disa nivele t t menduarit.

Aftsia pr t menduar n mnyr kritike sht dika q duhet kultivuar me kujdes dhe t nxitet brenda mjediseve q mbshtesin t nxnit.

T menduarit kritik sht nj proces aktiv q krkojm ta zhvillojm ose ndodh rastsisht dhe n mnyr t qndrueshme e bn nxnsin t kontrolloj informacionin. Nxnsi kshtu mund t prballoj do sfid, t prfshij, t prshtat apo t prhap informacionin.

Cilat jan rrugt m t efektshme prmes t cilave duhet ndrtuar t menduarit kritik?

Mos pyesni vetm se far ndodhi, por edhe si ndodhi dhe pse ndodhi. Shqyrtoni t gjitha mundsit dhe rrethanat e supozuara. Ngrini t gjitha hipotezat e mundshme dhe prcaktoni nse ka ndonj mundsi pr ti mbshtetur ato. Arsyetoni n mnyr t logjikshme dhe jo t udhhequr nga emocioni. Mbani parasysh se ka gjithmon m shum se nj mundsi dhe m shum se nj prgjigje t vetme dhe korrekte pr t shpjeguar dika. Krahasoni prgjigjet e ndryshme t dhna pr t njjtn pyetje dhe gjykoni me gjakftohtsi dhe mprehtsi se kush sht prgjigjja q mund t quhet m e mira. Jepuni mundsi edhe t tjerve t thon prgjigjen e tyre dhe vlersoni n fund, jo t vlersoni prgjigjen e par q merrni si t vrtetn e vetme. Drejtoni pyetje spekulluese, me qllim q t trhiqni nj informacion m t gjer, edhe pse ai q ju dini, mund t jet informacion i sakt.


19

Msimdhnia duhet t prqendrohet s pari n t nxnt dhe s dyti n prdorimin e strategjive t t menduarit, duke ln mnjan zotrimin e fakteve t shkputura.

Faktet e msuara prmendsh harrohen shpejt, ndrsa strategjit e t menduarit dhe procedurat e t nxnit, bhen natyrshm pjes prbrse e arsyetimit ton.

Shpesh msuesit presin nga nxnsit e tyre q t msojn vetm materialin e prezantuar n tekstet msimore dhe informacionin q lidhet me t, duke u dhn shum pak mundsi q t reflektojn dhe t analizojn, t prgjithsojn etj.

Pr zhvillimin e shprehive t t menduarit, padyshim q ia vlen t shpenzohet koh dhe t bhen prpjekje pr t pasur prfitime afatgjata. Duke msuar mnyra t ndryshme t t menduarit, nxnsit do t jen n gjendje:

- t bjn gjykime t vlefshme;- t analizojn situatat;- t transferojn t nxnt nga nj fush n nj tjetr;- t zgjidhin probleme;- t marrin vendime t arsyeshme;- t krijojn ide;- t arsyetojn n mnyr inteligjente;- t formulojn dhe realizojn qllime t caktuara.

Strategjit e t menduarit bashkveprojn me njohjen dhe prvojn rreth problemit. Sa m shum t dim rreth nj problemi, aq m mir dim t debatojm, t analizojm apo t vlersojm.

Msuesi e ndrton punn n klas mbi bazn e njohurive t dhna si dhe prvojs pr t zhvilluar t menduarin kritik t nxnsve.

Struktura trefazshe e msimit (E R R)Msimi ndrtohet mbi bazn e nj strukture trefazshe ku prfshihen:EvokimiRealizimi i kuptimit

Reflektimi

Evokimi sht faza e par e fillimit t strukturs pr zhvillimin e t menduarit dhe t nxnit gjat nj ore msimi, ku duam t vlersojm se far di dhe far mendonnxnsi.

Gjat ksaj faze, nxnsve u krkohet t rikujtojn, t ofrojn njohurit dhe arsyetimin e tyre n mnyr t ndrgjegjshme dhe t vullnetshme dhe kto njohuri duhet t listohen. Listimi i ktyre njohurive bhet n nj atmosfer dashamirse, pa u shqetsuar nse kto njohuri jan t sakta ose jo, por duke i nxitur ata t angazhohen plotsisht si mendrisht, ashtu edhe emocionalisht.

N kt faz, msuesi ka si detyr t drejtoj, t kuptoj mendimet e nxnsve dhe t dgjoj me kujdes idet e tyre.

Nxnsi nxitet t shqyrtoj ato q ai di rreth tems pr t ciln flitet dhe fillon t mendoj rreth asaj q do t msoj m hollsisht.


20

Realizimi i ksaj faze ka pr qllim:- S pari: njohurit e reja q do t merren jan brenda nj konteksti t njohur, pra do t jen m t qndrueshme.- S dyti: ky sht nj proces ndrgjegjsimi pr njohurit vetjake q ai i zotron, dhe lidhja e tyre n mnyr harmonike me ato njohuri q ai do t marr, duke krijuar nj ur lidhse midis informacionit q ai ka dhe informacionit t ri q ai do t marr.- S treti: realizohet t nxnit e qllimshm nprmjet diskutimeve pr pikat e njohura dhe ato t panjohura, t atyre q i din ndryshe, informacionit kontradiktor pr t cilin duhet t mbajn qndrim etj., duke i uar kshtu drejt prgjigjes s plqyer, t siguroj prgjigjet pr pyetjet q ai bn vet.

Realizimi i kuptimit - sht faza e dyt e strukturs pr t menduarin dhe t nxnit, sht faza ku nxnsi bie n kontakt me informacionin apo me idet e reja. Ky informacion mund t jepet nprmjet tekstit, eksperimentit etj. Ndikimi i msuesit gjat ksaj faze sht minimal dhe krkohet q nxnsi t ruaj prfshirjen aktive dhe t pavarur. Detyra themelore e ksaj faze sht:

- S pari: ta mbaj nxnsin t prfshir duke ruajtur interesin dhe ritmin e vendosur gjat fazs s evokimit.- S dyti: t mbshtes prpjekjet e nxnsit pr t kontrolluar t kuptuarit.

Nxnsit q lexojn dhe kuptojn mir, e kontrollojn t kuptuarit pr informacionin e ri q n astin kur e kontaktojn at. Nse t kuptuarit sht i zbeht, duhet rilexuar, ndrsa, kur kuptimi sht i mir, ather krkohet sqarim i mtejshm pr ato q nuk jan kuptuar ose sqaruar mir.

Gjat ksaj faze, lidhet n mnyr t qllimshme informacioni i ri me at q nxnsit kan njohur m par.

Reflektimi - sht nj faz q ndodh edhe q t harrohet gjat msimdhnies, por sht nj faz kryesore. Gjat ksaj faze, nxnsit konsolidojn t nxnit e ri dhe ristrukturojn n mnyr aktive skemn e tyre t njohurive t mparshme pr t prshtatur konceptet e reja n nj format t ri. Gjat ksaj faze nxnsit, ndihmojn t nxnit e qndrueshm.

N fazn e reflektimit, pritet q nxnsit t fillojn t shprehin me fjalt e tyre idet dhe informacionin q kan takuar dhe asimiluar. Nxnsit kujtojn m mir at q ata kan kuptuar kur mund ta shprehin me fjalt e tyre, me nj fjalor vetjak, t familjarizuar pr ta. Kur informacioni vendoset brenda nj strukture t qndrueshme, ather ai sht m i qndrueshm dhe lidhet me t nxnit afatgjat. Kjo faz q prdor gjersisht diskutimin, shrben edhe pr t realizuar ndryshimet si n zgjerimin e fjalorit shprehs, ashtu edhe n rikonceptimin e t nxnit m t zhdrvjellt, m t prdorshm dhe m t zbatueshm.

Struktura E R R sht nj mnyr shum e mir pr ti udhhequr nxnsit n t gjitha nivelet e t nxnit prmes tekstit shkollor, eksperimentit etj.

Kur teksti sht kompleks, procesi sht m i dobishm. Pyetjet e hapura e drejtojn t lexuarin e nxnsit dhe mund ti japin kuptim materialit t ndrlikuar. Kjo ndihmon pr t siguruar at struktur q i ndihmon ata t ndrtojn t kuptuarit. Strukturat e hapura nuk e pengojn analizn kritike, por i paraprijn mendimit t hapur.


21

Struktura E R R:- u lejon nxnsve t prcaktojn qart qllimet;- ruan angazhimin aktiv;- nxit diskutimin e hapur;- nxit nxnsit t krijojn dhe t bjn pyetjet e tyre;- ndihmon nxnsit t shprehin mendimet e tyre;- ruan motivimin e nxnsve pr t lexuar;- siguron nj mjedis ku respektohen mendimet;- krijon bazn pr reflektim n at q nxnsit vlersojn;- shrben si stimul pr ndryshim;- zgjon besim pr angazhim kritik t nxnsve;- ndihmon mendimin kritik n nivele t caktuara.

Si lidhet msimdhnia dhe t nxnit me mendimin kritik?

Mendimi kritik krkon aftsi pr t gjykuar dhe pr t reflektuar mbi at q di dhemendon. Pr t menduar n mnyr kritike, sht thelbsore q nxnsit t kuptojn ato q thon dhe ato q shkruajn, pra t njohin far din.

Reflektimi dhe analiza kritike e mendimit krkon vmendje dhe krijimtari rreth mnyrs se si mund t zbatohen t gjitha hapat e ksaj strukture duke filluar me zbatimin e njohurive gjat arsyetimit, ndryshimin e tyre pr ta prshtatur me informacionin e ri, e deri n formimin e dijeve t qndrueshme.

Ky proces, sht nj proces aktiv, q krkon koh, vmendje dhe kujdes pr tu realizuar, pra nuk mund t ndodh spontanisht.

Msimdhnia pr zhvillimin e t menduarit, duhet t prqendrohet rreth proceseve njohse. Kjo krkon q nxnsit lipsen t mendojn rreth informacionit, rreth ideve, njohurive t prgjithshme, rreth mendimit t tyre duke pyetur vazhdimisht veten: farmendoj un rreth ksaj?, Si prshtatet ky informacion me ato q un di?, far mundt bj ndryshe tani q un di edhe m shum rreth ktij informacioni?, Si mund tndryshojn ato q un di nprmjet informacionit t ri q un mora?.

Pr ti br nxnsit t mendojn n mnyr kritike, duhet ta praktikojm sistematikisht kt n msimdhnie. Nxnsit nuk vijn vetvetiu te mendimi kritik. Ata duhet t vijn prmes prvojave personale t drejtuara dhe t monitoruara nga msuesi.

Mendimi kritik sht rezultat i ndrveprimit t ideve dhe informacionit dhe arrihet ather kur donjri mendon n mnyr kritike. Mendimi kritik sht nj proces aktiv q e v nxnsin n kontroll t informacionit dhe e aftson t prballoj integrimin, rikonfigurimin dhe prshtatjen e informacionit.

Metodikat e msimdhnies, kan si parim baz at, q ky proces sht shkenc dhe art njkohsisht.

Msuesi duhet t ver n lvizje t gjith kapacitetin e tij shkencor dhe pedagogjik n mnyr krijuese. Pr nj msimdhnie t suksesshme, msuesi duhet t planifikoj se cila do t jet rruga q do t ndjek procesi i t nxnit t nxnsve, dhe si do ta realizoj ai kt proces n intervalin e kohs s caktuar.


22

Probleme t planifikimit t msimit

N prballjen me tekstin msimor pr her t par, msuesi krijon iden se ai di shum m tepr se sht e shkruar n tekst, kto njohuri i japin atij nj lloj sigurie. Mendimi mund t shkoj edhe m tej... nuk ka nevoj t planifikoj se far duhet t bj n nj or msimi. Baza e njohurive q disponon do msues sht e domosdoshme, por jo e mjaftueshme pr nj msimdhnie efektive.

Rudyart Kipling, novelist anglez i shekullit t 20-t ka thn:Un mbaj me vete gjasht njerz t ndershm q m ndihmojn. Ata m kan

msuar mua do gj q di. Emrat e tyre jan: far dhe pse, kur dhe si, ku dhe kush(seti i pyetjeve magjike).

Po t njjtave pyetje duhet tu prgjigjet edhe planifikimi i msimit:1. far duhet t arrihet?2. Pse duhen aftsit dhe shprehit q duhet t krijohen?3. Kur dhe radh duhet t ndjekin gjrat?4. Si duhet t arrihet?5. Ku do ta kryejn?6. Kush duhet ti kryej?

Plani msimor ditor sht nj els q t hap dyert pr nj msimdhnie efektive.Planifikim do t thot: t detajosh elementet prbrse t nj ore msimi q, duke u

lidhur dit pas dite, t realizoj zhvillimin e lnds gjithvjetore.Pavarsisht nga formati i zgjedhur, pavarsisht nga shkalla e formimit profesional,

planifikimi ditor sht nj parakusht pr t realizuar nj msimdhnie me nj feed-back pozitiv. Pr t qen i suksesshm, n vazhdim, duhet patjetr t planifikosh do dit n mnyr t hollsishme, do dit at far do t realizosh gjat nj ore msimi.

Ka shum arsye q e bjn kondit t nevojshme dhe t domosdoshme planifikimin:

S pari: sepse ndihmon msuesin pr t vepruar, duke i pasur t prcaktuara objektivat e msimit, prmbajtjen, procedurat dhe se si do ti zbatoj ato. S dyti: sepse ndihmon msuesin pr t strukturuar orn e msimit dhe pr t shfrytzuar bazn didaktike dhe laboratorike. S treti: sepse ndihmon msuesin pr t menduar qart dhe n mnyr specifike pr tipin e t msuarit dhe t nxnit. S katrti: sepse ndihmon msuesin pr veorit e msimdhnies n prshtatje me veorit e niveleve t ndryshme t nxnsve n nj klas ose n paralele t ndryshme.

Planifikimi n vetvete do konsideruar si nj vendim q e marrim pr t br dika dhe pr t prcaktuar mnyrn e brjes s saj.

Planifikimi i kujdesshm siguron familjarizimin e domosdoshm me prmbajtjen, i jep msuesit sigurin e asaj q ai po realizon, e ballafaqon lirshm me nxnsit, i jep garancin e t qenit i suksesshm n detyr.


23

Cilido msues, pr t qen efektiv n msimdhnie, duhet s pari t planifikoj me kujdes:

far do t arrij sasin e koncepteve q duhet t jap, aftsit apo shprehit q nxnsit duhet t fitojn pr temn e caktuar. Si duhet t arrij pr t pasur nj feed-back pr at q ai ka dhn. Cilt do t jen bashkpuntort n dhnien dhe marrjen e informacionit: nxnsit, baza materiale didaktike etj. Cila do t jet radha e puns pr t realizuar msimdhnien dhe nxnien. Si do ta realizoj vlersimin, nse sht punuar n mnyrn e duhur, dhe, a sht arritur rezultati i pritshm.

Kjo radh pune sht nj garanci m shum pr nj planifikim sipas ktyre elementeve:

Przgjedhjen e objektivave msimore. Przgjedhjen e prmbajtjes s msimit dhe veprimtarive. Przgjedhjen e t gjitha mjeteve dhe krijimin e kushteve pr msim. Parashikimi i mnyrs s drejtimit dhe t vlersimit t nxnsve.

Msuesi sht vendimmarrs brenda ors s msimit, prandaj ai duhet t zotroj disa njohuri, me qllim q vendimet e tij t jen t drejta, t merren n astin e duhur, t jen t zhdrvjellta.

Msimdhnia sht e drejt e msuesit e prcaktuar n ligjin pr sistemin arsimor parauniversitar. Vendimmarrja e msuesit sht nj e drejt e tij, sikurse sht edhe liri e tij, nj liri e kuptuar n mnyr t drejt dhe e aplikuar n dobi t nxnsve, n dobi t edukimit.

Vendimmarrja dhe liria brenda nj ore msimi krkon: zotrim shum t mir t materialit msimor, njohje t modeleve dhe teknikave t msimdhnies q t mund ti prshtat me tematikat e msimit, t njoh nevojat dhe interesat e nxnsve, veorit individuale dhe ato moshore, t njoh pajisjet q ka n dispozicion dhe ti prshtat ato me mjedisin.

A do t ishte e vlefshme alternativa e sigurimit t nj ose disa formateve baz pr planifikimin e msimit?

Pa diskutim q do t kishte prparsi nj format i gatshm, mbi t cilin secili msues mund t ndryshoj duke prmirsuar, n prshtatje me kushtet e mjedisit, bazn didaktike dhe laboratorike, nivelin e nxnsve, veorit e tyre individuale etj.

Procesi i planifikimit do konsideruar tipar dallues dhe mbizotrues i msimdhnies, si veprimtari e organizuar. Atij do kushtuar nj koh e konsiderueshme pr t vendosur se far dhe si do t msojn nxnsit.

Msuesit model shfaqin tri tipare t prbashkta:1. Zotrojn shprehi shum t organizuara planifikimi.2. Transmetojn me efektshmri objektivat e msimdhnies.3. Kan nivel t lart krkesash n vlersim.


24

Pyetjet dhe menaxhimi i tyre n nj or msimi

Kushdo q dshiron t bhet nj msues i aft, duhet pa diskutim t perfeksionohet n mnyrn e hartimit dhe drejtimit t pyetjeve. Pyetjet gjat ors s msimit prbjn nj nga mjetet m efikase, sepse thnia: Nse ju prmirsoni me 10 % pyetjet tuaja, produktiviteti i puns suaj do t prmirsohej me 20 %, sht me vler n msimdhnie.

Me an t pyetjeve msuesi motivon, prfshin, nxit t menduarin aktiv dhe kritik t nxnsve, si dhe prmirson dukshm atmosfern n klas. Q pyetjet t jen cilsore, msuesi duhet t mbaj parasysh: pushtetin q kan pyetjet, aplikimin e tyre n t tria fazat e zhvillimit t msimit (brendsi, analiz, vlersim), ndihmesn q ato japin pr kaprcimin e pengesave n marrjen e informacionit, si dhe ndrtimi i tyre n forma t shkurtra pr tu ln hapsir nxnsve dhe mendimeve t tyre.

Taksonomia e pyetjeve sht nj mnyr e klasifikimit t tyre. Ajo ndihmon pr t krijuar nj larmi pyetjesh q prkojn me nivele t ndryshme t dijes. Gjat hartimit t pyetjeve msuesi duhet t ket parasysh hierarkin sipas taksonomis s pyetjeve.

Zakonisht pyetjet e niveli t ult, mund t krkojn q nxnsi t dalloj metalet nga jometalet, ndrsa nj pyetje e nivelit t lart do t krkonte zbatimin e vetive t metaleve n nj reaksion oksido-reduktimi. T dyja llojet e pyetjeve kan rndsin dhe vlern e tyre, por problemi qndron n at q asnj tip pyetjesh, nuk duhet t theksohet m shum n kurriz t tjetrit.

N taksonomin e Blumit prfshihen gjasht nivele, t cilat duhen pasur parasysh gjat hartimit t pyetjeve.


25


26

Modele alternative t planifikimit t nj ore msimore

Disa modele t planifikimit t ors s msimit n lndn e kimis, mund t jen nj alternativ m shum pr t hartuar nj plan pune efektiv.

Objektivat: N fund t ors s msimit, nxnsi t jet i aft: 1. T njoh dhe dalloj gjendjet e lnds. 2. T shpjegojn jan dukurit fizike. 3. T listojn disa veti fizike t lnds.Fjal ky: lnd, dukuri fizike, ndryshimMjetet: objekte t ndryshme, provza, uj, krip, sheqer, vaj,

pluhur shkumsi, got kimike, hink etj.Struktura e msimit: E R REvokimi: 1 - Verifikim 2 - Analiz 3 - Vlersim

U jepet detyr nxnsve q n fletoren e klass t ndrtojn tri tabela dhe n to t shkruajn emrat e objekteve q jan t ndrtuara prej druri, qelqi, metali. N nj grupim m vete nxnsit do t listojn disa objekte q jan t ndrtuara me przierje t ktyre materialeve.

Realizimi i kuptimit:N drrasn e zez msuesi/ja shkruan fjaln LND. ( kllaster)U prezanton nxnsve objektivat q do t realizojm pr kt or msimi.engurtLndegazt e lngtMsuesi/ja thekson se lndt kan veti fizike t ndryshme dhe u krkon nxnsve ti

klasifikojn ato duke i emrtuar:qelqi - i thyeshm, i tejdukshm, nuk e prcjell rrymn elektrike,metali - i fort, telzohet, prcjell rrymn elektrike,druri - ka er, ndryshon form, ka ngjyr,kripa, sheqeri - kan ngjyr, kan shije, treten n uj,vaji - nuk tretet n uj, ka shije, ka er. Nxnsve u drejtohet pyetja: - A ndryshojn vetit fizike t lndve? Dhe krkohet

q ata t shpjegojn prgjigjen.Prgjigja e sakt: Lndt ndryshojn nga vetit fizike nga njra-tjetra, por ato veti

ruhen pr do lnd dhe nuk ndryshojn edhe pse lndn mund ta coptojm, ta tresim apo ta avullojm.

Prfundimi pas shpjegimit sht: Dukurit gjat t cilave lnda ruan vetit e saj,quhen dukuri fizike.

Lnda:Kimia 7 KUPTIMI PR LNDN. DUKURIT FIZIKE. VETIT FIZIKE T LNDS.


27

Reflektimi: U drejtohen nxnsve disa pyetje:- Cilat jan gjendjet e lnds?

- Si i prkufizojm dukurit fizike? - Cilat jan vetit fizike t lnds? - Cilat jan vetit fizike t metaleve? A jan ato t ngjashme me vetit e ajrit? Shfrytzoni pr kt edhe njohurit q keni nga lnda e fiziks apo nga prvojat tuaja personale. - Ilustro nprmjet vetive fizike disa lnd t ndryshme. - A sht tretja e qiriut dukuri fizike?Detyr shtpie: Ushtrimet e tekstit.

Lnda:Kimia 7 NDRTIMI I ATOMIT. MODELI I RADHFORDIT

Objektivat: N fund t ors s msimit, nxnsi t jet i aft: 1. T prkufizoj atomin nga pikpamja kimike. 2. T njoh ndrtimin e atomit sipas Radhfordit.Mjetet: teksti dhe tabela e ndrtimit t atomitStruktura e msimit: E R R Evokimi (kllaster, bised): Msuesi/ja u krkon nxnsve t rikujtojn njohurit q

kan marr n lndn e fiziks lidhur me ndrtimin e atomit.

Realizimi i kuptimit: U krkohet nxnsve t shohin me kujdes tabeln dhe t tregojn se far kuptojn prej saj.

Theksohet se pr atomin sht folur q n koht e lashta nga Demokriti. Ather mendohej se atomi ishte i pandashm. Zhvillimi i mvonshm i shkencs solli ndryshime n konceptin pr atomin. Shkenctart zbuluan se atomi ishte nj grimc e ndashme dhe prbhen nga grimca edhe m t vogla.

Theksohet se modeli i paraqitur sht n form statike, por n t vrtet atomet jan n lvizje t vazhdueshme.

Shkruhen n drrasn e zez grimcat prbrse t atomit, si dhe ngarkesat e tyre: p +1, n 0 dhe e -1.

atomi

brthama e atomit

protone + neutrone

mbshtjella elektronike

elektrone


28

brthama neutronetLndaatomi brthama elektronet protonet

Reflektimi: U drejtohen nxnsve pyetjet: 1. far sht atomi? 2. Nga cilat grimca sht i prbr atomi? Po brthama? 3. Nga se sht e prbr lnda? 4. Argumentoni se pse atomi sht elektroasnjans. 5. Pse sht quajtur model planetar modeli i ndrtimit t atomit i Radhfordit?

Gjej ngjashmrit.

Detyr shtpie:Ndrtoni modelin e nj atomi me plastelin ose me karton dhe silleni n klas.

Objektivat: N fund t ors s msimit, nxnsi t jet i aft: 1. T interpretoj molin n lidhje me masn e substancs. 2. T prkufizoj dhe interpretoj numrin e Avogadros. 3. T zbatoj n praktik njohurit pr molin dhe numrin e Avogadros.Mjetet: teksti, kuti shkrepse, qese me kikirik etj.Fjal ky: mol, mol-aton, numri i Avogadros.

Struktura e msimit: E R R Evokimi (kllaster, demonstrim):Msuesi/ja u krkon nxnsve t vizatojn disa bashksi sendesh, si p.sh.: nj qese

me karamele, nj qese me kikirik ose nj qese me oriz etj.Detyra ka pr qllim:

a- lidhjen e njsis matse me numrin e pjesve prbrse;b- prcaktimin e njsis matse;c- t aplikoj njehsimin e numrit t atomeve pr do substanc.

U drejtohet nxnsve pyetja: - Si mund t llogarisim numrin e kokrrave t kikirikve,t karameleve apo t orizit pa i numruar ato?

Vlersohen prgjigjet e tyre dhe demonstrohet nj mnyr e thjesht: n qoft se do t peshojm nj kokrr kikirik dhe m pas do t peshojm t gjith qesen, do t jemi n gjendje q me nj veprim t thjesht matematik t llogarisim numrin e kokrrave pa i numruar ato.

Diskutohet pr mnyrn e llogaritjes dhe vlersohet gjetja e sakt e saj.Theksohet se n mnyr t ngjashme veprojm edhe pr t numruar atomet q

ndodhen n nj substanc, si te Cl, C etj. Shkruan n drrasn e zez Na = numri i atomeve t nj substance apo t nj elementi.

Lnda:Kimia 7 MOLI. MOL-ATOMI


29

Realizimi i kuptimit: Msuesi/ja shkruan n drrasn e zez simbolet kimike t disa atomeve, si p.sh., O, Na, H, S, K.

Pyet nxnsit pr kuptimin cilsor t ktyre simboleve dhe m pas drejton pyetjen: - Si mund ti numrojm atomet e tyre, pasi n nj reaksion kimik marrin pjes

miliarda atome?Prkufizohet koncepti pr molin si njsi matse e numrit t atomeve, joneve apo

molekulave. Sqarohen nxnsit q ky numr NA sht i njllojt pr do element dhe quhet numri i Avogadros dhe sht i barabart me 6.02 x 1023 atome.

Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Si mund t realizojm llogaritje t thjeshtapr njehsimin e numrit t atomeve q ndodhen n nj molekul?

1 mol atom Fe e ka masn 56g dhe ka 6.02 x 1023 atome1 mol atom O e ka masn 16 g dhe ka 6.02 x 1023 atome1 mol atom Al e ka masn 27 g dhe ka 6.02 x 1023 atome

Ndrton skemn 8 t paraqitur n faqen 34 t tekstit.Ather mund t llogarisim thjesht numrin e mol atomeve q ndodhen n nj sasi

n g . Shkruan n drrasn e zez formuln: n = m/M dhe e interpreton at. Ilustron me shembuj, p.sh., 54 g Al kan 2x 6.02 x 1023 atome etj.

Reflektimi: Msuesi/ja drejton pyetje pr konceptin e molit, mol atomit, numrit t Avogadros dhe madhsin e tij.

U jep nxnsve edhe disa ushtrime t thjeshta pr t aplikuar njohurit e marra dhe pr nj feed-back t konceptit t ri.

Detyr shtpie ushtrimi 4 i tekstit.

Lnda:Kimia 8 PROCESI I TRETJES. PRQENDRIMI I TRETSIRAVE

Objektivat: N fund t ors s msimit, nxnsi t jet i aft: 1. T prkufizoj procesin e tretjes. 2. T dalloj dhe interpretoj llojet e tretsirave. 3. T prkufizoj dhe interpretoj llojet e prqendrimeve. 4. T shkruaj shprehjen matematikore t tyre.Fjal ky: prqendrim i tretsirs, prqendrim n % n mas, prqendrim molar, molaritetMjetet: cilindr i shkallzuar, gota kimike, krip gjelle, uj

Struktura e ors s msimit: E R R Evokimi: kontroll i detyrave t shtpis a- verifikimi

b- analizac- vlersimi

Msuesi/ja u drejton nxnsve disa pyetje lidhur me tretshmrin e substancave t ndryshme, p. sh.,


30

- A treten n uj kripa, mielli, benzina, vaji dhe a treten n alkool vaji apo a tretet nbenzin vaji?

Krip miell benzin vaj vaj vaj Uj uj uj uj alkool benzin

Msuesi/ja kryen eksperimentin me kripn e gjells duke shtuar her pas here nga nj lug krip gjelle dhe duke demonstruar vshtirsin gjat tretjes, kur rritet sasia e substancs s tretur. Drejton pyetjet:

- kuptoni me tretshmri t substancave? - Nga se varet tretshmria e lndve? - Listoni faktort q ndikojn n tretshmrin e substancave? - Pse me rritjen e temperaturs rritet tretshmria e substancs? Shpjegoni dukurin. - Kur formohet nj tretsir e ngopur? - A sht kjo tretsir nj tretsir e prqendruar? Jepni nj prgjigje t argumentuar. - Klasifikoni tretsirat.

Realizimi i kuptimit: (Kllaster)

- Msuesi/ja i njeh nxnsit me objektivat e ors s msimit.- Drejton pyetje t ndryshme praktike duke prmendur masat ose sasit e sheqerit,

kakaos, krips s gjells, detergjentit q prdorim n jetn e prditshme, kur prgatisim aj, qumsht, kakao, gatuajm, lajm teshat etj.

Kur duam t prgatisim aj pak t mbl ose shum t mbl. Kur shohim etiketn e nj shisheje me uj mineral, ku prbri do elementi ka nj

simbol %, far tregojn ato?- Jep kuptimin e prqendrimit n prqindje n mas (%). Msuesi/ja prgatit nj

tretsir 5 % t krips s gjells n uj dhe pyet: - Si vepruam?- Jep shprehjen matematike t prqendrimit n mas. C % = m. sub. tret. /m. tretsirs x 100

prqendrimii tretsirs

n prqindje

molar

mas vllim


31

- Pr t dhn kuptimin e prqendrimit molar msuesi/ja u drejton pyetje nxnsve pr t rikujtuar se sht moli.

Kur themi tretsira 1 molare, 2 molare, 0,5 molare e HCl, kuptojm se 1, 2 ose 0,5 mole HCl jan tretur n nj litr tretsir.

- Molariteti sht nj mnyr matje e prqendrimit t tretsirave q prdoren n studime apo projekte t ndryshme.

- Msuesi/ja thekson se, kur njohim CM dhe vllimin e tretsirs, gjejm numrin e moleve t substancs s tretur:

V(l) x CM=nn=m/MCM =m/MVReflektimi: Pr t vlersuar se sa kan arritur nxnsit t prvetsojn objektivat e

ors s msimit, msuesi/ja u drejton disa pyetje:- sht prqendrimi i tretsirs?

- sht prqendrimi n prqindje n mas? - sht moli? Po prqendrimi molar? - Kur nj tretsir sht nj molare?Msuesi/ja u jep nxnsve disa ushtrime t thjeshta n drrasn e zez:

a - N nj got kemi hedhur 10 g sheqer dhe duam t prgatisim nj aj me 10 % sheqer. Sa g aj duhet t hedhim n got?b - N nj got kimike kemi 30 g krip gjelle (NaCl) dhe 70 g uj. Sa % sht kjo tretsir?c - N nj got kimike kemi 0,5 mole HCl dhe 250 ml uj. Sa molare sht kjo tretsir?

Bhen konkluzionet e ors s msimit pr objektivat e arritura.Detyr shtpie: 1 - Llogarit sa g sheqer dhe sa g uj nevojiten pr t gatitur nj tretsir 12%? 2 - Llogarit sa g krip gjelle (NaCl) nevojiten pr t prgatitur nj tretsir 0,5 molare t saj?

Lnda:Kimia 8 REAKSIONET E PRECIPITIMIT

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: 1. T interpretoj nj reaksion precipitimi. 2. T dalloj nj reaksion asnjansimi nga nj reaksion precipitimi. 3. T parashikoj nse n nj shembull t dhn ndodh nj reaksion precipitimi.Fjal ky: reaksion precipitimi Metoda: bised, eksperimenti, kllasteriMjetet: teksti, tabel, gota kimike, tretsir Pb(NO3)2, AgI.Struktura e msimit: ERREvokimi: Stuhi mendimesh


32

Hapi I. Msuesi/ja pyet nxnsit pr llojet e reaksioneve q kan msuar.Plotsohet kllasteri.

Hapi II.Msuesi/ja ngre tre nxns n drrasn e zez pr t shkruar nga nj shembull pr

secilin reaksion. Realizimi i kuptimit: Zhvillohet nj eksperiment precipitimi demonstrativ.

Hapi III.Realizohet eksperimenti: FeCl3 + NaOH Fe(OH)3 + NaCl [_____] + [_____] [ Fe(OH)3

-] precipitati me ngjyr t verdh n kafe

- Msuesi/ja shpjegon arsyen e precipitimit: AgNO3 + HCl AgCl + H

+ + NO3-

Trhiqen shum kationet + me anionet dhe formoj nj prbrje jonike t patretshmeSubstancat e patretshme kur n temperaturn 25oC tretet 0,01 mol/l.

- Msuesi/ja sqaron kuptimin e reaksioneve t precipitimit duke dhn disa rregulla q nxnsi duhet ti ket parasysh.

1. Shkruhen jonet q marrin pjes n reaksion.2. Shqyrtohen kombinimet e mundshme midis kationeve dhe anioneve .3. Shikohet tabela e tretshmrive nse substanca e prftuar sht e patretshme apo jo.

Hapi IV.Msuesi/ja jep nj shembull:

Ag+ + NO3- + Na+ + Cl- AgCl + NaCl

- Bn sqarimet prkatse: Kushti => nj nga produktet e reaksionit t jet i patretshm. Themi se n kt rast ndodh reaksion precipitimi.

Reflektimi:1. Nxnsit thon prkufizimin e reaksionit t precipitimit.2. Shkruajn disa reaksione duke dalluar reaksionin e precipitimit nga t asnjansimit.3. Msuesi/ja jep shembullin AgCl + H2SO4 argumento nse sht reaksion precipitimi CuCl 2 + NaOH Cu(OH)2 + NaCl- Kontrollon punn e nxnsve - ndalon te gabimet. - Bn konkluzionet e ors s msimit pr arritjen e objektivave dhe vlersimin me

not t disa nxnsve. Detyr shtpie: faqe 37 e tekstit, detyra 1, 2.

REAKSIONE

OKSIDIMI BASHKIMI

?ASNJANSIMI


33

Lnda:Kimia 8 ALUMINI

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: 1. T listoj disa veti fizike dhe kimike t aluminit. 2. T shkruaj disa reaksione kimike t Al me substancat e tjera si dhe ti barazoj ato. 3. T listoj disa prdorime t aluminit. Fjal ky: amfoter, aluminotermi Metoda: bised, stuhi mendimesh, grup Mjetet: teksti, tabel, t dhna nga internetiStruktura e ors s msimit: E R R

Evokimi: Msuesi/ja pasi kontrollon detyrat e shtpis vlerson. Kontrollon pr msimin e kaluar. Drejton disa pyetje q nxnsit t thon disa veori fizike dhe kimike pr elementin kimik.

N qoft se pr elementin e Al nxnsit japin prgjigje t gabuar, msuesi/ja mban shnim.

Realizimi i kuptimit: Msuesi/ja ndan klasn n tri grupe. Grupi I: vetit fizike t Al; grupi II: vetit kimike t Al; grupi III: prdorimet e Al.

Sqarohen nxnsit pr fjaln amfoter dhe dukurin q lidhet me t.

Grupi i par: Al ka tri elektrone n shtresn e jashtme.Pse i shfaq vetit metalike m dobt se metalet alkaline dhe alkalino toksore?Alumini gjendet n disa forma: a) oksidi (baoksidet) dhe b) alumino silikatesh (kaolina).Veti fizike: shklqim metalik, sht i leht, prcjell rrymn elektrike.Veti kimike: oksidohet, vepron me acidet, vepron me ujin n temperatur t lart. Meqense nxnsit kan njohuri pr prftimin e bazave t patretshme, rikujtojm se

cilat jan karakteristikat e komponimeve t patretshme.

Grupi i dyt:Nj prfaqsues i grupi ngrihet n drrasn e zez pr t shkruar reaksionin: Al Cl3 + 3NaOH Al(OH)3 + 3NaClMsuesi/ja veon Al(OH)3: sht nj fundrri e patretshme q shfaq veti amfotere.

1e-

prdorimiveti fizike Na

veti kimike

2e-

Ca

3e-

Al Al

veti fizike veti kimike


34

Shpjegon dukurin amfoteri: a) vepron me acide dhe sillet si baz. b) vepron me baza dhe sillet si acid.Ilustron me shembuj: si baz Al(OH)3 + 3HCl AlCl3 + 3 H2OSi acid H3AlO3 + 3NaOH Na3AlO3 + 3H2O

Grupi i tret: Do t prgjigjet pr prdorimet e aluminit.Alumini ka afri t madhe pr oksigjenin dhe u a shkput at oksideve t metaleve t

tjera si p.sh., Fe2O3 + Al Al2O3 + Fe- Procesi i Aluminotermis.- Alumini lidhet me metale t tjera, si lidhjet Al-Cu, Al-Mg, Al-Si, duke dhn aliazhe

q kan disa karakteristika: jan t forta, jan t lehta, jan t qndrueshme. Pr kto cilsi t veanta prdoren gjersisht n ndrtim, si prcjells elektrik n rrymat e tensionit t lart, ndrtim aeroplansh, makinash etj.

Reflektimi: Msuesi/ja krkon nga nxnsit q t prsrisin vetit fizike, vetit kimike dhe prdorimet gjat 5.

Punohen pyetjet e faqes 58.Msuesi/ja bn konkluzionet e ors s msimit.Detyr shtpie: t realizojn kalimet AlAl2O3Al(OH)3AlCl3Al2(SO4)3

Lnda:Kimia 9 REAKSIONET REDOKS DHE NUMRAT E OKSIDIMIT

Objektivat: N fund t ors s msimit, nxnsi duhet t jet i aft t: 1. T tregoj karakteristikat kryesore t nj reaksioni redoks. 2. T prcaktoj numrat e oksidimit t atomit t do elementi n nj substanc t thjesht apo t prbr duke zbatuar rregullat prkatse.Mjetet: teksti, drrasa e zezFjal ky: numr oksidimiStruktura e ors s msimit: E R R Shprehit e t menduarit: Analitik, Sintetik, Vlersues Evokimi: (Kllaster)

Jometale Metale

H

O

S

K

Mn


35

Msuesi/ja ndaj klasn n grupe dhe u jep detyr nxnsve q t ndrtojn karakteristikat pr nj element t caktuar.

N drrasn e zez shkruan elementet prbrse t H2SO4 dhe KMnO4: H S O K Mn

Pr ndrtimin e kllasterit orienton nxnsit duke realizuar skemn e hidrogjenit.Kjo detyr ka pr qllim t aktivizoj procesin e t menduarit.1. Karakteristikat e metaleve dhe jometaleve.2. Grupimin n baz t karakteristikave.3. T argumentoj oksiduesit dhe reduktuesit.N drrasn e zez ndrtohet kllasteri i plot mbshtetur mbi informacionin q kan

dhn nxnsitRealizimi i kuptimit: (Di, Dua t di, Msoj)Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn me vmendje msimin dhe n fund t

plotsojn tabeln.

- Msuesi/ja evidenton njohurit q nxnsit i kan pasur t njohura.- Njohurit e reja dhe ato t paqartat.- far u arrit n kt msim?Aktivizohen t gjith nxnsit.

karakteristikat

jometale metale

jan oksidues

valenca sht sa nr. i grupit

shfaq edhe valenca t tjera

elektronegativitet i lart

marrin e-

jan oksidues

valenca sht sa nr. i grupit

elektronegativitet i ult

japin e-

shfaq edhe valenca t tjera

Di Dua t di Msojoksidues Valenca lidhet me n.o. Oksidimn.o. rritet

reduktues Valenca lidhet me e- Reduktimn.o. zvoglohet

q largohen ose merren

valenc n.o. i nj molekule t thjesht Shuma e n.o. t elementeve brenda

sht 0 molekuls sht 0


36

FORMULA E PRGJITHSHME. IZOMERIA. EMRTIMI I ALKANEVE

Ora e par

Objektivat : N fund t ors s msimit, nxnsi t jet i aft: 1- T shkruaj dhe emrtoj formulat e alkaneve.

2- T prkufizoj izomerin, t dalloj dhe t ndrtoj izomert e pozicionit dhe t vargut.

3- T shkruaj dhe t emrtoj cikloalkanet, si dhe ti dalloj nga alkanet.Mjetet: teksti, tabela e seris homologe t alkaneve, drrasa e zezStruktura e ors s msimit: Shpjegimi dhe ilustrimi nprmjet tabels s seris homologe t alkaneve.

Teknika hyrse: Msuesi/ja njeh nxnsit me informacionin q do t shtjelloj.Ndrton hartn e pyetjeve:

a- Cilat jan elementet prbrse t alkaneve?b- Cilat jan formulat e alkaneve duke filluar nga metani?c- Me sa atome karboni ndryshojn ata nga njri tjetri? Me sa atome hidrogjeni ndryshojn?d- Cila sht baza e emrtimit t alkaneve sipas IUPAC?

Prgjigjet e pyetjeve i sistemon n drrasn e zez.Nprmjet tabels s seris homologe t alkaneve ilustron prgjigjet e nxnsve

edhe duke i korrigjuar ato kur nuk jan t sakta.

Arsyeton lidhjet kimike pr do atom karboni duke filluar nga metani

Reflektimi: U jepet nxnsve pr t plotsuar nj tabel:

N fund hartohet tabela e sakt.Jepet detyr shtpie ushtrimet 5 dhe 6, n faqen 19 t tekstit. Mund t punohen me

dshir ushtrime nga fletorja e puns.

KMnO4 n.o.K n.o.Mn n.o.O

NaCl n.o.Na n.o.Cl n.o.NaCl

H2O n.o.H n.o.O n.o.H2O

H2O2 n.o.H n.o.O n.o.H2O2H2SO4 n.o.H n.o.O n.o.S

SERIA HOMOLOGE E ALKANEVE. CIKLOALKANETLnda:Kimia 9

H | HCH | H


37

H H H H H | | | | | etani H-C-C-H , propani H-C-C-C-H | | | | | H H H H H

Llogarisim numrin e lidhjeve pr do atom karboni: CH4- 4 lidhje (valenca), C2H6- 2 x 4 = 8 lidhje, C3H8- 3 x 4 = 12 lidhje.

Llogarisim lidhjet (valencat) pr n atome karboni 4n dhe zbresim prej tyre ato q shrbejn pr t lidhur atomet e karbonit midis tyre 4n- (2n-2) = 2n + 2.

Nxjerrim prfundimin q: n atome karboni lidhin 2n + 2 atome hidrogjeni.Formula e prgjithshme e alkaneve sht: CnH2n+2Ilustron me tabeln e seris homologe t alkaneve: C = 5 H = 2x5 + 2 = 12; C5H12

Analiza dhe komenti:far prfundimesh nxjerrim?

1- Alkanet me numr t njjt atomesh karboni, kan numr t njjt atomesh hidrogjeni. Kto komponime jan izomere.2- Pr do atom karboni q i shtohet nj molekule, shtohen njherazi edhe 2 atome hidrogjeni.

Ilustrojm me serin homologe t alkaneve.Cikloalkanet jan alkane me varg t mbyllur ndryshe nga alkanet q jan

hidrokarbure me varg t hapur. Formula e prgjithshme e tyre sht: CnH2nCikloalkanet me t njjtin numr atomesh karboni kan dy atome hidrogjeni m pak

se alkanet pr shkak t vargut t mbyllur.Ilustrohen me shembuj: C4H8, C5H10Msuesi/ja ndan klasn n grupe dhe shprndan nj tabel pr ta plotsuar:

Detyr shtpie: Ndrtoni serin homologe t alkaneve. Jepni emrtimet e tyre.

Ora e dyt:

Struktura e ors s msimit E R RShprehit e t menduarit: - Analitik - Sintetik - Vlersues

Atome karboni Atome hidrogjeni Formula molekulare Emrtimi sipas IUPAC

5 pentan

10 ciklopentan

8 C3H8


38

Evokimi: stuhi mendimesh, diagrami i Venit.

- formul strukture t ndryshme Izomere - atome karboni n numr t barabart- veti fizike t ndryshme - formul molekulare e njjt- veti kimike t ndryshme - atome hidrogjeni n numr t barabart - varg i hapur

Prkufizojm sipas diagramit t Venit.

- Rikujtojm radikalet metil CH3, etil C2H5, propil C3H7, etj.

Realizimi i kuptimit: Msuesi/ja ndrton tabeln Di, dua t di, msova.Udhzohen nxnsit t lexojn me kujdes dhe vmendje msimin. T bjn kujdes

gjat hapave pr ndrtimin dhe emrtimin e formulave t strukturs dhe emrtimin e tyre sipas IUPAC dhe n fund t plotsojn tabeln:

- Pasqyrohet ajo q nxnsit e kan t njohur.-Sqarohen paqartsit duke i saktsuar ato dhe far t rejash msuam n kt msim.- Aktivizohen t gjith nxnsit.

Reflektimi:Jepen pr t ndrtuar izomeret e mundshme me formul: C5H12 dhe C4H10 dhe t

emrtohen njkohsisht.Ndrtohen saktsisht izomeret e C5H12 si dhe jepen pr t ndrtuar formulat e

strukturs pr emrtimet: butan dhe metil-2, propan.Detyr shtpie: Jepen ushtrimet 3, 4, faqe 60.

Di Dua t di MsovaFormula e do alkani Emrtimi baz lidhet me Numrimi i vargut fillon nga skaji

sht CnH2n+2 vargun m t gjat. m afr radikalit.

Radikalet emrtohen nga Lexohet m par radikali,

m i vogli te m i madhi. pastaj pozicioni dhe pastaj vargu.

Kur jepet emrtimi, ndrtimi

fillon nga fundi.


39

Evokimi: stuhi mendimesh, diagrami i Venit.

- formul strukture t ndryshme Izomere - atome karboni n numr t barabart- veti fizike t ndryshme - formul molekulare e njjt- veti kimike t ndryshme - atome hidrogjeni n numr t barabart - varg i hapur

Prkufizojm sipas diagramit t Venit.

- Rikujtojm radikalet metil CH3, etil C2H5, propil C3H7, etj.

Realizimi i kuptimit: Msuesi/ja ndrton tabeln Di, dua t di, msova.Udhzohen nxnsit t lexojn me kujdes dhe vmendje msimin. T bjn kujdes

gjat hapave pr ndrtimin dhe emrtimin e formulave t strukturs dhe emrtimin e tyre sipas IUPAC dhe n fund t plotsojn tabeln:

- Pasqyrohet ajo q nxnsit e kan t njohur.-Sqarohen paqartsit duke i saktsuar ato dhe far t rejash msuam n kt msim.- Aktivizohen t gjith nxnsit.

Reflektimi:Jepen pr t ndrtuar izomeret e mundshme me formul: C5H12 dhe C4H10 dhe t

emrtohen njkohsisht.Ndrtohen saktsisht izomeret e C5H12 si dhe jepen pr t ndrtuar formulat e

strukturs pr emrtimet: butan dhe metil-2, propan.Detyr shtpie: Jepen ushtrimet 3, 4, faqe 60.

Objektivat: N fund t ors s msimit, nxnsi t jet i aft: 1- T gatis n laborator sapunin nga hidroliza e lyrave me baza.

2- T provoj n rrug eksperimentale vetit e tij larse. 3- T hetoj sjelljen e sapunve n uj t fort dhe t but.

Mjetet: provza, pipeta, cilindr, llamb alkooli, gota kimike.Substanca: etanoat etili, tretsir ujore e NaOH, CaCl2, sapun, bloz.Shprehit e t menduarit: - Analitik - Sintetik - Vlersues - Gjykues

Struktura e ors s msimit: E R R

Evokimi: Ditari dypjesshOrientohen nxnsit t plotsojn ditarin dypjessh:

Realizimi i kuptimit: Nxnsit zhvillojn n grupe 3-4 nxns eksperimentet 1, 2, 3, 4 dhe shnojn dukurit q vrojtojn duke i shoqruar edhe me reaksionet prkatse.

N drrasn e zez shkruhen reaksionet kimike pr do eksperiment.Reflektimi: Eksperimentet prshkruhen n Fletoren e laboratorit duke shpjeguar me

fjal se far sht vrojtuar si dhe reaksionet prkatse.Ndrtohet n drrasn e zez kllasteri. hidroliz

ESTERE + NaOH ose KOH SAPUN ul tensionin siprfaqsor lan mir uj ( Ca2+,Mg2+)nuk lan se formon komponime Mjedis bazik t patretshme

Lnda:Kimia 9 PRODHIMI I SAPUNVE N LABORATOR DHE VETIT E TYRE

PUN LABORATORI

E Ditari dypjessh

R Zhvillimi i eksperimenteve

R Kllaster

sapuni Prodhimi dhe vetit

Hidroliza e lyrave me NaOH dhe KOH.

Veprimi lars i sapunit mbshtetet n uljen e tensionit siprfaqsor.

Sapunt treten n uj dhe hidrolizojn duke krijuar mjedise bazike. N uj

t fort (Ca2+, Mg2+) sapunt nuk lajn se formojn kripra t patretshme.


40

Testimi mund t shihet si nj instument pr matje sipas nj synimi ose objektivi t caktuar. Testimi pasohet gjithmon nga vlersimi.

Testimi dhe vlersimi jan dy koncepte me ecuri t ndryshme, por t pandara nga njra-tjetra.

Testimi prfaqson procedurn, gjat s cils me an t testeve maten njohurit, aftsit dhe suksesi.

Llojshmria e testeve prbn nj baz t gjer pr vlersimin e njohurive n lndn e kimis. Vet testi prmban nj sr pyetjesh dhe detyrash, q kan t bjn me materialin msimor dhe q hartohen nga msuesit e lnds.

Testet mund t jen:

- q hartohen nga vlersues t ndryshm n mnyr t pavarur dhe q kan pr qllim vlersimin pr nivelin e njohurive, t shprehive dhe t aftsive t nxnsve q testohen. Kto lloje testesh, bazohen n nj els prgjigjesh t sakta dhe n to zbatohet kriteri i vlersimit i vendosur n do test. Si forma t testeve objektive do t prmendnim: teste me prgjigje alternative, p.sh., e vrtet ose e gabuar, teste me kombinime,si p.sh., bashko me shigjeta, teste me alternativa t shumta,si p.sh., qarko prgjigjen e sakt si dhe teste me prgjigje t shkurtra dhe me plotsim, si p.sh., plotso fjalit e mposhtme.

- q prdoren kryesisht n formn e paratestit pr t vlersuar nivelin e njohurive dhe aftsive t nxnsve, prpara fillimit t msimit, pra t vlersosh se far din nxnsit dhe ky vlersim bhet i krahasueshm me pastestin n fund t kapitullit. N kt mnyr vlersohet sasia e njohurive t fituara gjat nj periudhe t caktuar dhe kto t dhna krahasuese i shrbejn msuesit pr t organizuar punn me nivele brenda klass.

- q shrben pr t matur nivelin e suksesit dhe realizohet kryesisht n mbarim t kurrikuls shkollore, si dhe testet diagnostikuese, q prdoren pr t matur arritjet e nxnsve n nj drejtim t caktuar.

Pr prcaktimin e nj testi, n radh t par, duhen pasur parasysh objektivat, s dyti prmbajtja q duhet t filloj nga m e lehta te m e vshtira dhe s treti, prgjigjet t jen n prputhje t plot me pyetjet e drejtuara.

T E S T I M I

Testi objektiv

Testi formues

Testi prmbledhs


41

1. E vrtet apo e gabuar?a. Kimia sht shkenc eksperimentale.b. N koht e lashta jan shfrytzuar procese kimike pr t prmirsuar jetesn. c. Alkimia sht shkenca e kimis s vrtet.d. Kimia sht shkenca q studion prbrjen e lnds. e. Kimia sht shkenca q studion prbrjen, vetit, si dhe shndrrimet e lnds. (5 pik)

2. Plotso fjalit:a. Shkenca e kimis nga mundson t sigurojm ushqime, si ___________, _____

___________, _________________ etj. b. Shkenca e kimis na mundson t sigurojm sende t prdorimit, si: _________

_________, _______________, _____________, __________.c. Shkenca e kimis na mundson t sigurojm barna, si: ______________, _____

________________, _______________________. d. Shkenca e kimis na mundson t sigurojm produkte t domosdoshme, si: ___

_________________, __________________, _______________. (4 pik)

3. Plotso skemn pr krkimin shkencor:

(4 pik)

4.Klasifikosecilnngafjalitemposhtme, si shembull i eksperimentit, hipotezs, teoris (rezultatet) ose prfundimit.

a. Hiri i nj zjarri peshon m pak se sa druri q u dogj pr ta krijuar hirin, ather mund t themi se masa humbet kur druri digjet.

b. Nj trup n prehje tenton t qndroj n prehje. c. Uji vlon n 1000 C n sobn e kuzhins suaj dhe n nj laborator. d. do lnd sht e prbr nga atomet, t cilat n vetvete jan t prbra nga

protonet, neutronet, elektronet. (4 pik)

T E S T E A L T E R N A T I V ETEST 1 KIMIA 7

Vzhgimi


42

5. Listo pajisjet laboratorike q shrbejn pr matjen e temperaturs, vllimit dhe mass s trupave.

___________________________________________________________

___________________________________________________________

(3 pik)

6. N tabeln m posht jepen t dhna pr masn e trupave. Gjej nprmjet grafikutsecilingatrupatkamasnmtvogl.

(3 pik)7.Prcaktogjendjetfiziketsubstancavetmposhtme:

a. Argjend ____________________

b. Benzin ____________________

c. Parafin ___________________

d. Ajr ______________________ (2 pik)

8. Plotso fjalit:

a. Dukuri fizike quajm _________________________________________.

b. Veti fizike jan ______________________________________________.

c. Dukuri kimike quajm _______________________________________.

d. Veti kimike jan ____________________________________________.

(2 pik)

9. Plotso skemn:

(3 pik)

Emri Kopsa Goma Lapsi CelulariMasa 2 g 10 g 5 g 200 g

PRZIERJET


43

10. Si mund t ndahen przierjet e mposhtme: pluhur alumini dhe hekuri, rr dhe pluhur shkumsi, krip dhe rr.

a. Pluhur alumini dhe hekuri____________________________________________________________________________________________________________________________________

b. Rr dhe pluhur shkumsi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

c. Krip dhe rr

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

(3 pik)

Tabel vlersimi

Nota 4 5 6 7 8 9 10Pikt 0-10 11-15 16-20 21-24 25-27 28-30 31-33


44

TEST 2 KIMIA 71. Rretho alternativn e sakt. Atomi sht:

a. Thrmijb. Thrmij e ndashmec. Nj elementd. Nj substanc e thjesht

2. Plotso skemn.

3. Bashko n ifte sipas shembullit. Proton ___________ a. Atom b. Neutron c. elektron

4. Plotso fjalit. a. Izotopet kan veti t njjta, sepse jan ___________ ______________.b. Izotope quhen ____________________ me numr atomik t _____________,

por me numr mase t ndryshm.c. Numri i mass paraqet _____________________ e numrit t _______________

__ dhe numrit t ___________________ n brthamn e nj atomi.

5. Plotso tabeln.

ATOMI

Neutron ____________a. protonb. brthamc. atom

Shtpi tulla. shkollb. brthamc. planetd. tull

Atomi Elektrone Protone Neutrone MasaHelium 2 1Litium 3 6Bori 5 5Karboni 6 12Oksigjeni 8 16Neoni 10 10


45

6. Plotso skemn.

7. Bashko me shigjeta. Hidrogjen Mg Azot K Alumin Na Magnez H Kalium N Natrium Cl Klor Al

LNDA

Substancat pastra

Substancat prziera

8. Plotso tabeln.

9. Rretho prgjigjen e sakt. N 2 g karbon ka: a. 0,1 mol dhe 21023 atome b. 0,16 mol dhe 11023 atome c. 1,5 mol dhe 11023 atome d. 0,16 mol dhe 21023 atome

10. Prcakto e vrtet apo e gabuar: E vrtet E gabuar Atomi i squfurit ka 16 protone dhe 16 neutrone

dhe masa e tij sht 32. Atomi i squfurit ka 12 elektrone. Atomi i ktij elementi ka 3 nivele. Atomi i squfurit ka 6 elektrone valentore. Elektronet valentore kan energji t ult.

Elementi Simboli Kuptimi cilsor Kuptimi sasiorNatriumiAluminAzotKarbonBakrHekur


46

11. Plotso fjalit: a. Vetit e elementve kimik jan n varsi ________________ me ___________

____ atomike t tyre. b. Vetit e elementve kimik jan n varsi periodike me ________________ __

_________________ t tyre.c. Elementt e nj periode kan nj numr ________________ _______________

energjetik.d. Elementt q ndodhen brenda ____________________ kan veti t ngjashme.

12. Bashko me shigjeta. Squfur Alumin Karbon Azot Metale Natrium Jo metale Magnez Oksigjen Hekur

13. Plotso tabeln.

14. Rretho prgjigjen e sakt. 9,03 1023 atome natriumi jan: a. 2 mole b. 1 mol c. 1,2 mole d. 1,5 mole

15. Masa molare e aluminit sht 27 g. Sa mole Al ka n 204 g Al2O3?

Elementi Simboli Metal Jometal Veti fizike Veti kimikeAzotKalciumKarbonKlorHekur


47

TEST 3 KIMIA 7

1. Bashko me shigjeta. H2O N2 H2 Elemente CuO Prbrje kimike MgO O2 S6

2. Plotso fjalit. a. Lidhje kimike quhen ________________ q i mbajn ___________________ t

lidhura n molekul.b. Lidhja q formohet me ____________________ elektronike t _____________

___ quhet lidhje kovalente. c. Kovalenc quhet _________________ i __________________ elektronike t

prbashkta q realizon do atom i elementit. d. Lidhja kovalente midis dy atomeve t njjta quhet ______________ ________

______ e pastr. e. Lidhjet q karakterizohen me zhvendosje t iftit t elektroneve drejt __________

_______ prej atomeve quhet lidhje _____________________ _______________.

3. Prcakto cilat do t jen jonet q formohen nga lshimi ose pranimi i elektroneve dhe sa e lshojn ose pranojn.

Lshon 1 elektron Na _______

Cu Cu2+

Pranon 1 elektron Cl _______

F F-

Al Al3+

Pranon 2 elektrone S _______


48

4. Plotso tabeln:

5. Pr formuln Na2SO4 prcakto:Masa molekulare ___________________Masa molare ___________________Numri i atomeve Na ___________________Numri i atomeve S ___________________Numri i atomeve O ___________________Numri i moleve t Na2SO4 ___________________

6. Rretho prgjigjen e sakt. Sa % Na dhe sa % Cl ka te NaCl: a. 40% Na dhe 60% Cl b. 39,32% Na dhe 60,68% Cl c. 23% Na dhe 35,5% Cl d. 39,32% Na dhe 35,5% Cl ?

7. Rretho prgjigjen e sakt.Sasia n mas e elementit kalcium, karbon dhe oksigjen n 100g CaCO3 sht:

a. 28 g Ca, 24 g C dhe 48 g Ob. 40 g Ca, 24 g C dhe 36 g Oc. 20 g Ca, 12 g C dhe 62 g Od. 40 g Ca, 12 g C dhe 48 g O

8. Plotso tabeln.

9. Rretho prgjigjen e sakt.Masa molare e prbrjes kimike, kur 4 mole t saj e kan masn 240 g, sht:

a. 60 g/molb. 40 g/molc. 120 g/mold. 80 g/mol

10. Rretho prgjigjen e sakt. 11,6 g Mg(OH)2 jan: a. 1 mol b. 0,2 mole c. 0,1 mol d. 2 mole

Molekula e elementit Formula kimike Molekula e prbrjes Formula kimike Azoti Oksidi i natriumit Fluori Oksidi i barkit (II)Oksigjeni Oksidi i hekurit (III)Hidrogjeni Oksidi i aluminit Jodi Oksidi i magnezit

Elementi VALENCA Prbrja kimike Valenca ElementiMg MgO OS SO3 2Al 3 OC 4 HN 3 H


49

TEST 4 KIMIA 71. Plotso fjalit.a. Reaksion bashkimi sht procesi kimik q shoqrohet me _________________

e dy apo m shum substancave dhe krijohet ________________________ ______________ me veti t reja.

b. Reaksion i shprbrjes sht procesi kimik q shoqrohet me _____________ t nj substance nistore dhe ___________________ dy apo m shum substancave t ___________________.

c. Shembull reaksion bashkimi ________________________________________.d. Shembull reaksion shprbrje _______________________________________.

2. N reaksionet e mposhtme shno me B reaksionet e bashkimit dhe me SH reaksionet e shprbrjes:

a. Natrium + oksigjen __________________ ___b. Fosfor + oksigjen __________________ ___c. Amoniak Azot + Hidrogjen ___d. Karbonat kalciumi Kalcium + Gaz karbonik ___

3. Formulo ligjin e ruajtjes s mass.______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Paraqit me modele dhe barazim kimik reaksionin e mposhtm:

1 mol karbon + 2 molekula hidrogjen 1 molekul metan

5. Plotso barazimet kimike:__ Al + __ O2 __ Al2O3__ Na + __ O2 __ Na2O__ Cu + Cl2 __ CuCl2N2 + __ H2 __ NH3

6. Tek skema e reaksionit kimik CH4 + O2CO2 + H2O, prcakto:Ana e majt ______________________________________________________Ana e djatht ______________________________________________________Substanca nistore __________________________________________________Substanca prfundimtare ____________________________________________Kuptimi i shigjets __________________________________________________A sht i barabart numri i atomeve t ans s majt dhe ans s djatht?

_________________________________________________________________A sht e barabart masa n gram e ans s majt dhe e ans s djatht?

_________________________________________________________________


50

7. Pr reaksionin CH4 + O2CO2 + H2O , zbato ligjin e ruajtjes s mass:

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

8. Llogarit sa gram amoniak do t fitohen nga veprimi i 14 g azot mehidrogjenin.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

9. Sa gram Na duhet t veprojn me acidin klorhidrik pr t prftuar 117 g klorur natriumi dhe t lirohet hidrogjen?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

10. Sa mol Mg duhet t veprojn me acidin klorhidrik pr t prftuar 285 g klorur magnezi dhe t lirohet hidrogjen?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________


51

TEST 1 KIMIA 81. Vlerso e vrtet (V) ose e gabuar (G):a. Nj tretsir q ngrohet vazhdimisht, tret m shum substanc. (___)b. Acidi klorhidrik sht nj elektrolit i fort. Ne mund t themi se kloruri i hidrogjenit

sht nj substanc me lidhje jonike. (___)c. Joelektrolitet jan t patretshme. (___)d. Komponimet jonike, prgjithsisht treten n trets polar. (___)

2. Rretho prgjigjen e sakt. Nj tretsir 50% e NaOH prmban:a. Sasi t barabart n mas t ujit dhe t NaOH.b. Sasi t NaOH 2 her m shum se masa e ujit.c.d. Gjysmn e mass molare t NaOH.

3. Rretho prgjigjen e sakt. N qoft se 500 ml tretsir prmban 20 g NaOH dhe M e NaOH sht 40 g/mol, molariteti i tretsirs sht:

a. 0,04 Mb. 0,5 Mc. 1 Md. 0,001 M

4. Acidi perklorik HClO4 n tretsir ujore sht prcjells i mir i rryms elektrike. Uji i distiluar nuk e prcjell rrymn elektrike. Edhe HClO4 i pastr nuk e prcjell rrymn elektrike. Rretho prgjigjen e sakt. Pse tretsira ujore e HClO4 e prcjell rrymn elektrike?

a. Sepse HClO4 n tretsir ujore shprbashkohet n jone.b. Sepse HClO4 sht molekul jopolare.c. Sepse tretsira ujore ka kripra t tretura.d. Sepse uji sht molekul jopolare.

5. N 1 l qumsht gjenden rreth 10 g kalcium n formn e joneve Ca2+. Rrethoprgjigjen e sakt. Cili sht molariteti i Ca2+ n qumsht:

a. 0,1 Mb. 1 Mc. 0,5 Md. 0,25 M

6. Plotso tabeln e mposhtme pr tretsirn ujore t sheqerit. Masa e substancs s tretur Masa e tretsit Prqndrimi (%) Masa e tretsirs12,5 g 5 %

85 g 110 g10 g 12 %


52

7. Nj tretsir prmban 26,5 g NaCl n 75 g uj n 25C. N qoft se tretshmria e NaCl n 25C sht 36 g NaCl / 100 g H2O, kjo tretsir sht:

a. e ngopurb. e pangopurc. e mbingopur

8. Zgjidh termin q e prfaqson m mir kuptimin n ift. 1) Pem trung tretsir _____________________

a. Tretshmrib. Tretsir c. Ujd. Substanc e tretur

2) Vllim litr prqendrim ____________________a. Moleb. Vllimc. Tretsir d. Pesh

9. Realizo shprbashkimin n uj t komponimeve t mposhtme:NH4Cl ________ + __________

Cu(NO3)2 ________ + __________

HNO3 ________ + __________

Na2SO4 ________ + __________

HC2H3O2 ________ + __________

10. Prcakto substancn e tretur dhe tretsin n iftet e mposhtme.

a. Uj deti.

Substanc e tretur: _____________________. Tretsi: __________________.

b. 6 g mrkur dhe 3 g NaOH (aliazh).


c. Uj i gazuar.


d. Ar 14 karat (aliazh me 80% Ar dhe 20% Cu ose Ag).


e. Bronz (80 % Cu dhe 20 % S4 dhe gjurm t elementeve t tjera).



53

11.Shpjegodukuritfiziketmposhtme.a. A tretet kripa e gjells n vaj vegjetal? ___________________________

b. Uthulla sht tretsir e holluar e acidit acetik, e cila tretet n uj, por jo n vaj vegjetal.

______________________________________________________

12. Cilat jan dallimet midis molaritetit dhe prqendrimit n % n mas?a. ________________________________________________

b. ________________________________________________

c. ________________________________________________

d. ________________________________________________

13. Cili sht prqendrimi n % i tretsirs q ka 65 g C3H6O n 110 g alkool etilik:

a. 37,1 %

b. 40 %

c. 25 %

d. 27 % ?

14. Cili sht prqendrimi n % i nj tretsire t prgatitur nga 21 g NaOH dhe 55 ml H2O (Mos harro q densiteti i ujit sht 1 g/ml):

a. 21 %

b. 30 %

c. 25 %

d. 27,6 % ?

15. Prqendrimi n % i Ca(OH)2 n nj tretsir sht 0,15%. Sa gram Ca(OH)2dhe sa gram uj duhet t prziejm?

a. 100 g H2O + 0,15 g Ca(OH)2 b. 99,85 g H2O + 0,15 g Ca(OH)2

c. 85 g H2O + 15 g Ca(OH)2 d. 99 g H2O + 1,5 g Ca(OH)2 ?


54

TEST 2 KIMIA 81. Plotso barazimet e mposhtme dhe emrto produktet e reaksionit:a. Na + O2 _______ ________________

b. S + O2 _______ ________________

c. MgO + H2O _______ ________________

d. CO2 + H2O _______ ________________

2. Shkruaj formulat pr komponimet e mposhtme dhe prcakto klasn s cils i prket:

a. acid sulfurik _____________________________

b. hidroksid bariumi _____________________________

c. klorur natriumi _____________________________

d. hidroksid amoni _____________________________

e. oksid hekuri _____________________________

3. N reaksionet e mposhtme shno reaksionet e asnjansimit me A dhe ato t precipitimit me P:

a. NaCl + AgNO3 AgCl + NaNO3 ________

b. 2NaCl + H2SO4 Na2SO4 + 2HCl ________

c. MgO + 2HCl MgCl2 + 2H2O ________

d. Ba(NO3)2 + Na2SO4 BaSO4 + 2NaNO3 ________

e. 2NaOH + H2SO3 Na2SO3 + 2H2O ________

4. Bashko me shigjeta:NH4OH HCl

KCl Elektrolit i fort Ba(OH)2NaOH H2CO3HNO3 Elektrolit i dobt NH4NO3H2SO4 HCN

5. Plotso fjalit:a. Kur acidet treten n uj, ata shprbashkohen n _________ __________ dhe

mbetje __________ .b. Kur bazat treten n uj, ato shprbashkohen n _________ ___________ dhe

katione _________ . c. Kur kriprat treten n uj, ato shprbashkohen n ___________ metali dhe ___

_______ acide. d. Mjediset ____________ e kan pH < 7.e. Mjediset ____________ e kan pH > 7.


55

6. Rretho prgjigjen e sakt. Nj tretsir me pH 7.5 sht:

a. acid i fort

b. baz e fort

c. acid i dobt

d. baze e dobt

7. Qumshti i magnezit [MgOH2] sht nj baz q vepron me acidin e stomakut HCl dhe e neutralizon at.

Sa sht pH i qumshtit t magnezit n qoft se [OH-] sht 10-6 M?__________________________________________________________________Shkruaj reaksionin e asnjansimit. __________________________________________________________________

8. Nj domate e ka pH 4.15. sht bazik apo acid mjedisi i saj?

__________________________________________________________________

9. Plotso barazimet kimike t mposhtme:

a. KOH + H3PO4 ________ + _________

b. Ca(OH)2 + HCl ________ + _________

c. H2SO4 + KOH ________ + _________

10. Ndrto skemat e shprbashkimit pr elektrolitet e mposhtme:a. 2Ca(OH)2 ________ + _________

b. Pb(NO3)2 ________ + _________

c. H2SO4 ________ + _________

d. 3HNO3 ________ + _________

11. N nj provz hedhim 50 ml. HCl 0,1 M dhe disa pika fenolftalein. Nga byreta shtojm 50 ml. NaOH dhe tretsira merr ngjyr t kuqe n roz, q tregon se sht realizuar asnjansimi i acidit baz.

a. Shkruaj reaksionin e asnjansimit. __________________________________________________________________b. Sa sht sasia e krips s formuar? Po sasia e ujit?__________________________________________________________________


56

12. Plotso fjalit e mposhtme:a. Shirat acid formohen nga ___________ e squfurit (II) dhe ___________ e

azotit.

b. Kto okside t gazta, me avujt e ujit ___________ _____________ me pH < 5.

c. Shirat acide dmtojn _____________ e gjall dhe _____________ shtazore.

13. Kloruri i natriumit vepron me nitratin e argjendit sipas barazimit: NaCl + AgNO3 AgCl+NaNO3Ky reaksion sht:

a. reaksion asnjansimib. reaksion oksidimic. reaksion precipitimid. reaksion reduktimi

14. Rretho prgjigjen e sakt.Natriumi vepron me vrull me ujin sipas barazimit::

2Na + 2H2O 2NaOH + H2N qoft se n reaksion hyjn 0,1 mole Na do t formohen:

a. 0.2 mole NaOH

b. 0.1 mol NaOH

c. 0.5 mol NaOH

d. 2 mol NaOH

15. Rretho prgjigjen e sakt.Nj tretsir e acidit klorhidrik e ka pH = 2. Acidi klorhidrik sht elektrolit i fort dhe

shprbashkohet plotsisht sipas skems:

HCl H+ +Cl-

Prqendrimi i joneve [H+] dhe [OH-] do t jet:

a. [H+] = 10-2 dhe [OH-] = 10-12

b. [H+] = 10-2 dhe [OH-] = 102

c. [H+] = 10-12 dhe [OH-] = 10-2

d. [H+] = 102 dhe [OH-] = 1012


57

TEST 3 KIMIA 81. Rretho prgjigjen e sakt.Atomet e metaleve:

a. Marrin lehtsisht protone dhe kthehen n katione.b. Marrin lehtsisht elektrone dhe kthehen n anione.c. Japin lehtsisht elektrone dhe kthehen n katione.d. Marrin dhe japin elektrone dhe formojn anione ose katione, n varsi t elementit me t cilin veprojn.

2. Rretho prgjigjen e sakt.Cili prej elementeve t mposhtm nuk sht metal:

a. hekurib. bariumic. squfurid. mrkurie. t gjith jan metale

3. Rretho prgjigjen e sakt.Cili prej shoqrimeve element simbol nuk sht i sakt?

a. K kaliumib. Ar- argjendic. N azotid. P- fosforie. t gjith jan t sakt

4. Rretho prgjigjen e sakt.Nuk e zhvendos hidrogjenin nga tretsira e acidit klorhidrik:

a. Cab. Znc. Fed. Ag

5. Rretho prgjigjen e sakt.Cila nga vetit e mposhtme nuk u takon metaleve alkaline:

a. Veprojn me vrull me ujin.b. Me oksigjenin japin okside t forms M2O.c. Gjenden n natyr n form elementare.d. Me klorin japin klorure t forms MCl.

6. Rretho prgjigjen e sakt.Cila prej vetive t mposhtme nuk i takon metaleve alkalino-toksore?

a. Me oksigjenin japin okside acide t forms MO.b. Formojn katione dyvalente M2+.c. Veprojn me tretsirat e acideve dhe lirojn hidrogjen.d. Aktiviteti metalik i tyre rritet duke kaluar nga Be te Ba.


58

8. Rretho prgjigjen e sakt.Objektet prej hekuri vishen me nj shtres mbrojtse:

a. Pr ta br hekurin m t qndrueshm ndaj nxehtsis.b. Pr t rritur prcjellshmrin elektrike t hekurit.c. Pr t prmirsuar vetit mekanike t hekurit.d. Pr t penguar lagshtin dhe ajrin t deprtoj n siprfaqe t hekurit.

9. Rretho prgjigjen e sakt.Cili prej pohimeve t mposhtme nuk i takon aluminit:

a. sht metali m i prhapur n koren e Toks.b. Ka dendsi 3 her m t vogl se hekuri.c. Ka qndrueshmri t vogl ndaj brejtjes.d. T gjitha kto pohime jan t vrteta pr aluminin.

10. Rretho prgjigjen e sakt.Cila prej vetive t mposhtme nuk ju takon jometaleve:

a. Kan dendsi m t vogl se metalet.b. Jan prcjells t dobt t rryms, por prcjellin mir nxehtsin.c. Marrin lehtsisht elektrone dhe formojn anione.d. Me oksigjenin formojn okside acide.e. T gjitha kto pohime jan t vrteta pr metalet.

11. Rretho prgjigjen e sakt.Cili prej grupimeve t mposhtme prmban vetm jometale:

a. mangan, azot, oksigjen, squfurb. kalium, neon, karbon, rubidiumc. azot, jod, fosfor, fluord. karbon, plumb, silic, bore. asnjri prej tyre

12. Rretho prgjigjen e sakt.Cili prej grupimeve t mposhtme prmban elemente q gjenden vetm n

formn e molekulave dyatomike:a. squfuri, azoti, fluori, karbonib. fosfori, hidrogjeni, oksigjeni, azotic. azoti, klori, hidrogjeni, fluorid. argoni, jodi, bromi, azotie. asnjri prej tyre

7. Rretho prgjigjen e sakt.Guri glqeror sht:

a. CaSO4b. CaCO3c. CaOd. Ca(OH)2


59

13. Rretho prgjigjen e sakt.Halogjent jan:

a. jometale joaktiveb. metale joaktivec. jometale aktived. gaze t plogt

14. Rretho prgjigjen e sakt.Cili prej pohimeve t mposhtme nuk i takon O2:

a. elementi m i prhapur n koren e toks;b. sht i domosdoshm pr jetn;c. mbron tokn nga rrezatimet e dmshme t diellit;d. ndihmon djegien;e. sht shum aktiv.

15. Rretho prgjigjen e sakt.Azoti sht:

a. jometal aktivb. metal joaktiv;c. jometal joaktivd. gaz i plogt

16. Rretho prgjigjen e sakt.Plotso reaksionet e mposhtm dhe kthejini ato n barazime kimike:

a. ____ + H2O H2SO4b. Ca + H2O _____ + ______c. NH3 + H2O d. P + O2 ______e. Al + O2 _____

17. Rretho prgjigjen e sakt.Nga djegia e 1 kg S formohen:

a. 1 kg SO2b. 1.5 kg SO2c. 2 kg SO2d. 3.2 kg SO2

18. Rretho prgjigjen e sakt.Vllimi (n KN) i klorit q ka vepruar me bakrin, pr t formuar 13.5 g klorur

bakri (II) sht:a. 4.48 lb. 2.24 lc. 11.2 ld. 7.1 l


60

TEST 1 KIMIA 9

1. Ligji i par i termodinamiks pohon:a. Gjat zhvillimit t nj reaksioni kimik nuk ka ndryshime t matshme t mass.b. Gjat zhvillimit t nj reaksioni kimik shuma e energjive t substancave fillestare

sht e barabart me shumn e energjive t substancave prfundimtarec. Energjia as nuk krijohet dhe as nuk zhduket, por ajo mund t shndrrohet nga nj

form n tjetrn.d. Nxehtsia kalon vetvetiu nga nj trup me temperatur m t lart n nj trup me

temperatur m t ult, dhe asnj her n drejtim t kundrt.

2.Mbibazneskemssmposhtme,reaksioniA+BC+Dsht:

3. Produktet e djegies s plot t hidrokarbureve jan:a. avujt e ujit dhe azotib. dyoksidi i karbonit dhe ujic. karboni dhe ujid. oksidi i karbonit dhe uji

4. N qoft se nj reaksion sht ekzotermik:a. energjia q nevojitet pr t formuar lidhjet e reja sht m e vogl se energjia q

nevojitet pr t prishur lidhjet;b. energjia q nevojitet pr t prishur lidhjet sht m e madhe se energjia q fitohet

nga formimi i lidhjeve t reja;c. energjia q nevojitet pr t prishur lidhjet sht m e vogl se energjia q fitohet

nga formimi i lidhjeve t reja;d. energjia q nevojitet pr t formuar lidhjet e reja sht m e madhe se energjia q

nevojitet pr t prishur lidhjet;

5.MbibazneskemssmposhtmeentalpiaereaksionitA+BC+Dsht:

Ene

rgjia

A + B

C + D a. reaksion endotermikb. reaksion q ndodh pa shkmbime energjiec. reaksion ekzotermike. reaksion djegieje

Ene

rgjia

A + B

C + D

a. zerob. negativec. pozitived. nuk gjykojm dot nga trafiku

H


61

6. Gjat zhvillimit t nj reaksioni ekzotermik:a. ulet temperatura e przierjes s reaksionit dhe e mjedisit prreth;b. rritet temperatura e przierjes s reaksionit, por ulet temperatura e mjedisit prreth;c. temperatura e przierjes s reaksionit dhe e mjedisit prreth mbeten e pandryshuar;d. rritet temperatura e przierjes s reaksionit dhe e mjedisit prreth.

7. Ndryshimi i entalpis t nj reaksioni kimik sht n prpjestim t drejt me:a. ndryshimin e temperaturs s przierjes s reaksionit;b. ndryshimin e temperaturs s mjedisit prreth;c. sasin e substancave q hyjn n reaksion ose me sasin e substancave q prodhohen nga reaksioni;d. vllimin e ens n t ciln zhvillohet reaksioni.

8. Reaksioni: K(ng) + 1/2Cl2(g) + 2O2(g) KClO4(ng) e ka H = -432 kJ.

Pr reaksionin: 2KClO4(ng) 2K(ng) + Cl2(g) + 4O2(g), ndryshimi i entalpis H sht:

a. -432 kJb. +432 kJc. -216 kJd. +864 kJ

9. Ndryshimi i entalpis s nj reaksioni, krahasuar me ndryshimin e entalpis t reaksionit t anasjell me t:

a. sht i njjt;b. sht i njjt n vler absolute, por ka shenj t kundrt;c. sht i ndryshm edhe n shenj, edhe n vler absolute;d. ka shenj t njjt, por vler absolute t ndryshme.

10. Kur 1 mol alkool metilik CH3OH(l) digjet n trysni konstante, lirohet nj nxehtsi prej 714 kJ. Duke ditur q produkte t djegies jan CO2(g) dhe H2O(l), reaksioni termokimik i djegies t alkoolit metilik sht:

a. CH3OH(l) CO2(g) + H2O(l) H = -714 kJ kJ

b. CH3OH(l) + 1.5O2(g) CO2(g) + 2H2O(l) H = +714 kJ kJ

c. CH3OH(l) + 1.5O2(g) CO2(g) + 2H2O(l) H = - 714 kJ kJ

d. CH3OH(l) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(l) H = - 714 kJ kJ


62

11. Bazuar n t dhnat e ushtrimit 10, nga djegia e 16 g alkool metilik lirohet nj nxehtsi prej :

a. 71.4 kJ

b. 357 kJ

c. 22.3 kJ

d. 44.6 kJ

12. Gjat djegies s 28.5 g oktan sipas reaksionit termokimik: C8H18(l) + 12.5O2(g) 8CO2(g) + 9H2O(g) H = -5460 kJ

a. lirohen 5460 kJ nxehtsi

b. thithen 1365 kJ nxehtsi

c. lirohen1365 kJ nxehtsi

d. lirohen 546 kJ nxehtsi

13. Kur 0.05 mole HCl veprojn me 0.05 mole NaOH lirohet nj nxehtsi prej 2870 J. Reaksioni termokimik i bashkveprimit t HCl me NaOH sht:

a. NaOH + HCl NaCl + H2O H = +2870 J

b. NaOH + HCl NaCl + H2O H = -2870 J

c. NaOH + HCl NaCl + H2O H = -57.4 kJ

d. NaOH + HCl NaCl + H2O H = +57.4 kJ

14. Nga tretja e nj sasie Zn n tretsir acidi klohridrik formohen 11.2 l hidrogjen (n KN) dhe lirohen 71.5 kJ nxehtsi. Shkruaj reaksionin termokimik t tretjes n HCl t 1 moli Zn.

15. Jepet reaksioni termokimik: Fe2O3(ng) + 3H2 2Fe(ng) + 3H2O(l) H = -33.3 kJSa sht vllimi (n KN) i hidrogjenit q ka vepruar me oksidin e hekurit (III),

kur sasia e nxehtsis t liruar nga reaksioni sht 111 kJ?


63

TEST 2 KIMIA 91. N cilin prej rasteve t mposhtme nuk kemi oksidim:

a. nj element kombinohet me oksigjenin ;b. nj atom, molekul ose jon jep elektrone ;c. numri i oksidimit t atomit rritet ;d. nj atom, molekul apo jon merr elektrone

2. Nj substanc reduktohet kur:a. vepron me nj substanc tjetr kimike;b. i jep elektrone nj substance tjetr q reduktohet;c. merr elektrone nga nj substanc tjetr q oksidohet;d. shkmben jone me nj substanc tjetr.

3. N reaksionet e oksido-reduktimit:a. ndodh vetm oksidim ose vetm reduktim;

b. ndodh fillimisht oksidimi e m pas reduktimi; c. ndodh n fillim reduktimi e m pas oksidimi;

d. oksidimi dhe reduktimi ndodhin njkohsisht.

4. Kur Cr+3 kalon n Cr+6, ai:a. humb 6 elektrone

b. fiton 3 elektrone c. fiton 6 elektrone

d. humb 3 elektrone

5. N cilin prej komponimeve t mposhtme, klori ka numrin m t madh t oksidimit:

libër mësuesi për tekstin “kimia 7-8-9” - albas.alalbas.al/udhezuesat/udhezues kimi...

Documents