libËr mËsuesi --kimia-10

SH

TË

PI

A

BO

TU

ES

E

Kimiamësuesi

10Libër Irena KotobelliEglantina MetajAishe Karaj

ISBN: 978-9928-08-265-7

www.mediaprint.al

Librat e mësuesit dhe planet mësimore për të gjithë titujt që ne disponojmë, mund t’i gjeni dhe t’i shkarkoni pa pagesë nga faqja e internetit www.mediaprint.alPër më shumë informacion mund të na shkruani në adresën e emailit: [email protected] të na kontaktoni pranë redaksisë në numrin e telefonit: 042251614.

Çmimi 400 lekë

Kimiamësuesi


KLIKONI KËTU

www.mediaprint.al

042251614

Libër mësuesi

Kimia 10

Autore: Irena KotobelliEglantina MetajAishe Karaj

Titulli: Libër mësuesi - Kimia 10

Autore: Irena KotobelliEglantina MetajAishe Karaj

Drejtuese botimi: Anila Bisha

Redaktore: Nisela Meçi

Dizajni: Mirela Ndrita

Kopertina: Arben Hamzallari

Shtëpia Botuese MediaprintISBN 978-9928-08-265-7Botimi i parë, 2016Shtypi: Shtypshkronja Mediaprint

Libër mësuesi Kimia 10 3

Hyrje

Libri i mësuesit Kimia 10 vjen në mbështetje të Librit të nxënësit Kimia 10 dhe Librit

të ushtrimeve Kimia 10. Libri i mësuesit Kimia 10 u jep mësuesve modele mësimesh të

mbështetura në metoda bashkëkohore, në përputhje të plotë me kurrikulën e re dhe të

realizueshme gjatë procesit mësimor.

Ky tekst synon të jetë sa më pranë mësuesve:

për të kuptuar dhe zbatuar më mirë metodologjinë e planifikimit vjetor të programit lëndor;

për t’u mundësuar standarde për të menaxhuar me fleksibilitet planin sipas nevojave;

për të arritur një mësimdhënie dhe mësimnxënie të suksesshme bashkëkohore;

për të arritur rezultate sa më të vlefshme në fushën e shkencës së kimisë, duke

realizuar lidhjen midis kompetencave kyçe dhe kompetencave të fushës me anë të

situatave të të nxënit;

Libri i mësuesit Kimia 10 përmban:

Plan vjetor;

Plane tremujore;

Plan‐ditarë për tema të caktuara;

Mënyra e zhvillimit të punëve praktike.

I. Hartimi i planit vjetor dhe planeve tremujore është moment shumë i rëndësishëm

në punën e çdo mësuesi. Zbatimi i kurrikulës së re me bazë kompetencat është një tjetër sfidë

e radhës për ju. Studimi dhe zbërthimi i programit është hapi i parë që do t’ju orientojë për të

siguruar rezultate maksimale të të nxënit gjatë gjithë procesit mësimor.

Për t’ju ndihmuar sado pak në punën tuaj fisnike, në këtë tekst do gjeni një zbërthim

të detajuar të programit për lëndën Kimia 10, shoqëruar me hartimin e detajuar të planit

vjetor dhe planeve tremujore, ku janë organizuar temat mësimore në periudha tremujore,

duke respektuar të gjitha formatet e dhëna nga institucionet përkatëse për kurrikulën.

Rubrika më e veçantë në këto formate është ‘’Situata e të nxënit’’. Hartimi i saj kërkon kohë,

imagjinatë, përkushtim, dhe njohje shumë të mirë: të rezultateve të të nxënit që mësuesi

synon të arrijë në orën mësimore, të nxënësve dhe aftësive të tyre, të materialeve burimore

që do të jenë në funksion të realizimit të njohurive etj.

Sa më sipër, mund të themi se dëshira, pasioni, hulumtimi, vlerësimi nga ana e

mësuesit do çojë në hartimin e një situate të nxëni sa më efektive në favor të të nxënit. Për

planin e parë tremujor ato janë të përgatitur për ju.

Ju mund të vëzhgoni me kujdes gjithçka të paraqitur dhe të vlerësoni se sa janë të

përshtatshme për ju këto situata.

II. Në pjesën e tretë të këtij teksti mësimor do të gjeni 20 modele ditarësh që janë

hartuar për tremujorin e parë mësimor. Çdo model ditari është në përputhje të plotë me

formatet e përcaktuara. Hartimi i çdo modeli është mbështetur në të nxënit me situata.

Të nxënit me situata përfshin pjesëmarrjen e nxënësve në detyra që janë të ngjashme

me zbatimet në jetën reale1. Nëse e vendosim nxënësin në një situatë të jetës reale ku

të ndërveprojë me individë të tjerë, atëherë ai nxë.

1 Të nxënit me situata, kompetenca dhe situata e të nxënit ( IZHA)


Përmes situatave të të nxënit, nxënësit janë në gjendje të zhvillojnë aftësitë dhe t’i

përdorin ato saktësisht.

Përmes situatave të të nxënit, nxënësit fitojnë përvoja që i zbatojnë gjatë gjithë jetës.

Të nxënit me situata përfshin përdorimin në shkallë të lartë të teknologjisë, pasi ajo

krijon mundësitë e zëvendësimit të demonstrimeve praktike.

Një moment tjetër i rëndësishëm në hartimin e ditarëve model është përcaktimi i

rezultateve të nxënit sipas kompetencave kyçe dhe kompetencave të fushës

Rezultatet e të nxënit për çdo kompetencë kyçe janë trajtuar në pjesën e parë të këtij

teksti (si të hartojmë planin vjetor), si dhe në fillim të çdo plani tremujor, kështu që nuk është

parë e arsyeshme që të paraqiten në çdo plan‐ditar.

Rezultatet e të nxënit për çdo kompetencë të fushës janë paraqitur në planet tremujore dhe

më e rëndësishmja është paraqitja e tyre në plan‐ditar duke respektuar programin mësimor.

Jo më pak i rëndësishëm për hartimin e një plan‐ditari është edhe përcaktimi i

koncepteve kyçe dhe burimeve të domosdoshme për një orë mësimore. Hartimi i tyre është i

domosdoshëm për të synuar rezultate sa më të larta të nxëni.

Metodologjia e përdorur në këto modele ditarësh është e pasur me teknika dhe

metoda që nxitin veprimtaritë me në qendër nxënësin. Metodologjia e përdorur është në

funksion të situatës së të nxënit. Kjo është arsyeja pse është shumë e rëndësishme zgjedhja e

teknikës së duhur në fillim të situatës dhe në vazhdim të saj. Duhet të theksohet fakti që nuk

ka një strukturë fikse; situata e të nxënit synohet të shtrihet gjatë gjithë orës mësimore, po

ashtu edhe metodologjia. Duke pasuar parasysh këtë fakt, është menduar që trajtimi

metodologjik të organizohet në përgjithësi sipas këtyre hapave:

Veprimet në situatë;

Trajtimi i mëtejshëm i situatës;

Përfundimi i situatës.

Siç u përmend më sipër, meqë situata e të nxënit shtrihet gjatë gjithë orës mësimore,

sikurse edhe metodologjia, çdo hap pune është i shoqëruar me një teknikë të caktuar

mësimdhënie, si për shembull:

Veprimet në situatë / Përmbledhje e strukturuar

Trajtimi i mëtejshëm i situatës / Veprimtari mendim i drejtuar

Përfundimi i situatës / Hartë koncepti

Këto ditarë përfshijnë dhe rubrikën “Vlerësimi i situatës” që mund të realizohet nga

mësuesi ose nga vetë nxënësit në formën e vetëvlerësimit. Në përfundim synohet të

përcaktohet se sa e kuptojnë dhe e realizojnë nxënësit situatën e të nxënit, cilat janë llojet e

kompetencave kyçe apo të fushës që ata kanë përfituar, çfarë qëndrimesh dhe vlerash

personale fiton nxënësi për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin, çfarë qëndrimesh dhe vlerash

fiton në fushën e komunikimit për jetën, shkencën, përdorimin e teknologjisë etj.

Në përfundim të ditarëve gjendet rubrika “Punë e pavarur dhe detyrë shtëpie”.

Modelet e ditarit përmbajnë trajtimin e temave të reja mësimore, trajtimin e disa

veprimtarive praktike, si dhe orë ushtrimesh ose përsëritje. Orët e tjera të veprimtarive

praktike që nuk janë paraqitur si orë mësimore, mund të jepen nga mësuesi si punë të

pavarura për detyrë shtëpie. Të gjitha veprimtaritë praktike janë të përmbledhura në pjesën

e fundit të këtij teksti mësimor.


Hartimi i planit vjetor Plani vjetor lëndor hartohet në përputhje me dokumentet kurrikulare.

Plani vjetor lëndor hartohet dhe zbatohet duke marrë parasysh fleksibilitetin e kurrikulës.

Plani vjetor lëndor hartohet duke u mbështetur në formate orientuese.

Që të hartosh planin vjetor dhe ato tremujore në lëndën e KIMISË X, një mbështetje absolute

për mësuesin është programi mësimor i miratuar nga MASH dhe të gjitha dokumentet

kurrikulare që shoqërojnë këtë program.

Në kurrikulën e re me bazë kompetencat, kurrikula e shkencës ndihmon në zhvillimin e

kompetencave që u shërbejnë individëve në aspektin personal, social, ekonomik dhe që

lidhen me çështje lokale, kombëtare dhe globale. Kompetencat që zhvillon fusha e shkencave

të natyrës, kontribuojnë në të gjitha shkallët në arritjen e kompetencave kyçe në funksion të

të nxënit gjatë gjithë jetës.

Përmbajtja lëndore konceptohet si mjet për realizimin e kompetencave kyçe dhe atyre të

fushës nëpërmjet formësimit të situatave të të nxënit.

Situatat e të nxënit janë situata që lidhen me kontekstin e të nxënit.

Ato mund të jenë situata në mjedise të mbyllura ose të hapura, brenda shkollës ose jashtë saj.

Roli i mësuesit në mësimdhënien përmes situatave është ai i udhëheqësit e i lehtësuesit gjatë

nxënies aktive të nxënësit.

Fusha e shkencave natyrore integron:

njohuri,

shkathtësi,

qëndrime e vlera (nëpërmjet lëndëve fizikë, kimi, biologji.)

Zbatimi i programit bëhet duke respektuar parimet e gjithëpërfshirjes në aspektin gjinor,

etnik, kulturor, racor, fetar, të paaftësive dhe nevojave të veçanta të nxënësve.

I. Qëllimet e fushës:

zhvillojnë njohuritë dhe konceptet bazë për formimin shkencor në fushën e shkencave

të natyrës;

zbulojnë lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë dhe mjedisit;

zbulojnë lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë, jo të gjallë dhe mjedisit;

zhvillojnë aftësitë shkencore, mendimin kritik dhe krijues;

zbatojnë njohuritë dhe aftësitë shkencore në mënyrë analitike, kritike dhe krijuese në

problemet që kërkojnë zgjidhje dhe marrje vendimesh;

vlerësojnë kontributin e shkencës dhe teknologjisë për mirëqenien e njeriut dhe shoqërisë;

ndërgjegjësohen për të bashkëvepruar me mjedisin në mënyrë të përgjegjshme dhe

konsensuale;

përshkruajnë proceset natyrore në kohë dhe hapësirë;


përshkruajnë burimet energjetike;

përdorin teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit si mjet për sigurimin dhe

komunikimin e informacionit;

shpjegojnë rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm si dhe në ruajtjen dhe mbrojtjen e

mjedisit;

shpjegojnë rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm si dhe në ruajtjen dhe

mbrojtjen e mjedisit.

II. Lidhja e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës :

KOMPETENCAT KYÇE KOMPETENCAT E FUSHËS

III. Kompetencat zhvillohen përmes tematikave të përbashkëta të fushës

Tematikat e përbashkëta të fushës janë elemente të rëndësishme të programit të fushës

së shkencave natyrore, sipas të cilave strukturohet përmbajtja lëndore dhe integrimi

konceptual i secilës prej lëndëve brenda fushës, në funksion të zhvillimit të

kompetencave.

Tematikat e përbashkëta në fushën e shkencave të natyrës për shkallën e pestë janë:

KOMPETENCA I

Kompetenca e komunikimit

dhe e të shprehurit

KOMPETENCA II

Kompetenca e të menduarit

KOMPETENCA III

Kompetenca e të nxënit

KOMPETENCA IV

Kompetenca për jetën,

sipërmarrjen dhe mjedisin

KOMPETENCA V

Kompetenca personale

KOMPETENCA VI

Kompetenca qytetare

KOMPETENCA VII

Kompetenca digjitale

Kompetenca 1 : Identifikimi i problemeve

dhe zgjidhja e tyre

a) Përcakton problemin

b) Zhvillon një plan veprimi

c) Analizon rezultatet

d) Zbaton planin e veprimit

Kompetenca 2: Përdorimi i mjeteve,

objekteve dhe procedurave shkencore

a) Vendos çështjet shkencore në

kontekstin e duhur

b) Kupton parimet shkencore mbi të cilat

ngrihet çështja

c) Vendos lidhjen mes shkencës dhe

teknologjisë

d) Formon një opinion për çështjen

Kompetenca 3: Komunikimi me gjuhën dhe

terminologjinë e shkencës

a) Shkëmben informacionin shkencor dhe

teknologjik

b) Interpreton mesazhet shkencore dhe

teknologjike

c) Krijon dhe ndan mesazhe shkencore

dhe teknologjike

Rezultatet e

të nxënit


Tematikat Diversiteti

Ciklet

Sistemet

Ndërveprimet

Energjia

Shkallëzimi dhe matja

Modelet

Strukturimi i programit mbi rezultatet e të nxënit për kompetencë në secilën lëndë dhe në

tematika të përbashkëta të njëjta për të gjitha lëndët e fushës, ndihmon në planifikimin dhe

zhvillimin e situatave të të nxënit dhe lehtëson vlerësimin e nxënësit për kompetencat kyçe.

IV. Çdo fushë ka rezultatet e saj të të nxënit që u përkasin zhvillimit të kompetencave kyçe.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyçe që realizohen nëpërmjet fushës së shkencave të

natyrës për shkallën 5 janë :

KOMPETENCA I :

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit (Nxënësi komunikon në mënyrë efektive)

Nxënësi:

shprehet përmes një forme të komunikimit për një temë të caktuar në një material

(prezantim) prej 200 fjalësh dhe veçon çështjet kryesore;

diskuton në grup në mënyrë konstruktive, në gjuhë amtare apo në gjuhë të huaj, në

kohëzgjatje jo më shumë se 10 minuta, duke dhënë dhe duke marrë informacion për

një temë të caktuar nga fushat mësimore ose nga jeta e përditshme;

‐përdor drejt strukturën dhe rregullat standarde të drejtshkrimit të gjuhës amtare në

kontekste dhe forma të ndryshme të shkrimit, si: ese, e‐mail (postë elektronike), letër

formale dhe joformale etj.;

prezanton një projekt artistik, humanitar, eksperimentues etj. nga fusha të ndryshme

mësimore, të hartuar individualisht dhe në grup, për një temë të caktuar, duke

përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe teknologji të tjera;

‐përdor TIK‐un në mënyrë efektive gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët

në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe

kryerjen e detyrave shkollore.

KOMPETENCA II :

Kompetenca e të menduarit (Nxënësi mendon në mënyrë krijuese)

Nxënësi:

prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes

dhe të klasifikimit të informatave për fusha të ndryshme mësimore apo për një temë të

caktuar;


krahason të paktën tri burime të ndryshme të informimit për trajtimin e temës së

njëjtë, argumenton saktësinë, rrethanat, gjen ngjashmëritë dhe dallimet, duke u

bazuar në kriteret e përcaktuara më parë;

harton një detyrë me tekst, apo krijon një situatë logjike nga jeta e përditshme, e cila

përmban një mesazh që kërkon zgjidhje matematikore apo një problem shkencor,

duke u bazuar në njohuritë paraprake dhe prezanton mënyrën/procedurën e

zgjidhjes së problemit para të tjerëve;

modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë (në klasë, apo jashtë saj) për një temë të

caktuar nga një fushë mësimore;

gjykon vërtetësinë e një rezultati të dhënë (p.sh.: rezultatin e një detyre nga

matematika, shkencat, shoqëria, mjedisi etj.) i cili mund të jetë gjetur me zbatimin e

formulave të njohura ose me përdorimin e procedurave të caktuara dhe nxjerr

përfundime për vërtetësinë e gjykimit të dhënë;

prezanton me sukses rezultatet e punës së një detyre eksperimentale për një temë të caktuar;

krijon një vepër artistike me pamje dy dhe tredimensionale me mesazhe nga një fushë

mësimore dhe shpjegon para moshatarëve hapat e ndjekur për krijimin e veprës;

simulon një situatë për marrjen e një vendimi për jetën e vet ose zgjidhjen e një

problemi me interes shoqëror, lidh vendimin me pasojat në mënyrë të përgjegjshme

dhe e prezanton gjatë një debati me moshatarë në një kohëzgjatje të caktuar.

KOMPETENCA III :

Kompetenca e të nxënit (Nxënësi mëson për të nxënë)

Nxënësi:

demonstron shkathtësi funksionale në lexim, në shkrim, në matematikë, në jetën e

përditshme, në përmbushjen e kërkesave të ndryshme për kryerjen e një detyre apo

aktiviteti;

shfrytëzon në mënyrë efektive përvojat paraprake gjatë zgjidhjes së situatave të

ndryshme në jetën e përditshme apo gjatë kryerjes së ndonjë detyre, aktiviteti, në

ndonjë fushë të caktuar mësimore;

parashtron pyetje dhe shfaq mendime të strukturuara për zgjidhjen e një problemi

apo detyre të një teme të caktuar;

zgjidh një problem të caktuar mësimor ose një situatë nga jeta e përditshme;

përgatit me sukses një përmbledhje të dosjes personale (portofolit), me jo më pak se 900

fjalë, me qëllim të vetëvlerësimit të përparimit të vet në një fushë mësimore të caktuar;

shfrytëzon në mënyrë të pavarur dhe efektive, teknologjinë informative dhe burime të tjera

të informimit për të mbledhur materiale për zgjidhjen e një problemi apo detyre të caktuar;

paraqet idetë personale para të tjerëve për mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti të

caktuar, duke dhënë mendime të argumentuara për rezultatet e pritura (në formë

skice, grafiku, vizatimi, shkrimi, vepre artistike etj.);

shfrytëzon në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga ndonjë burim informacioni

për të kryer një veprim, aktivitet, detyrë, ose për të zgjidhur një problem që kërkohet


prej tij. Vlerëson vetë performancën dhe rezultatin e arritur, duke iu referuar

qëllimeve fillestare (p.sh. burime të informacionit në libër, revistë, enciklopedi,

internet, hartë, grafik, skicë, partiturë muzikore etj.

KOMPETENCA IV :

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi kontribuon në mënyrë produktive)

Nxënësi:

përgatit, prezanton, drejton dhe merr pjesë në një fushatë të informimit të qytetarëve

për një fushë apo temë të caktuar, duke u mbështetur në ide të reja;

demonstron shprehi organizative në punët individuale dhe në ekip përmes situatave

reale, duke menaxhuar potencialin individual dhe atë të grupit;

harton një projekt me faza të menaxhuara mirë (individualisht ose në grup) duke

shkëmbyer, konsultuar dhe informuar të tjerët si dhe duke identifikuar dhe vlerësuar

burimet njerëzore, materiale dhe monetare në përputhje me rezultatet e pritshme.

KOMPETENCA V :

Kompetenca personale (Nxënësi bën jetë të shëndetshme)

Nxënësi:

analizon përparësitë dhe dobësitë personale;

merr pjesë ose udhëheq një grup pune që bashkëpunon me përfaqësues të

komunitetit për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit të cilët

kanë probleme shëndetësore, sociale, ekonomike etj. Më pas, raporton me gojë ose me

shkrim për përvojat personale.

bën zgjidhje të bazuara në informacione dhe në përvoja të drejta për të mbrojtur

shëndetin dhe mirëqenien nga rreziqet e ndryshme në jetën e përditshme.

KOMPETENCA VI

Kompetenca qytetare (Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët)

Nxënësi:

paraqet në forma të ndryshme të të shprehurit mënyrën e funksionimit të mjedisit të

vet shoqëror në nivel lokal dhe me gjerë;

demonstron shembuj konkret të mbrojtjes së mjedisit natyror dhe atij të krijuar nga njeriu

në aktivitete të jetës së përditshme në shtëpi, në klasë, në shkollë dhe në komunitet;

propozon alternativa se si të gjithë qytetarët mund të kontribuojnë në mënyra të

ndryshme për këtë proces;

diskuton me të tjerët apo në një formë tjetër të të shprehurit paraqet interesin personal

për çështje publike, shoqërore, historike, natyrore etj., dhe jep propozime për

zgjidhjen e ndonjë problemi në komunitet e më gjerë në një fushë të caktuar.

KOMPETENCA VII :

Kompetenca digjitale (Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin)

përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative;


përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema

mësimore nëpërmjet vizualizimeve të filmuara apo të animuara;

gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri

burimesh;

zhvillon aftësitë krijuese, duke zbatuar njohuritë e marra në shkencën kompjuterike

dhe mediat digjitale;

diskuton për përparësitë dhe kufizimet që vijnë nga përdorimi i teknologjive në jetën e

individit, shoqërisë apo komunitetit; tregohet më i pavarur në procesin e mësimdhënies.

V. TABELA PËRMBLEDHËSE E PROGRAMIT (SHKALLA 5, KIMI X –XI )

TEMATIKAT KIMI

Diversiteti

Natyra e lëndës

Struktura e atomit

Struktura dhe vetitë e lëndës

Lidhjet kimike

Shkalla e grimcimit dhe vetitë e lëndës

Sistemi periodik

Nxjerrja e metaleve

Identifikimi i joneve dhe gazeve

Struktura dhe lidhjet e karbonit

Kimi organike

‐ Seritë homologe, përfshirë alkanet, alkenet, alkoolet dhe acidet karboksilike

Industria kimike

Shkenca e tokës dhe atmosferës

Ndërveprimet

Simbolet kimike, formulat dhe barazimet kimike

Stekiometria

Përqendrimi i tretësirave

Acidet, bazat dhe kripërat

Reaksionet redoks

Elektroliza e përbërjeve jonike në gjendje të shkrirë dhe

tretësirë ujore

Termokimia

Radha e aktivitetit të metaleve

Kinetika kimike

Ekuilibri kimik

Prodhimi bujqësor dhe përdorimi i azotit, fosforit dhe

kaliumit në plehrat kimike

Rendimentit atomik dhe rendimenti i reaksionit kimik

Reaksionet e thjeshta të alkaneve, alkeneve dhe alkooleve

Komponimet e karbonit si lëndë djegëse dhe lëndë e parë

Polimeret

Libër m

ësuesi Kimia 10

11

VI. Hartimi i planit vjetor

PLANI MËSIMOR VJETOR: KLASA X

FUSHA: SHKENCAT E NATYRËS

LËNDA: KIMI

32 2 = 72 ORË VJETORE

Shpërndarja e përmbajtjes lëndore për realizimin e kompetencave

Tematikat

Shtator ‐Dhjetor

24 orë

Janar ‐ Mars

28 orë

Prill –Qershor

20 orë

DIVERSITETI

24 orë

Gjendjet e lëndës dhe ndryshim

et

fizike që pësojnë ato.

Substan

cat e pastra dhe përzierjet

Veprimtari praktike 1

Ndërtimi i lakores së ftohjes

Ndarja dhe pastrim

i i substan

cave


Distilimi i përzierjeve

Kromatografia

Elementët dhe komponim

et në

reaksionet kim

ikë

Teoria atomike

Modeli kinetik i lëndës

Struktura e atomit

Mënyra e vendosjes së elektroneve në

atom

Tabela periodike


Prova për të dalluar metalet nga

jometalet

Prirjet në grupe

Prirjet përgjatë një periode

Libër m

ësuesi Kimia 10

12

Ushtrime 1

Lidhja kovalente dhe metalike

Lidhja jonike

Form

ulat kim

ike të elementëve dhe

komponim

eve

Metalet,kristalet m

etalike dhe aliazh

et

Kristalet jonike dhe molekulare

Ushtrime 2

Vlerësim portofoli

Test

NDËRVEPRIMET

10 orë

Reaksionet dhe barazim

et kim

ike

Shkrimi i reaksioneve kim

ike

Llojet e reaksioneve kim

ike

Një vështrim m

bi reaksionet red

oks

Elektroliza dhe përcjellshmëria

elektrike


Përcjellshmëria e lëngjeve dhe tretësirave

ujore

Elektroliza në tretësirë ujore


Elektroliza e tretësirës së klorurit të

natriumit dhe sulfatit të bakrit

Reaksionet që zh

villohen në elektroda

Ushtrim

e

NDËRVEPRIMET

18 orë

Çfarë është një acid

Tretësirat acide dhe alkaline

Oksidet e m

etaleve dhe jometaleve

Reaksionet e acideve në jetën e

përditshme


Dëftuesit universal dhe matja e peashit

Alkalet dhe bazat

Reaksionet karakteristike të acideve

Libër m

ësuesi Kimia 10

13

Përsëritje


Reaksioni midis një acidi dhe një alkali

Acidet dhe bazat në an

alizat kim

ike

Kripërat

Përgatitja e kripërave të tretshme

Përgatitja e kripërave të patretshme


Përgatitja e kristaleve të sulfatit të bakrit

dhe të jodurit të plumbit

Acidet dhe alkalet e forta dhe të dobëta

Ushtrim

e

Vlerësim portofoli

Test

NDËRVEPRIMET

10 orë

Analizat kim

ike dhe form

ulat


Bashkëveprimi i copave të

mermerit me një acid

Moli dhe form

ula kim

ike

Moli dhe barazim

et kim

ike

Ushtrim

e

Llogaritjet me pjesëmarrjen e

gazeve


Ndikimi i ndryshimit të sasisë së

një substance bashkëvepruese

Molet dhe kim

ia e tretësirave

Përsëritje

Ushtrim

e

Ciklet natyrore dhe burimet

Atm

osfera, gazet e ajrit


Vlerësimi i sasisë së oksigjenit në

ajër

Libër m

ësuesi Kimia 10

14

DIVERSITETI

10 orë

Ndotja e atmosferës

Detet dhe lumenjtë

Korja e tokës

Veprimtari praktike4

Zbërthimi termik i karbonatit të

kalciumit

Përsëritje

Vlerësim portofoli

Test

Libër m

ësuesi Kimia 10

15

VII. HARTIMI I PLANEVE TREMUJORE

Të tria kompetencat e fushës së shkencave natyrore lidhen m

e njëra‐tjetrën dhe zh

villohen së bashku përmes tematikave të

përbashkëta të fushës duke u zbërthyer në program në njohuri/aftësi, shkathtësi/procedura, qëndrime/vlera.

1. D

iver

site

ti

2. N

dërv

epri

met

N

johu

ri /a

ftës

i

S

hkat

htës

i /pr

oces

e

Q

ëndr

ime

/vle

ra


PLANIFIKIMI TREMUJOR PËR PERIUDHËN : SHTATOR – DHJETOR

FUSHA: SHKENCA NATYRORE

LËNDA: KIMI X

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit:

Shpreh mendimin e tij për një temë të caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera

të komunikimit.

Kompetenca e të menduarit:

Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një problemi duke paraqitur

rezultate të njëjta.

Kompetenca e të nxënit:

Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme ( libra, revista, udhëzues, fjalorë, enciklopedi

ose internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe i klasifikon ato

burime sipas rëndësisë që kanë për temën.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin:

Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre

social, etnik etj.).

Kompetenca qytetare:

Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. dhe mban qëndrim aktiv

ndaj personave të cilët nuk i respektojnë ato.

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës

Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre:

Identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon, analizon të dhënat në lidhje me një dukuri,

proces apo problem dhe zbaton teknika të përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.

Përdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore:

Vendos çështjet shkencore në kontekstin e duhur, përdor, formon një opinion për çështjen.

Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës:

Shkëmben informacionin shkencor dhe kimik, interpreton në gjuhën e kimisë mesazhet

shkencore dhe teknologjike, krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike.

Libër m

ësuesi Kimia 10

17

Nr. Tema

tika

Temat mësimore

Situate e

parashikuar

e të nxënit

Metodologjia dhe

veprimtaritë e nxënësve

Vlerësimi

Burimet

Kap. II Vetitë e lëndës (10 orë)

1

DIVERSITETI

Gjendjet e lëndës dhe

ndryshim

et fizike që pësojnë ato

‘Bota jonë’

Material film

ik

A) Metoda interaktive,

bashkëvepruese,

gjithëpërfshirëse.

‐Lexim

, përmbledhje n

ë

dyshe.

‐Përvijim

i i koncepteve.

‐Grupet e ekspertëve

B)Teknika dhe metoda të

hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi

‐Metoda eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike brenda

dhe jashtë klase

‐Metoda integruese

‐Studim

i i rastit

Puna me projekte

C)Teknika që zhvillojnë

mendimin kritik dhe krijues

‐Brain storm

ing

‐Karrigia e nxehtë

‐VLD/VMLD

‐Parashikim nga term

at

parap

rakë

Vlerësim diagnostikues:

‐Vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë

shkencore.

‐Intervistë m

e një listë

treguesish.

‐Vetëvlerësim m

e listë

kontrolli.

Vlerësim për të nxënë:

(Vlerësim form

ues)

‐Vlerësimi i përgjigjeve

me gojë

‐Vlerësimi i punës në

grup

‐Vlerësim m

es nxënësish

‐Vlerësimi i aktivitetit

gjatë debateve në klasë

‐Vlerësimi i detyrave të

shtëpisë

‐Vetëvlerësim

‐Intervistë m

e një listë

treguesish

‐Vëzhgim m

e një listë të

plotë treguesish

Teksti i

nxënësit për

klasën e 10.

Materiale nga

interneti.

Materiale nga

encikloped

itë

Revista

Tekst nga

fusha të tjera

Slide/

materiale të

krijuara nga

mësuesit

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

ndryshme

2 Substan

cat e pastra dhe

përzierjet

‘Bota jonë ‘

Foto të ndryshme

3 Veprimtari praktike 1

Ndërtimi i lakores së ftohjes

‘Në laborator‘

4 Ndarja dhe pastrim

i i

substan

cave

Një pasdite çaji


Distilimi i përzierjeve

‘ Në laborator ‘

6 Kromatografia

Kromatografia

material film

ik.

7 Elementet dhe kompozimet në

reaksionet kim

ike

Elementët ’blloqe

ndërtuese’ të

Universit ≈ Qeliza

’tulla e jetës’

8 Teoria atomike

Teoria mbi

atomin në

video‐projektor

9 Modeli kinetik i lëndës

‘’Krishtlindje’’

10

Struktura e atomit

Material film

ik

‘Struktura e

atomit‘

NDËRVEP

RIMET

Kap. III Elementet dhe

komponimet (14 orë)

11

Mënyra e vendosjes së

elektroneve në atom

Mikrotrupat dhe

makrotrupat

12

Tabela periodike

Material film

ik

Libër m

ësuesi Kimia 10

18

13

NDËRVEPRIMET


Prova për të dalluar metalet nga

jometalet

‘’Lap

si ‘’

‐INSERT

‐D/D

/M

‐Harta e koncepteve

‐Diagrami i Venit

‐Ese, shkrim i lirë

‐Shkrim i shpejtë

‐Empatia

‐Prezantim m

e gojë ose

me shkrim

‐Projekt kurrikular

Vlerësimi i të nxënit:

(vlerësimi përmbledhës)

‐Test për një grup

temash të caktuara

‐Test në përfundim të një

kohe të caktuar

‐Vlerësim i portofolit

laboratorike

Lap

ustina

Letra m

e

ngjyra,plasteli

në

Letër form

at

A4

14

Prirjet në grupe

Situate

problemore

Një pyetje

15

Prirjet përgjatë një periode

Shkrim i lire

16

Ushtrim

e 1

Krijon një

situatë

problemore

17

Lidhja kim

ike në elem

entet

kim

ikë

‘ Ura lidhëse’

18

Lidhja kim

ike në komponim

et

Material film

ik

‘’Lidhja kim

ike’’

19

Form

ulat kim

ike të elementeve

dhe komponim

eve

Pyetje për

diskutim

20

Kristalet m

etalike dhe aliazh

et

Foto të

ndryshme

21

Kristalet jonike dhe molekulare

‘ Foto të

ndryshme

22

Ushtrim

e 2

Krijon një

situatë

problemore

23

Vlerësim portofoli

ʺʺ ʺʺ ʺʺ ʺʺ ʺʺ

24

Test

ʺʺ ʺʺ ʺʺ ʺʺ ʺʺ


Rezultatet e të nxënit për tremujorin e parë: SHTATOR –DHJETOR

Njohuritë dhe konceptet

TEMATIKA / DIVERSITETI

Natyra e lëndës

Gjendjet e lëndës

Ndryshimet e gjendjes së lëndës

Pastërtia e substancave dhe ndarja e tyre nga përzierjet

Proceset e filtrimit, kristalizimit,distilimit të thjeshtë dhe distilimit të thyesuar

Kromatografia

Teknika për përftimin e substancave të pastra

Aftësitë dhe proceset

Nxënësi:

përshkruan vetitë dhe strukturën dalluese të të ngurtave, lëngjeve dhe gazeve duke u

bazuar në ndarjen e grimcave, strukturën e tyre dhe llojet e lëvizjes;

përshkruan ndryshimet e gjendjes bazuar në dukuritë e shkrirjes, vlimit, avullimit,

ngrirjes, kondensimit dhe sublimimit;

përshkruan trysninë dhe temperaturën e një gazi sipas lëvizjes së grimcave të tij;

shpjegon ndryshimet e gjendjes bazuar në teorinë kinetike;

tregon kuptimin e lëvizjes së çrregullt të grimcave (atome, molekula apo jone në një pezulli të

njohur si lëvizje brovniane, si provë për modelin kinetik grimcor të lëndës;

përshkruan dhe shpjegon difuzionin dhe varësinë e shpejtësisë së difuzionit nga masa

molekulare;

shpjegon kuptimin e konceptit substancë e pastër, dallimet ndërmjet përdorimit të

përditshëm dhe atij shkencor të termit “pastërti”;

shpjegon që shumë materiale të dobishme formohen nga përzierjet;

përshkruan, shpjegon dhe jep shembuj për proceset e filtrimit, kristalizimit, distilimit të

thjeshtë dhe distilimit të thyesuar;

tregon se kromatografia përfshin një fazë të palëvizshme dhe një fazë të lëvizshme dhe

se ndarja varet nga shpërndarja ndërmjet dy fazave;

interpreton kromatografinë, sugjeron metodat kromatografike për të dalluar substancat

e pastra nga substancat e papastra;

sugjeron teknika të përshtatshme të pastrimit të substancave të caktuara;

përdor të dhëna të pikës së vlimit për të dalluar substancat e pastra nga ato të papastra.

Qëndrimet dhe vlerat

Nxënësi:

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi lëvizjen brovniane bazuar në goditjet e

rastësishme midis molekulave;

është i përgjegjshëm gjatë zbatimit në kushte laboratorike të proceseve të filtrimit,

kristalizimit dhe distilimit për përftimin e substancave të pastra;

tregon interes për të mbledhur informacione për rëndësinë praktike jo vetëm të

kromatografisë për të dalluar substancat e pastra nga ato të papastra, por edhe të

teknikave të tjera.




Struktura e atomit

Modeli i atomit

Masa atomike relative

Mbështjella elektronike

Izotopet


Nxënësi:

përshkruan atomin si një grimcë me bërthamën e ngarkuar pozitivisht e rrethuar nga

elektronet e ngarkuara negativisht, me rreze bërthamore shumë më të vogël se ajo e

atomit dhe me shumicën e masës në bërthamë;

tregon përmasat tipike të atomeve dhe molekulave të vogla;

përshkruan zhvillimin e modelit të atomit në kohë të ndryshme;

përcakton ngarkesën relative dhe masën relative të protoneve, neutroneve dhe elektroneve;

njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe elektroneve në atomet dhe jonet, kur

jepet numri atomik dhe numri i masës së izotopeve;

dallon atomin dhe jonin e një elementi, duke bërë bilancin e protoneve dhe elektroneve;

tregon se izotopet e atomeve të të njëjtit element kanë të njëjtë numrin e protoneve, por

të ndryshëm numrin e masës;

kupton se izotopet kanë veti të njëjta sepse kanë të njëjtin numrin e elektroneve në

shtresën e jashtme të tyre.


Nxënësi:

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi modelet e ndryshme atomike;

tregon dhe vlerëson qëndrimet shkencore siç janë kreativiteti dhe mendja e hapur në

krijimin e modeleve për të shpjeguar natyrën themelore të gjërave dhe gatishmërinë

për të rishqyrtuar modelet ekzistuese;

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi përdorimin mjekësor dhe industrial të

izotopeve radioaktive si p.sh. përdorimet e karbonit‐14 në arkeologji.

përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar elementet dhe për të

parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre;

shpjegon se vendndodhja e një elementi në tabelën periodike përcaktohet nga

shpërndarja e elektroneve në atomet e tij dhe nga numri i tij atomik;

shpjegon sipas izotopeve si ndryshon rregulli i propozuar nga Mendelejevi;

përdor emrat dhe simbolet e 20 elementeve të para, grupet IA, VIIA dhe VIIIA, si dhe

disa elemente të tjera të zakonshme nga Tabela Periodike për shkrimin e formulave

dhe balancimin e barazimeve kimike;

shpjegon se reaktiviteti i elementeve është i lidhur me shpërndarjen e elektroneve në

atomet e tyre dhe numrin atomik përkatës;

analizon mbi bazën e strukturës atomike, periodat dhe grupet A dhe B në tabelën periodike;

komenton grafikë të ndryshimit të rrezes atomike, potencialit të jonizimit, afrisë për

elektronin dhe elektronegativitetin.



TEMATIKA/ DIVERSITETI

Sistemi periodik

Metalet dhe jometalet

Grupi I A

Grupi VIIA

Grupi VIIIA

Metalet kalimtare


Nxënësi:

përshkruan tabelën periodike si një sistem klasifikimi dhe parashikimi i vetive të

elementeve;

përshkruan metalet dhe jometalet dhe shpjegon dallimet midis tyre në bazë të vetive të

tyre;

përshkruan vetitë kimike të metaleve si p.sh. bashkëveprimin e tyre me acidet e

holluara dhe me oksigjenin;

shpjegon se pozicioni i metaleve dhe jometaleve në tabelën periodike përcakton

strukturën elektronike të atomeve të tyre dhe numrin atomik;

parashikon vetitë e elementeve të grupeve IA, VII A, VIII A;

përshkruan gazet e plogëta si elemente të grupit VIIIA, gaze monoatomike jo reaktive

dhe e shpjegon këtë në bazë të strukturës së tyre elektronike;

shpjegon se si vetitë e elementeve të grupeve IA, VII A, VIII A përcaktohen nga shtresa

e jashtme elektronike e atomeve të tyre dhe parashikon si ndryshojnë vetitë e

elementeve brenda grupeve nga lart poshtë;

parashikon reaksionet e mundshme dhe reaktivitetin e mundshëm të elementeve nga

pozicioni i tyre në tabelën periodike;

përshkruan vetitë e përgjithshme të metaleve kalimtare pikën e shkrirjes,dendësinë,

reaktivitetin, formimin e joneve me ngarkesa të ndryshme dhe përdorimin si

katalizatorë dhe ilustron me shembuj duke iu referuar disa prej përfaqësuesve të

metaleve kalimtare.


TEMATIKA /DIVERSITETI

Lidhjet kimike

Lidhja jonike

Lidhja kovalente

Lidhja metalike



Nxënësi:

përshkruan dhe krahason natyrën dhe formimin e lidhjeve kimike në: komponimet jonike,

molekula të thjeshta, struktura kovalente me përmasa të mëdha, polimeret dhe metalet;

shpjegon lidhjet kimike bazuar në forcat elektrostatike dhe formimin e çifteve të

përbashkëta elektronike;

përshkruan formimin e lidhjes jonike midis metaleve dhe jometaleve;

përshkruan strukturën kristalore të përbërjeve jonike si një vendosje të rregullt të

alternimit të joneve pozitive dhe negative;

ndërton diagrame të substancave të thjeshta me lidhje jonike dhe me lidhje kovalente;

përshkruan kufizimet e modeleve grafike të lidhjeve kimike;

shpjegon se vetitë e një numri të madh të lëndëve kimike përcaktohen nga lloji i lidhjes

kimike që ato përmbajnë; fortësia e lidhjeve të tyre nga forcat ndërmolekulare dhe

mënyra e formimit të lidhjeve kimike duke identifikuar që vetë atomet nuk shfaqin

këto veti;

përshkruan lidhjen metalike si një rrjetë kristalore të joneve pozitive në një ʺdet

elektroneshʺ dhe përdorin këtë për të përshkruar përcjellshmërinë elektrike dhe

petëzimin e metaleve;

shpjegon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit në përbërjet jonike dhe

kovalente bazuar në forcat tërheqëse.


TEMATIKA /NDËRVEPRIMET

Simbolet, formulat dhe barazimet kimike

Simbolet kimike

Formulat kimike

Barazimet kimike


Nxënësi:

përdor simbolet kimike për të shkruar formulat e elementeve dhe komponimeve të

thjeshta jonike dhe kovalente;

nxjerr formulën empirike të një komponimi nga numrat relative të atomeve të

pranishme, ose nga një model ose diagram dhe anasjelltas;

përdor emrat dhe simbolet e elementeve dhe komponimeve të thjeshta, si dhe parimin

e ruajtjes së masës për shkrimin e formulave dhe barazimin e reaksioneve dhe

gjysmëreaksioneve kimike;

përdor formulat e joneve të thjeshta për të nxjerrë formulën e një komponimi dhe

barazon reaksionet.


Nxënësi:

demonstron bashkëpunim dhe qëndrim etik gjatë punës në grup dhe diskutimeve.


PLANIFIKIMI TREMUJOR PËR PERIUDHËN : JANAR – MARS


LËNDA: KIMI X




të komunikimit.


Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një problemi duke

paraqitur rezultate të njëjta.







social, etnik etj.).



ndaj personave të cilët nuk i respektojnë ato.




proces, apo problem dhe zbaton teknika të përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.




Shkëmben informacionin shkencor dhe teknologjik, interpreton mesazhet shkencore dhe

teknologjike krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike.

Libër m

ësuesi Kimia 10

24

Nr. Tema

tika

Temat mësimore

Situate e

parashikuar

e të nxënit

Metodologjia dhe


Vlerësimi

Burimet

Kap.IV Reaksionet kimike (10 orë)

1

NDËRVEPRIMET

Reaksionet dhe barazim

et kim

ike

Situate e të

nxënit është

në dorë të

mësuesit:


bashkëvepruese,


‐Lexim përmbledhje n

ë

dyshe

‐Përvijim

i i koncepteve



hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi

‐Metoda eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike brenda

dhe jashtë klase


‐Studim

i i rastit

Puna me projekte



‐Brain storm

ing


‐VLD/VMLD


at

parap

rakë


‐Vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë shkencore

‐Intervistë m

e një listë

treguesish

‐Vetëvlerësim m

e listë

kontrolli


(Vlerësim form

ues)


me gojë.

‐Vlerësimi i punës në

grup.

‐Vlerësim m

es nxënësish.


gjatë debateve në klasë.


shtëpisë.

‐Vetëvlerësim

‐Intervistë m

e një listë

treguesish

‐Vëzhgim m

e një listë të

plotë treguesish

‐Prezantim m

e gojë ose

Teksti i

nxënësit për

klasën e 10.

Materiale nga

internet.

Materiale nga

encikloped

i.

Revista

Tekst nga

fusha të tjera.

Slide/

materiale të

krijuara nga

mësuesit.

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

ndryshme

2 Shkrimi i reaksioneve kim

ike

3 Llojet e reaksioneve kim

ike

4 Një vështrim m

bi reaksionet

redoks

5 Elektroliza dhe përcjellshmëria

elektrike

Mund të jetë:


Përcjellshmëria e lëngjeve dhe

tretësirave ujore

Material

film

ik

7 Elektroliza në tretësirë ujore

Foto


Elektroliza e tretësirës së klorurit të

natriumit të përqendruar dhe sulfatit

të bakrit (II)

Material ne

power‐point

9 Reaksionet që zh

villohen në

elektroda

10

Ushtrime 1

Shkrim i lire

11

NDËRVEPRIMET

Kap. V Acidet, bazat dhe

kripërat (18 orë)

Çfarë është një acid

12

Tretësirat acide dhe alkaline

Esse

13

Oksidet e m

etaleve dhe

jometaleve

14

Reaksionet e acideve në jetën e

përditshme

Eksperim

ent

Libër m

ësuesi Kimia 10

25

15

NDËRVEPRIMET


Dëftuesit universal dhe matja e peashit

Një pyetje?

‐INSERT

‐D/D

/M


‐Diagrami i Venit

‐Ese, shkrim i lirë


‐Empatia

me shkrim



(vlerësimi përmbledhës)

‐Test për një grup

temash të caktuara.


kohe të caktuar.


laboratorike

Lap

ustina

Letra m

e

ngjyra,

plastelinë

Letër form

at

A4

16

Alkalet dhe bazat

Një situate

nga jeta

17

Reaksionet karakteristike të

acideve

18

Përsëritje

19


Reaksioni midis një acidi dhe një alkali

Vep

rimtari

20

Acidet dhe bazat në an

alizat

kim

ike

Imagjinatë

21

Kripërat

22

Përgatitja e kripërave të tretshme

23

Përgatitja e kripërave të

patretshme

24


Përgatitja e kristaleve të sulfatit të

bakrit dhe të jodurit të plumbit

25

Acidet dhe alkalet e forta dhe të

dobëta

26

Ushtrim

e 2

27

Vlerësim portofoli

28

Test


Rezultatet e të nxënit për tremujorin e dytë: JANAR – MARS


TEMATIKA / NDËRVEPRIMET

Reaksionet redoks

Numri i oksidimit

Reaksionet e oksido/reduktimit


Nxënësi :

përkufizon oksidimin dhe reduktimin bazuar në dhënien ose marrjen e oksigjenit,

identifikon substancën që oksidohet dhe atë që reduktohet;

përcakton oksidimin dhe reduktimin bazuar në dhënien ose marrjen e elektroneve;

identifikon agjentët oksidues dhe reduktues në një reaksion redoks;


Nxënësi:

tregon interes për të mbledhur informacione mbi agjentët oksidues si p.sh. përdorimi

i bikromatit të kaliumit për të provuar sasinë e alkoolit te shoferët etj.



Elektroliza e përbërjeve jonike në gjendje të shkrirë dhe tretësirë ujore


Nxënësi :

shpjegon elektrolizën si ndarje të një përbërjeje jonike, të shkrirë ose tretësirë ujore

gjatë kalimit të rrymës elektrike;

përshkruan elektrolizën me anë të joneve të pranishme në tretësirat ujore dhe

reaksioneve në elektroda;

tregon që metalet ose hidrogjeni formohen në katodë dhe jometalet formohen në

anodë gjatë elektrolizës duke përdorur elektroda inerte;

përcakton produktet e elektrolizës në përbërjet dyjare jonike në gjendje të shkrirë;

Përshkruan rregullat e shkarkimit të joneve të ngjashme në elektroda në elektrolizën e

tretësirave ujore, përshkruan veshjen e metaleve dhe përdorimet veshjes elektrolitike;


Nxënësi:





Acidet, bazat dhe kripërat


Nxënësi :

shpjegon se acidet veprojnë me disa metale dhe me karbonatet dhe parashikon

produktet e barazimeve kimike duke u nisur reaktantët e dhënë;

identifikon se acidet formojnë jonet hidrogjen kur ata treten në ujë dhe tretësirat e

bazave përmbajnë jone hidroksid;

tregon që pH përdoret për të matur aciditetin dhe alkalinitetin relativ;

përshkruan asnjanësimin si bashkëveprim të acideve me baza për të formuar kripë

dhe ujë;

argumenton se asnjanësimi mund të përgjithësohet si bashkëveprim i joneve

hidrogjen me jonet hidroksid për të formuar ujin;

përdor dhe shpjegon termat “i holluar” dhe “i përqendruar” që kanë të bëjnë me sasi

të substancave, si dhe “i dobët” dhe” i fortë” që kanë të bëjnë me shkallën e jonizimit

të acideve;

tregon se përqendrimi i joneve hidrogjen rritet 10 herë, vlera e pH në një tretësirë ulet

1 herë , përshkruan neutralitetin, aciditetin dhe alkalinitetin si pasojë e përqendrimit

të joneve hidrogjen në vlerën numerike të pH;


Nxënësi:

tregon interes për të mbledhur informacione për mbi ndikimin e ndryshimeve të pH

në shëndetin e njeriut si:

o ndryshimi i pH në gjak, në lëngjet e stomakut etj.,

o rëndësinë e kontrollit të aciditetit në tokë.


PLANIFIKIMI TREMUJOR PËR PERIUDHËN : PRILL – QERSHOR


LËNDA: KIMI X




të komunikimit.


Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një problemi duke

paraqitur rezultate të njëjta.







social, etnik etj.) për realizimin e një aktiviteti të përbashkët (projekti/aktiviteti në bazë

klase/shkolle apo jashtë saj).



ndaj personave, të cilët nuk i respektojnë ato.




proces, apo problem dhe zbaton teknika të përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.




Shkëmben informacionin shkencor dhe teknologjik, interpreton mesazhet shkencore dhe

teknologjike krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike.

Libër m

ësuesi Kimia 10

29

Nr. Tema

tika

Temat mësimore

Situate e

parashikuar

e të nxënit

Metodologjia dhe


Vlerësimi

Burimet

Kap.VI Kimia sasiore (10 orë)

1

NDËRVEPRIMET

Analizat kim

ike dhe form

ulat

Situate e të

nxënit është

në dorë të

mësuesit


bashkëvepruese,


‐Lexim përmbledhje n

ë

dyshe.

‐Përvijim

i i koncepteve



hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi

‐Metoda eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike brenda

dhe jashtë klase


‐Studim

i i rastit

Puna me projekte



‐Brain storm

ing


‐VLD/VMLD


at

parap

rakë

‐INSERT


‐Vlerësim për përdorimin e

term

inologjisë shkencore

‐Intervistë m

e një listë

treguesish

‐Vetëvlerësim m

e listë

kontrolli


(Vlerësim form

ues)


me gojë.

‐Vlerësimi i punës në grup.

‐Vlerësim m

es nxënësish.


gjatë debateve në klasë.


shtëpisë.

‐Vetëvlerësim

‐Intervistë m

e një listë

treguesish.

‐Vëzhgim m

e një listë të

plotë treguesish.

‐Prezantim m

e gojë ose

me shkrim.


Teksti i

nxënësit për

klasën e 10.

Materiale nga

internet.

Materiale nga

encikloped

i.

Revista

Tekst nga

fusha të tjera.

Slide/

materiale të

krijuara nga

mësuesit.

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

ndryshme

laboratorike

Lap

ustina

Letra m

e


Bashkëveprimi i copave të mermerit

me një acid

3 Moli dhe form

ula kim

ike

4 Moli dhe barazim

et kim

ike

5 Ushtrime 1

Mund të jetë:

6 Llogaritjet me pjesëmarrjen e

gazeve


Ndikimi i ndryshimit të sasisë të një

substance bashkëvepruese

Material

film

ik

8 Molet dhe kim

ia e tretësirave

Foto

9 Përsëritje

Material ne

power‐point

10

Ushtrime

11

DIVERSITETI

Kap

. VII Planeti Tokë (8 orë)

Ciklet natyrore dhe burimet

Shkrim i lire

12

Atm

osfera, gazet e ajrit

13


Vlerësimi i sasisë së oksigjenit në ajër

Esse

14

Ndotja e atmosferës

15

Detet dhe lumenjtë

Eksperim

ent

16

Korja e tokës

Libër m

ësuesi Kimia 10

30

17

DIVERSITETI

Veprimtari praktike4

Zbërthimi termik i karbonatit të

kalciumit

Një pyetje?

‐D/D

/M


‐Diagrami i Venit

‐Ese, shkrim i lire


‐Empatia


(vlerësim përmbledhës)

‐Test për një grup tem

ash

të caktuara.


kohe të caktuar.


ngjyra,

plastelinë

Letër form

at

A4

18

Përsëritje

Një situate

nga jeta

19

Vlerësim portofoli

Vep

rimtari

Imagjinatë e

drejtuar

20

Test


Rezultatet e të nxënit për tremujorin e tretë: PRILL – QERSHOR



Stekiometria

Ligji i ruajtjes së masës dhe interpretimi sasior i barazimeve kimike

Moli. Vëllimi molar i gazeve

Njehsime stekiometrike në lidhje me molin, masën, reaktantin kufizues, vëllimin e

gazeve.


Nxënësi:

tregon dhe përdor ligjin e ruajtjes së masës;

shpjegon shembuj të ndryshimeve të vëzhguara në masë në sisteme të hapura gjatë

një reaksioni kimik dhe i sqaron ato duke përdorur modelin e grimcave;

llogarit masat e substancave të veçanta mbështetur në barazimet e reaksioneve kimike;

tregon dhe përdor numrin e Avogadros dhe përkufizimin e molit;

shpjegon si masa e një substance të dhënë është e lidhur me numrin e moleve të saj

dhe e anasjella;

argumenton stekiometrinë e një barazimi lidhur me masat e reaktantëve dhe të

produkteve dhe shpjegon ndikimin e reaktantit kufizues të reaksionit;

përdor barazimet kimike për të llogaritur masat e reaktantëve dhe të produkteve;

shpjegon si masa e substancës së tretur dhe vëllimi i tretësit janë të lidhura me

përqendrimin e tretësirës;

përshkruan lidhjen midis masës molare të gazeve dhe vëllimit të tyre dhe anasjelltas,

si dhe njehson vëllimet e gazeve që marrin pjesë në reaksione, duke përdorur

vëllimin molar të gazit në kushte normale temperature dhe trysnie (22.4 litër/mol);


Nxënësi:

demonstron bashkëpunim dhe qëndrim etik gjatë punës në grup dhe diskutimeve



Përqendrimi i tretësirave


Nxënësi:

përshkruan si përqendrimi i një tretësire në mol/litër është i lidhur me masën e

substancës së tretur dhe vëllimin e tretësirës;

përshkruan lidhjen ndërmjet vëllimit të tretësirës së një substance me përqendrim të

njohur dhe vëllimit të tretësirës së një substance tjetër që bashkëveprojnë plotësisht me

njëra‐tjetrën;



Nxënësi:




Shkenca e tokës dhe atmosferës

Përbërja dhe evoluimi i atmosferës që nga formimi i saj

Dioksidi i karbonit dhe metani‐ gazet që shkaktojnë efektin serë

Ndotësit atmosferik të zakonshëm dhe burimet e tyre

Burimet ujore në tokë dhe përfitimi i ujit të pijshëm


Nxënësi:

interpreton dhe përshkruan të dhënat që tregojnë si është krijuar atmosfera e pasur me

oksigjen;

përshkruan efektin serë si pasojë e bashkëveprimit të rrezatimit me lëndën;

vlerëson të dhënat për ndryshimet klimatike si pasojë e veprimtarisë njerëzore, duke

përfshirë rritjen e përqendrimit të dioksidit të karbonit në atmosferë si pasojë e djegies

së hidrokarbureve;

përshkruan ndikimet e mundshme të rritjes së nivelit të dioksidit të karbonit dhe

metanit në ndryshimet klimatike dhe si këto ndikime mund të shmangen;

përshkruan burimet kryesore të monoksidit të karbonit,dioksidit të squfurit, oksideve

të azotit në atmosferë dhe shpjegon pasojat që shkaktohen nga rritja e sasisë së këtyre

substancave;

përshkruan metodat bazë për rritjen e përftimit të ujit të pijshëm duke zbatuar teknika

të pastrimit të tij, përfshirë trajtimin e mbetjeve, të ujërave nëntokësore dhe ujërave të

kripura.


Nxënësi:

tregon interes për të mbledhur informacione

o mbi rëndësinë e atmosferës,

o shtresës së ozonit në tokë;

argumenton teknika të përshtatshme të trajtimit të ujit të pijshëm.


MODEL DITARI Nr. 1

FUSHA: Shkencat e natyrës LËNDA: Kimi Shkalla: 5 Klasa: X

TEMA MËSIMORE: Gjendjet e lëndës dhe ndryshimet fizike që pësojnë ato

SITUATA E TË NXËNIT

“Bota jonë”

Në video‐projektor prezantohet një material filmik mbi planetin Tokë, malet, fushat

dhe lumenjtë që e përbëjnë atë, si janë të ndërtuar ato, si kanë ndryshuar ato në vite e

shekuj.

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/1‐gjendjet e lëndës

REZULTATET E TË NXËNIT TË KOMPETENCAVE TË FUSHËS

SIPAS TEMËS MËSIMORE:

Dallon tri gjendjet e lëndës në objekte të ndryshme.

Jep të dhëna mbi shumëllojshmërinë e tyre.

Përshkruan vetitë dhe strukturën dalluese të lëndëve në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë.

Përcakton kushtet në të cilat një lëndë shndërrohet nga njëra

formë në tjetrën.

Përshkruan ndryshimet e gjendjes bazuar në dukuritë e shkrirjes,

vlimit, avullimit, ngrirjes, kondensimit dhe sublimimit.

Ndërton dhe regjistron të dhënat në një diagram.

Fiton aftësi për të grupuar dhe shndërruar lëndë të ndryshme

në kushte të zakonshme ose laboratorike.

FJALËT KYÇE

Lëndë

Gjendje e ngurtë

Gjendje e lëngët

Gjendje e gaztë

Ndryshim fizik

Shkrirja, ngrirja,

vlimi, avullimi

kondensimi dhe

sublimimi

BURIMET :

teksti i kimisë, klasa X;

foto të ndryshme të lëndëve në gjendje të

ndryshme;

informacion nga interneti, dokumentar;

video –projektor, CD;

fletë formati.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat

ndërkurrikulare:

fizikën,

gjeografinë,

mjedisin,

gjuhën dhe komunikimin,

TIK‐un.

METODOLOGJIA DHE VEPRIMTARITË E NXËNËSVE

Veprimet në situatë:

I) Përmbledhje e strukturuar

Mësuesi:

Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të

interesave të nxënësit.

Siguron burimet e domosdoshme për fillimin e orës së mësimit.

Verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të situatës dhe të rezultateve të të nxënit.


Kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit.

Insiston në faktin se është një temë e rëndësishme dhe duhet shumë kujdes nga ana e tyre.

Kërkon bashkëpunim në grup, përgjegjësi maksimale dhe prezantim sa më të saktë të

gjetjeve të tyre.

II) Mendo /shkëmbe mendim /puno në grup

Ndahet klasa në grupe me katër ose pesë nxënës ( mund të punojnë dhe në dyshe ).

Ndërkohë materiali filmik përsëritet herë pas here dhe i jep mundësi nxënësve të

hulumtojnë dhe të vëzhgojnë më me kujdes burimin kryesor të informacionit.

Nga secili grup kërkohet që duke shfrytëzuar edhe burimet e tjera (tekstin, videon,

informacionet nga interneti apo edhe dijet e marra në vite të konkludojnë mbi:

materien,

shumëllojshmërinë e saj,

gjendjet në të cilat ajo ekziston,

shndërrimet që pëson ajo.

Për grupe të ndryshme janë përgatitur fleta pune të ndryshme.

Fleta e punës nr 1: lënda dhe gjendjet e saj.

Fleta e punës nr 1: veçoritë dhe tiparet për secilën gjendje të lëndës.

Fleta e punës nr 1: proceset që shoqërojnë ndryshimin e lëndës dhe kushtet në të

cilat realizohen këto ndryshime.

III ) Përvijimi i koncepteve

Ç’përfaqëson për ju lënda dhe në sa forma e gjejmë atë?

Fleta nr. 1

Cilat janë veçoritë fizike për secilën gjendje të lëndës ?

Gjëndja e ngurtë Gjendja e lëngët Gjendja e gaztë

‐ Zë një vëllim të caktuar

‐ Dendësi të lartë ‐ Ka formë të caktuar ‐ Nuk rrjedh

‐ Zë një vëllim të caktuar ‐ Dendësi mesatare

‐ Nuk ka formë, merr formën

e enës ku hidhet

‐ Rrjedh me lehtësi

‐ Nuk ka një vëllim të

caktuar

‐ Dendësi e vogël ‐ Nuk ka formë , merr

formën e enës

‐ Rrjedh me lehtësi

Lënda : Pjesë përbërëse e substancave dhe materialeve në Univers.

o Ka masë

o Zë një vëllim të caktuar

ngurtë:

mal, shkëmb,

metal, dru....

gaztë:

avuj uji, gazet e

djegies, smogu....

lëngët:

ujë, lumenj,

llavë...

Fleta nr. 2


A e ndryshon gjendjen fizike lënda?

Cilat janë këto ndryshime?

Cilat janë kushtet në të cilat ndodhin këto ndryshime?

Ç’përfaqëson pika e shkrirjes, e ngrirjes, e vlimit , e kondensimit ?

Fleta nr. 3 i jep përgjigje këtyre pyetjeve :

Ndryshimet në gjendjen fizike të substancave

Ndryshojnë vëllimin dhe gjendjen e lëndës

shkriria & ngrirja sublimimi vlimi avullimi &

kondensimi

‐ p.sh: temperatura në të cilën një substancë kalon nga

gjendja e ngurtë në të lëngët

‐ p.ng. temperatura në të cilën një substancë kalon nga

gjendja e lëngët në të ngurtë

‐ p.sh. dhe p.ng. është në vlerë të njëjtë për të njëjtën

substancë dhe e matur në

trysni konstante

‐ Kalimi i një

substance nga

gjendja e ngurtë

drejt e në gjendjen

e gaztë ose në të

kundërt nga

gjendja e gaztë

drejt e në të

ngurtën.

‐ p.v: temperatura në të cilën një substancë

kalon nga gjendja e

lëngët në të gaztë

‐ Sa më e ulët të jetë pika e vlimit

të një substance aq

më volatile është

ajo.

‐ ndodhin në mjedise të hapura

‐ ndodhin në interval

temperaturash

‐ varen nga sipërfaqja e

kontaktit

Vlerësimi i situatës

Situata quhet e realizuar kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e

përshtatshme për të përcjellë informacionin, idetë në lidhje me lëndën , gjendjen dhe

shndërrimet e saj.

Detyrat dhe puna e pavarur: Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje

dhe detyra në shtëpi.

Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi ;

realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore

etj.

T (temperatura)

P (trysnia )


MODEL DITARI Nr. 2


TEMA MËSIMORE: Substancat e pastra dhe përzierjet


“Bota jonë”

Para nxënësve paraqiten foto të substancave të ndryshme që tregojnë substanca në

gjendje të pastër ose përzierje. Duke shfrytëzuar dijet dhe burimet e ndryshme të

informacionit nxënësi duhet të veçojë se cila substancë është e pastër dhe cila përzierje

dhe të japë arsyet përkatëse pse realizon këtë ndarje.



Koncepton drejt shprehjet substancë e pastër dhe përzierje.

Përshkruan lloje të ndryshme substancash të pastra dhe

përzierjesh.

Tregon ndikimin e papastërtive në një substance të pastër.

Ndërton lakoren e ftohjes dhe të ngrohjes për një substance të

pastër dhe të papastër.

Bën dallimin midis aliazheve dhe tretësirave.

Diskuton mbi rolin e substancave të pastra dhe përzierjeve në

jetën e përditshme.

FJALËT KYÇE

Substancë e pastër

Përzierje

Lakore e ngrohjes

Lakore e ftohjes

Tretësirat

Aliazhe

BURIMET :

teksti i kimisë

foto të substancave të ndryshme

postera, diagrame të lakoreve të ftohjes dhe

ngrohjes

fleta formati A4

lapustina me ngjyra

ngjitëse


ndërkurrikulare:

fizikën,

mjedisin,

gjuhën dhe komunikimin,

TIK‐un.



I) Mendo/shkëmbe mendim / puno në dyshe

Mësuesi:

Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit në përmbushje të



Kërkon që nxënësit të organizohen në dyshe.

Çdo grup pajiset me fotot e përgatitura më parë.


Kërkohet nga secila dyshe të përcaktojë se cila foto parqet një substancë të pastër

dhe cila një përzierje.

Përfaqësuesit e secilit grup vendosin në mënyrë të organizuar në tabelë fotot sipas

karakteristikave të tyre.

Secili përfaqësues tregon pse fotoja përfaqëson për të një substancë të pastër apo

përzierje.

Substancë e pastër (vetëm një

përbërës)

Përzierje ( më shumë se një përbërës )

Fotot….. Fotot…..

II ) Ditar dypjesësh

Mësuesi:

Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë.

Fleta e punës do të japë informacion të plotë mbi substancat e pastra dhe përzierjet

dhe do të ketë pamje të tillë.

Fleta nr. 1

Koncepti Komenti

Substanca të pastra

Fleta nr. 2

Koncepti Komenti

Përzierjet

Kërkon nga secila dyshe plotësimin e fletës së punës , duke shfrytëzuar të gjitha

burimet e informacionit si dhe fotot e paraqitura gjatë situatës së të nxënit. I jepet

mundësia nxënësve të lexojnë mësimin për të bërë komentet e duhura në mënyrë

individuale ose në dyshe.

Lihet në dispozicion të tyre koha e duhur.

Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilit.

Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm , më pas hidhen

në tabelën e mëposhtme së bashku me ndihmën e mësuesit.

Forma përfundimtare e fletëve të punës do të jetë:

Fleta nr. 1

Koncepti Komenti

Substanca të

pastra

Ka vetëm një përbërës.

S’ka papastërti.

Ka pikë shkrirje dhe vlimi të përcaktuar.

Pika e shkrirjes dhe e vlimit të një substance ndihmon për të

përcaktuar gjendjen e lëndës.

Prania e papastërtive në një substancë:


o zvogëlon pikën e ngrirjes dhe shkrirjes

o rrit pikën e vlimit (p.sh. uji i detit )

o shkrirja, ngrirja apo vlimi ndodhin në interval temperaturash.

Për substancat e pastra mund të ndërtojmë lakoret e ngrohjes apo

ftohjes.

Lakoret tregojnë se kur shkrin një substancë e ngurtë apo vlon një

lëng, temperatura qëndron e pandryshuar derisa mbaron i gjithë

procesi.

Shembuj substancash të pastra :

bakër , hekur, ujë i distiluar, alkool, amoniak, kripëra, acide, baza,

okside...

Fleta nr. 2

Koncepti Komenti

Përzierje Ka më shumë se një përbërës (ngurtë, lëngët, gaztë).

Kanë papastërti.

S’kanë pikë shkrirje apo vlimi të përcaktuar.

Për përzierjet mund të ndërtojmë lakoret e ngrohjes apo ftohjes

gjithashtu.

Lakoret tregojnë se kur shkrin një përzierje p.sh. dylli, procesi

nuk realizohet në një vlerë të vetme temperature.

Përzierjet mund të jenë:

homogjene / një fazë / nuk dallohet me sy të lirë.

o tretësirat: tretës + substancë e tretur o aliazhet : bashkimi i metaleve në gjendje të shkrirë

heterogjene / faza të veçuara/dallohen me sy të lirë.

Shembuj përzierjesh :

kripë me ujë, alkool me ujë, sheqer me kafe, oriz me misër, rërë me

zhavorr, benzina me ujë, naftë me benzen etj.

III) Organizues grafik

Ç’përfaqëson për ju lënda dhe në sa forma e gjejmë atë?

A e ndryshon gjendjen fizike lënda, cilat janë këto ndryshime?

Ç’janë substancat e pastra, po përzierjet ?

Si lidhen këto koncepte me njëra tjetrën ?

Lihet koha e domosdoshme që nxënësit në grupe të mbledhin të tëra konceptet në

një skemë grafike që mund të jetë e tillë:



Situata quhet e realizuar kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup dhe arrijnë të

zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin, idetë në

lidhje substancat e pastra dhe jo të pastra

Detyrat dhe puna e pavarur:

Në varësi të klasës dhe nxënësve që mësuesi ka, vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.

MODEL DITARI Nr. 3


TEMA MËSIMORE: Veprimtari praktike : Ndërtimi i lakores së ftohjes


“Në laborator”

Ftohja e ujit të pastër, ujit të deti dhe dyllit.



Shfaq aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe

materialeve në laborator.

Kryen me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.

Mban shënim vrojtimet, matjet dhe bën vlerësimet përkatëse.

Interpreton dhe vlerëson vrojtimet dhe të dhënat

eksperimentale.

Siguria

Pajisja e nxënësve

me syze gjatë

eksperimentit.

substanca jo të pastra dy ose më shumë sub. të pastra përzierje

substanca të pastra nuk mund të ndahen më tej kanë p.sh; p.vl; dhe p.ng të caktuar

substanca të thjeshta metalet

jometalet

substanca të përbëra acidet, bazat , kripërat ,oksidet

përzierje heterogjene vaj dhe ujë përzierje homogjene

tretësirat dhe aliazhet

Lënda

substancë


Mjetet e punës:

gotë kimike (250 cm3)

gota kimike të vogla

2 provëza kronometër

2 termometra me përzierës (‐10 deri 1100C)

substanca A dhe B


ndërkurrikulare:

Gjuhën dhe komunikimin

TIK‐un

Matematikën

Fizikën

Mjedisin


I) Veprimet në situatë: Imagjinatë e drejtuar

Nxënësit organizohen në grupe pune.

Sigurojnë mjetet e domosdoshme për të filluar eksperimentin.

II) Trajtimi i situatës: Veprimtari në grup

Në një gotë 250 cm3 ngrohni ujin për ta përdorur si banjëmari. Temperatura duhet të

jetë rreth 900C.

Vendosni provëzat në banjëmari. Secila prej tyre ka mostrën e ngurtë brenda.

Kur masa e ngurtë në provëza shkrin, vendosen termometra që zhyten në masën e shkrirë.

Hiqni provëzat nga banjëmaria dhe i fusni të mbështeten në gotën bosh.

Vrojtoni temperaturat çdo minutë deri sa temperatura të arrijë 400C. Mbani shënimet

përkatëse.

Ndërtoni një grafik ku në boshtin e abshisave vendoset koha e leximit, ndërsa në

boshtin e ordinatave temperatura.

Grupe të ndryshme mund të marrin në studim substanca të ndryshme

III ) Pyetje për diskutim : Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi :

Si u ndjetë në këtë rol?

A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike?

A arritët në matje të sakta që në provën e parë?

A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë eksperimentit?

A patët vështirësi në ndërtimin e grafikut?

Vetëvlerësimi i situatës (si është ndërtuar grafiku )

Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon këto pika kontrolli:

Kujdes ! Për secilën nga pikat e mëposhtme mund të ndjekim një sistem vlerësimi.

Nëse grafiku është ndërtuar vërtet mirë. 2 nota

Kërkoj nga nxënësit që të imagjinojnë sikur ndodhen në një laborator në ditën e parë të punës dhe nga shefi u vihet detyrë të ndërtojnë lakoren e ftohjes për substanca të

ndryshme.


Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht sukses. 1 notë

Nëse nuk u tentua të ndërtohej grafiku ose nuk u arrit. 0 notë

Pikat e kontrollit Nota

Ndërton grafikun me vizore dhe përdor tërë gjerësinë e lartësinë e letrës milimetrike për ndërtimin e boshteve x dhe y.

Përdor shkallën e duhur për boshtet x dhe y.

Emërton të dy boshtet dhe vendos njësitë në mënyrë korrekte.

Vendos në grafik çdo pikë eksperimentale me precizon dhe me korrektësi

Për çdo pikë eksperimentale përdor një kryq ose një rreth të vogël.

Ndërton një vijë të qartë, të vetme, duke kaluar sa më pranë pikave.

Mënjanon pikat që duken se janë jo normale kur ndërtohet vija.

Shuma e

pikëve

12‐14 Shkëlqyeshëm!

10‐11 Mirë!

7‐9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.

5‐6 Mjaftueshëm. Provoni të ndërtoni të njëjtin grafik duke përdorur një fletë te re

milimetrike.

1‐4 Mjaft keq! Lexoni përsëri kriteret dhe provoni të ndërtoni të njëjtin grafik.

MODEL DITARI Nr. 4


TEMA MËSIMORE: Ndarja dhe pastrimi i substancave


’’Një pasdite çaji ’’

Rajna ka ftuar shoqen e vet Yllkën për të pirë një çaj së bashku në shtëpinë e saj. Pasi

flasin dhe diskutojnë me njëra tjetrën, Rajna merr çajnikun dhe i servir asaj çajin duke

e kaluar përmes një kulluese ngjyrë ari. Në bisedë e sipër nuk vënë re që Hana dhe

Emilia, dy vajzat e tyre kanë përzier gjithçka në dollapin e ushqimeve, miellin me

orizin, ujin me vajin, ujin me uthullën etj. A do mundet Rajna të veçojë këta përbërës

nga njëri tjetri në përzierje? Si?




Sqaron idenë se ndryshimi i vetive fizike tek substancat e

ndryshme është një mundësi për t’i ndarë ato nga njëra‐tjetra.

Përshkruan proceset e filtrimit, kristalizimit, distilimit të

thjeshtë dhe distilimit të thyesuar.

Shpjegon dhe jep shembuj mbi proceset e filtrimit, kristalizimit,

distilimit të thjeshtë dhe distilimit të thyesuar.

Ilustron brenda mundësive një ose disa nga proceset e ndarjes

dhe pastrimit të substancave.

FJALËT KYÇE

Filtrimi

Centrifugimi

Dekantimi

Kristalizimi

Distilimi i thjeshtë

Distilimi i thyesuar

Kromatografia

BURIMET :

Teksti i kimisë.

‘Tekst i përgatitur’

Përzierje të ndryshme

Mjete të ndryshme laboratorike

Video –projektor


ndërkurrikulare:

Fizikën


TIK‐un

Shkencat shoqërore



I) Diskutojmë së bashku

Nxënësit punojnë në grupe dhe fillimisht mundohen t’i përgjigjen pyetjeve:

Çfarë të dhënash na jep situata?

Çfarë duhet të gjejmë për të zgjidhur këtë situatë?

Nxënësit diskutojnë në lidhje me situatën dhe evidentojnë konceptet kimike të

njohura dhe të panjohura deri tani.

Përpara tyre shtrohet pyetja:

Si mund të ndahen dhe pastrohen substancat nga njëra‐tjetra në një përzierje ?

Trajtimi i mëtejshëm i situatës

II) Veprimtari e drejtuar

Në vazhdim të analizës për situatën e të nxënit, mësuesi prezanton rezultatet e të

nxënit në përmbushje të interesave të nxënësit për temën “Ndarja dhe pastrimi i

substancave”.

Nxënësit organizohen në grupe.

Çdo grup ka në tavolinën e punës enë me përzierje të ndryshme.

Mbi faqet e enës janë vendosur etiketa që tregojnë përbërësit e çdo përzierje.

Kripë dhe rërë

Vaj me ujë

Pluhur hekuri dhe tallash druri

Pluhur hekuri me ujë


Kripë dhe ujë

Vaj me naftë dhe alkool

Rërë me alkool

Duke shfrytëzuar mjetet laboratorike mbi tavolinat e punës si dhe tekstin mësimor

ata përpiqen të veçojnë përbërësit në këto përzierje.

Pas disa përpjekjeve ata do të mund të gjejnë disa metoda praktike për ndarjen e

substancave.

Të gjitha të dhënat që merren nga eksperimenti hidhen në tabelën përkatëse.

Kripë dhe

rërë Vaj me ujë

Pluhur hekuri

dhe tallash

druri

Pluhur

hekuri me

ujë

Kripë dhe

ujë

Vaj me

naftë dhe

alkool

Rërë me

alkool

Shtojmë

ujë.

Filtrojmë

Lihet

përzierja në

qetësi

Përdorim një

elektromagnetFiltrim

Avullim.

Kristalizim

Nuk

mundën Filtrim

Kripa tretet

në ujë

Kanë

dendësi të

ndryshme

Hekuri ka veti

magnetike

Hekuri nuk

tretet në ujë

Kripa tretet

në ujë

Lëngjet

kanë pika

vlimi të

ndryshme

Rëra nuk

tretet në

alkool

Konkluzion ! Për të zgjedhur metodën e duhur për ndarjen e një përzierjeje duhet të dimë:

Llojin e përzierjes.

Substancën për të cilën ne jemi të interesuar në përzierje.

III ) Hartë koncepti

Nxënësit në punë në grup shfrytëzojnë të gjitha informacionet e marra deri në këtë

moment.

Synimi i tyre është të japin informacionin e duhur për ndarjen e përzierjeve.

Analizojnë të dhënat që morën nga eksperimentet e bëra më parë.

Përshkruajnë kë përzierje mundën të ndanin dhe kë jo.

Të gjitha të dhënat e marra i hedhin në letër në formën e një ‘harte koncepti’

Synojnë që në këtë tabelë të hedhin llojin e përzierjeve dhe mënyrat e ndarjes së tyre.

Në fund të punës tabela mund të ketë një pamje të tillë:

Përzierje Metoda e ndarjes

1. sub. e ngurtë + sub. e ngurtë

kripë dhe rërë

pluhur hekuri dhe

tallash druri

rërë me ar

jod me brom

Bazohen në vetitë fizike të substancave

Tretja në ujë

Vetitë magnetike

Densiteti

Sublimimi


2. sub e ngurtë + lëng

Pezulli

Bazohen në faktin që sub. e ngurtë është e patretshme

Dekantimi

Filtrimi

Centrifugimi

3. lëng + lëng Bazohen në faktin që janë të patretshme te njëra‐tjetra.

Dekantim

Hinkë ndarëse

4. sub e ngurtë e tretshme në

lëng

Bazohen në faktin që janë të tretshme te njëra‐tjetra.

Avullimi veçohet sub. e ngurtë

Kristalizimi

Distilimi ‐ veçohet lëngu sepse ka pikë vlimi

më të ulët se sub. e ngurtë

5. dy (ose më shumë) lëngje të

përzier bashkë.

Bazohen në vlerat e ndryshme të pikave të vlimit të

lëngjeve. Lëngu me pikë vlimi më të ulët (më volatil),

distilon i pari

Distilimi i fraksionuar

6. tretësirë e dy (ose më

shumë) sub. të ngurta në lëng

Bazohen në faktin që janë të patretshme te njëra‐tjetra.

Kromatografia

Tregon praninë e substancave të ngurta në

lëng (ndotja)

Vlerësimi i situatës Situata quhet e realizuar kur:

nxënësit punojnë sipas detyrave në grup

arrijnë të përdorin saktë mjetet laboratorike

i japin përgjigje të gjitha pyetjeve që u shfaqën në situatën fillestare

Detyrat dhe puna e pavarur

Në varësi të klasës dhe nxënësve që mësuesi ka, vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra pas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi;

realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema

mësimore etj.


MODEL DITARI Nr. 5


TEMA MËSIMORE: Veprimtari praktike : Distilimi i përzierjeve


’’Në laborator’’ Në videoprojektor jepet një material filmik që tregon se si disa studentë po punojnë me

distilimin e përzierjeve të ndryshme



Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe

materialeve.

Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.

Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.

Analizon dhe arrin në konkluzione.

Siguria

Pajisja e

nxënësve me

syze gjatë

eksperimentit.

BURIMET :

mbajtëse dhe pjatë me shumë gropëza

llambë me alkool

kokë distilimi termometër

enë reaksioni dhe ngrohëse përzierje bojë/ujë

tub distilimi dhe sfera të vogla qelqi

vaj silikon

gotë kimike për mbledhjen e distilatit

lëndë djegëse, etanol

granula që hidhen në fundin e enës vluese


ndërkurrikulare:


TIK‐un

Matematikën

Fizikën



I )Parashikimi nga termat paraprakë

Mësuesi:

Synon që në këtë fazë të ngacmojë imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më

këndshëm veprimtarinë praktike.

I jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një tregim,

paragraf, ide ku të përdorin këto shprehje.

I jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre

Fjalët e dhëna nga mësuesi mund të jenë:

Përzierje

Laborant i ri

Incident


Eksperiment

Keqkuptim


II ) Veprimtari në grup

Mësuesi:

Orienton nxënësit të organizohen në grupe

Merr informacionin e duhur nga nxënësit në lidhje me distilimin e thjeshtë dhe atë të

fraksionuar

Informon nxënësit se do të zhvillohen dy eksperimente:

1. Veçimi i tretësit nga tretësira me anë të distilimit të thjeshtë

2. Ndarja e një përzierje lëngjesh me anë të distilimit të fraksionuar (lëngje me pika vlimi

të ndryshme )

Përzierja që do ndahet është:

Bojë shkrimi dhe ujë.

Montojnë aparatin si në figurë.

Mbushni gjysmën e enës së brendshme

me bojë dhe shtoni kokrriza vlimi.

Ena e jashtme e madhe mbushet me vaj

silikoni në mënyrë që niveli të mos jetë

më i lartë se niveli i pjesës së poshtme të

enës së brendshme. Shtohen disa

kokrriza për vlim.

Bashkoni të dy enët me kokën plastike që është e fiksuar tek mbajtësja.

Mbusheni tubin e distilimit me rruaza qelqi dhe bashkoni këtë me termometrin dhe

kokën.

Ngroheni enën e madhe duke përdorur llambën me alkool.


Situata quhet e realizuar kur:

• Nxënësi përdor me kujdes mjetet laboratorike

• Ndërton saktë aparatin e distilimit.

• Kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment.

• Jep konkluzione të sakta në lidhje me eksperimentin.


Përshkruani çfarë ndodhi kur ngrohët tretësirën e bojës.

Sa i pastër është uji që ju prodhuat? Jepni sqarime.

Tregoni çfarë do të shihni nëse uji në gotën kimike avullohet.

Propozoni një mënyrë për ta bërë mostrën e ujit më të pastër.


MODEL DITARI Nr. 6


TEMA MËSIMORE: Kromatografia


‘’Kromatografia – dokumentar ’’

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/1‐kromatografia



Interpreton kromatografinë.

Tregon se kromatografia përfshin një fazë (substancë) të

palëvizshme dhe një fazë (substancë) të lëvizshme.

Përshkruan se ndarja e substancave varet nga shpërndarja

ndërmjet dy fazave.

Sugjeron metodat kromatografike për të dalluar substancat e

pastra nga substancat e papastra.

Tregon interes për të mbledhur informacione për rëndësinë

praktike jo vetëm të kromatografisë por edhe të teknikave të

tjera.

FJALËT KYÇE

Kromatografi

Faktor i mbajtjes

BURIMET :

teksti i kimisë

përzierje të dy ose më shumë substancave të

ngurta në lëng

mjete të ndryshme laboratorike

video –projektor

CD


ndërkurrikulare:


TIK‐un

Matematikën

Fizikën



I) Përvijimi i të menduarit ( harta e mendjes )

Mësuesi

Paraqet para tyre një dokumentar filmik që jep të dhëna për ’’Kromatografinë ’’.

Synon që nxënësit të ngacmojnë sa më shumë imagjinatën e tyre.

Kërkon një vëmendje absolute gjatë shikimit të dokumentarit.

Kërkon nga nxënësit që të munden të regjistrojnë sa më shumë informacion në

memorien e tyre.

Materiali jepet disa herë në mënyrë që nxënësit ta përpunojnë më mirë atë.

Nxënësit në këtë moment:

mund të hartojnë pyetje drejt mësuesit


mund t’i drejtojnë pyetje njëri‐tjetrit

mund të diskutojnë me njëri‐tjetrin


II) Organizues grafik

Mësuesi :

organizon nxënësit në grupe

secili grup shfrytëzon me kujdes informacionin në dokumentar, tekstin mësimor dhe

internetin

u jepet nxënësve koha e duhur për të përpunuar të gjithë materialin

mendimet dhe idetë e tyre i hedhin në letër formati

secila dyshe vendos në këndin e duhur materialin përkatës

pasi merren të gjitha mendimet, ato së bashku me mësuesin hidhen në dërrasën e zezë

masa e përshkruar nga substancaRf faktori i mbajtjes identifikon një substancë të caktuar

masa e përshkruar nga fronti i tretësit

‘’ Substanca të ndryshme kanë vlera të ndryshme të Rf, për substanca në gjendje të pastër

këto vlera janë madhësi konstante dhe zbulojnë identitetin e substancave’’

III) Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi :

Ç’është kromatografia?

Nx : Metodë për ndarjen e substancave në një përzierje.

A ka rëndësi kromatografia? Pse ?

2) analizon substancat e pranishme

në tretësirë

3) tregon nëse një tretësirë është e ndotur

mbi vijën e hequr hidhet pak nga tretësira që do analizohet

Kromatografia

kromatografia në letër

Ka teknika të ndryshme 1) metodë për ndarjen e një përzierje që ka

substanca të ngurta në lëng

në letrën kromatografike, në pjesën fundore vendoset një vijë me laps

vendoset letra kromatografike në një tretës nga ana që e kemi vijëzuar,

tretësi (uji ose tretës organik) duhet të jetë poshtë vijës së hequr

substancat ndahen sipas aftësisë që kanë për t’u tretur në tretësin e dhënë

tretësi zhvendoset lart edhe përbërësit zhvendosen duke u ndarë

substanca më e tretshme lëviz më shpejt lart, substanca e

patretshme do qëndrojë në vend aty ku u hodh pika

procesi ndërpritet në momentin pak para se tretësi të arrijë

fundin e sipërm të letrës

matet distanca e përshkruar nga tretësi dhe substanca


Nx: Po, ka shumë rëndësi sepse analizon substancat e pranishme në tretësirë si dhe jep të

dhëna mbi pastërtinë e tyre.

Ku përdoret ajo, ku gjen zbatim në jetën e përditshme?

Kromatografia gjen shumë zbatime në jetën e përditshme:

Nxënësi :

Gjen zbatim në analizat e molekulave të rëndësishme në biologji.

Gjen zbatim për ndarjen e tretësirave të substancave ngjyruese.

Kromatografia në letër përdoret si test për të kontrolluar pastërtinë e një

substance:

o Në industrinë kimike

o Në industrinë ushqimore

o Në industrinë farmaceutike

N.q.s. Rf eks =Rf teorike substanca do jetë plotësisht e pastër!


Situata quhet e realizuar:

kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup

identifikojnë çështjet kryesore në materialin filmik

arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë

informacionin dhe idetë e tyre në lidhje me kromatografinë

sjellin informacion të plotë mbi rëndësinë praktike të kromatografisë


Në varësi të klasës dhe nxënësve që mësuesi ka, vendos për pyetje dhe detyra në

shtëpi:

Ato mund të jenë:




mësimore etj.

MODEL DITARI Nr. 7


TEMA MËSIMORE: Elementet dhe komponimet në reaksionet kimike


Elementet ‘’blloqe ndërtuese’’të Universit ≈ Qeliza ‘’tulla e jetës’’

Sot njihen më shumë se 100 elemente, por pjesa më e madhe e Universit përbëhet nga

H2 92% dhe He 7%. Elementet e tjera zënë vetëm 1% të Universit. Është kjo pjesë e

elementeve që duke u bashkuar e kombinuar së bashku formon Tokën. Nga 94


elemente të zbuluara në natyrë vetëm tetë prej tyre përbëjnë 98% të kores së Tokës,

nga të cilët Si dhe O2 të kombinuara së bashku në formën e shkëmbinjve silikat zënë ¾

e kores së tokës. Pra a kemi të drejtë të vendosim një shenjë paralelizmi midis

elementeve kimike nga njëra anë dhe qelizës nga ana tjetër?



Tregon se elementet kimike janë pjesë e Universit.

Jep informacion mbi llojshmërinë e elementeve kimike.

Bën dallimin midis një elementi dhe një komponimi kimik.

Analizon si substancat bashkëveprojnë për të formuar

komponime kimike.

Bën dallimin midis formimit të një përzierjeje dhe formimit të

një komponimi.

FJALËT KYÇE

Element kimik

Komponim kimik

Ndryshim kimik

(reaksion kimik)

Ndryshim fizik

BURIMET :

teksti i kimisë.

substanca të pastra, sub. të papastra

foto të tokës, Universit

videoprojektor

CD të përgatitura


ndërkurrikulare:


Shkencat shoqërore

Fizikën

Gjeografinë



I) Veprimtari e drejtuar

Mësuesi:

Prezanton para nxënësve rezultatet e të nxënit në lidhje me elementet dhe

komponimet në reaksionet kimike.


Udhëzon një nga nxënësit për të lexuar materialin:

‘’ Elementet janë ‘’blloqet ndërtuese’’të Universit’


Verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të ‘’situatës së të nxënit’’ .

Kërkon bashkëpunim në grup, përgjegjësi maksimale dhe prezantim sa më të saktë të

gjetjeve të tyre.

II) Veprimtari praktike / Hartë koncepti

Nxënësit organizohen në grupe dhe fillimisht mundohen t’u përgjigjen pyetjeve:


Çfarë duhet të gjejmë për të zgjidhur këtë situatë?

Si organizohen elementet në përzierje?

Si organizohen elementet në komponime kimike?


Pse janë elementet ‘’blloqet ndërtuese’’ të Universit.

Secili grup merr nga mësuesi fletë pune të përgatitura më parë.

Kërkon nga secila dyshe plotësimin e fletës së punës, duke shfrytëzuar të gjitha

burimet e informacionit.

Çdo fletë pune e paplotësuar do të ketë një pamje të tillë:

Fleta e punës e paplotësuar!

Kujdes ! Fleta e punës mund të shkruhet në dërrasën e zezë dhe nxënësit të punojnë në

mënyrë individuale për plotësimin e saj.

Nxënësve u lihet në dispozicion koha e nevojshme.

Pasi diskutojnë me njëri‐tjetrin, kryejnë plotësimin e tabelës.

Në fund fleta e punës do të ketë një pamje të tillë:

Fleta e punës e plotësuar!

Substanca Substanca jo të të pastra pastra

Lënda

Përzierje

Formimi i komponimeve Formimi i përzierjeve

Çfarë përfaqëson një përzierje? .............

Çfarë përfaqëson një komponim? A është e njëjtë gjithmonë përbërja e komponimit të ri? Si janë vetitë e komponimit të ri? A mund të ndahet ky komponim në gjëndjen fillestare?

bashkohen


Përmbyllja e situatës

III) Insert

I jep mundësinë nxënësve të përforcojnë njohuritë e marra me anë të teknikës ‘insert’.

Detyra realizohet nëpërmjet një tabele.

Tabela do të ketë formë të tillë.

Nxënësit plotësojnë me (+) mundësinë që ka lënda për t’u shndërruar gjatë proceseve të

ndryshme dhe duke i analizuar këto dukuri të përcaktojnë nëse janë kimike apo fizike.

homogjene

- Substancat thjesht përzihen, nuk ndodh reaksion kimik. - Përbërja e përzierjes mund të jetë e ndryshme. - Vetitë e substancave në përzierje ruhen të njëjta. - Subsatncat në përzierje mund të veçohen me metoda të tilla si: filtrimi, avullimi, ose

- Substancat bashkëveprojnë kimikisht, formohet një komponim i ri. - Përbërja e komponimit të ri është gjithmonë e njëjtë. - Vetitë e komponimit të ri janë shumë të ndryshme nga elementet që e përbëjnë atë. -Komponimi nuk ndahet me lehtësi në elementët

b

Reaksion shpërbërjeje:

Gjelbër pluhur zi

Bardhë gri avuj kafe (ndodh vetëm duke zbatuar rrymë) Reaksione bashkimi :

Formimi i tretësirave Kripë me ujë Pluhur hekuri me pluhur squfuri Sheqer me ujë Formimi i aliazheve Bakër me hekur (bashkohen kur janë në gjendje të lëngët pra të shkrirë )

lëngët

gaztë ngurtë

Substanca Substanca jo të të pastra pastra

Lënda Elementet

Përzierje

Formimi i komponimeve Formimi i përzierjeve

Komponimet

bashkohen

heterogjene

Ndryshim fizik Reaksion kimik


Një ose dy

substanca

Përzihen Shpërbërje Bashkim Dukuri kimike Dukuri fizike

Karbonat

kalciumi

+

Hekuri dhe

oksigjeni

Kripë dhe ujë

+ + Tretësirë e

kripës në ujë

Pluhur hekuri

dhe pluhur

squfuri

Vera dhe

uthulla

Qumësht dhe

ujë

Karbonat bakri

Magnezi dhe

oksigjeni

Nxënësit punojnë për një kohë relativisht të shkurtër në plotësimin e tabelës.

Disa prej tyre lexohen para klasës.

Konkluzion !

Elementet janë ‘’blloqet ndërtuese’’ të Universit ashtu si qeliza është ‘tulla e jetës’’. Janë

pikërisht këto elemente që duke u kombinuar dhe bashkuar me njëra tjetrën formojnë

komponime te reja të cilat nuk mund të kthehen lehtësisht në gjendjen fillestare.


Situata quhet e realizuar kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup dhe arrijnë të

zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në

lidhje me elementet, komponimet, ndryshimet fizike dhe ndryshimet kimike.


Në varësi të klasës dhe nxënësve që mësuesi ka, vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

Ato mund të jenë:




mësimore etj.


MODEL DITARI Nr. 8


TEMA MËSIMORE: Teoria atomike


‘Teoria mbi atomin në videoprojektor’’ https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/struktura‐atomike‐

teoritee‐e‐hershme‐atomike

Mësuesi u kërkon nxënësve që në fund të orës të krijojnë një vijë të drejtë duke u

vendosur njëri pas tjetrit në mënyrë kronologjike sipas evolimit të teorisë mbi atomin.



Jep konceptin mbi atomin dhe molekulën.

Shpjegon teorinë atomike sipas secilit shkencëtar.

Përshkruan në evoluim ‐ zhvillimin e modelit të atomit në kohë

të ndryshme.

Tregon ç’janë grimcat subatomike.

Përshkuan secilën prej grimcave subatomike.

FJALËT KYÇE

Teoria atomike

Molekulë

Simbol kimik

Grimca subatomike

Teoria kinetike

BURIMET :

teksti i kimisë

foto të atomeve të ndryshme

video –projektor

CD


ndërkurrikulare:


Shkencat shoqërore

Fizikën

TIK‐un

METODOLOGJIA DHE VEPRIMTARITE


I) Alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi:

Paraqet para nxënësve një dokumentar filmik që jep të dhëna për ‘’Teorinë atomike ‘’

Kërkon nga nxënësit që të shfrytëzojnë më së miri këtë burim informacioni.

Realizon me nxënësit teknikën e ‘’alfabetit të njëpasnjëshëm ‘’ .

Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka përgatitur për secilin nxënës një fletë pune.

Fleta e punës përmban shkronjat e alfabetit të vendosura në një tabelë.

Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër, të cilën e dëgjuan

në materialin filmik ose që ndoshta kanë pasur njohuri apo informacion më parë.

Pasi secili plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet

disa herë zinxhir për rreth 5’.

Në fund tabela ndoshta do të kishte një pamje si më poshtë:


Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.

A

Atom

Anodë

Asnjanës

B

Bërthamë

atomike

G

Grimca pozitive

Grimca

negative

O

oksigjen

P

Protone,

Pandashëm

D

Xhon Dalton

Demokriti

E

Element

Elektron

Eksperiment

R

Radhërford

T

Teoria atomike

Tomson

U

Ujë

K

Komponime

Katoda

L

Gj DH S

Simbol kimik

M

Modeli i

atomit

N

Neutrone,

Ngarkesë

J

Sh

Shkencëtar

Shkencë

Z

Zbulim i

elektronit

V

Vogël

G

Grimcë

H

Hidrogjeni

F

Forma e

ndryshme

Fletë ari


II) Empatia ( UNË JAM)

Nxënësit zgjedhin një nga shkencëtarët që panë në materialin filmik dhe e vënë veten

në pozicionin e tyre në ato vite.

Kështu, nxënës të ndryshëm do të përfaqësojnë figura të ndryshme.

Ata duke u ngritur në këmbë prezantohen para klasës:

Unë jam Xhon Dalton.

Unë jam Demokriti.

Unë jam Tomsoni.

Unë jam Radhërfordi

Duke përpunuar të gjithë informacionin e nevojshëm secili prej tyre do të japë më

pas një informacion të detajuar mbi veten dhe arritjet e tij në ‘’Teorinë atomike ‘’.

Unë jam Radhërfordi !

Pasioni im është studimi i lëndës dhe ndërtimit të saj.

Jam mbështetur në studimet e mia tek të gjithë autorët e tjerë.

Vlerësoj shumë mendimet e fundit të dhëna nga Tompsoni.

Kohët e fundit në laboratorin tim në Mançester kam eksperimentuar duke

bombarduar një fletë të hollë ari me rreze.

Si konkluzion:

Më 1909 munda të përcaktoj mënyrën e vendosjes së grimcave në atom.

Duke analizuar të dhënat e eksperimentit unë mendoj që në qendër të atomit

vendosen grimcat subatomike pozitive duke formuar bërthamën, rreth saj hapësira

e atomit zihet kryesisht nga elektronet që janë grimca subatomike negative.

Bërthama e atomit është shumë e vogël dhe pothuajse përcakton të gjithë

masën e atomit.

Në vitin 1932 u zbuluan neutronet grimca subatomike pa ngarkesë.


Unë jam Xhon Dalton!

Kam punuar shumë mbi teorinë atomike.

Udhërrëfyesi im ka qenë Demokriti.

Teoria e tij nuk ka marrë vëmendjen e duhur.

Mendoj të sjellë në vëmendje teorinë e Demokritit duke e pasuruar atë më tej.

Pas një pune të gjatë kam arritur në konkluzionin se:

një element përbëhet nga atome të të njëjtit lloj,

atomi është i pandashëm,

elemente të ndryshme kanë atome me përmasa dhe masa të ndryshme,

atomet janë grimcat me të vogla që marrin pjesë në një reaksion kimik,

atomet e elementeve të ndryshme kombinohen për të formuar molekulat e

komponimeve,

unë propozoj që çdo element duhet të ketë një simbol të veçantë, formë

kimike të të shkruarit.

Unë jam Demokriti !

Unë jam Demokriti një filozof i vjetër grek.

Pasioni im janë shkencat e natyrës.

Gjatë studimit të lëndës dhe vetive të saj kam arritur në konkluzioni se:

Grimca më e vogël e lëndës është atomi (që rrjedh nga greqishtja e vjetër

(at+omos i pandashëm).

Çdo lëndë është e përbërë nga atomet e saj (uji atome uji, guri nga atome guri,

shkumësi nga atome shkumësi).

Atomi është i pandashëm.

Unë jam Tompson!

Pasi studiova teorinë e Demokritit dhe Daltonit mbi atomin mendova se diçka nuk

shkonte ashtu siç duhej.

Eksperimenti im synon kalimin e rrymës elektrike në gaze të rralluara.

Ky eksperiment pasuroi akoma më tej teorinë e Daltonit.

Si konkluzion unë mendoj se:

Atomi nuk është grimca më e vogël e lëndës

Atomet janë të përbëra nga grimca të ndryshme që quhen grimca subatomike.

Në 1897 zbulova elektronin dhe protonin që janë grimcat përbërëse të atomit

duke kaluar rrymë elektrike në gaze të rralluara.


III) Përvijimi i koncepteve

Nxënësit vendosen në radhë dhe plotësojnë mendimin mbi evoluimin e atomit.

Demokriti / Xhon Dalton / Tompson / Radhërford


Konkluzion ! element atome të të njëjtit lloj

materia lënda substanca

komponime atome të llojeve të ndryshme

Atomi është grimca më e vogël e lëndës që ndahet në protone,neutrone dhe elektrone.


Situata quhet e përfunduar kur nxënësit krijojnë vijën e drejtë duke u vendosur njëri pas

tjetrit në mënyrë kronologjike sipas evoluimit të teorisë atomike.

MODEL DITARI Nr. 9


TEMA MËSIMORE: Modeli kinetik i lëndës


‘Krishtlindje’ Ishte Krishtlindje. Si çdo vit Ejona me shumë entuziazëm dhe plot dashuri po bënte

pazaret e fundit. Gjithçka ishte shumë e bukur, festa e Krishtlindjes ndihej kudo, njerëz të

veshur gëzueshëm dhe me plot ngjyra i shikoje në çdo cep të qytetit. Dritat

shumëngjyrëshe, zbukurimet e Krishtlindjes dhe aromat e pafund që vinin nga të katër

anët i jepnin jetë dhe gjallëri edhe skutave më të errëta të këtij qyteti. Nata e krishtlindjeve

erdhi, e gjithë shtëpia rrezatonte, aromat e këndshme të ushqimeve bashkoheshin dhe

krijonin lidhje me esencat karakteristike të qirinjve aromatikë duke i dhënë magjinë

marramendëse e të munguar shtëpisë së saj. Pasi u bind se çdo gjë ishte ashtu si duhej u ul

të shijonte gjithçka në pritje të miqve të saj duke menduar se nuk do të donte kurrë t’i

mungonin qetësia, bukuria, shijet dhe veçanërisht aromat e asaj nate. Ajo e dinte shumë

mirë që për sa kohë që qirinjtë vezullonin dhe ushqimet ishin akoma të ngrohta dhoma do

ishte si një kopsht me lule shumëngjyrëshe. Si mendoni ju, a kishte të drejtë Ejona?



Shpjegon ndryshimet e gjendjes bazuar në teorinë kinetike.

Përshkruan vetitë dhe strukturën dalluese të substancave në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë duke u bazuar në llojet e lëvizjes.

Përshkruan trysninë dhe temperaturën e një gazi sipas lëvizjes

së grimcave të tij.

Tregon kuptimin e lëvizjes së çrregullt të grimcave (atome,

molekula apo jone në një pezulli të njohur si lëvizje brovniane,

si provë për modelin kinetik grimcor të lëndës.

Përshkruan dhe shpjegon difuzionin dhe varësinë e shpejtësisë së difuzionit nga masa molekulare.

FJALËT KYÇE

Teoria kinetike

Lëvizje molekulash

Hapësirë

ndërmolekulare

Difuzion

Lëvizje Brovniane


BURIMET :

teksti i kimisë

foto të ndryshme

video –projektor

CD

sistem periodik


ndërkurrikulare:


Zhvillimin e qëndrueshëm

TIK‐un

Shkencat shoqërore



I) Studim rasti /njohja me situatën

Nxënësit punojnë në grupe dhe fillimisht mundohen t’i përgjigjen pyetjeve:


Çfarë duhet të dimë për të zgjidhur këtë situatë?

Kujt i dedikohet prania e aromave të ndryshme në ambientet tona?

A mund ta emërtojmë procesin e përhapjes së aromave?

II) Hedhja e hipotezës


Nxënësit në grupe duke shfrytëzuar me kujdes informacionin në situatë, tekstin

mësimor, dijet nga mësimet e kaluara si dhe dijet e marra ndër vite, analizojnë:

Dimë që çdo lëndë në çfarëdo gjendje të jetë ajo ka një ndërtim kimik të caktuar pra përfaqësohet nga një element

kimik ose bashkim elementesh në formën e përbërjeve që nga ana e tyre përfaqësojnë molekulat. Vetë molekulat

janë bashkim i atomeve të cilët janë të përbëra nga grimca më të vogla, protone ,neutrone, elektrone. Gjithë aromat,

esencat, shijet që na erdhën nëpërmjet situatës së fillimit duhet t’i dedikohen lëvizjes së grimcave!

Për të vërtetuar hipotezën duhet të dimë: Si janë të organizuara grimcat në të tria gjendjet e lëndës?

Cilët faktorë ndikojnë në lëvizjen e grimcave në secilën gjendje?

Ç’është procesi i lëvizjes së grimcave?

III) Vërtetimi i hipotezës

Nxënësit japin përgjigjet e pyetjeve përkatëse:

Pyetja 1. Si janë të organizuara grimcat në të tria gjendjet e lëndës?

Gjendja e ngurtë Gjendja e lëngët Gjendja e gaztë

Grimcat janë:

Të vendosura pranë.

Të vendosura në mënyrë

të rregullt.

Nuk mund të lëvizin

lirshëm.

Rrotullohen rreth

Grimcat janë:

Të vendosura pranë

njëra‐tjetrës.

Të vendosura në mënyrë

të çrregullt.

Mund të lëvizin lirshëm.

Grimcat janë:

Të shpërndara dhe larg

njëra tjetrës

Tërësisht të çrregullta

Lëvizin në mënyrë të

çrregullt.


pozicioneve të tyre.

Pyetja 2. Cilët faktorë ndikojnë në lëvizjen e grimcave në secilën gjendje?

Temperatura:

Me rritjen e temperaturës, rritet energjia e lëvizjes mesatare të grimcave.

Me rritjen e temperaturës, grimcat fitojnë më shumë energji dhe lëvizin më shpejt.

Me rritjen e temperaturës, grimcat do të zënë më shumë hapësirë si rrjedhojë

trupat e ngurtë do bymehen

tek lëngjet do të ndodhë avullimi (grimcat do dalin nga

sipërfaqja).

Me rritjen e temperaturës, mund të ndodhë që grimcat të fitojnë energjinë e mjaftueshme për të

prishur forcat që i mbajnë ato bashkë në strukturë; kështu,

tek trupa e ngurtë ndodh shkrirja dhe tek lëngjet vlimi.

Trysnia:

Nuk ndikon tek substancat në gjendje të ngurtë

Tek substancat në gjendje të lëngët apo të gaztë sa më e madhe të jetë

përplasja e grimcave në muret e enës aq më e madhe është trysnia.

Pyetja 3. Ç’është procesi i lëvizjes së grimcave Difuzion

Difuzioni shpjegohet me anë të natyrës fluide (të rrjedhshme) të lëndëve.

Difuzion është procesi në të cilin grimcat e lëndëve fluide lëvizin nga vendi me përqendrim më të madh në vendin me përqendrim më të vogël.

Difuzioni mund të ndodhë në lëngje: shpërhapja e grimcave të substancës së ngurtë

në lëng.

Difuzioni mund të ndodhë në gaze:

gazet difuzojnë dhe mbushin gjithë vëllimin e enës, difuzioni tek gazet ka

rëndësi pasi mundëson ‘nuhatjen’ nga njeriu të aromave të këndshme apo të

pakëndshme’’.

gaze të ndryshme difuzojnë me shpejtësi të ndryshme, grimcat më të rënda

lëvizin më ngadalë se grimcat më të lehta për të njëjtën temperaturë, molekulat

më të mëdha difuzojnë më ngadalë se molekulat më të vogla.

Lëvizja Brovniane është lëvizja e molekulave të gazit të cilat goditen në mënyrë të padukshme edhe nga grimcat e ajrit.

Konkluzion ! Hipoteza e hedhur nga nxënësit është e saktë, prania e aromave dhe esencave të ndryshme i dedikohet dukurisë së difuzionit që lidhet me teorinë kinetike të lëndës.


Situata konsiderohet e realizuar, nëse nxënësit:

punuan sipas detyrave dhe roleve në grup.

shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit.

zgjodhën formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe


idetë në lidhje me teorinë kinetike, lëvizjen Brovniane

kuptuan situatën dhe dhanë zgjidhjen e duhur.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.

Ato mund të jenë:

detyrë e pavarur për ndonjë temë të caktuar;




mësimore etj.

MODEL DITARI Nr. 10


TEMA MËSIMORE: Struktura e atomit


https://sites.google.com/site/mesimeinteraktivengakimia/home/1‐struktura‐e‐atomit



përshkruan atomin si një grimcë me bërthamën e ngarkuar

pozitivisht të rrethuar nga elektronet e ngarkuara negativisht,

me rreze bërthamore shumë më të vogël se ajo e atomit dhe me

shumicën e masës në bërthamë

përcakton ngarkesën relative dhe masën relative të protoneve,

neutroneve dhe elektroneve

njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe elektroneve në

atome kur jepet numri atomik dhe numri i masës së izotopeve

tregon se izotopet e atomeve të të njëjtit element kanë të njëjtë

numrin e protoneve, por të ndryshëm numrin e masës

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi përdorimin mjekësor

dhe industrial të izotopeve radioaktive si p.sh. përdorimet e

karbonit‐14 në arkeologji.

FJALËT KYÇE

Grimca subatomike

Masë atomike

relative

Numri atomik

Numri masës

Izotope

Radioaktivitet

Radioizotop

BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

CD

foto


ndërkurrikulare:


Shkencat shoqërore

Fizikën


TIK‐un







Kërkon organizimin e nxënësve në grupe .

Përfaqësuesit e secilit grup bëjnë një përmbledhje të informacionit që marrin nga

materiali filmik.

Secili grup harton pyetjet të cilave duhet t’i jepet përgjigje gjatë kësaj ore mësimore.

Pasi diskutohen nga të gjithë bashkë synohet në këto pyetje kryesore:

Si është ndërtuar atomi?

Ç’mund të themi për numrin atomik?

Ç’mund të themi për numrin e masës?

Ç’janë izotopet, sa lloj izotopesh kemi.


II) Ditar dy pjesësh !

Nxënësit e secilit grup do trajtojnë njërën nga pyetjet e hartuara më sipër.

Për secilin grup përgatiten fleta pune .

Çdo fletë do të ketë një tabelë ku nga njëra anë është pyetja/ koncepti dhe nga ana

tjetër komenti në lidhje me të.

Nxënësit plotësojnë kolonën “komente” dhe duke shfrytëzuar të gjitha burimet e

informacionit japin përgjigjet për pyetjet përkatëse.

Mendimet e nxënësve nga grupe të ndryshme pasi diskutohen dhe përpunohen më

tej paraqiten në dërrasën e zezë në formë të tillë:

Grupi i parë

Pyetja Komenti i nxënësve

Ndërtimi i

atomit

Atomi është elektroasnjanës

o Në qendër ndodhet bërthama ku vendosen protonet (+) dhe

neutronet (pa ngarkesë), rreth saj në orbita rrethore lëvizin

elektronet

o masa e protoneve = masa e neutroneve, elektronet thuajse pa

masë (1/1840 masës së protonit)

o Bërthama shumë e vogël në krahasim me hapësirën


elektronike.

Atomi është shumë i vogël.

o Për të parë atomet e arit në një shufër duhet që të realizohet një

zmadhim 100 milion herë.

Masa e një atomi mund të krahasohet me masën e një atomi tjetër

o Si njësi standarde shërben atomi Karbon C. Masa e karbonit

është 12 herë më e rëndë se masa e një atomi H. Kështu :

o Masa atomike relative e një elementi tregon sa herë më i rëndë është ky atom ndaj 1/12 pjesë të masës së atomit karbon.

Grupi i dytë


Numri atomik

Numri i protoneve që ndodhet në bërthamë quhet ndryshe

numri atomik dhe shënohet me Z :

Numrin e protoneve

Numrin e elektroneve

Ngarkesën pozitive të bërthamës

P.sh. 19Z K 19 protone në bërthamë (+19)

19 elektrone nëpër orbita (‐19)

19r rn p n e

Bashkësia e atomeve me Z të barabartë përfaqëson një

element kimik

11Z Na 11r rn p n e

(bashkësia e atomeve Na, formojnë elementin Na )

6Z C 6r rn p n e

(bashkësia e atomeve C, formojnë elementin C )


Numri i masës

Shuma e numrit të protoneve dhe neutroneve që ndodhen në

bërthamë jep

numrin e masës dhe shënohet me A

Duke shënuar :

A numri i masës

Z numri atomik

N numri i neutroneve

A = Z + N

Psh 12Z Mg

N=12

A= ?


Grupi i tretë


Izotopet

Atomet që kanë numër atomik ( Z) të njëjtë por numër mase të

ndryshëm

(pra numër neutronesh të ndryshëm ) janë izotope.

Skematikisht izotopet paraqiten kështu AZ

X

p.sh. Hidrogjenit i njihen tre izotope : 11H 2

1H 31H

hidrogjen deuterium tritium

Izotopet e një elementi kanë veti të njëjta kimike sepse kanë

strukturë të ngjashme elektronike, por kanë veti të ndryshme

fizike sepse ndryshojnë masat e atomeve.

Mund të kemi:

o izotope natyrale o izotope artificiale (tritiumi) o izotope radioaktive kanë bërthama të paqëndrueshme

ka mungesë ekuilibri midis neutroneve dhe protoneve

zbërthehen në mënyrë spontane duke emetuar rrezatim

shpërbërja radioaktive është spontane, është proces

bërthamor jo reaksion kimik dhe nuk

ndikohet nga temperatura as nga fakti nëse izotopi është

element i lirë apo pjesë e një komponimi

(tritium, karboni‐14, uraniumi 235 )

Izotopet radioaktive kanë një përdorim të gjerë në ditët e sotme.


III )Përvijimi i koncepteve

Nxënësit realizojnë lidhjen midis koncepteve të marra A,Z, N dhe izotop

Kjo lidhje realizohet shumë thjeshtë me anë të një tabele

Në funksion të kësaj ndërtohet një tabelë e tillë:

Elementi Simboli A Z Nr. i

protoneve

Nr. i

neutroneve

Nr. i

elektroneve AZ

X

ALUMIN 13 14

KARBON 12

13

14

6

P 31 15


SQUFUR 16

Na 2311Na

KLOR 17 18

20



kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup,

kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit,

arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë

informacionin dhe idetë në lidhje strukturën e atomit,

treguan interes mbi sjelljen e njohurive mbi përdorimin e mjekësor dhe

industrial të izotopeve radioaktive.



Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra pas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose tek fletorja e

punës;



mësimore etj.

Shënim : Duke pare sa të rëndësishme janë izotopet sot, rekomandohet punë e pavarur

hulumtuese mbi izotopet radioactive

MODEL DITARI Nr. 11


TEMA MËSIMORE: Mënyra e vendosjes së elektroneve në atom


‘ Makrotrupat dhe mikrotrupat’ Para nxënësve paraqiten foto të sistemit tonë diellor, të galaktikave të tjera në Univers

si dhe foto të ndryshme që japin informacion mbi ndërtimin e atomit. Duke

shfrytëzuar dijet e tyre të deri tanishme nxënësit në varësi të faktit se çfarë paraqesin

këto foto pohojnë nëse janë apo jo të ngjashme këto dy sisteme dhe pse.



Jep të dhëna mbi teorinë e thjeshtuar të Nils Bohrit të vitit 1913.

Tregon si përcaktohet shpërndarja e elektroneve në atome

nëpër shtresa elektronike.

FJALËT KYÇE

Orbita elektronike

Shtresa elektronike

Nivele energjetike


Realizon shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa elektronike për 20 elementet e para të sistemit periodik.

Sjell gjetje origjinale në lidhje me paraqitjen e modelit atomik.

Shpërndarje

elektronike

Konfigurim

elektronik

BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

CD

Foto

revista ose enciklopedi


ndërkurrikulare:


Shkencat shoqërore

Fizikën

TIK‐un

Gjeografinë



I) Diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi:

Paraqet para tyre situatën dhe rezultatet e të nxënit.

Synon që nxënësit të ngacmojnë akoma më shumë imagjinatën e tyre në lidhje me

atomin dhe stukturën e tij.

Synon të diskutojë me nxënësit rreth situatës deri sa të marrë një përgjigje pozitive:

po mikro dhe makro.

Organizon nxënësit në formulimin e pyetjeve mbi ‘ teorinë atomike ‘.

Disa nga pyetjet që mund të formuloheshin nga nxënësit do të ishin:

o Ç’është atomi?

o Si ka evoluar mendimi mbi atomin?

o Cili ishte filozofi i parë që hodhi idenë mbi atomin ?

o Cilat ishin idetë e Daltonit, Tompsonit dhe Radhërfordit mbi atomin?

o A ka masë atomi , ku është përqendruar ajo, pse?

o Cilat janë grimcat subatomike të atomit, si janë vendosur ato në atom?

o Ç’janë izotopet?

o Sa lloj izotopesh kemi?

o Cilët kanë më shumë përdorim në fusha të ndryshme të jetës?

Pasi i përgjigjen pyetjeve të hartuara njëri‐tjetrit, nxënësit pyesin mësuesin:

A është plotësuar mendimi mbi atomin?

Kush luajti rol të rëndësishëm në përmbylljen e mendimit mbi atomin?

Si organizohet shpërndarja e elektroneve në atom?


II) Veprimtari dhe lexim i drejtuar

Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të


cilat u shërbejnë për trajtimin e pyetjeve të hartuara.

Secili grup hulumton në këto burime në lidhje me vazhdimin e teorisë mbi atomin

dhe mënyrën e shpërndarjes së elektroneve në atom.

Organizojnë informacionin në lidhje me atomin.

Prezantojnë gjetjet e tyre dhe i diskutojnë ato në grup dhe midis grupeve.

Në fund të këtij procesi të gjitha informacionet e marra dhe të përpunuara paraqiten

në tabelë.

Modeli sipas Nils Bohrit Shpërndarja e elektroneve në atom

Evoluoi më tej mendimin mbi atomin

duke shpjeguar si janë të organizuar

elektronet në atom:

Elektronet në atom vendosen në orbita

rrethore përreth bërthamës.

Orbitat e elektronit ndryshe quhen

shtresa elektronike ose nivele energjetike.

Çdo shtresë ka një energji të caktuar

dhe një largësi të caktuar nga bërthama.

Çdo shtresë ka një numër të caktuar

elektronesh.

Shpërndarja e elektroneve në atom ka një

rregullsi të caktuar.

Shtresa e parë dy elektrone

Shtresa e dytë tetë elektrone

Shtresa e tretë tetë elektrone


III) Diagram i Venit

Nxënësit tashmë analizojnë pyetjen kryesore:

Pse është i ngjashëm atomi me sistemin tonë diellor?

Të dy këto sisteme janë të përbëra nga pjesa qendrore bërthama /dielli.

Ndërsa tek sistemi diellor janë planetët që lëvizin rreth diellit, tek modeli atomik

janë elektronet që lëvizin rreth bërthamës.

Ashtu si plantët kanë një largësi të caktuar nga dielli edhe elektronet kanë një

largësi të caktuar nga bërthama

Pse është i ndryshëm atomi nga sistemi ynë diellor?

Ndërsa atomi është sistem i mikrotrupave, sistemi diellor është sistem i

makrotrupave.

Ndërsa për mikrotrupat e kemi të vështirë të përcaktojmë vendndodhjen dhe

shpejtësinë e lëvizjes së elektronit nëpër orbita , për makrotrupat (planetët) ne

mund të përcaktojmë edhe vendndodhjen edhe shpejtësinë.



kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup,

kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit,

arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin


dhe idetë në lidhje strukturën e atomit,

treguan interes për sjelljen e njohurive mbi përdorimin mjekësor dhe industrial të

izotopeve radioaktive,

dhanë përgjigje të sakta mbi situatën e të nxënit.



Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra pas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose tek fletorja e punës;



mësimore etj.

MODEL DITARI Nr. 12


TEMA MËSIMORE: Tabela periodike


Gruponi ! Duke vlerësuar njohuritë tuaja të deritanishme unë do isha shumë kurioze në qoftë se ju

do të mundeshit që me aftësitë dhe njohuritë tuaja te deritanishme të mund të gruponit

elementet me numër atomik nga 1‐20 . Kam besim tek ju dhe përkushtimi juaj.

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐tabela‐periodike‐

dhe‐vetitee‐kimike‐tee‐elementeve



Përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar elementet dhe për të parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre.

Interpreton ndërtimin e tabelës periodike me perioda të gjata duke

u bazuar në parimin e qëndrueshmërisë dhe ligjit periodik.

Shpjegon se vendndodhja e një elementi në tabelën periodike

përcaktohet nga shpërndarja e elektroneve në atomet e tij dhe

nga numri i tij atomik.

Përshkruan pozicionin e metaleve, jometaleve, metaloideve,

metaleve kalimtare dhe gazeve të plogët në sistemin periodik.

Percepton lidhjen dhe dallimet midis elementeve kimike duke

u bazuar në vendndodhjen në tabelë në perioda dhe grupe A, B.

FJALËT KYÇE

Grupe

Perioda

Metale

Jometale

Metaloid

Elemente kalimtare

Gaze ideale


BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

CD

foto të elementeve kimike

sistem periodik

substanca të ndryshme kimike, metale dhe jometale

informacione nga interneti etj.

Lidhja me fushat e tjera ose me

temat ndërkurrikulare:


Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore


Veprimet në situatë


Mësuesi :



Verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të situatës dhe të rezultateve të të nxënit.

Orienton nxënësit për zgjedhjen e një elementi kimik nga gjithsecili prej tyre.

Vëzhgon strategjitë që përdor nxënësi për analizën, organizimin, përpunimin dhe

prezantimin e informacionit.

Vëzhgon shkallën e pjesëmarrjes së nxënësit në zgjidhjen e situatës dhe përpjekjet e

tyre për nxjerrjen e konkluzioneve.

Si përfundim !

Nxënësit grupohen sipas ngjashmërive që ata shfaqin

Grupimet e mundshme do të ishin H He

Li Mg B F Ne

Na Ca Al Cl Ar

Nxënësit tregojnë se u grupuan në atë mënyrë sepse kanë numër të njëjtë me

elektrone në shtresën e jashtme.

Nxënësit mund të ngatërrojnë pozicionin e He meqë ka dy elektrone në shtresën e

jashtme prandaj është detyrë e mësuesit që të bëjë orientimet përkatëse.

Nxënësit sjellin në kujtesë Mendelejevin dhe Sistemi Periodik, kjo ishte rruga në të

cilën ai punoi për të hartuar Sistemin Periodik.

Trajtimi i mëtejshëm i situatës .

II) Veprimtari mendim i drejtuar

Mësuesi paraqet para nxënësve në videoprojektor materialin në lidhje me SP

(vazhdon situata e të nxënit).

Para tyre tani mund të shtrohen këto pyetje :

Cila është historia e Sistemit Periodik?


Si është ndërtuar Sistemi Periodik?

Çfarë thotë ligji periodik i formuluar nga Mendelejevi?

Cilat janë blloqet kryesore,çfarë veçorish kanë?

Cilat janë grupet kryesore?

Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të

cilat u shërbejnë për trajtimin e situatës. (tabela periodike, informacione teorike,

videon, foto të elementeve të ndryshme kimike.)

Hulumtojnë në këto burime, secili grup, në lidhje me: historinë , zbulimin e SP, vetitë

fizike dhe kimike të elementeve të ndryshme, emrin, simbolin kimik, konfigurimin

elektronik dhe vendin që zënë këto elemente në Tabelën Periodike.

Organizojnë informacionin në lidhje me 20 elementet e para, vetitë, përdorimet dhe

pozicionin e tyre në SP.

Bëjnë një përpunim të informacionit për t’ju përgjigjur pyetjeve të radhës.

Përmbyllja e situatës:

III) Organizues grafik

Pas punës në grupe, diskutimit të ideve dhe bashkëpunimit me mësuesin, nxënësit

organizojnë të gjitha informacionet e tyre në disa fleta pune të hartuara dhe të dhëna

më parë nga mësuesi .

Nxënësit formulojnë ligjin periodik:

‘’vetitë e elementeve dhe të substancave që ato formojnë përsëriten dhe ndryshojnë në

mënyrë periodike ‘’

Në fund, fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:



Situata quhet e realizuar kur nxënësi:

• Punon sipas detyrave në grup.

• Parashikoi vendosjen e elementeve kimike në Tabelën periodike dhe vetitë e tyre

duke u bazuar në konfigurimin elektronik të shtresës së jashtme.

• Interpretuan ndërtimin e tabelës periodike bazuar në parimin e qëndrueshmërisë

dhe ligjin periodik.

Analizuan mbi bazën e strukturës atomike periodat dhe grupet A, B në tabelën

periodike.



Ato mund të jenë: pyetje dhe detyra pas temës së mësimit ose në fund të kapitullit; pyetje

dhe detyra nga fletorja e punës, pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi; realizimi i

veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore etj.

Kolona vertikale : GRUPET 8A dhe 8B Elemente brenda një grupi kanë

numër të njëjtë elektronesh në shtresën e jashtme

Kolona horizontale :periodat Elementet e një periode kanë të

njëjtë shtresën e jashtme elektronike (7 perioda)

Grupet kryesore IA, --------VIIIA


MODEL DITARI Nr. 13


TEMA MËSIMORE: Veprimtari praktike: Prova për të dalluar metalet nga jometalet


’’Lapsi’’ Ditë e bukur vere, një grup të rinjsh po shëtisnin me motobarkë buzë detit Jon. Ishin

shumë të lumtur, gjithçka ishte perfekt. Papritur dallgët filluan të shtoheshin dhe era të

rriste shpejtësinë e saj. Ata nuk po mund më të komandonin varkën e tyre. Koha kalonte,

stuhia bëhej me e fortë, dhe ata largoheshin gjithnjë e më shumë nga bregu deri sa erdhi

një moment që nuk po e shihnin më. Mes ulërimave dhe frikës një dallgë e madhe i përplas

dhe e shikojnë veten në brigjet e anës tjetër, në mes të askundit aty ku nuk mund të

krijonin asnjë lloj kontakti. Kaloi dhe pak kohë dhe stuhia ra, duhej të ktheheshin, hipën në

barkë por motori nuk ndizej, “nuk punon sistemi elektrik” tha dikush, “është shkëputur

lidhja”. Të gjithë po kërkonin në varkë dhe rreth bregut mos gjenin atë që ju duhej por më

kot. Papritur njëra nga vajzat heq kapësen e flokëve dhe e vendos aty ku u shkëput lidhja

por më kot nuk funksionoi, në moment ‘’gjeniu’’ i grupit tha: Unë kam një laps, e di që

duket budallallëk por e mora për të hedhur ndonjë ide në letër. A mund ta provojmë?.

Mori lapsin e mprehu në të dyja anët dhe e vuri si urë lidhëse tek qarku elektrik dhe

çuditërisht të gjithë ata që ishin mosbesues u zhgënjyen!!!!! Pse? Si mendoni ju?



Shfaq aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe

materialeve.

Planifikon me kujdes eksperimentin dhe vrojtimet.

Kryen dhe mban shënim vrojtimet dhe matjet gjatë

eksperimentit.

Interpreton dhe vlerëson vrojtimet dhe të dhënat

eksperimentale.

Siguria

Kujdes gjatë

shfrytëzimit të

burimit të rrymës

elektrike

BURIMET :

bateri 6V ose burim rryme i vazhduar

llambë ndriçimi

tela dhe kapëse krokodil

mostrat metalike p.sh.: magnez, zink, kallaj,

hekur, nikel, squfur, grafit, tunxh dhe aliazh

ngjitës (kallaj –plumb)




Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore


I) Trajtimi i situatës Veprimtari e drejtuar

Mësuesi :

Paraqet para tyre rezultatet e të nxënit në këtë orë mësimore.

U jep të dhëna për mënyrën si është hartuar situata këtë herë.


Njëri prej nxënësve lexon pjesën ‘’Lapsi’’.

Me këtë pjesë synon që nxënësit të ngacmojnë sa më shumë imagjinatën e tyre.

Kërkon nga nxënësit të formulojnë pyetje rreth pjesës së lexuar.

Pse lapsi e mbylli qarkun elektrik?

Kujt ia dedikon këtë aftësi ?

Pse nuk funksioni me copën e drurit?

Dëgjohen me kujdes të gjitha përgjigjet e nxënësve.

II) Veprimet në situatë: Punë në grupe

Nxënësit organizohen në grupe sipas dëshirës.

Synimi kryesor i tyre është të dallojnë metalet nga jometalet.

Prova kryesore që nxënësit realizojnë në grup është ‘’përcjellshmëria elektrike ‘’.

Secili grup ndërton një qark të thjeshtë elektrik ku ka një llambë ndriçimi.

Energjia e qarkut sigurohet nga bateritë.

Për të arritur qëllimin kryesor secili grup bën disa prova për të vrojtuar praktikisht se cila

nga substancat e dhëna e përcjell rrymën elektrike !

Substancat që mund kontrollohen përfshijnë dhe natriumin, merkurin dhe fosforin.

Interesante është kontrolli i një lapsi i mprehur nga të dy anët. Provohet si pjesa e

jashtme prej druri, ashtu dhe pjesa e “plumbit”.

III) Pyetje për diskutim :

Secili grup ka në tavolinën e punës një tabelë me të gjitha elementet që do të

përfshihen në eksperiment.

Në tabelë nga secili grup do të përcaktohet kush e përcjell dhe kush jo rrymën elektrike.

Jepen shpjegimet përkatëse për secilin rast.

Elementi A e përcjell rrymën

elektrike Pse ?

Magnez

Zink

Kallaj

Hekur

Druri

Aliazh ngjitës (kallaj‐plumb )

Laps

Laps i mprehur në të dyja anët

Natrium

Kapëse flokësh plastike

Kapëse flokësh metalike



Situata quhet e realizuar :

Kur nxënësit kuptojnë situatën dhe ngrenë pyetje të sakta rreth saj.

Kur nxënësit organizojnë shumë mirë punën brenda grupit.

Kur përdorin shumë mirë mjetet laboratorike.

Kur analizojnë dhe japin përgjigje të sakta për të gjitha dukuritë.

Kur janë të interesuar që të lidhin këto njohuri me jetën e përditshme.

MODEL DITARI Nr. 14


TEMA MËSIMORE: Prirjet në grupe


Situatë problemore: Pyetje? Pavarësisht faktit që elementët e një grupi janë të ngjashëm sepse kanë numër të njëjtë me

elektrone në shtresën e jashtme, a ndryshojnë vetitë e elementëve brenda një grupi??Pse



Parashikon se si vetitë e elementeve të grupeve IA, VII A, VIII A

përcaktohen nga shtresa e jashtme elektronike e atomeve të tyre.

Përshkruan vetitë e elementeve të Grupeve IA, VII A, VIII A .

Shpjegon si ndryshojnë vetitë e elementeve brenda grupeve

nga lart poshtë.

Tregon mbi rolin rëndësishëm të rrezes në ndryshimin e vetive

brenda grupit nga lart poshtë.

Përshkruan gazet e plogët si elemente të grupit VIIIA, gaze

monoatomike jo reaktive duke ju referuar strukturës së tyre

elektronike.

FJALËT KYÇE

Metale alkalin

(alkalin –tokësor )

Halogjene

Gaze të plogët

(ideal)

Reaktivitet ( veti

kimike )

Reaksion

BURIMET :

teksti i kimisë.

video –projektor

CD

Foto

Sistem periodik

Lapustina, fleta formati




Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore



I) Mendo diskuto në grup



Dëgjojnë me kujdes pyetjen kryesore.

Nxënësit diskutojnë dhe shfrytëzojnë vetëm njohuritë e deritanishme në lidhje me

sistemin periodik.

Disa fleta pune të përgatitura më pare ju jepen atyre .

KARAKTERISTIKA TË PËRGJITHSHME

Grupi i VIIA Grupi i VIIA Grupi i VIIIA

Të gjitha grupet punojnë mbi të njëjtin fletë pune

Pasi punojnë nëpër grupe, fleta e punës e plotësuar nga grupe të ndrshme do mund të

kishte pamje të tillë.

KARAKTERISTIKA TË PËRGJITHSHME

Grupi i IA Grupi i VIIA Grupi i VIIIA

Li janë metale alkalinë.

Na kanë një e‐ në shtresën

e jashtëme.

K kanë një elktron

valentor,

Rb kanë valencën I

Cs formojne jone positive

Fr. Me ‐1 e‐ = Me 1

formojne okside bazike .

japin baza te forta

janë elektropozitivë

nga lart poshtë rrezja

rritet, dhe vetite e

mësipërme vinë duke u

forcuar

janë jometale.

janë kripëlindës.

kanë 7e‐ në shtresën e

jashtme.

Kanë shtatë elektrone

valentorë.

Paraqesin disa valenca

I,III,V,VII

(me përjashtim të fluorit që

paraqet vetëm një valencë)

Formojnë molekula

diatomike

F2,Cl2,Br2,I2.

Formojnë okside acide.

Formojnë lidhje kovalente të

pastër.

Formojnë jone negative. Jme

+1 e‐ = Jme ‐1

Jodur, klorur , bromur

Aftësia për të marrë elktrone

nga lart poshtë zvogëlohet

janë gaze

quhen gaze idealë

kanë 8 elektrone në shtresën

e jashtme

nuk janë active

nuk formojnë as jone

positive as jone negative

nuk shfaqin valenca

nuk shfaqin asnjë lloj vetie

Trajtimi i situatës

II Veprimtari dhe punë në grupe

Pasi diskutuan karakteristikat e përgjithshme të grupeve IA, VIIA, VIIIA nxënësit të

organizuar në grupe synojnë të zgjidhin situatën e të nxënit

Paraprakisht ata mendojnë hartimin e disa pyetjeve kryesore, si psh

Cilat janë vetitë fizike të elementeve të këtyre grupeve.


A janë reaktive këta elementë nga pikpamja kimike.

A janë të gjithë të ngjashëm në vetitë e tyre.

Si ndryshojnë këto veti në grup në drejtimin nga lart poshtë.

Nxënësit organizohen midis tyre.

Grupe të ndryshëm punojnë me pyetje të ndryshme .

Në këtë moment nxënësit shfrytëzojnë të gjitha burimet e mundshme të

informacionit:njohuritë e marra në vite ,SP, tekstin , material filmik, foto etj.

Për çdo paqartësi vjen në ndihmë mësuesi.

Secili grup organizon informacionin në fleta fomati.

Grupe të ndryshëm punojnë me lapustinë me një ngjyrë të caktuar

Në fund të tëra përgjigjete tyre organizohen në një tabelë të vetme që mund të shkruhet

nga mësuesi në dërrasë

Një përfaqësues nga secili grup plotëson kollonën përkatëse të kësaj tabele në dërrasën

e zezë me shkumës me ngjyrë.

VETITË FIZIKE / VETITË KIMIKE


Tabela numër 1

VETITË FIZIKE


‐janë të butë ,priten lehtë me

thikë dhe

ruhen në enë me vajguri

‐kanë shkëlqim metalik ,

ngjyre te argjendte

‐shkrijnë në temperatura të

ulëta

‐kanë dëndësi më të vogël se

uji

‐kanë pikë vlimi të ulët

‐janë në gjëndje të ngurtë

dhe formojnë rrjeta kristalore

‐përcjellin mirë nxehtësinë

dhe elektriciteti

‐‐‐janë në gjëndje të

ndryshme fizike:

‐fluor gaz reaktive me

ngjyrët të verdhë të

zbehtë

‐ klori gaz me ngjyrë të

gjelbër të zbehtë

‐bromi lëng me ngjyrë të

kuqe të forte

‐jodi substancë e ngurtë dhe

formon

Kristale me ngjyrë gri, avuj

ngjyrë vjollcë

‐‐digjen me flakë të

ndryshme.

‐‐janë të gjithë helmues.

‐‐pikat e vlimit rriten.

‐u zbuluan në vitin 1890

‐i pari u zbulua Heliumi

‐i fundit u izolua si gaz

Radoni.(1909)

‐të gjitha gazet ideale janë

pjesë e atmosferës, 1%

‐nga gaze inerte—gaze

idealë

‐kanë pika vlimi dhe shkrirje

shumë të ulët

‐Përdorimet:

He në balonat fluturuese

Ar gaz për ë mbushur

llambat për ndriçim

Ne shumë i përdorshëm për

ndriçim

Gaze të ndryshme japin

ngjyra të ndryshme


Tabela numër 2

VETITË KIMIKE

Grupi i IA Grupi i VIIA

Jane shume aktive.

1‐Veprimi me ujin

i vrullshëm

i

vrullshëm

me

shpërthim

2‐Veprimi me O2

3‐Veprimi me HCl

4‐Veprimi me jometalet

Kujdes !

Në drejtimin nga lart posht këto veti në

grupin e IA vijnë duke u forcuar.

Franciumi, ( Fr) metali më aktiv i SP

Është shumë radioaktv dhe shumë i

rrallë.

Janë jometalet më aktivë të SP

1‐Veprimi me metalet.

(Al i ngrohur më pare

kur kalohet në një rrymë gazi klor, metali do

çlirojë dritë dhe do formohet kripa)

(pluhur Al me pluhur I

në prani të disa pikave ujë, reaksion

egzotermik, shoqërohet me avujngjyrë vjollcë)

2‐Veprimi me jometalet.

3‐Veprimi me hidrogjenin.

4‐Veprimi me oksigjenin.

2 2 2 32 3 2Cl O Cl O

5‐Veprimi me ujin.

(ujë i kloruar )

Reaksione zvëndësimi njëfish, tregojnë për

shkallën e aktivitetit të metaleve.

2

2 2

2 2

?

2 2

2 2

Cl KF

Cl KBr KCl Br

Cl KJ KCl J

Kujdes !

Në drejtimin nga lart posht këto veti në grupin

e VIIA vijnë duke u dobësuar.

Përmbyllja e situatës :

III) Parshikim nga termat paraprakë

Për të realizuar një mbyllje sa më të këndëshme të ores së mësimit, mësuesi ju jep

nxënësve disa fjalë:

Sistemi periodik

Nxënës

Laborator

Njohuri

Aktivitet (kimik)

Kërkon nga secili prej tyre që këto fjaë ti përdorë në një shkrim të shkurtër.

Shkrimi mund të jetë, një paragraph, një tregim, një esse….., nxënësit shfrytëzojnë

imagjinatën e tyre dhe sjellin sipas dëshirës atë që mund të bëjnë më mirë.

Ju jepet koha e mjaftueshem për të realizuar detyrën e dhënë.

Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e përgatitur.


Konkluzion !

Vetitë e elementëve brenda një grupi pavarësisht se kanë numër të njëjtë elektronesh

valentorë, kanë aktivitet të ndyshëm kimik që varet nga pozicioni i tyre në Sistmin

Periodik.


Situata quhet e realizuar kur nxënësi:


• Parashikuan ndryshimin e vetive të elementeve kimikë brenda grupeve duke u

bazuar në pozicionin e tyre në Sistemin Periodik

• Përshkuan karakteristikat e përgjithshme të elementeve të grupeve IA,VIIA, VIIIA.

• Përshkuan me fjalë vetitë fizike të elementeve të grupeve IA,VIIA, VIIIA

• Shpjeguan me anë të reaksioneve kimikë vetitë kimike të elementeve të grupeve

IA,VIIA, VIIIA

Vërtetuan parashikimin e tyre mbi ndryshimin e vetive brenda në grup për

elementët e grupeve IA,VIIA, VIIIA.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

Ato mund të jenë:


pyetje dhe detyra nga fletorja e punës,



mësiomre …..et.

MODEL DITARI Nr. 15


TEMA MËSIMORE: Prirjet përgjatë një periode


Shkrim i lirë

Shkolla ka qenë elementi më i rëndësishëm në formimin tuaj. Si do të gjykoni ju mbi

ndryshimet që keni pësuar ju dhe shokët tuaj nga klasa e parë në klasën e dhjetë. Nga ana

tjetër si mendoni ju, a ka ndryshime midis nxënësve të së njëjtës klasë ose nxënësve që

ndodhen në të njëjtin paralel.

A mund të vini një shenjë paralelizmi midis ndryshimeve të tilla dhe ndryshimeve që

pësojnë vetitë e elementeve në grupe dhe perioda? Jo, pse? Po, pse?




identifikon konceptet rreze atomike, elektronegativitet, afri për

elektronin dhe potencial jonizimi

tregon ndryshimin e vetive të elementeve brenda periodës (dhe

ne grup)

parashikon reaktivitetin e mundshëm të elementeve brenda një

periode.

përshkruan vetitë e përgjithshme të metaleve kalimtare pikën e

shkrirjes,dendësinë, reaktivitetin, formimin e joneve me

ngarkesa të ndryshme dhe përdorimin e tyre si katalizatorë.

FJALËT KYÇE

Periodë

Metale kalimtarë

Rreze atomike

Elektronegativitet

Afri për elektronin

Potencial jonizimi

BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

CD

Sistem periodik

Fleta formati




Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore


Veprimet në situatë

I) Imagjinatë e drejtuar

Mësuesi prezanton para nxënësve “situatën e të nxënit”.

Shkolla ka qenë elementi më i rëndësishëm në formimin tuaj. Si do të gjykonit ju mbi ndryshimet që keni pësuar ju dhe shokët tuaj nga klasa e parë në klasën e dhjetë. Nga

ana tjetër si mendoni ju, a ka ndryshime midis nxënësve të së njëjtës klasë ose

nxënësve që ndodhen në të njëjtin paralel. A mund të vini një shenjë paralelizmi midis

ndryshimeve të tilla dhe ndryshimeve që pësojnë vetitë e elementeve në grupe dhe

perioda? Jo, pse? Po, pse?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të tjerë mund të mendojnë Po.

Është detyrë e mësuesit t’i japë diskutimit drejtimin e duhur.

Kujdes! Diskutimi duhet të zhvillohet me dy drejtime kryesore:

A) Krahasimi i ndryshimeve të elementeve në grupe me ndryshimet që kanë pësuar

nxënësit në vite që mund të jenë, ndryshime fizike, ndryshime në nivelin e njohurive,

ndryshime në mënyrën se si e kuptojnë dhe e perceptojnë jetën, shoqërinë mjedisin. Këto

mund të jenë në nivelin rritës ose zbritës.

B) Krahasimi i ndryshimeve të elementeve brenda një periodë me ndryshimin e natyrave

dhe karakteristikave të nxënësve të një klase apo një paraleli të tërë. Ndryshimet e

nxënësve mund të jenë) në nivelin e njohurive (pra ata variojnë nga nxënës të mirë, shumë

të mirë, të shkëlqyer), në fushat ku janë më të talentuar ose të aftë (grupi i letrarëve, i

matematicienëve, i artistëve, i sportistëve, gjeografëve) në mënyrën e të sjellurit (të qetë,

aktiv, shumë aktiv).



II) Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Në vazhdim të diskutimit mësuesi për të arritur në konkluzione t e duhura harton për

nxënësit disa pyetje:

Si është ndërtuar sistemi periodik?

Nx. SP është i ndërtuar nga kolona vertikale (grupet 8A dhe 8B ) dhe kolona

horizontale (periodat).

Sa blloqe elementësh mund të shohim në SP?

Nx. Në SP mund të shohim katër blloqe elementësh, që janë:

blloku i metaleve

blloku i jometaleve

blloku i metaleve kalimtarë

blloku i lantanideve dhe aktinideve

Kush janë grupet kryesore të SP?

Nx. Grupet kryesorë të SP janë grupet A, janë tetë grupe A dhe secili grup shënohet

me numër romak.

Çfarë të dhënash na jep numri i grupit dhe numri i periodës?

Nx. Numri i grupit tregon:

Numrin e elektroneve në shtresën e jashtme.

Numrin e elektroneve valentorë.

Valencën maksimale në lidhje me oksigjenin.

Ndërsa numri i periodës tregon numrin e shtresës së jashtme elektronike të elementëve.

A mundet që vetëm duke njohur pozicionin e elementeve në SP të japim

karakteristikat kryesore të këtyre elementeve?

Nx. Po sigurisht mjafton themi gr. IA, dhe ne mund të listojmë ose të japim shumë të

dhëna për këtë grup...etj.

Si ndryshojnë vetitë e elementëve brenda një grupi?

Nx. Nga lart poshtë vetitë elementëve (dhe të përbërjeve që ato formojnë) të grupeve

të ndryshme ndryshojnë dhe nuk janë të njëjta pavarësisht se kanë të njëjtin numër

elektronesh në shtresën e jashtme

Po vetitë e elementeve të një periode a shfaqin ndryshime kur kalojmë nga e majta në

të djathtë në SP?

Nx. Edhe vetitë e elementëve brenda një periode ndryshojnë nga veti metalike, në

metale kalimtarë, në metaloide dhe më pas në veti jometalike.

Kush ndikon në ndryshimin e këtyre vetive?

Nx. në ndryshimin e vetive të elementëve në SP një rol të rëndësishëm kanë:

Rrezja atomike

Potenciali i jonizimit

Afria për elektronin

Elektronegativiteti

Çfarë përfaqësojnë këto madhësi?

Nx. ‐ Rrezja atomike përfaqëson gjysmën e gjatësisë së lidhjes midis dy atomeve.


‐ Potenciali i jonizimit shpreh sasinë e energjisë që çlirohet gjatë largimit të një

elektroni nga atomi dhe shënohet me I.

‐ Afria për elektronin tregon sasinë e energjisë që merret gjatë marrjes së një

elektroni në atom dhe shënohet me A.

‐ Elektronegativiteti është aftësia e elementeve për të tërhequr drejt vetes çiftin

elektronik të përbashkët. Elektronegativiteti shprehet si shumë e potencialit të

jonizimit me afritë për elektronin.

Si ndryshojnë këto veti në Sistemin Periodik?

Nx. Të gjitha këto veti variojnë në mënyra të ndryshme.


III) Organizues grafik i analogjisë

Ju jepen nxënësve një fletë pune në të cilën ata duhet të organizojnë të gjitha

konceptet e deritanishme.

Fleta e punës do të kishte pamje të tillë:

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA IA

IIIB IVB VB VIB VIIB VIIIB IB IIB

1

2

3

4

5

6

7

Vetitë metalike forcohen Rrezja rritet (I) Potenciali i jonizimit zvogëlohet (A)Afria për elektronin zvogëlohet En=I+A, En zvogëlohet Janë elektropozitivë

Veti metalike metale kalimtarë metaloide jometale gaze inerte

1

2

3

4

5

6

7

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA IA

IIIB IVB VB VIB VIIB VIIIB IB IIB Metale kalimtare Janë të rëndë dhe të fortë Kanë dendësi të lartë Kanë pikë shkrirje dhe vlimi të lartë Shfaqin më shumë se një valencë Formojnë komponime me ngjyra Mund të formojë më shumë se një lloj joni p.sh., Fe2+ Fe3+

Vetitë jo metalike forcohen. Rrezja zvogëlohet. (I) Potenciali i jonizimit rritet (A)Afria për elektronin rritet En=I+A, En rritet Janë elektronegativë.



Situata quhet e realizuar kur nxënësit:


• Parashikuan ndryshimin e vetive të elementeve kimikë brenda një grupi në Sistemin

Periodik.

• Parashikuan ndryshimin e vetive të elementeve kimikë në periodë në Sistemin

Periodik.

• Përshkuan karakteristikat e përgjithshme të elementeve të metaleve kalimtarë.

• Përshkuan me fjalë vetitë fizike të elementeve.

• Realizuan lidhjen midis ndryshimit të vetive të elementeve në grupe dhe në perioda

me konceptet mbi rrezen atomike, potencialin e jonizimit, afrinë për elektronin dhe

elektronegativitetin.

• Vërtetuan parashikimin e tyre mbi ndryshimin e vetive të elementeve në grup dhe në

periodë gjithashtu.



Ato mund të jenë:


pyetje dhe detyra nga fletorja e punës,



mësimore ...etj.

MODEL DITARI Nr. 16


TEMA MËSIMORE: Lidhja kimike tek elementët kimikë


“Ura lidhëse” Shiu kishte ditë që nuk pushonte, sa vinte dhe gjithnjë bëhej më i fortë dhe i furishëm. I

gjithë qyteti ishte në një kaos të vërtetë, të gjithë ishin të shqetësuar, në qoftë se do

vazhdonte me këtë intensitet kush e di se çfarë mund të ndodhte. Papritur në rrugën

kryesore u shfaq një rrymë shumë e madhe dhe e fortë uji, e cila e ndau qytetin në dy pjesë

komplet të veçuara nga njëra tjetra. Kaluan ditë, koha u qetësua, shirat pushuan por ajo

rrymë e madhe uji ngeli aty, dukej sikur natyra kishte luajtur shumë ashpër, një lumë në

mes të qytetit ishte më e pa imagjinuara që mund të ndodhte. Qyteti ishte ndarë më dysh,

ishin ndarë familje, qytetarë, shokë , miq, të dashur, ishin ndarë fëmijët e kopshteve dhe

shkollave, ishin ndarë institucionet e ndryshme, zyrat, administratat, pra ishte veçuar dhe

shkëputur gjithçka. Ashtu të ndara dy gjysmat e qytetit s’mund të ekzistonin, s’mund të


ishin të lumtura, duhej patjetër të bashkoheshin, duhej patjetër të krijonin mënyra

komunikimi. Ishte domosdoshmëri që të dyja anët e qytetit të kontribuonin në të njëjtën

mënyrë, me të njëjtën forcë, duhej të vendosnin “urën lidhëse” që gjithçka të kthehej në

normalitet, që gjithçka të funksiononte dhe të ekzistonte. Çfarë përfaqëson për ju “ura

lidhëse” nga ana kimike. Cilat grimca nuk mund të qëndrojnë te veçuara në hapësirë por

kanë nevojë të kombinohen më tej...? A janë këto grimca atomet, si organizohen ato më tej,

në sa lloj mënyrash?



Koncepton drejt shprehjen” lidhje kimike”

Identifikon llojet e lidhjeve kimike tek elementët kimikë,

metalet dhe jometalet.

Identifikon llojet e lidhjeve kimike tek komponimet kimikë.

Përshkruan lidhjen metalike tek metalet si një rrjet kristalore tё

joneve pozitive në një ʺdet elektroneshʺ në funksion të

përcjellshmërisë elektrike dhe petëzimit të metaleve.

Përshkruan lidhjen kovalente tek jometalet si lidhje me anë të

çifteve të përbashkëta elektronikë

Ndërton diagrame të substancave të thjeshta me lidhje kovalente.

Analizon llojet e lidhjeve lidhjet kimike bazuar në forcat

elektrostatike dhe mënyrën e formimit të çifteve tё përbashkëta

elektronike.

Shpjegon se vetitë e një numri të madh të lëndëve kimike

përcaktohen nga lloji i lidhjes kimike që ato përmbajnë, mënyra

e formimit, fortësia e lidhjeve si dhe nga forcat ndërmolekulare

duke identifikuar që vetë atomet nuk shfaqin këto veti.

FJALËT KYÇE

Lidhje kimike

Lidhje metalike

Lidhje kovalente

jopolare

Lidhje kovalente

polare

Lidhje jonike

Çift i përbashkët

elektronik

Jon

BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

CD

Sistem periodik

Fleta formati, plastelinë,fije shkrepse, lapustila




Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore



I) Imagjinatë e drejtuar

Mësuesi prezanton nxënësve “situatën e të nxënit”, kërkon nga nxënësit që të shfrytëzojnë

imagjinatën për të perceptuar në mënyrën e duhur gjithçka që ata do dëgjojnë.

Nxënësit dëgjojnë me vëmendje të gjithë materialin.

Fillojnë të diskutojnë në lidhje me pjesën dhe situatën që shtrohet aty.


Përpiqen të japin përgjigje për pyetjen kryesore që shtrohet në material duke risjellë në

kujtesë njohuritë e tyre në kimi.

Mendimet dhe përgjigjet janë të formave të ndryshme, ata dëgjojnë dhe respektojnë

mendimin e gjithsecilit.

Diskutime mbyllen me një konkluzion të përbashkët:

“Ura lidhëse” nuk është gjë tjetër veçse simbol i lidhjes kimike, ashtu si atomet nuk mund

të qëndrojnë të veçuar por me anë të elektroneve valentorë bashkohen për të formuar

molekula, ashtu edhe pjesët e ndara të qytetit nuk mund të funksiononin të veçuar, që

gjithçka të ishte e qëndrueshme duhej të sigurohej komunikimi me anë të urës lidhëse. Kjo

urë lidhëse krijohet si rezultat i bashkëveprimit midis atomeve tek lidhja kimike, apo

bashkëveprimit midis qytetarëve tek dy gjysmat e qyteteve.


II) Diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi prezanton nxënësve ‘’rezultatet e të nxënit ‘’në përmbushje të interesave të tyre.

Në përputhje me këto rezultate të nxëni ai harton disa pyetje rreth konceptit mbi lidhjet

kimike.

Ç’janë lidhjet kimike? ‐‐‐‐‐Forcat që mbajnë atomet të bashkuara në molekula.

Sa lloj lidhjesh kimike njihni?‐‐‐‐‐Lidhjen kovalente të pastër, kovalente polare

dhe jonike.

Ç’është lidhja kovalente e pastër ?‐‐‐‐Lidhja kovalente e pastër është lidhja që

realizohet midis dy atomeve të njëjtë me anë të çifteve elektronikë të

përbashkët p.sh .

Ç’është lidhja kovalente polare ?‐‐‐‐Lidhja kovalente polare është lidhja kimike

që realizohet midis dy atomeve të ndryshëm me anë të çifteve elektronike të

përbashkët psh

Ç’është lidhja jonike ?‐‐‐‐Lidhja jonike është lidhje që realizohet midis joneve

p.sh.

Përmbyllja e situates

III) Përvijimi i koncepteve /Hartë koncepit

Mësuesi falënderon nxënësit për përgjigjet e dhëna dhe i orienton ata për më tej.

Mësuesi citon: Lidhjet kimike mund t’i grupojmë edhe në mënyrë tjetër.

Duam të dimë prej jush:

Si mund ti grupojmë ndryshe lidhjet kimike

Si organizohen në molekula atomet e metaleve metalet , po atomet e jometaleve.

Cilat janë lidhjet kimike tek komponimet kimikë.

Mësuesi paraqet në tabelë një skemë të thjeshtë për lidhjet kimike.

Në këtë skemë synohet të përmblidhet informacioni për lidhjet kimike tek elementet

dhe komponimet.

Nxënësit në grupe pajisen me fleta pune që do të kishin të njëjtën strukturë si skema në

tabelë.

Skema në fillim do të kishte pamje të tillë.


Lidhja kimike

Lidhja kimike tek elementët

Lidhja kimike tek komponimet

Metalet

Lidhja kovalente polare

Jometalet Jometalet Lidhja jonike

Secili grup punon në mënyrë të pavarur për të organizuar sa më saktë të dhënat.

Ata i kushtojnë rëndësi përshkrimit dhe mënyrës së ndodhjes të secilës lidhje kimike.

Do ishte shumë interesante paraqitja në hapësirë e lidhjes metalike dhe kovalente.

Ju kërkohet nxënësve që duke shfrytëzuar imagjinatën dhe mjetet e punës, (letra të

bardha, lapustila, plastelinë, kunja shkrepsesh) të modelojnë disa lloj përbërjesh

kimike (kryesisht ato me lidhje kovalente).

Ju jepet nxënësve koha e nevojshme për të realizuar modelet e lidhjeve dhe skemën

gjithashtu.

Të gjitha grupet tregojnë modelimet e tyre.

Në fund një përfaqësues nga secili grup prezanton para klasës informacionin e

përmbledhur.

Skema përfundimtare në tabelë pas diskutimit në klasë do të ishte:

Skema përfundimtare

Lidhja kimike

Lidhja kimike tek elementët

Lidhja kimike tek komponimet

Metalet

Lidhja kovalente polare

Jometalet Lidhja jonike

Lidhja kovalente:

Lidhja metalike:

Lidhja kovalente e pastër: -Midis dy atomev të njëjtë, me anë të çifteve elektronikë të përbashkët. -Dy jometale të njëjtë, En o -Molekula apolare. -Çifti vendoset në mes dhe i takon njëkohësisht të dy atmeve. -Çdo atom kontribuon me një elektron -Psh:

( një lidhje )

( një lidhje )

O : : O (dy lidhje )

( tre lidhje )

Jometale si C dhe Si nuk formojnë molekula të thjeshta. Ato egzistojnë si struktura molekulare gjigante që lidhen me lidhje kovalente.

Lidhja metalike: -Metalet pak elektrone në shtresën e jashtme. -Çdo metal humbet elektrone. -Atomet kthehen në jone pozitivë ndëkohë elektronet janë të shumtë, të lirë dhe quhen të lëvizshëm. -Bërthama nuk ndryshon -PRA: Strukura e metalit, jone pozitivë të bashkuar të rrethuar nga një det elektronesh të lëvizshme të cilët janë te delokalizuar, i takojnë të gjithë joneve njëkohësisht. -Përcjellshmëria elektrike e metaleve i dedikohet elektroneve të lira.



Situata quhet e realizuar kur nxënësit:

Analizuan me shumë kujdes situatën e të nxënit

• Diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme në grup në lidhje me situatën e të nxënit.

• Argumentuan pse kuptimi mbi “urën lidhëse” është paralel me lidhjen kimike.

• Treguan si formohet lidhja metalike tek metalet dhe lidhja kovalente tek jometalet.

• Ndërtuan diagrame të substancave të thjeshta me lidhje kovalente të pastër (H2, O2,

Cl2)

• Bën dallimin midis lidhjes metalike tek metalet dhe lidhjes kovalente tek jometalet.



pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose nga fletorja e punës;



mësimore... etj.

MODEL DITARI Nr. 17


TEMA MËSIMORE: Lidhja kimike tek komponimet


https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/lidhja‐kovalente(I,II)

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/lidhja‐jonike(I,II)

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/2‐5‐lidhja‐metalike



Identifikon llojet e lidhjes kimike tek komponimet kimike

(kavalente polare dhe jonike)

Përshkruan formimin e lidhjes kovalente polare tek

komponimet kimike

Përshkruan formimin e lidhjes jonike midis metaleve dhe

jometaleve.

Shpjegon formimin e lidhjes jonike bazuar në transfermin e

plotë të elektroneve.

Ndërton diagrame të substancave të thjeshta me lidhje

kovalente polare dhe jonike

Bën dallimin midis një joni të thjeshtë dhe një joni poliatomik.

Krahason natyrën dhe formimin e lidhjeve kimike në

komponimet jonike, komponimet kovalente me molekula të

FJALËT KYÇE

Lidhje kovalente

polare

Lidhje jonike

Jon i thjeshtë

Jon poliatomik


thjeshta, struktura kovalente me përmasa të mëdha, polimerёt

dhe metalet.

Shpjegon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit nё

pёrbёrjet jonike dhe kovalente bazuar në forcat tërheqëse

BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

CD

Sistem periodik

Fleta formati, plastelinë,fije shkrepse, lapustila




Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore



I) Diskutojmë së bashku




Paraqet para nxënësve materialin filmik qe jep informacion për “lidhjen kimike”.

Duke parë materialin filmik nxënësit mund të hartojnë disa pyetje:

Cilat janë lidhjet kimike në komponimet kimikë?

Si realizohet lidhja kovalente në komponimet kimikë?

Si realizohet lidhja jonike në komponimet kimikë?

Ku qëndrojnë dallimet midis llojeve të ndryshme të lidhjes kimike?

A mund të veçoni se cilat substance kanë lidhje kovalent apo jonike ?

A ndikon natyra e lidhjes në vetitë fizike të substancave të caktuara:?

Mësuesi verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të situatës dhe të

rezultateve të të nxënit.

Kërkon nga nxënësit që të shfrytëzojnë më së miri këtë burim informacioni.

Nxënësit organizohen në grupe duke shkëmbyer mendime dhe nxjerrë konkluzione

përkatëse.


II) Mendo,shkëmbe mendim, puno në grup /Hartë koncepti

Nxënësit organizojnë të dhënat mbi lidhjen kovalente dhe jonike në fletë pune të

përgatitur nga ata vetë.


Grupi i parë:

Përshkruan lidhjen kovalente dhe modelon disa përbërje kovalente.

Lidhja

kovalente

‐‐Realizohet me anë të çifteve elektronikë të përbashkët

‐‐Midis dy atomeve të ndryshëm ( të dyja jometale ) 1.7En

‐‐Secili çift formohet duke kontribuar secili atom me një elektron .

‐‐Marrin pjesë dy atome me shumë elektrone në shtresën e jashtme .

‐‐Çifti zhvendoset pjesërisht drejt elementit më elektronegativ.

‐‐Molekula polarizohet drejt elementit më elektronegativ H Cl

;

;

;

Grupi i dytë :

Përshkruan lidhjen jonike dhe modelon disa komponime joni

Lidhja

jonike

‐‐Realizohet me anë të transferimit të elektroneve midis një metali dhe një

jometali

‐‐Gjatë transferimit formohen jone pozitivë dhe negativë.

Metalet japin elektrone formojnë gjithmonë jone pozitivë

Jometalet marrin elektrone dhe formojnë jone negative.

‐‐Dy atomeve që kanë ndryshim të madh në numrin e elektroneve në shtresën

e jashtme 1.7En

‐‐ Çifti zhvendoset plotësisht drejt elementit më elektronegativ, formohen

jonet

P.sh:

‐‐Komponimet jonike mund të përmbajnë

Jone të thjeshta ‐ një lloj atomi p.sh:

Jone poliatomikë ‐ grup atomesh që lidhen me lidhje kovalente

Qëndrueshmëria realizohet si pasojë e tërheqjes midis joneve me shenjë të kundërt.


Grupi i tretë:

Përshkruan vetitë fizike të komponimeve jonike dhe kovalente.

Vetitë fizike

Komponimet kovalente Komponimet jonike

‐‐Në temperaturën e dhomës janë në gjendje

të lëngët ose të gaztë

‐‐Kanë pika të shkrirje dhe vlimit të ulëta.

‐‐Janë të tretshëm në tretës organikë si:

(etanol, metilbenzen ) shumë

pak të tretshëm në ujë.

‐‐Nuk e përcjellin rrymën elektrike.

‐‐Në temperaturën e dhomës janë në

gjendje të ngurtë me strukturë kristaline.

(jonet pozitive dhe negative vendosen në

mënyrë të rregullt në rrjetën kristalore

dhe qëndrojnë pranë njëri‐tjetrit.

‐Kanë pika të shkrirje dhe vlimit të larta.

‐Janë të tretshëm shpesh në ujë, nuk

treten në tretësa organikë.

‐E përcjellin rrymën elektrike.

Grupi i katërt :

Tabelë krahasuese ku jepen të katër lidhjet kimike

Lidhja kimike në elementet Lidhje kimike në komponimet

Lidhja metalike

(midis metaleve )

Lidhja kovalente

jopolare

(midis jometaleve )

Lidhja kovalente

polare

( midis jometaleve)

Lidhja jonike

(midis një metali dhe

një jometali)

‐‐Metalet pak

elektrone në

shtresën e jashtme.

‐‐Çdo metal

humbet elektrone

‐‐Atomet kthehen

në jone pozitivë

ndërkohë

elektronet janë të

shumtë, të lirë dhe

quhen të

lëvizshëm.

‐‐Bërthama nuk

ndryshon

‐PRA:

‐‐Struktura e

metalit, jone

pozitivë të

bashkuar të

rrethuar nga një

det elektronesh të

lëvizshme të cilët

janë te

‐ Realizohet me anë të

çifteve elektronikë të

përbashkët

‐Midis dy atomeve të

njëjtë

(të dyja jometale )

‐Secili çift formohet

duke kontribuar çdo

atom me një elektron

‐‐ Marrin pjesë dy

atome me të njëjtin

numër elektronesh në

shtresën e jashtme.

En o

‐Molekula polare.

‐Çifti vendoset në

mes dhe i takon

njëkohësisht të dy

atomeve.

O : : O

‐Realizohet me anë

të çifteve elektronikë

të përbashkët

‐‐Midis dy atomeve

të ndryshëm

( të dyja jometale )

‐‐Secili çift formohet

duke kontribuar çdo

atom me një

elektron.

‐‐Marrin pjesë dy

atome me shumë

elektrone në shtresën

e jashtme.

1.7En

‐Molekula

polarizohet

pjesërisht

Çifti zhvendoset

pjesërisht drejt

elementit më

elektronegativ.

‐Realizohet me anë të

joneve.

‐ Midis dy atomeve të

ndryshëm

(metal me jometal).

‐‐ Jonet formohen nga

transferimi i

elektroneve nga

metali tek jometali.

‐‐Dy atomeve që kanë

ndryshim të madh në

numrin e elektroneve

në shtresën e jashtme.

1.7En

‐‐Molekula shume e

polarizuar, formohen

jonet

‐‐Çifti zhvendoset

plotësisht drejt

elementit më

elektronegativ.


delokalizuar, i

takojnë të gjithë

joneve

njëkohësisht.

‐‐Përcjellshmëria

elektrike e

metaleve i

dedikohet

elektroneve të lira.

Formojnë

struktura gjigante

metalike

Jometalet –lidhje

kovalente

Molekula të

thjeshta

Molekula gjigante

Jometalet i gjejmë

edhe si

Atome të veçuara

(gazet idealë)

Komponimet

jometalike

me lidhje kovalente

formojnë:

molekula të thjeshta

struktura gjigante molekulare

Komponimet jonike

formojnë

Struktura gjigante

jonike

Si konkluzion!

‘’ Natyra e lidhjes kimike është një e vetme dhe nuk ka ndryshime parimore në

mekanizmin e formimit të lidhjeve kovalente,kovalente polare dhe jonike.

Lidhjet kimike dallohen vetëm nga shkalla e polarizimit të resë elektronike të

përbashkët. Kur polarizimi mungon (dy atome të njëjtë) lidhja është kovalente e

pastër kur polarizimi është i vogël (dy jometale),lidhja quhet kovalente polare dhe

kur polarizimi është i madh(metal dhe jometal lidhja quhet jonike.

Atomet e elementeve që marrin pjesë në lidhje kimike synojnë gjithmonë të arrijnë

strukturën e gazeve të plogët që ndodhen më afër tyre në SP.’’


III) Shkrimi i shpejtë

Nxënësit organizohen në grupe dhe listojnë substanca që shfaqin lidhje kimike të

llojeve të ndryshme

Grupi që liston më shumë substanca shpallet fitues.

Lidhje metalike Lidhje kovalente e pastër Lidhje kovalente polare Lidhje jonike

Na, Fe,K..... H2,Cl2, N2...... HCl,OF2, PH3, HI..... NaCl, MgO, .......



Punuan sipas detyrave dhe roleve në grup.

Shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit.

Kuptuan situatën dhe analizuan shumë mirë atë.

Diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme në grup

Zgjodhën formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe

idetë në lidhje me lidhjen kimike tek komponimet kimike

Duke parë të tëra lidhjet kimike së bashku krahasuan dhe treguan cila prej tyre


është më e fortë dhe pse?

Ndërtuan dhe modeluan lidhje kimike të llojeve të ndryshme për elemente ose

komponime kimike.



Ato mund të jenë:


pyetje dhe detyra nga fletorja e punës;



mësimore …..etj

MODEL DITARI Nr. 18


TEMA MËSIMORE: Formulat kimike të elementëve dhe kompozimeve


A ka rëndësi përdorimi i simboleve kimikë, po, jo, pse?



Përdor simbolet kimike pёr të shkruar formulat e elementeve

dhe komponimeve tё thjeshta jonike dhe kovalente.

Realizon lidhjen midis koncepteve valencë dhe ngarkesë e jonit.

Zbaton me përpikmëri rregullën e kryqit në shkrimin e

formulave jonike dhe kovalente që kanë një atom qendror.

Respekton valencën në shkrimin e formulave kimike kovalente

poliatomike

Përmbledh të gjitha rregullat për shkrimin e oksideve, acideve,

bazave, dhe kripërave.

Fiton aftësi në shkrimin e formulave kimike

FJALËT KYÇE

Valence

Atom qendror

Okside

Acide

Baza

Kripëra

BURIMET :

teksti i kimisë

skeda me formula të ndryshme

tabela të gatshme, /tabak letre

Lapustila me ngjyra

Sistem periodik




Fizikën

TIK‐un

Mjedisin



Përshkrimi i situatës

I) Rrjet diskutimi

Shtron para nxënësve pyetjen:

o A ka rëndësi njohja e simboleve të elementëve kimikë ?

Organizon me nxënësit një diskutim të gjerë rreth kësaj pyetje

Nxënës të ndryshëm mbrojnë mendimin pro/kundër

Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë

Është e rëndësishme të argumentojnë mendimin e tyre

A ka rëndësi njohja e simboleve të elementëve kimikë ?

PRO KUNDËR

Çdo objekt ka një emër

Është më lehtë të komunikosh

Është më lehtë t’i njohësh

Është më lehtë t’i shkruash, ti ndash,

Lehtëson veprimet …

Lehtëson shkrimin e reaksioneve kimikë etj.

Më mirë fjalët se sa simbolet

alumin, hekur,bakër

Nuk ngatërrohemi me shkurtimet

Janë shumë simbole, si mbajmë mend …


II) Veprimtari mendim i drejtuar

Nxënësit organizohen në grupe (mund të punojnë edhe në dyshe)

Sjellin në kujtesë informacionin mbi substancat e pastra dhe përzierjet.

Në këtë moment ata duhet t’i përgjigjen disa pyetjeve:

Kush bën pjesë në substancat e pastra? ‐ Substanca të pastra janë ato substanca

që nuk ndahen më tej.

Ç’janë substancat e thjeshta?‐ Janë substanca të përbëra vetëm nga një lloj atomi

(elementët )

Ç’janë substancat e përbëra? ‐ Janë substanca të përbëra nga dy ose më shumë

lloje atomesh. (komponimet )

Kush bën pjesë tek substancat e përbëra? ‐ Në këto substanca bëjnë pjesë oksidet

acide, oksidet bazikë, acidet, bazat dhe kripërat.

Të organizuar në grupe duke shfrytëzuar të gjitha burimet e mundshme të

informacionit nxënësit sjellin njohuritë mbi emërtimin e substancave të përbëra

Grupe të ndryshëm japin informacion për një grup të caktuar përbërjesh.


Grupi i parë:

Emërtimi i oksideve acidë dhe bazikë

METALET (okside bazike ) JOMETALET (okside acide )

2x II

xM O 2x II

xJM O

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA

2 1I IIM O

2 2II IIM O ≈ II IIM O

CuO

2 3III IIM O

Al2O3

Fe2O3

Mn2O3

2 2II IIJM O

2 4IV IIJM O

CO

CO2

2 3III IIJM O

2 5V IIJM O

P2O3

P2O5

II IIJM O

2IV IIJM O

3VI IIJM O

SO

SO2

SO3

2I IIJM O

2 3III IIJM O

2 5V IIJM O

2 7VII IIJM O

J2O ; J2O3 ; J2O5 ;J2O7

Grupi i dytë:

Emërtimi i bazave:

EMËRTIMI I BAZAVE

Grupi i tretë :

Emërtimi i hidroacideve .

EMËRTIMI I

HIDROACIDEVE

I IH F Ac + fluor + hidrik I IH Cl Ac + klor + hidrik I IH Br Acidi + rrënja + hidrik Ac + brom + hidrik I IH J Ac + jod + hidrik

2I IIH S Ac + sulf + hidrik

Grupi i katërt :

Emërtimi i oksiacideve.

EMËRTIMI I OKSIACIDEVE ( )

Acid +rrënja +ik

Valenc e lartë

Acid +rrënja +or

Valence e ulët

2 4

VIH S O 2 3IVH S O 3

V OHN 2IIIHN O 3 3

IIIH P O 2 3IVH C O

24SO 2

3SO 3NO 2NO 34PO 3

3PO 23CO

Acid

Sulfurik

Acid

Sulfuror

Acid

Nitrik

Acdi

Nitror

Acid

Fosforik

Acdi

fosforor

Acidi

Karbonik


Grupi i pestë:

Emërtimi i kripërave

EMËRTIMI I KRIPËRAVE

: Kripërat e

hidroacideve

Rrënja(X) +ur +metali

: Kripëra të oksiacideve

Rrënja +at +metali ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐Rrënja +it +metali

NaFNaClNaJNaBr

2Na S

2MgF

2MgCl

2MgJ

2MgBr

MgS

3AlF

3AlCl

3AlJ

3AlBr

2 3Al S

2 4Na SO

4CaSO

2 4( )Al SOSulfate

2 3Na SO

3CaSO

2 3( )Al SOSulfite

3NaNO

3( )Ca NO

3( )Al NONitrate

2NaNO

2( )Ca NO

2( )Al NONitrite

3 4Na PO

3 4( )Ca PO

4AlPO

Fosfate

3 3Na PO

3 3( )Ca PO

3AlPO

Fosfite

Karbona

te

Kujdes!

Në të gjitha emërtimet e përbërjeve një rol shumë të rëndësishëm ka valenca e

elementëve e cila nga ana sasiore është e barabartë me numrin e elektroneve

valentorë në shtresën e jashtme të elementit.

Nxënësit duke bashkëpunuar në grup, duke kërkuar ndihmën e mësuesit dhe duke

shfrytëzuar burimet e informacionit përfundojnë punët në grupe

Grupet e nxënësve mund të këmbejnë në këtë moment punën e tyre me punën e

grupeve të tjera.

Secili grup merr parasysh edhe mendimet e grupeve të tjera dhe bën rregullimet e fundit

Në fund secili grup prezanton para klasës punën e realizuar.

Kur gjithçka është prezantuar tabelat mund të vendosen në vende të dukshme në

ambientet e klasës për të shërbyer si material ndihmës për punën e nxënësve


III) Rendit grupo emërto

Mësuesi ju jep nxënësve një grup përbërjesh kimike.

Ju jepet detyrë që ti grupojnë dhe klasifikojnë sipas karakteristikave specifike.

Gjithçka është përgatitur nga mësuesi më parë në fleta pune, fletat e punës janë të njëjta

për të gjitha grupet:

Fletë pune

Janë dhënë këto përbërje kimike :

2 3 4 2 2 2 2 3 2 5 3, , , , , , , , ( ) , , ,Na O KF H PO SO K S CO MgO CaCl Al OH P O NaCl AlCl ,

2 7 2 3 2 4 2 2 3, , , , , , , , ( ) , , , .HCl NaOH KI Cl O CaO Al S H SO KOH Ca OH HI FeO Al O

Identifikoni dhe gruponi këto përbërje kimike në varësi të karakteristikave sipas

tabelës:


Acide H‐X/ H‐OX Baza M‐OH Kripëra Me –X / M‐OX Okside MxOy

Janë vetë nxënësit ata që vlerësojnë njëri‐tjetrin dhe vetëvlerësojnë veten.



Punuan sipas detyrave dhe roleve në grup.

Shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit.

Diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme në grup


idetë në lidhje me lidhjen kimike tek komponimet kimike

Emërtuan praktikisht përbërje të ndryshme



pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit; pyetje dhe

detyra nga fletorja e punës; pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi.

MODEL DITARI Nr. 19


TEMA MËSIMORE: Kristalet metalikë dhe aliazhet


“Identifiko dhe veço” (shtrihet në dy orë ) Për të gjithë nxënësit përgatiten foto të ndryshme që tregojnë: Kristale metali, metale ,

enë kuzhine, gozhda, monedha metalike, duralumin, tela të shtyllave elektrike, çelik,

grafit, diamant, kuarc, çekiç, gozhdë, tunxh, ...etj.



Identifikon të gjitha llojet e strukturave të ngurta. Shpreh mendimin mbi grimcat përbërëse të çdo strukture të ngurtë.

Përshkruan si organizohen këto grimca në kristal tek metalet

dhe aliazhet.

Shpjegon se pse këto struktura mund ose jo të përpunohen,

petëzohen, telëzohen.

Shpjegon se pse këto struktura mund ose jo të përcjellin rrymën

elektrike.

Realizon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit nё

FJALËT KYÇE

Struktura metalike

Struktura jonike

Struktura

molekulare të

thjeshta

Struktura

molekulare gjigante

Aliazhe


kristalet metalike dhe aliazhet bazuar në ndërtimin e tyre.

Shpreh interes për të përvetësuar njohuritë mbi përdorimet në

jetën e përditshme të kristaleve metalike dhe aliazheve.

BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

foto të hedhura në power‐point

pineska




Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore



I) Brain storming

Nxënësit shikojnë në video –projektor një material të përgatitur në power‐point.

Materiali përmban thjesht foto të objekteve të ndryshme që janë të ndërtuara nga

materiale të ndryshme.

Nxënësit në heshtje vrojtojnë me kujdes të gjitha fotot e paraqitura duke u përpjekur të

marrin sa më shumë informacion prej tyre

Mësuesi zhvillon me nxënësit teknikën ’’ Brain storming ‘’

Mësuesi shkruan në dërrasën e zezë vetëm fjalën ‘’ Foto ’’

Me anë të pyetjeve të njëpasnjëshme përpiqet të marri sa më shumë informacion nga

nxënësit.

Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme .

Të gjitha përgjigjet e tyre shkruhen në tabelë pa i paragjykuar dhe komentuar .

Në fund të teknikës tabela mund të kishte një pamje të tillë.


II) Veprimtari e drejtuar

Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon veprimtarinë që do zhvillojnë në

përmbushje të interesave të nxënësit.

Foto

monedha hekuri tela bakri

enë kuzhine kripëra të ndryshme

tela tensioni

metale të ndryshëm

kanë strukturë të ndryshme

dru alumini

grafit

kristale diamanti

janë të gjitha në gjendje të ngurtë

janë të përbëra nga grimca (atome, molekula, jone)



Kanë për detyrë të grupojnë sipas karakteristikave të gjitha fotot që ata panë në video‐

projektor.

Për ta realizuar sa më mirë grupimin e fotove, çdo grup ka në tavolinën e punës të

gjitha fotot e printuara.

Për t’ju ardhur në ndihmë nxënësve mësuesi i orienton nxënësit duke ju thënë:

Në të gjitha fotot kishim objekte ose materiale në gjendje të ngurtë,ju duhet ti

gruponi në varësi të strukturës që ato kanë. Para se të veproni po ju ndihmoj duke

ju informuar se substancat e ngurta shfaqen në katër forma strukturore:

1. Struktura metalike gjigante.

2. Struktura jonike.

3. Struktura molekulare gjigante.

4. Struktura që përmban molekula të thjeshta.

Vetëm në këtë moment nxënësit mund të studiojnë me kujdes fotot, të shfrytëzojnë

njohuritë dhe burimet e ndryshme të informacionit për të realizuar grupimin e duhur

Fotot vihen me pineska në vendet përkatëse që janë caktuar në tabelën e zezë

Nxënësit edhe mund të gabojnë në gjykimet e tyre por gjithçka do lihet për tu

kontrolluar më vonë.

Struktura

metalike

Struktura

jonike

Struktura molekulare

gjigante

Struktura që përmban

molekula të thjeshta

Vendosen fotot

Tabelat me fotot përkatëse lihen të paprekura deri në orën tjetër në të cilën do të

zgjidhet situata.


III) Vëzhgim i detajuar

Për të kuptuar ndoshta gabimet në mënyrën se si nxënësit kanë grupuar fotot duhet

një informacion i plotë mbi strukturat e substancave të ngurta

Nxënësit të organizuar në grupe japin në fillim në formën e një harte koncepti

njohuritë mbi strukturat metalike dhe përshkruajnë veçoritë e kristaleve metalike dhe

aliazheve.

Strukturat metalike

Kristale metalike Aliazhet

Metalet → formojnë lidhje metalike

‐‐Kanë strukturë kristaline, në formë kokrrizash.

Sa më e vogël sipërfaqja e kokrrizës aq më i rëndë

dhe i fortë është metali.

‐‐Atomet largojnë e– dhe formojnë jone.

‐‐Shtresat e joneve lëvizin në raport me njëra‐

Nga bashkimi i metaleve me veti të

ndryshme formohen “aliazhet”.

‐Metalet përzihen në gjendje të shkrirë.

Aliazhi më i fortë se metalet që e

formojnë.

‐‐Në një aliazh, prania e metaleve si


tjetrën pa shkaktuar

thyerje apo copëzim.

‐‐Metalet petëzohen, telëzohen, përthyhen pa u

thyer (përpunohen në të nxehtë).

‐‐Jonet e atomeve të metalit janë të vendosura në

një “det elektronesh”.

‐‐Elektronet kanë strukturë të çlokalizuar,

lëvizshmëria e elektroneve

siguron përcjellshmërinë e nxehtësisë dhe

rrymës elektrike.

‐‐Kanë dendësi të lartë (paketim i ngjeshur, jone të

ngjeshur).

‐‐Forcat e lidhjes metalike janë shumë të mëdha,

prandaj këto kristale janë shumë të fuqishme.

papastërti vështirëson

rrëshqitjen e joneve gjë që e bën më të

fortë por më të thyeshëm aliazhin

‐Aliazhe të ndryshëm kanë përdorime

të ndryshme.

1. Monedha metalike aliazh (Cu +Ni )

2. Duru alumin (Al + 0.4% Cu dhe

metale të tjerë) shumë i fortë, i lehtë

dhe i përdorshëm në industrinë e

aeroplanëve.

3. Tunxh (70%Cu +30%Zn )

4. Çelik i butë (Fe +0.3%C )

5. Bronx (Cu + 10% Sn )


Situata do të quhej e realizuar vetëm në fund të temës pasardhëse ku do të

përmbyllet mendimi për strukturat e substancave të ngurta

Nxënësit vlerësohen për përgjegjësinë dhe seriozitetin në të cilën kryejnë

veprimtaritë.

MODEL DITARI Nr. 20


TEMA MËSIMORE: Kristalet jonike dhe molekulare


“Identifiko dhe veço” Për të gjithë nxënësit përgatiten foto të ndryshme që tregojnë: Kristale metali, metale ,

enë kuzhine, gozhda, monedha metalike, duralumin, tela të shtyllave elektrike, çelik,

grafit, diamant, kuarc, çekiç, gozhdë, tunxh, ...etj.

(Vazhdon e njëjta situatë të nxëni edhe në këtë orë )

Material filmik REZULTATET E TË NXËNIT TË KOMPETENCAVE TË FUSHËS


Identifikon të gjitha llojet e strukturave të ngurta. Shpreh mendimin mbi grimcat përbërëse të çdo strukture të ngurtë.

Përshkruan si organizohen këto grimca në kristal tek kristalet

jonike dhe molekulare

Informon mbi disa veti fizike karakteristike të kristaleve jonikë

dhe molekularë.

Shpjegon se pse këto struktura mund ose jo të përcjellin rrymën

elektrike.

Realizon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit nё

FJALËT KYÇE

Kristale jonikë

Kristale molekularë

Diamanti

Grafiti

Kuarci


kristalet metalike, aliazhet, kristalet jonike dhe molekularë

Shpreh interes për të përvetësuar njohuritë mbi përdorimet në

jetën e përditshme të kristaleve jonikë dhe molekularë.

BURIMET :

teksti i kimisë

video –projektor

CD

Sistem periodik

Fleta formati, lapustila me ngjyra




Fizikën

TIK‐un

Shkencat shoqërore



I) Vëzhgim i detajuar /Hartë koncepti

Në vazhdim të trajtimit të strukturave të substancave në gjendje të ngurtë nxënësit

organizohen menjëherë në grupe.

Secili grup pajiset me fleta pune të përgatitura më pare.

Fleta numër 1

Kristalet jonikë

Fleta numër 2

Strukturat molekulare

Struktura molekulare gjigante Struktura të molekulave të

thjeshta

Grafiti Diamante Kuarci

Ata fillojnë të organizojnë idetë dhe informacionin në lidhje me strukturat molekulare

dhe strukturat jonike :

Nxënësit, në grupe marrin informacionin e nevojshëm dhe e përpunojnë atë duke e

hedhur më pas në fletat e punës.

Fleta numër 1

Kristalet

jonikë

Kristale jonike formojnë përbërjet jonike.

Janë struktura të përbëra nga jone pozitive (+) dhe negative (–)

Tek NaCl, një kation pozitiv i Na+ rrethohet nga gjashtë jone klorur Cl–

dhe e kundërta.

Janë elektrikisht elektroasnjanëse.

Janë kristale të forta por shumë më të thyeshëm se sa kristalet metalike.

Shtresat nuk rrëshqasin ndaj njëra tjetrës, ndodh afrimi i joneve me të

njëjtën ngarkesë prandaj ndodh thyerja, si pasojë e forcave shtytëse.

Thyerja ndodh edhe për shkak të tretjes në ujë, molekulat polare të ujit

bashkëveprojnë si me jonet pozitive ashtu dhe me jonet negative.

Kristalet jonikë të tretur në ujë e përcjellin rrymën elektrike, sepse jonet e

tyre lëvizin në tretësirë.

Kristalet jonikë edhe në gjendje të shkrirë e përcjellin rrymën elektrike.


Fleta numër 2

Strukturat molekulare

Struktura molekulare gjigante

makromolekula

Struktura të

molekulave të

thjeshta

Grafiti(C) Diamanti(C) Rëra dhe

Kuarci(SiO2)

Këto struktura i

gjejmë:

‐‐Midis elementeve

jometalike

‐‐Midis

komponimeve

kovalente

Kanë pika shkrirje

dhe pika vlimi të

ulëta.

Molekulat rrinë

bashkë për shkak të

forcave të dobëta të

bashkëveprimit ndër

molekular

Me ngrohje këto

kristale copëtohen

përsëri.

Molekulat mund të

lëvizin lirshme vetëm

se ato nuk janë të

ngarkuara

elektrikisht.

Nuk e përcjell rrymën

elektrike në gjendje të

ngurtë dhe të lëngët.

‐Lidhje të forta

kovalente .

‐Atomet e karbonit

janë organizuar

ndryshe.

‐Çdo atom karbon

lidhet me tre

karboni.

‐Është I ndërtuar

nga shtresa të

sheshta

hegzagonale ku

çdo shtresë është

një molekule

gjigante

dypërmasore.

Ka pike shkrirje të

lartë

Forcat midis

shtresave të

dobëta,ato

rrëshqasin pa

vështirësi prandaj

lë gjurmë

(plumbi i lapsit)

Ka elektrone të lira,

prandaj grafiti e

përcjell rrymën

elektrike.

‐Lidhje të forta

kovalente që shtrihen

në të gjitha drejtimet.

‐Çdo atom karboni I

lidhur me katër

atome të tjerë.

‐Atomet kanë

strukturë tetraedrike.

‐Ka pike shkrirje

shumë të lartë.

‐Është shumë I forte,

përdoret si prerës I

xhamave.

‐Lidhjet kovalente

nuk janë fleksibël

prandaj janë më të

thyeshëm se

strukturat metalike.

‐S’ka elektrone të lira,

sepse të gjitha

elektronet e shtresës

së jashtme përdoren

për formimin e

lidhjes kovalente.

‐Diamanti jometal

tipik, nuk e përcjell

rrymën elektrike.

E ngjashme me

diamantin.

Strukturë

tetraedrike.

Është shumë i fortë.

Pikë shkrirje të lartë.

Është qëndrueshme

falë lidhjeve

kovalente.


II) Diskutojmë së bashku

Nxënësit diskutojnë së bashku mbi të gjitha informacionet e fituara.

Shpeshherë në këto diskutime ndërhyn edhe mësuesi.

Nxënës, përfaqësues nga të gjitha grupet prezantojnë fletët e tyre të punës.

Në këto diskutime nxënësit aftësohen të vlerësojnë njëri tjetrin dhe të

vetëvlerësojnë veten e tyre.


Kujdes!

1. Momenti më i rëndësishëm në këtë debat është diskutimi i fotove të vendosura një

orë më pare në tabelat përkatëse. Edhe në qoftë se mund të jenë bërë gabime në

pozicionimin saktë të fotove në orën e pare mësimore, pas informimit të plotë nga ana

e nxënësve gjithçka do jetë më e qartë. Vetëm në këtë moment situata do të quhej e

zgjidhur.

2. Për të realizuar një përfundim sa më interesant të orës mësimore në projektor

vendoset një material filmik mbi strukturën e diamantit,grafitit, kuarcit dhe

kristaleve jonikë dhe metalikë.

3. Si përfundim!

Vetitë e substancave janë të lidhura fort me llojin e strukturës së saj.



Punuan , diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme sipas detyrave të caktuara në grup.

Shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit..


idetë në lidhje me strukturat e substancave në gjendje të ngurtë.

Arritën të zgjidhnin me sukses situatën e të nxënit.



pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit, në fund të kapitullit, nga fletorja e

punës ose të hartuara nga vetë mësuesi.

Punë e pavarur hulumtuese për një temë të caktuar

Strukturat në substancat në gjendje të ngurtë janë katër:

Strukturat metalike gjigante: -kristalet metalike dhe aliazhet. -janë përcjellës të rrymës elektrike dhe nxehtësisë. -metalet përpunohen, aliazhet jo. Kanëpika shkrirje dhe vlimi të larta.

Struktura që përmban molekula të thjeshta Molekulat lidhen me forca të dobëta. Nuk e përcjellin rrymën elektrike. Kanë pika shkrirje dhe vlimi të ulëta.

Struktura jonike Komponime jonike, përbëhen nga jonet. Jonet organizohen në struktura gjigante. Të tretura ose në gjendje të shkrirë përcjellin rrymën elektrike. Kanë pika shkrirje dhe vlimi shumë të larta.

Struktura molekulare gjigante( makromolekula) Diamanti, grafiti, kuarci. Kanë struktura të ndryshme Diamante dhe kuarci tetraedër, grafiti jo shtresa hegzagonale. Diamante dhe kuarci se përcjellin elektricitetin, garfiti po. Kanë pika shkrirje shumë të larta


IDE PËR MËSIMDHËNIEN

Për të gjitha temat mësimore


Tema 1 Hyrje: Ciklet natyrore dhe burimet

Libri i nxënësit seksioni 1.1 (faqe 1‐5)

Ide si të mësohet

Kapitulli i parë shërben për të treguar rëndësinë e studimeve kimike në fusha të ndryshme.

Ligjet e kimisë janë universale dhe lidhen me ekzistencën e Tokës dhe shumë aspekteve të

jetës në të. Fleta e punës 1.1 “Rëndësia e kimisë” trajton në këndvështrime të ndryshme, duke

vënë theksin se si kimia ndikon në jetët tona.

Ciklet e burimeve që zhvillohen në Tokë nga të cilat cikli i karbonit, cikli i ujit dhe cikli i

azotit janë më të rëndësishmit në këtë program. Njohuritë për ciklet lidhin idetë e

rëndësishme të transformimeve kimike, ndryshimet e gjendjes fizike dhe të natyrës së

burimeve të Tokës. Bëhet dallimi i rëndësishëm ndërmjet burimeve të rinovueshme dhe jo të

rinovueshme. Cikli i karbonit ka rëndësi të veçantë, duke i dhënë rëndësi reaksioneve të

fotosintezës dhe frymëmarrjes dhe rolit që luajnë ato në ruajtjen e ekuilibrit të përbërjes së

atmosferës – duke e lidhur më pas me temën 2. Demonstrimi i fotosintezës duke përdorur

Elodean si shembull të bimëve nënujore (ose ndonjë bimë tjetër që lëshon oksigjen) mund të

jetë i përshtatshëm. Për hollësira të një eksperimenti të tillë shihni:

http://www.practicalbiology.org/areas/intermediate/energy/photosynthesis/investigation

Keqkuptimet dhe krijimi i koncepteve të gabuara

Në këtë temë mund të ketë shumë pak keqkuptime, meqenëse është më shumë një temë

hyrëse ku theksohet se ligjet e kimisë janë universale. Për shembull, formula e ujit është e

njëjtë, pavarësisht nëse gjendet në akujt e Antarktidës, apo në unazat e Saturnit. Gjithashtu,

është me rëndësi të krijohet një kuptim i ekuilibruar i rolit të kimisë në botën moderne.

Ide për detyra shtëpie

Fletë pune 1.1 Rëndësia e kimisë

Fletë pune 1.5 Kimia e shtresave të Tokës.

Tema 2 Atmosfera

Seksioni 1.2 në libër (faqe 5‐10)

Ide si të mësohet

Përshkruhet përbërja e ajrit të pastër dhe të thatë. Diskutohet origjina dhe natyra e formave

të ndryshme të ndotjes atmosferike, veçanërisht të shiut acid dhe ngrohjes globale.

Përshkruhet distilimi i fraksionuar i ajrit të lëngët.

Jepen të dhëna lidhur me përbërjen e ajrit të pastër dhe të thatë dhe ide për shtresën e

hollë të atmosferës që mbulon sipërfaqen e tokës. Mund të diskutohet lartësia e kësaj

shtrese “të hollë” si dhe të përmendet shtresa e ozonit (edhe pse nuk është pjesë e

programit). Mund të bëhen krahasime me planetë fqinjë, me qëllim që të theksohet

rëndësia e pranisë së oksigjenit të atmosferës. Ruajtja e ekuilibrave të oksigjenit dhe

dyoksidit të karbonit mund të diskutohet e lidhur me fotosintezën dhe frymëmarrjen.

Mund të kryhet demonstrim praktik i vlerësimit të përqindjes së oksigjenit në ajër

duke kaluar në mënyrë të përsëritur të njëjtën sasi ajri mbi një pllakë bakri të nxehtë

(Puna praktike 1.1 Vlerësimi i sasisë së oksigjenit në ajër).


Jepet ideja e ndotjes atmosferike, duke përdorur shembuj nga lëshimi i gazeve tek

makinat e transportit dhe termocentralet.

Diskutohen format e ndryshme të ndotjes dhe pasojat. Përfshihen shiu acid e ngrohja

globale. Ka mjaft burime informacioni nga interneti, adresat jepen në CD‐ROM.

Shoqata Mbretërore e Kimistëve në Angli ka botuar një libër për punët praktike lidhur

me ndryshimet klimatike, që është mjaft i dobishëm dhe mund të merret nga interneti:

http://www.rsc.org/Education/Teachers/ClimateChange/index.asp

Diskutohen efektet e formave të ndryshme të ndotjes atmosferike dhe veprimet që

duhen për rehabilitim, si përdorimi i teknologjive të reja, p.sh., zëvendësimi i

karburanteve fosile me hidrogjenin. Kjo lidhet me temën 4.

Diskutohet distilimi i fraksionuar i ajrit, për të përftuar gaze të pastër.


Në këtë temë ka pak fusha ku mund të krijohen keqkuptime, si p.sh dallimi i veçorive të

problemeve mjedisore dhe bashkimi i tyre pa i lidhur me specifikat e çdo rasti. Ndaj merr

rëndësi sqarimi dhe ndarja sipas veçorive të problemeve mjedisore. Ky problem mund të

shkaktonte te nxënësi mos interesim. Ka raste ku mund të lidhen njohuritë e fushave të

ndryshme për trajtimin e çështjeve të ndryshme mjedisore.


Duke u mbështetur në materiale nga interneti, mund të ndërtohet një debat në klasë.

Ushtrimi 1.2 Ndotja atmosferike, industria dhe transporti

Ushtrimi 1.4 Gazet në ajër

Fletë pune 1.4 Çfarë ndodh me dyoksidin e karbonit?

Fletë pune 1.7 Distilimi i ajrit të lëngët

Fletë pune 1.9 Katalizatorët e makinave

Fletë pune 1.2 Djegia

Përdorimi i Ushtrimit 1.1 Ngrohja globale dhe efekti serë nga libri i punës. Ky është

një ushtrim që përdor të dhëna numerike e që mund të shtrihet nga vizatimi me dorë

i grafikëve deri te përdorimi Excel ose “Analiza Grafike” për ndërtim grafikësh dhe

për të bërë diskutimin e të dhënave.

Tema 3 Detet dhe lumenjtë


Ide si të mësohet

Përshkruani proceset që kanë të bëjnë me pastrimin e ujit për përdorim shtëpiak dhe industrial, si

dhe trajtimin e ujërave të zeza.

Uji dhe përdorimi i tij në botën moderne ka rëndësi të jashtëzakonshme për planetin tonë.

Është rritur shumë problemi i ndotjes nga një anë dhe rritja e popullsisë nga ana tjetër, që

kërkon ujë të pastër e të freskët. Diskutohet cikli i ujit dhe metodat e sotme për pastrimin e

ujit për përdorim shtëpiak dhe industrial, si dhe metodat që përdoren për trajtimin e

ujërave të zeza. Diskutimi mund të shtrihet edhe për rrugët e reja të shkripëzimit të ujit.

Duhet trajtuar rëndësia e furnizimit me ujë për qëllime vaditje në bujqësi.


Punë praktike 1.2 Substancat kimike në ujin e detit ofrojnë për nxënësin një mundësi

për tu futur në disa teknika dhe praktika standarde të rëndësishme. Kjo lidhet dhe me

Fletën e punës 1.10 Acidifikimi i oqeaneve.


Fushat që lidhen me burimet e ujit, ndotjen dhe ciklin e ujit krijojnë mundësinë për të

diskutuar gjerësisht problematikën e ujit për të siguruar furnizim të popullsisë me ujë të

pastër, por edhe trajtohen idetë e ndryshimit të gjendjes fizike të ujit në ciklin e ujit. Kimia e

oqeaneve jep gjithashtu një hyrje për të diskutuar tretshmërinë si të substancave të ngurta

ashtu edhe të gazeve.


Fletë pune 1.10 Acidifikimi i oqeaneve

Ushtrimi 1.3 Pastrimi i ujit domosdoshmëri.

Tema 4 Korja e Tokës

Në libër seksioni 1.4 (faqe 14‐18)

Ide si të mësohet

Përshkruhet rëndësia e dobia e burimeve minerale duke sjellë si shembull gurin gëlqeror.

Trajtohet hidrogjeni si një burim energjie i të ardhmes si dhe celulat me hidrogjen.

Guri gëlqeror është një mineral shumë i dobishëm dhe ai përdoret për prodhimin e

shumë e shumë produkteve që përdoren gjerësisht. Cikli i gurit gëlqeror ka rëndësi

për të marrë njohuri kimike formuese (Punë praktike 1.3 Shpërbërja termike e karbonatit

të kalciumit).

Puna praktike 1.3 ofron për nxënësin një mundësi për të njohur teknika praktike

standarde të rëndësishme.

Më përpara është trajtuar nevoja për burime energjie alternative dhe hidrogjeni ofron

një mundësi për të ardhmen. Përdorimi i hidrogjeni te makinat shtron disa çështje të

rëndësishme, por fut edhe disa ide të rëndësishme kimike që lidhen me reaksionet

ekzotermike apo me prodhimin e energjisë elektrike, duke u nisur nga reaksionet

kimike.

Puna praktike 1.4 Fuqia e hidrogjenit‐ jepen përparësitë dhe nxiten nxënësit për të

kryer kërkime (në internet) dhe prezantojnë aftësitë në një fushë ku mund të kenë

prirje.

Punë praktike 1.5 Përdorimi i energjisë diellore dhe i fuqisë së hidrogjenit ofron

njohuri të reja në elektrokimi dhe në fuqinë (energjinë ) që krijohet nga reaksioni

ndërmjet hidrogjenit dhe oksigjenit. Demonstrimi mund të realizohet në mënyrë

spektakolare. Mund të trajtohet dhe ndryshimi ndërmjet prodhimit të energjisë

elektrike (celula galvanike ) dhe përdorimit të energjisë elektrike për të zbërthyer

komponimet kimike (me elektrolizë).



Në këtë temë ekuacionet kimike jepen kryesisht me fjalë. Ekuacionet kimike të plota mund të

futen kur këto tema nxënësi i ka asimiluar mirë. Theksojmë se programi nuk parasheh

kërkesa për të ditur ekuacionet që zhvillohen tek celulat me hidrogjen.

Kujdes duhet bërë në terminologjinë që përdoret tek cikli i gurit gëlqeror. Duhen njohur apo

bërë dallimet ndërmjet termave gur gëlqeror, gëlqere, oksid gëlqere dhe ujë gëlqereje.


Punë praktike 1.4 Fuqia e hidrogjenit‐ përparësitë dhe përgatitja e klasës për diskutim/debat/prezantim.

Ushtrimi 1.5 Hidrogjeni si lëndë djegëse

Fletë pune 1.3 Përdorimi i hidrogjenit‐energji e pastër

Fletë pune 1.8 Celulat me lëndë djegëse


Sugjerime për mësimdhënien

Kapitulli 2 Natyra e lëndës

Mbulohen nga temat 1; 2.2; 3.1; 3.2.1; 4.1

Tema 1 Gjendjet e lëndës


Rreth mësimit

Hyrje për gjendjet e lëndës, ndryshimet e gjendjes dhe terminologjia që përdoret.

Hyrje për gjendjet e lëndës‐ mund të fillohet me pyetjet: Si shihet planeti Tokë nga

hapësira? Në çfarë formash ekziston uji në Tokë? Ndryshimi i gjendjes së ujit

realizohet duke ndryshuar temperaturën dhe trysninë.

Tregoni disa gjendje fizike të substancave , si galiumi që shkrin kur vendoset në dorë,

sublimimi i jodit, ose akulli i thatë (dyoksid karboni i ngurtë). Përdorni një fikës zjarri

të mbushur me dyoksid karboni për të treguar se ai ekziston në formë të lëngët në

temperaturën e dhomës, kur ndodhet në trysni të lartë.

Ndërtoni një lakore të ftohjes (Puna praktike 2.1) si eksperiment në klasë.


Duhet bërë kujdes sepse nxënësit shpesh harrojnë se ndryshimi i gjendjes fizike ndodh edhe kur

ndryshohet vetëm trysnia (temperatura ruhet e pandryshuar). Ndonjëherë, nxënësit kanë

vështirësi me idenë se një substancë mund të ekzistojë në të tri gjendjet, në varësi të kushteve.

Hidrogjeni në koren e gjigantëve të gaztë Saturni dhe Jupiteri ndodhet në formë të ngurtë.

Idetë për detyra shtëpie

Pyetjet në libër 2.1 deri 2.5 dhe pyetjet 1 dhe 3 tek Pyetjet e fundit të kapitullit.

Fletë pune 2.1 Gjendjet e lëndës

Ushtrimi 2.1 Ndryshimi i gjendjes fizike

Të shkruhet një raport për Punën praktike 2.1. Ndërtimi i grafikut të ftohjes jepet

detyrë shtëpie.

Sqarimi i ndryshimit të gjendjes në lidhje me modelin kinetik jepet në Fletën e punës

2.3 Gjendjet e lëndës dhe modeli kinetik.

Tema 2 Ndarja dhe pastrimi i substancave


Rreth mësimit

Tregohen metoda të ndryshme ndarjeje bazuar në vetitë fizike. Diskutohen idetë e pastërtisë

kimike, duke përfshirë dhe kromatografinë.

Futet ideja se ndryshimi i vetive fizike tek substancat e ndryshme është një mundësi

për t’i ndarë ato nga njëra‐tjetra. Ka një sërë punësh praktike që mund të kryhen:

Punë praktike 2.2 Ndarja e kripës së zakonshme nga rëra; Punë praktike 2.3 Distilimi i

përzierjeve; Punë praktike 2.4 Studimi i ngjyruesve ushqimor me anë të


kromatografisë. Punët praktike me distilim realizohen në nivel mikro. Demonstrohet

dhe përdorimi i hinkave ndarëse.

Idetë e pastërtisë kimike duhet të lidhen dhe me precizonin e temperaturave të vlimit

dhe të shkrirjes kurse metoda kromatografike shërben për të analizuar pastërtinë.

Mund të kryhet kromatografia e ngjyruesve ushqimor. Nxënësi duhet të dijë se çfarë

përfaqëson vlera e Rf dhe ta matë atë në praktikë në letër kromatografike.

Ndarja e aminoacideve me kromatografi dhe përdorimi i agjentëve zhvillues jepen në

punën praktike 11.6

Efekti që shkakton papastërtia në temperaturat e vlimit dhe të shkrirjes mund të

ilustrohet duke tretur kripë gjelle në ujë.

Koncepti i elementeve dhe komponimeve duhet futur këtu së bashku me idenë e

simboleve kimike të elementeve. Mund të demonstrohet përcaktimi i pikës së

shkrirjes së një trupi të ngurtë.

Tregojuni nxënësve një përzierje rëre me kripë dhe pyetini ata për mënyrën si mund

ti ndajnë. Apo si mund të heqin manikyrin nga thonjtë apo një njollë boje, tretësi që

duhet të përdorin.


Kjo temë është praktikë, nuk ka keqkuptime.


Pyetjet 2.6‐2.10 në libër dhe pyetjen 4 në Pyetjet e fundit të kapitullit

Fletë pune 2.2 Ndarja e përzierjeve

Përdorimi i kromatografisë në analizën e përzierjeve

Fletë pune 2.6 Rregullat e tretshmërisë! Është një ushtrim që ka të bëjë me shqyrtimin

e të dhënave dhe interpretimin e grafikëve. Mund të jepet detyrë shtëpie.

Tema 3 Atomet dhe molekulat


Rreth mësimit

Shpjegoni gjendjet e ndryshme të lëndës në lidhje me lëvizjen e grimcave . Futet ideja e

atomit dhe koncepti i elementeve dhe komponimeve.

Këtu jepet koncepti se e tërë lënda është e përbërë nga grimca të vogla dhe më pas

trajtohet koncepti i atomeve dhe molekulave. Trajtohet lëvizja e grimcave për gjendjet

e ndryshme fizike të lëndës. Ka rëndësi të theksohet organizimi i ndryshëm i

grimcave për tri gjendjet fizike të lëndës.

Përdorni konceptin e modelit kinetik për të shpjeguar si ndodh ndryshimi i gjendjes.

Kur diskutohet formimi ose prishja e forcave tërheqëse midis grimcave merr rëndësi

të madhe roli i ndryshimit të energjisë. Ky diskutim lidhet me lakoren e ftohjes e cila

u trajtua më parë.

Procesi i difuzionit – shpërndarja e grimcave në një substancë të lëngët ose të gaztë

(substancë fluide) duhet të diskutohet . Veprimtaria praktike 2.5 Shqyrtimi i difuzionit

ku përdoret amoniak dhe acid klorhidrik mund të kryhet nga nxënësit, duke


përdorur një pajisje të vogël, por vlen që ky eksperiment të përdoret edhe me pajisje

të madhësisë normale. Ky eksperiment është mjaft impresionues, meqë shihet me sy

nga nxënësi dhe është i thjeshtë për tu kryer.

Shembuj të tjerë të thjeshtë që mund të përdoren janë parfumet (era e tyre), lëvizja e

dyoksidit të azotit të gaztë ose avujve të bromit dhe bojërave në ujë. Mund të

përdoret gjithashtu aromatizuesi i mjedisit. Për këtë një xham sahati brenda dhomës

spërkatet me aromatizues dhe studentët që qëndrojnë në një distancë nga ku u lëshua

aroma llogaritin kohën, që u duhet të ndjejnë aromën e lëshuar. Qeskat e çajit të

zhytura në ujë të ngrohtë dhe të ftohtë e të fiksuara me një thupër qelqi ilustrojnë

shpejtësinë e difuzionit për temperatura të ndryshme.

Lëvizja e grimcave sub‐mikroskopike demonstrohet nëpërmjet lëvizjes Brovniane dhe

kjo mund të tregohet në mikroskop duke përdorur celulën me tym.

Në CD‐ROM dhe në libër jepet një adresë interneti, ku tregohen pamjet e atomeve me

mikroskop skanuese në tunel. Këto imazhe janë mjaft të dobishme për të ngjallur

interes tek nxënësit.


Një gabim praktik që shpesh nxënësit bëjnë në vizatimin e skemave, është vendosja e

grimcave në një lëng në distancë nga njëra‐tjetra, kur në fakt grimcat në lëng janë mjaft pranë

njëra‐tjetrës. Problemi më i rëndësishëm konceptual këtu është që kemi të bëjmë me grimca

submikroskopike dhe krijimi i një ideje se çfarë ndodh me to. Ndaj merr rëndësi krijimi i një

ideje pamore se çfarë ndodh me këto grimca. Shoqata e kimistëve Amerikanë ka botuar

kohët e fundit pamje që kanë të bëjnë me ndryshimin e gjendjes fizike të lëndës. Këto mund

të shihen në adresat e mëposhtme:

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/solids/

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/liquids/

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/dissolving/

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/states_of_matter/

Demonstrimi i lëvizjes Brovniane është mbresëlënës dhe ka rëndësi historike (Ishte

Anjshtaini që shkroi artikullin e parë për këtë temë). Megjithatë, nxënësit mund të kenë

vështirësi për të krijuar ide për lëvizjen sekondare të grimcave që shkaktohet nga lëvizja e

grimcave të tjera të padukshme.


Pyetjet 2.11 deri 2.15 në libër dhe 2, 5 dhe 8 në pyetjet e fundit të kapitullit

Fleta e punës 2.5 Lëvizja e grimcave ka të bëjë me lëvizjen Brovniane, e cila është e re

në program.

Ushtrimi 2.3 Difuzioni, tretshmëria dhe ndarja nga libri i punëve ka të bëjë me këto

fenomene që japin propozimet fillestare për natyrën e grimcave të lëndës.

Nxënësit duhet të përgatitin një raport të shkruar lidhur me Veprimtarinë praktike 2.5

Vrojtimi i difuzionit, ku të përfshihen dhe përgjigjet për pyetjet në fletën e

veprimtarisë praktike.


Tema 4 Struktura e atomit


Rreth mësimit

Diskutohet struktura e atomit në lidhje me bërthamat që rrethohen nga elektronet që lëvizin

në orbita. Trajtohet ndryshimi i grimcave subatomike dhe ideja e izotopeve.

Synimi këtu është të familjarizohet nxënësi me strukturën subatomike të atomit dhe

natyrën e tre grimcave subatomike që trajtohen në program. Modeli i atomit që

trajtohet është ai i një bërthame qendrore me elektronet që lëvizin në orbita që kanë

vlera të ndryshme energjetike.

Trajtohen grimcat subatomike në lidhje me masat e tyre relative, ngarkesat e tyre

elektrike dhe vendit ku ndodhen në atom. Numri i masës dhe numri atomik që

specifikojnë përbërjen e çdo atomi duhet të kuptohen e të përkufizohen. Theksoni që

përderisa një atom është elektrikisht asnjanës, numri atomik është gjithashtu sa numri

i elektroneve në atom. Merr rëndësi të theksohet se ky numër përcakton dhe

pozicionin e elementit në Tabelën Periodike. Prania e izotopeve duhet trajtuar, duke u

ndalur te ngjashmëria kimike, por që dallohen nga ndryshimet e masave midis

atomeve të të njëjtit element. Radioaktiviteti trajtohet në mënyrë të kufizuar, por

nxënësit duhet të dinë një përdorim të radioizotopeve në industri si dhe në mjekësi si

dhe përdorimit të uraniumit në stacionet ku prodhohet energji.

Trajtoni si janë elektronet të organizuar në atom dhe ndaluni në 20 elementet e parë

(deri te kalciumi), meqë nxënësit do të pyeten në provim për këto. Sqaroni lidhjen

ndërmjet organizimit të elektroneve dhe pozicionit në Tabelën Periodike.


Përsëri këtu vështirësia qëndron tek përfytyrimi i fenomeneve pasi janë dukuri që ndodhin

në nivele submikroskopike. Për të ndihmuar jepen adresa në internet (CD‐ROM dhe libër).


Pyetjet 2.16 deri 2.19 në libër dhe pyetja 6 në pyetjet e fundit të kapitullit.

Ushtrimi 2.5 Struktura e atomit

Fleta e punës 2.4 Struktura e atomit

Veprimtaria praktike 2.6 Zbulimi i strukturës së atomit ka të bëjë me kërkimin ne

internet të historisë së zhvillimit të strukturës së atomit deri sa u arrit në një model

modern. Kjo bëhet objekt diskutimi në klasë.

Tema 5 Konfigurimi elektroneve në atom


Rreth mësimit

Diskutoni si janë të organizuar elektronet në atom për 20 elementet e para (deri te kalciumi). Filloni

të shpjegoni lidhjen midis organizmit të elektroneve dhe pozicionit në Tabelën Periodike.



Nxënësit do të krijojnë përfytyrime të ndryshme për atomin, disa nxënës që kanë bërë

shkollat në vende të tjera do të kenë njohuri për modelet atomike me shtresa s, p, d,f dhe për

momentin duhet të përshtaten me modelet më të thjeshta. Një ide që mund të keqkuptohet

nga nxënësi është “mbushja”e shtresës së jashtme. Kjo është e vështirë kur shtresa e tretë

mund të mbushet me 18 elektrone. Ku është e mundur të shmanget fjala “mbushet

plotësisht”dhe më mirë të flitet për organizimin më të qëndrueshëm të elektroneve.


Pyetjet 2.20 deri 2.23 në libër dhe pyetja 7 në fundin e kapitullit.

Ushtrimi 2.6 në librin e punës Organizimi me ndikim më të madh, jep pyetje lidhur

me organizimin e atomit për modelin që eksperimentoi Geiger‐ Marsden.


Kapitulli 3 Elementet dhe komponimet

Mbulojnë programin Seksionet : 3.2; 4.1; 9

Tema 1 seksionet në libër 3.1 (faqe 55‐60)

Rreth mësimit

Nxirrni në dukje natyrën e një elementi dhe dallimin midis metaleve dhe jo metaleve.

Trajtoni me nxënësit konceptin e elementit duke u mbështetur tek idetë që ata kanë

nga lëndët e tjera.

Filloni të futni idenë e klasifikimit të elementeve duke diskutuar ndryshimet midis

metaleve dhe jo metaleve. Theksoni se përdorimi i përcjellshmërisë elektrike është një

mënyrë për të dalluar metalet nga jo metalet (Veprimtaria praktike 3.1 Prova për

metalet dhe jo metalet).

Lidhni mënyrën si janë organizuar elementet në Tabelën Periodike me masën

atomike, strukturën, kalimi nga elementi më i lehtë, hidrogjeni tek elementet më të

rënda. Shënojmë se elementet në pjesën e poshtme të Tabelës janë bërë nga njeriu

(janë elemente artificial). Theksoni karakterin universal të Tabelës periodike‐ këto janë

elementet nga të cilat është i përbërë universi.

Tregoni idetë që e çuan Mendelejevin në ndërtimin e Tabelës Periodike, se elementet

mund të grupohen më tej bazuar në vetitë fiziko kimike dhe se këto lidhen me

konfiguracionin elektronik. Trajtoni tre grupet kryesore që nxënësit duhet të fiksojnë

mirë‐ 1. metalet alkaline 2. halogjenët dhe gazet ideale dhe 3. Metalet transitore.

Nxënësit të njohin format e Tabelave Periodike që janë në internet.


Ky kapitull ka shumë pak mundësi për keqkuptime, ndonëse duhet bërë kujdes me aliazhet

(p.sh. Çeliku), që edhe pse janë metale, nuk janë elemente të veçanta, por janë përzierje

elementesh. Thekso rëndësinë e elektroneve të shtresës së jashtme për të përcaktuar se në

cilin grup bën pjesë një element. Thekso se në Tabelën Periodike grupet janë kolonat

vertikale dhe periodat janë rreshtat.


Jepni si detyrë projekte të shkruara për një element ose grup elementesh, duke u

mbështetur te Tabelat Periodike që janë në internet.

Kryeni Ushtrimin e librit 3.1 Modelet periodike në vetitë e elementeve dhe lidheni këtë me

Fletën e punës 3.2 Modelet në Tabelën Periodike.

Përdorni Fletën e punës 3.1 për të ndihmuar nxënësin që të zhvillojë ide lidhur me

Tabelën Periodike –kjo mund të bëhet si ushtrim në grup.

Fleta e punës 3.8 Tabela Periodike e elementeve siguron një kënd në historinë e zhvillimit

të tabelës, ndërsa Ushtrimi 3.2 Katër periodat e para, prezantojnë më tej ide për modelet

në tabelë.

Mund të përdoren pyetjet 3.1 deri 3.5 të librit si dhe pyetjet 1 dhe 2 të Pyetjeve në fund

të kapitullit.

Fleta e punës 3.6 Tabela Periodike fjalëkryq jep një mundësi për përsëritje.


Tema 2 Prirjet në grupe


Rreth mësimit

Kjo temë diskuton aktivitetin në metalet dhe jo metalet.

Trajtoni prirjet në Tabelën Periodike‐ kalimi në drejtim horizontal nga metalet te jo

metalet dhe në drejtimin vertikal lidhur me aktivitetin që çon në krijimin e modelit

diagonal në lidhje me aktivitetin në tabelë.

Disa grupe janë mjaft të rëndësishme në lidhje me programin që po diskutojmë, ku

metalet alkaline dhe halogjenët janë ilustrues të rëndësishëm të tendencave që shfaqin

elementet në lidhje me vetitë metalike dhe jo metalike, kur zhvendosemi nga lart

poshtë në grupe apo nga majtas djathtas në perioda. Duhet trajtuar se tek metalet

alkaline aktiviteti rritet nga lart poshtë, të thuhet natyra e gazit që lirohet, kur vepron

me ujin si dhe natyra e tretësirës që përftohet. Reaksionet me zëvendësim të

halogjenëve mund të përdoren si eksperiment në klasë.

Gazet ideale dhe vetitë e përgjithshme të metaleve kalimtare duhet gjithashtu të

trajtohen. Tendencat dhe vetitë karakteristike të këtyre grupeve duhet të përdoren për

të nxitur aftësitë e nxënësve në parashikimin e vetive të elementeve të tjerë.


Ka pak ide të trajtuara në këtë temë që mund të sjellin ndonjë vështirësi. Ka rëndësi që të

mbahet mend tendenca e kundërt për sa i përket aktivitetit të metaleve dhe jo metaleve në

grupet e tyre. Aspekt tjetër i rëndësishëm është që nxënësit duhet të kenë siguri në nxjerrjen

e përfundimeve duke u nisur nga shembujt e njohur për të kaluar tek rastet më pak të

njohura, mbështetur në prirjet që paraqesin vetitë e elementeve brenda grupeve.


Përdorni ushtrimin 3.3 Prirjet tek halogjenët nga libri i punës për të ilustruar

gradualitetin në vetitë e grupit të VII, një fushë që trajtohet edhe te Fleta e punës 3.13

Tabela Periodike: halogjenët.

Plotësoni Fletën e punës 3.9 Ideal dhe inert! Dhe Fletën e punës 3.11 Vetitë e gazeve ideale

për të shqyrtuar vetitë e Grupit të elementeve VIII/0.

Mund të përdoren pyetjet 3.6 dhe 3.9 të librit si dhe pyetja 3 te fund i kapitullit.

Shkruani një përmbledhje ku përshkruhet aktiviteti i metaleve alkaline duke u nisur

nga tabela dhe duke dhënë me fjalë ekuacionet që vihen re.

Tema 3 Prirjet përgjatë një periode


Rreth mësimit

Jepni një prirje tjetër që vihet re tek Tabela Periodike‐ ndryshimet horizontale nga metalet

tek jo metale, e cila kur lidhet me prirjet vertikale të aktivitetit, krijon një model të vetive

përgjatë tabelës. Veçanërisht thekso se vija e shkallëzuar e treguar në tabelë, që shënon

ndarjen e metaleve nga jo metalet dhe ndryshimin e tipit të lidhjeve tek elementet.



Studentët kanë tendenca që të shohin ndarjen ndërmjet metaleve dhe jo metaleve në mënyrë

shumë strikte. Vlen të diskutohet ndryshimi gradual i vetive – rasti i aluminit vlen të përmendet.


Tendencat përgjatë tabelës periodike janë trajtuar në Fletën e punës 3.7 Tendencat në

Tabelën Periodike dhe Fletën e punës 3.12 Perioda e tretë.

Fleta e punës 3.14 Elementet e mesit të tabelës

Pyetjet 3.10 dhe 3.15 të librit dhe pyetja 4 në Fundin e kapitullit

Tema 4 Lidhja kimike tek elementet dhe komponimet

Seksioni 3.4 i librit (faqe 65‐75)

Rreth mësimit

Jepni tipat e ndryshëm të lidhjes kimike dhe si përfshihen elektronet në lidhjen kimike.

Moment kyç është të bëhet i qartë dallimi midis tipave të ndryshëm të lidhjeve që

mund të ekzistojnë midis atomeve. Një mënyrë është të fillohet me lidhjen në

strukturat e elementeve, duke e lidhur këtë me pozicionin e elementit në Tabelën

Periodike, duke arritur që të kryhet dallimi midis metaleve dhe jo metaleve.

Diskutimi i lidhjes metalike mund të jetë relativisht i shkurtër dhe ndaluni në

përshkrimin e joneve metalike të vendosur në rrjetin (strukturën) metalik, të rrethuar

nga elektronet e lëvizshëm. Lidheni këtë përshkrim me vetitë fizike karakteristike të

shfaqura nga metalet; vetitë elektrike, termike, vetitë për tu përpunuar etj.

Më tepër hollësira kërkohen kur diskutohet formimi i lidhjeve kovalente në molekulat

e thjeshta, të tilla si hidrogjeni apo klori. Koncepti i një lidhjeje të vetme kovalente, ku

elektronet janë të përbashkët ka rëndësi të madhe. Diskutimi i elementeve lejon të

futet ideja e lidhjeve kovalente të shumëfishta.

Pasi janë diskutuar molekulat e thjeshta të elementeve, është e mundur të kalohet tek

molekulat e komponimeve molekularë të thjeshta dhe të ilustrohet si formohen ato.

Përdorimi i modeleve molekulare ndihmon nxënësin të përfytyrojë se si formohen

strukturat. Strukturat gjigante kovalente trajtohen në këtë pjesë, por ritrajtohen edhe

më vonë.

Dallimi që ruhet i qartë në këtë fazë është se lidhjet kovalente midis atomeve kanë të

bëjnë me elemente që paraqesin veti jo metalike. Ndërsa elementet metalike formojnë

lidhje tjetër‐ lidhje jonike.

Diskutimi i lidhjes jonike kalon përsëri nga rastet e komponimeve të thjeshta binare,

tek komponimet më komplekse, duke përfshirë dhe ato që përmbajnë komponime në

trajtë jonesh. Ka rëndësi ideja e balancimit të ngarkesave në mënyrë që ngarkesa

shumare të jetë zero, meqë e aftëson nxënësin të realizojë kombinime korrekte të

joneve në një komponim.


Kjo temë përfshin disa ide komplekse, veçanërisht po të kemi parasysh se janë dukuri që

ndodhin në nivel mikroskopik e janë të vështira të përfytyrohen. Përdorimi dhe familjarizimi


me paraqitjen e skemave të lidhjeve ka rëndësi dhe duhet praktikuar shumë. Në mënyrë të

ngjashme, modelet molekulare (shih Veprimtarinë praktike 3.3 Modelimi i lidhjeve tek

substancat kovalente) dhe lidhjet e tyre me pamjet që jepen nga interneti janë mjaft të vlefshme

për nxënësin, që të përfytyrojë çiftet e përbashkëta të elektroneve, apo transferimin nga një

atom tek tjetri.


Ushtrimi 3.4 Lidhja kimike tek molekulat e thjeshta dhe ushtrimi 3.6 Lidhja në molekulat

kovalente

Fletë pune 3.3 Lidhja kimike dhe Fletë e punës 3.10 Kristalet jonike mbulojnë dy tipat

kryesorë të lidhjeve tek komponimet.

Pyetjet 3.16 deri 3.22 dhe pyetjet 5 dhe 6 në Pyetjet e fundit të kapitullit.

Tema 5 Formulat kimike të elementeve dhe komponimeve


Rreth mësimit

Futni idenë e valencës dhe shkrimit të formulave kimike

Ideja e fuqisë së kombinuar të valencës mund të jetë e përshtatshme për tu theksuar,

meqë ajo mund të zbatohet pa ju referuar tipit të lidhjes në një komponim‐ mund të

shihet thjesht si numri i lidhjeve që një atom mund të formojë. Zbatimi i kësaj ideje

praktikohet në një sërë shembujsh me qëllim që ajo të fiksohet.

Lidhja midis valencës dhe pozicionit në tabelën periodike ka rëndësi, meqë ajo i jep

nxënësit një mënyrë për të mbajtur mend numrat që marrin pjesë në lidhje.

Sapo të fitohet siguria, vazhdohet me lidhjet ndërmjet metaleve dhe jo metaleve, ku

ato marrin pjesë në tipa të ndryshëm të lidhjeve jonike apo kovalente.

Ka disa njohuri që duhet thjesht të mësohen nga nxënësi, si fakti që disa elemente

ekzistojnë në natyrë si molekula diatomike dhe formulat e disa komponimeve jonike.


Kjo është një fushë shumë komplekse dhe për nxënësit përdoren dhe skema vizuale.


Ushtrimi 3.9 Prodhimi i oksidit të magnezit‐ një përshkrim sasior se si formulat

shkruhen duke u nisur nga të dhënat praktike.

Plotësoni Fletën e punës 3.4 Shkrimi i formulave kimike dhe Fleta e punës 3.15 Formulat

e komponimeve jonike si praktikë për të gjetur formulat.

Pyetjet 3.23 deri 3.26 paraqesin interes si ushtrim.

Tema 6 Metalet, aliazhet dhe kristalet


Rreth mësimit

Trajtoni strukturën e kristaleve metalike, jonike dhe gjigante kovalente, përfshirë dhe aliazhet.


Diskutimi këtu duhet bërë lidhur me tipat e ndryshëm të strukturave, kështu që

tiparet e ndryshme të strukturave lidhen qartë me vetitë fizike që kanë llojet e

kristaleve (rrjetet e tyre). Modelet e tipave të ndryshëm të rrjeteve janë me interes për

të theksuar ndryshimet që vihen re ndërmjet strukturave dhe vetive.

Paraqitja e tipave të ndryshëm të rrjeteve ka rëndësi sepse nxënësi ka nevojë të

aftësohet për të njohur strukturat e ndryshme. Ka disa shembuj që duhet të nxirren në

pah si struktura e një aliazhi, ndryshimi i strukturave të diamantit dhe grafitit dhe

ngjashmëria e strukturës së oksidit të silicit (IV) me diamantin. Veprimtaria praktike

3.4 Modelimi i strukturës kristaline metalike dhe 3.5 Aliazhet e çuditshëm! Janë të

përshtatshëm për të dhënë ide për strukturën e rrjetit të metaleve dhe manipulimit të

vetive që kanë aliazhet.


Kjo temë ka nevojë të ketë ilustrime vizuale (me skema). Ajo nuk paraqet vështirësi

konceptuale. Lidhja midis strukturës dhe vetive fizike do të jetë me rëndësi për të dalluar

ndërmjet llojeve të rrjeteve kristaline.


Ushtrimi 3.7 Natyra e rrjeteve (strukturave ) jonike dhe Ushtrimi 3.8 Rrjetet molekulare

gjigante

Fleta e punës 3.5 Lidhja dhe struktura kristaline

Pyetjet 3.27 deri 3.33


Tema 1 Reaksionet dhe ekuacionet kimike

Paragrafi 4.1 në librin e nxënësit (fq. 89–91)

Rreth mësimit

Kjo është një hyrje në teorinë e shndërrimeve kimike – formimit të substancave të reja – në

kontrast me shndërrimet fizike.

Fokusi i këtij paragrafi hyrës nuk është veçse aspekti kryesor i reaksioneve kimike: pra,

formimi i substancave të reja. Dallimi me ndryshimet fizike është se, pavarësisht se sa

spektakolare mund të jenë, substancat e përfshira mbeten të pandryshuara.

Është e mundur që të lëvizësh nga kjo pikë e fillimit për të diskutuar më tej mbi idenë se në

një reaksion kimik atomet janë thjesht ʹndryshim partnerëshʺ – pra, prishje e kombinimeve të

vjetra dhe formimi i kombinimeve të reja.


Mund të ketë disa koncepte të pasakta dhe pse shembuj të veçantë mund të jenë

keqinterpretuar dhe kanë nevojë për shpjegime.


Fleta e punës 4.1 Njohja e reaksioneve kimike

Ushtrimi 4.1 Reaksionet kimike kryesore

Në këtë kontekst, janë të rëndësishme të trajtohen pyetjet 4.1 deri 4.3 në librin e

nxënësit dhe pyetja 1 në fund të kapitullit.

Tema 2 Ekuacionet dhe reaksionet kimike

Paragrafi 4.2 (Fq. 91‐94) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Të futet koncepti i ligjit të ruajtjes së masës ‐ në një reaksion, atomet thjesht ndryshojnë

mënyrën në të cilën ata kombinohen ‐ balancimin e ekuacioneve. Një ekuacion paraqitet si

një përmbledhje e një ndryshimi kimik.

Qëllimi këtu është përfshirja e dy formave të ekuacioneve që nxënësit do të hasin në

këtë kurs. Të dyja këto ndërtojnë idetë kryesore të paraqitura më parë. Ekuacionet me

fjalë rrjedhin nga ideja e elementeve/komponimeve të pranishme në një përzierje

reaksioni, të cilat rikombinohen duke formuar substanca të reja. Ekuacionet kimike të

balancuara e zhvillojnë më tej këtë ide, në atë që elementet e pranishme dhe

rikombinimet e tyre janë qartësisht të evidentuar në formulat e paraqitura.

Koncepti i balancimit buron nga nevoja për të llogaritur të gjitha atomet e përfshira.

Diagramet dhe / ose modelet molekulare mund të përdoren me përparësi për të

paraqitur ndryshimet që ndodhin. Rruga që duket më e suksesshme në këtë rast është

ajo e përsëritjes progresive, me përfshirjen e shembujve të ndryshëm, të cilët mund të

bëhen më kompleksë me kalimin e kohës. Në të njëjtën kohë duhet të futet dhe

terminologjia e substancave bashkëvepruese dhe e produkteve, por që është më e


lehtë të kuptohet në krahasim me disa nga shembujt kompleksë të balancimit të

reaksioneve.


Edhe pse kuptimi themelor i një reaksion kimik mund të jetë relativisht i drejtpërdrejtë, siç

është përdorimi i ekuacioneve me fjalë, teknika e balancimit të ekuacioneve duket se krijon

probleme për disa nxënës. Siç u përmend më herët, çelësi është krijimi i besueshmërisë në

trajtimin e disa shembujve më pak të ndërlikuar, përpara rritjes së nivelit të vështirësisë.


Fleta e punës 4.2 Balancimi i ekuacioneve kimike

Pyetjet 4.4 dhe 4.5 në librin e nxënësit.

Tema 3. Llojet e reaksioneve kimike

Paragrafi 4.3 (fq. 94‐99) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Vëzhgimi i llojeve të reaksioneve kimike të rëndësishme. Përkufizimi i reaksioneve redoks

bazuar në transferimin e oksigjenit. Diskutimi i përkufizimeve të tjera të reaksioneve redoks

Qëllimi këtu është të demonstrohet, ose ti kërkohet nxënësve të përmendë, disa nga

llojet e ndryshme të reaksioneve kimike.

Kjo mund të bëhet mjaft interesante për nxënësit dhe mund të përdoret për të

shpërndarë trajtimin ʹteorikʹ të punës mbi ekuacionet kimike.

Mund të përfshihen të gjithë llojet kryesore të reaksioneve, por fokusi është vendosur

në çështjen e rëndësishme të përkufizimeve të ndryshme të reaksioneve të oksidimit

dhe reduktimit; këtu duhet të fokusohemi në përkufizimin e dhënë bazuar në

humbjen ose fitimin e oksigjenit. Përsëri, ka hapësirë të mjaftueshme për shembuj

praktikë për të ndihmuar përforcimin e ideve. Termat ʹagjent oksidues dhe ʺagjent

reduktuesʹ duhet të vendosen me kujdes kur paraqitet një reaksion redoks i

përgjithshëm.


Shumica e përkufizimeve për llojet e ndryshme të reaksioneve janë të qarta, madje edhe

duke marrë parasysh faktin që disa reaksione mund të futen në disa kategori. Idetë më

komplekse këtu kanë të bëjnë me përkufizimin e procesit të oksidim‐reduktimit si dhe

përdorimit të termave ʺagjent oksiduesʺ dhe “agjent reduktuesʺ.


Fleta e punës 4.3 Llojet e ndryshme të reaksioneve kimike dhe Fleta e punës 4.8 Llojet

e reaksioneve kimike.

Ushtrimi 4.2 Veprimi i nxehtësisë mbi karbonatet e metaleve dhe Ushtrimi 4.4

Reaksionet me zhvendosje të halogjenëve.

Për këtë qëllim, janë të rëndësishme pyetjet 4.6 deri 4.8 si dhe pyetjet 2,3,4 në Fund të

kapitullit dhe pyetja 7 nga Libri i nxënësit.


Reaksionet fotokimike të halogjenureve të argjendit janë diskutuar në Fletën e punës

4.5 Kimia e filmit ndërsa Ushtrimi 4.5 Enët me vetëngrohje, ngrohësit e duarve dhe paketat

ftohëse demonstrojnë disa përdorime të reja të reaksioneve kimike.

Tema 4 Një vështrim më nga afër i reaksioneve, veçanërisht i reaksioneve redoks.

Paragrafi 4.4 (fq. 100‐102) në librin e nxënësit.

Rreth mësimit

Zgjeroni përkufizimin e termit redoks bazuar në humbjen ose fitimin e elektroneve

dhe në ndryshimin e gjendjes së oksidimit.

Përdorimi i gjendjes së oksidimit këtu është mjaft i kufizuar, por i rëndësishëm në

emërtimin e komponimeve të ndryshme.

Përfshini në diskutimin tuaj testet për, dhe përkufizimin e, agjentëve oksidues dhe

reduktues.

Reaksionet me zhvendosje të halogjenëve janë të dobishme, ndërsa reaksioni i termitit

ofron një demonstrim spektakolar.


Idetë më komplekse këtu kanë të bëjnë me përkufizimet e ndryshme të proceseve të oksido‐

reduktimit dhe zbatimin e tyre në shembuj të veçantë. Është e rëndësishme që paraqitja e

shembujve të ndryshëm të jetë e qartë.


Pyetjet 4/9 dhe 4.10 në librin e nxënësit

Fleta e punës 4.7 Reaksionet redoks të rëndësishme

Tema 5 Elektroliza

Paragrafi 4.5 (fq. 102–112) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Të paraqitet përcjellshmëria e komponimeve jonike në gjendje të shkrirë, ose në tretësirë

ujore. Të theksohet se elektroliza çon në dekompozimin e komponimit.

Përdorimi i energjisë elektrike për të sjellë ndryshime kimike është një koncept i

rëndësishëm. Kushtet në të cilat zhvillohet elektroliza dhe dallimi ndërmjet elektrolizës dhe

përcjellshmërisë elektrike të metaleve, duhet të paraqitet në mënyrë të qartë.

Për elektrolizën përdoret një terminologji e veçantë, terma të cilat duhet të jenë të

përkufizuara qartë.

Prezantoni idetë thelbësore duke përdorur shembujt të drejtpërdrejtë të elektrolizës së

komponimeve jonike të shkrira. Demonstrimi i elektrolizës së bromurit të plumbit mund të

jetë i dobishëm në dhënien e një shembulli eksperimental që mbahet mend lehtë, ndërsa

përdorimi i animacioneve mund të jenë shumë të dobishme për të shpjeguar ndryshimet që

ndodhin në elektroda.

Zgjedhja e shembujve të caktuar për diskutim dhe radha sipas të cilës ata paraqiten

janë të rëndësishme për të shmangur konfuzionin ndërkohë që nxënësit punojnë me

shembuj më të ndërlikuar në këtë temë.



Vështirësia kryesore këtu është në të kuptuarit e proceseve të shkarkimit të joneve në elektroda.

Në këtë kontekst, përdorimi i animacioneve është shumë i dobishëm. Është gjithashtu e

rëndësishme që idetë themelore të këtyre proceseve të jepen duke përdorur shembujt më pak të

komplikuar përpara sesa të kalohet në shembujt më kompleksë. Vlen të përmendet se shembujt

e përdorur në faqet kryesore do të jenë ato ku produktet mund të identifikohen drejtpërdrejtë

nga emri i komponimit që do të elektrolizohet (madje edhe në tretësirë).


Pyetja 5 e Fundit të kapitullit dhe Pyetjet 4.11 deri 4.14 në librin e nxënësit

Lëvizja e joneve drejt elektrodave është trajtuar në ushtrimin 4.6 Lëvizja e joneve

Ushtrimi 4.3 Natyra e elektrolizës dhe Ushtrimi 4.7 Prodhimi dhe shpërbërja e

klorurit të bakrit.

Puna e laboratorit 4.2 Kërkime në rrjet për ekstraktimin e aluminit është një punë e

cila mund të ndiqet nga diskutime dhe prezantime nga nxënësit në klasë.

Ndërgjegjësimi për pasojat ekonomike dhe mjedisore të kërkesës shumë të lartë për energji

për zhvillimin e elektrolizës është e rëndësishme këtu (dhe lidhja me nevojën për riciklimin e

aluminit dhe disponueshmërinë e energjisë hidroelektrike).

Tema 6 Një vështrim nga afër i reaksioneve në elektroda

Paragrafi 4.6 (fq. 113‐114) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Diskutoni shkarkimin e joneve në elektrodat dhe aplikimet kryesore të elektrolizës.

Fokusi këtu është në reaksionet e veçanta që ndodhin në elektroda gjatë elektrolizës ‐

shembuj të caktuar të rëndësishëm janë theksuar nga pikëpamja e oksidimit dhe

reduktimit dhe e produkteve të ndryshme të formuara.

Demonstrimi i përshkruar në Fletën e punës 4.4 Një elektrolizë shumëngjyrëshe ‐

Demonstrimi është një shembull i dobishëm për tu mundësuar nxënësve të shikojnë

kompleksitetin e një shembulli që ka një përdorim industrial. Kjo mund të pasohet

nga një punë eksperimentale e kryer nga nxënësit (punë laboratori 4.3 Elektroliza e

tretësirës së përqendruar të klorurit të natriumit).

Aplikimi i veshjes elektrolitike është një përdorim i rëndësishëm i elektrolizës dhe

mund të përmblidhet në një seri rregullash të thjeshta.


Përsëri, vështirësia kryesore këtu është në të kuptuarit e proceseve të shkarkimit të joneve në

elektroda. Në këtë kontekst, përdorimi i animacioneve është shumë i dobishëm.

Sugjerime për detyrat e shtëpisë

Plotësoni pyetjet në fletën e punës 4.4 Një elektrolizë shumëngjyrëshe – demonstrim e

ndjekur nga demonstrimi.

Të kompletohet Puna e laboratorit 4.4 Galvanizimi i bakrit me nikel me kërkime në rrjet

mbi dobinë e galvanizimit. (Veshja elektrolitike)


Tema 1 Çfarë është një acid?

Paragrafi 5.1 (fq 119‐123) Libri i nxënësit

Rreth mësimit

Kjo temë dhe ajo pasuese paraqesin një hyrje të përgjithshme të idesë se çfarë është një acid

si dhe karakteristikat e thjeshta të acideve.

Qëllimi i këtyre seancave hyrëse është për të futur konceptet e sistemeve acid‐bazë,

nocionin e dëftuesve dhe shkallës së pH‐it si dhe të rishqyrtojnë njohuritë që

studentët mund të kenë fituar nga kurset e mëparshme shkencore.


Në këtë kapitull ka shumë pak vështirësi apo koncepte të pasakta.


Pyetjet 5.1 deri 5.7 në Librin e nxënësit

Fleta e punës 5.1 Aciditeti dhe Alkaliniteti

Tema 2 Tretësirat acide dhe alkaline

Paragrafi 5.2 (fq. 124‐125) në Librin e nxënësit

Rreth mësimit

Zgjeroni idetë e sjelljes acid‐bazë, nocionin e dëftuesve dhe shkallën e pH‐it. Eksploroni

dobinë e dëftuesve një ngjyrësh si metiloranzhi dhe lakmuesi si dhe përdorimet e Dëftuesit

Universal në vlerësimin e pH të një tretësire.


Pika kryesore e cila mund të shkaktojë problem, nëse nuk është theksuar, është natyra e

shkallës së pH dhe fakti se shkalla punon nga qendra, ku vlera neutrale është 7. Kështu, sa

më e përqendruar tretësira e një acidi aq më i ulët është pH.


Përdorni Fletën e punës 5.2 Reaksione të acideve dhe bazave dhe Fletën e punës 5.5 Acidet

dhe Alkalet për të zhvilluar konceptin e një acidi dhe një baze (alkali).

Pyetjet 5.8 deri 5.12 në Librin e nxënësit dhe pyetja 3 e Fundit të Kapitullit.

Fleta e punës 5.6 Shkalla e pH është e dobishme në zhvillimin dhe kuptimin e shkallës

së pH dhe mund të lidhet edhe me Fletën e punës 1.10 Acidifikimi i oqeaneve, në të cilën

gjithashtu trajtohet natyra e shkallës së pH.

Tema 3 Oksidet e metaleve dhe oksidet e jometaleve

Paragrafi 5.3 (fq 125‐127) në Librin e nxënësit.

Rreth mësimit

Këtu duhet të trajtohen dukuritë e oksideve bazike, amfotere dhe acide.

Karakteristikat e oksideve acide dhe bazike mund praktikisht të demonstrohen në

mënyrë të dobishme në klasë duke djegur mostra të një sërë elementeve në cilindrat

me oksigjen të gaztë.


Këtu mund të trajtohet edhe koncepti i oksideve amfotere dhe oksideve neutrale.

Ideja e sjelljes amfotere më vonë mund të lidhet me testet analitike për disa jone

metalesh.


Koncepti bazë i oksideve acide dhe bazike është relativisht i thjeshtë, por ai i oksideve amfotere

mund të krijojë keqkuptime dhe ka nevojë për një shpjegim të qartë dhe demonstrim praktik ‐

lidhja me shembuj nga testet analitike mund të jetë e dobishme në këtë rast.


Pyetjet 5.13 deri 5.19 në Librin e nxënësit dhe pyetja 5 në Fund të kapitullit.

Tema 4 Reaksionet acide në jetën e përditshme


Rreth mësimit

Përhapja dhe përdorimet e përditshme të acideve dhe alkaleve është gjithashtu e

rëndësishme për të lidhur kiminë me përvojat e përditshme të nxënësve – mund të kërkohet

që nxënësit të sjellin një koleksion të produkteve të supermarketit dhe medikamenteve që

jepen pa recetë. (Puna e laboratorit 5.3 Matja e pH të substancave për përdorim të përditshëm dhe

Puna e laboratorit 5.4 Krahasimi i efikasitetit të tabletave të ndryshme antiacide).

Puna e laboratorit 5.3 përmban gjithashtu një shënim shtesë ku nënvizohet një

eksperiment i mundshëm i asnjanësimit të një acidi me gëlqere të shuar ose pluhur

guri gëlqeror – si një hyrje për përdorimin e gëlqeres së shuar për asnjanësimin e

tokave acide në bujqësi/hortikulturë.

Eksperimente të thjeshta mund të kryhen edhe midis lëngjeve të frutave dhe

produkteve të mësipërme. Nëse ju premton koha, në klasë mund të kryhet një

eksperiment për ekstraktimin e një dëftuesi nga lakra e kuqe apo ndonjë bimë tjetër

(Puna e laboratorit 5.1 Ekstraktimi i një dëftuesi nga lakra e kuqe). Këta dëftues mund të

krahasohen me dëftuesit njëngjyrësh si metiloranzhi, fenolftaleina dhe lakmuesi si

dhe me dëftuesin Universal. Zona e ngjyrave që jep lakra e kuqe në pH‐e të ndryshme

mund të përdoret si një mjet për vlerësimin e pH të një tretësire.


Kjo është një pjesë e kursit e cila përmban një numër të konsiderueshëm ushtrimesh praktike

të cilat ndihmojnë për të kuptuar më mirë konceptet e ndryshme.


Këtu mund të përdoren pyetjet 5.20 deri 5.22 nga Libri i Nxënësit.

Ushtrimi 5.3 Antiacidet dhe Fleta e punës 5.7 Tabletat Antiacide mbulojnë pjesën ku

trajtohet përdorimi i hidroksideve dhe karbonateve të ndryshme për të qetësuar

problemet nga mostretja acide.

Në Ushtrimin 5.4 Fikset e zjarrit dhe Ushtrimin 5.5 Dekalcifikimi i makinave të kafesë në

Librin e Ushtrimeve diskutohen zbatimet praktike të kimisë së acideve dhe bazave.


Tema 5 Alkalet dhe bazat

Paragrafi 5.5 (fq. 129–131) në Librin e nxënësit

Rreth mësimit

Jepni përkufizimin për dallimin ndërmjet një alkali dhe një baze.

Përmbajtja e këtij paragrafi na njeh me natyrën e bazave dhe nën‐ndarjen e disa

komponimeve që shpesh quhen alkale.

Këtu mund të trajtohet natyra e alkaleve si baza të tretshme si dhe roli i tretësirës së

hidroksidit të natriumit në analizat kimike.


Survejimi fillestar i llojeve të komponimeve që janë baza dhe i nëngrupit të tretshëm të tyre, i

njohur si alkalet, në përgjithësi është i lehtë për tu kuptuar dhe mund të përforcohet më pas

nga një sërë punësh praktike për studentët

Sugjerime për detyrat e shtëpisë

Pyetjet 5.23‐5.26 në Librin e nxënësit.

Tema 6 Reaksionet karakteristike të acideve


Rreth mësimit

Diskutoni reaksionet karakteristike të acideve me metalet, bazat dhe karbonatet.

Reaksionet karakteristike të acideve me metalet, alkalet dhe karbonatet mund të jenë

subjekt i praktikave mësimore të dobishme, ku nxënësit inkurajohen të punojnë në

mënyrë të sigurt si dhe të regjistrojnë me kujdes vrojtimet e kryera (shiko Punën e

laboratorit 5.5 Reaksioni ndërmjet një acidi dhe një alkali dhe eksperimente të tjera të

thjeshta praktike nga të cilat formohet hidrogjen dhe dyoksid karboni). Shkrimi i

ekuacionit me fjalë dhe atij të balancuar me simbole për këto reaksione shërben për të

përforcuar njohuritë e marra në punët e mëparshme.

Puna praktike mbi reaksionet e asnjanësimit mund të përfshijë futjen e procesit të

titullimit dhe dukurive termokimike për të përcaktuar pikën e asnjanësimit.


Kjo është një pjesë e kursit e cila përmban një numër të konsiderueshëm ushtrimesh praktike

të cilat ndihmojnë për të kuptuar më mirë konceptet e ndryshme.


Pyetja 4 e Fundit të Kapitullit dhe pyetjet 5.27‐5.29 në Librin e nxënësit

Ushtrimi 5.1 Reaksionet e acideve dhe bazave – asnjanësimi dhe Ushtrimi 5.7 Termokimia

– hetimi i asnjanësimit të një acidi nga një alkal

Fleta e punës 5.4 Reaksionet e acideve


Tema 7 Acidet dhe alkalet në analizat kimike


Rreth mësimit

Mund të theksohet roli i acidit klorhidrik të holluar si test për një karbonat dhe,

meqenëse tani është përfshirë në programin mësimor, mund të përmendet dhe

reaksioni paralel i sulfiteve me një acid për të dhënë dyoksid squfuri.

Këtu është i rëndësishëm edhe testi me ujin e gëlqeres për dyoksidin e karbonit, si për

vetë gazin por edhe si pjesë e testit të karbonatit.

Mund të përfshihet edhe roli i tretësirës alkaline të hidroksidit të natriumit dhe

amoniakut në analizat kimike.

Testi i kripërave të amoniumit përfshin zhvendosjen e një alkali të dobët nga një alkal

i fortë, siç është hidroksidi i natriumit.


Këto janë teste praktike që mund të përfshihen si pjesë e strategjisë së zhvillimit dhe kuptimit të

testeve analitike, të cilat janë pjesë shumë e rëndësishme e trajtimeve praktike të kursit.

Rreth mësimit


Tema 8 Kripërat


Rreth mësimit

Prezantoni idenë e kripërave si derivate të acideve të ndryshme. Theksoni lidhjen mes

acideve më të përdorshme dhe emrave (dhe formulave) të kripërave të formuara prej tyre.

Jepni shembuj të përdorimeve të rëndësishme të kripërave të caktuara, veçanërisht të

atyre të klorurit të natriumit.


Ka disa keqkuptime që mbizotërojnë në këtë hyrje kryesore për këto lloj komponimesh.


Pyetja 5.33 në Librin e nxënësit dhe pyetja 1 në Fund të kapitullit.

Në Ushtrimin 5.2 Llojet e kripërave në Librin e Ushtrimeve theksohen llojet e kripërave

të formuara nga acide të ndryshme.

Rëndësia historike dhe praktike e kripës së zakonshme është theksuar në Fletën e

punës 5.3 Rëndësia e kripës.

Tema 9 Përgatitja e kripërave të tretshme


Rreth mësimit

Në temat e ardhshme, diskutoni mënyrat e ndryshme për përgatitjen e kripës duke përfshirë

dhe metodat e titullimin dhe precipitimit.


Kjo është një pjesë shumë praktike e kursit, që fokusohet në metodat e ndryshme të

përgatitjes së kripërave nga reaksioni midis një acidi dhe një reagjenti të përshtatshëm.

Metodat e ndryshme mund të trajtohen në mënyrë sistematike për të theksuar

përshtatshmërinë e një metode të veçantë për një rast të veçantë.

Studentët duhet të jenë të qartë për zgjedhjen e acidit që do të përfshihet në prodhimin e një

kripe të veçantë – kështu për shembull, acidi nitrik gjithmonë do të prodhojë një nitrat.

Është e rëndësishme të theksohen dhe shpjegohen hapat e procedurës së metodave të

ndryshme ashtu si edhe vizatimi i skemave të aparateve që përdoren në punët praktike të

caktuara.

Keqkuptimet dhe konceptet e pasakta që hasen më shpesh

Ka pak vend për koncepte të gabuara në këtë temë. Studentët duhet të jenë të vetëdijshëm

për procedurat e përfshira dhe të jenë të kujdesshëm në vizatim e skemës së aparaturave që

përdoren në teknika të ndryshme.


Pyetjet 6 dhe 7 në Fund të kapitullit dhe Pyetjet 5.34 deri 5.38 në Librin e nxënësit.

Nxënësit mund të praktikojnë interpretimin e rezultateve të titullimit duke përdorur

Ushtrimin 5.6 Analizimi i rezultateve të titullimit.

Tema 10 Përgatitja e kripërave të patretshme


Rreth mësimit

Duhet të demonstrohet përgatitja e një kripe të patretshme nëpërmjet precipitimit dhe kjo

procedurë duhet të kryhet nga studentët.

Ka mundësi për të diskutuar dhe rishikuar rregullat e tretshmërisë së kripërave.

Duhet të praktikohet llogaritja e formulës së një kripe nëpërmjet sasisë së precipitatit

të formuar.

Keqkuptimet dhe konceptet e pasakta që hasen më shpesh

Ideja se disa kripëra janë të patretshme si dhe njohja e metodave të përgatitjes së tyre është e

thjeshtë, por studentët mund të kenë vështirësi për të kujtuar se cilat kripëra janë të

patretshme si dhe metodën e llogaritjes.


Ushtrimi 5.8 Nxjerrja e formulës nëpërmjet reaksioneve të precipitimit

Pyetja 5.39 në Librin e nxënësit.

Tema 11 Acidet dhe alkalet e forta dhe të dobëta

Paragrafi 5.11 (fq. 143–147) Libri i nxënësit

Rreth mësimit

Puna mbi acidet dhe alkalet mund të zgjerohet duke diskutuar për natyrën dhe dallimin

midis acideve (dhe alkaleve) të forta dhe të dobëta, duke futur idenë e jonizimit të pjesshëm.

Koncepti i jonizimit të pjesshëm të një molekule kovalente duhet të jetë shpjeguar ndërkohë,


kur është diskutuar mbi natyrën e ujit. Këto ide mund të lidhen edhe me një diskutim mbi

reaksionet e prapësueshme.

Pasojat praktike të të qenit një acid i dobët janë ilustruar në Punën e laboratorit 10.4

Reaksionet acide të acidit etanoik, ku ky acid është krahasuar me acidin klorhidrik në një

seri reaksionesh.

Mund të përdoren përkufizime më të sofistikuara të acideve dhe bazave.


Vështirësitë konceptuale lindin kur diskutohet mbi temën e acideve / alkaleve të dobëta dhe

të forta. Demonstrimi praktik i dallimeve midis tretësirave, për shembull, të acidit klorhidrik

dhe acidit etanoik janë të rëndësishme për të treguar ndryshimet e vërteta ndërmjet një acidi

të fortë dhe të dobët (Puna e laboratorit 10.4 Reaksionet acide të acidit etanoik).


Pyetjet 5.40 deri 5.46 në Librin e Nxënësit dhe pyetja 2 në Fund të kapitullit.


Kapitulli 6 Kimia sasiore

Paragrafët e programit mësimor që mbulon: 4.1; 4.2

Tema 1 Analizat dhe formulat kimike


Rreth mësimit

Qëllimi i këtij materiali ka të bëjë me konceptin e masës relative atomike dhe masës relative

të formulës. Kjo e fundit mund të llogaritet nga e para, gjë që do të kërkohet të bëhet nga

studentët, duke pasur të dhënë formulën ose ndonjë diagram skematike të një molekule.

Kjo mënyrë mundëson llogaritjet e përbërjes në përqindje të një komponimi. Këto koncepte

mund të praktikohen duke përdorur shembuj të ndryshëm.

Mund të kryhen llogaritje të tjera me reaksionet, si për shembull, lidhja ndërmjet përcaktimit

të masës së produktit nëpërmjet njohjes së masës së substancave bashkëvepruese – në këtë

rast studenti duhet të përdorë këtë raport edhe për sasi të ndryshme të substancave

bashkëvepruese.


Meqenëse këtu nuk ka asnjë diskutim në lidhje me molin, vështirësitë do të lidhen me faktin se sa i

sigurt është nxënësi në trajtimin e llogaritjeve aritmetike dhe në përdorimin e proporcionalitetit.


Ushtrimi 6.1 Llogaritja e masës së formulës dhe Ushtrimi 6.2 Kuptimi i raporteve në kimi

Fleta e punës 6.1 Raportet kimike

Pyetjet 6.1 deri 6.4 në Librin e nxënësit dhe pyetja 2 në Fund të kapitullit

Tema 2 Moli dhe formula kimike


Rreth mësimit

Të futet koncepti i molit si një mënyrë për të numëruar atomet / molekulat. Në mënyrë

praktike, kjo mund të diskutohet në kuptimin e të qenit ʹmasa në gram e formulës” së një

substance, por një ndihmë në formimin e koncepteve i jep nxënësve një shpjegim më të

arsyeshëm në përdorimin e tij. Zbatimi i formulës kimike mund të fokusohet duke përdorur

të dhëna nga një eksperiment, i tillë si ai i prodhimit të oksidit të magnezit nga sasi të

njohura magnezi (shih Punën e laboratorit 6.2 Gjetja e përbërjes së oksidit të magnezit).

Diskutimi i formulës empirike dhe formulës molekulare fillon nga sa më sipër dhe është

pikënisja që tregon rëndësinë e konceptit të molit.


Kjo është një fushë komplekse dhe analogjia e numërimit të monedhave në banka apo

makinat e biletave, janë shembuj të dobishëm në këtë rast. Çelësi është paraqitja në mënyrë

sistematike e shembujve të ndryshëm dhe krijimi i një kornize për trajtimin e llojeve të

pyetjeve që do të bëhen. Kështu mund të ndërtohet besimi dhe mund të shpërndahet një

pjesë e misterit (enigmës).



Fleta e punës 6.2 Moli dhe formula kimike

Ushtrimi 6.3 Llogaritja e përmbajtjes në përqindje të elementeve në një komponim si dhe e

formulës kimike.

Fleta e punës 6.5 Formula empirike dhe Fleta e punës 6.6 Dehidratimi i kristaleve të klorurit

të bariumit janë një praktikë e dobishme për lloje të veçanta të problemeve.

Pyetjet 6.5 dhe 6.6 në Librin e nxënësit dhe pyetjet 3 dhe 5 në pyetjet në Fund të

kapitullit. � Puna e laboratorit 6.5 Interpretimi i të dhënave që lidhen me tretshmërinë e substancave të ngurta dhe gazeve në ujë ndihmojnë në trajtimin e llojeve të ndryshme të

të dhënave që lidhen me përqendrimin dhe interpretimin e grafikëve.

Tema 3 Moli dhe ekuacionet kimike


Rreth mësimit

Zgjeroni idetë mbi dobinë e molit për të pasqyruar rëndësinë e tij në ekuacionet kimike ‐

faktin se një ekuacion tregon jo vetëm atë që është prodhuar në një reaksion, por edhe se

çfarë sasie formohet nga secili produkt. Ekuacioni përcakton raportet midis substancave

bashkëvepruese dhe produkteve.

Përdorni shembuj për të përforcuar këtë ide ‐ shpërbërja termike e karbonatit të kalciumit

është një moment i mirë për të filluar pasi ʹnumratʹ janë të favorshëm.

Paraqisni idenë se llogaritje të tilla mundësojnë kryerjen e llogaritjeve edhe në rastet kur

ndonjë nga substancat vepruese është në sasi më të madhe, si dhe llogaritjen e parametrave

të rëndësishëm (sidomos në industri dhe në kërkime shkencore) siç është rendimenti në % .


Në këtë kapitull nuk ka rrezik për të krijuar koncepte të pasakta të veçanta ‐ studentët që

deri tani e kanë përvetësuar këtë temë zakonisht mund tʹi kuptojnë zbatimet në reaksionet

kimike dhe ekuacionet tyre.


Fleta e punës 6.3 Masat bashkëvepruese

Në Librin e Ushtrimeve, plotësoni ushtrimet që vijojnë: Ushtrimi 6.5 Gjetja e masës së

5 cm shirit magnezi, Ushtrimi 6.7 Trekëndëshat e llogaritjeve dhe Ushtrimi 6.8 Shkallëzimi!

Pyetja 6.7 në Librin e nxënësit dhe pyetjet 4 dhe 6 në Fund të kapitullit.

Tema 4 Llogaritjet me përfshirjen e gazeve

Pyetja 6.4 (fq. 165–166) në Librin e nxënësit

Rreth mësimit

Koncepti i molit mund të zgjerohet për gazet ‐ vëllimi molar i një gazi është një koncept i

dobishëm dhe relativisht e thjeshtë, pasi ai ka vetëm një vlerë. Kujtoni studentët që ky numër

do tu jepet në fund të Tabelës Periodike që ata do të marrin në çdo provim.



Ndonjëherë studentët e kanë të vështirë të kuptojnë se vëllimi molar i një gazi është i njëjtë

për çdo gaz dhe si rrjedhim mund ti bëjnë llogaritjet më të vështira se sa janë. Studentët

mund të kenë vështirësi me raportet bashkëvepruese.


Fleta e punës 6.4 Llogaritje me përfshirjen e gazeve dhe tretësirave

Pyetjet 1 dhe 7 e Fundit të Kapitullit në Librin e nxënësit.

Ushtrimi 6.6 Vëllimet bashkëvepruese të gazeve

Tema 5 Molet dhe kimia e tretësirave

Paragrafi 6.5 (f.q. 166–170) në Librin e nxënësit

Sugjerime për mësimdhënien

Koncepti i molit mund të zgjerohet për të ndihmuar në përcaktimin përqendrimit të

tretësirave dhe si rrjedhim edhe raporteve sipas të cilave ato bashkëveprojnë me njëra‐

tjetrën. Kjo është e rëndësishme në kontekstin e procesit të titullimit dhe ofron mundësi për

zgjerimin e punës praktike në ndihmë të përforcimit të zbatueshmërisë së konceptit të molit

(Shih punën e laboratorit 6.4 Përcaktimi i përqendrimit të tretësirës së acidit klorhidrik).

Mbështesni zhvillimin e këtyre ideve me punë praktike dhe zhvilloni strategji për të punuar

me llogaritjet me mënyrën hap pas hapi.


Llogaritjet në lidhje me titullimin mund të jenë të vështira dhe për këtë arsye duhet të

trajtohen në mënyrë sistematike. Është e rëndësishme të theksohet se, shpesh në provim,

pyetjet mbi molet është e këshillueshme të jenë të ndara në mënyrë sistematike në struktura

të veçanta që ndihmojnë nxënësin në zgjidhjen e tyre. Kjo mund ti sugjerohet nxënësit, por

ata duhet të jenë në gjendje të kryejnë llogaritjet e plota sipas dëshirës.



Ushtrimi 6.4 Llogaritje me pjesëmarrjen e tretësirave

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë

Kotobelli, Irena

Kimia 10 : libër mësuesi / Irena Kotobelli, Aishe Karaj,

Eglantina Metaj ; red. Nisela Meçi. – Tiranë : Mediaprint, 2016

132 f. ; 207x284 cm.

ISBN 978-9928-08-265-7

I.Karaj, Aishe II.Metaj, Eglantina

1.Kimia 2.Tekste për mësuesit 3.Tekste për shkollat e mesme

54 (072) (075.3)

SH

TË

PI

A

BO

TU

ES

E

Kimiamësuesi


ISBN: 978-9928-08-265-7

www.mediaprint.al

Librat e mësuesit dhe planet mësimore për të gjithë titujt që ne disponojmë, mund t’i gjeni dhe t’i shkarkoni pa pagesë nga faqja e internetit www.mediaprint.alPër më shumë informacion mund të na shkruani në adresën e emailit: [email protected] të na kontaktoni pranë redaksisë në numrin e telefonit: 042251614.

Çmimi 400 lekë

Kimiamësuesi
