1. ผหญงกบตนกลวย

ผหญงคอเพศทออนแอกวาชายแนนอน ถาวดดวยนาหนกชนดปอนดตอปอนด มหาตมะคานธเคย

กลาวไววา “ถาความเขมแขงหมายถงความเขมแขงแบบสะตวแลว สตรกมความเปนสะตวนอยกวาบรษอยาง

แนนอน” ผหญงคอความออนหวาน ความงาม ทมไวประดบโลกมนษย อาจจะมสตรบางคนทมความ

กระดางดราย แตในทสดกยงคงความงามแหงสตรอยในตวนนเอง สรปกคอวาเมอมมดกตองมสวาง มแขงก

ตองมออน มดากตองมขาว ดงนนเมอมบรษกตองมสตรเปนของคกนในโลก

ความสาคญเรองสตรไมไดอยตรงออนและแขง แตอยตรงทวา เมอใคร ๆเกดขนมาในโลกนก

ตองการอยอยางเปนสขตามอตภาพของตนเอง ไมอยากถกขมเหงนาใจจากใคร ๆ ทงนน

ขณะนมปญหาในใจเกดขนประจาวา ทาไมจงเกดปญหาการลอลวง การจดหาสตรไปคาประเวณ

บารงบาเรอกามของคนหนกระหายใจเรองนอยเปนประจา คนถกหลอกลวงกเชอเปนตเปนตะวาเขาจะพาไป

ทาการทางานอยางด แลวในทสดกพาไปขมขน ขายซองตออก บางรายมการจดหาใหมการบาเรอกามกน

ใหออฉาวในบานเมอง คดเรองกามตณหาเกดขนไมเวนแตละวน จากทงฆราวาสคนธรรมดา ลามไปถง

พระสงฆองคเจา จนแผนดนไทยดามอไปหมดดวยดากฤษณาแหงกเลส

เมออานขาวหนงสอพมพแลวกทาใหสนหวงในชวต เหนลกหลานทเกดมาในภายหลงไมคอยจะ

ปลอดภยนก แมแตแหลงทเรยกวาปลอดภยเชนเจาหนาทตารวจและรายทสด แมแตในวดวาอาราม กยงจะ

เอาชวตไมรอด นมนอะไรกน มผชายบางคนพดวา นาหนาผชายนนไมมทางไปหลอกผหญงไดหรอก คนท

หลอกผหญงนนมนกผหญงดวยกนนนแหละ แตเมอหลอกมาแลวกนามาใหผชายจดการ แลวกไดสนจาง

รางวลกนไป แลวกจดการกบรายอนอก จงมกจะมคาพดตดปากกนวา หญงคนนนคนนเปนนกตอบาง เปน

คนจดหาบาง พอนกคาพดนกนกไดวา มนนาจะจรงบาง และเมอพยายามตดตามขาวกมกจะพบเหนวาเปน

อยางนนอยเสมอ ๆ จงวเคราะหไดวา สาเหตทผหญงถกหลอกนนมนมสาเหตใหญอย 2 สาเหตคอ

1. ผหญงไมรจกคาวา “ไม” ขอนไมไดนกขนมาเอง เคยจาไดจากสภาษตฝรงทเขาเขยนวา “ถา

ผหญงรจกคาวา “ไม” กจะทาใหพนจากการถกหลอกไดงายขน" นนหมายความวา เมอมคนไปชกชวนไป

ไหนมาไหนกตาม ใหรจกปฏเสธเขา อยาไดเหนแกกน เทยวและอน ๆ พอมคนชวนไปกนขาวกไป ดหนงก

ไป ไปเทยวไหน ๆกไป ไมเคยปฏเสธ ในทสดกเสยทาเขา โดยมากมกจะเปนอยางนตลอด นอยนกทเหนวา

ผหญงชวนผชสยไปไหน ๆ แลวจายใหทกอยาง สดทายผหญงเสยทาใหผชาย ฉะนนตองรจกปฏเสธเขาบาง

2. ผหญงเปนผหลอกลวงผหญงเอง อนนบอยทสด เพราะผหญงยอมเขาใจในผหญง เขาคดวา

เมอเขาเปนผหญงแลวกคงมจตใจเหมอนกน มความเหนใจซงกนและกนจงไดเชอใจ ทไหนไดถกหลอกเสย

แลว

กรณทเกดขนเมอไว ๆ นเอง 2 กรณดง ๆ ไลเลยกนคอ “กรณยตระ” ซงเมอจนทมาเสยทาใหยนตระ

นน ผหญงหลายคนร ญาตโยมอกไมใชนอยกร แตบางครงยงเอาหไปนาเอาตาไปไรอย หรอบางทกเชอด

เฉอนกนเอง จนทาใหวนวายกนไปหมด จนไมรวาใครผดใครถกกนแน แลวกมาถงกรณ “ภาวนาพทโธ” ท

เขาเรมเรยกวา “ภาวนาพทโธ” ไปแลว ขาวกมวามหญงสาวและแมชเปนผรวมขบวนการรเหนเปนใจ จดหา

ผหญงทงเดกสาวเขาไปบาเรอพระรปนนจนเปนขาวใหญไลขาวการเมองอยในขณะน

ผหญงในกรณตาง ๆ ทกลาวแลว ทมพฤตกรรมเปนนกตอ เปนผจดหาหลอกลวงผหญงดวยกนนน

เมอเปรยบเทยบกบพชตาง ๆ กจะมสภาพเชนตนกลวย กอไผ เปนตน เพราะพชเหลานกตองตายเพราะตว

ของมนเอง กลวยตายเพราะลกกลวย ตนไผตายเพราะเขาเอาไผไปทาดามขวานดามมดใหมาตดลาไผเอง อน

หญงกตายดวยมอหญงเชนเดยวกน คดไดดงนจงมองไมเหนความตางระหวางชวตหญงกบชวตตนกลวย

ชวตหญงกบชวตของตนไผ ผเขยนไมปฏเสธหรอกวา “อะนทจรงหญงกมวยลงดวยชาย” นนมนเปนของจรง

แตทเปนเรองจรงยงกวานนกคอ “หญงมวยลงดวยหญงแนนอน”

อทาหรณนนาจะเปนเรองสอนผหญงอยบางวา อนหญงนนถาหลอกหญงดวยกนนนทาไดงายกวา

ชาย เพราะเปนเพศเดยวกนและไมนาสงสยดวย สวนชายนนเวลาจะหลอกผหญงนนไมรจะขนตนอยางไรถง

จะหลอกได เพราะหญงเขาตงขอสงเกตไวแลววา อาจถกชายหลอกอยางคอนขางแนอยแลว

คนเราทาบญกนมาไมเหมอนกน บางคนเหนการทาบาปเปนเรองงาย เหนการทาบญทากศลเปน

เรองยาก แตคนมใชนอยมความเหนตรงกนขาม ผเขยนรสกสงเวชใจตอกรณทเกดขนกบ “ภาวนาพทโธ”

และเคยเขยนตาหนไวในกรณยนตระหลายตอน วนนจงไมอาจยกเวนกรณของภาวนาพทโธได และถา

เปนไปอยางวาจรง ๆ กพอจะเปนอนสรณไดวา คนเราจะดกนแตหนา ฟงเฉพาะชอเสยงทโดงดงเทานนยงไม

พอ เบองหลงการศกษา เบองหลงชวต ภมปญญาจะสามารถเขาใจพระธรรมวนยไดแคไหนเพยงไร เปนเรอง

สาคญทสดทตองตรวจสอบ พระบางรปบวชมาแลว ไมใฝใจศกษาธรรมวนยอนเปนตวหลกของพทธศาสนา

ทจะสรางจตสานกใหรผดรถก แตหนไปเลนจดการ อยางนมโอกาสเสยไดงาย

กอยากทราบเหมอนกนวา คนทหอมลอมอยทงโยมและแมช อยกนไดอยางไร ไมไดตรวจสอบแถม

ยงทาหนาทจดหาอก อยางนกปนปกนทงพระทงโยม นรกกคงจะแออดไปดวยเหลาน แลวผหญงทหวงจะ

หนรอนพงเยนจะปลอดภยไดอยางไร แมแตอยภายใตการคมครองของสตรกยงไมรอด ชวตของเขาจงไม

ตางอะไรกบตนกลวยและไมไผ

2.บญเดอนสบ: ความเหมอนกนของอสานกบใต

หนงในประเพณฮตของอสานททาใหในเดอนสบคอ “บญขาวสาก” หรอเรยกเปนภาษาไทยวา

“สลากภตต” นนเอง คนอสานเชอวาในชวงเดอนสนตนเดอน นบเปนอกชวงหนงทเปรตไดพากนขนมายง

เมองมนษยอกครงหนง ระยะเวลากคอชวงวนแรม 1-15 คา เพราะเปนชวงเดอนมด ในเวลาดงกลาวนชาว

อสานทกครวเรอนจะทาบญขาวสากเพออทศสวนกศลใหแกยาตพนองทตายไปแลว

การทาบญขาวสากนคลายกบการทาบญขาวประดบดนในเดอน 9 ตางแตในเดอน 10 นจะมการ

หอขาวใหญเพมขน และเศษของหอขาวใหญหรอเศษของหอขาวนอยกจะกลายเปนขาวสากไปในทสด

ชาวบานนยมทาขาวสากนไปใหผตาแฮกกน เพราะเชอวาผตากแฮกจะดแลขาวกลาในนาใหอดมสมบรณ จง

มการแยงชงขาวสากกนเพอไปใหผตาแฮกดงกลาว จงมคาพงเพยพดไวเชน

แยงกะนเหมอนผเผดแยงขาวสาก

เดกนอยซากจวบนม ผเผดพอขาวสาก

ซงลวนเปนคาพดทสะทอนวถชวตของชาวอสานในบญเดอนสบใหชดเจนยงขน

ลงไปทางปกตใต งานบญเดอนสบถอเปนงานสารททสาคญทสดของจงหวดนครศรธรรมราช งาน

นเปนชวงเดอนเดยวกนกบอสาน พอถงเดอนสบน ชาวนครศรธรรมราชไมวาจะไปทามาหากนอยแหงหน

ตาบลใดกตาม จะพากนกลบบานเพอนทาบญอทศใหแกญาตพนอง

การทาบญในประเพณสารทเดอน 10 น เกดขนจากความเชอทางพทธศาสนาทวา วญญาณของญาต

พนอง ปยาตาทวดทตายไปแลว ทยงไมไดไปผดไปเกดทใด อาหารทจดทาเปนสารบเรยกวา “หมรบ”

แบงเปนสองชวงคอ จากแรม 1 คาไปจนถงแรม 13 คา เรยกวาสารบเลก (หมรบเลก) เปนการทาบญลวงหนา

พอถงแรม 14 คา จงพากนจดสารบใหญ (หมรบใหญ)

นาไปถวายแดพระสงฆ แตสงทขาดไมไดคอจะตองนาอาหารสวนหนงไปวางไวตามเดม ตาม

กาแพงวด ตามตนไม ปจจบนนยมทาเปนศาลาขนแลวนาอาหารเปรตไปวางตรงนน เรยกวาศาลาเปรตหรอ

“หลาเปรต” วนแรม 14 คา ชาวบานจะยกสารบไปทวดแลวอทศสวนกศลใหเปรต สวนวนแรม 15 คา เปน

วนทฉลองสารบเรยกวา “ฉลองหมรบ” ซงถอวาวนแรม 14 และ 15 คานเปนวนสาคญยงของประเพณเดอน

สบ

สงทนาสนใจในอาหารคาวหวานทนาไปใหเปรตในชวงเดอนสบ จะตองเปนสารบทมขนมครบ 6

ชนดคอ

1.ขนมพอง มความหมายถงภาพทลองลอยได การถวายขนมพองเทากบเปนการถวายพาหนะให

ตาย ชาวใตอยใกลทะเลจงนกถงพาหนะทสาคญคอเรอ

2.ขนมลา มความหมายเหมอนเสนฝายเสนไหม เปรยบไดกบแพรพรร สาหรบผตายไดใชสอย

3.ขนมกงหรอขนมไขปลา เปรยบเสมอนลกปดและเหมอนสรอยคอ อทศ เปนเสมอนเครองประดบ

ไวแตงกาย

4.ขนมดซา อทศเปนเงนเบยสาหรบใชสอยในโลกของเปรต

5.ขนมบา เปรยบเสมอนลกสะบา อทศไวใหเปรตไดเลนสะบาเพอเปนการพกผอนหยอนใจ

6.ขนมลาลอยมน หรอขนมรงนก เปนขนมทเปนตวแทนของความนม จงเปรยบเสมอนฟกหมอน

ใหใชเปนทหลบนอน

ขนมดงกลาวเปนขนมแหงทสามารถใชไดหลายวน ณ ศาลาเปรต หรอ “หลาเปรต” นจะมขนม

พวกนเตมไปหมด และจะเดกหรอคนยากจนมาแยงอาหารพวกนไปกน เรยกกนวา “ชงเปรต” จนบางแหงถอ

กลายเปนเรองสนก เชนทาอาหารหรอของมคาไปปกไวบนหวเสาสง ๆ แลวใหเดก ๆ แยงกนปนนขนไปเอา ก

เรยกวา “ชงเปรต” เชนเดยวกน อกอนหนงมการเลาวา “ขนมลา” นนเปนขนมทเปนเสนเลก ๆ เทากบเสนหม

หรอเหมอนกบฝอยทอง อาหารชนดนเตรยมไวใหเปรตทมปากเทารเขมกนเพราะกนอยางอนไมได เปรต

พวกนมกรรมเพราะในอดตเคยพดโกหก ยแยงตะแคงรว กขาว ทาเรองไมจรงใหเปนจรง ทาเรองเลกใหเปน

เรองใหญ ทาใหคนเขาใจผดกน เมอตายไปแลวปากจะเทารเขม กนอะไรไมได ญาตจงทาขนมลาใหกนเพอ

บรรเทาชวตไมใหตาย

ภาคอสานกบภาคใตเหมอนกนในประเพณเดอนสบ คาดวาเปนเพราะรบคตพทธศาสนา

เชนเดยวกน ทสาคญกคอมอดมการณในการทาเชนเดยวกน ระยะเวลาในการทากคอเดอนเดยวกน ทางใตใช

คาวา ประเพณ “ยกหมรบ” ทาในเดอนสบ จงเรยกบญเดอนสบ อสานเรยกวา ประเพณ “บญขาวสาก” ทาใน

เดอนสบ จงเรยกบญเดอนสบเชนกน อาหารเลากมความหวานดวยกน จดเปนสาหรบนอยสารบใหญ

เหมอนกน แตทางภาคใตมขนมลา ทางอสานแมจะเชออยางเดยวกนแตไมมขนมลาใหพวกปากหอยปากป

กนเหมอนทางใต

3. “แฮกนา” ปฐมบทแหงกสกรรม

ชาวอสานไดถกฟาบนดาลใหเปนชาวไรชาวนามาตงแตสมยพญาแถน ดงคาในพงศาวดารลาน

ชางทวา “แตนนฝงปลางเซงจงบอกสอนเขาใหเฮดไฮไถนา ทอผาทอซนเลยงชวตเขา” และวา “ทงใหควาย

เขาลแกเขา จงเอากนมาตงอยทนานอยออยหนกอนหนแล แตนนเขาจงเอาควายนนเฮดนากน”

จงไมแปลกใจทชาวอสานพอเกดมาหวเทากาปนกรจกการทาไรไถนา เมอเปนเชนนคนอสานก

จาเปนตองคดสงทเกยวของกบการทานา นนคอ นา สตว ขาว ปลา ตลอดจนผคมครองปองกน และความ

อดมสมบรณอน ๆ ซงถาหากทาใหด ทาใหถกตองแลว กจะทาใหการทานาไดผล มขาวกนไมอดไมอยาก ไม

ทกขไมยาก เพราะคนอสานกลวทกขอย 3 ประการ “ทกขบมขาวกน, ทกขบมดนอย, ทกขบมคนอนนา”

หากใครสามารถดงทกข 3 ประการนได คนอสานกจะมแตความสขสมบรณอยดมแฮง นนคอ “สขเพราะม

ขาวกน สขเพราะมดนอย สขเพราะมคนอนนา สขเพราะมคาเตมไถ”

จงมกปรากฏวาพธกรรมตาง ๆ ทเกดขนในอสาน ซงจะเกยวของกบฟา ฝน ขาวกลา จะเหนได

จาก ประเพณฮตสบสอง ซงสวนมากจะเกยวกบเรองน เชน เดอนยบญคณลาน เดอนสามบญขาวจ เดอนหก

บญบงไฟ และเดอนเกาขาวประดบดน เปนตน

ในบรรดาประเพณสาคญเหลาน มประเพณหนงทเกยวของกบการทานาโดยตรง คอ “ประเพณ

แฮกนา” ซงถอเปนปฐมบทแหงการทานาของชาวชนบทอสานเปนพธทชาวอสานทากนมาแตโบราณกาล

ทงนกเพอความอดมสมบรณของขาวปลาอาหารในทองไรทองนา

พอถงเดอน 5 เดอน 6 ซงเปนฤดฝนเรมตน ชาวอสานจะถอเอาวนพฤหสบดสปดาหใดสปดาห

หนงเปนวนมงคลเพอเรมไถนา ซงเรยกวา “วนแฮกนา” โดยคตวนพฤหสบดกเพราะมคตวา “วนพฤหสบด

หมากแตเคาเถงปลาย” หมายความวาปลกของกนประเภทออกหมากผลแลวกใหปลกในวนพฤหสบด

พธกรรมในวนแฮกนาจะม 2 ตอน คอ การเลยงตาแฮก แลวกแฮกนา การเลยงตาแฮกหมายถง

พธกรรมทชาวอสานนาขาวปลาอาหารมาเลยงผตากแฮกหรอผนา ผตาแฮกจะอาศยอยในนาตาแฮก ซง

เจาของนามกจะทาเปนนาเลก ๆ ไวตรงมมใดมมหนงของนา ลอมรวอยางดไมใหสตวเขาไปแผวพานได

ชาวนาสมมตวาตรงนมผตาแฮกอย และผตาแฮกกจะเฝาคอยทจะใหขาวปลาอาหารจากเจาของนากอนลงทา

นา จงมพธเลยง “ตาแฮก” ขนกอนทานา

การเลยงตาแฮก อาจเลยงเฉย ๆ โดยไมมการทานาในตาแฮกกได หรอเลยงไปแลวกดานา

ตาแฮกไปดวยกได ถามกลาแลว สวนผทไมกลาเมอเลยงแลว ไถแฮกนาแลว เมอกอนจะปกดาจงมาดานาท

ตาแฮกนภายหลงกได

พธเลยงตาแฮก จะมผเฒาเจาโคตรเปนผนากระทาพธ มขาวปลาอาหารทงคาวทงหวาน นยมใช

ไกตมหรอไขตมเปนอาหารคาว และขาวตมมดเปนของหวาน แลวกมขนหา เมอถงวนพฤหสบดและไดเวลา

แลวทกคนกจะพากนลงไปท “ตาแฮก” ผเปนพอใหญเจาโคตรกจะนากลาว

ฝนฟากตกแลว ลกหลานสไดไถนา หวานขาว

หวานกลา ตกกลา ด านาเดอ ขอใหตาแฮก

ไดซอยปกปกฮะกษาเบงแยงอยาใหขาวกลา

เปนมดเปนแมง ใหงามหลายสดยง

ใหไดหมากไดผลสมบรณดวยเทอญ

แลวถวายอาหารคาวหวานแกผตาแฮก ถาบานใดมกลาเรยบรอยแลวกจะนากลามา 8 ตน ผเปน

ประธานจะปกตนกลาลงในนาแฮก ผเปนประธานกจะกลาวคาผญาภาษตไปดวยในขณะทปกดาดงน

ปกกกน พทธรกษา ปกกกนธรรมรกษา

ปกกกน สงฆะรกษา ปกกกนเพนเสยใหกได

ปกกกนเพนไฮใหกม ปกกกนใหไดหมนมาเยย

ปกกกนใหไดเมยนอนแนบขาง ปกกกนใหไดชางมาอยโฮง

ตนกลาทอยในนาตาแฮกนเปนตนขาวอธษฐาน เจาของตองรกษาใหด ถาขาวในตาแฮกงาม

แสดงวาขาวในนากจะงามเหมอนกน แตถาเปนไปในทางตรงกนขามกแสดงวาขาวจะไมงามไมไดผลด

ดงนนหากอยากรวาขาวในนาผใดงามไมงามใหดขาวในตาแฮก เพราะเปนตวแทนของขาวในนาทงหมด

แฮกนา เมอเสรจจากการเลยงตาแฮกแลว กถงเวลาแฮกนาคอไถนา มกจะไถเพยงรอบเดยวเปน

วงกลม ขณะทไถใหสงเกตดทกอนขไถ ถากอนขไถงามสมบรณแสดงวาฟาฝนจะด ขาวกลาในนาจะ

สมบรณด ถากอนขไถแตกหกจมนาไปเรอยๆ ขณะไถ บงบอกวาฝนจะตกมาก นาจะทวม

การทานาของชาวอสานเขาจะไถกอนเรยกวา “ไถฮด” บางทเราจงพากนเรยกวา “ไถฮดนา” ทง

ไวสกอาทตย 2 อาทตย กจะมาไถอกทหนง เรยกวา “ไถดา” ภาคกลางเรยกวา ไถดะ และ ไถแปร

ตามลาดบ สดทายกคราดแลวจงจะลงมอปกดาได

เมอจะปกดา ใหนากลามาประมาณ 14 ตน ยกมดกลาอธษฐานบดาหรอมารดากจะดานาไปให

ครบ 14 ตน พอปกดาตนหนง ๆ กจะกลาวคาทเปนคตดงน

ไฮนไฮก าขวา นานนาทาวทม ทาวทมใหกมาแฮกนา

กจะกแฮก พญาใหกมาแฮกไฮ กจะกแฮก

ปกกกนใหกไดงะวแมลาย ปกกกนใหกไดควายเขาซอง

ปกกกนนกจบตาบอดใหบนหน ปกกกนนกจอกตาโตตาแหวนใหบนหน

ปกกกนแมงคาโตฮฮ ากกขาวใหบนหน

ปกกกนใหไดฆองเกาก า ปกกกนใหไดค าเกาหมน

ปกกกนใหไดหมนมาเยย

ปกกกนใหไดเปนเศรษฐเทาโอมสหม

เมอไดประกอบพธกรรมอยางนแลว ถอวาไดทาพธแฮกนาแลว เลยงตาแฮกแลว การปกดา

ตอไปกจะใหผลสมบรณ

ตนขาวนนใหสงทอลาตาล ฮวงมนยาวสาสามวาแงน คอความปรารถนาของชาวนาอสาน

วนท 10 พฤษภาคม เปนวนพชมงคล ในพธนจะมการแรกนาขวญ อนเปนพธพราหมณทยดถอกนมา

จากประเทศอนเดยโดยมพระมหากษตรยเสดจมาในพธเปนสรมงคลแกขาวกลาอนเปนรากฐานชวต

กสกร ในพทธประวตกเคยปรากฏวา พระเจาสทโธทนะ พระบดา กเคยเสดจแรกนาขวญเปนประจา

ในขณะทกรงเทพฯ มพธแรกนานน ชาวอสานกมแฮกนาเชนกน แมปจจบนนจะมไมคอยเหนคนอสาน

แฮกนาบอยนกกตาม เพราะวฒนธรรมเกา ๆ เรมหายไปทกป ๆ อยาวาแตแฮกนาเลย อกสบปขางหนา

อยากเหนควายกตองฝนเอา

4. เทยนพรรษา

คงไมมผใดปฏเสธวา ในปจจบนไมมเทยนพรรษาจงหวดไหนจะยงใหญและงดงามดงไปทว

โลกไปกวาเทยนพรรษาทอบลราชธาน และยงมขบวนแหทยงใหญไมมจงหวดไหนเทยบเทาจรงๆ

ผเขยนเคยมโอกาสไดเหนและไดเคยเปนลกมอชางเทยนเมองอบลฯ ในชวงปน 2496-2502 จงอยากจะเลา

ความเปนมาของเทยนพรรษาเปนกรณพเศษ คอจดเฉลมฉลอง 50 ปน ครองราชยของพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหวฯ เลยไดชอวา “เทศกาลเทยนพรรษา” ซงจดขนระหวางวนท 10-14 กรกฎาคม 2538 น

คนอสานเคยมประเพณผง คอออกไปเทยวหาผงในปามากน จนมบางคนไปเรยนคาถาอาคม

รายมนตไมใหผงตอย เทยวจบผงในปามาขายแลวเอางวนของมนมาทาเปนเทยนแลวนาไปถวายพระ เรา

เรยกกนในชนบทวา “เทยนขผง” เวลาเขาพรรษากพากนไปหาเทยนชนดนไปถวายวดทกหลงคาเรอน

ตามแตจะทาได ภายหลงขผงดกลดนอยลง รงผงหายากขน ประกอบกบมาการทาเทยนไขสขาวสเหลอง

ออกขายในตลาดมากขน จงใชเทยนชนดนทดแทน การแสวงหาแทนแบบดงเดม จงงดไปโดยปรยาย

ชาวอสานในชนบทกยงนยมทาเทยนไปถวายพระเชนเดยวกบสมยโบราณไมเคยขาด

เมองอบลฯ นนกเชนเดยวกน ไดผานกระบวนการนาเทยนไปถวายพระทกหมบาน จากเทยน

เลกกกลายเปนตนเทยน และพากนแหแหนเปนขบวนไปถวายวดเปนคม ๆ ซงเรยกวา “บญแหเทยน”

นาน ๆ เขากลายเปนเรองสาคญขน เพราะเปนงานทชมชนรเรมและถอเปนประเพณ

เมอปน 2480 ทางราชการไดเขารวมจดการและยกเปนงานของราชการ โดยใหคมวดตาง ๆ เปน

ผจดทาตนเทยนในเขตเมองอบลฯ ใหสถานทราชการเปนผออกทนสนบสนนรวมกนกบทายกทายกาคม

วด ในชวงนยงไมมการทองเทยวเขามาเกยวของ การทาเทยนกนยมทาเฉพาะประเภท “ตดพมพ”

เทานนไมมการ “แกะสลก” ตนเทยนแตอยางใด

กอนจะทาตนเทยน ทายกทายกาจะชวยกะนบรจาคเงนทเรยกวา “แผเงน” มาใหทวดจดซอ

เทยนมาหลอเปนตน เปนทอนกลมหรอสเหลยมกได เมอหลอแลวกไปหาพมพมาเปนแบบตนเทยนให

รอน แลวหยอดหรออดในแมพมพมชางเปนทายกกบภกษสามเณรในวดเปนคนทา พอถงวนเขาพรรษา

กแตงรถนาไปแหกบคมตาง ๆ วดททาเทยนไดสวยงามและชงชนะเลศกนทกปนกมวดหลวง วดสปฏนา

ราม วดทงศรเมอง และวดมหาวนาราม หรอวดปาใหญ เพราะวดเหลานมชางชอดงเปนทายกวด

โดยเฉพาะวดทงศรเมองนนเปนตนตารบลายตาง ๆ มบรมครคอ “พระครวโรจนรตโนบาล” ทเคยซอม

พระธาตพนมเปนครบาใหญ มชางเปนลกศษย เชน ชางโพธ เปนตน จงเปนทเกรงขามของวดตาง ๆ ใน

เมองอบลฯ มากในชวงนใชเงนทาเทยนนอยมาก รางวลทหนงกประมาณ 1,000 บาท รางวลชมเชยก

ประมาณ 500 บาท นางฟาของตนเทยนกคอลกสาวญาตโยมรอบ ๆ วดในคมนนแหละ ไมนยมเอาคนท

อนหรอนางฟาเดนสายอยางทกวนน

เมอประมาณ พ.ศ. 2500 มชางบานกดเปลงเหลาหง อาเภอวารนชาราบ ไดทาเทยนแกะสลกขน

เปนแทงแรก แลวนาไปแหเขาขบวน เปนทฮอฮามากและชนะเลศรางวลท 1 สวนวดอน ๆ ทาเปนเทยน

ตดพมพจงไดรบความสนใจนอย ตงแตนนมาเทยนประเภทแกละสลกจงคกตกเปนพเศษ ทกวดก

พยายามทาเทยนแกะสลก

เมอ 2520 การทองเทยวแหงประเทศไทยไดเขามาชวยโฆษณา นานกทองเทยวลงมาเทยวงาน

การเปลยนแปลงขนานใหญกปรากฏขน มการทาเทยนขนาดใหญขน แกะสลกแขงขนกนมากขน ชนด

ตองปดการทาเทยนเปนความลบ จางชางมาเปนพเศษ รางวลกมากขนเปน 10,000-50,000 บาท งานแห

เทยนจงกลายเปนงานระดบชาต อวดสายตาขาวโลกอยางนาทง ผจดทากลงทนสงกวาเดม การคานงถง

ประเพณกนอยลงมแตการแขงขนกน

ปน 2522 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ไดพระราชทานเทยนพรรษาเปนเทยนชยมงคลนา

ขบวน ยงทาใหประเพณชนดเลกไมไดแลว ทกปนจงมขบวนแหตนเทยนทสวยงามแปลกตา มตนเทยน

ชนดตาง ๆมากมาย ทงแกะสลกและตดพมพกอนวนเขาพรรษาจะถกนามาตงไวใหคนชม ณ ทงศรเมอง

กลางคนกมมหรสพใหชมกนมากมาย รงเชากนาไปตกแตงเพมเตมแลวนาขบวนแห แตกอนกม

ประมาณ 10 ขบวน บดนมากขนทกปน และในปน 2538 นถอวาเปนพเศษ มตนเทยนพรรษาเขาขบวนถง

58 ตน เทยนแกะสลก 39 ตน และเทยนตดพมพ 19 ตน มรางวลผชนะเลศแตละประเภท 50,000 บาท

นบวามากมายและยงใหญสมศกดศรจรง ๆ รบรองวาไมมจงหวดไหนทาไดอยางนแนนอน

ปรากฏการณของเทยนพรรษาอบลราชธานแตอดตจนปจจบน ไดผานการปรบปรงพฒนามาก

พอสมควร จนอาจมองยอนกลบไปหาอดตไมเจอแลว แจจบนมความยงใหญกบความสวยงามแปลก

ใหม สวนความเปนอดมคตของเรองจรง ๆ และการใชเทยนตามความหมายเดม ๆ กหายไปคอนขางมาก

เมองสกลนครเคยพฒนาแหปราสาทผงจนเลยเถด ปจจบนจงไดทาปราสาทผงแบบเดมแหในขบวน

เพอใหเหนของจรงบาง สวนตนดอกผงทพระธาตศรสองรกนนยงคงเหมอนเดมไมเปลยนแปลง ซงเปน

ภาพทนารกในเทศกาลนมสการพระเจดยศรสองรกท อ.ดานซาย จ.เลย

เทยนพรรษาทอบลฯ ไปไกลสดก มความยงใหญและความงดงาม ถาเปนไปไดไมอยากเหน

ความงามนมาคกบความสนเปลองและความเดอนรอนของวดและคมวดตาง ๆ ถาเทยนแตละตนตกเขา

ไป 50,000-100,000 บาท แลวละก อานสงสจรง ๆอาจเหลอนอยลงทกท เราจะเรยกมนวาความยงใหญ

ไดอยางไร

อยางไรกตาม เทศกาลเทยนพรรษาปนน ระหวาง 10-14 กรกฎาคม น คงไดรบแขกบานแขก

เมองทงชาวไทยและตางประเทศกนถวนหนา ของเชญพวกเราไปชมความยงใหญของเทยนพรรษาท

อบลฯ เมองดอกบวงาม เสยใหเตมอม เอาบญมาฝากกนใหถวนหนาดวย ถงจะเรยกวา “ไปเอาบญแห

เทยน”

5. วสาขะ วนลางปาชาใจมนษย

วนวสาขบชา ตรงกบวนขน 15 คา เดอน 6 ของทกปน ๆ ชาวพทธทวโลกถอกนวาเปนวนสาคญ

ยงในวงการพทธศาสนา ประเทศตาง ๆทนบถอพระพทธศาสนาหรอมประชากรทนบถอพทธศาสนา กจะจด

พธเฉลมฉลองกนอยางมโหฬารยงกวาวนสาคญใด ๆ ทางพทธศาสนา เชน วนมาฆบชา อาสาฬหบชา

โดยเฉพาะในประเทศศรลงกานน ไดถอวนวสาขบชาเปนวนพเศษสด มการเฉลมฉลองจดประทปโคมไฟ

ประดบประดากนทวเมอง ชนดไมมประเทศพทธศาสนาใดๆ ในโลกจะทาไดยงใหญเทา แมแตประเทศไทย

เรา

เราชาวพทธไดตระหนกถงวนสาคญนตลอดมาแตอดตจนปจจบน ปรากฏการณหนงทเกด

ขนกบผเขยนชวงระยะเวลา 30 กวาปน กคอประการแรก คนไทยตนตวในวนวสาขบชามากมายกายกอง แต

ตนตวแควาเราจะไปเวยนเทยนทไหนด วดไหนคนมากกมกจะแหกนไปวดนน เชน วดเบญจมบพตร วด

พระเชตพน วดสทศน เปนตน

จงปรากฏวาชวงพธเวยนเทยนคนจะมากจนแทบจะเหยยบกนตาย แตพอเวยนเทยนเสรจคนจะ

หายกนไปหมด แมจะมเสยงเครองขยายเสยงของพระพดตามหลงวา ญาตโยมทานใดวางกขอเชญฟงพระ

ธรรมเทศนาในชวงตอไปดวย กมคนไมกคนสนใจฟงธรรม มองดทรอบธรรมาสนโหรงเหรงมโยมแกๆ

ไมกคนนงฟงเทศน นอกนนไมรไปไหนหมด

ปรากฏการณทสองกคอ พระสงฆในวดสาคญๆ ในกรงเทพฯ และตางจงหวดทานจะจดใหม

การแสดงธรรมเทศนาตลอดรง โดยผลดเปลยนกนแสดงธรรมแตนาเสยดายวาคนฟงมนอยเตมท และ

เสยดายทคนหนมสาวไมสนใจชวงเวลาดงกลาว

นกถงภาพเกาๆ ของพระเสนหแรงอยางยนตระ นกร และอนๆ แลวกใหไดแนวคดวาอาจจะ

เปนเพราะผแสดงธรรมไมพยายามปรบปรงวธการ ไมใสใจตอเรองทตนจะเทศนอยางแตกฉาน ขาดการ

ตความทใหประยกตใชกบชวตปจจบนไมได นกถงหลวงพอพทธทาส ทานปญญา และสดทายกนกถงทาน

พยอม เทาททราบมคนฟงเทศนทวดทานมากมายตลอดทงคน และมคนหลายระดบของอายนงฟงแตวดอนๆ

จะเปนอยางนนหรอไมยงไมกลารบรอง นคอขอสงเกตทเหนไดจากการมประสบการณพอสมควร

คาถามทจะถามคอชาวพทธในวนวสาขะปนนคอ เราไดอะไรบางจากวนวสาขะนอกจากการเวยน

เทยนกบคนทเรารก กบเพอนฝง และคนทเราเคารพเชนบดามารดาและโอกาสไดกราบไหวพระพทธรป และ

ถวายสงของตอพระสงฆเราเคารพนบถอถาพวกเราพจารณาใหด ดวยความเขาใจตอสาระทอยนอกเหนอ

พธกรรมดงกลาวแลว เราพอจะมองเหนสาระทไดดงตอไปน

1. เราไดแลเหนความเปนไปของชวตมนษยวา ทกชวตจะเปนไปอยางเดยวกน วนวสาขบชาแสดง

ใหเหนวา พระพทธองคซงเปนผละกเลส แลวแตทานกตกอยในสจจะธรรมคอ เกด แก เจบ ตาย เชนเดยวกบ

มนษยทวๆไป สามวนสาคญคอ ประสต ตรสร ปรนพพาน เปนสจธรรมมวลรวมททาใหเราเหนไดในวน

เดยวกนน เปนการเตอนใหพวกเราอยามวประมาทในชวต เพราะทกคนไมวาจะสงจะตาจะไมพนสจจะตวน

อยางแนนอน

2. การทาลายพนธนาการแหงสงคม ในยคพทธกาลสงคมยนดเครงครดอยกบวรรณะ พระสทธตถะ

ไดทรงมองเหนความเหลอมลาตาสงในสงคมหวงจะชวยสงคมใหพนทกข จงยอมเสยสละความสขสวน

พระองคแสวงหาสจธรรมบรรลความหลดพน แลวทรงอนเคราะหแกโลกโดยปลดเปลองพนธนาการแหง

สงคมสรางสงคมใหมใหเปนสงคมแหงมนษยนคม คนเราไมมวรรณะมแตความเปนมนษย คนเราเสมอกน

ไปโดยความเปนมนษย และเสมอกนทสดคอตอนเกดและตอนตายตางกมไดนาอะไรมาและกไมไดเอาอะไร

ไปดวย พระองคไดทรงโอบอมชาวอนเดยทกวรรณะใหเหนความเสมอภาค โดยทรงสอนไวเปนพทธพจน

วา

บคคลจะถอยหรอจะเลวมใชเพราะชาตตระกล บคคลจะเปนพราหมณหรอคนดกมใชเพราะชาต

ตระกล แตเปนคนถอยคนเลวหรอคนด กเพราะการกระทาของเขา

นนคอชวตน “พรหมมไดลขต” แตการกระทาหรอ “กรรม” นนแหละเปนผกาหนดจงเรยกวา

“กรรมลขต”

3. การชนะมาร ในวนวสาขะถอเปนวนชนะมาร คอวนตรสรถอเปนวนกอสรภาพของเจาชายสทธต

ถะ “มาร” คอบคคลหรอสภาวะทจะปองรายตวเรา แปลตามศพทวา “ผท าใหตาย” กอนจะตรสรพระพทธ

องคสกบมาร 5 ตวขนาดใหญ คอ กเลสมาร มารคอกเลส คอความอยาก ความโลภ อยรอบตวเรา ขนธมาร

มารคอเบญจขนธคอขนธ 5 ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ อภสงขารมาร มารคอกศลทรบเรา

ตวเราทงกายและใจ เทวปตตมาร มารคอเทพบตร ไดแกผยงใหญทงหลาย หรออปสรรคตางๆ นานา ทคอย

ขดขวางมใหกาวสจดหมายปลายทางเชน ผมอทธพล เพราะเทพตางๆ นนมอทธพลมากมาย และมรปได

หลายลกษณะ ตลอดจนมอทธฤทธมากมาย หากหลวงกลเมอใดกจะพายแพ ดงนนวนนจงเปนวนพชตความ

ชวรายทงมวลทเราเรยกวา “วนพชตมาร” นนเอง

สงคมไทยเรามมารมาแอบแฝงอยมาก ทจรงกคอการจาแลงรปแบบของมารทง 5 ในสมยพทธกาล

สงคมแมนดจะเปนประชาธปไตย แตเปนเพยงฉากบงหนาเนอในของสงคมไทยยงเอบอาบดวยการเหนแก

ตว การเอารดเอาเปรยบผคนทมกาลงนอยกวาคนสวนหนงยงสวมวญญาณสตวปาในรางมนษย เชน กรณ

ปลนฆา วาจางยง ชงทรพยสมบต งดแงะ จบแพะเอาความด คดบญชแคน เปนตน ยงมใหเหนดาษดนใน

สงคม

โดยเฉพาะภาพทมนษยดวยกนจบมนษยไปขง บงคบขมเหงใหทางาน ใหเปนโสเภณและอนๆ อก

มาก ทาอยางไรวนวสาขะจะกลายเปนวนลางปาชาใจใหสะอาด กวาดใจทลวงโลก กวาดสงโสโครกใหหมดไป

กวาดจญไรใหสญพนธ โลกจะได “ชนะมาร” กนอยางทวถวน และวนวสาขะจะไดเปน “วนเพญ” ทแทจรง

สมดงคาทวา “เพญสองไพศาขแผว ผองพรอมพทธพร ทวเทอญ”

6. ผาสาทเผง

วนท 6 ตลาคม 2538 เปนวนออกพรรษาของปนน ในสวนของสงฆทานถอวาเปนวนมหาปวารณา

ทานจะทาปวารณาแทนทาอโบสถ วดตางๆ กจะมกจกรรมซงเปนภารกจของวดตามแตขนบประเพณเคย

ปฏบตกนมาแตอดต เมองขอนแกนกจะจดลอยกระทงซงกลายมาจากประเพณการไหลเรอไฟ หรอไต

ประทปในนานนแหละ สวนจงหวดทไมอยใกลรมนากจะจดการใตประทปและทาผาสาทเผงหรอปราสาท

ผง จนเปนประเพณสบมาตราบเทาทกวนน และจะปรากฏเหนอยทวไปในภาคอสานมใชเฉพาะแตจงหวด

สกลนครเทานน

ไดมโอกาสไปชมการแหปราสาทผงทสกลนครหลายครง และรวมทงเคยถายทาเปนรายการสารคด

คอ “ออนซอนอสาน” มาหลายครง จะพบวาการทาปราสาทผงทสกลนครนนไดผดเพยนไปจากตานานและ

อดมคตดงเดมเปนอยางมาก โดยเฉพาะรปรางของปราสาทผงนนเพยนเอามากๆ ทเดยว

ในขนเดมปราสาทผงนนคนอสานเรยกวา “ผาสาทเผง” เพงจะมาเรยกปราสาทผงเมอไมนานมาน

คอเมออทธพลภาษาไทยกลางไดครอบงาภาษาถนอยางเตมทคอตอนมวทยาลยครนนแหละ

ผาสาทเผงแตเดมเกดขนจาก “บน” หรอจะเรยกวาบนบาลศาลกลาวกวาได คอถาลกจะไปคดทหาร

พอแมกจะไปบนไวกบพระเจาใหญ คอพระพทธรปศกดสทธทวดวา ถาลกไมถกทหารกจะทาผาสาทเผงให

จานวน 2 หลง หรอมคนปวยไขในบานกบนใหหายจะถวายผาสาทเผงทบนไว แตยงมบางกรณทตองการ

ทาบญผาสาทเผงอทศใหผตาย แลวกรวมมญาตพนองกนมาทากมอยมใชนอยทเดยว สรปวาผาสาทเผง

เกดขนจาก 2 กรณคอ เพราะบนบาลไวหรอเพอตงในทาอทศสวนกศลใหผตายนยมไดทาใหวนออกพรรษา

และชาวบานเรยกการทาบญนวา “บญดอกเผง” ไมนยมเรยกบญผาสาทเผง และผาสาททนาไปถวายพระนน

เรยกวา “ตนดอกเผง” ซงอาจกลาวโดยสรปวา ถวายตนดอกเผงในโอกาสทาบญดอกเผง

ตนดอกเผงในสมยเกากอนนน ทาดวยโครงไมไผเปนรปธาตหรอเจดยทสาคญ เชน พระธาตเชงชม

ธาตพนม ธาตกลองขาวนอย ธาตศรสองรก หรอแมแตธาตขามแกน หรอธาตเจดยรปสเหลยมทแพรหลายอย

ในภาคอสาน เมอทาโครงไมไผเสรจกจะทากาบกลวยมาฉลเปนลายทเรยกวา “แทงหยวก” เปนลายตางๆ

เชน ลายตนขด ลายแขวหมา ลายดอกผกแวน เปนตน แลวนาไปประกบกบโครงสรางไมไผ งานโครงสราง

นมกเปนหนาทของผชาย โดยมผเฒาผแกเปนผดแลแนะนาหนม ๆ จะมาชวยกนทาโครงสรางน

สวนผหญงจะพากนตมขผงทรวมกนหามาใหละลาย แลวทาเปนดอกไมเพอประดบผาสารท แบบ

สาหรบหลอดอกเผงใหเปนรปดอกไมตางๆ กมอย 2 แบบคอ กนมะละกอ หรอไมกหมากโพธศร แตงกน

มะละกอใหเปนรปตามตองการ หรอนาหมากโพธศรมาแลวจมลงไปในกระทะทตมขผง ผงจะตดกบ

มะละกอแลวนาไปจมนาแลวแกะออก กจะไดดอกผงตามตองการตามแบบททาไว หนมสาวกพากนนาดอก

ผงไปประดบตนดอกเผง โดยใชหวขมนกบหนามทาเปนแวนแลวประดบโครงสราง แลวในทสดกกลายเปน

“ตนดอกเผง” ทสวยงาม แลวรวมกนแหเขาขบวนไปถวายวดตางๆ ตามตองการ ในวดหนงๆ จะมคนนาตน

ดอกเผงไปเขาขบวนแหมากมาย เฉพาะตนใหญๆ จะมถง 10-20 ตน นอกนนกจะเปนตนขนาดเลกๆ โดยใช

ตนกลวยหรอไมไผทาเปนฉตรประดบดวยดอกผงแลวนาไปถวายวด คนทไมมโอกาสทากฐนเพระทนนอยก

มกจะหนมาทาบญดอกเผงแทนบญกฐน

ผาสาทเผงทใหญทสดในภาคอสานซงจดเปนงานเทศกาลใหญโตมาก กคอทจงหวดสกลนคร จดใน

วนท 6-7 ตลาคม 2538 ซงสกลนครจดเปนประเพณมาทกๆ ปน เรยกงานนวางาน “แหปราสาทผง” ซงเปนชอ

ภาษาไทยกลางไปเรยบรอยแลว ตว “ตนดอกเผง” แตโบราณกกลายเปนปราสาทผงทใหญมรปเพยนและ

กระเดยดไปทาง “ปราสาทบางประอนทร” เสยเปนสวนมาก ไมเหนรปลกษณทโนมมาทางอสานเลย

เมอเหนแลวกใจหาย กลวจะนาความทนสมยมาทดแทนวฒนธรรมอนดงามของภาคอสานไป อยาก

เหนงานแหปราสาทผงของสกลนครยงคงความเปน “ผาสารทผง” อยบาง กจะเปนบญกศลอยางยง วธทาก

คอใหทาผาสาทเผงแบบดงเดมโชวนาหนาขบวนแหใหคนเหนดวย ถาเรารวายคโลกาภวตนนเราไมสามารถ

ตานทานความยงใหญตามกระแสสงคมได แตเราอยากเหนเพยงความเปนจรงอนเปนมรดกของบรรพบรษ

อสานใหเหลอไวเหนบางกพอ มฉะนนจะเสยวฒนธรรมแหง “ผาสาทเผง” ไปอยางนาเสยดายยง

7. ปราสาทผง ถง...ไหลเฮอไฟ

ในประเพณ “ฮตสบสอง” ของชาวอสาน บอกไวเพยงวา เดอน 11 ออกพรรษาเปนโอกาสท

พระสงฆผจาพรรษาครบ 3 เดอน จะไดออกพรรษาปวารณาและรบกฐนตามพทธบญญต แตชาวอสานถอวา

ในวนขน 15 คา เดอน 11 นน นอกจากจะเปนวนออกพรรษาปวารณาแลว ยงเปนวนทพวกเขาจะไดมโอกาส

ทาบญและเลนสนกสนานกนอกดวย ดงนน โบราณชนชาวอกสานจงกาหนดเปนประเพณสบมาวา หมบาน

ทอยรมนาจะมการจดประเพณไหลเฮอไฟ หรอไหลเรอไฟ แขงเรอ หรอชาวอสานเรยกวา “สวงเฮอ” นนเอง

หมบานทอยหางจากนากใหทาซมไวในวด ใหประชาชนไดนาธปเทยนมาจดบชาพระรตนตรยในเวลา

กลางคน สวนผทบนบานศาลกลาวไวดวยเหตใดเหตหนงกจะนาปราสาทผงทอสานเรยก “ผาสารทเผง”

หรอ “ตนดอกผง” มาถวายทวด

ประเพณการไหลเรอไฟ นยมทากนแตเมอใดเปนเรองทสบกนไดยาก เกดมากเหนกนอยอยางน

โดยเฉพาะบานทอยรมนาถอเปนเรองธรรมดา อยางไรกดสอใหเหนวาสภาพภมศาสตรทาใหเกดวฒนธรรม

ทแตกตางกนไปของชมชน

คตการบชารายพระพทธบาทกด การถวายสกการะแดพระพทธเจาดวยดอกไมกด เกดขนดวยแรง

ศรทธาตอพระพทธบาทศาสนาทงนน จงหวดทมการไหลเรอไฟในวนออกพรรษา ไดแก นครพนม

มกดาหาร หนองคาย เลย อบลราชธาน ยโสธร ขอนแกน และททาใหญโตเปนทรจกกนแพรหลาย จน

กลายเปนประเพณทเรยกรองใหคนไปทองเทยวชมทาเงนรายไดใหแกจงหวด กคอ “ไหลเรอไฟทนครพนม”

ซงจะจดเปนประจาทกปนในวนออกพรรษา

แตกอนการไหลเรอไฟทากนงาย ๆ ใชทอนกลวยหรอไมไผเปนทนตดกบเรอ ใชเทยนหรอขไตจด

แลวปลอยเรอใหลองลอยไปตามลานา คนทากเปนทายก ทายกาและพระสงฆทอยตามคมวดตาง ๆ ไมม

ขบวนแห ถงเวลากหาบลงไปลอยในแมนา ปจจบนนเรอไฟดงกลาวพฒนาไปมาก การตกแตงกใชเงนทอง

มาก ตกแตงเปนรปลกษณตางๆ ทเกยวของกบพทธศาสนาและความเชอในทองถนของตนเอง กอนจะปลอย

เรอไฟกนามาเขาขบวนแหไปรอบเมองเปน “เรอบก” เสยกอน แลวคอยนาไปปลอยในนาโขง กลางคนม

การละเลนมหรสพกนอยางสนกสนานมากมายหลายชนด

สาหรบปราสาทผงนน ความคดเดมเปนเพยงการนาปราสาทโครงไมไผตกแตงดวยกาบกลวย แทง

หยวกใหมลวดลายสวยงาม ประดบดวยขผงททาเปนดอกเรยกวา “ดอกเผง” หรอ ดอกผง บางครงจงเรยก

“บญดอกเผง”

ปจจบนดอกเผงกลายมาเปนปราสาทผงทตกแตงกนอยางเลอเลศสวยงามสนเงนทองมากมาย มการ

แขงขนประกวดกนอยางเอกเกรก กลายเปนงานทยงใหญเปนประเพณทสงเสรมการทองเทยวทสาคญ

จงหวดทจดยงใหญกคอจงหวดสกลนคร ยงกวานนวนแหปราสาทผงยงมการละเลนดานศลปวฒนธรรม

ตางๆ อกมากมาย และทเดนแปลกสะดดตาของนกทองเทยวกคอ “มวยโบราณ” ซงเปนการแสดงมวย

จาลองแบบการละเลนในสมยเกา เชน มวยในขบวนแหบงไฟ ขบวนแหกณฑหลอน แหกฐน เปนตน มา

เลนในขบวนแหปราสาทผงดวย

บางจงหวดหรอบางทองทกมการแขงเรอ หรอ “สวงเฮอ” จากการแขงขนเรอแตละคม กลายมาเปน

แขงเรอระหวางประเทศ จงหวดทจดใหมการแขงขนเรอทสาคญกม หนองคาย นครพนม สกลนคร และ

อบลราชธาน ปจจบนคนรจกประเพณการแขงเรอทอบลราชธาน และนครพนม กนมากกวาจงหวดอน

สวนจงหวดขอนแกนเพยงจงหวดเดยว แทนทจะแขงเรอแหปราสาทผงกลบลอยกระทงทบงแกน

นคร นาความแปลกใจใหกบผพบเหนเปนอยางยง จงไดไปสอบถามจากผหลกผใหญตลอดจนพระสงฆเองค

เจา ไดความวา การลอยกระทงในวนออกพรรษาของขอนแกนน คงจะเพยนมาจากการไหลเรอไฟนนแหละ

เพราะเรอไฟยอมเหมาะทจะไหลในแหลงนาทไหล แตบงแกนนครนาไมไหลจงใชวธลอยกระทงแทน จง

เหนวามจงหวดเดยวเทานนทแปลกไปโดยจดลอยกระทงในวนออกพรรษา

สรปแลวเราจะเหนวาในวนออกพรรษานน ชาวอสานจดประเพณตางๆ เชน บญปราสาทผง แขงเรอ

จดประทปโคมไฟ ไหลเรอไฟและลอยกระทง ทานผสนใจสามารถสมผสประเพณตางๆ เหลานไดตามท

กลาวแลวในวนออกพรรษาปน

8. แผนดนแม : วนบญขาวประดบดน

เดอนเกาฟาฮวมเขา มาเถง แลนอ

ฟาฝนตกจากเทง ฟากฟา

ปปลามกลากเลง ทกท

ยนยนเยนพะดกลา สพน พวมเขยว

ชาวนาคนภาคพน อสาน

ยะงเชอในนพพาน แตพน เกาพน

ใหรวมเฮดบญทาน คนตอบ

แตพอแมตายายพน สงให เถงสวรรค

ขางของมมากพรอม เหลอหลาย

หมากพลขาวปลาฟาย หอไว

เฮดมะดสองมะดปลาย กางออก

หอยแขวนตามกงไม มอบให คนตาย

ยามเดกยามดนดวย จงด

ยามพวกญาตเผดผ จากบาน

มาฮะบมาดดอมด กนขาว

ลกหลานมะวขคราน หอนได มกน ฯ

เดอนสงหาคมน ถานบตามคตของชาวอสานกถอเปนเดอน 9 ในเดอนน ถานบตามฮตของอสานก

ถอวาเปนฮตการทาบญ “ขาวประดบดน” ดงคากลอนอสานแบบอกษาสงวาสทวา

พอเถง เดอนเกาแลว เปนกลางแหงวะสสการ

ปรชาชาวเมอง กเลาเตรยมตะวพรอม

พากะน ทานยะงขาว ปรดะบดนกนกอน

ทานใหเจา พรสงฆแทซภาย

ขางประดบดน คอขาวหอทชาวอสานตระเตรยมไวกอนวนแรม 14 คา ของเดอน 9 นเพยง 1 วน

เปนขาวสองหอทาคลายหอขนมจากทเราซอแถว ๆ ตลาดหนองมน เมองชลบรนนแหละ หอหนงเปนของ

คาวหวาน อกหอหนงเปนหมากพลบหรมดรวมกนดวยปลายดานหนง สามารถนาไปวางคาบกงไมใบหญา

ตามดนตามทราย เพอใหเปรตซงเปนญาตทเรยกวา “เปรตญาต” นนแหละ จะไดมารบเอาสวยบญไป

คนอสานมความเชอแตโบราณนานนมมา จนกลายเปนเรองบญญตไวในประเพณฮตสบสองคอ

“บญขาวประดบดน” วา ในเดอน 9 น ยมบาลจะไดปลอยเปรตมารบสวนบญในเมองมนษย เปรตเหลานจะ

มาทวดและรบสวนบญคอ เครองไทยทานหรออาหารการกน อนเปนของลกหลานและญาตๆ ทอทศสวน

กศลใหเทานน จะรบของคนอนไมได

ถงวนแรม 14 คา เดอน 9 ชาวอสานทกครวเรอนจงรบตนแตเชา นาอาหารคอขาวประดบดนท

เตรยมไวแลวนนไปวางไวทวด กาแพง หรอแมแตตามใบหญา เนนดนกอนอาทตยจะขน

บรรดาเปรตญาตทงหลายกจะมาแตเชามด และรบรบสงของแลวกลบไปยงเมอยมบาลกอนดวง

อาทตยโผลขนมา ภาพของเชาวนแรม 14 คา เดอน 9 นน จะเปนภาพของญาตๆ ถอตระกลาเดนทางมารบ

ขาวปลาอาหารทวด เปรตตวใดทญาตไมไดอทศกศลให ไมไดถอบญไปให กจะกลบไปดวยตะกราเปลา

แถมยงเกบกนเศษอาหารทเปรตอน ๆทงไว ดแลวนาเวทนานงนก คนอสานจงไมใครนงเฉยอยไดไมทาบญ

ในวนนน เพราะจะรสกมความผดตอบรรพบรษมาก หากตนทาบญไมทน

การทาบญในวนนทเรยกวา “ขาวประดบดน” นน ผทาบญจะตองอทศสวนกศลใหผตายดวยการ

กรวดนาอทศใหดวย มฉะนนผตายจะไมไดรบสวนบญ ชาวพทธทกคนคงจะเคยไดยนนทานเรองเปรตญาต

ของพระเจาพมพสารในพระไตรปฎก เรองนกเชนเดยวกน การอทศใหเทานนนจงจะไดรบ เปนเรองของ

รอยบาปรอยกรรม

โคลงมหาสนธมาลขางตนนน ไดบรรยายวถชวตและบรรยายในเชาวนแรม 14 คา ของชาวอสานได

อยางชดเจน และเปนภาพการกลกจอของลกหลานทมชวตอยไดรบเรงตนไปวางขาวประดบดนใหคณตาคณ

ยาย พรอมกรวดนาอทศไปให

ชาวอสานหนกในประเพณฮตสบสองอยในทกหมบาน แมนสภาพสงคมจะเปลยนไปมากเพยงใดก

ตามแตจตใจทแนบแนนอยกบประเพณและศาสนายงฝงลกอยในหวใจไมมวนดบสญ แนวความคดเรอง

ความผกพนกนระหวางภพสองภพของคนอสาน คอภพนกบภพหนานนยงคงมนคง ความเชออยางนเปน

วถจรยธรรมแบบชนบททยงจะหายากเขาทกทสาหรบคนในชมชนเมอง อยากเหนพนองชาวอสานของเรา

รกษาจรยธรรมชมชนตวนไว เปนมรดกวฒนธรรมสบไปนานเทานาน จงจะรกษาความเปน “อสาน” ไวได

ใครหาวาคนอสานเชย ลาหลงและบานนอกเพราะทาบญ “ขาวประดบดน” ผนนไมควรอยบนแผนดนแหงน

อกตอไปแมแตเสยววนาท

9. บญกองฮด หรอเถราภเษกอสาน

ภาพททานเหนอยนเกยวกบเรองทเขยน แตคนททานเหนอยนไมเกยวกบเรองน เพราะเราตองแยก

คนออกจากตววฒนธรรม เพอความเขาใจตงแตตน ผเขยนมเจตนาจะชใหเหนวา เมอภาพนปรากฏในหนา

หนงสอพมพ และมการเขยนอธบายใตภาพวา “นกายไหน” จงทาไตองเขยนเพออธบายถงปรากฏการณของ

เรองในฐานะผรทางวฒนธรรมทองถน ไมใชเหมาวาพอใครชวแลวบรบทของผนนกจะชวไปเสยหมด ยอม

ไมยตธรรมสาหรบวฒนธรรมอนดวามของถนนน ๆ

คนทอยในภาพนนคอคนหมเหลองทเขาเรยกวา “ภาวนาพทโธ” ไดทราบวาตอนนไดประพฤตผด

วนยระดบปาราชก แถมยงทาเรองทารณขมขนเดกหญงชาวเขา แมแตอาย 9 ขวบกยงไมละเวน ถาวาตาม

เหตการณแลว ไมเพยงประพฤตชวเทานน แตถอวา “ปรพฤตเลวทราม” อกดวย จนไมอาจหาคาใดมากน

ดาใหสาแกความผดทเกดขน คน ๆ นกตองดใหเหนแยกจากพธกรรมแนวประเพณของชาวอสานในภาพให

ออก

ประเพณฮดสรง หรอ เถราภเษก ของชาวอสานนนมมานาน ตงแตดนแดนแถบนเปนสวนหนงของ

ลานชางโนน เพงจะหยดพธในสมยพระสงฆอสานสวนหนงรบวฒนธรรมแบบราชธานจากกรงเทพฯ เขามา

เผยแพรในชนบทโดยผานเมองอบลราชธานเขามา แลวออกกฎระเบยบหามปฏบตพธดงกลาวอนเปนของ

ดงเดม โดยถอวาผดระเบยบวนย ผดกฎหมายคณะสงฆ แตพธนกยงมชาวบานปฏบตกนอยแมในปจจบน

พธฮดสรงคอพธกรรมทชาวบานอาราธนาภกษรปใดรปหนงทมจรยาวตรนาเลอมใส มแวววาจะสบ

ตออายพทธศาสนาได ใหมาสรงนาแลวเปลยนผาจวรใหมและจะสกไมไดจนกวาปนหนงจะเวยนมาถง ภกษท

เขานมนตมานนจะตองรตวดวาเมอถกสรงนาแลวจะสกไมได สมยกอนจรง ๆ นนเขาจะถอวาเปนการเลอน

สมณศกดไปในตวดวย แตปจจบนเปนเพยงไดเกยรตวาเปนพระทชาวบานเคารพนบถอไววางใจใหสบ

ศาสนา เปนเจาวดประจาหมบาน การสรงดงกลาวจะมผลตอผนนเมอคราวสกออกมาเปนฆราวาส เชน แทน

นจะเปน “ทด” กกลายเปน “จารย” หรอ “จารยชา” หรอ “จารยคร” ไปเรอยๆ ตามจานวนครงของการ

สรงนาทชาวบานอาราธนาไป

อปกรณในการ “ฮดสรง” นน วาตามประเพณเดม ผทจะสรงนาจะม “หวอม” หรอ “หมอม” คลาย

หมวก หรอชาวบานเรยกวา “กระโจมหว” กมดงทานเหนในภาพทใสอย สวนผาทพาดอยนนอาจเปนธรรม

เนยมของผไทกได อนงเมอจะนาพระรปนนลงไปสรงนา หรอสรงนาแลว เขาจะใหจบไมเทาเหลกดานหนง

อกดานหนงใหพระเถระจบแลวจงขนไปบนศาลาเพอทาพธสขวญบายศรตอไป ดงนนปรากฏการณทเกด

ขนกบพระภกษรปหนงในลกษณะดงกลาวน เขาเรยกวา “พธฮดสรงอสาน” เปนวฒนธรรมพนบานท

ประพฤตกนมาแตสมยลานชาง เดยวนกยงทากนอยในหมบานอสาน

ทาไมจงตองทาพธน มนมสวนเกยวของกบชวตของคนอสานอยางไร? เปนคาถามทนาสนใจยง เมอ

วเคราะหใหดแลวเราจะเหนภาพปรากฏขน 2 ภาพใหญๆ ในกระบวนการดงกลาวคอ

1. กระบวนการทางจตวทยา ในชนบทนนเวลาหนาพรรษาจะมภกษ สามเณรบวชจาพรรษามากมาย

แตออกพรรษรบกฐนแลวจะพากนสกไปหมด แมนพระประจาวดสกรปกไมม ปญหาจงเกดขนกบชาวบาน

เพราะเวลามคนตายไปในหมบานกไมมพระจงศพไปเผา ไมมพระจะสวดศพให ชาวบานจงหาวธใดวธหนง

ทจะใหพระรปใดรปหนงอยไปอก 1 ปน โดยไมตองลาสกขาบท นนกคอ การนมนตทานรปนนมาฮดสรงเสย

และการทจะนาพระรปนนมาสรงนนกดวยอดมคตวา ทานเปนผประพฤตด ประพฤตชอบ นาเลอมใส ซง

เปนจตวทยาใหผถกฮดสรงมกาลงใจมากขน

2. กระบวนการทางประชาธปไตย คอวการไดพระรปใดรปหนงมาสรงนานน เขาไดมาโดยวธ

ประชาธปไตย โดยการปรกษาหารอกนในหมฆราวาสเสยกอนวา ในวดของหมบานนนมภกษรปใดนา

เลอมใสบาง จะไดนมนตมาสรงนา เมอเสยงสวนใหญเนนวาภกษรปนน ๆ เปนผนาเลอมใสแลว กตองถอ

เปนมตของชาวบาน แลวจะพากนไปนมนตทานมาฮดสรงตอไป สมยกอนการฮดสรงนนถอวาเปนการเลอน

ขน เปลยนฐานะทางสมณศกดในสมยกอนตองฟงเสยงประชาชน ซงผดกบสมยนตองฟงเสยงผบงคบบญชา

อยางเดยว จงทาใหพระสงฆไมแครฆราวาส แตแครพระผใหญมากกวา นบวาเปนการทาลายระบอบ

ประชาธปไตยของสงฆอยางยง

ภาพทปรากฏนนถาวาโดยประเพณทองถนแลว เปนวฒนธรรมอนดงามทสอถงทางจตวทยาและ

ระบอบประชาธปไตยในวงการสงฆ ซงชาวชนบทอสานนบถอเปนประเพณกนมาเปนเวลาหลายรอยป

ปจจบนชาวอสานสวนหนงยงรกษาประเพณน และมกจะเลอกทากบพระทองถนทเขาเคารพนบถอ ถาหาก

ถามพระเถระในจงหวดอสานดวา ทานเองไดรบการฮดสรงหรอไม ตอบไดเลยวาเคยเกอบทกรป เมอ

ประมาณ 10 กวาปมาน ทานเจาคณพระอรยานวตร แหงวดมหาชยเคยจดพธนขนในวดกลางเมอง

มหาสารคาม กมนกศลปวฒนธรรมยกยองสรรเสรญทาน ฉะนนเราดภาพแลวใหเขาใจวา นนคอประเพณฮด

สรงของอสาน ตามอดคตเขาจะเลอกภกษผมจรยาวตรดวามมาฮดสรง แมจะทาเพอเปนเกยรตหรอเลอน

สมณศกดกตาม ถาหากเขารวาผรบสรงนาเขาเปนคนบาปแลว แมแตนาหอมหยดเดยวเขากจะไมเทใสใหราง

นาฮดสรงแนนอน เราเสยดายทนาพธอนดงามของอสานไปแปดเปอนกบการประพฤตชวของคนบางคน จน

ใหสอมวลชนบางฉบบมองประเพณอนดงามของเราไปเปนคาถามวา “นกายไหน” เจบใจนก

10. บญผะเวสเทศนเสยง

คดฮอดบานบญผเวสเดอนสาม คดสมกะณฑหลอนแหงะนล าฟอน

ทศพรตนมหาพนกะณฑส แมมทกะณฑเกาโฮมเขาสนคร

เปนคากลอนทชาวอสานไดยนไดฟงกนมาเปนประจา หมอลานาไปรองไปเตนกนสนกสนาน แตม

จะมใครนกกคนทรเรองน และรวาอะไรเกดขนในเรองน

บญผะเวสหรอบญมหาชาต เปนบญททาในเดอนสคอเดอนมนาคม ชาวบานอสานจงเรยกวา “บญ

เดอนส” ดงคากลอนทวา

เดอนสามคอย เจาหะวคอยปนขาวจ

เดอนสคอย จะวนอยเทศมท

ซงหมายความวา พอเดอนสามชาวอสานทาบญขาวจ แตพอเดอนสจะทาบญผะเวส จงมการเทศน

มะท หรอมทร โดยมากมกจะใหพระเสยงด ๆ หรอเณรเสยงแหลม ๆ เทศนมทรจงจะไพเราะ

ชาวอสานเชอวา ถาใครไดฟงเทศผะเวสครบ 13 กณฑ ผนนจะไมตกนรก คาวาฟงครบ 13 กณฑ

หมายความวา ฟงอยางตอเนองไมหยด ไมใชฟงปนละกณฑจนครบ 13 ปน จงมกจะเหนคณยายทนงฟงเทศน

มหาชาตมกจะไปกบลกหลาน เวลายายลกไปทาธระ กจะใหหลานฟงเพอใหเปนการตอเนอง ถาเหนอยนกก

อาจจะไปฟบไปบางกถอวาไดกศล ประเพณดงเดมของชาวอสานจะจดเทศนมหาชาตทกปนและ เทศนกแบบ

พสดาร คอแบบยางเตมรปแบบ คอจะเรมวนสกดบ จะเทศน “สงกาส” คอบอกศกราชปน เดอน วาปนนปนอะไร

พทธศกราชลวงแลวเทาใด คนฟงจะไดนบถกตองวาศาสนาพระสมณโคดมซงมอาย 5,000 ปนนน บดนเหลอ

กปน เปนการเตอนใหทกคนรและจะไดกลบมาถงตนเอง เพอจะไดประกาศแตความดงามแลวจะเทศน “มาลย

หมนมาลยแสน” ซงถอวาดวยการเดนทางของพระมาลยไปดนรกไปดสวรรคแลวกลบมาแจงขาวนรก

สวรรคใหมนษยทราบ เพอจะไดพจารณาเปรยบเทยบวาชวตเราจะเลอกนรกหรอสวรรค แลวจะใหประพฤต

ใหถกตอง รงเชาจงจะเทศนมหาชาตไปจนครบ 13 กณฑ โดยเรมจากต 4 ไปจนถง 2 ทม จงจะเสรจพธการ

เทศน ซงนบวายาวนาน แสดงถงการเอาจรงเอาจงของพระสงฆและพทธบรษททกหมเหลาในสมยนน

ปจจบนนมการเทศนแบบยอแบบสงเขป คอแบบกนแลวใหเวลาครงวนเสรจมหาชาต หรอเวสสนดรชาดก

เปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะจตเปนสมณโคดม ทเรยกวามหาชาตเพราะเปนชาตใหญชาต

ชาตทสาคญคอ พระเวสสนดรไดบาเพญมหาทานคอสละลก (ทรกดงแกวตา) เมย (ทรกดจดวงใจ) ใหเปน

ทาน เพอแลกกบการไดตรสรเปนพระสมณโคดมคอ พระพทธเจาทจะไดชวยชวตคนใหพนจากทกข

มากมายอเนกอนนต ในเวสสนดรชาดกนนมคตใดทพอจะมองเหนเปนรปธรรม ใครขอยกมาใหดเพยง 2

กณฑทศพร คอ พร 10 ประการทนางผสดขอจากพระอนทรนน เปนการสะทอนความตงอการของสตร 4

ประการ คอ

1. รปงาม 2. นามเพราะ

3. สมบตด 4. มเกยรต

ซงนบเปนความตองการแบบสด ๆ ของสตร ทานลองคดดวาสตรใดบางทจะปฏเสธคตหรอความ

ตองการ 4 ประการนน ทานวาสตรนนหาเปนสตรไม 2. กณฑมทรไดแสดงถงความเชอของคนอสาน

เกยวกบคานยม

จากบทกลอนในเวสสนดรชาดกทวา

แมมทศรยแยม สองปานแกมแปลกปวค า

สองตาด าดดลกปอด แขนสวยสอดคอดไค

พนมอในสสอน เนอเกลยงออนผวนวล ๆ

ละกษณดถวนขาด ควคองวาดตนผม

คอนางกลมเปนปลอง แมนวานางบไดเอไดยอง

กหากคองเสมอตา

คาวา “ตาด า” กบ “คอกลมปลอง” กลายเปนคานยมของสตรอสานถงกบวรรณกรรมอสานเรอง

ทาวคาสอน เขยนตอไววา

หญงใดคอกลมปลองหางตาแดงสะกสหนอย

หญงนะนสขลนลนค าไฮบม

ซงหมายความวา หญงใด คอกลมเปนปลอง หางตาแดงนดหนง เปนคนมวาสนา จะไมอด ไมทกข

ไมยาก เปนสตรทมบญหนกศกดใหญ จงเชอกนวาลกสาวใครตาดาคอกลมปลองแลว หนมตางๆ จะจองไม

วางตา

ขณะนเปนชวงเดอน 3-4 ทชาวอสานกาลงฟงเทศนผะเวสกน จงมกจะไดยนเสยงเทศนแววเขาหเรา

อยตลอด ทเรยกวา “เทศนเสยง” สวนบญผะเวสทยงใหญทสดจดแบบอภมหาบญผะเวส กคอจดเมอ 5-6

มนาคม ณ บงผลาญชย จ.รอยเอด

มกนขาวปน (ขนมจน) ฟร ชมธรรมาสน เทศนราคาแปดแสนบาท และฟงเทศนจากพระนกเทศน

นกแหลชอดงทวอสาน นบเปนกาวใหมของการเทศนมหาชาตของอสาน ทไดรบการเอาใจใสเปนพเศษจาก

จงหวดรอยเอด และการทองเทยงแหงประเทศไทย

11. ปลกเสกกบพทธศาสนา

เมอวนสองวนนมขาวทางหนาหนงสอพมพหลายฉบบ ไดกลาวถงการคมเขาเรองการปลกเสกเลข

ยนตตาง ๆ ของชาวพทธ โดยเฉพาะพระสงฆในพระพทธศาสนา ขณะนกรมศาสนาเปนคนคดดาเนนการ

โดยการแถลงขาวของผอานวยการกองงานมหาเถรสมาคม ในภาพรวมเปนขาวทนายนดและนาอนโมทนา

เปนอยางยงในการคดทจะทาเชนน

วาอนทจรง แนวคดนไมใชเพงจะมขนในยคนเทานน เคยมคนในกรมและนอกกรมศาสนาไดเคยคด

กนมาหลายยคหลายสมยแลว แตมกไมประสบผลสาเรจพระภกษทตอตานเรองนมากๆ กมทานพทธทาส

ภกข และทานปญญานนทภกข และเดยวนทานปญญานนทภกขกยงเทศนตอตานไมรนแรงเหมอนในอดต

อาจเปนทานอายมากแลว ตอตานมาจนเหนอยแตไมคอยไดผลกระมง

การทาเครองปลกเสกและเครองรางของขลงน เรมมาจากทาพระพทธรปบชาแทนองคพระพทธเจา

คนไทยเรามความคดดงเดมเกยวกบสงศกดสทธอยแลว โดยเฉพาะถอวาพระเปนผปราบผ เปนผปราบความ

ชวรายทงมวล และผปราบผปราบมารตวจรงกคอ “พระพทธเจา” จงนยมทารปพระไวประจาบานเรอนและ

ในทสดกทาประจาตว คอพระหอยคอ คนกลมนความคดคอนขางบรสทธเพราะการใกลพระสงฆองคเจาถอ

วาเปนการมกาลงใจ และปลอบประโลมจตไดอยางวเศษสด พวกนไมคอยจะมอนตรายเทาไร เวนแตจะ

หมกมนเกนไป เลยมองไมเหนพระเจา มองเหนแตความศกดสทธเปนสาคญ ถงกบมการวางแผนฆากนเพอ

ชงพระราคาเปนลานสองลานซงกเคยมมาแลว

อกพวกหนงเปนพวกเลนของขลงโดยเฉพาะไมเกยวกบพระพทธรป แตมกจะพบในรปอน เชน

ตะกรด กมารทอง เปากระหมอม ลงนะหนาทอง และอน ๆ อกมากมาย ซงกมองเหนไดชดวาเปนเดยรจฉาน

วชา ชนดไมตองวเคราะหเลยทเดยว ผกระทาหรอครบาอาจารยทเปนเจาตารบเรองนเปนฆราวาสเสย

สวนมากมพระสงฆบางรปอตรไปทากม ทาใหคนมองศาสนาในมมกลบ คนหรอพระประเภทนแหละท

อนตรายสด ๆ อยในขณะน กลาวไดวาชดเจนวาเปนผทมการกระทาสอไปในทางใหพทธศาสนามวหมองได

งาย

ภาพทเราเหนและไดยนไดฟงกนอยทกววนในขณะน เรามกจะพบความแผกเพยนของการปลกเสก

และพทธาภเษกไปในเชงพาณชยกนเปนสวนมาก มโฆษณาในหนาหนงสอพมพแทบทกฉบบ แมแต

หนงสอหนงสอพมพทตอตานพระสงฆองคเจากยงมโฆษณา

ใครขอแสดงความคดเหนตอแนวคดของกรมการศาสนาไวตรงนเลยวา เราเหนดวยในหลกการ

ดงกลาว เพราะสภาพปจจบนนหากไมมการควบคมดแลเรองนแลวกถอวาอนตรายมากกบพทธศาสนา แต

ควรจะแยกแยะใหดระหวางการพทธาภเษกเพอเปนทระลก กบการปลกเสกเพอการคาขายและจาหนาย

พระหากน ไดทราบมาวาบางสานกทาขนแลวจาหนายไดเกบเขากระเปารารวยมหาศาล บางทพระสงฆองค

เจากมสวนรารวยไปกบเขาดวย ซงถอวาผดทงโดยตรงและโดยออมดวย

กรณการพทธาภเษกเพอเปนทระลกและเพอประโยชนตอการกอสรางไวเปนศาสนสมบต หรอเพอ

สาธารณะสมบตของประเทศชาตแลว กนาจะตองแยกแยะและพจารณากนอยางถถวน เพราะเทาทเหนบคคล

สาคญแมแตพระสงฆผใหญกรวมพธจดและดบเทยนชยในพทธาภเษกนดวยแทบทกคนทกรปดวย และใน

วดกยงมการจาหนายพระเครองรนตาง ๆ เพอกอสรางวหารเจดยอยมากมาย หากการประกาศของกรมการ

ศาสนาไมรดกม อาจทาใหเกดความเสยหายขนได และโดยเฉพาะอาจทาใหพระเถระนเถระ “เปนหน” ใน

การกอสรางถงอาจลมละลายกไดเพราะทานเซนของมาไวกอสรางนบเปนลานบาท

ในแงประวตศาสตร การสรางเครองรางของขลงนมประโยชนในชวงบานเมองอยในศกสงคราม ม

ของขลงไวใหทหารจะตองไปรบของขลงจากหลวงตาวดโนนวดนเสยกอน แตปจจบนบานเมองไมม

สงครามดงกลาวแลว แตการกระทาดงกลาวยงมอยและนอกรตออกไปทกท ทาใหเกดภาพเสอมเสยตอพระ

ศาสนาได กรณเณรแอนนไมควรจะไดอยนานถงขนาดน ควรจะถกไลไปนานแลว เพราะพสดารและทาลาย

ศาสนาอยางชดเจน

เอาเลยครบ กรมการศาสนาและสานกงานศกษาธการจงหวดทรบสนองงานของมหาเถรสมาคม

เดนหนาไปเลย แตขอใหเดนอยางแยกแยะมเหตผลระมดระวง ไมประมาท อยาใหเปนการลางบางการทาสง

ศกดสทธของพระสงฆ แลวมสงศกดสทธของศาสนาอนขนมาแทนทละครบ เดยวจะเปนการไลววออกจาก

ทงแลวเอามามากนหญาแทน

12. หมอลา : ววฒนาการและความอยรอด

มคาถามมากมายกบคาวา “หมอลา” และจากบคคลหลายฝายหลายรนหลายวยวฒ วาจรง ๆแลว

“หมอลา” คออะไรกนแน มนคอคณะดนตรลกทงหรอวาคณะลเก หรอคณะราวง หรอวาเปนการละเลนและ

การแสดงแบบ “พนบาน” กนแน

เราแยกคาถามได 2 กลมใหญ ๆ คอ กลมคนทมศลปวฒนธรรมในหวใจและคอนขางจะมอาย มกจะ

ถามวา “หมอลา” จรงๆนนมนตายไปแลวใชไหม ทเราเหนทกวนนมนมแตนกรองลกทง แตเปลยนเปน

ทานองอสานเทานนเอง อกกลมหนงคอกลมวยรนทไดรบอทธพลของวฒนธรรมเมองจนสดฤทธ กจะมอง

วา “หมอลา” นาจะเปนการละเลนทประยกตทนสมยใหเขากบวงดนตรสากลได มการฟอน การเตน การรอง

เพลงใหมากขน คนกลมนถาใหเลอกระหวางแคนกบกตารรบรองวาเลอกกตารแนนอน ซงผดกบกลมแรกท

จะเลอกแคน

อนทจรงไมวาจะเปนการเลน “หมอลา” ประเภทใดกตาม คนอสานกยงเรยก “หมอลา” ทงนน

ปจจบนหมอลาไดพากนพฒนาหาประสบการณ เอาชวตรอดมาไดกดวยความรกความเปนอสานสวนหนง

อกสวนหนงกถอวาเปนอาชพมาแตบรรพบรษ ไมไดเรยนหนงสอ ทองแตกลอนลาออกเทยวหาราในงาน

ตาง ๆนากไมไดทา ซอขาวกน ทายสดเมอแกตวเขา นากไมม ปรญญากไมม ประกอบกบการลายดเปนอาชพ

ได กเลยพากนทามาหากนกนเรอยมา

จนกระทงมคนเหนความสาคญเขาในยคน จงไดยกยองเชดชหมอลา ครหมอลา ใหไดรบเกยรตเปน

ผมผลงานดเดนดานวฒนธรรมบาง เปนศลปนแหงชาตบาง ซงนบวาเปนเกยรตอยางยงกบผทามาหากนใน

อาชพนอยางมาก กตองขอบคณรฐบาลผบรหารประเภททยงมสายตาอยบาง

อนหมอลานนกเชนเดยวกบชวตมนษย ซงผานรอนผานหนาวมามาก นานเขากเกดลกหลานผสม

พนธกนไปตามววฒนาการของชมชน จงเหนภาพหมอลาออกมาคอนขางจะแปลกหแปลกตาอยในขณะน

ขอใหผสนใจหมอลากลบมายอนดสาระของหมอลาแตละประเภทดงตอไปน แลวจะหายสงสยทนท

หมอลาพน เปนหมอดงเดมทลาโดยเนนเรองนทาน คาวา “พน” ในความหมายของอสาน หมายถง

“เรอง” กคอนทานนนเอง ชาวอสานเวลาฟงเอานทาน เอาเรองทหมอลา สวนหมอลาจะฟอนสวยไหม หมอ

ลาเสยงดไพเราะไหม เปนเรองประกอบ ถาหมอลาชนดนลาแลวคนฟงไมรเรอง กเรยกวา “หมอลาไมด”

ดงนนหมอลาพนจงเนนไปท “นทาน” เปนหลก

หมอลากลอน เปนหมอลาค ชาย-หญง การลาเนนท “กลอนลา” กลอนทวาจะตองมสาระมเนอหา

เหมาะสมกกลอน กลอนทเขานยมลากม กลอนไหวคร กลอนถามขาว กลอนเกยว กลอนโจทยหรอกลอน

ถาม กลอนแก กลอนเดนดง กลอนเขน กลอนสาค เปนตน แตละกลอนกทาหนาทของมนอยางสมบรณ เชน

กลอนเกยวกวาดวยการเกยวพาราส กลอนเขนกตลก กลอนเดนดงกชมนกชมไม เขาปาเดนปาไป คนฟงเขา

จะฟงเหตผล ไหวพรบดไหม หมอลาทเกงนอกจากทองกลอนไดแลวตองมไหวพรบดดวย ฉะนนหมอลา

กลอนจงเปนหมอลาคลาสสคมาก ใคร ๆ เกงลากลอนถอวายอดเยยมทเดยว

หมอลาเรอง เปนหมอลาทพฒนาตอจากลากลอน แตยดแนวหมอลาพน ตางกนตรงทหมอลาเรองม

หลายคนจงเรยก “ลาหม” เนนเรองนทาน แตมตวแสดงหลายตว นาดกวาหมอลาพนซงเปนผเลานทานเฉยๆ

หมอลาหมเหมอนการเลานทานและมภาพประกอบ หมอลาหมแบงเปน หมอลาเรองตอกลอน กบ หมอลา

เพลน หมอลาเรองตอกลอนเนนทคนตอเนองของกลอนของแตละตวละคร วาสามารถเชอมโยงตอกนเปน

เรองไดหรอไม คนฟงเขาใจเรองไดไหม เนนเรองและกลอน ตลอดความสมพนธของทง 2 สงนน

หมอลาเพลน เปนหมอลาทเลนเปนเรองแบบลาเรองตอกลอน แตมการฟอน การเตน และการต

กลอนสดเลนกบผชมไปดวย เนนความสนกสนานเพลดเพลน สวนกลอนดบางไมดบาง นทานเชอมกนสนท

บางไมสนทบางกพอใหอภย แตตองใหความสนกเพลดเพลนกพอแลว การแตงกายกเปลยนไป เผยใหเหน

รปรางทรวดทรงขน โดยเฉพาะทอนขาของสตร เขาจงเรยกวา “ลาเพลนกกขาขาว”

หมอลาซง เนนความสนกสนานในแนวทนสมย ไมคอยจะรกษาระเบยบการลาแบบเดม ดนตรก

เพมเปนดนตรสากล หรอดนตรอสานคอพณกบแคน พอเปนสญลกษณ เวลาเลนกไมไดยนเสยงดนตรอสาน

แตจะกลบดวยเสยงออรแกน กตาร และแซกโซโฟน แถมยงเสยงกลองชดแบบฝรงอกดวย

กลอนลากทนสมย เรยกวา “ซง” กนเตมท ถกใจเดกวยรน ไมตองหวงหาอาวรณเรองสาระอะไรให

มาก ขอใหสนกสะใจกพอ ไมรเลยวา ลาทงคนนนลาเรองอะไร อะไรกน 30% ของกลอนลากเปนเพลงตาม

คาขอขอเสยเปนสวนมาก ผมอายไมชอบใจ หมอลาแบบน เพราะมนคนละยคกนแลวปจจบนกาลงเปนหมอ

ลาทอยในความนยม หมอลาทกคณะตอง “ซง” เปน มฉะนนจะเอาตวไมรอด แตปญหาของหมอลาซงอย

ทวา คนยอมรบในระดบใด จะมองเปนพฒนาการของหมอลา หรอจะมองเปนภาพการแปลงรางวฒนธรรม

ลา อนอาจนาไปสการทาลาย กแลวแตใครจะมอง สวนผเขยนมองวาเปนววฒนาการและความอยรอดของ

หมอลา

13. เหดดอกเดยว วฒนธรรมอดออมของอสาน

แมยาชวนลกสะไภเขาไปเกบเหดในปาเพอมาทาอาหารกนตามปกต ทงสองเดนทางเขาดงแตเชา

ตามเสนทางแมยาไดชใหลกสะไภดเหดทขนตามทางเปนระยะๆ ทละดอกสองดอก แลวบอกใหเกบไว

ทาอาหาร ลกสะไภตอบวาใหถงปาเหดกอนคอยเกบ แคเหดดอกเดยวไปเกบมนทาไม วาแลวกเดนผานไป

สวนแมยานนเมอเหนลกสะไภไมเกบกเลยลงมอเกบไปทละดอกสองดอก บงเอญวนนนมชาวบานเขาปา

เกบเหดกนเยอะ แมยากบลกสะไภจงไปไมทนเขา เขาพากนเกบเหดจนหมดเกลยง ลกสะไภรสกผดหวงเมอ

เขาไปถงดงเหดแลวไมมเหดจะเกบ ทงสองจงพากนเดนทางกลบบานดวยความผดหวง พอถงบานลกสะไภก

เขานอนพกผอน สวนแมยากเขาครวปรงอาหาร เสรจแลวกเรยกลกสะไภมากนขาว พอลกสะไภถามวากน

ขาวกบอะไร กตอบทนควน “แกงเหดดอกเดยว”

“เหดดอกเดยว” นเกดขนจากความไมประมาทของแมยา พอพบเหนกรบเกบมนจะกดอกกชาง เกบ

ไปทละดอกจนไดเตมตะกราพอทจะแกงกนไดอยางทอยากจะกน ลกสะไภพอไดฟงคาวาแกงเหดดอกเดยวก

แทบกนไมลง เพราะความอายทตวเองประมาทของเลกนอย

นคอนทานทคณะหมอลาในอสานนามาถายทอดในเชงกวใหชาวอสานไดชมและถอเปนคตสงสอน

กนมาแตอดตกาล กลายเปนกระบวนการสอนจรยธรรมทางสงคมทมผลยงกวาการสอนในโรงเรยนเสยอก

นทานเรองนผเฒาผแกชาวอสานจาไดดและมกจะนามาเลาเพอสอนลกหลานอยตลอดเวลา จงทาใหคน

อสานเอาชวตรอดอยไดทามกลางธรรมชาตทโหดรายกวาภาคอน ๆ

ปจจบนคนมากขน อาหารการกนกด งานการทจะตองทากดมนอยลง ทกคนตองแขงขนแยงชงกน

ยงในขณะนขาวของแพงลบลว มเงนสหารอยบาทจายตลาดแทบไมไดอะไรเลย อาการอยางนทางเศรษฐกจ

เขาเรยกวา “เงนเฟอ” ถาอาการมาก ๆ เกดขนจะทาใหเงนบาทมคานอยลงๆ จนกระทงวาวนหนง ๆเราอาจจะ

ใชเงนถง 500 บาท ซอปลาทหนงเขง อนทจรงแลวมนเปนเรองงาย ๆ ทจะคด คอ ถาของนอย คนตองการ

มาก ของกแพง ถาของมาก คนซอนอย ของกถกเทานน ในสภาวการณทคนเราเขาสยคบรโภคนยม คอมแต

กนแตซอไมรจกผลต ไมรจกประมาณในการซอ จะเอาทกอยางทขวางหนา เงนไมมกตองกมาเพอใหไดสงท

ตองการ เมอเปนอยางนกจะเกดปญหาเรองขาดแคลน “ความประหยด” หรออดออมตามมา กลายเปนคนมอ

เตบอยางเคยตว

คนอสานกเชนเดยวกบคนไทยทวประเทศ ไดรบการอบรมจากบรรพบรษใหรจกประหยดอดออม

และเกบหอมรอมรบ สงสมทละนดละหนอยกจะรวยเอง จงพากนนยมไปฝากเงนทธนาคารออมสนกนเปน

ประจา แตในยคปจจบนเมอสงคมเปลยนแปลงไป โลกกาวหนามากขน คนไทยกละทงวฒนธรรมอดออม

เดม ๆ มาหวงเอาการรวยทางลด รงเกยจทจะไดอะไรมาเพยงเลกนอย อยากรวยอยางทนใจจงพากนขายไร

ขายนามาซอรถปคอพ แลวพากนเปลยนฐานะจากผผลตมาเปนผบรโภคอนาคตอนยาวไกลจะเปนอยางไร ก

ยากทใครๆ จะทานายได ซงเปนปญหาของนกพฒนาสงคมอยในปจจบน

นทานเหดดอกเดยวนาจะเปนอทาหรณยอนอดตใหคนไทยไดคดกนในยคน เพอจะไดกอบกอดตท

รารวยของเรากลบคนมา ถาเราอานประวตมหาเศรษฐในเมองไทยซงโดยมากเปนคนจน มนไมนาเชอวาเขา

ทงหมดจะเปนคนจนประเภท “เสอผนหมอนใบ” กนทงนน แตทาไมวนนเขาจงเปน “เศรษฐ” กนได

คาตอบงาย ๆกคอ เขารจกอดออมเมอยากจน รจกใชเงนหาประโยชนเมอเขามเงน และคงไมมใครปฏเสธได

ถาจะตอบสน ๆวา เพราะการ “อดออม” นนเอง จงไมมอะไรตางไปจากนทานสอนใจเรอง “เหดดอกเดยว”

น ซงถอเปนวฒนธรรมอดออมของชาวอสาน

14. หมอฝรงศกษาผอสาน

ผมเหนวาคนอสานเปนคนทมอะไรลก ๆ ในใจ ภาษากนารก ผมไปทไหนกไดรบการตอนรบเปน

อยางด ผมสนใจคนอสานตรงทเขามความสามารถในตวเขาเองในการมชวตอยอยางธรรมชาต เขามปญญา

อนเลศในการสรรหาถอยคามาเรยบเรยงเปนวรรณคด ผมสนในนทานเรองสนไซ สนใจภาษตอสาน สนใจ

คาตาง ๆ เชน อองตอง โองโตง ออนตอน โอนโตน เปนตน ทมนยอกถงลกษณะของสงตาง ๆ ทเรามองเหน

วามนมลกษณะอยางไร โดยไมตองอธบายใด ๆ

ผมเปนแพทยทเขาเรยกวาจตแพทย ทมหาวทยาลยฮาเวอรด เมองบอสตน ผมสอนนกศกษาแพพทญ

และมคนลาวอพยพอยพอสมควร ผมอยากรขนบธรรมเนยมของเขา ผมอยากรวาคนอสานเวลาเขาไมสบาย

เขาจะพดถงอะไร เมอผมมาศกษาแลวผมพบวา เขาพดถงเรองใจมากกวารางกาย เชน เวลาเขาไปหาหมอเขา

จะพดถงคาวา ใจบด ใจกวย ใจสหลดสขาด หนใจบอม ในเปนสเวงวาง เปนตน ซงอาการอยางนไมคอยมใน

สหรฐ ผมวาเปนเรองแปลกและเปนปรากฏการณทดมาก ๆ ผมสนใจ

นคอคาพดของ นายแพทย เดวอน ฮนตน (Dr. Devon Hinton) จาก มหาวทยาลยฮาเวอรด

(Harvard University) ซงกาลงวจยเรองการรกษาทางจตเวชในประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคอสาน ดร.ฮน

ตนเจาะจงมาทมหาวทยาลยขอนแกน เพราะทนมคณะแพทยศาสตร มคณะมนษยศาสตรฯ และเปนเมอง

ใหญทมคนมาก ในทสดเขากมาปกหลกอยทมหาวทยาลยขอนแกน และโดยเฉพาะใชศนยวฒนธรรมอสาน

มหาวทยาลยขอนแกน เปนเสมอนสานกงานใหคาแนะนาในเรองความเชอ ภาษา และวฒนธรรมอสาน เรอง

ทเขาสนใจมอยมากมาย นบเปนฝรงทสนใจและรกวฒนธรรมอสานมากทสพดคนหนงทเคยเหนมา เขาม

คาถามแทบทกเรอง และหาคาตอบแทบทกคาตอบ เขารสกเสยดายทเขามเวลาจากดอยทอสาน ไมพอ

สาหรบเรองทเขาอยากทา อยากร อยากศกษา

เรองทเขาทาอยางขะมกเขมนกคอ การถอดความลาของหมอลาทรง หรอ หมอลาผไท ผแถนของ

อสาน แลวกตความหมายของคาพดทใชในการลาวามนมความหมายอยางไร และทาไมคนไขจงหายเพราะ

กลอนลานน ซงเปนเรองมหศจรรยยง หมอเดวอนไปทกแหงทมหมอลาทรง ไมวาจะเปนชยภม ขอนแกน

และพยายามวเคราะหเรองเหลานอยางหนก เขาไดพบวาหมอลาทรงในอสานนน ถาเปนไปตามอดมคตของ

หมอลาแลว นบเปนบคคลทนาเคารพนบถอมาก เปนคนไมโลภ ไมเหนแกเงนทอง และถอวาไมวาคนไขจะ

อยทไหน หากเขามาเชญไปรกษากจะขดของไมได

“คาพดในการรกษาของหมอทรงนนมแตคาไพเราะออนหวาน มแตคายกยอผปวย ใหกาลงใจผปวย

ใหมกาลงตอสกบอปสรรคนานาประการ” หมอเดวอนแสดงความแปลกใจตอการรกษาพยาบาลแบบน ผ

เขยนและผชวยศาสตราจารยชอบ ดสวนโคก ในฐานะทเปนคนไทย โดยเฉพาะเปนชาวอสาน และเปน

เจาของมรดกชนน ไดรวมกบหมอเดวอนตความกลอนลาของหมอทรง กพบวามเรองทนาสนใจกบหมอลา

ทรงนอยปลายประการ คอ

1. หมอลาทรงสวนมากจะเปนผหญง หรอเทาทเหนมาไมมผชายเลย ทาไมจงเปนอยางนน บางคน

อาจจะคดวาผหญงเปนคนใจออน ผชายเปนคนใจแขง ผทรงจงมกจะเขาทรงผหญงมากกวาผชาย ในขอน

หมอเดวอนใหขอคดวา ทวาผหญงใจออนนนคงจะไมจรงนก ผหญงใจแขงมมากมาย ใจแขงกวาชายเสยอก

แตทสาคญนาจะอยตรงท “ความงาม” ในความเปนสตรมากกวา เพราะสตรนนมความงามอยในตวหลาย

ประการ เชน ความออนหวานในความเปนหญง ความเอาอกเอาใจมมากกวาชาย เมอรายราความออนชอยก

ปรากฏ จงเหนไดวาสตรนนพรอมไปดวยความงาม ตวนเองททาใหสมกบความเปนจรงทวา ผทงหลายทมา

เขาสงสคนทาใหคนเจบไขไดปวยนน ตองากรคาหวานเอาอดเอาใจจงจะพดจากนรเรอง หมอลาทรง

เปรยบเสมอนหมอผ ทาหนาท “ออย” ผ คอ เอาใจผ พาผฟอนรา พาผเลนสนกสนาน แลวเจรจากบผไปอยาง

ไดผล

2. ความใกลชดระหวางผปวยกบหมอลาทรง มความใกลชดมากกวาหมอสมยปจจบน คอไมตอง

ผานวธการมากมาย งายทจะเขาหาสนทนา เปนกนเอง ไมนากลวเหมอนหมอตามโรงพยาบาล ซงเขาจะตอง

ระมดระวงทาคาพและปฏบตตามกระบวนการรกษา ตลอดจนตระเตรยมเงนทองอกมากมายดวย

ดร.เดวอนกลบมองเหนวา หมอทรงนมผลตอการรกษาทางจตมาก ในขณะทคนไทยบางพวกมองวา

เปนสง “งมงาย” และเปนการมอมเมา ทาใหคนหลงผดจรง ๆ แลวไมวาการรกษาอยางใด หากไมมปญญาก

อาจเกดการหลงผดได กเคยพบวาคนตายฟรเพราะการรกษาแบบสมยใหมผด ๆ กมเยอะ ความสาคญอยท

ผลกระทบตอสภาพจตใจของคนทเสยอกเสยใจนน ออกมาในทางบวกมากถากลาวถงหมอทรง เราจะ

สงเกตเหนวาเมอหมอทรงราไป หากคนปวยชอบการฟอนทาใดกจะลกขนมาฟอนดวย บางทโรคภยไขเจบก

หายไปเลย เรองอยางนเปนวธทจตแพทยวเคราะหวา เปนเพราะจตใจไดรบการเยยวยามากกวา ซงทาใหฝรง

ทงมาก

ดร.เดวอนกาลงศกษากรณหมอลาทรงทชอวา “แมดาว” อยทบานพระยน ต.พระลบ อ.พระยน

จ.ขอนแกน ถาทานเหนฝรงเดนทอม ๆอยแถวบานหมอทรงแลวกไมตองตกใจ ไมใชฝรงขนกทไหนหรอก

เขาคอหมอทางจตเวชจากมหาวทยาลยทอปเทนในอเมรกา เขากาลงศกษาภมปญญาของคนอสานในมตการ

รกษาพยาบาล เพอจะนาไปสอนนกศกษาแพทยของมหาวทยาลยฮาเวอรดในอเมรกาโนน

15. จากปตาถงภาษต “ตนไมใหญมผ สาวผดมช”

ตนไมใหญมผ สาวผดมช เปนภาษตอสานทเรยกวา “ผญากอม” เปนภาษตคาสอนชนดคาเตอน โดย

ฐานะความเชอ คนอสานมความเชอผสมกนอยถง 3 ลกษณะ คอ เชอผ เชอพทธ เชอพราหมณและไสย

ศาสตร ในพทธศาสนาแบบชาวบาน (Popular Buddhism) นน ความเชอทงสามอยางนผสมกลมกลนกนอย

เวลาทาพธกรรมจงมกพบเหนกนอยเสมอ จนกลายวถชวตชาวบาน ทาใหนกวชาการหรอผพบเหนทไม

แยกแยะ ไมเขาใจประเดนน จงพากนดวนสรปวา คนอสานยงนบถอผโบราณอย ซงไมคอยจะตรงประเดน

นก

เมอเหนของใหญทผดปกต ชาวบานอสานกคดวาตองมสงมอานาจสงสถตอยหรอเปนเจาของอย

เชน ตนไมใหญตองมผเทวดาอารกษดแลรกษา หากไปแตะตองตดตนไมอาจทาใหเกดอนตรายถงตายได

ชาวบานจงมกไมแตะตองไมใหญ ๆอยางนนไมวาจะโดยวใด นบเปนการควบคมสงคมใหมระเบยบดวย

ระบบความเชอ

ถาเราสงเกตตามหมบานภาคอสานจะเหนวา ดอนปตาเปนปาไมหนาทบมแตตนไมใหญ ๆ ขนเรยง

ราย ใหความรมเยนและสงบ บางทเพมบรรยากาศนากลวตอผพบเหน จงมกไมคอยมใครไปปวนเปนยนใน

ดอนปตาโดยลาพง เพราะกลววาจะพบอะไรแปลก ๆซงนากลว ปาไมจงไมถกทาลาย ไมมใครกลาไปตดเวา

แตขออนญาตเจาปเสยกอน

“เฒาจ า” คอผตดตอสอสารระหวางผปตากบชาวบาน ปตาจะแสดงสญลกษณผาน “เฒาจา” ซงเฒา

จานไดเลอกมาโดยความเหนชอบของชาวบานและเฒาจาคนกอน เมอทางบานหรอวดตองการไมในปาสราง

กฏหรอสะพาน หรอศาลากลางบานอนเปนสาธารณสมบต จะตองทาพธขอผปตากอน ถาปตาอนญาตจงจะ

ตดไดและตดไดอยางปลอดภย และเชอวา ปตานาบรวารมาชวยนาไมออกจากปาไดงายคนเอาออกเองดวย

วธขอไมจากปตา ชาวบานจะใหเฒาจาเปนคนบอกเหตผล เลาเรองตาง ๆใหปตาฟง กลางคน เฒาจา

จะนอนแลวเจาปจะมาเขาฝน ถาฝนดแสดงวาอนญาต ถาฝนราย เชน ฝนวาไดพบกบผ กบโจร และตอสกบ

สตวราย กงดการตดตนไม เพราะเจาปไมอนญาต เพราะเหตดงกลาวจงมดอนปตาเทานนทคนกลว ไมกลา

ไปแตะตอง จงเหนวาตนไมใหญ ๆ ทเหลออยตามหมบานอสาน กคอดอนปปา

เกยวกบสตวอน ๆ คนอสานเชอวา ถาปลาตวใหญ กบตวใหญ งตวใหญ กคดไปวาเปนกบผ ปลาผ

เตาผ ถานาไปฆา ตวเองอาจจะไดรบอนตราย เขาจงเวนไมกนสตวใหญ ถามองในแงการอนรกษกเปน

ประโยชนยง คอไดชวยอนรกษ อสานจงไมอดเขยด อดกบ และอาหารธรรมชาต ซงผดกบปจจบน

ในความเชอเรอง “สาวผดมช” คาวา “สาวผด” หมายถงสาวงาม เปนนองนางบานนา ทกคนกหมาย

ปองคนสวย คาวา “มช” หมายถง มคนรก คนปอง มเจาของ ไมไดหมายเอา “ช” ดงคาในภาษาไทย เขาเชอ

วา คนงาม ๆ นนมกจะมคแลว ไมเหลอมาใหถงเราหรอก ในสงคมไทยจงปรากฏวาคนใดงามๆ นนมกจะจะ

แตงงานทหลงเพอน นางสาวไทยจะแตงงานหลงรองนางสาวไทยเสมอเผลอ ๆ อาจเปนโสดไปตลอด

คาวา “ช” จงมไดหมายความในทางปฏบตลงไปกตาม แตเรายงเหนรองรอยวฒนธรรมเดมอย เชน

ถาเราชาวสงเกตจะเหนตนไมในมหาวทยาลยซงเปนตนขนาดใหญ ยงเปนตนไมพญาไม เชน ตนแค

(ตะเคยน) ตนด(ประด) ตนยง(พยง) แลวจะเหนวา มผาแดง ผาเขยว มศาลตงอยโดยรอบ เพราะเชอวามผอย

อยางเชนตนประดขางหนาสนามฟตบอล

การนาวฒนธรรมเดมมาชวยอนรกษตนไม อนรกษสตวในภาวะปจจบนจะทาไดมานอยเพยงใดอย

ทการพจารณาและนามาใชใหเหมาะสมกบสภาพความจาเปนและกาละเทศะดวย แมนจะมใครมองอยางไร

ทงหลายทงปวงทเกดขนกถอวาเปน “ภมปญญาพนบาน หรอภมปญญาอสาน” ทบรรพชนไดใชมาแตอดต

จนสามารถรกษาปา นา สตวตางๆ ไวใหเราเหนอยจนตราบเทาทกวนน

16.อตราชวตอสาน

ชาวอสานกเหมอนกบคนไทยทวๆไปในประเทศไทย จะตางกอยตรงทความคดความอานท

สอดคลองกบวถชวตของตวของ จนกลายมาเปนวฒนธรรมสบทอดกบจนปจจบนในหลาย ๆรปแบบ ทง

วฒนธรรมทางวตถและวฒนธรรมทมใชวตถ

วฒนธรรมอนเกดขนจากการสงเกตปรากฏการณกดชวตทเกดขนกบชมชนแลวมารอยเรยงเปน

คาพด เพอใหเกดเปนองคความรในสงคมอยางเปนสากล นบวาชาวอสานมพรสวรรคเปนพเศษ อาจจะเปน

เพราะความเปนผมความบนเทงในหวใจปรลน หรอเปนเพราะวญญาณหมอลาอยในใจกไมร จงได

สรางสรรคคาตาง ๆทเปนองคความรเหลานนในรปคาประพนธ คาประพนธทสาคญอนหนงกคอ บทกลอน

ทใหชอวา “อตราชวตอสาน” เปนบทกลอนทกาหนดบทบาทของชวตคนแตละชวง 10 ปน วามลกษณะ

พฤตกรรมเปนอยางไร และในบทกลอนนเราจะเหนวาคนอสานกาหนดชวตตนเองไวกปน และแตละปน

พฤตกรรมอยางไร ดงน

สบป อาบน าหนาว

ซาวป เลนสาวบเปด

สามสบป ตนกอนไก

สสบป ไปไฮมาทอดขา

หาสบป ไปนามาทอดหย

หกสบป เปาขลยบดะง

เจดสบป ตรฆะงบมวน

แปดสบป หนะกหนวกดวนมาห

เกาสบป พนองมาดฮองไห

ฮอยซาวป ไขบไขกตาย

นเปนสานวนท 1 ยงมสานวนท 2 ทมลกษณะคลายคลงกน แตมระยะเวลาเพยงรอยปนเทานน ดงคา

กลอนทวา

สบป อาบน าบหนาว

ซาวป เลนสาวบเปด

สามสบป ฮเมอกอนไก

สสบป สองแขนไขวฮ าเพง

หาสบป บเหงทอดหย

หกสบป เปาขลยบดะง

เจดสบป เนอหนะงเปนล าพวก

แปดสบป หนะกหนวกดวนมาห

เกาสบป ลกหลานดนะงไห

รอยป ไขบไขกตายแด

17. เอาคาอสานคนมา

มอยยคสมยหนง เมอวฒนธรรมเมองหลงไหลเขาสชนบทอสาน ซงอยในปลายสมยรชกาลท 6 เมอ

มพระราชบญญตประถมศกษาเกดขนในประเทศครงแรก เมอ 2464 วนนนเปนวนทวฒนธรรมเมองทะล

ทะลวงเขาสทองถน แลวกเรมกลนเอาวฒนธรรมทองถนอยางไมมความปราณ

ขาราชการนอยใหญไดรบการศกษาจากกรงเทพฯ เมอสาเรจการศกษากถกสงเขาเมองตาง ๆ จงเปน

แรงเสรมอกอยางหนงททาใหการแทรกซมวฒนธรรมราชธานเขาสชนบทไดอยางสะดวกสบาย จงทาให

คาพดดๆ ของอสานหลายคาถกชาเราตามความหมายของตวเอง โดยเอาวฒนธรรมเมองเปนหลก ซงพอจะ

เลาสกนฟงวาคาอะไรบางทเราสญเสยไป

“เสยว” เปนคาทเรยกขานเพอนสนท เพอนรก เพอนตาย กลายมาเปนมความหมายถง “คนบาน

นอก” งเงา โดยเตมคาวา บกเสยว อเสยว เปนตน ทาใหความหมายดงเดมเขาสญหายไปอยางนาเสยดาย

“หา” เปนคาเรยกเดกแรกเกดจนเตบโตเขาโรงเรยน แลวคาวา “หา” เรอง “บกหา” จงเปนชอสากล

ของเดกอสาน เดกอสานทกคนจะมชอวา “บกหา” ทงนน แตเมอโตแลวเรากคนชอนไปใหคนอนใช ไมได

ยดเปนชอเราตอไป เพราะเมอโตแลวยงมคนเรยก “บกหา” กจะดกระไรอย หรอแมโตแลวรกคานมากๆ จะ

เพมคาหนาเปน “หาศกด” หรอ “หาสทธ” หรอ “หาจระ” อะไรพวกน กยงไมเหมาะอยด ทงนกเพราะเขา

สรางคานขนมาใหมความหมายนารก จากดคอเฉพาะเดกเทานน ซงคานกกบคาวา “นาง” หรอ “อนาง” ของ

เดกผหญง หรอ ใชคกนวา “บกหา – อนาง” คนอนไมเขาใจความสมบรณของคาจงใชคาวา “บกหานอย”

หมายเอาเดกนอย ซงทาใหมองไปวามอกคาหนงทตรงกนขาม ทงๆ ทจรงแลวมนไมม มนเปนคาเฉพาะท

สมบรณในตวของมนเองทงกาลเทศะดวย

“ด” คนภาคอสานออกเสยงลาบาก จงมกจะออกเสยงวา “ด” ทาใหความหมายตางไปอยางชดเจน

เพราะคาวา “ด” แปลวา “ขยน” สวนคาวา “ด” แปลวา “ดราย” ไมนาไวใจ จงมคาลอเลยนวา “ถาไปอสาน

ใหหาเอาเมยดๆ เดอ ยงดยงด” ซงความหมายจะผดเงอนไขอยางเหนไดชด

“หมา” เปนชออาหารคลายไสกรอก แตนยมทาจากเครองในประเภทตบผสมเนอ เกบไวไดนาน

อรอย มคนเรยกกนทวไปวา “หมา” หรอ “มม” นนมความหมายแทจรงเปนอยางไรกยงไมทราบ แตทแนๆ

“หมา” หมายถงอาหารครบ

“กระตบขาว” หมายถง เครองจกสานทใสขาวเหนยว คนอสานเขาเรยกกระตบขาวทงภาค แตมคน

อตรใชคาใหมวา “กระตป” ซงกลายเปนคาทางภาคเหนอไป คานความหมายไมเพยนแตการออกเสยงเพยน

“ช” คาวา ช อสานหมายถงครก ไมไดหมายถงคบชสชาย หญงชายใดเปนแฟนกนรกกน เขาเรยก

เปนผบาว ผสาวกน เชน นาย ก. เปนผบาวของ นางสาว ข. นางสาว ข. เปนผสาวของนาย ก. เปนตน ดงนน

จงมกมคาใหพรของผหลกผใหญในหมบานอวยพรเวลาผกแขนเราวา ใหเจามผวฮ มชผดเดอ

หรอมคาถามวา “เจามชแลวหรอยง ถาไมมใหรบหาชเสย เดยวจะแกกอน” เปนตน

“ดาหว” คานเปนคาทใชจนชนในภาคเหนอ หมายถงการรดนาดาหวกน คนอสานแมจะมคา

เดยวกนนแตไมนยมใช นยมใชคาวา “ฮดนา” หรอ “รดนา” กคอสรงนานนเอง คาวาดาหวในวรรณคดอย

หลายเรอง ซงกมการสนนษฐานกนวา เปนอทธพลของภาคเหนอ

“ขนโตก” เปนคาเดยวกนระหวางเหนอกบอสาน เหนอใชเรยกพานดอกไมวา “โตก” ภาชนะใส

อาหารกเรยกโตก หรอ “พาโตก” จงเกดคาใหมในการตางไปจากภาคเหนอ จงใชคาวา “พาแลง” ซงกคอ

“พาขางแลง” นนเอง

จงขอใหชวยกนรอฟนเอาคาเดมของสานกลบมาใชใหถกกาลเทศะในปนนในฐานะปนรณรงค

วฒนธรรมไทย มฉะนนคาอกเปนจานวนมากทมความหมายดๆ ของอสานจะถกกลนไปอยางนาเสยดาย เชน

คาวา สดสแนน กมคนเขยนวา สดสแนม

บงสม กลายเปน บงฉม

หมอนล กลายเปน มอฮอม

ดอกบป กลายเปน ดอกกาสลอง

องยาง กลายเปน องยาง

องเพา กลายเปน องเผา

แลวถงวนน อสานจะมอะไรเหลอ?

18. บทกขบยาก บอดบหยาก

มภาษตอสานทถอยทอดสบกนมาแตโบราณในรป “ภาษตยอย” หรอ “ผญากอม” วา “บทกขบยาก

บอดบยาก” หมายถงวา ถาไมทกขมนกไมยาก ถาไมอดกนกไมอยาก ซงกแปลเปนคากลอนไดวา

ไมทกขมะนจยากไดอยางไร

เพราไมมความขะดสน

ไมอดยะงอยากนะนพกล

เกดเปนคนไมยากเขญ เปนยอดคน

เปนสจธรรมอนเทยงแท ใครๆ กเกดมากไมอยากยากไร ไมอยากมอซอ ซอมซอ แตเพราะมนทกข

มนจงตองเปนเชนนน และทเราอยากไดโนนอยากไดนอยากโนนอยากนกเพราะเราอดทจะไดสงนนตางหาก

ถาเรามเสยทกอยางแลวเราคงไมอยากอะไร

คาถามจงชไปวา ทกขคออะไร ยากคออะไร เพอหาคาตอบนจงไดศกษาคนควาหาคาตอบจาก

คาผญาโบราณอสานททานเขยนไว ทงแบบอสานและลานชาง เวยงจนทร ซงมขอความตรงกน จงไมทราบ

แนวาใครเปนตนตอ แตเนองจากลานชางกบอสานนนเปนชนสายเลอดเดยวกน ใชวฒนธรรมรวมกนมา

ยาวนาน เพงจะมาแยกจากกนในทางปฏบตเมอราชอาณาจกรไทยไดประกาศใชพระราชบญญต

ประถมศกษา ปน 2546 ดงนนเราจงเหนรองรอยของวฒนธรรมทางภาษาและคตภาษตเชนเดยวกนทง 2

ประเทศในเรองน ดงน

ทกข 12 ประการ

ทกขหนง ลกตายเสย

ทกขสอง เมยตายจาก

ทกขสาม พรากพนองไปไกล

ทกขส ลงไปไทยคาววตาง (ไปกรงเทพฯ ไลววไปขาย)

ทกขหา ผวเมยฮางปากน (ผวเมยเลกกน)

ทกขหก ไปนอนวนพรากพนอง

ทกขเจด ปองหมนอยไปขาย (ตอนหมนอยไปขาย)

ทกขแปด พอแมตายแสนคดฮอด (คดถง)

ทกขเกา บมเมยกอดนอนเคยง

ทกขสบ เทยวทางไกลหลงทางยามคา

ทกขสบเอด ฝนตกฮาทงฟาฮอง

ทกขสบสอง เจบปวดทองบมยา

ยาก 15 ประการ

ผวเมยเดยวออกเฮอนใหม นกยาก

เฮดไฮบมขวาน นกยาก

ไดเปนความเมยปากผอก (ปากบอน) นกยาก

จกตอกไมเปนแมง นกยาก

เกดลมแดงเชนเฮอนบไดมด นกยาก

เขาเมอวดเปนกะโยม นกยาก

หวานแหโคมหนามไดกอดหวเขา นกยาก

ไดผวขเหลาเกยวขาวหนกวน นกยาก

ควายกเสย (หาย) เมยพวมสออกลก นกยาก

เครอหกขาดมอ (ใกล) ยามตด นกยาก

ฮกมกกนบเหนหนา นกยาก

พราบอเขา (ไมคม) บมหนฝน นกยาก

ฝนตกรนยามอด (อด) ขาว นกยาก

พอเฒา (พอตา) บอกเฮดโลง นกยาก

เจาะโปงบมสว นกยาก

นคอความทกขและความยากของชาวอสานและลานชาง ทแสดงออกไวเปนคากลอน ทานลอง

ตรวจดนะครบวาทานอาจจะเขาเกณฑใดเกณฑหนงของทกขยากดงกลาวแลว ซงกถอเสยวามนเกดมานาน

แลว มนเปนของประจาโลก ไมตองตกใจและไมตองเสยใจ คนไมมทกขไมมยาก ดงกลาวกไมใชคน

19. วาวอสาน : การละเลนและกฬา

วาว ในภาคอสานจะเลนกนในตนฤดหนาว คอลมทศตะวนออกเฉยงเหนอพดมา นนคอหลงงาน

บญออกพรรษา (เดอนสบเอดกลางเดอน)

เมอนาเสรจ ชาวอสานกจะรอใหขาวออกรวงแลวกจะเกยวขาว ชวงเกยวขาวนเองเปนชวงลมอวย

คอลมเปลยนทศพดจากเหนอลงใต ชาวอสานกจะเรมเลนวาว ดงนนเวลาเยนๆ กลบจากทองนา เดกๆ กจะใข

สนามโรงเรยนเปนทปลอยวาวเตมไปหมดเปนรอยๆ ตวเลยทเดยว เมอเราเลอกดวาวตาง ๆ แลวจะเหนวาวท

ทาจากวสดตางๆ กนดงน

1. วาวใบกลอย เปนวาวททาจากใบกลอยทแหงแลว โดยเกบใบกลอยทหลน เลอกเอาใบใหญๆ แลว

กใชปอดกลวยทาหาง ใชไหมหรอฝายเปนเชอก ใบกลอยจะมคณสมบตเบามากแลวกปลอยขน เดกๆ จะ

ชอบมากเพราะวาวาวชนดนไมขนสงและไมตองไปทาใหเสยเวลา ธรรมชาตสรางมาใหเรยบรอยแลว

2. วาวกาบลาง เปนวาวททาจากกาบของตนไผใหญ คอตนไผทเขานามาจกสานกระบงทาฟากป

เรอนนนแหละ เมอกาบไมไผแกมนจะเผยออกมาจากลาไผ จะมลกษณะเหมอนประทนเกวยนเอามาตกแตง

ใสสายโยงเชอกผกทาหาง แลวกนาไปปลอยเลนไดเหมอนวาวทวๆ ไป

3. วาวประทน คอวาวทใชกระดาษแผนหนง พบขางใหมลกษณะเหมอนประทนเกวยนใชเชอกทา

เปนสายโยงซายขวา ตอดวยเชอกหรอเสนไหมปลอยขนวาวชนดนจะกนลมไวเพราะเบามาก จะใสหางกได

ไมใสหางกได บางทองถนเรยกวา “วาวโกบ”

ความพเศษของวาวใหญหรอวาวลกนกคอ สะน หรอ ด๏ยดย ทตดบนหววาว สะนนเปนดนตร

ประเภทแกวง ทาคลายธน คนทาดวยไมไผ สวนสายสะนทาดวยใบตาล ใบมะพราว หรอใบลาน แมกระทง

ตนหวายทเหลาใหบางทสดเชอมตอกบเสนไหม ระหวางปนของสะนกบไหมนน ใชขผงทาเปนรปกลม ๆ

เหมอนหวไมขดไฟแตโตกวา เรยกวา “หวสะน” ขผงตวนจะกลายเปนตวกากบเสยงวาดงหรอไมดง เมอทา

เสรจกเอาสะนไปใสหววาวแลวปลอยขนไป วาจะแกวงตวไปมาจะทาใหสะนดงอยตลอดเวลา

ความฉลาดของชาวอสานททาวาว ทเรยกวาภมปญญาชาวบาน กคอ วธทาใหวาวแกวงตวไปมา ม

ทฤษฎอยวา ถาทาวาวใหตอกนโดยเวนชวงระหวางวาวใหญกบลกวาวสน วาวจะไมแกวง แตถาเวนใหหาง

เทาใดวาวกจะแกวงตวมากเทานนเทยบเหมอนคนเตย ถาเดนแกวงหรอโยกตวไมเขาทาตองเดนตวตรงแนว

สวนคนทสงๆ จะเดนแกวงตวตลอดเวลา มเชนนนขาจะกาวไมออก จากขอสงเกตดงกลาว ชาวอสานจง

นามาปรบใชกบวาว

ขณะนถาทานสงเกตกลางคนดกสงดจะไดยนเสยงสะนจากวาวดงแววมาแตฟากฟา นนแหละเขา

ปลอยวาวละ แลวยงนกตอไปอกวา เวลาไดยนเสยงสะนแลว กนกถงกองขาวกองฟาง นกถงววควายทเปน

สตวอยตามทองไรทองนา นกถงลมหนาวทพดผาน นนคออดตทจะไมมวนไดเหนอก คงจะเหลอเพยงเสยง

สะนเทานนทแววอย สวนววควายคราดไถนนมควายเหลกมาแทนทแลว อก 2 ทศวรรษ เราคงไดเหนสง

เหลานแตในเลาขานเทานนเอง

20. ผกเสยว ความเชอและประเพณ

ประเพณผกเสยว เปนประเพณดงเดมขอคนกลมวฒนธรรมไทยลาว หรออสานมาแตอดตสมยนาน

จนไมสามารถจะสบคนไดวาเรมตงแตเมอใด

คาวา “เสยว” ในความหมายของชาวอสานนนหมายถง “เพอนรก” “เพอนตาย” “เพอนรวมชะตา

ชวต รวมทกขรวมสข” ถอเสมอนมชวตเดยวกน คเสยวจะตดตอไปมาหาสเกอกลกนอยตลอดเวลา

“การผกเสยว” หรอบางทองถนใชวา “แฮกเสยว” หมายถงการทคนสองคน ชายกบชาย หญงกบ

หญง หรอในอดตชายกบหญง กเคยม ซงรกใครสนทสนมกน รสนยมคลายกน เกดปนเดยวกนพอแมเหนวา

เดกรกกนอยางนน จงนามาผกแขนตอหนาผใหญ อบรมใหรกกนและกนแลว ทงสองคนกไดชอวาเปน

“เสยว” กนไปตลอดจนกวาชวตจะหาไม ประเพณผกเสยว จงเปนประเพณแหงความรก ปลกมตรภาพ

ระหวางมวลมนษย ซงเปนประเพณดงามทหาไดยากในโลกปจจบน

1. การผกเสยววธตาง ๆ

การผกเสยวทาใหเกดมตรภาพตอเนองกนยาวนานและไมขาดสาย ตางหมบานกอาจมวธผกเสยวท

แตกตางกนไป แตผลทตองการกเปนอยางเดยวกนคอ “มตรภาพ” ในอสานสามารถประมวลวธผกเสยวได

5 วธ ดงน

แบบท 1 เมอคเสยวมาพรอมกนแลว ผเปนประธาน (มกจะเปนญาตผใหญ) จะนามดสะนากคอ มด

หนบหมาก หนบสเสยดมาตงไวกลางขนหมากและถอวามสะนากเปนหลกเปนตวเปรยบเทยบวา มดจะใช

ประโยชนไดตองม 2 ขา เหมอนคนเราจะมชวตปลอดภย เปนมตรกนในทกแหงคนจะตองมเพอน จะอยคน

เดยวโดดเดยวไมได แลวทาพธผกแขนใหคเสยว

แบบท 2 เมอคเสยวมาพรอมกนแลว กอนจะผกเสยวผเปนประธานจะไดนาเกลอ พรกมาวางไวตอ

หนาในพธ โดยใหเกลอกบพรกเปนตวเปรยบเทยบ เกลอมคณสมบตคอ เคม ไมจดจาง พรกเผดไมเลอกท

เสยวจะตองมลกษณะรกษาคณสมบตคอ รกกนใหตลอดไป เหมอนเกลอรกษาความเคม แลวจะทาพธผก

แขนใหคเสยว

แบบท 3 เปนแบบทงายๆ คอ เมอคเสยวพรอมแลว ผเปนประธานกจะผกแขนใหคเสยวและอวยชย

ใหพร ใชคาพดเปนหลกในการโนมนาวใหคเสยวรกกนและกน

แบบท 4 เปนแบบทมการจองคเสยวกนไวกอน หรอมการพจารณาดเดกทรกกน ไปดวยกน ทงๆ ท

เดกไมรวาจะเปนคเสยวกน จงนาเดกมาผกเสยวกนโดยการเหนดเหนงามของผหลกผใหญ โดยผเปน

ประธานจะนาดายผกแขนมาผกใหคเสยวตอหนาบดามารดาของคเสยว ใหรบรความรกของเดกทงสอง

แบบท 5 เปนพธผกเสยวแบบผใหญ คอ ผใหญทรกกนมาแตเดกหรอมาชอบพอกนเมอโตแลว รบ

ราชการดวยกน ทาธรกจดวยกน หรอดวยเหตอนใดกตาม มใจตรงกนจะผกเสยว กขอใหผหลกผใหญผก

แขนเปนเสยวกนให หรอผในพธผกเสยวทจดขนเปนกจจะลกษณะกได

การผกเสยวตามวท 1,2,3 และ 5 บางแหงอาจประกอบพธใหศกดสทธขนแลวแตทองถน เชน

หลงจากอธษฐานเปนเสยวกนและผกแขนกนแลวอาจมการดมนาสาบานใหคเสยวซอตรงมงคงตอกน ใคร

ทรยศหกหลงใหตายดวยคมหอกคมดาบ หรออาจมการกรดเลอดทง 2 คน แลวเปลยนกนดมเลอด อาจเปน

เลอดสดๆ หรอเลอดผสมเหลากได ทงนกเพอจะทาพใหขลงและเกรงกลงตอการทรยศเพอน

วธการผกเสยวหลกๆ 5 วธ เปนพธกรรมดงเดมทชาวชนบทอสานประพฤตปฏบตกนมาแตสมยอดต

แตพการตางๆ ไดพฒนามาจนทกวนนกมอะไรเปลยนแปลงไปมากมาย เชน ไมนยมดมนาสาบาน ไมนยม

กรดเลอด แตจะประยกตพธสงฆเขามาใชแทน เชน รบนาพระพทธมนต รบพรจากพระสงฆ ซงถอวาเปน

มงคลยงตอชวตคเสยว

2. ผลการผกเสยว

1.หลงจากการผกเสยว คนทงสองกจะเปนเพอนรกเรยกกนวา “เสยว” อยางเตมภาคภม ไมตองไป

เรยกชอจรงใหยดยาวเสยเวลา ความผกพนกนนเรยกวา ผกพนชนด “ฮวมเปนฮวมตาย” การจะหยอกลอโดย

วธพดจาหรอกระทาการใดๆ ยอมไมมการถอโทษโกรธกนระหวางเสยว แตการใหอภยกน ปกตคนอสานถา

ไมเปนเพอนหรอเสยวกน จะมาลอเลยนกนเลนๆ ไมได เชน ประโยควา “เจาอยามาลอเลนเดอ ขอยบแมน

เสยวเจาเด” ซงกหมายความวา อยามาลอเลนฉนนะ ฉนไมใชเพอนคณนะ

2. สถานภาพของเสยวและบดามารของคเสยวตอสงคมและเครอญาตคเสยวจะนบถอญาตของกน

และกนเสมอนญาตของตน คอคเสยวจะเปนพอเสยวหรอแมเสยวของลกๆ ทง 2 ฝายตอไป สวนบดามารดา

ของคเสยวกจะกลายเปนบดามารดาของทง 2 ฝาย และจะพากนเรยกพอแมไดอยางสนทใจดจพอแมของตน

ยงกวานนใครเคยเปนญาตของฝายใดฝายหนง กจะมพนธะเปนญาตกนทง 2 ฝายโดยอตโนมต

3. ในดานสงคม จะเกดการชวยเหลอเกอกลของคเสยวไปตลอดชวตในอสานมการไปเทยวงานเทศ

การตางๆ เสยวกจะไปนอนคางคนทบานเสยว ไมตองนาเสบยงอาหารไปดวย เพราะคเสยวจะเปนผรบภาระ

ดแลเอง หรอบางทนาของ เชน พรกไปแลกเกลอ คเสยวทเปนเจาของบานกจะชวยดาเนนการหรอพาไป

แนะนากบลกคา เพอใหเสยวไดขายหรอแลกของได

ประเพณผกเสยวนอาจมชอเรยกตางกนไปตามภาคตาง ๆ แตจดประสงคกคอ ผกมตรไมตรกน ทาง

ภาคใตเรยกเพอนชนดนวา “เกลอ” ภาคเหนอเรยก “เสยว” เชนกนกบภาคอสาน สวนอสานตอนลางทม

อทธพลของเขมรเรยกวา “เกลอ” สาหรบเพศชายเรยก “มเรยะ” สาหรบเพศหญง

3. เสยวพงปฏบตตอกน ดงน

1) เสยวถอเครอญาต มประเพณทยดถอเปนหลกมาแตโบราณ เมอเปนเสยวกนแลวจะตองมสทธ

และรบภาระหนาทแทนกนไดทกกรณ (เวนแตเปนผวเปนเมยซงถอวาเปนเรองสวนตวของแตละบคคลโดย

แทจรง) จะตองยอมรบนบถอใหอยในเครอญาตวงศสกล โดยมฐานะเดยวกนกบเสยวอกฝายหนง ดงนนจงม

คาเรยกชอวา พอเสยว แมเสยว นาเสยว พเสยว นองเสยว เปนตน ถาเปนคนตางวยอาจจะผกกนเปน พอฮก

แมฮก พฮก นองฮก อกกได

2) การถอวสาสะ เมอถอวาเสยวตอเสยวมฐานะคลายกนเปนบคคลเดยวกน จงมความสนทสนมเปน

อนหนงอนเดยวกนทสด การหยอกลอหรอลอเลยนกนยอมไมมการถอโกรธ ถาหากมไดเปนเสยวกนแลวไป

เยาแหยบคคลอนจนเขาโกรธ เขาอาจจะพดจาประทวงเอาวา “ขอยบแมนเสยวเจา อยามาลอขอยเลน”

3) ฮวมเปนฮวมตาย ถาเสยวฝายหนงตกทกขไดยาก หรอมความเดอดรอน เชน การเกด (มบตร) การ

เจบปวยไข การตาย หรอประสบภยตราย เมอเสยวอกฝายทราบขาวแลวจะตองเสยสละอทศตนเขาชวยเหลอ

จนเตมความสามารถ จนถงขนทเรยกวาอาจตายแทนกนได

4) ไปหามาตอน เสยวตอเสยวจะตองมการตดตอกนอยเสมอมใหขาดได โดยการไปมาหาสกน ซง

ตามธรรมเนยมทถอกนมามกจะมของฝาก “ของตอน” ตดไปดวยเพอแสดงออกซงนาใจไมตรแมแตเพยง

เลกนอยกยงด

5) ไปหามาแวะ หากมกจธระจาเปนจะตองเดนทางผานทอยของเสยวอกฝายหนง จะตองแวะเสยว

ของตนเสยกอน หากผานไปโดยไมแวะเยยมหรอไมบอกกลาวกนแลว จะทาใหมตรไมตรทมตอกนไมคอย

มนคง สวนเสยวทเปนเจาของบานตองตอนรบเลยงดกนตามฐานะ

21. สรภญญ ความเชอและประเพณ

สรภญญ บางทองถนเรยกวา “สรภญญะ” ซงเปนบทสวดประเภทหนงทอบาสกและอบาสกาใน

ภาคอสานนยมสวดกนในวนอโบสถศล หรอบางครงกนามาสวดประชนกนวาคณะสวดสรภญญบานใดจะ

สวดไดไพเราะกวากน และบทสวดมคารมคมคายกวากน การสวดสรภญญนภาษาถนอสานเรยกวา “ฮองสร

ภญญ”

สรภญญ เปนการรองเปนทานองเพอความไพเราะ และเพอความบนเทงอยางมสาระอยางหนงของ

ชาวอสาน สรภญญกาเนดมาจากการสวดมนตทตองการใชทานอง ในทานองสงโยคอาจจะมลกษณะเปน

ฉนทหรอกาพยกได ทนยมมากคอกาพย โดยเฉพาะกาพยยาน

ประวตความเปนมา

สรภญญกาเนดทพทธศาสนามเรองเลาวา วนหนงขณะทนางนนทมาตา อรยสาวกาทานหนงของ

พระพทธองค ซงเปนชาวเวฬกณฏกนคร มณฑลทกษณคร นงอยบนปราสาท เกดปตยนดซาบซงในรสพระ

ธรรม จงไดสวดบทธรรมะเปนทานองสรภญญ ไพเราะจนทาวเวสสวรรณไดยนเขาถงตองหยดฟงพรอมกบ

ไดอนโมทนาสาธการในเสยงสวดนน

อนงเคยมเรองเลาไววา มภกษรปหนงไดสวดสรภญญไดไพเราะมาก จนทาใหผฟงเกดความ

เลอมใสศรทธา ทาใหการรองสรภญญแพรหลายมากในสมยพทธกาล แมนพระพทธองคกทรงยกยองการ

สวดสรภญญดวยถอยคาเปนภาษาบาล

สาหรบการสวดสรภญญในเมองไทยนน สบคนไดแตเพยงวามการสวดมานานแลว อยางตากใน

สมยรชกาลท 4 แตการสวดในยคนนนยมสวดเปนภาษาบาลโดยเกบจากสตรตางๆ เนอหาจงเกยวกบพทธ

ศาสนาโดยตรง ไมมเรองแตงใหมเปนคาไทย ซงการแตงบาลกยงยากอยแลว ผทสวดจงมกเปนพระสงฆและ

อบาสกอบาสกาททานอานภาษาบาลไดคลองแคลว เมอการสวดสรภญญมการนยมมากขนปราชญทางพทธ

ศาสนาจงไดแตงคาสวดเปนภาษาไทย ใหอบาสกอบาสกาและแมชใชสวดในวน เชน สวดทาวตร เปนตน

เนอหากไดจากกระทธรรมในพทธศาสนา สภาษต และธรรมบท

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอกไมสามารถจะสบทราบไดวามการสวดสรภญญเมอใด แตคดวาคง

ไดรบอทธพลจากภาคกลางเหมอนกบการสวดพระอภธรรมนนเองเพราะเมอพทธศาสนาไดรบการเอาใจใส

มากขน การคมนาคมสะดวกขน พระเถระไดรบการศกษาฝกอบรมจากกรงเทพฯ มากขน เมอกลบมายงถน

ของตนจงไดนาพธกรรมทไดจากกรงเทพฯ มาเผยแพร

ทานองสรภญญ

การสวดทานองบาลมทานองเดยว แตหากมการรองเปนภาษาไทยจะมทานองตางกนไปในเนอหาท

ตางไปดวย เชน (1) ทานองกาเตนกอน (2)ทานองลมพดชายเขา (3)ทานองกาเวาวอน (4) ทานองลมพด

พราว (5)ทานองนกเขาหลง ซงแตละทานองกมความไพเราะแตกตางกนไป

โอกาสทจะรองสรภญญ

ในภาคกลาง การรองสรภญญนยมรองในงานศพ เชนเดยวกบการสวดพระอภธรรม สวนในภาค

อสานนนโอกาสรองสรภญญมมากกวาและกวางกวา ทงนกเพราะภายหลงมการแตงสรภญญใหมเนอหา

นอกเรองธรรมะ จงนาไปสวดในโอกาสอน ๆ เชน ในงานศพ ในงานทอดผาปา ในงานกฐน ในงานทอด

เทยน ในงานชมนมการกศลในระหวางเขาพรรษา ในกจกรมวนธรรมสวนะ

นอกจากนยงมการสวดสรภญญแขงขนในแตละตาบลอยมไดขาด ถามงานบญใหญ ๆ จะคดจาก

หมบานเปนตาบล และชงชนะเลศในระดบอาเภอดวย

เนอหาสรภญญ

เนอหาการรองสรภญญหรอการสวดสรภญญ สวนมากจะเนนเนอเรองทางศาสนา เชน เรองบาป

บญคณโทษ เรองนทานชาดก นทานสอนใจ จะสงเกตไดจากกลอนทรองเชน มทรครวญ พมพาราพน เปน

ตน บางคราวกมการแตงกลอนเนนไปทางศลปวฒนธรรม เชน กลอนถามขาว โอภาปราศยชกชวนใหไป

เยยม การลา เปนตน มกไมเนนเรองความรกหรอการเกยวพาราส ทงนอาจเปนเพราะวา

1) กาเนดสรภญญมาจากการสวดทางศาสนา

2) ผฝกสอนเปนพระภกษ จงไมใหมบทบาทเกยวกบความรก ซงอาจไมเหมาะกบพระสงฆ

ธรรมเนยมการสวดสรภญญ

การสวดสรภญญอาจมการเรมตนไมเหมอนกนของแตละคณะ แตจะมโครงสรางสวนใหญ

คลายคลงกนทงหมด โดยเรมจากบชาดอกไมไปจนถงกลอนลานนเปนสวนใหญ แตมบางคณะตองการให

เปนสรภญญทงหมด กอาจตองเรมสรภญญตงแตการเตรยมตวกราบกม ซงจะแสดงใหเหนลาดบการขบสร

ภญญ โดยกาหนดเปนกลมของกลอนดงตอไปน

1. กลอนเตรยมตว จะกลาวถงการเตรยมตวกราบไหวพระรตนตรย ดงน

เตรยมตะวพวกเราเอย เตรยมตะวเลยปรนมมอ

เตรยมตะวนะงกรโหยง ปรนมมออยสลอน

ยอกรขนกราบทล อะนไพบลยรลกถง

กราบลงคระงทหนง รลกถงคณพรพทธ

กราบลงคระงทสอง ตะงใจตรองตอพรธรรม

กราบลงคระงทสาม ตะงใจตามตอพรสงฆ

สตรผเลอมใส จงตะงใจทกคนเทอญฯ

เนองจากธรรมเนยมของชาวพทธกอนจะทาอะไรตอไป อนดบแรกจะตองแวะไหวพระพทธ พระ

ธรรม และพระสงฆ กลอนนจงเสมอนกลอนนมสการ หรอไหวครนนเอง

2. กลอนบชาดอกไม การไหวพระกตองมดอกไม ธป เทยน แทนทจะนาดอกไมเหลานนไปวางไว

เฉย ๆ กจะมคากลาวซงเรยกวา คาบชาดอกไม ดงน

มาลาเอยดวงดอกไม มาตะงไวเพอบชา

บชาแดพรพทธ ผทตระสรมา

มาลาเอยดวงดอกไม มาตะงไวเพอบชา

บชาแดพรธรรม ผไดน าเปนค าสอน

มาลาเอยดวงดอกไม มาตะงไวเพอบชา

ขอบชาแดพรสงฆ ผด ารงพรวนะย

ขอบชาแดพรพทธ แลพรธรรมพรสงฆพรอม

ดวยจตอะนนอบนอม พรอมทะงครผมคณ

กลอนนแสดงใหเหนถงการบชาดอกไมททกคนเตรยมมาและถออยในมอแลวหรอบางทกวางไวท

ขนกระหยองตอนกราบพระครงแรก ตอนรองจะไดไมตองถอดอกไม การบชาดวยดอกไมของหอมถอวา

เปนอามสบชา เปนการบชาเบองตนทศาสนกชนจะตองทา

3. กลอนไหวคณครบาอาจารย นอกจากไหวพระรตนตรยแลว สงทควรราลกตอไปกคอ ครอาจารย

จงมกลอนไหวทานเหลานน ดงน

ขาขอกราบไหวคณ อะนไพบลยของอาจารย

กรณาทกปรการ พรอาจารยทานสะงสอน

วชาความรแจง ทานชแจงใหแลเหน

ระกใครไมตองเอยงเอน หวะงใหเปนฉลาดคน

อาจารยทานสอนจรง ใหรยงปรชาญาณ

สวรรคพรนพพาน ทกปรการอาจารยสอน

คณนควรกราบไหว ยกขนไวบนเหนอเศยร

พวกเราควรเลาเรยน อตสาหเพยรใหเชยวชาญ

ควรไหวควรกราบกราน พรอาจารยของเราเอง

กราบไหวดวยความเกรง เคารพเองทกเวลา

พวกเราควรบชา ดวยศระทธาพรอาจารย

พวกเราควรกราบกราน คณอาจารยของเราเทอญ

จากบทไหวครอาจารยเราจะมองเหนวฒนธรรมในการเคารพครของชาวอสานเพราะถอวาคร

อาจารยเปนผประสาทวชาการแกเขา ถาไมมครเขากจะไมมความรดงคาภาษตอสานวา “หมกปลาแดกมคร จ

ปมวาด” ซงลวนแตเปนการใหเกยรตครทงสน จงไมตองแปลกใจวาการจะเรยนอะไรจะจองมคร จงมการ

ไหวคร จะเลนหมอลา หนงตะลง ละครหน กลวนแตจองไหวครกอนทงนน

4. กลอนเดนทาง เปนกลอนพรรณนาการเดนทางมารองสรภญญ กลอนนเปนการสะทอนภาพ

ชนบท ทนกรองสรภญญไดเดนทางจากบานของตนเองบกปาฝาดงไปทบานอกแหงหนง ขณะทผานมาปาก

ไดยนเสยงนกเสยงกา ไดกลนดอกไมทาใหคดถงบานทจากมา บางครงกทาใหนาตาไหล ดงตวอยาง

ปวงขาเดนดวนมา จากเคหามาตามหา

ขามโขดเขาล าเนาไพร บกปาไมไพรพนา

การองเสยงววอน คดออนซอนนาจะบใจ

เดนดวนวะยยะงค า เศราโศกาน าตาไหล

จากพนองทะงอาวอา ในปรสงคเดนทางมา

จากบดรทะงมารดา สาลกานกเขาทอง

เสยงรองกะงวานไพร ล าดวนบานตามทางมา

ตามทงมานาชมเชย คดไปมาแลวกรสะน

5. กลอนปญญานอย เปนกลอนแสดงการถอมตน ไมโออวด ใหเกยรตผอน ดงน

พวกดฉะนปญญานอย ความรนอยไมเพยงพอ

บเคยมท านอง บคลองแคลวในเชงฉะนท

การรองสรภะญญ อะศจรรยหาท านอง

ยกยองศาสนา ผศระทธาปรพฤตธรรม

ค าสอนของพรเจา ยกใสเกลาบนเหนอเศยร

ท าเพยรหวะงปรโยชน ความเกลยดโกรธกไมม

ท าดยอมไดด สารภทฟงมา

จงฟงโดยเคารพ อยาไดกลบเสยงอออง

ค ากลอนนไมคลอง ถกตองตามท านอง

ผดกยกยอง ถกท านองคลองพรสงฆ

ทานสอนใหเปนด อยาไดดเสมอตน

สงใดทส าคะญ จงจดจ าไวในใจ

ความดอยในใจ ระกษาไวใหดเทอญ

6. กลอนใหรกษาศล เปนการเรมกลอนทเปนเนอหาสาระของกจกรรม คอวาดวยเรอง ทาน ศล

ภาวนา ดงน

ดกรทานชายหญง เกดพงพงองโลกา

อาศะยผลของธรรม ทบ าเพญแตบพเพ

ทานศลภาวนา บ าเพญมาแตกาลกอน

ชาตนจงไดเกด ชาตปรเสรฐมนสสา

บ าเพญมนษยธรรม มปรจ าไวในใจ

ชาตนไซรกเหมอนกะน บ าเพญธรรมอยาปรมาท

ระกษาศลอยาปรมาท นรชาตทานชายหญง

“สละง” กคอศล ส ารวมสนในอนทรย

ระกษาดไมดางพรอย เทยมเพชรพลอยอะนมคา

ศลหานจศล ใหระกษานจกาล

ระกษาใหไดผลจรง สดคนงเปนทหวะง

ก าจะดตะวโมห ตะดราคาใหเบาบาง

ทานะงการใหทาน ยอมสมานมตรไมตร

ผใหแลผระบ ออนสนะบเกอกลกะน

สวรรคพรนพพาน การใหทานเปนบะนได

ยากไรอนาถา ในชาตหนาหามไม

ศลมะยระกษาศล ส ารวมสนในอนทรย

ระกษาดในสกขา กายวาจาไมเบยดเบยน

ภาวนาควรเลาเรยน อตสาหเพยรกรรมฐาน

เจรญกรรมฐาน บ าเพญฌาณช ารตน

ใหพนจากกเลส สมจเฉทปหาน

ทานะงเปนสพาน ศลมะยเปนรมลอม

ภาวนาเจรญพรอม ยอมอมชผกรท า

ใหถงเมองสวรรค พรนพพานเทานเอย

7. กลอนพทธคณ ธรรมคณ สงฆคณ ซงเปนเนอหาชวงท 2 กลาวถงพทธคณ ธรรมคณ สงฆคณ ม

เทาใด ดงน

พทธคณมเกาบท ทานก าหนดแตโดยยอ

ท าใหเหมากะบจตใจ บทยงใหญอรหะง

ทานวางไวกะบพทโธ ตะงนโมลงนอบนอม

สะมมาสะมพทโธ ตระสรโพธญาณ

วชชาจรณ สะมปนโนผถงพรอม

หนทางรวชา รแรกเรมรวชา

สดโตสดตา ทานเสดจไปดแลว

โลกาโลกวท รแจงโลกดวยดวงตา

อนตตรปรส ทะมมสารถ

เปนผยงกวาบรษ สารถผฝกมา

ไมมบรษใด ยงไปกวาพรสะมมา

สะตถาเปนครสอน เทวดามนสโส

พทโธผตนแลว เบกบานแลวในหทะย

ภควาผมโชค ดะบทกขโศกไมมภะย

กลอนธรรมคณ

พรธรรมเปนค าสอน มคณหยอนกวากะนมา

สวากขาตธรรม พรสะมมาตระสดแลว

สะนทฏฐบททสอง ใครมองเหนยอมรเอง

อกาลโกบททสาม ไมตามกาลตามสมะย

เอหปสสโก จงมาดทานทะงหลาย

โอปนยโก ควรนอบนอมเขามาหา

ปจจะยตะงเวทตะพโพ วญห อะนวญ

พงรเฉพาตน ไดเหนผลอะนไพบลย

ธรรมคณเปนรบอบ ระกษาชอบไวในใจ

กลอนสงฆคณ

สะงฆคณเปนองคหนง เปนทพงของพวกเรา

ทานนะนเขาเกาปรการ พสดารกวาคณธรรม

ทานก าหนดแตไหนมา สาวกาของพทโธ

สปฏปนโน ปรพฤตดถงพรอมแลว

อชปฏปนโน ปฏบะตไปโดยตรง

ญายปฏปนโน ปฏบะตดตามพรธรรม

สามจปฏปนโน ปรพฤตดตามสมควร

ปาหเนโยบททหา มจรรยานาเคารพ

ปหเนยโยบททหก เปนผควรแกเจาถน

ทะกชเนยโย เปนผควรของท าบญ

อะญชลกรณโย ผเราควรอะญชล

ปรนมมอขนกราบไหว หมพรสงฆอรยา

บททเกาเปนนาบญ โลกกะสสของชาวโลก

ไมมนาบญอน ยงไปกวาหมพรสงฆ

พรผปรดษฐสอน เปนค ากลอนใหเราด

สะงโฆเปนพรคณ เปนเคามลแกวดวงสม

พวกเราจงกราบกราน ดวนเศยรเกลาทกคนเทอญ

8. กลอนสงขารไมเทยง เปนกลอนทกลาวถงสภาวธรรม คอ ความไมเทยงแทแนนอนของสงขาร

เพอเตอนนกรชนใหสานกอยาประมาทตลอดเวลา ดงน

อนจจา วต สะงขรา อปปาทวยธะมนโน

อปปชชตวา นรฌะนต เตสะง วปสโม สโข

โอโอ อนจจา สะงขาราไมเทยงตรง

หนมแกยอมจปลง ชวตมะวยอยาสงกา

อบะตเกดแลวกกละบ นามรปดะบแตกล าลาย

วการกายยอมเปนไป ตามปจจะยสะงขตา

อนจจา อนจจะง สะงขาราไมเทยงหนอ

อปาทวยธะม โยนกรรมในเบองตน

อปชชตตวาน ไมคงทนวนเปลยนแปลง

สะงขารยอมเอนเอยง ไมตะงเทยงเหมอนนพพาน

อปทนนสะงขาร มวญญาณใหรแจง

อนทไมรแจง มะกยอมแยงตออะตตา

พวกเราทเกดมา อยาสะญญาวาตะวตน

อะนรางกายยอมตายเกด เหมอนเชดหนยอมหมนเวยน

พวกเราจงวจารณ ในสะงขารดวยปรชา

การเหนดวยปญญา เปนดวงตาใหรแจง

แจกแบงเบญจขะนธ เปนคนอะนปนเปนกอง

ขนสหองไตรละกษณ ไมรจะกไมเทยงตรง

โอสะงขารไมเทยงตรง ไมด ารงคงถาวร

พรองคทานทรงสอน แกนกรหมเวไนย

ท าใจเปนอารมณ เอการมณเปนอะนเดยว

ยดเหนยวภาวนา วางศระทธาลงใหตรง

ไมหวงในสะงขาร ยอมสะงหารอวชชา

เหนมรรดาทางด าเนน อยาเพลดเพลนเถดทานเอย

9. กลอนนรก – สวรรค เปนกลอนทวาดวยนรก ซงเปนปลายทางของคนบาป และสวรรคซงเปน

อานสงฆของคนบญ ดงน

พวกฉะนจไดกลาว ตามเรองราวในคะมภร

ฟงดใหดด องคเมธกรรมการ

ค าสาสนของพรองค ทรงสะงสอนหมเวไนย

ฟงดนฝงชน อกศลตกอบาย

เปนเปรตสรกาย ตกอบายไมอยเยน

สะญชพนะนยอมเปน เกดแลวตายเปนเอาเอง

กาฬาฬสตต สะงคตโรรว

มหาโรรว นะนตองไหมดวยเปลวไฟ

ตปมหาตป เวทนาดวยอะคค

มหาอเวจ หาไดมเวลาวาง

โลกะนตไมกรจาง ความมดมนอนธกาล

นรกแปดขมหนา พรรณนาเปนค ากลอน

เดอดรอนดวยเปลวไฟ ทนทกขเปนค ากลอน

ในยมโลกา มราชาครองแผนดนฯ

ยมราชนะนเปนใหญ นรบาลกรรมกร

ต ารวจจราจร สะนตบาลคอยจะบกล

คมผองพวกท ากรรม อกศลไวไตสวน

ท าโทษตามกรบวน ของอาญายมราช

ชเสรจเปนเดดขาด ทนายความผตะดสนฯ

ต ารวจนครบาล เขาปรสานจะบเอาตะว

ทงลงในนรก ตกอบายไมมวะน

กลอนสวรรค

ดฉะนจไดชม เมองสวรรคตามต ารา

ฉกามาพจร เมองสวรรคชะนทะงหก

หนงนะนคอจาตม มราชาครองสองค

ทสองรองจาตม ทปรชมในชะนน

ยามาสนกด มราชาครองหนงองค

ดสตงามฉฉาน ทะงอาหารหมโภไคย

นกไดตามใจหวะง ทะงรปทรงกโสภา

ทหะกชะนนมมา เทวดาในชะนน

นมตรไดทกสงอะน ทกสงสรรพนมตได

ปรนมนะนตองใช เทวดาในชะนอน

ความงามนะนราบรน นาชมชนโสมนา

ผใดตองการไป ในเมองนตองท าทาน

ความสขความส าราญ ในเมองฟานาอยากไป

10. กลอนคณบดามารดา เปนกลอนทเสรมดวนคณธรรม เปนการแสดงคณบดามารดา และชนาให

รจกบญคณของผมพระคณ ทเรยกวา “กตญญกตเวท” ดงน

ขาขอกราบไหวคณ บดารคณทะงมารดา

เลยงลกเฝาระกษา ทนทกขมาแตในครรภ

อมทองปรคองครรภ ทกขมหะนตกทนมา

คลอดแลวนอนไปหนา ทนทกขาตอลกตน

ใหนมใหขาวปอน ชวยถนอมทกสงสรรพ

ลกทจแทนคณ ควรอดหนนพอแมตน

พอแมทานกะงวล ดวยลกตนทกเวลา

กตะญรจะกคณ เปรยบน าหนะกเทาแผนดน

สวนคณมารดาเรา ทองฟาเทาเปรยบใหเหน

ขาขอปรนมนอม เคารพเองดวยศระทธา

กราบไหวดวยย าเกรง เคารพเองดวยศระทธา

จงไหวคณบดา คณมารดาของเราเทอญ

11. กลอนลาและอวยพร เปนกลอนสงทาย ผรองสรภญญจะบอกลาพระสงฆและผฟงทกคน แลว

อวยพรใหมความสข อยด มแฮง ดงน

ดะสสมาสาธโว ฝงชโนสโมสร

ขะบรองสรภะญญ เสรจสนกะนขออ าลา

เจอหนาไมพอวะน กจากกะนไปคนทาง

คณานางนาฏนาร พอจมจหนมคนอง

พนองมาในงาน ทะงอาจารยภกษสงฆ

ปวงขาขออ าลา กละบเคหสายะนตแดง

สวะสดจงมชะย จากกะนไปจงมโชค

ดะบโศกทกขภะย กอนจไปอ านวยพร

บวรพทธภาษต จงสถตสถาวร

จะตตาโรวฑฒธรรม ทะงสดวงทปวงให

อายพลสขวะณโณ อายโขวรรณสขะง

ขอใหอายนะน อยยนนานสถาพร

รอยปอยามหยอน อยยนยาวพรวะสสา

วรรณคอผวพรรณ ใสฮองฮองเหมอนทองค า

สงใดทควรด า ขอใหด าสนทด

สงใดทควรขาว ใสพราวพราวขาวงามงาม

ทกสวนในกายา ทะงตานาแลหนาคว

จงผองใสวไลตา พศโสภานาชมเชย

ขอใหมความสข นราศทกขแสนเสบย

สงใดทไดเคย อยาลเลยเสอมทราม

ขอใหทรงก าละง อนะนตะงมากเหลอหลาย

เดชาสงางาม เสรจสมตามดะงวามา

ปวงขาขออ าลา สวะสดทกทกคน

เนอหาของบทสวนสรภญญ

ในกรณทรองสรภญญโดยมนทานเปนเนอหา กจะแบงเปน 4 สวนดงกลาวน สวนเนอหาหลกกจะ

เปลยนเปนนทาน ตวอยางการเลาเรองเวสสนดรชาดก กจะเปลยนเนอหาเปนกลอน ดงน กลอนผสดจอพร

จากพระอนทร กลอนพรทพย 10 ประการ กลอนพระอนทรประทานพร กลอนพระเวสสนดรจากนครไป

แรมไพร กลอนมทรเดนดงหาหมากไม กลอนมทรกลบจากปา กลอนพระเวสสนดรเขาเมอง

1) ตวอยางกลอนเชญพระเวสสนดรเขาเมอง

จ าเดมเวสสะนดร จากนครมาแรมไพร

ก าหนดไดเจดเดอน กรท าเพยรเจรญธรรม

บ าเพญเปนดาบส อยวงกตกะบมะทร

สะญชะยนะนใจด กะบสองศรออกไปเชญ

พลชางแลพลมา พลรถแลพลเดน

เตรยมการออกไปเชญ เวสสะนดรกละบมาเมอง

เชญเกดเวสสะนดร ทะงบะงอรแมมะทร

คนเมอเมองสฟา ครองบรเปนราชา

ปกครองเหลาปรชา เชญมาเถดพรลกเอย

เชญเถดพรลกเอย ไปเสวยโภชนา

มาชมผลผาลา อยวนาไมสมควร

เชญเจาเขามาเมอง ไดปรเทองนะครา

เชญเถดสนสสา แมมะทรศรวไล

อยาไดคดสงสะย ในโทษทะณฑอะนกอนกาล

เชญเถดจงส าราญ อยารรอพอขอเชญ

ในกรณทเปนกลอนแขงขน เจาภาพหรอเจาของงานมกไมกาหนดเรองใหรองแลวแตใครจะสรรหา

มารองเอง ผรองอาจรองเรองนทานกระจอกนอย นทานขาวกากาดา หรอพทธประวตกไดจะมคาไปจาก

กลอนในงานพธดงกลาวแลว กตรงทในกลอนแขงขนจะเพมการถามขาวบานฝายตรงขาม การถามเรองพทธ

ประวต การถามเรองตนพระวงศของพระพทธเจา การถามเรองศล เรองทาน ถามเรองบดารมาดา ถามเรอง

พทธคณ สงฆคณ

2) ตวอยางกลอนถามพทธคณ ธรรมคณ สงฆคณ

บะดนจะกขอถาม ในการรองสรภะญญ

การรองสรภะญญ นยมกะนมาชานาน

บานเจารหรอไม วาผใดไดเรมมา

การรองมปรโยชน หรอเปนโทษปรการใด

ขอถามเปนขอใหญ ถามในใจสองกรทง

ทสองรองลงมา เกดกะงขาในสะนดาน

คอวาพทธคณ คณของใครมทอใด

ธรรมคณมเทาใด สะงฆคณคณของใคร

จงแกเปนบาล มค าแปลออกเปนไทย

บแมนถามใหคา นะกศกษาจงเฉลย

ตอบมาสองกรทง อยานะงงงในค าถาม

ซงนบวาเขมขนขน ผรองสรภญญจะตองมปญญาด ฉลาด จากลอนไดมาก พรอมมไหวพรบแก

กลอนทน และสามารถควบคมพรรคพวกทรวมรองประชนใหอยในระเบยบวนย รจกผอนเสยงไมตนเตน

จงนบวา การรองสรภญญนนมทงศาสตรและศลปอยในตว สมแลวทสรภญญเปนเพลงขบแหงปญญา เพอ

บชาองคพระรตนตรยแหงพระบวรพทธศาสนาสบไป

การรองสรภญญในปจจบนกยงมใหเหนอยในดนแดนอสาน โดยเฉพาะในหมบาน ๆ ในจงหวด

ขอนแกนนน มประเพณทาบญทอดเทยนในชวงเขาพรรษา ซงชาวบานจะนาเทยนไปทอดถวายตามวดตางๆ

หมนเวยนกนไป เมอไปทอดวดใดกจะมการนาคณะสรภญญ ซงสวนมากเปนหญงสาววยแรกรนกลมละ

10 – 15 คน ไปรองสรภญญแขงกนอยางสนกสนาน คนฟงกสงกาลงใจและเสยงเชยรเพอใหคณะของ

หมบานตนชนะ นบวาเปนประเพณวฒนธรรมทดงามทยงหาไดในหมบานอสานสมควรทพวกเราจะไดเอา

ใจใสดแล สนบสนนใหเขายงทากจกรรมอนเปนจรยธรรมนอยตอไป เทาททราบกลมรองสรภญญน

สวนมากหรอเกอบทงหมดไดรบการสนบสนนจาก เจาคณะ เจาอาวาส ททานเอาใจใสตอกจการพระศาสนา

หากไมมทานเหลานแลว วนหนงขางหนาเราจะหาดหาฟงเพลงขบแหงจรยธรรมนไดทไหนในสภาวะท

บานเมองเราเตมไปดวยทว เตมไปดวยระเมงละคร ซงลวนแตเสยนสอนกนดวยเรองรกโศก เคยดแคนแยง

ชง แกแคน หกหลง มใหดกนอยทกเวลานาท

คณประโยชนของการสวดสรภญญ

จากการวเคราะหเนอหาของสรภญญและการสอบถามจากผร ผรอง จะเหนไดวาการรองสรภญญ

กอใหเกดประโยชนนานปการ ซงอาจกลาวสรปไดดงน

1. ในดานสงคม คนหนมสาวเหลานจะรวมกลมกนไปทวดไปตอสรภญญจากพระสงฆ ไดชวยเหลอ

กนและกน ชวยกนจดจา ชวยกนรองใหเสยงสอดประสานในทานองเดยวกน เปนการเรยนรจตวทยากลม ให

รจกชวยเหลอเกอกลกนในกลมทรองจะมหวหนาทเรยกรอง ตนเสยง โดยเลอกคนจาแมนเสยงด ใจส ไม

ประหมา เพอเปนผนาในการรอง คนทมความสามารถรองลงมากจะเปนคอรองทกคนจะตองใหเกยรตเคารพ

ตนเสยง แมนคนนนจะมอายนอยกตาม เพราะไดมอบฉนทะใหแลว อกสวนหนงกทาใหความกลมเกลยวใน

ครอบครว ความอบอนระหวางบดามารดา บตรธดามมากขน เพราะเดกสาวเหลานจะไปทวด มไดไปเทยว

เตร ตดยา ตดทนเนอรทไหน ยงพอแมสนบสนนกาลงใจเดกกมากขน นบวาเปนการผอนคลายใหหนมสาวม

ทางออก และออกไปในทางทดมประโยชนทงแกตนเองและสงคมอกดวย

2. ดานศาสนาและจรยธรรม ทายกทายกาทบารงวดปฏบตพระศาสนาอยในฐานะเปนองคประกอบ

พทธบรษททง 4 นน กเรมชวตมาแตเดก การทเดกๆ ไดเขามาใกลชดพระศาสนา ไดทากจกรรมตงแตวยเยาว

วนขางหนาเขาจะเปนคนดแลรบผดชอบศาสนามากขน ในบทสวนสรภญญนนจะเหนวาลวนแตเปนบท

กลอนทเปนคณประโยชน เชน กลอนบชาคร กลอนบชาดอกไม กลอนศล 5,8 ,10 กลอนบชาพทธคณ

ธรรมคณ สงฆคณ กลอนสงขารไมเทยง กลอนบชาคณบดรมารดา กลอนขออภย กลอนอาลา กลอนนทาน

เวสสนดร กลอนพทธประวต กลอนนทานนกกระจอก ซงลวนแตบงบอกถง การรคณ รกตญญ รจกวาใคร

เปนคร ใครเปนบดามารดา ใครเปนอปชฌายอาจารย รจกการขออภยใหอภย รจกความด ความชว นรก

สวรรค ซงเปนยอดแหงมนษยจรยธรรมทงสน

3. ดานวฒนธรรม เปนการศกษา สบทอดมรดกทางวฒนธรรม ใหเปนไปอยางตอเนองของอนชน

หากไมมพวกเขาวนน ในโอกาสตางๆ ไปจะมไดอยางไร เมอไมมคาวาจรยธรรม วฒนธรรมกคงไมตองพด

ถง รอยมอรอยเทาของบรรพบรษจะอยในใจของพวกเขาตลอดไป และในขณะเดยวกนพยกเขาเมอคนเคย

กบสงเหลานแลว กจะตองถายทอดสบสานกนตอไปชวลกชวหลานอกนานเทานนน

4. ดานอกษรศาสตร บทรองสรภญญนนเปนบทกลอนทมครซงเปนพระสงฆ หรอนกปราชญ

ชาวบานเปนผแตง ซงจะตองแตงเปนกลอน ใชทงภาษาไทยกลางผสมกบคาพนบาน มกฏเกณฑในการแตง

กลอนของอสานโดยเฉพาะ จงใหความคลองจองไพเราะเสนาะโสต คนรองกตองเรยนรระเบยบการรอง

ออกเสยง สาเนยงการรอง จงหวะจะโคน และในขณะเดยวกนกแสดงอารมณออกมาทางสหนา ทาใหผฟงม

อารมณรวม ผแตงและผรองตางกเปนศลปนพนบานทชวยใหเพลงขบนมชวตอยในสงคมอสาน

5.ดานวรรณคด เรองราวตางๆ สวนหนงกไดนามาจากวรรณคด เชน เรองนกกระจอก ทาวกากาดา

เวสสนดรชาดก ทาใหผฟงไดรเรองนทานตางๆ โดยยอในขณะเดยวกนกจะไดฟงความไพเราะของเสยงผ

รองดวยไปในตว เรยกวาไดทงปต สนกสนาน และศรทธา

22. แมลกผกพน

“แม” คาๆ นเปนคาพดสน ๆ แตมความหมายลกซงไปถงขวหวใจของทกชวตในโลก โดยเฉพาะกบ

คนทเปนแมของลก ๆ

แมทกคนรกลกเปนชวตจตใจ แมจะดใจเปนทสดเมอรตนวากาลงจะเปนผใหกาเนดลก และกาลงจะ

เปนแมคนจรงๆ

แมจะเฝาทนถนอมครรภใหปลอดภยทสด ดวยกลวจะกระทบกระเทอนตอลก อาหารเผดเคมรสจด

ทเคยกนเอรดอรอยกเลกโดยเดดขาด เพราะกลวจะมปญหากบลก

วนทใหกาเนดลก แมจะเจบปวดเพยงใดกตาม แมกอดทนอดกลน เมอถงเวลาคลอดออกมาพลน

ความสานกกแลนมาชนทหวใจ พรอมกบคาพดทหลดจากปากของตนกคอ “ลกของแม” ความเจบปวดก

ละลานหายไปสน เหลอไวแตความรกความเอนดทมตอลกนอยทกโมงยาม ลกจงกลายเปน “ดวงใจแม”

อยางแทจรง

ในอดตกรรมของอครสาวก โมคคลลานะ ทานเคยเชอการยแหยของภรรยาใหนาพอแมผพการตา

บอดทง 2 ทานไปปลอยทงในปา แตขณะเดนทางมโจรมาปลนพอแมพการเมอรโจรมากกลาววาใหฆาฉนทง

2 เสย แลวปลอยลกฉนไปเถด อยาทารายเขาเลย

นคอหวอกแม ทง ๆ ทลกจะนาไปทงแท ๆ แตยงปกปองชวตลกโดยยอสละชวตตนเอง แมจงเปน

บคคลทลกๆ ควรจะไดสานกตอบญคณเปนอยางยง แมทรมานเพยงใด รกลกเพยงใด หวงด ปรารถนาดตอ

ลกเพยงใด ในวรรณกรรมอสานเรอง “สรจนโทวาทคาสอน” ทานไดรจนาเปนรอยกรองไวววา

เพนกฮะกอนออยลกเกดกะบอก

เถงเมอยามถอพา กเหนอยแควนเคองฮอน

อดสาเวนของกนอะนฮอนแสบ

ยนเจบลกนะงตะงสตหมะนมะนรวะง แทแลว

กละวสเทอนในทองบตตาสล าบาก

พบแตความยากแคนหนะกเมอหลายเดอนจรงแลว

ความเจบความแสบพะนบมสะงสมาเปรยบ

ความทกขความยากฮอนเกนนะนแมนบม เจาเอย

บทภาษตอสานเกยวกบเรองแมมอยมาก มอยบทหนงทพวกเราควรรจกเพราะไดบรรยายถง

คณธรรมทใหคนเปนลกไดยอนราลกถงคณบดามารดา เมอตวเองมาถงวนหนงในชวต บทภาษตทวานนก

คอ

หนกนมอนจะงเหนคณแมว

ลกแขวนแอวจะงเหนคณพอแม

เปนบทผญาภาษตทคนอสานรซงแกใจเปนอยางด คนอสานเวลาเขาสอนลกอยากใหลกรจกบญคณ

พอแม กจะกลาวภาษตบทนเพอใหเหนการเปรยบเทยบทไดภาพชดเจนยงขน

คนเลยงไหมจะเหนคณของแมวกตอเมอหนมากนตวไหมจนหมด โดยราพนไปวา ถามแมวไดตะ

คบหนแลว มนคงไมมากนตวไหมเราแน

คนทเปนลกไมคอยมองเหนความลาบากพอแม แตเมอวนใดทตวเองมลก อมลกไวทเอว ลกกนนม

ไป แมทางานไป ลาบากแคไหน วนนนแหละจะเปนวนทลกราลกถงคณพอแมทเลยงตวเองมา

ผญาภาษตขางตนจงเปนภมปญญาอสานทพยายามสอนอนชนรนหลงใหสมผสดวยประสบการณ

ตรงใหพบเหนของจรงแลวจะเกดการสานกรแจงดวยตนเอง

ในวนสาคญของชาตคอวนท 12 สงหาคม ซงถอเปนวนแมแหงชาตกควรทแมลกทวโลกจะไดมา

ยอนราลกถงกนและกน จะไดทราบวาเมอมาถงจดนในวนนนน พอแมไดทาอะไรใหลก ไดกลอมเกลยงเลยง

ดลกมาแตละคน พอแมตองกนขาวกบขลกไปคนละเทากาปนหรอไม

ในสวนของแมคงจะไมมอะไรยงใหญเทากบทไดเหนลกๆ เตบโตดวยนามอของตน เขาคอตวแทน

เขาคอสายเลอดทซมซบเอาจตวญญาณของแมเขาไวเขาเปนตวตายตวแทน ดงภาษตอสานวา “ลกแทนพอ

หนอแทนลา”

แมคอแมน าสายใหญ

รนไหลซาบซะบทกท

โอบอมชวตในปฐพ

ใหสขสบายดทะวกะน

แมน าจเจบปวด

รวดราวเทาใครเคยฝน

ในชวตขอสะกหนงวะน

เรามใหกะน “แมลก” เอย

23.อยาลมตน

“อยาสโวโวเวาเสยงโตวาแตแมน

ยามเขาปากบไดเสยงเจาหากสคอ”

เปนผญาภาษตโบราณอสานทสอนไวใหชาวอสานไดนามาไตรตรอง เมอเกดภาวะจะตอง

เปลยนแปลงตวเอง เปลยนแปลงตาแหนง หรอเมออยในโอกาสไดเปรยบคนอน

ในชวงเดอนกนยายนเปนชวงปรบเปลยนเลอนยศปลดตาแหนงกนของหนวยงานตางๆ ทวประเทศ

ทาใหบางคนมอานาจมากขน บางคนตองลงจากอานาจวาสนาเปนสามญชน ขาวคราวของหนงสอพมพก

พาดหวขวขาวกนใหเปนทครกโครมทาใหมองเหนวาใครพดกอนกไดจกคนอนกอน จงมฐานะเปนผ

ไดเปรยบ พอวนหลงคนทถกจกถกตกพดบาง เมอเราอานขาวคราวในหนงสอพมพกยากทจะเชอฝายใดฝาย

หนงสนทใจได ทาใหขาวกระพออยหลายวนจงสงบดวยการ “ไมมอไร”

ทางอสานมภาษตหรอผญาภาษตเตอนคนทไดพดกอนหรอจกตเขากอนวา

“อยาสโวโวเวาเสยงโตวาแตแมน”

หมายความวา ความตวเองมวาสนาบารมกอยาไดทาอะไรตามใจตวเอง อยาไดคยโมโออวด เพราะ

ขณะนนตวกาลงทาเขาขางเดยว จะจรงหรอไมจรงกบการแสดงออกตางๆ ของเรา ยากทใครๆ จะวนจฉยได

วาเปนอยางไร เพราะมนเปนการแสดงออกทเจอดวยอานาจ จงสอนตอไปวา

“ยามเขาปากบไดเสยงเจาหากสคอ”

หมายความวา คราวเขาพดไมไดเพราะกลวอานาจทาน คาพดของทานกดเขาทาเขาท แตเมอใดใน

ตวทานไมมอานาจแลว จะพดอะไรไมมนาหนกไมมใครเชอฟง และวนนนจะรสกวาตวเองสญเสยอานาจทม

จงรสกเสยดายอาลยอาวรณเปนทสด

ในสมยกอนคงจะมคนลมตวกนมาก คนโบราณอสานจงมบทผญาภาษตไวในเรองนคอนขางดกดน

ซงลวนเปนผญาคาเตอนทงนน บทผญาตวอยางตอไปน

คระนไดกนลาบกอยอยาลมแจวแพรวผะก

คระนไดกนพาเงนพาค าอยาสลมกรเบยนฮาง

หมายความวา ครนไดดบไดดไดกนลาบกนกอยซงเปนอาหารชนดแลว อยาลมแจวผกซงเปนอาหาร

คนจน เพอเตอนวาถาไดดบไดดรวยแลวอยาลมคนจน

คระนเจาไดขชางกะงฮมเปนพญา

อยาสลมชาวนาผนะงโพนเกาฮน

หมายความวา ถาไดดบไดดแลวอยาลมชาวนาคนจนทนงตบยงเกาขาอยทองไรทองนา

ยงกวานนยงตอกยาคนไดดบไดดแลวลมญาตพนอง ลมคนบานเดยวกนยกยองคนอนหรอเหนคน

อนดกวา ดงผญาภาษตวา

“อยาสไลลมถนพงษพะนธพนองเกา

อยาสลเผาเชอหนไปยองวาเพนด”

24. ลาว – ไทยในมตศาสนา

ไทย-ลาวเคยมความสมพนธกนอยางสนทแนบแนนเรองศาสนา ศาสนาทเปนหลกหรอเรยกวา

ศาสนาประจาชาตของทงไทยและลาวกคอ “พทธศาสนา” กอนทลาวจะเปลยนการปกครองเมอปน 2518 นน

พระไทยกบพระลาวไปมาหาสกนแลกเปลยนความคดทางดานศาสนากนอยางเสร พระไทยจานวนมากท

เปนพระเถระผอยนครเวยงจนทร และมบทบาททางพทธศาสนาจนกระทงปจจบน

ผเขยนมโอกาสไดไปเยยมชมวดวาอารามในทงเวยงจนทรและหลวงพระบางหลายครง และได

นมสการกบทานมหาวจตร ผซงทาหนาทประธานพทธศานสมพนธมฐานะเทยบเทากบประมขสงฆใน

ประเทศลาว ทานเคยปรารถนาอยากมสวนรวมและสมพนธไมตรกบสงฆไทยเชนเมอกอน ถงแมปจจบน

ระบบการปกครองของสงฆในลาวจะเปลยนไปจากเดมกตาม แตสถานะของพทธศาสนากยงเปนศาสนา

ประจาชาตลาว และประชาชนลาวกยงนบถอพทธศาสนาและประกอบกจกรรมการกศลอยเชนเดมไม

เปลยนแปลง

เมอคราวมโอกาสไปเยยมเวยงจนทรหลายครง รวมทงไดนานกศกษาวชาวรรณคดอสานไปชมวดวา

อารามและหอสมดแหงชาต พรอมกบเยยมนมสการทานประมขสงฆของลาว คอ ทานอาจารยมหาวจตร ก

ไดเคยกราบเรยนทานถงความสมพนธชาวพทธศาสนาทงสองฟากฝงนาโขง ทานกแสดงทศนะทด และรอ

เวลาทคณะสงฆไทยจะไดพดจากบคณะสงฆลาวอย ในสวนของฆราวาสไดเคยพดกบทานกแดงซงเปนชาว

ลาวได ทานกแสดงความจานงทนทวาเปนความปรารถนาของชาวลาวดวย ทานเองรบผดชอบเกยวกบการ

คณะสงฆอยดวย ยอมมโอกาสสมพนธกนในระดบตน ๆ กอนจะเจรจากบรฐบาล

เมอไว ๆ น มอาจารยสวนหนงจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตขอนแกน ได

เดนทางไปเยยมชมเวยงจนทร ยงไมมผลการเยยมชมออกมา ใหทราบวาไปแคไหนแลว แตคาดวาคงไปทศน

ศกษามากกวาไปสมพนธดานศาสนกจ

อดตกาลยอนหลง ความเปนอนหนงอนเดยวกนของพทธศาสนาในบรเวณนแนนแฟนเปนอยางมาก

พระสงฆลานชางมความรด เขาจะสงเกตไดจากการกอสรางศาสนวตถตางๆ ลวนแตนาทงและเปนตวแทน

ดานศลปวฒนธรรมทงนน สภาพตกผลกทางศาสนาวฒนธรรมยงปรากฏอยในอสาน ซงเราสามารถมอง

เปนอยจนทกวนนหลายประการเชนกน

วดวาอาราม ถามองสภาพวดแถบอสานเหนอ เราจะเหนโครงสรางทางสถาปตยกรรมแบบลาวอย

มาก ไมวาจะเปนบรเวณหนองคาย เลย มกดาหาร นครพนม ซงมความงามและออนชอยแบบศลปะลาวอย

มากทเดยว ยงถามองดชอของวดแลวจะพบวาเอาแบบอยางชอมาจากเวยงจนทร เชน จะมวดเหนอ วดกลาง

วดใต อยแทบทกจงหวดในภาคอสาน ซงกลาวกนวาเปนประเพณการตงชอแบบเวยงจนทร

การฮดสรง ประเพณสาคญอนหนงของลานชางคอการฮดสรง แตสมยกอนนนมการฮดสรง

พระสงฆแลวใหเลอนสมณศกดเปนชนปกครองตางๆ และพธนเพงจะมาเลกชดเจนในสมยจอมพล ป. พบล

สงคราม นเอง กระนนกยงมประเพณฮดนาสงพระสงฆอยทกวดในอสานตราบเทาปจจบนน เปนแตเพยง

เปลยนจากการเลอนขนเลอนยศมาเปลยนสถานภาพเทานน เชน เปลยนจากพระสงฆธรรมดา เปน ยาซา

ยาคร ยาทาน และเมอบาสกขาบทแลวกมฐานะเปน จารย จารยซา จารยคร จารยทาน เปนตน

ในมตการศกาในอดต พระสงฆทง 2 ฝงโขงจะไปมาหาสกนเปนปกต มการเรยนนกธรรมบาล สอบ

ไดเปรยญธรรมตางๆ สามารถเรยนและสอบตอทประเทศไทยได แมนคณะสงฆโดยในชวงหลง 2 ทศวรรษ

มานจะถอวาการศกษาของลาวดอยกวาไทย และลาหลงอกหลาย 10 ปนกตาม แตกยงรบเอาพระสงฆลาวเขา

ศกษาในระบบการศกษาไทยโดยมไดรงเกยจ สวนปจจบนนนการพระศาสนาในลางคงจะเปลยนไป แตจะ

เปลยนไปอยางไร มากนอยเพยงใดนน นาจะไดศกษาหาความรกนไดในยคน

จากการไดเดนทางไปในนครเวยงจนทรและหลวงพระบาง พรอมกบไดสนทนาปราศยกบชาวบาน

รานถน ไดรวมตกบาตรกบบรรดาญาตโยมทออกมาตกบาตรแตเชา กพอจะมองเหนวาการพระศาสนาใน

ลาวนนยงปกตด สวนจะมการปรบปรงแกไขอยางไรนนเขาไมคอยมความเหนแตประการใด อนงจากการ

สงเกตเหนวนททานประมขของประเทศลาวไดถงแกอนจกรรมไปเมอ 2 ปนทแลว ผเขยนไดมโอกาสไปรวม

พธศพหนาวดธาตหลวง เราพบวาการนมนต การตอนรบพระสงฆนนยงคงสภาพเหมอนเดมกบเมอเคยไป

อยเวยงจนทรเมอ 30 ปนทแลว คอพระสงฆกบฆราวาสยงเปนอนหนงอนเดยวกนในกจกรรมตาง ๆ อยางเชน

ในพธศพทยงใหญน

จงมองเหนวา คณะสงฆในภาคตะวนออกเฉยงเหนอสมควรอยางยงทจะมการเคลอนไหว เปด

สมพนธไมตรกบพระสงฆลาวในนครเวยงจนทร หลวงพระบาง และเมองอนๆ ใหเหมอนความสมพนธใน

อดตกาลโนน ในสวนลาวนน เนองจากมการเปลยนแปลงภายในประเทศยอมมผลกระทบตอองคกรทางสงฆ

อยบาง แตไมรแนชดวาอยในระดบใด การรบรการเปลยนแปลงกด การรบรทศทางการพฒนาศาสนาของ

ลาวกดนาจะเปนขอมลเบองตนเพอปรบทศทางของพทธศาสนาของลาวกดอยางตาๆ ในชวงน กรมการ

ศาสนา มหาวทยาลยสงฆ จะตองรบเคลอนไหวในเรองความสมพนธอนนอยางจรงจงและเปนระบบ โดยม

องคกรทางรฐบาลเปนผดแล คาดวาถาทาไดกจะเปนสายสมพนธสวนหนงของมตรภาพไทย – ลาว ซง

ปจจบนดเหมอนสายสมพนธนไดสะดดลง และยงไมมใครเขามาดแลในเรองนเปนอยางเปนรปธรรม

25. วนวานแตอดตของไทย – ลาว

อกมมหนงของไทย – ลาว การนบปนใหมในสมยโบราณ ซงจะพบเหนไดจากตาราหมอด หรอหมอ

มอ และจารกโบราณอกษรธรรมหรอไทยนอยในเวยงจนทรหลวงพระบาง และกลมวดวาอารามตามลมนา

โขง และทโดดเดนทสดเหนจะเปนทางภาคเหนอของไทย ทเราเรยกวา อาณาจกร “ลานนา” นนแหละ เพราะ

ทนนมการบนทกเรองการนบปนเปนภาษาเดมทเราพบเหนกนอยในแถบอสานอยางชดเจนและยงกาหนด

นกษตรตางๆ ไวอยางครบถวน โดยเทยบเคยงกบปนทเรานบวนคอ ชวด ฉล ขาล เถาะ เปนตน ซงมการนบปน

และเรยกชอปนดงน

ปนไจ คอปนชวด นกษตร หน พระธาตทจะตองไหวคอ “จอมทอง”

ปนเปา คอปนฉล นกษตร วว พระธาตทจะไหวคอ “ลาปางหลวง”

ปนย คอปนขาล นกษตร เสอ พระธาตทไหวคอ “ชอแฮ”

ปนเหมา คอปนเถาะ นกษตร กระตาย พระธาตทไหวคอ “แซแหง”

ปนส คอปนมะโรง นกษตร งใหญ พระธาตทไหวคอ “วดพระสงห”

ปนไส คอปนมะเสง นกษตร งเลก พระธาตทไหวคอ “โพธบลลงก”

ปนสงา คอปนมะเมย นกษตร มา พระธาตทไหวคอ “ตะโกง”

ปนเมด คอปนมะแม นกษตร แพะ พระธาตทไหวคอ “ดอยสเทพ”

ปนสน คอปนวอก นกษตร ลง พระธาตทไหวคอ “ธาตพนม”

ปนเลา คอปนระกา นกษตร ไก พระธาตทไหวคอ “หรภญชย”

ปนเสด คอปนจอ นกษตร หมา พระธาตทไหวคอ “เกตแกวจฬามณ”

ปนไค คอปนกน นกษตร หม พระธาตทไหวคอ “ดอยตง”

คนโบราณในลานชางและลานนาเคยใชวฒนธรรมรวมกนมานาน ตงแตสมยพระเจาโพธสารราช

แหงนครศรสตนาคนหต หลวงพระบาง และยงมความสมพนธแนบแนนในรชสมยของสมเดดพระไชย

เชษฐาธราชแหงเวยงจนทร และสมเดจมหาจกรพรรดแหงกรงศรอยธยา จนทงสองพระองคไดรวมปฏญญา

สรางพระธาตศรสองรกขนไว ณ พรมแดนของประเทศทงสอง จากนนความสมพนธของพนองสองฝงโขงก

แนบแนนมาตลอด

ทประตเขาวดศรสะเกษ นครเวยงจนทร มการแกะสลกไมทใชเปนบานประตทางเขาชนในของวด

จารกเรองสตวประจาทศทง 8 แตไมมคาอธบาย สตวดงกลาวไดแก ครฑ แมว ราชสห เสอ นาค หม ชาง

และวว สลกรปเวยนไปตามวงกลม ผไดพบเหนกอาจแปลไมออกวามนเรองอะไร เมอเรามาพลกตารา

วฒนธรรมอสาน เราจะพบกลอนทอธบายเรองนไวอยางสมบรณวา

ครฑกเนานะงเบองหนแหงบรพา

อาคเนยแมวอยเผอแฝงฝน

ทะกษณถ าราชสหแหนแห

บะกเคาเมานะงเฝาหรด

ปจฉมนาคเกยววาสกรเนาเนง

พายะพก าโคจรหนอย

อดรก าพลายสารชางเถอน

เสอนเลอนงะวแมงองกนหญา ฝายอสาน

จะเหนไดวาตวคาถามหาไดทเวยงจนทร สวนคาตอบหาไดทอสาน ทภาคเหนอไดมคนเขยนเปน

ภาพสทกระจกพพธภณฑสวนบคคลหลายแหง โดยเฉพาะของศาสตราจารยมณ พะยอมยงค จะมสงของ

เหลานใหชมกน

จะเหนไดวา หากเราไดรวมกนศกษาวเคราะหพนเดมของคนทง 2 ประเทศอยางเปนระบบแลว เรา

จะเหนสจธรรมอนหนงทโยงใยกบอดต นนคอ “ความเปนอะนหนงอะนเดยวกะนของไทยลาว” แตปจจบนนทง

ไทยและลางรนใหมกถอความเปนตวของตวเอง ถอความเปนชาตนยมจด จงไมเหนภาพนอยางชดเจน หลาย

คนจงมองไมเหนรองรอยสมพนธภาพอนนน ขอใหเราหนมาศกษาวฒนธรรมทองถนใหมากขน จะชวยให

ความเปนพองกนยงยนกลบคนมาโดยเรว และไมมความเขาใจอนใดทแนบแนนและมเหตผลมากไปกวา

ความเขาใจในวฒนธรรมของแตละสงคมซงถอเปนจตวญญาณของประชาชาตนน ๆ

วฒนธรรมนนแหละ จะเปนตวบอกความสมพนธของผคนและเผาพนธทงชวคราวและยงยน เราไม

สามารถปฏเสธไดเลยวา ไทยลาวคอพนอง สายสมพนธไมเพยงแตใกลชดกนเทานน แตเปน “อนหนงอน

เดยวกน”

26. ลานชาง ลานนา ในแงมมของความเหมอนกน

ในอดต ดนแดนลานชางคอประเทศลาวปจจบน กบดนลานนาคอ ภาคเหนอของไทย อนมนคร

เชยงใหมเปนศนยกลาง ไดมความสมพนธกนอยางใกลชด ความสมพนธนคงจะมมากอนสมยสมเดจพระ

ไชยเชษฐาธราชแนนอน พอลถงสมยสมเดจพระไชยเชษฐานน เปนจดเดยวกบสมยกรงศรอยธยา แผนดน

สมเดจพระมหาจกรพรรด

ในเรองของสภาษตคาสอนตางๆ มเปนจานวนมากทคลายกน จากประมวลภาษตกอมของภาคเหนอ

เมอเทยบกบผญากอมของอสานแลว บางเรองเหมอนกนทงคาพดและเนอความ ซงยกมาใหเปนตวอยางสก

9 คดงน

คท 1

กนนะกกนเทากงกอย ใครกนนอยหอกนเทาหะวแมมอ (ลานนา)

อยากกนหลายไดกนทอกอย อยากกนนอยไดกนทอโปมอ (ลานชาง)

ซงมความหมายเหมอนกนวา

คนทอยากไดอะไรมากมากมกจะไมมใครอยากให

แตถาทาทไมอยากไดมกจะมแตคนยดเยยดให

คท 2

น าเยนปลาขอน น าฮอนปลาหน (ลานนา)

น าเยนปลาขอน น าฮอนปลาตาย (ลานชาง)

หมายความวา

ถานาเยนปลาจะมารวมตรงนน ถานารอนปลาจะตายหนไปไมอย เสมอนคนใจรายกจะไมมใคร

อยากอยดวย แตถาคนใจดมเมตตาะรรม คนกจะเขามาพงพงมาเปนลกนองบรวารมากมาย

คท 3

คนเหลวกนใกล คนใบกนไกล (ลานนา)

คนหละกคาใกล คนใบคาไกล (ลานชาง)

หมายความวา

คนหลกคอคนมปญญามทนมาก เขาคาขายหรอหากนใกล หรอหากนงาย หากนคลอง และใชเวลา

สนในการตงตว แตคนโงหรอคนไมมเงน หลกฐานไมดกคาไกล ตองเรรอนพเนจร ตองลาบากลาบนและใช

เวลายาวนานในการตงตว

คท 4

ขนะกหมาบกน (ลานนา)

ขกอนใหญหมาบอยาก (ลานชาง)

ซงหมายความวา

ถาทาอะไรใหผดปกต เชน ใหของขวญเกนฐานะผให หรอใหของทเกนฐานะผรบ กชวนใหสงสย

วาทาไมถงเปนอยางนน นาจะมเลศนยมากกวาทจะมความจรงใจ เหมอนกบสนขทเหนอจจาระทมากหรอ

ใหญผดปกต มนกกลวทจะกน

คท 5

กนขาวผอตาน า (ลานนา)

กนขาวใหเผอน า (ลานชาง)

ซงหมายความวา

จะทาอะไร จะดอะไร จะคดอะไรใหรจกเผอไว อยาทมจนสดตว จะรกกไวเผอชงบาง จะชงกเผอรก

บาง อยาชงจนไมมรกหรอรกจนชงไมเปน เหมอนกนขาวกเผอไวกนนาบาง อยากนจนจกจนนากนไมได

คท 6

อยาหวะงน าหวยหนา (ลานนา)

อยาหวะงน าบอหนา (ลานชาง)

หมายความวา

อยาหวงการณขางหนามากนกเพราะมนมองไมเหน ไมมอะไรแนนอน สงทเราคาดวาจะเปนจะได

มนอาจจะไมเปนไปตามนนกได สสบเบยใกลมอดกวาเหมอนกบคนหวงจะหากนนาบอขางหนาโดยไม

เตรยมนาไปกนดวย อาจจะไมมนากนกได เมอไปถงทคดวาจะมบอนา

คท 7

ตมผาลายหมาเหา คนค าเกาชางผดกะน (ลานนา)

นงผาลายหมาเหา เวาความเกาผดกน (ลานชาง)

หมายความวา

ถาจะทาอะไรแปลกไปจากทคนอนเขาทา จะทาใหคนมอง คนนนทา และอาจหวเราะเยาะได จงควร

ทาตนใหอยในกรอบประเพณ เหมอนกบคนทนงผาลายเขาไปในหมบาน หมาเหนหมาจะเหาทนท อาจไล

งบเอาดวย เพราะชาวบานมกนงแตผาดา ผาสพน เพราะเขาตองทาไรทานา สวนผาลาย ๆ หมาจะแปลกใจจง

ตองเหา

คท 8

จหนกหอเปนเสยดาย จตายฮอเปนไดเลา (ลานนา)

หนใหเพนเสยดาย ตายใหเพนคดฮอด (ลานชาง)

หมายความวา

คนเรานนขณะมชวตอยกควรทาความดไว เวลาจากไปเขาจะไดรสกเสยดาย ครนตายไปเขากจะยง

ระลกถวลหา เพราะความด ความมศลมธรรมทเคยทาไว

คท 9

ของกนล าอยตคนมะก ของฮะกอยตคนเปงใจ (ลานนา)

ของแซบอยกะบผมะก (ลานชาง)

หมายความวา

ตางคนตางจตตางใจ แลวแตความพอใจของใคร จะไปบงคบใหคนอนคดเหมอนเราหาไดไม

เหมอนกบอาหาร จะอรอยไมอรอยมนอยทวาคนกนชอบหรอไมชอบ ถาชอบกอรอย ไมชอบกไมอรอย...