mongolian energy sector bayarbaatar

Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар

ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ, ЦААШИД АВАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

1. Салбарын одоогийн байдалМанай улсын эрчим хүчний систем нь Баруун бүсийн эрчим хүчний систем, Алтай-

Улиастайн эрчим хүчний систем, Төвийн бүсийн эрчим хүчний систем, Дорнод бүсийн эрчим хүчний систем гэсэн дөрвөн системд хуваагддаг бөгөөд үүнд 7 дулааны цахилгаан станц, Дөргөн, Тайширын усан цахилгаан станц, Алтай, Улиастайн дизель станцууд болон бага чадлын сэргээгдэх эрчим хүчний үүсвэрүүдээс цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэн 220\110 кВ-ын дэд станц, дамжуулах сүлжээ, 35\10\6\0,4 кВ-ын түгээх сүлжээгээр дамжуулан хэрэглэгчдэд цахилгаан түгээж байна.

Улсын хэмжээнд 220 кВ-ын 6 дэд станц, 1400 гаруй км шугам, 110 кВ-ын 30 гаруй дэд станц 4240 км шугам, 0.22-35 кВ-ын 3300 гаруй дэд станц, 25000 гаруй км цахилгаан дамжуулах шугамаар дамжуулан хэрэглэгчдэд цахилгаан түгээж байна.

Цахилгаан дамжуулах түгээх шугамын урт км

Хүчдлийн түвшин кВ

Төвийн бүс Баруун бүс Зүүн бүс Нийт

220 1044 - 1044

110 3196 739 305 4240

35 5588 640 693 6921

15 1079 486 547 2112

6-10 8196 615 828 9639

Эрчим хүчний төв, баруун, зүүн бүсийн системийн дүнгээр 2009 онä дулааны цахилгаан станцаар 3,989.7 сая кВт.ц, усан цахилгаан станцаар 11.05 сая кВт.ц цахилгаан үйлдвэрлэж, импортоор 180.8 сая кВт.ц цахилгаан худалдан авч, экспортод 21.2 сая кВт.ц цахилгаан гарган, 2,746.9 сая кВт.ц цахилгаан эрчим хүч, 6,399.7 мян.Гкал дулаан хэрэглэгчдэд ò¿ãýýæýý.

Мөн дулааны цахилгаан станцаас үйлдвэрлэсэн дулаанаар Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотууд, Чойбалсан, Даланзадгад сумдыг дулаанаар хангаж байна. Багануур, Налайх зэрэг томоохон суурин газрууд болон аймгийн төвүүдийг дулааны станцууд, том чадлын уурын зуухаар дулаанаар хангаж байна.

Цахилгаан станцуудын суурилагдсан хүчин чадал

№ Эх үүсвэр

Хүчин чадал \цахилгаан, мВт\

Хүчин чадал \ Дулаан, Гкал /цаг\

Төслийн одоо байгаа Төслөөр одоо

байгаа

1. Дулааны II цахилгаан станц 24 21.5 93.5 93.52. Дулааны III цахилгаан станц 148 136 570 5703. Дулааны IV цахилгаан станц 540 560 1185 11854. Дархан дулааны цахилгаан станц 48 48 290 2905. Эрдэнэт дулааны цахилгаан станц 36 28.8 193.5 193.56. Төвийн бүс дүн 796 794.3 2332 23327. Дорнод бүсийн эрчим хүчний систем

Чойбалсан хотын дулааны цахилгаан 36 36 173.5 150

2009 оны дөрөвдүгээр сар 1


станц

8.Баруун бүсийн эрчим хүчний систем Дөргөний УЦС 12 12

9.Алтай-Улиастайн эрчим хүчний систем Тайширын УЦС 11 11

10.Даланзадгад дулааны цахилгаан станц 6 5.4 7 2

11. ДҮН 861 858.7 2512.5 2484Монгол улсын 21 аймгийн 333 сум, суурин газрын эрчим хүчний хангамжийн одоогийн

байдлыг авч үзвэл нийт 307 сум суурин газрыг төвлөрсөн ЦЭХ-д холбох ЦДАШ, дэд станц барьсан бөгөөд үүнээс 274 сумын төвийг эрчим хүчинд холбосон ба Говь-Алтай, Завхан аймгийн 34 сумын ЦДАШ, дэд станцыг барьсан ч эрчим хүчний эх үүсвэргүй тул эрчим хүчинд холбогдоогүй байна.

2010 оноос хойш төвлөрсөн цахилгаан хангамжид холбогдох эсвэл сэргээгдэх эрчим хүчээр хангагдах 15 сум байна. Үүнээс:

2011-2015 онд багтан төвлөрсөн цахилгаан хангамжид холбогдох сумд

Сэргээгдэх эрчим хүчээр хангагдсан, 2015 -2020 онд төвлөрсөн цахилгаан хангамжид холбогдох сумд

Өмнөговь аймгийн Баян-Овоо, Ханбогд, Цогтцэций

Дорнод аймгийн Матад,

Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр, Баянцагаан, Шинэжинст,

Завхан аймгийн Дөрвөлжин, Ургамал,

Говь-Алтай аймгийн Алтай, Бугат, Цээл,

Өмнөговь аймгийн Манлай,

Дорноговь аймгийн Хатанбулаг, Мандах,

4 11

Монгол улсын 2007 оны төсвийн тухай хуулийн дагуу 83 сумын ЦДАШ, дэд станц барихад 79.6 тэр бум төгрөг баталсан бөгөөд 2007 онд 56 сумын шугам, дэд станцыг түлхүүр гардуулах шууд гэрээ байгуулан хэрэгжүүлсэн байна.

Эрчим хүчний салбарт 1990 оноос 2008 оныг дуусталх хугацаанд ãàäààä îðîí, îëîí óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ нилээд хэмжээний зээл тусламж олгосон ба нийт 575,3 сая ам.долларын зээл, тусламжийн 347,9 сая ам.доллар нь зээлд, 227.4 нь тусламжид зарцуулагдсан байна. Ýäãýýð çýýë òóñëàìæèéí õºðºíãººð íèéò 67 òºñºë õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñýí áóþó õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.

Засгийн Газар, салбарын яамнаас эрчим хүчний үйлдвэр, эх үүсвэрүүдэд хөрөнгө оруулалт хийхэд ихээхэн анхаарч ажиллан, эíýõ¿¿ зээлийн õºðºíãººð дулаан цахилгааны эх үүсвэр, дамжуулах, түгээх сүлжээнүүдийн технологийн шинэчлэлт, өргөтгөл, эрчим хүчний алдагдал бууруулах, үр ашгийг дээшлүүлэх íýí øààðäëàãàòàé ажлуудыг хийж гүйцэтгэж тодорхой үр дүнд хүрсэн юм.



Нийт зээлийн 186.1 сая ам.доллар буюу 53,4 хувийг дулааны цахилгаан станцуудад авсан ба эх үүсвэрүүдэд хэрэгжүүлсэн, хөрөнгө оруулалт, төслийн талаар танилцуулбал:

2008 онд Монгол улсыг хөгжүүлэх сангийн болон улсын төсвийн хөрөнгөөр 2008 онд 86,1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилттэй 64 төсөл арга хэмжээ хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсний дотор 62,5 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй ЦДАШ, дэд станцын 50 төсөл арга хэмжээг хэрэгжүүлжээ.

2009 онд Улсын төсвийн болон, Улс хөгжүүлэх сангийн хөрөнгө оруулалтаар Эрчим хүчний салбарт нийт шинээр 4288.8 сая төгрөгийн төсөвт өртөгтэй ЦДАШ, дэд станцын, 6956.2 сая төгрөгийн өртөгтэй Дулааны станц, дулааны шугамын шинэчлэлтийн ажлыг хийж гүйцэтгэлээ.

Монгол улсын хэмжээнд сүүлийн 20 гаруй жилд шинээр эрчим хүчний эх үүсвэр ашиглалтад оруулсангүй. Эрчим хүчний хэрэглээний өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хангахын тулд шинээр барих эх үүсвэрийн талаар зөв, тодорхой бодлого баримтлан хэрэгжүүлэх шаардлагатай болсон байна.

Иймд эрчим хүчний салбарын техникийн одоогийн байдал цаашид баримтлах чиглэлийн талаар бүс бүрээр дэлгэрүүлж ярья.

1.1 Баруун бүсийн эрчим хүчний системДөргөний УЦС 2009 онд ашиглалтад орсноор ББЭХС-нь өөрийн эх үүсвэртэй болсон ба

одоо УЦС-ын үйлдвэрлэсэн цахилгаан болон ОХУ-н Красноярскийн эрчим хүчний системээс импортлож буй цахилгаанаар баруун гурван /Увс, Баян-Өлгий, Ховд/ аймгийг цахилгаанаар хангаж байна.



Улсын хилээс Улаангом, Ховд, Өлгийн дэд станц хүртэлхи 110 кВ-н 462.5 км өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам, 110/35/6 кВ-н 4 дэд станц нь дамжуулах сүлжээ, гурван аймгийн төв болон сумдыг тэжээсэн 35/6/0.4 кВ хүчдэлтэй шугам дэд станц бүхий нам хүчдэлийн хэсэг нь хуваарилах сүлжээнд ордог.

ББЭХС-н жилийн нийт хэрэглээ нь 71,8 сая кВт цаг, хамгийн их ачаалал нь өвлийн улиралд 17 МВт, бага ачаалал нь зуны улиралд 2,4МВт байна.

Дөргөний станцын суурилагдсан хүчин чадал нь 12 МВт бөгөөд хэвийн горимд 4,3 Мвт ачаалал авч жилд 38 орчим сая кВт цаг цахилгаан үйлдвэрлэж хэрэглэгчдэд түгээх боломжтой тул УЦС дангаараа ажиллаад баруун бүсийн нийт хэрэглээг хангаж чадахгүй тул ОХУ-ын цахилгаан системтэй заавал зэрэгцээ ажиллах шаардлагатай.

Баруун бүсийн цахилгааны хэрэглээ

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

сая

квт.

цаг

Баруун бүсийн ДЦС-ын үйлдвэрлэх цахилгаанББЭХС-ийн импортоор авсан цахилгаан

Дөргөний УЦС-ын үйлдвэрлэх цахилгаан



2009 онд ББЭХС нь 2991,6 сая төгрөгийн борлуулалтын орлого олж 3300 сая төгрөгийн татаас авч нийт 6291,6 сая төгрөгийн орлоготой 6393,7 сая төгрөгийн зардал гарган 102,1 сая төгрөгийн алдагдалтай ажилласан байна.

2009 оны цахилгаан түгээлтийн алдагдал өмнөх онîîс 6,1 нэгжээр буурч 29,2 %-д хүрч 3,8 сая кВт.ц цахилгааны хэмнэлт гаргасан байна. 2009 онд баруун бүсийн цахилгаан түгээх компаниудад дэлхийн банкны хөрөнгөөр түгээлтийн алдагдал бууруулах төсөл “Ховд ЦТС” ХХК, “Увс ЦТС” ХХК-д бүрэн хэрэгжиж дууссан, Баян-Өлгийн ÖØÑÃ-ûí хувьд дээрх төслийн хэрэгжилт 90 гаруй хувьтай байгаа нь тус бүсийн цахилгаан түгээлтийн алдагдал буурàхад тодорхой үр дүн өгсөн бàéíà.

Баруун бүсийн түгээлтийн алдагдлын хэмжээ %

20

25

30

35

40

45 %

Алдагдлын хувь 40,2 40,2 40,3 42,6 40,5 36,5 35,3 29,2

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

2010 онд ББЭХС нь ОХУ-аас 14,5 МВт чадалтай 63,04 сая кВт.цаг цахилгааныг 1,43 руб/кВт.цаг тарифаар худалдан авч төлбөрт нь 4,3 тэрбум төгрөг, Дөргөний УЦС-аас 3,5 МВт чадалтай 16,5 сая кВт.цаг цахилгааныг 32,1 төгрөг/кВт.цаг тарифаар худалдан авч төлбөрт нь 510 сая төгрөг тус тус зарцуулахаар байна.

Нийт 79,5 сая кВт.цаг цахилгааныг 3,3 тэрбум төгрөгөөр борлуулж 9,2 тэр бум төгрөгийн зардал гаргаж татаасанд 4,0 тэрбум төгрөг авч 7,2 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрүүлж 1,9 тэрбум төгрөгийн алдагдал гарч байна.

Баруун бүсийн ЭХС-д төрөөс олгосон татаас

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

сая

төгр

өг

Баруун бүс татаас 1105,3 1035 1354 2000 3300

2005 2006 2007 2008 2009

Цаашид импортын цахилгааны үнэ жил бүр өсч, төрөөс жил бүр 4,0 тэрбум төгрөгийн татаас өгч ажиллах боломжгүй тул Нүүрсхотгор, Хар тарвагатай, Хөшөөт зэрэг нүүрсний орд газруудыг түшиглэн \24 МВт-аас багагүй\ дулааны цахилгаан станц барих судалгааг хийж хувийн хөрөнгө оруулалтаар цахилгаан станц бариулан энэ системийн тогтвортой найдвартай ажиллагааг хангахын зэрэгцээ бүс нутгийн хэрэгцээтэй уялдуулан чадлыг 60 МВт хүртэл нэмэгдүүлэн Мянгад-Улиастайн 220 кВ-ын ЦДАШ-ыг барьж Алтай-Улиастайн системтэй холбон нэгдсэн систем үүсгэх шаардлагатай.



Баруун бүсийн эрчим хүчний системийн тулгамдсан асуудлууд1. Дөргөний УЦС-тай зэрэгцээ ажиллах, импортоор авах цахилгааны чадлыг хаах шинэ эх

үүсвэр барих судалгаа хийх2. Үйл ажиллагааны зардлыг бууруулах, үнэ тарифын тооцоог боловсронгуй болгож

санхүү эдийн засгийн байдлыг сайжруулах3. Системийн найдвартай ажиллагааг дээшлүүлэх судалгаа хийж, техникийн шинэчлэлийн

хөтөлбөр хэрэгжүүлэх.4. Алтай-Улиастайн болон ТЭХС-тэй холбогдох горимын тооцоо судалгаа, зураг төслийг

гаргах

1.2 Алтай-Улиастайн эрчим хүчний системЗавхан Говь-Алтай аймгийн хувьд тусдаа бие даан ажилладаг дизель цахилгаан

станцуудтай. Нэг аймагт 500-1000 кВт чадалтай 8-12 дизель станц, 10/0.4, 6/0.4кВ хүчдэлтэй цахилгаан дамжуулах шугам бүхий хуваарилах сүлжээтэй. Говь-Алтай аймаг КАТ маягийн дизель станцуудтай. Завхан аймаг ДГ-72, КАТ болон Вольва үйлдвэрийн дизель станцуудтай.

2007-2008 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар Завхан Говь-Алтай аймгийн ихэнхи сумуудыг Тайширын станцтай холбох цахилгаан дамжуулах шугам, дэд станцын ажил хийгдсэн. 35-110 кВ-ийн нийт 1816 км шугам, 57 дэд станцаас бүрдсэн дамжуулах, түгээх шугам сүлжээнд 40 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн боловч Тайширын станц хугацаандаа ороогүй тул одоогоор шугам дэд станцыг ашиглалтад хүлээн аваагүй байгаа.

Тайширын УЦС-ын нийт санхүүжилт нь ТЭЗҮ-д зааснаар 38,9 сая ам. доллар. Шугам, дэд станцын хөрөнгө оруулалттай нийлээд одоогоор энэ бүс нутагт 90 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна.

Энэ их хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжийг дээшлүүлэх, цаашдын техник ашиглалтын байдал, цахилгаан хангамжийн найдвартай ажиллагааг хангах зорилгоор 2008 оны 6 сард Алтай Улиастай эрчим хүчний систем ХК-ийг байгуулж Тайширын УЦС болон бусад жижиг усан станцууд, цахилгаан дамжуулах шугам дэд станцыг энэ системийн харьяанд өгөх шийдвэр гарсан. Тус ТӨХК-д Алтай, Улиастайн эрчим хүчний үйлдвэр, цахилгаан түгээх сүлжээнүүд,



Тайшир, Богдын гол, Тосонцэнгэл, Гуулин, Цэцэн-Уул, Завханмандалын Усан цахилгаан станцууд, Цээл, Бугатын нар, салхи хосолсон цахилгаан станцууд, 35-110 кв-ийн 1816 км шугам, 57 дэд станцаас бүрдсэн дамжуулах шугам сүлжээ харъяалагдаж байна.

Завхан,Говь-Алтай аймгийн ЭХҮ-үүдэд төрөөс олгосон татаасын хэмжээ /сая төгрөг/

Эрчим хүчний үйлдвэр 2008 онд 2009 онд

2010 онд батлагдсан

Сумын төвүүдэд олгох дизелийн түлшний үнэнд

Говь Алтай аймгийн ЭХҮ 4701,1 6132 6132 1300

Завхан аймгийн ЭХҮ 4575 5240 5240

ДизельЦС-тай аймгийн ЭХҮ-т олгосон татаас ба ЦЭХ үйлдвэрлэл

-800

200

1200

2200

3200

4200

5200

6200сая₮

-1500,0

500,0

2500,0

4500,0

6500,0

8500,0

10500,0

12500,0

14500,0

мян кВт.цаг

Говь Алтайн ЭХҮ татаассая₮

1798,7 2523,8 2378,1 4701,1 6132 6132

Завханы ЭХҮ татаас сая₮ 2351 2962,1 2987,6 4575 5240 5240

Говь Алтайн ЭХҮ үйлдвэрлэл мян кВт.цаг

7982,9 8459,26 9660,63 10862,0 11541,35 12529

Завханы ЭХҮ үйлдвэрлэлмян кВт.цаг

8907 11281,6 11918,7 12555,8 13300 14240

2005 2006 2007 2008 2009 2010 ХБГ

Тайширын Усан цахилгаан станцын суурилагдсан чадал нь 11 МВт боловч усны нөөц, станцын горим ажиллагааны байдлаас шалтгаалж дунджаар 3,5-4,1 МВт ачаалалтай буюу жилдээ 36 сая орчим кВт цаг цахилгаан үйлдвэрлэх боломжтой. Хоёр аймгийн өвлийн их ачаалал цаашид нэмэгдэж оргил ачаалал 10 МВт хүрэхээр байна.

Иймд цаашдаа хоёр аймгийн дизель станцын хэвийн ажиллагааг алдагдуулахгүй байх, засвар үйлчилгээг хийж Усан станцтай өвөл зэрэгцээ ажиллуулах байдлаар ашиглах нь маш чухал гэж үзэж байгаа.

Анх энэ усан цахилгаан станцын судалгаа тооцоог хийж байх үетэй харьцуулбал жил бүр цахилгааны хэрэгцээ, шаардлага өсч байгаа тул усан станц ашиглалтад орсны дараа ч энэ хоёр аймгийн цахилгааны хэрэгцээг бүрэн хангах боломжгүй байдалтай байна.

Говь-Алтай Завхан аймгуудыг тогтвортой цахилгааны эх үүсвэртэй болгохын тулд цахилгааны үндсэн суурь ачааллын горимд ажиллах Могойн голын уурхайн нүүрсээр ажилладаг дулааны цахилгаан станц барьж байгуулах ажлыг эхлүүлээд байна.



Могойн голын цахилгаан станц нь 2012 онд ашиглалтанд орох бөгөөд Тайширын УЦС-тай зэрэгцээ ажиллаж Алтай-Улиастайн эрчим хүчний системийн бие дааж тогтвортой ажиллах нөхцлийг бүрдүүлэн цахилгаан дамжуулах шугам барихад оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжийг энэ хоёр аймгийн ард түмэн хүртэн цахилгаанаар бүрэн хангагдан бүс нутагт үйлдвэрлэл хөгжин, ажлын байр нэмэгдэж амьдрал дээшлэх нэг гол нөхцөл бүрдэнэ гэж үзэж байна.

Цаашид 2015 он гэхэд энэ станцыг Мөрөнгийн 110 кВ-ын дэд станцтай холбон төвийн бүсийн эрчим хүчний системтэй холбох бөгөөд энэ нь одоогийн төвийн бүсийн системийн шугамын алдагдлыг бууруулж ашиглалтын горимыг дээшлүүлэн Хөвсгөл аймгийн хэрэглэгчидийн цахилгаан хангамжийн чанарыг сайжруулж хэрэглээг нэмэгдүүлэх, энэ бүс нутагт томоохон үйлдвэр бий болох нөхцлийг мөн бүрдүүлж өгөх юм.

Дараагийн шатанд Баруун бүсийн системд шинэ эх үүсвэр ашиглалтад орж Мянгад-Улиастайн 220 кВ-ын ЦДАШ-ыг барьж Алтай-Улиастайн системтэй холбон нэгдсэн систем үүсэх боломжтой болох юм.

Шийдвэрлэх ажил: Улсын төсвийн хөрөнгөөр баригдсан ЦДАШ, дэд станцуудыг АУЭХС-д хүлээн

авах, хяналт тавих

Тайшир сум Есөнбулаг хотын хооронд 110 кВ-ын ЦДАШ барих

Одоо ашиглагдаж байгаа дизель станцуудыг төрийн эзэмшилд авах

Орон нутагт баригдсан УЦС, нар салхины эх үүсвэрүүдийн үнэ тариф, ашиглалтын үйл ажиллагаа, мэргэжлийн боловсон хүчин, хариуцах эзэн, харьяаллыг тодорхой болгож баталгаажуулах

Могойн голын цахилгаан станцыг хугацаанд нь бариулах ашиглалтанд оруулах

Могойн гол, Мөрөнгийн 110 кВ-ын ЦДАШ-ыг барих

1.3 Зүүн бүсийн эрчим хүчний систем

Зүүн бүсийн эрчим хүчний системд Дорнод аймгийн төвийн цахилгаан станц, Дорнод Сүхбаатар аймгийг холбосон 185 км өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам, 110/35/6кВ хүчдэлтэй хоёр дэд станц багтдаг ба жилдээ 88.7 сая кВт.ц цахилгаан үйлдвэрлэж, 70.1 сая кВт.цаг цахилгаан түгээж байна. Станцын суурилагдсан чадал нь 36 МВт, өвлийн оргил ачаалал нь 21 МВт хүрдэг.

Өндөрхаан Баруун уртыг холбосон 110 кВ-ын ЦДАШ нь урт найдваржилт муутай,10-12 МВт-аас илүү чадал дамжуулах чадваргүй тул Дорнод бүсэд нэмэгдэж буй цахилгааны хэрэглээг хангах боломжгүй юм.



Дорнод бүсийн эрчим хүчний системд ЦЭХ худалдаж авахаар хүсэлт гаргасан компаниудын захиалга

Д.д Нэр

Дэд станцын

хүчин чадал кВа

Он

2010 2011 2012201

3 2014 2015 2016 2017

1

Дорнод аймгийн хэрэглээ /11 сумын хамт/ - 3,09 3,09 3,4 3,74 4,11 4,52 4,98 5,47

2Сүхбаатар аймаг /11 сумын хамт/ - 1,62 1,62 1,78 1,96 2,16 2,37 2,61 2,87

3Цавын уурхай 35/10 2500х1 1 1,2 1,2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

4

Төмөртийн цайрын үйлдвэр 110/10 кВ 6300х1 1,7 2 1,9 2 1,95 2,05 2 2

5Эмээлт майнз 110/35/10 кВ 16000х1 0,5 1 2 5 8 8 8 8

6Улааны орд 110/35/10кВ 16000х1 7,56 9 12 12 12 12 12 12

7Төв Ази уран 110/35/10 кВ 16000х1 1 2 3 5 15 15 15 15

8

Петро Чайна Дайчин тамсаг 110/35/10 кВ 25000х2 4,1 10,5 16,6 23,4 31,7 39,8 39,3 39,3

9Эрвэн хүдэр 110/35/10 кВ 6300х1 - 3 3 3 3 3 3 3Нийлбэр ачаалал

20,57

33,41

44,88

57,6 79,42

87,35

88,39

89,14



Хэрэглээний хэтийн төлөвөөс харахад 2011 оноос суурилагдсан чадал дутагдахаар байна.

Мөн Тамсагийн орд газрын нефтийн үйлдвэрүүд тус станцаас цахилгаан авах захиалга өгч өндөр хүчдэлийн шугам татах техник эдийн засгийн үндэслэл зураг төсөл боловсрогдон шугам барих ажил эхэлсэн бөгөөд 2010 онд ашиглалтад орж эхний ээлжинд 4,1 МВт цахилгаан чадал авахаар захиалга өгөөд байна.

Зөвхөн Дорнод аймаг дахь “Петро Чайна Дачин Тамсаг” ХХК-ийн газрын тос олборлох үйлдвэр, “Төв Ази Уран” ХХК-ийн уран олборлох үйлдвэр, “Эмээлт-Майнз” ХХК-ийн уран олборлох үйлдвэр, “Шин-Шин” ХХК-ийн хар тугалга олборлох үйлдвэр, Төмөртэйн овоогийн цайр хар тугалгын орд гэх мэт уул уурхайн томоохон хэрэглэгчдийг хангахад зүүн бүсийн шинээр үүсэх хэрэглээ 80 МВт хүрч энэ бүс нутаг чадлын дутагдалд орохоор байна.

Иймд зүүн бүсийн хувьд нэн тулгамдсан хоёр асуудлыг яаралтай шийдэх хэрэгтэй байна. Үүнд:

1. Дорнодын станцын чадлыг нэмэгдүүлэх, энэ бүс нутагт нэмж шинэ 100 МВт эх үүсвэр барих арга хэмжээг цаашид авах шаардлага гарч байгаа. Шинэ эх үүсвэр баригдсанаар Монголын эрчим хүчний нэгдсэн системийн нөөц чадал нэмэгдэж импортын хараат байдлаас бүс нутгийн хувьд гарах нөхцөл бүрдэнэ.

2. Багануураас Чойбалсан хүртэл 220 кВт шугам татах ажлыг хийхээр энэ Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт тусгасан. Энэ ажлыг яаралтай эхлүүлэх шаардлагатай байгаа. Уг хөтөлбөр хэрэгжсэнээр төв болон зүүн бүсийн системийн тогтвортой, найдвартай ажиллагаа сайжирна.

1.4 Говийн бүсийн цахилгаан хангамж Өмнөговь аймгийн Даланзадгадын Дулааны цахилгаан станц 2000 оноос үйл

ажиллагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд ашиглалтын байдлаас хамаарч 2008 он хүртэл ихээхэн доголдож, аваари саатал гарч хүндрэлтэй ажиллаж ирсэн тул 2008 оны 6 сараас Улаанбаатарын 4-р цахилгаан станцад менежментийн гэрээгээр өгч ажиллуулсан. Одоо хэвийн ажиллаж байгаа.

Даланзадгадын дулааны цахилгаан станц жилдээ 16 сая кВт.цаг цахилгаан үйлдвэрлэж, 11.7 сая кВт.цаг цахилгаан, 19.2 мян.Гкал дулааныг хэрэглэгчдэд түгээж байна. Өвлийн оргил ачаалал 3,6 МВт. Суурилагдсан чадал нь 5,4 МВт боловч хэрэглээний өсөлт, станцын ашиглалтын байдал, ажиллагааны хүндрэлээс болж нэг зуух, нэг турбин ажиллуулан их ачаалал, аваарийн үед дизель станц ажиллуулах шаардлага гардаг.

Говийн бүсийн цахилгаан хангамж нь зөвхөн Даланзадгадын станцын асуудал биш тул энэ бүс нутгийг хэрхэн цахилгаанаар хангах вэ гэдгийг цогцоор нь авч үзэх шаардлагатай. Энэ бүс нутагт шинээр барих эх үүсвэрийг Монгол орны цахилгааны хэрэглээний өсөлт, хэтийн төлөв, уул уурхайн салбарын хэтийн төлөв, цаашдын хөгжил, сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжлийн талаар баримтлах хэтийн чиглэл, бодлого хэрэгжүүлэх арга замтай уялдуулан шийдэх нь оновчтой гэж үзэж байна. Үүнд:

Шинэ эх үүсвэр нь ойрын жилүүдэд зайлшгүй шаардагдаж байгаа цахилгааны хэрэглээг хэрхэн оновчтой хангах вэ гэдгийг тооцох

Төвийн бүсийн нэгдсэн сүлжээний тогтвортой, найдвартай ажиллагаа, бие даасан байдлыг хангахад чухал нөлөөтэй байх, баруун зүүн бүсийн системтэй зэрэгцээ ажиллагааг хангахад горимын хувьд хамгийн оновчтой байх

Сэргээгдэх эрчим хүчний томоохон эх үүсвэр барьж нэгдсэн сүлжээнд холбохзэрэг зарчмын асуудлуудыг хамгийн зөв шийдэх үүднээс хандах шаардлагатай юм.

Говийн бүсэд барих шинэ эх үүсвэрийн хүчин чадал, байрлалын талаар нэгдсэн систем хөтөлбөр, мастер төлөвлөгөө зэрэгт тусгасан боловч бодитой бий болох хэрэглээ одоогийн



нэгдсэн системийн горим, тогтвортой, найдвартай ажиллагаа талаас нь үнэлэлт дүгнэлт өгч тооцох шаардлагатай байгаа. Шинэ эх үүсвэр барих асуудал нь хэрэглээтэй шууд уялдан гарч ирдэг бөгөөд өнөөгийн нөхцөлд говийн бүс нутагт Оюутолгойн уурхайн бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах үедээ 230МВт чадал буюу жилдээ 1610 сая кВт цаг цахилгаан хэрэглэнэ гэж урьдчилсан тооцоо гарсан нь хамгийн том хэрэглээ болох төлөвтэй байна. Энэ нь одоогийн манай төвийн бүсийн нэгдсэн системийн жилийн хэрэглээний 50 орчим хувьтай тэнцэх хэрэглээ болж байна.

Оюу толгойн уурхайн цахилгаан хэрэглээ

Энэ том хэрэглээг найдвартай цахилгаанаар хангах асуудал нь ирээдүйд барих шинэ эх үүсвэрийн нэг гол зорилт байх юм. Нөгөө талаас одоогийн системийн тогтвортой найдвартай ажиллагаа, бие даасан байдлыг хангахад шинэ эх үүсвэр чухал үүрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл:

Шинэ эх үүсвэр нэгдсэн сүлжээтэй зэрэгцээ ажиллагаанд ажиллах зайлшгүй шаардлагатай

Оюутолгой, Цагаансуврага гэх мэтийн томоохон хэрэглэгч хоёр талын тэжээлтэй байх нөхцлийг хангаж өгөх ёстой

Иймээс Оюутолгойн уурхайг цахилгаанаар хангахын тулд Улаанбаатар-Мандалговь-Оюутолгой гэсэн чиглэлд 220 кВ-ын хүчдэлтэй өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам татах зайлшгүй шаардлагатай. Энэ шугам нь тус уурхайн эхний 3-5 жилийн цахилгааны хэрэгцээг бүрэн хангаж чадах бөгөөд нэгдсэн систем талаас цахилгаанаар хангах нэг эх үүсвэр нөгөө талаас шинээр барих эх үүсвэрийг одоогийн системтэй зэрэгцээ ажиллуулах холбоос шугам болж өгнө.

Цаашид Тавантолгойн уурхайг түшиглэн томоохон чадлын 300 МВт-аас доошгүй хүчин чадалтай цахилгаан станц барьж уг станцыг Оюутолгойтой холбовол уурхайг хоёр талын тэжээлтэй найдвартай цахилгаанаар урт хугацааны турш хангах асуудлыг иж бүрэн шийдэх юм. Мөн Таван толгойн станцыг барихад эхний ээлжинд шаардагдах чадлыг төвийн бүсийн шугамаар хангах бололцоотой болох юм.

Иймд 2010 оны эцэс гэхэд энэ шугамын эхний шат болох Мандалговь-Оюутолгойн хэсгийг барьж эхлэх шаардлага тавигдаж байна.

Шугам барьж бүрэн ашиглалтанд оруулах хүртэл Оюутолгойн уурхайн хэрэглээг цахилгаанаар хангах арга замууд гэвэл:

Оюутолгойд өөрийн хэрэгцээнд зориулан 100 МВт хүртэл хүчин чадалтай дизель станц суурилуулах

Монголын талын хөрөнгө оруулалтаар 220 кВ-ын ЦДАШ барьж БНХАУ-ын цахилгаан системтэй холбогдох



Дизель станц барих нь ашиглалтын зардал өндөр гарах тул Оюу толгойн уурхайд хөрөнгө оруулагч Хятадаас цахилгаан авахаар төлөвлөж байна. Тавантолгойн станц ашиглалатанд орсон тохиолдолд цаашид энэ шугамаар БНХАУ-д цахилгаан экспортлох боломжтой.

Цаашид шинээр барих эх үүсвэрүүдийн хувьд:

Орчин үеийн шинэ техник технолги дээр үндэслэсэн байх. Байгаль орчинд ээлтэй байх Нийлбэр болон нэгж агрегатын хүчин чадал нь 4-р цахилгаан станцтай ойролцоо байх. Энэ

нь одоогийн системийн тогтвортой ажиллагаа бие даасан байдлыг хангахтай холбоотой. Хэрэглээний төвд ойролцоо байх Ашиглалтын зардал багатай хямд эрчим хүч үйлдвэрлэх

Шивээ-Овоогийн уурхайн илчлэг багатай нүүрсийг эргэлтэнд оруулж 4800 МВт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц барьж 300 МВт чадлыг говийн бүсд дамжуулж эсвэл 500 МВт чадалтай цахилгаан станц барьж тус бүс нутгийн цахилгаан хангамжийг шийдэж болно.

Говийн бүсийн уул уурхайг дотоодын цахилгаан эрчим хүчээр хангасан нөхцөлд жилд 150 гаруй сая ам доллар /2010 он ЭХЗГ-ын тогтоосон тарифаар/ төвийн бүсийн эрчим хүчний салбарт орохоор байна.

Иймд яаралтай Төрийн зүгээс шинээр бий болж байгаа уул уурхай, аж үйлдвэрийн цогцолборыг дотоодын эрчим хүчний эх үүсвэрээс хангах бодлогыг хэрэгжүүлж, эрчим хүчний салбарт шаардлагатай хөрөнгийг бүрдүүлэх хэрэгтэй байна.

Ингэснээр Монгол улсын эрчим хүчний аюулгүй байдал хангадах бөгөөд, аж үйлдвэр, нийгмийн хөгжлийг хангах эрчим хүчний зохистой нөөц бүрдэх юм.

Харин Шивээ-Овоогийн өндөр хүчин чадлын станц барьж цахилгаан экспортлох асуудлыг олон хүчин зүйлийн нөлөөллийг харгалзан тооцож үзэж хамгийн оновчтой хувилбарыг сонгох нь чухал бөгөөд энэ талаар нилээд их судалгаа тооцоо хийх шаардлагатай.

1.5 Төвийн бүсийн эрчим хүчний систем

Төвийн бүсийн эрчим хүчний системийн харьяанд Улаанбаатарын 2, 3, 4-р станц, Дарханы цахилгаан станц, Эрдэнэтийн цахилгаан станц гэсэн 5-н цахилгаан станц, Багануурын дулааны станц, Налайхын дулааны станц, Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулах сүлжээ, Улаанбаатар, Дархан-Сэлэнгэ, Эрдэнэт-Булган, Багануур зүүн өмнөд бүсийн цахилгаан түгээх сүлжээний газрууд, Улаанбаатар, Дархан, Эрдэтэнийн дулааны сүлжээ багтдаг бөгөөд Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Багануур хотууд, Төв, Дундговь, Дорноговь, Хэнтий, Сэлэнгэ, Булган, Архангай, Өвөрхангай, Хөвсгөл, Баянхонгор аймгийн нутгийг хамарсан үйл ажиллагаа явуулж байна.

Төвийн бүсийн систем нь 1976 оноос хойш 220 кВ өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугамаар ОХУ-н Буриадын эрчим хүчний системтэй холбогдон зэрэгцээ ажиллаж байна.

2009-2010 оны өвлийн оргил ачаалал 711 МВт болсон нь төвийн бүсийн системийн түгээх боломжит дээд чадлаас 90 орчим МВт-аар илүү гарсан байна. Өөрөөр хэлбэл өвлийн саруудад оргил ачааллын үед цахилгааны дутагдлыг ОХУ-аас импортоор авч хангажээ.

Төвийн бүсийн эрчим хүчний системийн цахилгааны хоногийн ачааллын графикт шөнийн бага, оройн их ачааллын зөрүү өмнөх жилүүдэд дээд хэмжээ нь 160-180 МВт байсан бол сүүлийн 2 жилд нэмэгдэж 180-230 МВт болж өссөн нь нэгдсэн сүлжээний горимын тохируулга, станцуудын ачааллын хэлбэлзлэлд сөрөг нөлөөтэй болж байна.



Манай улсын төвийн эрчим хүчний системийн ачааллын тохируулгыг хүчин чадлын хувьд харьцангуй зөрүүтэй ДЦС-ууд тус тусын боломжоор техникийн минимумаар ачаалал дарж, боломжгүй хэсгийг ОХУ-ын их чадлын цахилгаан систем зохицуулдаг. Энэ нь бие даасан тохируулгын горимд ажиллах боломжтой цахилгаан станцтай болох шаардлагатайг харуулж байна.

Өмнөд говьд дамжуулах чадлыг тооцсон төвийн бүсийн системийн чадлын баланс /МВт/ 2008-2020 он

Он Үзүүлэлт 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

ДЦС-2 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18

ДЦС-3 96 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110

ДЦС-4 431 450 460 460 460 460 460 460 460 460 460 460 460

ДДЦС 40 40 42 42 42 42 54 54 54 54 54 54 54

ЭДЦС 21 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26

Улаанбаатарын шинэ ДЦС 300 МВт 240 240 240 240 240 240 240 240

ДЦС-ын нийт чадал 606 644 656 656 656 896 908 908 908 908 908 908 908

Системийн Рмах 673 695 724 773 801 928 953 970 1057 1090 1170 1191 1217

Өмнөд говьд дамжуулах шаардлагатай чадал

0 0 0 25 25 125 160 160

Шаардлагатай импортын оролцоо 67 51 68 142 170 157 205 222 149 182 262 283 309Импортын боломжит дээд чадал 170 170 170 170 170 170 170 170 170 170 170 170 170

Дутагдаж байгаа чадал 35 52 12 92 113 139

Таван толгойн ЦС 500 МВт 400 400 400 400 400

Оюутолгойн ачааллыг оруулж тооцсон хэтийн төлөвийн таац, судалгаагаар 2012 оноос чадлын дутагдалд орж эхлэх бөгөөд 2013 онд 300 МВт-аас доошгүй чадалтай Улаанбаатарын цахилгаан, дулааны эх үүсвэр, 2016 онд Таван толгойд 500 МВт чадлын цахилгаан станц ашиглалтанд орсон байх шаардлагатай.

2017-2018 онд Төвийн бүсд нэмэлт 300 гаруй МВт-ын чадлыг оруулснаар ОХУ-ын импортоос хамаарах хамаарлыг багасгах боломжтой болохоор байна. Энэ нэмэлт эх үүсвэр нь Шивээ Овоод баригдах том чадлын станцаас Монголын эрчим хүчний системд дамжуулах чадал эсвэл 500 МВт-ын ДЦС-ын эхний ээлж, Сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэр, Усан цэнэгт цахилгаан станцууд байж болох юм.

Мөн эрчим хүчний хэмнэлтийн бодлогыг эрчимтэй хэрэгжүүлснээр 20-30 МВт чадлын нөөцийг бүрдүүлж болно.

Сүүлийн жилүүдэд ДЦС-ын дотоод хэрэгцээний цахилгаан эрчим хүч болон цахилгаан дамжуулах, түгээх үйийн техникийн алдагдлыг тогтвортой бууруулж байна. Цаашдаа хэрэглээ талдаа эрчим хүчний зүй зохистой ашиглалтыг дэмжих, хэмнэлтийг урамшуулах бодлогыг төрөөс авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.



Төвийн бүсийн Цахилгаан эрчим хүчний түгээлт ба алдагдал

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

сая

кВт.

цаг

0

5

10

15

20

25%

ЭХ үүсвэрээс түгээсэн сая кВтцаг 2274,2 2374,9 2428,9 2585,1 2718,4 2832,4 2987,33512 3229,4 3262

Дамжуулалт, түгээлтийн алдагдал % 23,6 23 21,9 20,3 19,8 18,4 17,4 16,8 17,7

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Төвийн бүсийн ДЦС –ууд 2009 оныг 2005 онтой харьцуулахад Дотоод хэрэгцээний цахилгаан эрчим хүчийг 1,9 хувь бууруулснаар 8 МВт , Дамжуулах түгээхийн алдагдлыг 3 хувь бууруулснаар 11 МВт, нийт 19МВт чадал чөлөөж чадсан байна.

ДЦС-уудын боловсруулсан ЦЭХ ба ДХЦЭХ 2009 он

0,00

4,00

8,00

12,00

16,00

20,00

24,00

28,00

%

0,0

500,0

1000,0

1500,0

2000,0

2500,0

3000,0

сая

кВт.

цаг

ДХЦЭХ % 16,35 20,54 15,64 19,47 22,70 20,67 27,21

БолЦЭХ сая кВтц 119,6 654,7 2761,3 244,2 144,3 97,0 18,5

ÄÖÑ.2 ÄÖÑ-3 ÄÖÑ-4 ÄàÄÖÑ ÝðÄÖÑ Äî ÄÖÑ ÄÇÄÖÑ

Монгол Улсын хэмжээнд Төвийн бүсийн 110\220 кВ-ын ЦДАШ, дэд станцыг хариуцсан нэг дамжуулах сүлжээ үйл ажиллагаа явуулж байна. Баруун, Зүүн бүсийн 110 кВ-ын сүлжээ нь тухайн системийн харьяанд байгаа бөгөөд бие даан компанийн хэлбэрээр ажиллахгүй байна. Нийт 11 цахилгаан түгээх компани болон орон нутгийн эрчим хүчний үйлдвэрүүд ажиллаж цахилгаан түгээх, хангах үйл ажиллагааг зохицуулж байна.

“Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулах сүлжээ” ХК-ийн 59 дэд станцын хүчний трансформаторын 30% нь 30-40 жил 40 % нь 20-30 жил, 26% нь 10-20 жил, 4% нь 10жил, 110 кВ-ын шугамын 20 орчим хувь нь 30-40 жил, 40 гаруй хувь нь 20-30 жил, үлдсэн хувь нь 20 хүртэл жил ашиглагдсан байна.

Нийслэлийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж байгаа болон өнгөрсөн өвлийн их ачааллын хэмжилтээр Дорнод–2 дэд станц нь 98 %, Умард дэд станц нь 110-120%, Туул дэд станц 100%-ийн ачаалалтай хүнд нөхцөлд тус тус ажиллаж байна.

Төвлөрсөн хот суурингуудын 6-10 кВ-ын хуваарилах цахилгаан шугам сүлжээний холболтын кабелиуд ихээхэн хуучирч муудсан, олон залгаас муфттэй, урт болсон, ихээр гэмтэж байгаагаас гадна Улаанбаатар хотын төвийн барилга байшингийн нягтралт ихсэж, төлөвлөлт муутай барилга байгууламж ихээр баригдаж хүн амын суурьшил, төвлөрөл эрс нэмэгдснээс шалтгаалан ачаалал төвлөрсөн Өмнөд, Умард, Баруун, Дорнод-2 дэд



станцуудын шин дээрхи газардлагын гүйдлийн утга нь “Цахилгаан байгууламжийн дүрэм”-ийн зөвшөөрөгдөх норм хэмжээнээс хэтэрсэн. Энэ байдал нь даамжирч үндсэн тоноглолууд дээр гэмтэл ихээр гарч цахилгаан эрчим хүчний найдвартай ажиллагаа алдагдаж байна.

Баянхонгор, Хөвсгөл, Хэнтий, Дорноговь аймгийн алслагдсан газрууд руу татсан 110 кВ-ын шугамын уртаас хамаарч шугамын дамжуулах чадвар хязгаарлагдмал байна. Тухайлбал Багануураас–Чойр-Хар-Айраг-Сайншандыг дайраад Замын-Үүд ороход шугамын нийт 609 км урт болсон бөгөөд уг 110 кВ-ын шугамаар тус суманд одоогийн байдлаар 5 МВт чадал очихоор тооцоо гарч байна.

Зүүнбаянгийн нефтийн орд газарт 5,6МВт суурилагдсан хүчин чадалтай боловсруулах үйлдвэр, Хар-Айргийн орчимд 16-30МВт хүчин чадалтай цемент, шохойн хэд хэдэн үйлдвэрүүд олборлолт үйлдвэрлэл явуулахад шаардлагатай цахилгаан эрчим хүчний хангамжийг шийдвэрлэж өгөх асуудлыг ТБЦДС ТӨХК-д компанид тавиад байгаа боловч өнөөгийн байгаа схем, шугамаар шинээр үүсэн гарч байгаа томоохон чадлын хэрэглэгчдийг цахилгаан эрчим хүчээр хангах горимын болон тоноглолын хүчин чадлын ямарч боломжгүй байна. Цагаансуврагын уурхай руу Чойроос 2 хэлхээ 220 кВ-ын ЦДАШ татаж 70 МВт чадал хэрэглэх, цааш нь говийн бүсд цахилгаан дамжуулах техник эдийн засгийн үндэслэлийг МАК ХХК хийлгээд байна. Улаанбаатар-Багануурын 220 кВ-ын 205,206 дугаар шугам дамжуулах чадвар хязгаарлагдмал /250 МВт/ тул шинээр баригдах Чойр Цагаан суврагын шугамаар 100 МВт-аас илүү чадал дамжуулах боломжгүй байна.



Ийм байдал Хөвсгөл, Баянхонгорт ч мөн ижил байна. Хэдийгээр Монгол Улсын хэмээнд бүх сум суурин газар байнгийн болон сэргээгдэх

эрчим хүчний хангамжтай болсон ч бүс нутгийн онцлогтой уялдан ачаалал багатай урт цахилгаан дамжуулах агаарын шугаманд техникийн алдагдал ихэсч горимын хүндрэлүүд гарах болсон. Иймд ачааллыг тэнцвэржүүлж системийн хэвийн ажиллагааг хангахын тул бүс нутагт жижиг болон дунд чадлын цахилгаан үүсвэрүүдийг барих шаардлагатай байна.

Нөгөө талаас уул уурхайн үйлдвэрлэл хөгжихийн хэрээр цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ огцом өсөх хандлагтай байгаа тул цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын дамжуулах чадварыг дээшлүүлэх, шинээр шугам барих том чадлын усан болон дулааны станцуудыг яаралтай барьж системийн тэнцвэржилтийг хангах шаардлагатай байгаа юм.

Эхний удаа нэн даруй Улаанбаатар-Мандалговийн 220кВ-ын шугамыг яаралтай бариулж ашиглалтанд оруулах нь одоо зүүн бүсийг хангаж байгаа ганц шугам болох 207-р шугамын ачааллыг бууруулахын зэрэгцээ нэмж хэрэглэгч холбох боломж бүрдүүлэх ба цаашлаад Таван толгой, Оюутолгойн уурхайн орд газрууд төвлөрсөн эрчим хүчний системд холбогдох өндөр ач холбогдолтой юм.

Цаашид Могойн голын станцыг ашиглалтад оруулах, Шивээ-Овоо орчим цахилгаан станц барих асуудлыг шийдэх нь өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хангах эх үүсвэр болохын зэрэгцээ одоогийн дамжуулах сүлжээний алдагдлыг бууруулж дамжуулах чадварыг нэмэгдүүлэх, системийн тогтвортой найдвартай ажиллагааг дээшлүүлэх ач холбогдолтой болох юм.

Дамжуулах сүлжээний хувьд гадаадын зээл, тусламжаар хэрэгжүүлж байгаа төсөл, хөтөлбөрүүдээр тоног төхөөрөмжийг шинэчлэн сайжруулах ажлууд хийгдэж байгаа хэдий ч цаашид схем, тоноглолын хувьд анхаарч ажиллах зүйлүүд нилээд байна.

Тухайлбал нийслэл хотын хүн амын нягтрал суурьшил, хот орчмын бүс нутгийн хөгжлийн өнөөгийн болон хэтийн төлөвийг харвал нийт цахилгааны ачаалал 2008 онд 535 МВт байсан бол 2010 онд 635,1МВт, 2020 онд 779,4МВт болж өсөх тооцоог Нийслэлийн хот байгуулалтын хүрээлэн гаргасан.

Одоогоор “УБЦТС” ХК-ийн 6-10 кВ-ийн трансформаторуудын суурьлагдсан хүчин чадал 441.6 МВА байна.

Улаанбаатар хотод 100000 айлын орон сууц хөтөлбөрийн хүрээнд баригдах орон сууцнууд, олон улсын өндөр зэрэглэлийн зочид буудлын цогцолбор барилгууд болон бусад хэрэглээний өсөлтийг хангахын тулд шинээр 110, 220кВ-ын шугам дэд станцуудыг барих, одоо ашиглагдаж байгаа 110кВ-ын “Умард”, ”Дорнод-2”, Амгалан, Туул дэд станцуудын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай болоод байна.

Улаанбаатар хотын төвийн хэрэглэгчдийн тэжээлийн кабель шугам нь 80 орчим хувь нь /хуучнаар/ ЗХУ-д үйлдвэрлэгдсэн 60 хувь нь 20 жилээс дээш ажилласан, 15 хувь нь ашиглалтын хугацаа дууссан сольж шинэчлэх, кабелийн тусгай суваг бий болгон ажиллах шаардлагатай байна. Улаанбаатарын цахилгаан түгээхэд учирч байгаа хүндрэлүүд Багануур, Эрдэнэт, Дархан болон хөдөө орон нутгийн бусад цахилгаан түгээх сүлжээний хувьд мөн адил тулгамдсан асуудлууд болж байна. Бүс нутгийн хувьд эрчим хүчний үйлдвэр, салбаруудыг хэрхэн цаашид ажиллуулах талаар төрийн нэгдсэн бодлого боловсруулж түгээх сүлжээнүүдийн чадавхийг бэхжүүлэх шаардлагатай байна.

1.6.Сэргээгдэх эрчим хүчний талаар

Монгол оронд сэргээгдэх эрчмийн нөөцийг ашиглах үндсэн зорилтуудын нэг нь хөдөөг эрчим хүчээр хангах явдал юм. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд 1999 онд 100000 нарны гэр үндсэний хөтөлбөр, 2005 онд Сэргээгдэх эрчим хүчний үндэсний хөтөлбөр, 2007 онд Монгол Улсын сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулийг тус тус батлан гаргасан билээ.



Эхний зорилт болох малчин айл өрхийг цахилгаанаар хангах асуудлын хувьд малчдын радио, телевиз ажиллуулах, гэрэл гаргах зэрэг ахуйн цахилгааны хэрэглээг хангах зорилгоор Монгол компаниудын болон олон улсын байгууллагын буцалтгүй тусламжаар нарны цахилгаан станц, салхин цахилгаан станцыг малчдад нийлүүлж ирсэн. Одоогийн байдлаар 73,8 мянга гаруй малчин айл 20-100Вт чадалтай нарны цахилгаан үүсгүүртэй болсон байна.

1990 оноос

Салхины эрчим

Салхин цахилгаан үүсгүүр (Рутланд маягийн 50 Вт)

2000 орчим

Монголд үйлдвэр-лэж худалдсан

Салхин цахилгаанүүсгүүр (Хятад FD маягийн 100Вт)

1000 орчим

Хил худалдаагаар авч худалдсан

1990 Нарны эрчим

Нарны цахилгаан үүсгүүр (Хятад аморф цахиур дэлгэц 11 Вт)

3000 Хил худалдаагаар авч худалдсан

1992 Нарны эрчим

Нарны цахилгаан үүсгүүр (Кеосера корпораци 200Вт)

200 Японы NEDO-ийн туршилтын төсөл

1997 оноос

Нарны эрчим

Нарны цахилгаан дэлгэц угсрах үйлдвэр

1500 орчим

Монголд үйлдвэр-лэж худалдсан

2003 онд Нарны эрчим

Нарны цахилгаан үүсгүүр (50Вт) Японы Шарф

11170 Японы буцалтгүй тусламжийн төсөл


Нарны цахилгаан үүсгүүр (20, 50, 75 Вт) Хятадын Сантех үйлдвэр

20620 Хятадын буцалт-гүй тусламжийн төсөл


Нарны цахилгаан үүсгүүр (50 Вт) Хятадаас худалдаж авсан

40400 Монгол Улсын Засгийн газрын төсөл

Нийт79890 Үүнээс нарны үүсгүүр 73890

Малчин айлын гэр ахуйдаа ашиглахад тохиромжтой нарны цахилгаан үүсгүүрийн нэгжийн чадал нь 50-60 ба 100 Вт орчим байвал, овор хэмжээ, ашиглалтын хувьд тохиромжтой байдаг болох нь туршилтын дүнгээс харагдаж байна.

Манай орны эрчим хүчнээс алслагдсан нилээд тооны сумдад нар, салхи хосолсон биеэ даасан цахилгаан станцыг байгуулсан байна.

Сумдын төвийг цахилгаанаар хангах зорилгоор байгуулсан нар, салхи, усан цахилгаан станцын ашиглалтын одоогийн байдал

Аймгийн нэр Эрчим хүчний эх

үүсвэрийн чадалАшиглалтанд орсон огноо Тайлбар

СЦС1 Өвөрхангай

Богд80 кВт 11/25/2008 1 салхин агрегат эвдэрсэн

2 Дорноговь Хатанбулаг

150 кВт 6/24/2008 Салхин агрегат болон контроллер нь удаа дараа гэмтэж байсан.

3 Дорноговь Мандах

80 кВт 8/3/2007 Удирдлагын компьютер нь гэмтэж байсан.

4 Өмнөговь Сэврэй

80 кВт 11/26/2008 Инвертор нь удаа дараа гэмтэж байсан.

5 Сүхбаатар Эрдэнэцагаан

100 кВт 12/1/2004 Аккумулятор нь ажиллагаагүй болсон.

НЦС1 Өмнөговь Ноён 200 кВт 9/10/2003 Аккумулятор муудсан байгаа2 Ховд Цэцэг 100 кВт 11/23/2008 Хэвийн ажиллаж байгаа.



3 Говь-Алтай Бугат

60 кВт Улсын комисс ажиллаагүй

Нарны цахилгаан үүсгүүрийн эгнээ хоорондын зай ойрхон байгаа. Инверторт нэг удаа гэмтэл гарч байсан.

НЦС+СЦС1 Өмнөговь

МанлайPV(30)/WP (120) 150 кВт

Улсын комисс ажиллаагүй

Инвертор болон контроллер нь ажиллагаагүй болсон.

2 Дорнод Матад PV(30)/WP(90) 120кВт

Улсын комисс ажиллаагүй

1 салхин салхин агрегат нь гэмтэж байсан.

3 Говь-Алтай Цээл

PV(30)/WP(120)150 кВт

12/24/2007 5 салхин агрегат нь ажиллагаагүй болсон. Нарны зайн холболт буруу хийгдсэн.

4 Баянхонгор Баянцагаан

PV(30)/WP(120)150 кВт

УК ажиллаагүй

4 салхин агрегат нь гэмтсэн байгаа.

5 Шинэжинст PV(30)/WP(120) 150 кВт

12/24/2008 Аккумулятор нь хөлдсөн.

6 Баян-Өндөр PV(30)/WP(120), 150 кВт

12/25/2008 1 салхин агрегат нь гэмтсэн байгаа.

УЦС1 Хар хорин 560 кВт 1959 Ажилгүй байгаа2 Өндөрхангай 200 кВт 1989 Турбин ажилгүй, ЦДШ байхгүй

болсон байна.3 Гуулин 400 кВт 1998 Дулааны улиралд ажиллаж байна4 Манхан 150 кВт 1999 Дулааны улиралд ажиллаж байна,

Өндөр хүчдэлд холбосон5 Мөнххайрхан 150 кВт 2003 Дулааны улиралд ажиллаж байна,

Өндөр хүчдэлд холбосон6 Богдын гол 2000 кВт Дулааны улиралд ажиллаж байна

7 Тосонцэнгэл 375 кВт 2006 Дулааны улиралд ажиллаж байна

8 Үенч 930 кВт 2006 Дулааны улиралд ажиллаж байна

9 Эрдэнэбулган 200 кВт 2006 Дулааны улиралд ажиллаж байна

10 Завханмандал 110 кВт 2009 Дулааны улиралд ажиллаж байна

11 Цэцэн-Уул 150 кВт 2009 Дулааны улиралд ажиллаж байна

2.Дүгнэлт, цаашид шийдвэрлэх гол чухал ажлууд:

Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, эрчим хүчний найдвартай тасралтгүй ажиллагааг хангах, салбарын бүтэц, зохион байгуулалт, хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах, хүний нөөцийг бэхжүүлэх, чадавхийг нь дээшлүүлэх, техник технологийн шинэтгэл хийх зорилтыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж үзэж байна.

“Монгол улсын эрчим хүчний нэгдсэн систем” хөтөлбөрийг 2002 онд баталсан бөгөөд 2007 онд багтаан 7 арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн бөгөөд Ýðäýíýòýýñ-Ìºðºíãèéí 220 êÂ-èéí 350 êì ÖÄÀØ áàðèõ, Îðõîí ãîë äýýð 100 ìÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé ÓÖÑ áàðих, ªâºðõàíãàé àéìãèéí Áàÿíòýýãèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéã ò¿øèãëýí 12 ìÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé öàõèëãààí ñòàíö áàðих, Òºâèéí á¿ñýä ñàëõèí ñòàíöûí ïàðê áàðих заалтууд хэрэгжээгүй байна. Энэ хөтөлбөрт 2007 онд шинэчлэн тодотгол хийсэн юм. Энэ хөтөлбөрийн эхний шатанд буюу 2012 онд багтаан: Ýãèéí ãîë äýýð 220 ÌÂò õ¿÷èí ÷àäàëòàé óñàí öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ 220 êÂ-ûí



øóãàìààð òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîõ; Óëààíáààòàð-Ìàíäàëãîâü-Îþóòîëãîéí 220 êÂ-ûí ºíäºð õ¿÷äýëèéí öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàì áàðèõ, Òàâàíòîëãîéí êîêñæèõ í¿¿ðñíèé óóðõàéã ò¿øèãë¿¿ëýí 300 ÌÂò-ààñ äîîøã¿é õ¿÷èí ÷àäàëòàé öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîõ; Óëààíáààòàð õîòîä 100-ààñ äîîøã¿é ÌÂò õ¿÷èí ÷àäàëòàé äóëààíû öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ õîòûí äóëààí õàíãàìæèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ; Íÿëãà, ×îéðûí õ¿ðýí í¿¿ðñíèé á¿ëýã îðäûã ò¿øèãëýí ýð÷èì õ¿÷íèé öîãöîëáîð áàðüæ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ýêñïîðòëîõ;.ªâºðõàíãàé àéìãèéí Áàÿíòýýãèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéã ò¿øèãë¿¿ëæ 15-20 ÌÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé öàõèëãààí ñòàíö áàðüñíû ¿íäñýí äýýð Áàÿíõîíãîð àéìãèéí 110 êÂ-ûí äýä ñòàíöààñ Òàéøèðûí óñàí öàõèëãààí ñòàíö õ¿ðòýë 110 êÂ-ûí øóãàì áàðèõ гэх мэт 14 ажил төлөвлөснөөс өнөөдөр Ìîãîéí ãîëûí í¿¿ðñíèé óóðõàéã ò¿øèãë¿¿ëýí öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ Óëèàñòàé õ¿ðòýë 110 êÂ–ûí øóãàì áàðèõ,.Õîâä ãîë äýýð Ýðäýíýá¿ðýíãèéí óñàí öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã áîëîâñðóóëàõ; ãàçðûí ã¿íèé äóëààíûã àøèãëàõ á¿ðýí õýìæýýíèé ñóäàëãàà õèéõ; ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàí ñàëõèí ïàðê áàéãóóëæ, òýäãýýðèéã òºâëºðñºí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîõ зэрэг ажлууд хэрэгжиж эхлэх төдий байна. Энэ хөтөлбөрийн эхний шатны ажил хэрэгжээгүйн улмаас Завхан, Говь Алтай аймгууд байнгын цахилгаангүй, Таван толгой, Оюу толгой зэрэг стратегийн ач холбогдолтой ашигт малтмалын ордуудыг ашиглалтанд оруулах хугацаа хойшлох, эдгээр уурхайг дотоодын цахилгаан эрчим хүчээр хангах боломжоо алдснаар 2015 он хүртэл 5 тэр бум орчим кВт.цаг импортын цахилгаан худалдан авснаар 400 сая орчим ам доллартай дүйцэх валютыг гадаадруу урсгахаар байна.

Бүс нутгийн хэрэглэгчдийг дотоодын эх үүсвэрээс цахилгаанаар хангах, ТЭХС-д нөхөн сэргээгдэх болон бусад эрчим хүний бусад нөөцийг ашигласан шинэ эх үүсвэрүүдийг бий болгон эрчим хүчний нөөцийг зохистойгоор ашиглах эхлэлийг тавих, стратегийн болон томоохон орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулахад шаардагдах эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрүүдийг барьж уул уурхайн үйлдвэрлэлийг цахилгаанаар бүрэн хангахын зэрэгцээ том чадлын цахилгаан станц барьж орчин үеийн дэвшилтэт технологид суурилсан, нэмүү өртөг шингэсэн цахилгаан эрчим хүчийг БНХАУ-д экспортлох ажлуудыг даруй эхлүүлж, хугацаа алдалгүй ашиглалтанд оруулах нь эрчим хүчний салбарын санхүүгийн чадавхид төдийгүй улс орны эдийн засагт чухал хувь нэмрийг оруулах юм.

Энэ ажлын хүрээнд:

Улаанбаатарын 5-р цахилгаан станцыг даруй барьж эхлэх, дулааны сүлжээний нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлэх;

Могойн голын нүүрсний ордыг түшиглэн нүүрсээр ажиллах дулааны цахилгаан станц барьж, Говь-Алтай, Завхан аймгуудыг төвийн эрчим хүчний системд холбон Алтай-Улиастайн системийг байнгын найдвартай цахилгааны эх үүсвэртэй болгох;

Өмнөд говийн бүсийн ЦЭХ-ний хэрэглээг эхний ээлжинд хангах Улаанбаатар-Мандалговь-Тавантолгой-Оюутолгойн 220 кВ-ын ЦДАШ, дэд станцуудыг барьж ашиглалтад оруулах;

Таван толгойд 300 МВт-аас доошгүй чадалтай цахилгаан станц барьж төвийн системтэй холбон Говийн бүсийн өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг хангах хөтөлбөр гарган хэрэгжүүлэх, цаашид уул уурхайн салбарын хөгжилтэй уялдан бий болох цахилгааны хэрэглээг дотоодын эх үүсвэрийн хүчин чадлыг бүрэн ашиглах, нэмэгдүүлэх замаар шийдвэрлэх;

Шивээ-Овоогийн орчимд том чадлын цахилгаан станц барьж, эрчим хүч экспортлохоос гадна төвийн эрчим хүчний системийн найдвартай ажиллагааг хангах;

Зүүн бүсийн өсөн нэмэгдэж байгаа эрчим хүчний хэрэгцээг хангахын тулд Багануур-Өндөрхаан- Чойбалсангийн 220 кВ-ын ЦДАШ-ыг барих, одоо ашиглагдаж байгаа эх үүсвэрийг өргөтгөх, шинээр эх үүсвэр барих, улмаар тус бүс нутагт Атомын цахилгаан станц барих судалгааг хийх;



Баруун бүс нутагт Хар тарвагатай, Нүүрст хотгор, Хөшөөт зэрэг уурхайнуудын аль нэгийг түшиглэн нүүрсээр ажиллах дунд чадлын цахилгаан станц барьж тус бүс нутгийн эрчим хүчний хэрэглээг дотоодоосоо хангах;

Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийг найдваржуулах, кабель шугамуудыг шинэчлэх, “100000 айлын орон сууц хөтөлбөр”-ийн дэд бүтцийг байгуулах үүднээс 110 кВ-ын 2 дахь тойрог шугам, дэд станцууд, түгээх сүлжээг шинээр барих;

Салбарын бодлого, хөтөлбөрт тусгагдсан арга хэмжээнүүдийн суурь судалгаа хийх. Эрчим хүчний зохистой үр ашигтай хэрэглээг дэмжих бодлогыг төрөөс дэмжиж хууль

эрхийн орчинг бүрдүүлэх зэрэг ажлыг нэн ойрын хугацаанд эхлүүлэх, хийж хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.


mongolian energy sector bayarbaatar

Education