nmok.puke23.pepa1

8
Ke Ao Nani: He Puke Keu A Ka Nani! He puke ʻo Ke Ao Nani i haku ʻia me ka manaʻo e kōkua i nā keiki a me nā ʻohana e hoʻohana ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ka home. I kekahi manawa, lohe nā keiki i nā huaʻōlelo maʻiʻo i pili i ke kula wale nō a ʻaʻole lākou ʻike i nā huaʻōlelo i pili i ka hale a me ke kaiaulu. Ua manaʻo pū ʻia, he kōkua paha ka puke i nā haumāna e aʻo ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā papa kula kiʻekiʻe a me ke kulanui pū kekahi. Ua paʻi mua ʻia nei puke ʻo Ke Ao Nani ma ka makahiki 2012 e ka Hale Kuamoʻo, he mokuna hoʻi o Ka Haka ʻUla O Keʻelikōlani. Ua kākoʻo ʻia ka hana me ke kālā haʻawina na ke Kellogg Foundation a me ka Administration for Native Americans. Na Alohalani Housman i koho i ke kumuhana, ʻimi i nā huaʻōlelo kūpono, a nāna i aʻoaʻo hoʻi i ke kanaka kaha kiʻi no nā kiʻi kūpono. Na Eve Furchgott i kaha i nā kiʻi nani a pau ma ka puke. Ma ka makahiki 2014, ua puka lanakila ʻo Ke Ao Nani ma ke kūlana hanohano ʻo Ka Palapala Poʻokela. Hoʻolaukaʻi ʻia ka papahana hoʻohanohano e ka ʻAhahui Paʻi Puke Hawaiʻi i kēlā me kēia makahiki. Ma loko o kēia puke, hōʻike ʻia nā kiʻi a me nā huaʻōlelo e hoʻohana ʻia ma nā pōʻaiapili like ʻole o ke ola. E laʻa hoʻi me ka honua ma uka, ma kai, ma ka lumi papa, ma ke keʻena kauka, ma ka hale kūʻai meaʻai a nui hou aku nō! Ua piha pono kēia kumuwaiwai i nā huaʻōlelo like ʻole e hoʻohana ʻia ma ke ola. He 1,000 a ʻoi huaʻōlelo ma loko o nei puke me nā kiʻi kūpono. He puke kēia no nā kānaka ʻōlelo Hawaiʻi o nā pae like ʻole. Inā he ʻono kou e ʻimi i ka paʻa o nā huaʻōlelo like ʻole o kēlā me kēia honua, e heluhelu mai nō! Ua hiki nō ke kūʻai ʻia kēia puke ma ka Hale Kuamoʻo. 2 Ka Leo ʻ Ōpio ʻ A ʻ ole Pau Ka ʻ Ike I Ka Hālau Ho ʻ okahi 3 Ka Papahana P.I.P.E.S. 4 Kupa ʻ Āina 5 No Mua Ka Lana O Ka Mana ʻ o 6

Upload: hale-kuamoo

Post on 06-Dec-2015

49 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

Ke Ao Nani: He Puke Keu A Ka NaniNo Mua ka Lana o ka ManaʻoʻAʻole Pau Ka ʻIke I Ka Hālau HoʻokahiKa Papahana P.I.P.E.SKupa ʻĀina: He Papahana Hoʻoholomua HoʻonaʻauaoKa Maka NoweloKa Leo ʻŌpioE Pāʻani Kākou!

TRANSCRIPT

Page 1: NMOK.puke23.pepa1

Ke Ao Nani: He Puke Keu A Ka Nani!

He puke ʻo Ke Ao Nani i haku ʻia me ka manaʻo e kōkua i nā keiki a me nā ʻohana e hoʻohana ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ka home. I kekahi manawa, lohe nā keiki i nā huaʻōlelo maʻiʻo i pili i ke kula wale nō a ʻaʻole lākou ʻike i nā huaʻōlelo i pili i ka hale a me ke kaiaulu. Ua manaʻo pū ʻia, he kōkua paha ka puke i nā haumāna e aʻo ana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā papa kula kiʻekiʻe a me ke kulanui pū kekahi.

Ua paʻi mua ʻia nei puke ʻo Ke Ao Nani ma ka makahiki 2012 e ka Hale Kuamoʻo, he mokuna hoʻi o Ka Haka ʻUla O Keʻelikōlani. Ua kākoʻo ʻia ka hana me ke kālā haʻawina na ke Kellogg Foundation a me ka Administration for Native Americans. Na Alohalani Housman i koho i ke kumuhana, ʻimi i nā huaʻōlelo kūpono, a nāna i aʻoaʻo hoʻi i ke kanaka kaha kiʻi no nā kiʻi kūpono. Na Eve Furchgott i kaha i nā kiʻi nani a pau ma ka puke.

Ma ka makahiki 2014, ua puka lanakila ʻo Ke Ao Nani ma ke kūlana hanohano ʻo Ka Palapala Poʻokela. Hoʻolaukaʻi ʻia ka papahana hoʻohanohano e ka ʻAhahui Paʻi Puke Hawaiʻi i kēlā me kēia makahiki.

Ma loko o kēia puke, hōʻike ʻia nā kiʻi a me nā huaʻōlelo e hoʻohana ʻia ma nā pōʻaiapili like ʻole o ke ola. E laʻa hoʻi me ka honua ma uka, ma kai, ma ka lumi papa, ma ke keʻena kauka, ma ka hale kūʻai meaʻai a nui hou aku nō! Ua piha pono kēia kumuwaiwai i nā huaʻōlelo like ʻole e hoʻohana ʻia ma ke ola. He 1,000 a ʻoi huaʻōlelo ma loko o nei puke me nā kiʻi kūpono. He puke kēia no nā kānaka ʻōlelo Hawaiʻi o nā pae like ʻole.

Inā he ʻono kou e ʻimi i ka paʻa o nā huaʻōlelo like ʻole o kēlā me kēia honua, e heluhelu mai nō! Ua hiki nō ke kūʻai ʻia kēia puke ma ka Hale Kuamoʻo.

2

Ka Leo ʻŌpio

ʻAʻole Pau Ka ʻIke I Ka Hālau Hoʻokahi

3

Ka Papahana P.I.P.E.S.

4

Kupa ʻĀina

5

No Mua Ka Lana O Ka Manaʻo

6

Page 2: NMOK.puke23.pepa1

2 Kepakemapa 2015

hoʻonaʻauao pekelala ma lalo o ka No Child Left Behind Act, a no laila, ua ʻimi akula nei papahana ʻo Mele Murals i ala e māhuahua hou aʻe ai ka makemake e mālama ʻia nā ʻano hana pāheona like ʻole ma nā kula ma kahi ala i leʻaleʻa a kū i ka hoi o ka haumāna. A no laila, ma ia ala nō i hoʻokumu ̒ ia ai ka papahana ̒ o Mele Murals a ua hana pakanā nō hoʻi lākou me nā ̒ ano kula like ̒ ole o ke kaiāulu ma ka pae ʻāina ʻo Hawaiʻi. ʻO ka maʻamau, he kālele nō ma nā kula aupuni e laʻa me Kanu o ka ʻĀina, Hālau Kū Mana, a me Ke Kula ʻo ʻEhunuikaimalino, eia nō naʻe, he hana pakanā nō me nā ʻano hālau hoʻonaʻauao like ʻole ma nā pae like ʻole o ke kaiāulu e like me Keauhou Shopping

Center a me Ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo.

Ma kēia ʻāina kawaū o Kululuʻā, i ka malu o ke Kulanui hoʻi, he ʻelua paia i pena ʻia ma lalo o kahi ʻaelike o ke Kīpuka Native Hawaiian Student Center lāua ʻo

ka University Housing. Ma muli o ka hana pū ʻana o nei mau hui ʻelua o ke Kulanui i loaʻa mai ai nā pāheona ʻelua ma kahi honua hoʻonaʻauao; ʻo ka mua ma Hale Kauanoe, a ʻo ka lua (ʻo ka mea i pena ʻia aku nei) aia ma Hale ʻIkena. Ua pōmaikaʻi wale nō nā lima nāna i komo ma ka hana no ka hiki ke hoʻohua aku i pāheona i lua ʻole kona nani no ka mea hoʻi, he ala nō hoʻi kēia i kū i ka mākia a ka Mōʻī Kalākaua a he ala hoʻi kēia e māhuahua aʻe ai ka nani o nā papahana o ke Kulanui. He hoʻomaka wale nō kēia no kēia papahana ʻo Mele Murals. Ma ka hikiāloa, he makemake nō e loaʻa nā ʻano pāheona like ʻole ma nā mokupuni a pau o Hawaiʻi nei a puni. Ma ka luʻu piha ʻana i ka hoʻohua ʻana aku i kahi loaʻa, ua hiki nō ke hoʻoulu ʻia kahi ʻiʻini e holomua ai nā kaiāulu o kākou. No laila, e holomua nō hoʻi e oʻu mau mea heluhelu a e luʻu aku nō ma nā hana e mālamalama mai ai kahi kuanaʻike. ʻAʻole nō e pau ke kākoʻo ʻana i nā papahana o ke kaiāulu e pai aʻe ana i ke kūlana o kānaka. E ola!

na Kamalani Johnson

Mai kahi e hiʻi ʻia mai ai ʻo ka lā i Makanoni a kahi e kāʻili ʻia ai i lalo, ʻo ke aloha nui i nā mea heluhelu nāna e hoʻonuʻunuʻu nei i ka ʻōlelo hoʻohialaʻai a kākou, ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi nō ia. Ua kuʻi akula ka lono no kahi papahana kākoʻo pāheona o ke kaiāulu a ʻo ia nō hoʻi kahi

papahana e laha nei ma ka inoa ʻo Mele Murals. Hoʻokele ʻia kēia papahana na ʻelua mea nui a ʻo ia nō hoʻi ka hoʻolaukaʻi papahana ʻo Mahea Akau, he kupa no Kona, a me Estria Miyashiro, he mea pena, a ʻo ia nō hoʻi ke kanaka pāheona o kēia papahana ʻo ka Estria Foundation.

“Hoʻohanohano hoʻi ʻo Mele Murals i nā kauoha hope a ka Mōʻī Kalākaua, ʻo ia ʻo “E hoʻi i nā keiki; e aʻo ʻia lākou,

a e hoʻoulu pū ʻia ka ʻiʻini no nā mea a pau o ka honua,” wahi a kahi Mahea Akau.

ʻOiai, he papahana nō hoʻi kēia o ke kaiāulu, ʻo ka mākia nui a Mele Murals, ʻo ia ka huli ̒ana aku i nā keiki, ke aʻo ʻana aku

i nā keiki, a me ka hoʻoulu ̒ ana aku iā lākou i pono nō hoʻi nā hanauna ma hope. ̒O ka mea e noho ai kēia papahana i ka niʻo a i ̒okoʻa ai hoʻi kēia mai kekahi, ̒o ia ka ̒aoʻao pena o kēia papahana. Ma lalo o ke aʻo ʻana a Estria Miyashiro, komo nā haumāna ma ka pena ̒ ana i kekahi ̒ ano pāheona ma kahi paia. He nani nō naʻe nā kiʻina e pena ʻia ai kekahi pāheona ʻoiai, he huakaʻi nō ka haumāna i kekahi ʻāina, he hoʻolohe nō i ka moʻolelo o ka ʻāina i haʻi ʻia na ke kupuna, a he nanalu nō me nā moho a pau i hua aʻe kahi makemake e pena ̒ ia ma ka paia. Hū nō hoʻi ka nani!

A hala kekahi wā, ua ʻike ahuwale ʻia ka pau ʻana iho o nā hana pāheona ma loko o nā lumi papa o ke kula aupuni ma muli hoʻi o nā koina

No Mua ka Lana o ka Mana‘o

“Hoʻohanohano hoʻi ʻo Mele Murals i nā kauoha hope a ka Mōʻī Kalākaua, ʻo ia ʻo “E hoʻi i nā keiki; e aʻo ̒ ia lākou, a e hoʻoulu pū ʻia ka ʻiʻini no nā mea a pau o ka honua,”

Page 3: NMOK.puke23.pepa1

‘A‘ole Pau Ka ‘Ike I Ka Hālau Ho‘okahi Puritia ki a mauTēnei reo rangatiraHei ōhākī mō te iwi eMe pēhea rā e ora tonu ai e?Kia kaha koe ki te kī“E kore koe e ngaro noaE tōku reo rangatira e”Māku rā, mā tātou rāE whakatō te taonga neiKia ū, kia tā ki te whatumanawaHei ōhākī mō te iwi eMō rātou kei te whanake e

Pūliki ʻia, mālama mauI nei ʻōlelo hiwahiwaHe hoʻoilina no ka lāhui ēPehea lā e hoʻōla hou ai ē?E noke mau i ka ʻī (aku)“ʻAʻole ʻoe e nalo loa,E kaʻu ʻōlelo hiwahiwa (ē)”Naʻu lā, na kākou lāE pūlama nō i nā waiwaima ka poli pumehanaHe hoʻoilina no ka lāhui ēNo lākou e hiki mai ana ē

He mele kēia i haku ʻia na Pīmia lāua ʻo Ngāpō Wehi, no ko lāua aloha nui i kā lāua ʻōlelo hiwahiwa ʻo te reo Māori hoʻi.

Aloha pumehana kākou e nā hoa ʻōlelo Hawaiʻi, ʻo au kēia ʻo Makamae Nāone. I koʻu komo mua ʻana i ke kulanui nei ma Hilo, ua komo maoli ka ʻiʻini i loko oʻu e kūkaʻi hele kulanui i Aotearoa no ka ʻike ʻana i kā lākou papahana hoʻōla ʻōlelo makuahine i laila. Mahalo i ke keʻena ʻo ka UH Hilo Global Education and Exchange, ua ʻae ʻia au e lilo i moho no ke kulanui nei e kūkaʻi hele i ke kulanui ʻo Waikato ma Kirikiriroa, Aotearoa no hoʻokahi makahiki. Iaʻu e noho ana i laila, ua ʻike ʻiʻo ʻia nō kā lākou ʻōlelo ʻōiwi ma nā ʻaoʻao like ʻole o ka nohona Aotearoa mai ka pae pēpē a hiki aku i ka ʻelemakule. Lohe ʻia nō kā ka ʻōlelo Māori ma loko a ma waho pū o ka lumi papa: ma ka hale, ma nā haleʻaina, ma nā halekūʻai, a ʻike pū ʻia ma nā polokolamu kīwī kekahi.

Iaʻu e noho haumāna ana ma ke kula kaiapuni Hawaiʻi ʻo Ānuenue, ua lohe pinepine ʻia no ka papahana hoʻōla te reo Māori a me ka hoʻokumu ʻia ʻana o Te Kōhanga Reo a me Te Kura Kaupapa Māori. No koʻu haʻaheo i kēia hoʻōla ʻōlelo ʻōiwi ʻana, ua komo ka hoi i loko oʻu e huakaʻi kino i laila a lohe pepeiao a ʻike maka i kā lākou holomua ʻana i kēia au hou nei. A pōmaikaʻi nō ia, ke ola nei nō ka ʻōlelo kamahaʻo o kēlā ʻāina i kēia lā.

ʻO kekahi mea waiwai aʻu i aʻo mai ai mai kēia kūkaʻi hele ʻana i Aotearoa, ʻo ia nō ke koʻikoʻi o ka ʻōlelo. ʻAʻole au e poina i ka ʻiʻini a me ka haʻaheo i ʻike ʻia i loko o kēia hanauna Māori no kā lākou ̒ōlelo. He pōmaikaʻi nō ka ̒ ike ʻana i ka makemake a me ka wiwo ̒ole o lākou e ̒ōlelo i kā lākou ʻōlelo makuahine, ʻaʻohe hilahila, ʻaʻohe makaʻu, a pēlā nō e ola ai ka ʻōlelo. No laila, e nā hoa, he leo paipai kēia e hoʻomau ʻoukou ma ka hoʻoikaika ʻana i kāu ʻōlelo ponoʻī i ola ka ʻōlelo i loko ou a i loko hoʻi o kāu ʻohana.

Naʻu iho nō kēia,na Makamae Nāone

3Nā Maka O Kana

Page 4: NMOK.puke23.pepa1

4 Kepakemapa 2015

I ke kauwela nei, ua komo hou wau i ka papahana ʻo Pacific Internship Programs for Exploring Science, ʻo ia hoʻi ʻo PIPES. Kālele ia papahana i ka ʻepekema pili i ka honua. I kēlā me kēia kauwela, koho ʻia kekahi mau haumāna kulanui i noi aku e komo i ka papahana a hana mākou ma nā ʻoihana ma ʻō a ʻō o kēia pae ʻāina nei, no ʻumi pule. Komo mākou i ka hana nui o ka ʻoihana a hāʻawi ʻia mai nā pāhana pili i ko mākou hoihoi e hiki pū ke kōkua aku i ka ʻoihana. Ma ka hopena o ka pule ʻumi o ka papahana, hoʻi hou mākou i Hilo a hōʻike aku i kā mākou mau pāhana ma kekahi ʻaha.

ʻO kēia ka manawa ʻelua aʻu i komo ai ma PIPES a ua hana wau ma ka Mālama Learning Center i Kapolei ma ka mokupuni ʻo Oʻahu. ʻO kaʻu hana kikoʻī ka haʻakipu ma kīhāpai hoʻoulu meakanu no ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka ʻāina a i ke kūlana mua. ʻO ka ʻāina mai Kapolei a i Waiʻanae ka ʻāina i kālele ʻia ma kaʻu hana ʻana. Ua kanu mākou i nā ʻano meakanu Hawaiʻi like ʻole e like me ka pāʻūohiʻiaka, ka pōhuehue, ka ʻaʻaliʻi, ka ʻōhiʻa lehua, a pēlā aku. Ke mākaukau nā meakanu e kanu ʻia, kanu mākou i uka a i kai no ka hoʻihoʻi ʻia ʻana o ka ʻāina i ke kūlana mua. Ma kai, kanu aku mākou i nā meakanu kai ma nā puʻu i mea e paʻa ai i ka honua a me ke one. I uka, kanu mākou i nā meakanu e like me ka ʻaʻaliʻi, ka māmaki, a me ka ʻāweoweo ma kahi o nā meakanu ʻē. He kōkua nā meakanu a mākou i kanu aku ai ʻoiai ua kua mākou i nā kumu koa haole, he mau kumu mai ka ʻāina ʻē mai.

Eia hou, ua uku ʻia wau e ka U.S. Fish and Wildlife Service, a laila, ua hana wau me lākou ma Kalaeloa Wildlife Refuge Unit, ʻo ia hoʻi kahi i loaʻa ai nā anchialine pools a me ka ʻewa hinahina. Noho nā ʻōpae ʻula he nui ma nā anchialine pools, a ua manaʻo mua ʻia ʻaʻohe ʻewa hinahina a ua pau kēlā ʻano meakanu. Eia nō naʻe, loaʻa nō ma Kalaeloa. Ua lilo ia wahi i Refuge Unit ma hope koke o ka loaʻa ʻana o ia ʻano meakanu. Ua hana wau me ka USFWS ma ia wahi ma ka huki ʻana i nā meakanu mai ka ʻāina ʻē

Ka Papahana P.I.P.E.S.a me ka ʻohi ʻana i nā meakanu o ia wahi ʻo ia hoʻi ka naupaka, ka ʻākulikuli, ka ʻewa hinahina kū kahakai, a me ka pāʻūohiʻiaka.

No ka pāhana, ua hoʻokuleana ʻia wau e kākau i kūmole pili i ke kanu kikoʻī ʻana o ka Mālama Learning Center i nā meakanu ma ke kīhāpai hoʻoulu meakanu ʻoiai ʻokoʻa ke ʻano hana o ka Mālama Learning Center me nā kīhāpai hoʻoulu meakanu ʻē aʻe. Ua mahalo wau i ia pāhana ̒oiai he pāhana pilikino kaʻu i makemake ai e hoʻokō i kēia kauwela, ̒ o ia hoʻi ka hoʻoikaika ̒ ana i kaʻu hoʻomaopopo ̒ ana i nā ̒ ano meakanu Hawaiʻi like ̒ ole. Ua kō ia pahuhopu a ua hiki pū iaʻu ke walaʻau me ke kaiaulu i kēlā me kēia Poʻahā ma ka mākeke kaupokulani ma Kapolei. He mea nui ke kākoʻo ʻana mai o ke kaiaulu i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana o ka ʻāina i ke kūlana mua. He kuleana ko kākou e aloha ʻāina ʻoiai, “He aliʻi ka ʻāina, he kauā ke kanaka”.

Na Kuʻupuamaeʻole Kiyuna

Page 5: NMOK.puke23.pepa1

Mai kēlā peʻa a kēia peʻa o ka ̒ āina, kēlā kualono a kēia kualono, kēlā kuakai a kēia kuakai, ̒ o ke aloha pumehana i nā kupa o Hawaiʻi nei a puni. Kūkala akula ka Mōʻī Kauikeaouli iā ia e ̒ōpiopio ana, “He aupuni palapala koʻu, ʻo ke kanaka pono ̒o ia koʻu kanaka.” I hoʻolohe ka pepeiao i kāna ̒ōlelo o ka nui koʻikoʻi, ma laila e holomua ai paha nā hana like ʻole ma ka hoʻonaʻauao ʻana i kānaka. Mai ia wā a hiki mai nō i kēia mau lā e neʻe aku nei, he mau keʻehina kā kānaka i lawelawe aku ai i kūpono i ke ala a Kauikeaouli i waele aku ai e laʻa me ke ala hoʻonaʻauao ʻo ke kulanui.

Ua kuʻi akula ka lono ma nā peʻa o ka ʻāina no ka paʻa ʻana maila o kahi papahana kūikawā hou ma ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo nona ka inoa ʻo Kupa ʻĀina. Hōʻīnana ʻia aʻe kēia wahi papahana nei na nā lima kākoʻo o Nā Kula ʻo Kamehameha ma lalo o ka māhele Extension Education Services lāua me ke Keʻena o ke Poʻo Kulanui o ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo. ʻO ka mua nō ia o kona hoʻokahua ʻia ʻana ma Hilo no ka mea hoʻi, he papahana hoʻomākaukau haumāna kulanui ia no nā haumāna ̒akahi a puka mai ke kula kiʻekiʻe a e komo ana i ka makahiki

Kupa A̒ina:

“He kupu a he kupa mai nei,Nēia makamua o ka ʻai ʻōhelo,Eō i kualono, eō i kuakai,Eō e kupu hou ka ʻike kuhi ala o ke ala māwae o nā kūpuna ē,Eō, e ola hou nō, ʻeā”

-Na Noelani Kapuni-Reynolds

mua ma ke kulanui e lawelawe ʻia ai ke au nui me ke au iki o kona mau haʻawina ma o ke kuanaʻike Hawaiʻi.

He papahana hou loa ʻo Kupa ʻĀina, eia nō naʻe, he keʻehina ia e mākaukau hou aku ai ka haumāna ma ka ʻike Hawaiʻi lāua me ka ʻike haole a ʻo ia ka ʻoi o ka mākaukau i kēia wā e neʻe aku nei. ʻOiai he papahana hoʻomākaukau haumāna ̒o Kupa ̒Āina, komo nā haumāna o ka papahana i ʻelua papa kulanui ʻo ia hoʻi kahi papa ENG 100T a me kahi papa MATH 103 a i ʻole MATH 104F. He ʻeono pule ka lōʻihi o kēia papahana a he noho lākou i ka hale noho haumāna ʻo Hale Kanilehua. Hoʻokomo ʻia akula nā haumāna i ka hale noho haumāna no ka mea, ma ka nohona kulanui lākou e ̒ ike lihi ai i ka nohona o ka haumāna kulanui maʻamau ma ke komo ʻana i nā hanana like ʻole o ka hale noho haumāna. I nā haumāna e noho ana ma kēia papahana, hoʻolako ʻia lākou me nā mea e pono ai ko lākou holomua pono ʻana ma nā papa e laʻa me ka penikala, ka peni, ka mīkini helu, a me ka pepa. He pōmaikaʻi keu a ka maikaʻi nui wale ka loaʻa ʻana o kēia ʻano papahana. E like me ka ʻōlelo kaulana e kau aʻela ma luna e oʻu mau mea heluhelu, “He aupuni palapala koʻu,” he keʻehina hoʻi kēia e naʻauao a e holomua hou aku ai ko Hawaiʻi nei poʻe. No laila, e hoʻonaʻauao kākou iā kākou iho a e hoʻomau kākou i ke kākoʻo a pai aʻe i nā papahana hoʻonaʻauao i kūpono hoʻi i ka makemake a nā kūpuna.

na Kamalani Johnson

He Papahana Hoo̒holomua Hoo̒naa̒uao

5Nā Maka O Kana

Page 6: NMOK.puke23.pepa1

6 Kepakemapa 2015

Ua hoʻopuka ʻia he ʻekolu mau momi makamae hou e ka Hale Kuamoʻo, ʻo ia hoʻi nā puke ʻo No Mary Kawena Pukui, He Moʻolelo no ʻAukelenuiaikū, a me He Moʻolelo Kaʻao no Punia. He mau puke kēia e kākoʻo ana i ke ola o kā kākou ʻōlelo ʻōiwi a me ko kākou ʻike no nā moʻolelo kuʻuna.

No Mary Kawena PukuiUa kākau ̒ ia a ̒ ohi ̒ ia nā kiʻi o kēia puke e Pelehonuamea Harman, he moʻopuna kuakahi na Mary Kawena Pukui. Kākau ʻia no ka hānau ʻia ʻana o Mary Kawena Pukui, kona hānai ʻia ʻana, kāna ʻohana, kāna hana ma ka Hale Hōʻikeʻike ʻo Pīhopa, a me nā haʻawina āna i waiho ai na kākou. He $6.25 ke kumukūʻai o kēia puke.

He Moʻolelo No ʻAukelenuiaikūUa hoʻopuka mua ʻia kēia moʻolelo kaʻao i ka makahiki 1916 e Abraham Fornander. Ma kēia mana hou o ka moʻolelo, ua kaha kiʻi ʻia nā kiʻi e Brook Kapūkuniahi Parker, a ua hoʻoponopono ̒ia e Hiapo K. Perreira.

He moʻolelo kahiko kēia no ke ola o ʻAukelenuiaikū, kāna mau hana kupaianaha, a me kona pilina me Nāmakaokahaʻi, ke kaikuaʻana o Pele a me Hiʻiaka. He $10.25 ke kūmukūʻai o kēia puke.

He Moʻolelo Kaʻao no PuniaUa paʻi mua ̒ ia kēia moʻolelo i ka makahiki 1912 ma ka nūpepa ʻo Ka Hoku o Hawaii. Ma kēia mana hou o ka moʻolelo, ua kaha kiʻi ʻia nā kiʻi e Brook Kapūkuniahi Parker, a ua hoʻoponopono ʻia e Hiapo K. Perreira. He moʻolelo kahiko kēia no Punia, ke keiki āiwaiwa kolohe a Leimakani me Hina. Haʻi ʻia no kāna hana maʻalea i ka pūʻali manō a me nā akua. He $7.75 ke kumukūʻai o kēia puke.

Hiki ke kūʻai ʻia kēia mau puke i kēia wā ʻānō mai ka Hale Kuamoʻo. Inā hoihoi kekahi i ke kūʻai, e leka uila i ka Hale Kuamoʻo ma [email protected], a i ʻole e kelepona i ke keʻena ma (808) 932-7430. Aia ka ʻikepili ʻoka ma ke kahuapaʻa o ka Hale Kuamoʻo ma www.olelo.hawaii.edu/khuok/hk-puke-oka.php.

Ka Maka Nowelo

E ō e nā pua hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi!

Ke ʻimi nei mākou, ke kōmike Nā Maka O Kana, i ko ʻoukou mau manaʻo no kēia māhele o ka nūpepa i kapa ʻia ʻo “Ka Leo ʻŌpio.” E paʻi ʻia ana nā manaʻo ma ka pukana ʻelua o kēia makahiki.

He aha kāu mau mea e mahalo aku ai?Kumuhana

Ka Leo ʻŌpioE heluhelu i ke kumuhana ma ka pahu “Kumuhana.” E kākau ʻoe i kahi manaʻo pōkole (1-3 hopunaʻōlelo) i pili i ke kumuhana. Ma lalo iho o ka manaʻo, e kākau i kou inoa, ke kula, a me ka pae papa. E hoʻouna i ka helu wahi ma ka ̒ aoʻao 8 o kēia pukana ma mua o ka lā 30 o ʻOkakopa.

Page 7: NMOK.puke23.pepa1

E Pā‘ani Kākou!

Hiki anei iā ʻoukou ke haʻi mai i ka hāʻina o ka nane ma lalo iho nei?

E ʻimi aku i nā huaʻōlelo a pau o lalo iho nei. He mau mea i ʻike ʻia ma loko o ka lumipapa.

ʻūpā tuko haumāna noho puke peni lula pelamakani

pepaānue penikala haʻawina leki kamepiula kumu pākaukau waihona

Hāʻina: Ka peʻa (lā) o ka waʻa 7Nā Maka O Kana

Page 8: NMOK.puke23.pepa1

KE ‘IMI NEI MĀKOU I MEA KĀKAU,A ‘O ‘OE NŌ IA!

He leo kono kēia, e ka lehulehu, e ho‘ouna mai i nā leka, pepa, mana‘o, ki‘i, a pēlā wale aku iā mākou ma ka nūpepa ‘o Nā Maka o Kana. Ua pa‘i ‘ia ma kēia pukana nā mea i ho‘ouna ‘ia mai e nā kula like ‘ole a me nā pae like ‘ole, a ‘o kou manawa kēia! E ‘olu‘olu, e ho‘ouna mai i ka helu wahi a i ‘ole i ka leka uila i hō‘ike ‘ia ma lalo iho nei:

Nā Maka o Kana - Hale Kuamo‘o200 West Kāwili St.Hilo, HI 96720-4091

Leka Uila: [email protected]/HaleKuamoo

Nā Maka O KanaPuke 23, Pepa 1

No Kana

He kupu‘eu Hawai‘i kahiko ‘o Kana i kaulana i ke kīko‘o a ho‘olō‘ihi ‘ana aku i kona kino mai kahi pae a kahi pae o ka ‘āina. Pēlā nō ka ho‘omalele ‘ia ‘ana o nēia nūpepa a ma waho aku ho‘i o Hawai‘i pae ‘āina nei.

No ke Kino o KanaKaulana Dameg, Alaka‘i

Pōmaika‘i Iaea, Ho‘onohonohoKa‘iulani Carvalho, Ho‘onohonoho

Māhealani Kobashigawa, Ho‘oponoponoMakamae Naone, Kākau Mo‘olelo

Nā Hoa Kāko‘o

Kamalani Johnson Ku‘upuamae‘ole Kiyuna

Ke Ala Nu‘ukia o ka Nūpepa

He nūpepa kaiaulu ‘ōlelo Hawai‘i e paipai ana i ke kaiaulu ‘ōlelo Hawai‘i e hō‘ike, ho‘olaha, a ho‘olalelale i ka mana‘o.

Ke Kōkua

Mahalo nui ‘ia ke kālā kōkua no nā hana a ka Hale Kuamo‘o. E ‘olu‘olu e ho‘ouna mai i nā pila kīko‘o ma ka inoa o ka UHH - Hale Kuamo‘o a ho‘iho‘i ‘ia iā ‘oe he likiki e hō‘oia ana i ka manawale‘a o kou kōkua ‘ana mai, he kūlana kū i ka ‘auhau ‘ole ‘ia.

Ke Pa‘i me ka Ho‘omalele.

Pa‘i ‘ia ka nūpepa ‘o Nā Maka o Kana na ka hui ‘o Hawai‘i Hochi Ltd., ma lalo o ka Hale Kuamo‘o, Kikowaena ‘Ōlelo Hawai‘i o Ke Kulanui o Hawai‘i ma Hilo. He ‘ehā pukana o ka makahiki kula.

Ka Leka

Kono ‘ia ka po‘e heluhelu e ho‘ouna mai i ka leka, ka mo‘olelo, ka nūhou, ke mele, ke ki‘i, a me nā mea ‘ē a‘e o ia ‘ano. No ka pukana ‘elua o ka makahiki kula 2015-2016, e ho‘ouna mai ma ke kelepa‘i, ka leka a i ‘ole ka leka uila, ma mua o ka lā 30 o ‘Okakopa, 2015.

No nā Ki‘i

Mahalo nui ‘ia ka po‘e a pau nāna nā ki‘i o kēia pukana nūpepa.

Ke Kuleana

Kuleana kope © 2015 na ka Hale Kuamo‘o, Ka Haka ‘Ula O Ke‘elikōlani, Kulanui o Hawai‘i ma Hilo, nona nā kuleana a pau. ‘O nā mana‘o a me nā ‘ōlelo a pau o loko nei o kēia nūpepa, na ka mea kākau ia.

Nā Maka o Kana - Hale Kuamo‘o200 W. Kāwili St.,

Hilo, HI 96720-4091(808) 932-7430 (kelepona)

932-7436 (kelepa‘i)Leka Uila: [email protected]

E kipa i ko mākou kahuapaʻa pūnaewele!

No ka ̒ ikepili e pili ana i ka hana a ka Hale Kuamoʻo a me ka puke ʻoka, e kipa aku i kēia kahuapaʻa:

www.olelo.hawaii.edu/khuok/hk.php