عليه الله -صلى الله رسول علي کذب لقد﴿ فق��ال: خطيبا ق��ام ح��تي عهده وسلم- علي

من مقع��ده فليتب��وأ متعم��دا علي ک��ذب من. ﴾النار

السلام( )عليه علي امام(210 / خطبة )نهج البلاغه

بررسي روايات ساختگي در کتب حديث

نقد کتب حديث

اثر : مصطفي حسيني طباطبايي

حدیث کتب نقد

وس��لم- عليه الله -صلى پيامبر روزگار »در و برخاست که آنجا تا بس���������تند دروغ او بر

کس فرمود: هر و کرد سخنراني من بر عمداگيرد«. آتش از را جايگاهش بندد دروغ

ک���ذاب لانخل���ومن ص���ادقون بيت اهل انا علينا يکذب

السلام( )عليه صادق امام(275/ کشي )رجال

ش����ر از ولي راس����تگوييم خان����داني »ما کن����ار بر بن����دد، دروغ ما بر که دروغ����زنينمانده ايم«.

2

فهرست5........................................پيشگفتار

گ��واهي ح��ديث جعل بر که : اخب��اري1 فصل11........................................مي دهند

درب���ارة اماميه بزرگ���ان : گ���واهي2 فصل17.............................ساختگي احاديث

23...........حديث جعل : انگيزه هاي3 فصل33........کافي کتاب و کليني : شيخ4 فصل39..........کليني شيخ احاديث : نقد5 فصل57.........کتابهايش و صدوق : شيخ6 فصل61..........صدوق شيخ احاديث : نقد7 فصل75...وي آثار و مجلسي باقر : محمد8 فصل81...................مجلسي آثار : نقد9 فصل101...........وي آثار و عاملي : حر10 فصل.الشيعه وسائل احاديث : نقد11 فصل .105117..........تفسيري احاديث : نقد12 فصل149.........زيارت و دعا کتب : نقد13 فصل...آنها شناخت و ساختگي : احاديث14 فصل165

173......................................... منابع

الرحيم الرحمن الله بسم گ��وييم مي بي پاي��ان س��پاس را منان خداي

نعمت و پي����امبران خ����اتم بعثت به را ما که محمد بر و داشت مفتخر ق������رآن بين������ات وي امين پي��امبر و راستين رسول مصطفي،

هاي رهبري با که فرستيم مي فراوان سلام را آيينش پ��يروان خ��ود، وزين تع��اليم و متين

شبهه رد و دقايق کشف و حقايق شناخت بر خان��دان بر ن��يز و بخش��يد توانايي فتنه دفع و

که ب����اد درود امتش دانش����مندان و ارجمند و بردند ميراث به را رسول سنت و خدا کتاب

و انديش��ان باطل افتراي و غاليان تحريف بابرخاستند. ستيزه به جاهلان تأويل

ساطع، فجر أنار ما وعليهم عليه فسلامطالع. نجم ىوخو

پيشگفتار ال����ذين عب����اده على س����لام و الحمدلله

. اصطفي نقش ک��ريم ق��رآن از پس که 1خبر يا حديث

عه��ده بر اس��لام معرفي در را مؤثري و مهم خطر و ت��دليس گزند از ت��اريخ ط��ول در دارد

ص��در هم��ان از بلکه نمان��ده کن��ار بر تحريف است. شده سختي هاي آسيب گرفتار اسلام

مي ث��ابت که دارد وج��ود اعتم��ادي قابل آث��ار عليه الله -ص��لى اک��رم رسول روزگار از کند

آن تحريف و س��ازي حديث به اي وسلم- عده به را خ���ود ه���اي س���اخته و زدند مي دست وس��لم- عليه الله -ص��لى اسلام بزرگ پيامبر افک�ار و اذه�ان راه اين از تا دادند مي نسبت

به و کنند جلب خ��ود س��وي به را مس��لمانان اق�����دام آين�����د. اين نايل خ�����ويش مقاصد

ه��اي انگيزه با بعد هاي دوران در فريبکارانه و نه��اد ف��زوني به رو و شد دنب��ال گوناگون،

بعضي چيس��ت؟ خ��بر با ح��ديث تف��اوت اينکه . در1 پي��امبر از که مي شود آثاري شامل حديث که برآنند به خبر و او( رسيده گرامي خاندان )و اسلام اکرم اس��ت. ش��ده گزارش ايشان غير از که گويند آثاري

»اخباري« تاريخي آثار راويان به قديم در اين رو از »مح��دث« را نب��وي س��نت گزارش��گران و مي گفتند

دو اين که آنست مش���هور ق���ول ولي مي خواندندمترادف اند. واژه،

حدیث کتب نقد

قول از بسياري هاي دروغ حديث، سازندگان بزرگ���ان الس���لام- و عليه– پي���امبر خان���دان

پي��امبر به که افتراه��ايي بر و ساختند صحابه بودن��د، وس��لم- زده عليه الله -ص��لى اک��رم

افزوند. عليه الله -ص��لى خ��دا رس��ول خوش��بختانه

بر اوائ��ل، هم��ان از الهي عناي��ات وس��لم- با و ي��افت وق��وف خطرن��اک ه��اي دسيسه اين

را دروغ��پردازان و داد هش��دار را مس��لماناننمود. انذار عليه الله -ص��لى خ��دا رسول هشدار پي در

الس��لام- –عليه پيامبر خاندان تأکيد وسلم- و دسيسة مع���رض در اح���اديث آنکه بر مب���ني

علم���اي اس���ت، گرفته ق���رار دروغگوي���ان روزگ��ار از و نگرفتند خاموشي ن��يز اس��لامي

مع��رفي در چند ه��ايي کت��اب ت��اکنون، کهن خي��انت از پ��رده و پرداختند ساختگي احاديث از برخي که بطوري برداشتند حديث جاعلين

ح���داأ الله س���تر ماگفته ان���د: دانش���مندان يع������ني: »خداوند.1يثالحد في يك������ذب

دروغ���پردازي ح���ديث امر در که را هيچکسادان( پنه���ان نظر )از کند مي نداش���ته نق���

زين ال��دين ش��يخ الدراي��ة« اثر »ش��رح کت��اب . به1 ص س��نگي، ث��اني( چ��اپ ش��هيد به )مشهور عاملي

کنيد. نگاه74

6

پیشگفتار

مبالغه به س������خن اين چند هر اس������ت«. و علم��اي که دهد مي نشان ولي است نزديکتر

راوي����ان شناس����ايي و ح����ديث نقد در فن، ان��د. از پرداخته بس��يار اهتم��ام به دروغگ��و،

ب��اره اين در که ه��ايي کت��اب ترين کهن ميان کت�����اب ت�����وان مي است ش�����ده نوش�����ته

يمني صنعاني عبدالرزاق »الموضوعات« اثر ب���رد. ن���ام ه . ق( را211 س���ال )مت���وفي

رفت مي بشمار برجسته محدثين از صنعاني آم��ده در طبع زي��ور به ق��اهره در وي کتاب و

ب��اره اين در که ديگ��ري ق��ديمي اس��ت. اثر حافظ الح��ديث« اثر »علل کت��اب مانده بجاي

س��ال در )مت��وفي ح��اتم أبي بن عبدالرحمن ذکر به م���ذکور ه . ق( اس���ت. کت���اب327

بلکه نک��رده بس��نده س��اختگي احاديث احيان��ا رخ اح��اديث س��ند يا متن در که را خطاه��ايي

ح��دود در و س��ازد مي نش��ان خ��اطر نيز داده اي��راد و نقد مع��رض در را ح��ديث ه��زار سه

است. داده قرار مح���دث ح���اتم، ابي ابن از پس ق���رن دو

اب���راهيم بن حس���ين حافظ بن���ام ديگ���ري ه .543 س��ال به )مت��وفي همداني جوزکاني س��اختگي اح��اديث درب��ارة اي ت��ازه ق( کتاب

الأح���اديث من »الموض���وعات که پ���رداخت الأباطيل به و دارد المرفوع������ات« ن������ام

7

حدیث کتب نقد

عب��دالرحمن س��پس است مش��هور جوزکاني ه .579 س��ال در )مت��وفي بغدادي جوزي بن

به��ره با »الموضوعات« را معروف ق( کتاب ديگ��ري آورد. اثر پديد جوزکاني، اثر از گيري

کت����اب است اهميت ح����ائز زمينه اين در که نفي و الغلط تب����يين في الملتقط »ال����درر

اد، دانش��مند اللغ��ط« اثر محمد بن حسن نق�� ه . ق( است650 س��ال به )مت��وفي صاغاني

ش��هيد به )مشهور عاملي زين الدين شيخ کهه ثاني( قدس ر ابن کت��اب از را کت��اب اين س��

نوش���ته آن درب���ارة و ش���مرده برتر ج���وزي مش��تمل المع��ني ه��ذا في ت��ام نهفإ اس��ت:

در کت��اب »اين يع��ني.1كث��ير انص��اف علي م��وارد در و رس��يده کم��ال به خ��ود موض��وع ش��ده رع��ايت آن در انص��اف ش��رط بس��يار،

ص��اغاني، از پس ق��رن يک ح��دود است«. در س���ال به )مت���وفي دمش���قي تيمية بن احمد »اح���اديث درب���ارة اي ه . ق( رس���اله728

اح��اديث از آن خلال در و القص��اص« نگاشت وي، از ک��رد. پس ي��اد س��اختگي و مجع��ول

در )مت��وفي جوزيه قيم بن محمد ش��اگردش »المن��ار ن��ام به اي ه . ق( رس��اله751 س��ال

همين الض��عيف« در و الص��حيح في الم��نيفبپرداخت. زمينه

. 76-75 ص الدرايه، . شرح1

8

پیشگفتار

مص��ري س�يوطي جلال ال�دين نهم ق�رن در عنوان با ه . ق( کتابي911 سال در )متوفي الأح���������اديث في المص���������نوعه »اللالي

محمد او از پس و نم��ود الموض��وعه« ت��أليف 986 س��ال به )متوفي هندي فتني طاهر بن

الموض����وعات« را »ت����ذکره ه .ق( کت����اب ق��اري علي نورال��دين فت��ني، از نگاشت. بعد

ه .ق( سه1014 س��ال در )مت��وفي ه��روي ک��ه: »الأس��رار ک��رد تأليف باره اين در کتاب

الموض������وعه« و الأخب������ار في المرفوعه الأح���اديث تب���يين في الس���نيات »الهب���ات

معرفه في »المص�����نوع الموض�����وعات« و قاضي دارند. س��پس الموضوع« نام الحديث

به )مت��وفي يم��ني ش��وکاني علي بن محمد المجموعه »الفوائد ه . ق( کتاب1250 سال ديگ��ري کت��اب الموض��وعه« و الأح��اديث في ت��رتيب الموض��وعات« را علي التعقبات بنام

لکن��وي عبدالحي محمد شوکاني، از داد. پس کت��اب ه . ق( 1304 س��ال در )مت��وفي هندي

موضوع احاديث دربارة المرصوع« را »اللؤلؤ محمد شيخ اخير، عصر )ساختگي( نوشت. در

ه . ق(1325 در )مت��وفي ازهري ظافر بشير الأح���اديث من المس���لمين »تح���ذير کت���اب

ت��اليف المرس��لين« را س��يد علي الموض��وعه محمد ما روزگ�����ار در س�����رانجام و نم�����ود

9

حدیث کتب نقد

کت��اب س��وريه س��اکن الب��اني، ناص��رالدين الموضوعه« را و الضعيفه الأحاديث »سلسله

آورد. پديد نيز ديگري علماي دانشمندان، اين جز البته

ن��ام آوردن از که ورزيده اند اهتم��ام ب��دينکار نظر ص�����رف آثارش�����ان ذکر و آن�����ان همة

اج���زل و س���عيهم الله ک���رده ايم. ش���رکمثوبتهم.

که اينست گفت بايد اينجا در که اي نکته ايش��ان از تن دو يکي جز م��ذکور دانش��مندان

س��نت اهل از بقيه ان��د، ب��وده زيدي شيعة که نوش��ته که ه��ايي کت��اب و ش��وند مي شمرده

اند که ش��ده ت��أليف اح��اديثي درب��ارة عموم��ا عليه الله -ص��لى اک��رم رس��ول به دروغزن��ان

ق��رن در امامي��ه، ش��يعة اما اند وسلم- بسته مس��تقلي کت��اب نگ��ارش به گذش��ته ه��اي

بيت اهل ائمة به که دروغين اح��اديث درب��ارة نپرداخته ش��ده، داده السلام- نس��بت عليهم–

کت���اب خلال در اماميه فقه���اي چند هر و اند ف��روع در اح��اديثي نقد به گاهي فقهي هاي

گف��تيم چنانکه ولي اند ورزيده اهتمام احکام را س��اختگي اخب��ار بيان که اي جداگانه کتاب

پديد ايش��ان مي��ان در باش��د، داش��ته عهده بر دانش��مند ما روزگ��ار در آنکه تا است نيام��ده محمد ش��يخ محق��ق، ش��ناس رج��ال و م��دقق

10

پیشگفتار

الدخيل��ه« و »الأخب��ار کت��اب شوش��تري تقي و آورد در تحرير رش��تة به را آن مس��تدرکات

مجع����ول اح����اديث ذکر به را آن از فص����لي »اخب��ار از بسياري هنوز . ولي1داد اختصاص »رواي��ات نادرس��ت« و 2»مراس��يل غلاه« و

که ش��ود مي دي��ده اماميه کتب ساختگي« در و است نپرداخته ها ب��دان شوش��تري مرحوم

انگ��يزه ح��ديث« يع��ني جعل »دواعي از ن��يز ني��اورده بمي��ان س��خني س��ازان، ح��ديث هاي

به که ديد لازم خود بر نگارنده اينرو است. از مس��ائل و اح��اديث اينگونه درب��ارة پ��ژوهش

روش��ني هاي نمونه و بپردازد آنها به مربوط و دين مع����ارف در که را نادرست اخب����ار از

و ادعيه و احک��ام ف��روع و کريم قرآن تفسير ده���د. ارائه است نم���وده ملاحظه زي���ارات

و ح��ديث کتب اي��ران در روزها اين که ب��ويژه به ع��ربي از بررس��ي، و نقد ب��دون را دع��اء

في الث���اني الدخيل���ه« ب���اب »الأخب���ار کت���اب . به1 چ��اپ بع��د(، به88 ص��فحه )از الموضوعه الأحاديث

کنيد. نگاه ه . ق1390 الصدوق مکتبه ، تهران در و است ح��ديث اقسام از مرسل جمع . مراسيل2

آن کنن��ده اش روايت که گويند را ح��ديثي اص��طلاح، وسلم- عليه الله -صلى خدا پيامبر از بي واسطه را نم��وده گ��زارش الس��لام- معليه- ائمه از ام��امي يا

را ام���ام آن يا اک���رم رس���ول خ���ود، اينکه با باشداست.! نديده اساسا

11

حدیث کتب نقد

عم��وم دسترس در و کنند مي ترجمه پارسي مزب��ور، ه��اي کتاب در اينکه با دهند مي قرار

و ص��حيح ادعية و م��ردود و مقب��ول اح��اديث کرد گمان نبايد و شود مي ديده دو هر سقيم

آمده، دعاء کتب و حديث جوامع در چه هر که عليه الله -ص��لى خ��دا رس��ول از قطع بط��ور

الس��لام- عليهم– بيت اهل امام��ان وسلم- واست. شده صادر خ����اطر که دارد جا ح����ديث نقد اهميت در

س��اختگي و نادرست اح��اديث س��ازيم نش��ان آورده فراهم را اتهام و ضلالت ماية همواره ها انديشه به را ناآگاه دوستان يکسو، اند. از

ديگ��ر، سوي از و اند کشانده خرافي عقايد و ادب اس��ائة و اف��تراء به را ب��دخواه دش��منان ان����د. برانگيخته دين، بزرگ����ان به نس����بت

در علمي تحقيق و تلاش گونه هر بن����ابراين و اهميت ح����ائز اح����اديث، اين نقد و کشف بش��مار دي��انت مطهر س��احت از دفاع نشانة

مي پايان بي سپاس را منان آيد. خداوند مي و خ���دمت چ���نين به را بن���ده اين که گ���ويم عن��ايت به است اميد و بخشيد توفيق دفاعي

دارد. امان در غفلت و خطا گزند از خود،قدير. شيء کل وعلي جدير بالإجابة وهو

طباطبايي حسيني مصطفي ه . ق1421

12

پیشگفتار

ه . ش1379

13

1

دهند مي گواهي حديث جعل بر که اخباري

احاديث مضمون و متن دربارة آنکه از پيش اح��اديث سند از نيز و بگوييم سخن ساختگي

مي��ان به بحثي آنها جعل هاي انگيزه و مزبور در اساس��اس که کنيم ثابت است بهتر آوريم و نقد قابل رواي��ات امامي��ه، اح��اديث مي��ان

تحقيق و بحث به سپس و دارد وجود مجعولپردازيم. مذکور مباحث دربارة

و روشن راه موض���وع، اين اثب���ات ب���راي کمک اح�����اديث خ�����ود از که آنست منطقي جعل از که آوريم بگ��واهي را آثاري و بگيريم خ��ارج ص��ورت دو دهن��د. از مي خ��بر ح��ديث

اص���الت و ص���حت از آث���ار اين يا نيس���ت، در نيستند ساختگي و نادرست و برخوردارند

همين مف��اد به بنا که بپ��ذيريم بايد اينصورت دارد. وجود اخبار ميان در جعلي احاديث آثار،

اند. در ساختگي و ناصحيح آثار، اين خود يا و مي��ان در که ش��ود مي ثابت هم باز اينصورت خ��ود زي��را دارد وج��ود دروغين آث��ار احاديث،

مي بش���مار اح���اديثي جملة از اخب���ار همين ان��د. آم��ده ح��ديث جوامع و کتب در که روند الله -ص��لى خدا رسول از که اخباري به اينک

می دهند گواهی حدیث جعل بر که اخباری

کتب الس��لام- در عليم– ائمه وس��لم- و عليه گ��واهي ح��ديث جعل بر و است آم��ده ش��يعه

افکنيم: مي نظر دهند مي اختلاف )ب���اب ک���افي أص���ول کت���اب در

الس��لام- عليه– علي اميرمؤمنان الحديث( ازفرمود: که شده روايت عليه الله -ص��لى الله رسول علي کذب »قد

فق��ال: خطيبا ق��ام ح��تي عهده وسلم- علي ک��ذب فمن بة،الکذ علي کثرت قد الناس أيها علي الن��ار. ثم من مقع��ده فليتب��وأ متعم��دا! 1بعده« من عليه کذب

الله -ص��لى خ��دا پي��امبر روزگار يعني: »در که آنجا تا بس����تند دروغ او وس����لم- بر عليه

فرم���ود: اي و ک��رد س���خنراني که برخاست بندند مي دروغ من بر که م����ردم! کس����اني

کسي هر پس اند ش��ده ف��راوان من بر عم��دا گ��يرد. آتش از جايگاهي خود براي بندد دروغ

عليه الله -ص��لى خدا پيامبر بر هم باز سپس،بستند«!. دروغ او از وسلم- بعد

ص الأول، الجزء تهران، چاپ الکافي، من . الأصول1 خطبه بيروت، چاپ نهج البلاغه، با شود مقايسه62

210 .

15

– صادق امام قول از 1کشي رجال کتاب در بن فيض پاسخ در که الس����لام- آم����ده عليه

ش���يعيان« »علت« اختلاف درب���ارة مخت���ارفرمود:

يخ��رج فلا بالح��ديث حدهمأ حدثأ ».... إني ذلک و تأويله غ��ير علي يتأوله حتي عندي من

و عندالله ما بحبنا و بح��ديثنا يطلب��ون لا أنهم ي��دعي أن يحب کل و ال��دنيا به يطلب��ون إنما

... 2رأسا« ح��ديثي ايشان از يکي براي يعني: »... من

تا نمي رود ب��يرون من ن��زد از او و مي گ��ويم حقيقي معن��اي غ��ير به را مزب��ور حديث آنکه و ما حديث از آنها که مي کند. زيرا تأويل آن، الس��لام-( عليه– پي��امبر )خان��دان ما محبت از

راه اين از بلکه جويند نمي را خ��دا خش��نودي که دارد دوست ک���دام هر و مي طلبند را دنياشود«.!... نهاده او بر رئيس نام

العلم��اء« »مع��الم از چنانکه کت��اب اين اصلي . نام1 مي ود: »معرفة اس���تفاده آش���وب ش���هر ابن اثر

س��پس است الص��ادقين« ب��وده الأئمة عن الناقلين تلخيص را ن��امبرده کت��اب طوسي جعفر ابو ش��يخ نه��اده ن��ام آن الرج��ال« بر معرفة »اختي��ار و کرده هم���ان داريم دست در ام���روز که کت���ابي و است

است. طوسي شيخ ملخصکربلاء. چاپ ،124 الکشي، . رجال2

عليه– صادق امام از رجالش در کشي نيز وفرمود: که است السلام- آورده

و الق��رآن وافق ما إلا حديثا علينا »لاتقبلوا معه تج���دون أو الس���نة يثنااحاد من ش���اهدا

الل��ه- -لعنه سعيد بن المغيرة فان المتقدمة، يح��دث لم يثاح��اد أبي أصحاب کتب في دس ما علينا لاتقبل����وا و الله أبي! ف����اتقوا بها

- محمد نبينا س��نة و تع��الي ربنا ق��ول خ��الف قلن��ا: ح��دثنا إذا وس��لم- فإنا عليه الله ص��لى

-ص��لى الله رس��ول ق��ال و عزوجل الله قال 1وسلم-«. عليه الله

نس��بت ما به که – را س��خني يع��ني: »هيچ با که را گفت��������اري مگر نپذيرند – دهند مي

ش��اهدي اينکه يا باشد موافق س��نت و ق��رآن با م��وافقت در ما )صحيح( گذشتة احاديث از

– س�عيد بن مغيره زيرا کنيد پيدا مزبور سخن کت��اب در – کند دور رحمتش از را او خ��دا که

الس��لام-( عليه– ب��اقر )امام پدرم ياران هاي پ��درم که ک��رده وارد گري حيله با را احاديثي

بترس��يد خ��دا از است. بنابراين نگفته را آنها گفتة خلاف بر ما ط��رف از که را گفت��اري و

-ص��لى )محمد ما پي��امبر سنت و بزرگ خداي نپذيريد اند ک��رده وسلم-( گ��زارش عليه الله

ق��ول از پ��ردازيم س��خن به چ��ون ما که زي��راکربلاء. چاپ ،195 ص الکشي، . رجال1

-ص��لى خ��دا رس��ول ق��ول از و عزوجل خدايگوييم«. مي وسلم- سخن عليه الله

ت��أليف الرضا أخبار عيون کتاب در همچنين صدوق( )شيخ قمي بابويه بن علي بن محمد عليه– الرضا موسي بن علي ام���ام که آم���ده

فرمود: خالد بن حسين السلام- به في عنا الأخب����������ار وضع إنما خالد بنيا»

... 1الغلاة« الجبر و التشبيه م��ا، ق��ول از غالي��ان خالد، پسر يعني: »اي

خل��ق( و به )خ��دا تش��بيه درب��ارة را اخب��اري...!«. اند کرده جعل جبر به عقيدة

عليه– رضا ام��ام قول از کتاب همين در باز أبي بن اب��راهيم به که است الس��لام- م��أثور

فرمود: محمود وضعوا لفينامخا »أن و فض��ائلنا في أخبارا

و الغل���و أح���دها أقس���ام، ثلاثة علي جعلوها يحالتصر ثالثها و أمرنا في التقص�����ير نيهاثا

...2أعدائنا« بمثالب فض�ائل در را أخب��اري ما يعني: »مخالف�ان

اند، کرده بخش سه بر را آنها و اند ساخته ما ضمن که احاديثي غلوآميز. دوم احاديث يکي اس��ت. س��وم ش��ده کوت��اهي ما ح��ق در آنها

. 82 ص سنگي، چاپ الرضا، أخبار . عيون1. 169 ص الرضا، أخبار . عيون2

ما دش���منان عي���وب به آنها در که اح���اديثي...«. کرده اند تصريح

ي رج����ال در بن ي����ونس ق����ول از کش����گفت: که است آمده عبدالرحمن

من قطعة بها فوج����دت الع����راق فيت»وا ينالسلام- مت��وافر -عليه جعفر أبي أصحاب

بعد فعرض��تها کتبهم وأخ��ذت منهم فسمعت السلام- فأنکر -عليه الرضا الحسن أبي علي أبي يثأح��اد من نيكو أن ةكثير يثأحاد منها

... 1السلام-« -عليه عبدالله از گ��روهي آنجا در و آمدم عراق يعني: »به

ن��يز الس��لام- و -عليه ب��اقر جعفر ابو ي��اران -عليه ص���ادق ابوعبدالله از بس���ياري ي���اران

شنيدم احاديثي ايشان از و يافتم السلام- را را رسائل آن سپس و گرفت را آنها رسائل و

دادم السلام- نش��ان -عليه رضا ابوالحسن به که ک��رد انک��ار را احاديث آن از بسياري وي و الس���لام- باشد -عليه ص���ادق عبدالله ابو از

.»... مح����دود آورديم بدانچه اح����اديث، اينگونه

ب��از ما که دارد ن��يز ديگ��ري نظ��اير و نيست بي�����نيم نمي لازم اينجا در را آنها همة گفتن

که س��ازيم مي نش��ان خ��اطر را نکته اين اما به تنها س��اختگي اح��اديث اماميه، اخبار بنابر

کربلاء. چاپ ،195 ص الکشي، . رجال1

داده الس���لام- نس���بت -عليه ائمه از ب���رخي ه��ايي دروغ ايشان عموم قول از بلکه نشده

الس��لام- -عليه صادق امام چنانکه اند ساختهفرمود: کشي روايت طبق بر

ک���ذاب من لانخلو ص���ادقون بيت أهل »إنا عند علينا بکذبه ص��دقنا فيس��قط علينا يكذب

عليه الله -ص��لى الله رس��ول الن��اس. ک��ان مس��يلمة ک��ان و لهجة يةالبر وس��لم- أص��دق

-عليه المؤم��نين م��يرأ ک��ان و ،عليه يك��ذب رس��ول بعد من الله ب��رأ من الس��لام- أص��دق

ال��ذي ک��ان وس��لم- و عليه الله -ص��لى الله لعنه – س��بأ بن عبدالله الکذب من عليه يكذب

- علي بن الحس��ين عبدالله أبو ک��ان و – الله ذکر بالمخت��ار. ثم ابتلي الس��لام- قد عليهما

و الشامي السلام- الحارث -عليه عبدالله أبو الحسين بن علي علي يكذبان کانا فقال بنان

و سعيد بن المغيرة ذکر ثم السلام-، -عليهما و الخطاب وأبا السري و يعابز بش��ار و معمرا

النه��دي ص��ائد و اليزي��دي حم��زه و الأش��عري... 1الله« فقال: لعنهم شر از ولي راستگوييم خانداني يعني: »ما

نمانديم کنار بر بندد دروغ ما بر که دروغزني مي ما به که ه��ايي دروغ با ما راس��تگويي و

س���اقط اعتب���ار درجة از م���ردم ن���زد بندندکربلاء. چاپ ،258-257 ص الکشي، - رجال1

وسلم- عليه الله -صلى خدا مي شود. رسول او بر مس��يلمه ولي ب��ود م��ردم راس��تگوترين

علي المؤمنين امير همچنين مي بست، دروغ عليه الله -صلى پيامبر از السلام- پس -عليه

خ��دا که ب��ود اي آفري��ده وسلم- راستگوترين از خ��دا که – س��بأ بن عبدالله ولي ک��رده خلق

مي دروغ او بر –کند دورش خ��������ود رحمت -عليهما علي بن حس��ين ام��ام ن��يز و بس��ت،

ام��ام س��پس ش��د، مبتلا مخت��ار الس��لام- به بن��ان و شامي حارث السلام- از -عليه صادق

بن علي امام بر تن دو اين که گفت و کرد ياد بس��تند مي الس��لام- دروغ -عليهما الحس��ين

ابو و س��ري و بزيع و سعيد بن مغيره از آنگاه بش��ار و عمر مقلاص( و بن )محمد الخط��اب

ب��رد نام صائدنهدي و 1يزيدي حمزة و أشعري مي دروغ ب����اقر ام����ام پ����درش و او بر )که

کند«... لعنت را آنها همة خدا گفت بستند( و بن علي امام از کشي و عمر ابو همچنين و

که الس����������لام- آورده -عليه الرضا موسيفرمود: - الحس��ين بن علي علي يك��ذب بن��ان »کان وکان الحديد، حر الله السلام- فأذاقه عليهما

ش���خص اين ن���ام اردبيلي، اثر ال���رواة ج���امع . در1 الث��اني، )المجلد است ش��ده بربري« ض��بط »حمزه

(. 253 ص

-عليه جعفر أبي علي يك��ذب سعيد بن مغيرة محمد وک��ان الحديد، حر الله السلام- فأذاقه

- موسي الحسن أبي علي يك���ذب بش���ير بن ک��ان و الح��دي، حر الله السلام- فأذاقه عليه

-عليه عبدالله أبي علي يك���ذب الخط���اب ابو يك��ذب الذي و الحديد حر الله السلام- فأذاقه

1فرات. بن محمد علي -عليهما الحس��ين بن علي بر يعني: »بن��ان گرم���اي خداوند و بست مي الس���لام- دروغ

س�رش وقت، )حک�ومت چشانيد او به را آهن بن مغ��يره ک��رد(. و ج��دا شمش��ير با تن از را

الس��لام- دروغ -عليه باقر جعفر ابو بر سعيد او به را آهن گرم��������اي خداوند و بست مي

ابوالحسن بر بش����ير بن محمد چش����انيد. و مي الس�����لام- دروغ -عليه جعفر بن موسي

ابو ش��د. و عقوبت همان گرفتار نيز او بست الس��لام- -عليه صادق عبدالله ابو بر الخطاب

آهن گرم��اي نيز او به خداوند بست مي دروغ بن��دد مي دروغ من بر که کسي و چش��انيد را

است«. فرات بن محمد – روايات اينگونه گفتيم اين از پيش چنانکه

ص���������حيح اگر –فراوانند اماميه کتب در که مي ث��ابت رواي��ات همين دلالت بن��ابر باش��ند

رواي��ات مي��ان در س��اختگي اح��اديث که شودکربلاء. چاپ ،259 ص الکشي، . رجال1

آث��ار، اين خ��ود اگر دارن��د. و وج��ود اماميه ث���ابت هم ب���از باش���ند مجع���ول و ناص���حيح

أخب���ار بين در جعلي اح���اديث که مي ش���ود س��اختگي اح��اديث اين خ��ود چنانکه موجودند

مي شوند! ديده آنها ميان در

2

گواهي بزرگان اماميه دربارة احاديثساختگي

درب��ارة اح��اديث خود از که شواهدي از پس است مناسب آورديم س�����اختگي رواي�����ات

ن��يز را ح��ديث فن أس��اطين و بزرگان اقوال آنها که گ��ردد معل��وم تا ک��نيم ياد باره اين در

در مجع��ول أخب��ار وج��ود از تص��ريح، به همداده اند. خبر اماميه روايات ميان

به )مت��وفي نعم��ان بن محمد مفي��د، ش��يخ اماميه أع��اظم و قدما از ه . ق( که413 سال

»اعتق��ادات بر که نق��دي در مي رود بش��مار مي��ان در که مي کند تص��ريح ص��دوق« نوش��ته

شيخ و دارد وجود باطل و حق اماميه، روايات قمي، بابويه بن محمد جعفر ابو يعني صدوق نک��رده رع��ايت را معنا اين شايد و بايد چنانکه

مي نويسد: باره اين در مفيد است. شيخ في–)رح( – جعفر ابو الش��يخ ذکره »الذي و تختلف معانيه و يتحصل لا الب�����اب ه�����ذا

ساختگی احادیث دربارة امامیه بزرگان گواهی

علي عمل انه ذلک في الس����بب و تتن����اقض يري ممن يکن لم و المختلفه الحديث ظواهر 1.الباطل« و منها الحق بين فيميز النظر

خدايش که – جعفر ابو شيخ را يعني: »آنچه ث���ابت ک���رده، ي���اد ب���اب اين در – کند رحمت و است متن�اقض و مختلف آن معاني و نشده ظ��واهر بن��ابر او که آنست تن��اقض اين علت

اهل از و است ک��رده عمل گون��اگون احاديث باطل رواي��ات از را حق احاديث تا نبوده نظرکند«. جدا

پنجم ق��رن دانشمند اماميه بزرگان از ديگر موس��وي حس��ين بن علي ابوالقاسم هجري، 436 در )مت��وفي مرتضي ش��ريف به مشهور

و باطل اح������اديث زمينة در که ه . ق( است »المس�����ائل رس�����الة در نادرست اخب�����ار

الطرابلسيه« مي نويسد: و الش��يعه کتب في الم��روي الح��ديث »إن و الخطأ ض��روب يتضمن مخالفينا جميع کتب

يتص��ور لا و يجوز لا محال من الباطل صنوف و بطلانه علي ال����دليل ق����ددل باطل من و

الق��ول و الرؤية و الج��بر و کالتش��بيه فساده يحصي لا ال��ذي ه��ذا من و القديمة بالص��فات

16 و15 ص ت��بريز، چ��اپ الص��دوق، عقائد . ش��رح1 فهمي��ده آن مقدمه از چنانکه کتاب اين اصلي )نام

است(. الإمامية اعتقاد مي شود: تصحيح

25

حدیث کتب نقد

و الأباطيل من الأح�������اديث في ما يحصر أو 1.الحديث« نقد وجب لهذا

و ش����يعه کتب در که يع����ني: »اح����اديثي و خطا انواع آمده ما مخالفان همة کتاب هاي ام���ور قبيل دارد. از بر در را باطل اقس���ام و تع���الي( روانيست خ���داي )بر که مح���الي

بر که ب��اطلي ام��ور و نمي باشد تص��ور قابل است ش��ده اقامه دليل آنها تب��اهي و بطلان و ج��بر به عقي��دة و تش��بيه به عقي��دة مانند تع����الي حق اينکه به ق����ول و خداوند رؤيت و ذات( است بر )زائد و ازلي ص����فات داراي

وارد رواي�����ات در که باطل آراء قبيل اين از اين رو از و نمي آيد در حصر و ش��مار به ش��ده

است«. واجب کاري حديث نقد احاديث از که کسي مرتضي شريف از پس بن محمد اب���وجعفر است ک���رده ي���اد باطل ه . ق(460 س��ال در )مت��وفي طوسي حسن

الاص��ول« فص��لي کتاب: »عده در است. وي و داده اختص��اص نادرست اخبار از بحث به را

مي نويسد: أن شک فيه لايتخالج الذي المعلوم من »إن

الله - -ص��لى الن��بي عن المروية الأخبار في لمن ص��دقا فيها أن کما وس��لم- - ک��ذبا عليه

انتش��ارات از شانه چي، مدير تأليف الحديث، . علم1. 64 ص مشهد، دانشگاه

26

الق����ول ابعد فقد ص����دق جميعها أن ق����ال 1.فيه«

در شک بطوريکه است معلوم يعني: »آنچه از م��روي اخب��ار در که اينست ن��دارد راه آن

وسلم- خبرهاي عليه الله -صلى اکرم پيامبر ن��يز راست خبره��اي چنانکه داد وج��ود دروغ

اخب���������ار اين همة بگويد که کسي و هست عليه الله -ص�لى پي��امبر از )يع�ني درس�ت اند

ق���ول از ش���ده اند( بي شک وس���لم- ص���ادراست«. افتاده دور صواب اخب���ار وج���ود به که اماميه أک���ابر از ديگر

و س��ني احاديث ميان در دروغين و ساختگي ش��يخ ش��هير، فقيه است داده گ��واهي شيعه

حلي محقق به مع����روف جعفر نجم ال����دين در ه . ق( اس��ت. وي676 س��ال به )مت��وفي

»المعتبر« مي نويسد: کتاب الواحد بخ��بر العمل في الحش��وية »أف��رط

من تحته ما مافطنوا و خبر لکل انقادوا حتي - الن��بي ق��ول الأخبار جمله من فإن التناقض

القالة بعدي وسلم- - ستکثر عليه الله -صلى عليه الله - -ص���لى الص���ادق ق���ول علي. و

فيها المروية الأخب��ار أن في فصل الأص�ول، . عدة1 ،276 ص ذلک، به يعلم الذي الطريق و کذب هو ما

قم. چاپ

يک������ذب رجلا منا رجل لکل وس������لم- - إن. 1عليه«

به عمل )أخباري ه��ا( در يع��ني: »حش��ويان در که کرده اند زي���اده روي آنجا تا واحد خ���بر که را تناقضي و شدند تسليم خبري هر برابر

نيافته اند در دارد وج��ود موض��وع اين ذيل در- اک��رم پي��امبر سخن اين اخبار، جملة از زيرا

فرمود: پس که وسلم- است عليه الله صلى مي بندند من بر دروغ که کس���������اني من از

ام��ام س��خن اين ن��يز ش��د. و خواهند فراوان فرم��ود: در که الس��لام- است -عليه ص��ادق

-عليه پي��امبر )خان��دان ما از م��ردي هر برابر او بر که گرفته ق��رار دروغزني السلام- مرد

مي بندد«. دروغ بالأخره و )مت��وفي مجلسي باقر محمد ملا کت��اب از هفتم مجلد ه .ق( در1110 سال در

مي نويسد: الأنوار« چنين »بحار عليه الله -ص��لى الن��بي في الغلو أن إعلم

يک��ون الس��لام- إنما -عليه الأئمة وس��لم- و لله ش��رکاء بک��ونهم أو ب��الوهيتهم ب��القول

ال�رزق، و الخلق في أو المعبودية في تع�الي أو اتح���دبهم، أو فيهم حل تع���الي الله أن أو

من إله��ام أو حي و بغ��ير الغيب يعلمون أنهم -عليه الأئمة في ب�����القول أو تع�����الي، الله

. 6 ص سنگي، چاپ . المعتبر،1

بتناسخ الق��ول أو أنبي��اء ک��انوا السلام- أنهم ب����أن الق����ول أو بعض، إلي بعض����هم أرواح

لا و الطاع���ات جميع عن تغ���ني مع���رفتهم بکل الق��ول و المعاص��ي، ب��ترک معها تکليف

دلت کما الدين عن خروج و کفر و إلحاد منها الأخب������ار و الآي������ات و العقلية الأدلة عليه

-عليه الأئمة أن قدعرفت و غيرها و السالفة و بکف��رهم حکم��وا و منهم الس��لام- ت��بروا

من ش��يء س��معک ق��رع ان و بقتلهم، ام��روا إما فهي ذلک من لش���يء الموهمة الأخب���ار

1.الغلاة مفتريات من هي أو مأولة -ص��لى پي��امبر دربارة غلو که يعني: »بدان

الس��لام- -عليه امام��ان وس��لم- و عليه الله آن��ان ب��راي خ��دايي مق��ام کسي که چنانست

خ��داي ش��ريک آن��ان که بگويد ش��ود. يا قائل روزي و آف����رينش در يا عبادتند در تع����الي

آنکه پن��دارد. يا ش��ريک را ايش��ان بخش��يدن، يا و ک��رده حل��ول آنها در متعال خداوند بگويد

وحي بدون آنکه پندارد. يا شريک را ايشان با مي دانن��د. يا غيب خ��دا، س��وي از اله��امي يا

معتقد بوده ان��د. يا پي��امبر امام��ان، که بگويد )پيک���ر( در ايش���ان از ب���رخي روح که باشد

معرفت بگويد است. يا شده وارد ديگر برخي جديد چ���اپ ،346 ص ،25 ج الأن���وار، . بح���ار1

الاسلامية(. )دارالکتب

و مي کند بي نياز عبادات همة از را آدمي آنها ل��زومي گناه��ان ت��رک آن��ان شناخت وجود با

إلح��اد م��وجب امور اين همة به ندارد. اعتقاد دلائل چنانکه است دين از خ������روج و کفر و

بر آنها جز و گذش��ته اخب��ار و آي��ات و عقلي دانس��تي اين از پيش و دارد دلالت معني اين اين طرف��داران الس��لام- از -عليه امامان که

کفر به حکم و داده اند نش��ان ب��يزاري عقايد ص���ادر را قتلش���ان فرم���ان و نموده اند آنها

تو گ��وش به رواي��اتي و اخب��ار اگر و کرده اند پيش را باطل عقايد اينگونه ت��وهم که رس��يد

به محم��ول مزب��ور ک��ه( اخب��ار )ب��دان آورد آنکه يا و دارد دگر ت����أويلي و نيست ظ����اهر

ساخته اند«. دروغ به را آنها غلو أرباب ما ح��ديث و فقه بزرگان از تن چند اين ذکر

گرنه و مي کند بي ني��از ديگر اقوال نقل از را در ث��اني ش��هيد )مانند اماميه ب��زرگ علم��اي در ع��املي ال��دين به��اء ش��يخ و درايه ش��رح و 1الأص�ول فرائد در انص�اري ش�يخ و أربعين

الأص��ول« مي نويس��د: إن »فرائد در انصاري . شيخ1 هو الس��نة و الکتاب علي الخبر عرض من المقصود

بعض في الع��رض تعليل الص��دور، معل��وم غ��ير في الامامية أخب��ار في المکذوبه الأخبار بوجود الأخبار(. 63 ص سنگي، چاپ )فرائد،

س��نت و ق��رآن به را خ��بر آنکه از يع��ني: »مقص��ود معصوم از آنها صدور که است اخباري کنيم عرضه

دروغين اح��اديث وج��ود شيعه( بر أکابر ديگردارند. اتفاق اماميه روايات ميان در

آنکه قطعي( براي يا متواتر اخبار )نه نشده معلوم اخب��ار وج��ود را ک��ار اين علت روايات، از برخي در

شمرده اند«. اماميه احاديث ميان در دروغين

3

انگيزه هاي جعل حديث با ش��يعه مي��ان در حديث س��ازي انگيزه هاي از س��نيان مي��ان در ح��ديث جعل انگيزه ه��اي

م��وارد از پ��اره اي در و داش��ته تفاوت جهاتي حک��ومت چون است. سنيان بوده همانند نيز

از يکي داش�������تند دست در را ق�������درت و تق��رب آنها مي��ان در حديث سازي انگيزه هاي

خطيب چنانچه ب��ود ق��درت مراکز و خلفاء به ه . ق( در463 س���ال به )مت���وفي بغ���دادي

روزي که است بغ�������داد« آورده »ت�������اريخ خليفة بر قرشي وهب بن وهب أبوالبخ��تري

اين در ش��د، وارد الرش��يد ه��ارون خود زمان خود کبوترهاي با بازي مشغول خليفه هنگام از مي داد! ه����ارون پ����رواز را آنها و ب����ود

ک���ار، اين درب���ارة پرس���يد: آيا أبوالبخ���تري أبوالبخ��تري ب��د( مي داني؟ يا )خ��وب ح��ديثي

گفت: فورا

حدیث کتب نقد

عن أبيه عن ع���روه بن هش���ام »ح���دثني وسلم- کان عليه الله -صلى النبي أن عائشه! الحمام« يطير

)ع��روه پ��درش از ع��روه بن يعني: »هشام است کرده نقل من براي عائشه زبير( از بن وس��لم- کب��وتر عليه الله -ص��لى پي��امبر که

مي داد«! پرواز ن��زد گفت: از و ک��رد او به تن��دي نگاه رشيد

برو. بيرون من کرد: اگر اضافه ابوالبختري رفتن از پس و قض��اء مق��ام از نب��ود ق��ريش از م��ردي او

قاضي اين که است . پي��دا1مي ک��ردم عزلش تأييد ب��راي را مزب��ور حديث دروغگو و طماع

از تا است س��اخته او خوش��دلي و خليفه ک��ار مي���ان در جوي���د. اما تق���رب وي به راه اين

دس���تاويز ب���دين کسي نداشت جا ش���يعيان ام���ير خلافت از پس زي���را کند حديث س���از

کوتاه حکومت السلام- و -عليه علي مؤمنان الس���لام- ق���درت -عليه حسن ام���ام م���دت

الس������لام- -عليه بيت اهل دست از سياسي الس��لام- و -عليه علي بعلاوه و رفت ب��يرون

که بودند آن از بي ني��ازتر و آگاه تر فرزندانش و بخوانند ح��ديث ايش��ان ب��راي دروغپردازان

اح��وال ش�رح )در484 ص ،13 ج��زء بغداد، . تاريخ1قرشي(. وهب بن وهب ابوالبختري

34

حدیث جعل انگیزه های

اين، وجود جويند. با تقرب آنان به راه اين از اف��راد السلام- گ��اهي -عليه امامان عصر در

نزديک ايش�����ان به ج�����اه طلب و منح�����رف خ��ود ب��راي آنان، از حديث نقل با تا مي شدند

طرفدارانش��ان مي��ان در اعتب��اري و نف��وذ بيابن��د. ايندس��ته -عليه ائمه اق��وال معم��ولا

س���خنان و مي کردند تحريف را الس���لام-س چنانکه مي نمودند تفس��ير خود نفع به را آنها

ام��ام که است آورده رج��الش کتاب در کشي مخت���ار بن فيض الس���لام- به -عليه ص���ادقفرمود:

علينا بالک��ذب لع��وا أو الن��اس إن فيض؛ »يا غيره! و منهم لايريد عليهم افترض الله کأن من يخ��رج فلا بالح��ديث أح��دهم أح��دث إني

ذلک و تأويله غ���ير علي يتأوله ح���تي عن���دي و الله عند ما بحبنا و بح��ديثنا يطلبون لا أنهم ي��دعي أن يحب کل و ال��دنيا به يطلب��ون إنما

... 1رأسا« به ش��ديدي علاقة م��ردم فيض؛ يعني: »اي

کار اين خداوند گويي دارند ما بر بستن دروغ آنها از ديگ��ري چيز و ساخته واجب آنان بر را

ايش��ان از يکي ب��راي اس��ت! من نخواس��ته ب���يرون من ن���زد از او و مي گ���ويم ح���ديثي

ي، . رجال1 ب��ا: فرائد ش��ود )مقايسه124 ص الکش��(. 87 ص انصاري، شيخ الأصول

35

حدیث کتب نقد

غ����ير به را مزب����ور ح����ديث آنکه تا نمي رود آنها که زي��را مي کند تأويل آن حقيقي معناي

- پي��امبر )خان��دان ما محبت از و ما ح��ديث از نمي جويند را خ��دا الس��لام-( خش��نودي عليه ک����دام هر و مي طلبند را دنيا راه اين از بلکه

نه������اده او بر رئيس ن������ام که دارد دوستشود«.! چگونه دنياطلب��ان اين ب��دانيم اينکه ب��راي

مغرض���انه الس���لام- را -عليه ائمه اح���اديث که روايتي به است مناسب مي کردند تفسير

يا328 س��ال در )مت��وفي کلي��ني جعفر ابو توجه آورده ک����افي اص����ول ه . ق( در329

کنيم. م��ارد بن محمد از خود إسناد به کليني شيخ

گفت: که کرده نقل الس��لام- ح��ديث -عليه عبدالله لأبي »قلت

ما فاعمل ع��������رفت قلت: إذا أنک لنا روي إن قلت: و ذلک. قال قلت شئت! فقال: قد

لي: الخمر؟! فق��ال شربوا أو سرقوا أو زنوا أنص��فونا ما الله راجع��ون. و إليه إنا و لله إنا إنما عنهم، وضع و بالعمل اخ���ذنا نک���ون أن

قليل من ش��ئت ما فاعمل ع��رفت قلت: إذا 1.منک« يقبل فإنه کثيره و الخير

الث��اني، الج��زء ته��ران، چاپ الکافي، من . الأصول1. 464 ص

36

حدیث جعل انگیزه های

السلام- -عليه صادق عبدالله ابو يعني: »به روايت ما ب��راي ش��ما از ح��ديثي کردم عرض دست مع��رفت به گفته اي��د: چ��ون که ش��ده

کن! عمل مي خ����واهي که گونه هر ي����افتي را س������خن اين من داد: آري پاسخ ام������ام

اگر پرسيدم: و گفت مارد بن گفته ام. محمد کن��د؟! گساري باده يا کند دزدي يا کند زنا چه

)و راجع��ون إليه إنا و لله داد: إنا پاسخ ام��ام مص���يبت آم���دن پيش هنگ���ام به را آيه اين

سخن که )کساني سوگند خدا مي خوانند( به نموده ان����د( تحريف و تأويل بدينگونه م����را

ما که نکرده اند رع��ايت را انص��اف ما درب��ارة از ولي باش���يم مس���ؤول عملي هر برابر در

که باش��د! چ��يزي ش��ده مس��ؤوليت رفع آنها مع��رفت به چ��ون که نب��ود اين جز گفتم من

عمل مي خ���واهي که گونه هر ي���افتي دست از البته بس��يار يا باشد اندک نيکويت کار کن،

مي شود«. پذيرفته تو بگ��ذريم، که طل��بي رياست انگيزه ه��اي از و س���ازي ح���ديث علل ناپس���ندترين از يکي

با دش��مني يا آن��ان دربارة غلو ائمه، به افترا در ص��دوق ش��يخ چنانکه است ب��وده ايش��ان

که است الرض��ا« آورده اخب��ار کتاب: »عيون أبي بن إب��راهيم الس��لام- به -عليه رضا امام

گفت: محمود

37

حدیث کتب نقد

وض��عوا مخالفينا »إن فض��ائلنا في أخب��ارا و الغلو أقس���ام. أح���دها ثلاثه علي وجعلوها

بمث��الب التص��ريح ثالثها و التقص��ير ثاني ها کف��روا فينا الغلو الن��اس س�مع ف�اذا أع��دائنا إذا و بربوبيتنا الق��ول إلي نسبوهم و شيعتنا س��معوا إذا و فينا اعتق��دوه التقص��ير سمعوا قد و بأسمائنا ثلبونا بأسمائهم أعدائنا مثالب

ي��دعون ال��ذين تسبوا عزوجل: »ولا الله قال1.علم« بغير عدوا الله فيسبوا الله دون من

فض�ائل در را اخب��اري ما يعني: »مخالف�ان کرده ان��د: بخش سه بر را آنها و س��اخته اند ما

ضمن که احاديثي غلوآميز. دوم احاديث يکي و است شده کوتاهي و تقصير ما حق در آنها

دش��منان عي��وب به آنها در که اح��اديثي سومکرده اند. تصريح ما

را غلوآم���يز رواي���ات م���ردم که همين پس تکف��ير را ما پ��يروان مي ش��نوند، ما درب��ارة مق���ام که مي دهند نس���بت آنها به و مي کنند و تقص��يرها چ��ون قائلن��د. و ما ب��راي خدايي

داش��ته اند روا ما ح��ق در که را کوتاهي ه��ايي مي کنن��د. و پي��دا عقي��ده آنها به مي ش��نوند،

و ن��ام با را ما دش��منان عي��وب که هنگ��امي و ن��ام با مي ش��نوند، ما ق��ول از آنه��ا، نش��ان خ��داي اينکه مي گوين��د! با ناس��زا ما به نشان

. 169 ص الرضا، اخبار . عيون1

38

حدیث جعل انگیزه های

اس��ت: غ��ير کريم( فرم��وده قرآن )در تعالي ناس���زا – مي خوانند مش���رکان که – را خ���دا

ناداني و تجاوز راه از نيز ايشان زيرا مگوييدگفت«. خواهند ناسزا خدا به

ام��ام ق��ول به که روايت ن��وع سه مي��ان از -عليه ائمه الس����لام- مخالف����ان -عليه رضا

خوش����بختانه س����اخته اند، را الس����لام- آنها ح��ديث کتب در ام��روز »تقص��ير« را رواي��ات

آث��ار متأس��فانه ولي ي��افت مي ت��وان کم��تر با هم آن ديگ��ران، نف��رين و لعن و غلو آم��يز

اح��اديث مي��ان در ف��راواني نش��ان! به و ن��ام روبرو آنها با هشيارانه بايد که مي شود ديده بر گزندش��ان از را آينده و معاصر نسل و شد

داشت. کنار دلس��وزي س��ازان، ح��ديث انگيزه ه��اي ديگر اس��ت. ب��وده دي��ني امور براي اندازه از بيش

با ولي ش���ود ش���گفتي ماية ادعا اين ش���ايد و س��ني مي��ان در مزبور انگيزة تأسف، کمال

بب��ار را مجع��ولي اح��اديث و يافته راه ش��يعهاست. آورده

به مردي از که نوشته اند سنت اهل کتب در س��ال در )مت��وفي م��روزي م��ريم بن نوح نام

ق��ول از که را ه . ق( پرسيدند: ح��ديثي173 ث�����واب در عب�����اس ابن از روايت به عکرمه

نقل ق����رآن س����وره هاي يکايک خوان����دن

39

حدیث کتب نقد

کجا از و ش����نيده اي کسي چه از مي ک����ني، آورده اي؟

داد: پاسخ مريم بن نوح و القرآن عن أعرضوا قد الناس رأيت »إني

ابن مغ�����ازي و حنيفه أبي بفقه اش�����تغلوا!! 1حسبة« الحديث هذا فوضعت إسحق

ق����رآن از م����ردم دي����دم يع����ني: »من 2مغ��ازي و حنيفه أبو فقه به و رويگردانده اند

اين رو از ش��ده اند س��رگرم اس��حق بن محمد الي قربه )يع��ني ث��واب براي را مزبور حديث

کرده ام«.!! الله(! جعل ع��املي( زين ال��دين )ش��يخ ث��اني ش��هيد

و واحدي تفسير در که مي نويسد: »احاديثي سوره ها خواندن ثواب در زمخشري و ثعلبي و مي ش��ود شمرده قبيل همين از همه آمده،

اح����اديث اين جعل به خ����ود آنها س����ازندة! 3است« کرده اعتراف

اح��اديث متأسفانه که مي کنم اضافه من و در و يافته اند راه نيز شيعه تفاسير در مزبور

زرکشي، بدرالدين اثر القرآن، علوم في . البرهان1. 432 ص الأول، الجزء مصر، چاپ

بن محمد النبوي��ة« اثر »الس��يرة کت��اب . مقص��ود2 و زن���دگاني ش���رح در که است مطل���بي اس���حق

وس��لم- عليه الله -ص��لى خ��دا رس��ول جنگ ه��اياست. شده نوشته

. 57 ص . الدراية،3

40

حدیث جعل انگیزه های

تفس��ير و طوسي شيخ »التبيان« اثر تفسير تفس��ير و طبرسي ش��يخ البيان« اثر »مجمع ابو ش��يخ الجن��ان« اثر روح و الجن��ان »روض س��ازندة اينکه با مي شوند ديده رازي الفتوح

ديگران، و ثاني شهيد قول به بنا احاديث اين! 1است بوده آبادان صوفيان از يکي

ص����حابي به را س����اختگي اح����اديث اين از که داده اند نس���بت کعب بن ابي مش���هور،

وس�لم- ش�نيده عليه الله -ص�لى خ�دا رسولاست. را اح��اديث اين که او امث��ال و مريم بن نوح

بسر س������نت اهل محيط در مي س������اختند اهل که داريم هم اح������اديثي ولي مي بردند خ��ود، گم��ان به تا س��اخته اند را آنها غ��رض، سنت إحياء و بدعت با مخالفت به را شيعيان که است ح��ديثي آنها جملة کنن��د! از تش��ويق

الله ملافتح الصادقين« اثر »منهج تفسير در ه . ق( از977 س���ال به )مت���وفي کاش���اني

وس��لم- عليه الله -ص��لى خ��دا رس��ول ق��ولفرمود: که است آمده

الحس��ين کدرجة درجته کان مرة تمتع »من و الحسن درجة فدرجته م�����رتين تمتع من و

علي کدرجة درجته ک��ان مرات ثلاث تمتع من

. 57 ص . الدراية،1

41

فدرجته مرات اربع تمتع من و طالب ابي بن!! 1کدرجتي«

خ���ود از را ح���ديث اين ترجمة است به���ترمي نويسد: که کنيم نقل الله ملافتح درجة چ��ون او درجة کند متعه يکبار که »هر درجة کند متعه دوب��ار که هر و باش��د، حسين

ب��ار سه که هر و باش��د، حسن درجة چ��ون او ابي بن علي درجة چ�����ون او درجة کند متعه

کند متعه ب��ار چه��ار که هر و باش��د، ط��البباشد«!! من درجة او درجة که هست چ���يزي ک���ار اين از زش���ت تر آيا

چ��نين متع��ه، به ش��يعيان تشويق براي کسي الله -ص��لى خ��دا رس��ول ق��ول از را دروغي

-صلى اکرم رسول مگر وسلم- بسازد؟ عليه علي ک��ذب »منوس��لم- نفرم��ود: عليه الله

؟2النار« من مقعده فليتبوء متعمدا کس »هر خ��ود براي بندد دروغ من بر عمدا

گيرد«. بر آتش از جايگاهي که آنست ح��ديث اين گزارشگران عذر گويا

و کرده اند نقل ديگ���ران را مزب���ور ح���ديث »ب��ازگو« مي کنن��د. ولي را آن فقط ايش��ان

24 آيه ذيل ته��ران، چاپ الصادقين، منهج . تفسير1نساء. شريفه سوره از

الج��زء ک��افي، اص��ول و210 خطبه . نهج البلاغ��ه،2. 62 ص الأول،

- خ��دا رس��ول سني، و شيعه روايت برحسب -عليه ص��ادق ام��ام وس��لم- و عليه الله صلى

السلام- فرموده اند: ! 1سمع ما بکل يحدث ان کذبا بالمرء کفي

ک��افي همين شخص دروغگويي يعني: »بر ديگ��ران ب��راي ش��نيد را ح��ديثي هر که استکند«! نقل زن��دگي ديگ��ري گ��روه س��ني ها مي��ان در

نهاده اند، »مرتزقه« نام را آنان که مي کردند م��ردم ب��راي که اح��اديثي برابر در دس��ته اين

مي گفت: و مي خواند حديث معين بن يح���يي و حنبل بن احمد »ح���دثنا

قت��اده عن معمر عن عب��دالرزاق ح��دثنا ق��الا عليه الله - -ص��لى الله رسول قال انس عن

الله خلق الل��ه، الا اله لا ق��ال وس��لم- -: من من منق��اره ط��يرا منها کلمه کل من تع��الي

...!! مرجان« من ريشه و ذهب ما معين بن يحيي و حنبل بن يعني: »احمد

از عب����دالرزاق، ق����ول از کرده اند روايت را که انس ق��ول از قت��اده، ق��ول از معمر، قول

وس��لم- فرم��ود: عليه الله -صلى خدا رسول هر از خداوند الل�����ه، الا اله لا بگويد کس هر

که مي آفرينند پرن����������ده اي آن، از کلمه اي ص�حيح و474 ص الث�اني، الج�زء البح�ار، . س�فينه1

. 10 ص الاول، الجزء مسلم،

و باشد مرج��ان از ب��الش و طلا از منق��ارش !....»

ک��رد دنب��ال را خود ساختگي حديث مرد، آن آورد. پس ب��اره اين در درازي و دور س��خن و به نگ��اهي معين ابن ح��ديث، ب��ردن بپاي��ان از

معين ابن به نظ���������ري احمد و افکند احمد ب��راي را س��خنان اين تو پرسيد: آيا و انداخت

کرده اي؟! نقل او جز را حکايت اين داد: بخدا جواب معين ابن

نشنيده ام! کسي از عمرم در اکنون، هم از را خود مزد ساز حديث مرد هنگام اين در عطايا بقية انتظ��ار در و ب��ود گرفته آن و اين

ک��رد او به اش��اره اي معين مي ب��رد! ابن بسر نعمت آنکه بگم��ان س��از بي��ا. ح��ديث پيش که

معين ابن آمد، جلو رسيد خواهد او به تازه ايگفت:

نيز شخص اين و هستم معين بن يحيي من ح��ديثي چ��نين هرگز ما است، حنبل بن احمد

وس��لم- - عليه الله - -صلى خدا رسول از را اگر نک���رده ايم، نقل تو ب���راي و نش���نيده ايم

را دروغ ها اين هس��تي دروغگ��ويي از ناگزيرده! نسبت ديگري به

که ب��ودم ش���نيده گفت: من س���از ح���ديث اين ولي است احمقي م��رد معين بن يح��يي

بود! نرسيده اثبات به برايم امروز تا امر

س��از پرس��يد: چط��ور؟! ح��ديث معين ابن دنيا در مي پنداري تو آنکه دليل داد: به جواب

يح��يي ن��ام به ديگ��ري شخص تن، دو شما جز از من ندارد، وجود حنبل بن احمد و معين بن

ديگر معين ابن و حنبل ابن احمد هف���������ده!! 1نوشته ام حديث

که مي شود استفاده شيعه قديم احاديث از راه نيز اماميه ميان در بيش و »مرتزقه« کم

الس����لام- -عليه ائمه اين رو از و بودند يافته مزد ايشان احاديث برابر در اينکه از را مردم

کليني شيخ چنانکه مي داشتند حذر بر بگيرند- ص��ادق امام که است آورده کافي اصول در

السلام- فرمود: عليه له يکن لم ال���دنيا لمنفعة الح���ديث أراد من 2نصيب الآخرة في

خواس��تار دنيا نفع ب��راي که يع��ني: »کسي نخواهد نص����يبي آخ����رت در باشد ح����ديثداشت«.

ام��ام که است آورده کلي��ني ش��يخي ب��از و ش����امي ربيع ابو الس����لام- به -عليه ب����اقر

فرمود:

اثر الموض��وعة، الأخب��ار في المرفوعة . الأس��رار1. 55-54 ص بيروت، چاپ قاري، علي الدين نور

. 46 صفحه الأول، الجزء الکافي، من . الأصول2

لا و الرئاسه تطلبن لا الربيع أبا يا يحک »و تکن و الله فيفق��رک الناس بنا تأکل لا و ذنبا

فإنک أنفس����نا في نق����ول لا ما فينا تقل لا ... 1مسئول« و موقوف

پي ربي�����ع! در ابا اي تو بر يع�����ني: »واي و ،2مشو ن���يز دنب���اله رو و مب���اش، رياست

ترا خدا که مخور را مردم اموال ما بدستاويز خ���ود که را آنچه ما حق در و گردان���د، فق���ير

محکمة در س��رانجام که زيرا مگو، نمي گوييم آنچه برابر در و ايس��تاد خ��واهي الهي ع��دل

خ��واهي مس��ئول ک��رده اي چه هر و گفته ايبود«.

علم��اي )از ش��عبه به حسن مشهور، محدث کت���اب: »تحف هج���ري( در چه���ارم ق���رن

- ص��ادق ام��ام الرس��ول« از آل عن العق��ول که است ک���������رده الس���������لام- نقل عليه

و کلامنا س��معوا و أحبونا »فرقةفرمود: .... بنا الن��اس ليس��تأکلوا فعلنا عن يقص��روا لم

.... 3نارا« بطونهم الله فيملأ

.298 ص��فحه الث��اني، الجزء الکافي، من . الأصول1 ابو به ب��اقر ام��ام ق��ول از ک��افي در سخن )همين(. 338 ص ،2 ج است شده روايت نيز نعمان

بج��اي ک��افي، اص��ول از ق��ديمي نسخ ب��رخي . در2 يع�ني: گ�رگ است ش�ده )ذنب�ا( ض�بط )ذنب�ا( کلمه

مباش.!

حديث و دارند دوست را ما يعني: »گروهي نکرده اند کوت��اهي ما کار در و شنيده اند را ما

ما بدس����تاويز اس����ت( تا مقدمه اينها )ولي خداوند بخورن�����د! پس را م�����ردم ام�����والکرد«! خواهد پر آتش از را آنان شکم هاي

آورده خود رجال در کشي و عمر ابو شيخ و -عليه الحس������ين بن علي ام������ام که است

فرمود: عوف بن قاسم السلام- به... 1بنا تستأکل أن إياک

را م��ردم مال ما، بدستاويز آنکه از »بپرهيزبخوري«.!

»مرتزق���ه« ب���راي گ���روه که نيست ترديد به را آنها و ساخته اند احاديثي مشتري، جلب در ب��ويژه داده اند السلام- نس��بت -عليه ائمه

س��رور ب��ار ان��دوه ش��هادت به مرب��وط اخب��ار س��لام الحس��ين عبدالله ابو ام��ام ش��هيدان،

ب��راي برخي دستاويز متأسفانه که عليه الله مح��دث ق��ول به و است ش��ده معيشت تأمين

به )مت��وفي ن��وري حس��ين م��يرزا مش��هور، و »لؤلؤ کت�������اب ه . ق( در1320 س�������المرجان«:

تهران، چاپ حراني، شعبه ابن اثر العقول، . تحف3. 554 ص

کربلاء. چاپ ،114 ص الکشي، . رجال1

روضه جم��اعت از بعضي که آنست »ظ��اهر )آباداني( عباداني صوفي شيخ آن از خوانان

ملاحظة به ش������يخ آن لکن و 1کرده اند تقليد ک��رده تق��ربي توهم قرآن، از خلق بي رغبتي

خي��ال عم��ل، آن در و ک��رده جعل را خبر آن و در جماعت اين اما نبوده او براي نفعي جلب

! 2آرند« تازه برآيند که منبر هر کتب تا است رس��يده ف��را آن هنگ��ام اينک

ت��أليف ح��ديث درب��ارة که را اماميه مش��هور اح��اديث از نمونه ه�ايي و ک�نيم بررسي شده

دهيم. نشان کدام هر در را باطل و نادرست

ث���واب و فض���يلت در که آب���اداني ص���وفي . ذکر1 پيش بود پرداخته سازي حديث به سوره ها خواندن

گذشت. اين از. 123 ص سنگي، چاپ مرجان، و . لؤلؤ2

4

شيخ کليني و کتاب کافي )مت��وفي کليني يعقوب بن محمد جعفر ابو

ق���دماي قم���ري( از هج���ري329 س���ال به ش��يعه نام��دار مح��دثان و بزرگان از و اماميه

مي شود. شمرده – ش��يعي مش��هور رجال ش��ناس – نجارشي

مي نويسد: وي دربارة 1.بالري« وقته في أصحابنا »شيخ

امامي��ه( بروزگ��ار )فرقة ما ي��اران »ب��زرگاست«. بوده ري شهر در خود

وي ح�������ق در طوسي جعفر ابو ش�������يخمي نگارد:

2.بالأخبار« عالم »ثقةاست«. روايات از آگاه و اعتماد مورد »اومي گويد: وي شأن در طاووس ابن

. 266 ص النجاشي، . رجال1. 135 ص طوسي، شيخ اثر . الفهرست،2

محمد امانته و ثقته علي المتفق »الش����يخ 1.الکليني« يعقوب بن

و بسته اند اعتماد او بر همگان که شيخ »آن دارند، اتفاق وي امانتداري در

کليني« است. يعقوب بن محمدمي نويسد: وي حق در مجلسي باقر محمد

و الخ��اص مم��دوح الأن��ام، طوائف »مقبول 2.الکليني« يعقوب بن محمد العام،

گروه هاي همة را کليني يعقوب بن »محمد را وي ع����ام و خ����اص و پذيرفته اند م����ردم

ستوده اند«.

همة را*ک��افي« »کت��اب مؤلف آنکه خلاصه و حفظ در ام��انت و وثاقت به اماميه بزرگان

او کت��اب چنانکه نموده اند قب��ول ح��ديث أداي روض��ه( ف��روع، )اص��ول، بخش سه در که را

س���تايش همگ���ان ن���يز است ش���ده تنظيم مفيد نمون���ه: ش���يخ عن���وان کرده ان���د. به

مي نويسد: و الش����يعه کتب اجل من هو و »الک����افي،

3.فائده« اکثرها. 158 ص طاووس، ابن اثر المحجة، . کشف1. 3 ص ،1 ج مجلسي، اثر العقول، . مرآة2 کت��اب مانند ديگ��ري آثار کافي از غير کليني شيخ*3

علي ال��رد کت��اب خ��واب(، )تعب��ير الرؤيا تفس��ير کت��اب الأئم��ة(، )رس��ائل الرسائل کتاب القرامطة،

ش���يعه کتاب ه���اي مهم���ترين از »ک���افي، فاي����ده تر پر آنها همة از و مي رود بش����ماراست«. مي گويد: اول شهيد

يعمل لم ال��ذي الح��ديث في الکافي »کتاب 1.مثله« الاماميه که است کتابي حديث، فن در کافي »کتاب

ننوشته اند«. را آن همانند اماميه فرقةمي نويسد: کرکري محقق

المس��مي الح��ديث، في الکب��ير »الکت��اب 2.مثله« يعمل لم الذي بالکافي ک��افي که حديث فن در بزرگ کتاب »همان

است«. نشده نوشته آن همتاي و دارد ناممي گويد: کاشاني فيض

و أتمها و أوثقها و ... أش���رفها »الک���افي 3.أجمعها«

ن���يز الش���عر من الأئمة ي ماقيل کت���اب الرج���ال، ک����افي کت����اب و است نرس����يده بما که داش����ته

ش���مرده او از يادگ���اري مهم���ترين و بزرگ���تريناست. مانده باقي که شود مي

. 27 ص مفيد، شيخ اثر الاعتقاد، . تصحيح?. 67 ص ،25 ج الأنوار، . بحار1. 67 ص ،25 ج الأنوار، . بحار2. 6 ص ،1 ج کاشاني، فيض اثر . الوافي،3

ح����ديث کتب همة ... از ک����افي »کت����اب ج��امع تر و ک��امل تر و مطمئن تر و ش��ريفتراست«. مي نويسد: مجلسي باقر محمد

أجمعها و الأصول ... أضبط الکافي »کتاب و الناجيه الفرقه مؤلف��������������ات أحسن و

1.اعظمها« حديث، کتب همة از ... بيشتر کافي »کتاب

ج��امع تر آنها تم��ام از و ک��رده ضبط را اصول ش��مرده تأليفي بزرگ ترين و بهترين و است

ف������راهم را آن ناجيه فرقة که مي ش������ودآورده اند«.

از اماميه بزرگان که ستايش هايي بر علاوه در ن��يز مؤلف خ��ود نموده ان��د، ک��افي کت��اب ص��حت به و کرده تمجيد را آن کتابش مقدمة

و است نم���وده تص���ريح آن من���درجات همة از را کت��ابي چنان نگارش که کسي به خطاب

مي نويسد: است، خواسته وي ک��اف کتاب عندک يکون أن تحب إنک »قلت

ما ال����دين علم فن����ون جميع من فيه يجمع و المسترشد إليه يرجع و المتعلم به يکتفي

به العمل و ال��������دين علم يريد من منه يأخذ - -عليه الص���ادقين عن الص���حيحه بالآث���ار

عليها ال���تي القائمه الس���نن الس���لام- - و. 3 ص ،1 ج مجلسي، اثر العقول، . مرآة1

و – عزوجل – الله ف���رض ي���ؤدي بها و العمل قد وس��لم- ... و عليه الله - -صلى نبيه سنه 1.سألت« ما تأليف الحمد له و الله يسر

نزد مي داري دوست که برادر( گفتي »)اي کند بي ني��ازت ديگر کتب از که باشد کتابي تو و آيد گ������رد آن در دين دانش ه������اي همة و

جوي��اي و ش��ود بس��نده را دانش فراگيرن��دة مي خواهد که کسي و کند رج��وع بدان هدايت به��ره آن از بن��دد، بک��ار آموخته را دين دانش امام��ان از که ص��حيح آث��ار بر اعتم��اد با گ��يرد

که پاي���داري س���نن و رس���يده راس���ت گفتار و پ��ذيرد )باي��د( ص��ورت آنها وفق بر اعم��ال

بوس��يلة پي��امبرش س��نت و خداوند ف��رائض که س��پاس را خ��دا .... و مي گ��ردد اداء آن ها

ر ب��ودي ک��رده درخواست را آنچه تأليف ميس��داشت«.

داش��تن عين در ک��افي کت��اب اين، وج��ود با اخب��ار از متأس��فانه سودمند و صحيح روايات

در . ما2نيست خ���الي ن���يز نادرست و باطل چاپ ،9-8 ص ،1 الکافي« ج من »الأصول . مقدمه1

الإسلامية(. )دارالکتب تهران و ک���افي کت���اب اح���اديث که آنست امر اين . علت2

ته��ذيب( استبص��ار، )فقي��ه، اماميه اربعه کتب ديگر »أص���ول آنها به که پيش���ين ج���زوات و کتاب ها از

آن و ش���ده اند برگرفته مي ش���د، أربعم���أة« گفته نبوده ان��د، چ��را و بي چ��ون و قطعي همگي کتاب ها

مي آوريم را آث��ار آن از چند نمونه هايي اينجا ب������ويژه و مح������ترم خوانن������دگان نظر و

مي کنيم. جلب بدانها را ارجمند پژوهشگران مي دانيم لازم ک����افي اح����اديث نقد از پيش

کم اف��راد که آنچه ب��رخلاف که ش��ويم يادآور اعلام ن��زد ک��افي اح��اديث مي پندارند اطلاعدور قطعي امامي��ه، شيعة آنجا تا نيست الص��

»م����رآه کت����اب در مجلسي ب����اقر محمد که اعتبار )به را آن روايات از العقول« بسياري

نم��وده اح��اديث( تض��عيف راوي��ان و اس��ناد ک��افي روايات از پاره اي نقد است. بنابراين

کسي انک���ار ماية و ش���گفتي م���وجب نبايدشود.

»منهج بر خ���ود تعليق���ات ض���من بهبه���اني وحيد في مما مي نويس��د: »يظهر ب��اره اين المق��ال« در

الته��ذيب في ما الي )رح( منض��ما الش��يخ فهرست الق��دماء«. يع��ني: عند قطعيه تکن لم الاص��ول ان

خ���دايش که – طوسي ش���يخ فهرست کت���اب »از ب��ا( کت��اب آن مقايسه )و هم��راهي و – کند رحمت

»اص��ول که ش��ود مي الأحک��ام« آش��کار »ته��ذيب نبوده ان��د«. قطعي ش��يعه ق��دماي اربعم��أة« ن��زد

ب��اره اين در ش��اهدي آوردن به وحيد علامه س��پس مي رس��اند. )ب��ه: اثب��ات به را مدعا و است پرداخته ،8 ص س��نگي، چ��اپ المق��ال، منهج علي التعليقة

رس��ده چ��اپ به اس��ترآبادي المقال منج بهمراه کهکنيد(. نگاه است

5

نقد احاديث شيخ کليني

بخش سه به گف��تيم چنانکه ک��افي کتاب-1 و است ش��ده روضه( تقسيم فروع، )اصول،

دس��ترس در و رس��يده چ��اپ به بخش سه هر دي���ده ب���ابي ک���افي اص���ول دارد. در ق���رار

الأش��راف عن النهي »باب عنوان با مي شود دروس��لم-« عليه الله -ص��لى النبي قبر علي- پي��امبر ق��بر بر ش��دن »مش��رف که باب اين

است نم��وده نهي وسلم-« را عليه الله صلى اعتم��اد با کلي��ني ش��يخ و آمده حديث يک تنها

است برگزي��ده را عنواني چنين حديث، آن بر مي ده��د. نش��ان را او فت��واي حقيقت در که است عقل از دور بق��دري ح��ديث يک اين اما تفس���يرش در همگي ک���افي ش���ارحين که

زير ق��رار به ح��ديث متن و درمانده اند. س��نداست:

حدیث کتب نقد

محمد بن احمد عن أص����حابنا، من »ع����دة قال: الخطيب المثني بن جعفر عن البرقي،

يش��رف الذي المسجد سقف و بالمدينه کنت و يص��عدون الفعله و س��قط قد الق��بر علي

من لأص��حابنا جماع��ه. فقلت نحن و ي��نزلون -عليه عبدالله ابي علي ي������دخل موعد منکم

بص��ير: ابي بن مهران فقال السلام- الليله؟ الصيرفي: أنا. عمار بن اسماعيل قال أنا. و لنش��رف الص��عود عن لنا لهم��ا: س��لاه فقلنا وس��لم- - عليه الله - -ص��لى النبي قبر علي جميعا فاجتمعنا هما، لقينا الغد من کان فلما

ذک��رتم، عما س��ألنالکم قد إس��ماعيل فق��ال لا و فوقه يعلو أن منهم لأحد احب فق��ال: ما

ي�راه أو بص��ره، منه ي�دهب شيئا يري أن آمنه- - أزواجه بعض مع ي���راه أو يص���لي، قائما 1.وسلم-« عليه الله صلى

بن احمد از ما ي��اران از يع��ني: »گ��روهي بن جعفر از او و کرده اند روايت برقي محمدگفت: که شنيده خطيب به مشهور مثني از( س���قف )بخشي و ب���ودم مدينه در من

-ص��لى پي��امبر ق��بر ف��راز بر که نب��وي مسجد و ب��ود ريخته داشت وس��لم- ق��رار عليه الله

شود . مقايسه452 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1 جواد بقلم ،346 ص ،2 ج در کافي اصول ترجمه با

اسلاميه(. علميه انتشارات )از مصطفوي

58

کلینی شیخ احادیث نقد

به من و مي رفتند پ���ايين و ب���الا ک���ارگران خ��ود رفق��اي ب��ودم. به آنجا جم��اعتي همراه عبدالله ابو با امشب ش��ما از کسي چه گفتم ملاق��ات الس��لام-( وع��دة -عليه صادق )امام ابي بن مه���ران مي ش���ود؟ وارد او بر و دارد

عم����ار بن اس����ماعيل گفت: من. و بص����ير گف��تيم دو آن به گفت: من. ما ن��يز ص��يرفي

مشرف )و رفتن بالا دربارة صادق امام از که وس��لم- عليه الله -صلى پيامبر قبر شدن( بر

فراز بر هم باشد( ما جايز )اگر تا کنيد سؤال وس��لم- رويم! عليه الله -ص��لى پي��امبر ق��بر روب��رو تن، دو آن با رس��يد فرا بعد روز چون

گفت: آمديم. اس��ماعيل گرد همگي و شديم برايت������ان عبدالله ابو از ما بوديد گفته آنچه

ن��دارم دوست گفت: من پاسخ در پرس��يديم، -ص��لى )پي��امبر قبر بالاي شما از يک هيچ که

ايمن را او و وس������������لم-( برآيد عليه الله ک��ور دي��ده چيزي آنجا در اينکه از نمي گردانم

مش��اهده ايس��تاده نم��از به را پيامبر شود! يا آنجا( )در همسرانش از برخي با را او يا کند،

ببيند«.!! است ساقط متن، و سند بلحاظ حديث اينزيرا:

خطيب، به مش�����هور مثني بن اولا: جعفر در و الس��لام- ب��وده -عليه رضا ام��ام معاصر

59

حدیث کتب نقد

الس�لام- نمي زيس�ته -عليه صادق امام زمان »م����رآه کت����اب در مجلسي اس����ت! چنانکه

المثني بن جعفر »فانالعقول« مي نويسد: ي��درک لم السلام- و -عليه الرضا اصحاب من

. السلام-« -عليه الصادق زمان ام��ام همراه��ان از مثني يعني: »جعف��رين

نيافته در را ص��ادق ام��ام زم��ان و ب��وده رضااست«.

داش��ته 1واقفي مذهب مثني جعفربن ثانيا را او وجه هيچ به ش���يعي رج���ال علم���اي و

»تنقيح کت��اب در نکرده ان��د. مامق��اني توثيق »ه���ذامي نويس���د: وي المق���ال« درب���ارة

م����ذهب م����رد، ! »اين2يوث����ق« لم واقفياست«. نشده توثيق و داشته واقفي -ص��لى خ��دا پي��امبر دين از مقصود اگر ثالثا

در حض��رت آن جسم رؤيت وسلم-، عليه الله و نبود ممکن امر اين که است بوده خاک زير

- اک��رم پي��امبر روح دي��دن مقص��ود، چنانچه دي��دني روح وس��لم- باش��د، عليه الله ص��لى تعمير براي که کارگراني همة گرنه، و نيست

در که هس��تند ام��امي هفت ش��يعيان . واقفي��ان،1 ائمه يعني کرده اند توقف جعفر بن موسي امامت

امت علم������������اي از را آنها و نپذيرفته اند را بعدشمرده اند.

،220 ص ،1 ج الرج��ال، علم في المق��ال . تنقيح2سنگي. چاپ

60

کلینی شیخ احادیث نقد

بايد مي رفتند ق��بر ب��الاي بر مس��جد س��قف ش��ده ک��ور دي��ده را همس��رش و پي��امبر روح

باشند! -ص��لى خدا پيامبر قبر بر کس هر اگر رابعا

مي رود آن بيم افکن��د، وسلم- نظر عليه الله الله -ص��لى خ��دا رس��ول چ��را ش��ود، نابينا که

بر و نفرم��وده نهي ک��ار اين وس��لم- از عليهاست؟! شده راضي امتش خسارت

در ديگ���ري عجيب روايت کلي���ني ش���يخ-2 وس��لم- و عليه الله -ص��لى النبي مولد »باب

که آورده ک����افي اص����ول وفات����ه« از ذيلامي شود: ملاحظه عن عبدالله، بن سعد عن يحيي، بن »محمد

بن علي عن الثقفي، محمد بن اب��������راهيم ابي بن درست عن محم��د، اخيه عن المعلي،

ابي عن حم����زه، ابي بن علي عن منص����ور، الس���لام- - - -عليه عبدالله ابي عن بص���ير،

عليه الله - -ص����لى الن����بي ولد ق����ال: لما ابو فالق��اه لبن له ليس اياما وس��لم- - مکث

لبنا فيه الله ف��انزل نفسه ث��دي علي ط��الب منه فرضع علي ط��الب ابو وقع ح��تي ايام��ا 1.اليها« فدفعه السعديه حليمه

شود مقايسه448 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1. 339 ص ،2 ج در کافي اصول ترجمه با

61

حدیث کتب نقد

عبدالله بن سعد از يحيي بن يعني: »محمد معلي بن علي از او و ثقفي اب��راهيم از او و ابي بن درست از او و محمد، برادرش از او و

ابي از او و حمزه ابي بن علي از او و منصور ابو ام���ام که است نم���وده گ���زارش بص���يرالسلام- گفت: -عليه صادق عبدالله وس��لم- عليه الله -صلى اسلام پيامبر چون

ب��رد، سر به ش��ير ب��دون روزي چند شد زاده پس،

خ��دا و افکند خ��ود پستان به را او ابوطالب ک��رد! پس ن��ازل ش��ير ط��الب ابو پس��تان در

خورد شير ابوطالب پستان از روز چند کودک را س��عديه حليمه ابوط��الب، که هنگ��امي تا

او دادن( به ش��ير )ب��راي را ک��ودک و ي��افتسپرد«!!

متن و س����ند لح����اظ به ن����يز روايت اين راوي مي رود اس����ت. احتم����ال مخ����دوش

همخوني و قرابت نسبت که آن براي نادانش- علي وسلم- و عليه الله -صلى پيامبر ميان چ��نين جعل به کند استوارتر السلام- را عليه

داشت ل��زومي است. چه پرداخته افسانه اي ب�����راي ابوط�����الب پس�����تان در خداوند که

ممکن مگر آورد؟ ف��راهم ش��ير برادرزاده اش که نبود ج��وان همسر س��ينة در شير اين مثلا

آي��د؟ ف��راهم – أسد بنت فاطمة – ابوط��الب

62

کلینی شیخ احادیث نقد

محمد پرستاري بعدها که مهرباني زن همان ط�الب ابو خانة در وسلم- را عليه الله -صلى دوست فرزندانش مانند را او و گرفت بعهده

روايت اين راوي���ان از مي داش���ت. ب���رخي مطعون ان��د. و ناش��ناخته آن، متن همچ��ون

نوش��ته اند: »فهو معلي بن علي درب��ارة مثلا بن درست دربارة ! همچنين1الحال« مجهول

وي که گفته اند رج��ال علم��اي منص��ور، ابي که است . روشن2است ب��وده مذهب واقفي

نمي توانند ب���اور درست و خردمند اش���خاصباشند. آثاري چنين راوي

- الن��بي مولد »باب همان در کليني شيخ-3 ک��افي اص��ول وس��لم-« از عليه الله ص��لى الله -ص��لى خدا رسول معراج دربارة روايتي

که وس��لم- آورده عليه و س��ندا ن��اموثق متن��ا در بدينگونه مزب��ور مي ش��ود. روايت شمردهاست: شده نقل کافي اصول عن محم��د، بن أحمد عن أص��حابنا، من عدة

محمد بن القاسم عن س���عيد، بن الحس���ينقال: حمزة أبي بن علي عن الجوهري،

الس��لام- و -عليه عبدالله أبا ابوبص��ير سأل برسول عرج کم فداک جعلت فقال حاضر أنا

م��رتين فق��ال وس��لم-؟ عليه الله -صلى الله. 310 ص ،2 ج المقال، . تنقيح1. 417 ص ،1 ج المقال، . تنقيح2

63

حدیث کتب نقد

يا ل��ه: مکانک فق��ال موقفا، جبرئيل فأوقفه ملک وقفه ما موقفا وقفت محم������د! فلقد

يا يص����لي! فق����ال ربک إن ن����بي، لا و قط يصلي؟! قال: يقول: س��بوح کيف و جبرئيل

س���بقت ال���روح، و الملائکة رب أنا ق���دوس عفوک. عفوک غضبي. فقال: اللهم رحمتي أو قوس��ين الل��ه: ق��اب قال کما کان قال: و

1الحديث«. أدني بن احمد از ما ي��اران از يع��ني: »گ��روهي

حم����زه أبي بن علي از او و ج����وهري محمد ابو ام����ام از بص����ير گفت: أبو که ش����نيده

در من و السلام- پرسيد -عليه صادق عبدالله ش���وم داش���تم. گفت: ف���دايت حض���ور آنجا

بار چند وسلم- را عليه الله -صلى خدا پيامبر داد: دو پاسخ ص��ادق ام��ام بردن��د؟ مع��راج به

متوقف ايس���تگاهي در را او جبرئيل ب���ار! و اينک بايس��ت، جايت در محمد اي گفت و کرد فرش��ته هيچ هرگز که ايس��تاده اي مقامي در اس��ت. همانا نکرده توقف آنجا در پيامبري و

پرس��يد: اي مي گ��زارد! پي��امبر نماز تو خداي مي گ�����زارد؟! گفت: نم�����از چگونه جبرئيل

)هس���تم( من م���نزه و پ���اک مي گوي���د: بس رحمت هس��تم، روح و فرش��تگان خداون��دگار

شود مقايسه442 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1. 329 ص ،2 ج در کافي اصول ترجمة با

64

کلینی شیخ احادیث نقد

اس��ت. پي��امبر گرفته پيشي خش��مم بر من از دارم، عفو درخواست تو از گفت: خداوندا

گفت: و صادق امام دارم، عفو درخواست تو اس��ت: ق��رآن( فرم��وده )در خدا که بود چنان )به = فاص��له اش ادني او قوس��ين قاب کان

بود...«. نزديک تر يا کمان دو خدا( باندازة شد ملاحظه چنانکه خير اين راويان از يکي

ج����وهري« اس����ت. علامة محمد بن »قاسم – ش��يعي مع��روف رجال ش��ناس – مامق��اني

مي نويسد: وي دربارة مجه��ول أو موثق غير واقفي إما »فالرجل

روايت���ه، الفقه���اء من جمع رد قد و الح���ال 1.المعتبر« في المحقق منهم

م��ذهب واقفي بق��ولي م��رد يع��ني: »اين )در نيست ش��ناخته اح��والش بق��ولي و است

را وي روايت فقه��اء از صورت( گ��روهي هر حلي محقق ايش����ان، جملة از که کرده اند رداست«. المعتبر کتاب در

دارد. اي����راد جهت چند از ن���يز روايت متن در را س��بحان خ��داي روايت، ظ��اهر آنکه اول

خداوند اينکه با مي دهد نش��ان معيني جايگاه نص به بلکه نمي شود محاط مکان در هيچگاه

است: محيط چيز همه بر قرآن

القاف(. ابواب )من24 ص ،2 ج المقال، . تنقيح1

65

حدیث کتب نقد

يء بكل إنه ألا حي��ط ش�� / . )فص��لتم54)

ن��امعقول امري خدا، نمازگزاردن آنکه دوم »فک��ان آية در آنکه اس��ت. س��وم خ��رافي و

فرش��تة فاص��لة ادني« از او قوس��ين ق��اب فاصلة از نه است، رفته سخن پيامبر با وحي

آن بر دلالت آيات سياق خدا! چنانکه با پيامبرمي فرمايد: و دارد

ة ذو* القوى شديد علمه فاستوى مر فت��دلى دنا ثم* الأعلى ب��الأفق وهو*. أدنى أو قوسين قاب فكان*

(9-5/ )نجم نيروه�����اي اي( که )فرش�����ته را »او

داد. )فرش��ته آم��وزش داشت س��خت ايس��تاد. ب��الاتر افق در که اي( پرتوان

آم��د. پس ف��رود و شد نزديک س��پس نزديک يا کم��ان دو باندازة اش فاصله

بود«. تر آم���ده روايت در که تفس���يري بن���ابراين،

اعتم��اد رفع م��وجب و نيست قرآن با موافق شود. مي روايت از

الأئمه عند ما »ب��اب در ک��افي اص��ول در-4 وسلم- عليه الله -صلى الله رسول سلاح من

»عف��ير« و بنام آمده خري متاعه« داستان و خر اين درب��ارة مضحکي ماجراي کليني شيخ

66

کلینی شیخ احادیث نقد

بي��اورد را س��ندش آنکه ب��دون و کند مي نقلنويسد: مي

الس��لام- -عليه المؤم��نين ام��ير أن »روي -ص��لى الله رس��ول کلم الحمار ذلک قال: إن

إن امي و أنت وسلم- فقال: ب��أبي عليه الله أنه أبيه عن ج��ده، عن أبي��ه، عن ح��دثني أبي

ن��وح إليه فق��ام الس��فينه في ن��وح مع ک��ان ص��لب من ق��ال: يخ��رج ثم کفله علي فمسح

و النب���يين س���يد يرکبه حم���ار الحم���ار ه���ذا ذلک جعل����ني ال����ذي فالحمدلله خ����اتمهم،

1.الحمار« -عليه مؤمن��ان امير که شده يعني: »روايت- خ��دا رس��ول با خ��ر، آن که الس��لام- فرم��ود

و آمد در س���خن وس���لم- به عليه الله ص���لى پ��درم ش��ود! همانا فدايت مادرم و پدر گفت

ب��راي پ��درش از او و ج��دش از او و پدرش از کشتي در نوح با ما جد پدر که آورد حديث من

او کفل به دس��تي برخاسته نوح و بود همراه آيد در خ��ري خ��ر، اين پشت گفت: از و کشيد

آن بر ايش��ان آخ��رين و پي��امبران س��رور که هم��ان مرا که سپاس را خدا پس شود، سوار

است«.! داده قرار خر

شود مقايسه237 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1. 343 ص ،1 ج در کافي اصول ترجمه با

67

حدیث کتب نقد

روايت، اين ش���������ود مي ملاحظه چنانکه چه نيست معل��وم و است مقط��وع و مرسل

ب��راي و س��اخته را غ��ريب افس��انة اين کس از ش��گفت و است ک��رده نقل کلي��ني ش��يخ

که کت��ابي در و داش��ته ب��اور را آن که کلي��ني ص��حيح« ف��راهم »آث��ار از را آن خ��ود، بق��ولاست! گنجانيده آورده،

خ����ران، جم����اعت اين که داند نمي کسي خ��اطر در السلام- را -عليه نوح حديث چگونه

نيز رسانده اند؟! و يکديگر به و نگاهداشته اند چند يک هر خ��ران، که نيست معلوم کسي بر

پي��امبر روزگ��ار از که اند کرده عمر سال صد- ن��وح زمان وسلم- تا عليه الله -صلى اسلام

گذران���ده نسل پنج در تنها الس���لام- را عليه فص��يح زبان به خر، آخرين گفتن اند؟! سخن

مح��دثان که بص��ورتي ح��ديث نقل و ع��ربي اس��ت! من عجائب از نيز نمايند، مي گزارش ش��وخي سر کلي��ني با کسي کنم مي گم��ان او ب��راي را آور خن��ده افس��انة اين و داش��تهاست. کرده حکايت

جعفر ابي مولد »ب��اب در کلي��ني ش��يخ-5 حديث کافي اصول الثاني« از علي بن محمدصورت: بدين است آورده ديگري غريب

ق�ال: اس�تأذن أبيه عن اب�راهيم، بن »علي أهل من السلام- ق��وم -عليه جعفر أبي علي

68

کلینی شیخ احادیث نقد

ف���دخلوا لهم ف���أذن الش���يعه من الن���واحي ألف ثلاثين عن واحد مجلس في فس������ألوه

عشر الس���لام- وله -عليه فأج���اب مس���ألة 1.سنين«

روايت پ��درش از اب��راهيم بن يعني: »علي از ش�يعيان از گفت: گ�روهي که است ک�رده

)امام دوم جعفر ابو از و آمدند دور شهرهاي خواس��تند. ورود السلام-( اج��ازة -عليه جواد

و شدند وارد او بر و داد اجازه ها بدان ايشان وي از مس�����ئله ه�����زار سي مجلس، يک در

ده که ح��الي در داد پاسخ را همه و پرس��يدندداشت«! سال است مقط����وع س����ند، حيث از روايت اين بن اب��راهيم که اب��راهيم بن علي پ��در زي��را حک��ايت اين نيست معل��وم باشد قمي هاشم

حض��ور به که ب��ويژه ش��نيده؟ کسي چه از را کن��د. نمي اي اش��اره ن��يز مجلس آن در خ��ود

ب����ودنش دروغ بر بوض�����وح روايت متن اما يک در که ش��ود مي چگونه دارد! زي��را دلالت

گيرم داد؟ پاسخ مسأله هزار سي به مجلس، السلام- -عليه جواد امام بر مسائل جواب که

چگونه کنن���دگان پرسش ولي ب���وده آس���ان يک در مس���أله ه���زار سي از اند توانس���ته

شود مقايسه496 ص ،1 ج الکافي، من . الآصول1. 419 ص ،2 ج در کافي اصول ترجمه با

69

حدیث کتب نقد

مگر کنن��د؟ واحد( سؤال مجلس )في مجلس انجامي��ده ط��ور به روز شبانه چند مجلس آن

است؟! فضل »کت����اب در کلي����ني ش����يخ-6

ب��دين رواي��تي ک��افي اص��ول الق��رآن« ازاست: آورده صورت عن س��الم بن هش��ام عن الحکم بن »علي

الق��رآن السلام- ق��ال: أن -عليه عبدالله أبي الس���لام- إلي -عليه جبرئيل به ج���اء ال���ذي عشر وس��لم- س��بعه عليه الله -ص��لى محمد 1.آيه« ألف

از سالم بن هشام از حکم بن يعني: »علي السلام- روايت -عليه صادق عبدالله ابو امام

ب���راي جبرئيل که گفت: ق���رآني که ک���رده هف��ده وس��لم- آورد عليه الله -ص��لى محمدبود«.! آيه هزار چنانکه – ق��رآن ش��ريفة آي��ات که دانيم مي

نمي آيه ه���زار هفت به – است ما مي���ان در ص���حيح را ک���افي اص���ول روايت اگر و رسد

ش�ده ح�ذف ق�رآن، نيم از بيش بايد بپنداريم اس��اس بي و باطل بکلي ق��ول، اين باشد! و

که دارد مخ��الفت الهي وع��دة با زي��را استمي فرمايد:

شود مقايسه634 ص ،2 ج الکافي، من . الأصول1. 446 ،4 ج در کافي اصول ترجمه با

70

کلینی شیخ احادیث نقد

لنا نحن إنا لحافظون له وإنا الذكر نز .(9/ )حجر

و فرس��تاديم فرو را ذکر اين خود »ماهستيم«. نگاهبانش خود ما

السلام- نيز -عليه علي از مشهور روايت و عليه الله -ص��لى خ��دا رس��ول که ش��ده وارد

س��ته الق��رآن آي��ات »جميعوس��لم- فرم��ود: 1.آي���ه« ثلاث���ون و ست و آيه مائتا و آيه آلاف

و هزار شش هم، روي بر قرآن يعني: »آياتاست«. آيه شش و سي و دويست

ک��افي اص��ول ش��ارحين از ب��رخي آنچه اما روايت اختلاف ش����ايد که اند داده احتم����ال

آي��ات شمارش بدليل کنوني مصحف با کافي مي لازم زي��را است ناموجه احتم��الي باش��د،

اي آيه الس��لام- هر -عليه ص��ادق امام که آيد را موج��ود مص��حف از بش��مار آيه سه تقريب��ا

روشن محاس������به اين بطلان و باشد آورده مخ��الفت نبوي حديث با آنکه بر است. علاوه و انقط��اع ک��افي اص��ول سند در دارد. ضمنا

با حکم، بن علي زي��را مي شد دي��ده افت��ادگياست. نبوده معاصر کليني

»ب�اب ض�من کافي اصول در کليني شيخ-7 نويسد: مي التوحيد کتاب النوادر« از

ج��زء طبرس��ي، ش��يخ اثر البي��ان، مجمع . تفس��ير1لبنان. چاپ ،140 ص نهم، و بيست

71

حدیث کتب نقد

بن محمد عن عبدالل���������ه، أبي بن »محمد عن الحس���ين، بن الحس���ين عن إس���ماعيل،

عن س���عيد، بن الحسن عن ص���الح، بک���ربن ق��ال صباح بن مروان عن عبدالله، بن الهيثم الله الس�����لام-: إن -عليه عبدالله ابو ق�����ال في عينه جعلنا و ص���������ورنا فأحسن خلقنا

ي��ده و خلق��ه، في الن��اطق لس��انه و عب��اده، و الرحم��ة، و بالرأفه عب��اده علي المبسوطه

علي��ه، يدل الذي بابه و منه، يؤتي الذي وجهه أثم����رت بنا أرض����ه، و س����مائه في خزانه و

و الأنه��ار، ج��رت و الثم��ار، أينعت و الأشجار، الأرض، عشب ينبت و الس��ماء، غيث ينزل بنا 1عبدالله« ما نحن لا لو و عبدالله بعبادتنا و

بن محمد از عبدالله، ابي بن يعني: »محمد بن بکر از حس��ن، بن حس��ين از اس��ماعيل، بن هيثم از س������عيد، به حسن از ص������الح،

که ک��رده روايت ص��الح بن مروان از عبدالله، ما الس��لام- گفت: خداوند -عليه ص��ادق امام

و س��اخت، نيکو را ما ص��ورت هاي و آفريد را داد، ق��رار خ��ود چشم بندگانش ميان در را ما ما و ک��رد، خود گوياي زبان خلقش ميان در و بن���دگان بر رحمتش و مهر گش���ودة دست را

که داد ق��رار خ��ويش چهرة را ما و نمود، خود شود مقايسه144 ص ،1 ج الکافي، من . الاصول1

. 196 ص ،1 ج کافي، اصول ترجمه با

72

کلینی شیخ احادیث نقد

او بر که س��اخت ب��ابي و گرايند بدو سو آن از در خ��ود خ��زانه داران را ما و مي کن��د، دلالت

درخت��ان ما س��بب به ک��رد، زمينش و آس��مان پختگي به ميوه ها و مي آورن�������د، مي�������وه

به و مي ش���وند، ج���اري رودها و مي رس���ند، زمين گي��اه و مي ريزد، آسمان باران ما سبب

پرس���تش خ��دا م���ا، عب���ادت به و مي روي��د، پرس���تيده خ���دا نب���وديم، ما اگر و مي ش���ود

نمي شد«.! و مجهول اشخاص روايت، اين سند در اولا

بن »م��روان مانند مي ش��وند دي��ده ن��اموثقي مي نويس��د: وي درب��ارة مامق��اني صباح« که

اين ! »از1الرج�����ال« کتب في ذکر له »ليس رج��ال کتاب ها در نش��اني و ن��ام هيچ شخص، از يکي ص��الح« که بن »بکر است«! يا نيامده

علامة يع��ني اماميه دانش��مندان ن��امورترين ج��دا، »ضعفاست: گفته وي به نسبت حلي ش��خس ! »اين2ب��الغرائب« التف��رد کثير ج��دا

)از بس���ياري غ���ريب آث���ار و است ض���عيف گزارش را آنها ديگران که کرده امامان( نقلننموده اند«.

. 209 ص ،3 ج المقال، . تنقيح1 علامه اثر الرج���ال، معرفه في الاق���وال . خلاصه2

ه . ق. 1417 ايران چاپ ،327 ص حلي،

73

حدیث کتب نقد

بخش ه���اي از ب���رخي متن، حيث از ثاني���ا مذکور، روايت اس��ت. ق��رآن برخلاف صريحا

في »خزانهک����ه: آم����ده روايت اين در مثلا خ��ود خزانه داران را ما »خداارضه« و سمائه

در آنکه داد« با ق����رار زمينش و آس����مان درمي فرمايد: مجيد قرآن

قل .الل��ه خ��زآئن عندي لكم أقول لا(50/ )انعام خ��دا خزائن که نمي گويم شما به »بگو

است«. من نزد ما نحن لا مي خ����وانيم: لو روايت اين در يا

الس�����لام-( -عليه محمد )آل ما »اگر عبدالله انبي��اء نمي ش��د«! آيا پرس��تيده خ��دا نب��وديم، که ح��الي در نبودند؟ خدا پرستندگان پيشين،مي فرمايد: قرآن در خداوندوإق��ام الخي��رات فع��ل إليهم وأوحينا

لا كاة وإيتاء ةالص عابدين لنا وكانوا الز.(73/ )أنبياء

داش��تن پا بر و نيک کاره��اي آن��ان »به و ک��رديم وحي را زک��ات دادن و نم��از

بودند«. ما پرستندگان آنها داش��تن پا بر و نيک کارهاي آنان يعني: »به

آنها و ک���رديم وحي را زک���ات دادن و نم���از چ��نين بر چگونه بودن��د«. پس ما پرس��تندگان

74

کلینی شیخ احادیث نقد

آن و نم��ود اعتماد مي توان غلوآميزي روايت امامان« شمرد؟ صحيح »آثار از را

ک���افي« ذيل »روضة در کلي���ني ش���يخ-8 ؟ه��و« ش��يء اي علي الح��وت »حديث عنوان

مي نويسد: عن محب����وب، ابن عن احم����د، عن »محمد

ابي عن تغلب، بن اب��ان عن ص��الح، بن جميل عن السلام- - ق��ال: س��الته - -عليه عبدالله حوت! قال: علي هي؟ شيء اي علي الارض

قال: علي هو؟ شيء اي علي قلت: فالحوت قال: هو؟ شيء اي علي الماء. قلت: فالماء

الصخره؟ شيء اي صخره! قلت: فعلي علي اي املس! قلت: فعلي ث��ور قرن قال: علي

ال��ثري! قلت: فعلي قال: علي الثور؟ شيء ذلک عند فق��ال: هيه��ات، ال��ثري؟ ش��يء اي

1.العلماء« علم ضل از محب��وب، ابن از احم��د، از يعني: »محمد

روايت تغلب بن آب����ان از ص����الح، بن جميل - -عليه صادق عبدالله ابو گفت: از که کرده

تکيه چ���يز چه بر زمين الس���لام- - پرس���يدم چه بر م��اهي! گفتم: م��اهي گفت: بر دارد؟

بر گفتم: آب آب، گفت: بر دارد؟ تکيه چ����يز س��خت! س��نگ گفت: بر دارد؟ تکيه چ��يز چه

ته��ران چاپ ،127 ص ،1 ج الکافي، من . الروضة1اسلاميه(. علميه انتشارات )از

75

حدیث کتب نقد

دارد؟ تکيه چ��يز چه بر س��خت گفتم: س��نگ چه بر تن! گفتم: گاو نرم گاو شاخ گفت: بر

نمناک! گفتم: خاک گفت: بر دارد؟ تکيه چيز گفت: دارد؟ تکيه چ���يز چه بر نمن���اک خ���اک

گش��ته گم دانشمندان دانش اينجا در هيهات،است«! است روشن روايت اين متن ب��ودن خرافي

نيست. آن نقد به نيازي و ک���افي« روايت »روضة در کلي���ني ش���يخ دارد پيوند پيش��ين روايت با که آورده ديگ��ري

توض���يح زمين« را در زلزله وق���وع »علت واست: چنين مزبور روايت مي دهد، بعض عن ص�����الح، عن محم�����د، بن »علي

أبي عن بش��ير، بن عبدالص��مد عن أص��حابه، الح�وت الس�لام- - ق�ال: إن - -عليه عبدالله إنما أنه نفسه في أسر الارض يحمل ال�����ذي

إليه تع��الي الله بقوته! فأرسل الأرض يحمل ف��دخلت ف��تر، من أکبر و شبر من أصغر حوتا أربعين ب��ذلک فمکث فص��عق ش��يمه، خيا في و رحمه و به راف عزوجل الله إن ثم يوما

زلزله بأرض – عز و جل – الله أراد خرج. فإذا راه ف��اذا الح��وث ذلک إلي الح��وث ذلک بعث

1.الارض« فتزلزلت اضطرب

. 68-67 صص ،2 ج الکافي، من . الروضة1

76

کلینی شیخ احادیث نقد

ب��رخي از ص��الح، از محمد بن يع��ني: »عليمد از ي����ارانش، ابو از بش����ير، بن عبدالص����

ک��رده الس��لام- روايت -عليه ص��ادق عبدالله حمل را زمين که م����اهي آن گفت: همانا که

وي که گذشت ض��ميرش در فکر اين مي کند، مي پ��ردازد! پس زمين حمل به خود نيروي با

س��ويش )ک��وچکي( به م��اهي تع��الي خ��داي فاص��لة از و کوچک��تر وجب يک از که فرستاد

بود. آن بزرگتر سبابه و شست انگشت ميان غش او و رفت وي بيني بدرون کوچک ماهي

آنگ�اه ماند وي بي��ني در روز چهل ک�رد. پس، و رأفت زمين، حامل م��اهي بر بزرگ خداوند بيرون او بيني از کوچک ماهي و آورد رحمت در تا بخواهد عزوجل خداي که گاه هر شد. و را کوچک ماهي همان آيد پديد زلزله اي زمين

چ��ون و مي فرس��تد ب��زرگ م��اهي س��وي به در و مي ل��رزد خ��ود بر افت��د، او بر دي��ده اش

مي آيد«.! پديد زلزله زمين نياز پيشين روايت مانند روايت اين چند هر

که مي ش��ويم ي��ادآور ن��دارد! ولي تحقيق به از را م��ذکور »ص��الح« روايت نيست معل��وم

»بعض تعب��ير اس��ت. زي��را ش��نيده کسي چه بودن مجهول از حديث، اين سند أصحابه« در

مي کند. حکايت آن راوي

77

حدیث کتب نقد

ک��افي« آورده »روضة در کلي��ني ش��يخ-9است: عن ص�����الح، محم�����د( عن بن )علي »عنه

قال طلحه بن عبدالله عن کرام، عن الوشاء، الس����لام- - عن - -عليه عبدالله أبا س����ألت

کل��ه! ف��إذا مسخ هو و ! فقال: رجس1الوزغ قاع��دا ک��ان أبي فاغتس��ل. فق��ال: إن قتلته

ب��وزغ هو ف��إذا يحدثه رجل معه و الحجر في ما للرج��ل: أت��دري أبي فقال بلسانه، يولول يقول. بما لي علم قال: لا الوزغ؟ هذا يقول

عثم��ان ذک��رتم لئن الله يق��ول: و قال: فإنه هيهن��ا! من يق��وم حتي عليا لأشتمن بشتيمه اميه ب��ني من يم��وت ابي: ليس ق��ال قال: و

2!... الحديث« وزغا مسخ الا ميت از ص���الح، از محم���د، بن علي يع���ني: »از

اء، روايت طلحه بن عبدالله از ک��رام، از وش�� - -عليه ص��ادق عبدالله ابو گفت: از که شده

)چلپاس����ه( مارمولک الس����لام- - درب����ارة از انواعش همة و است پرسيدم. گفت: پليد

ش��ده اند! مسخ که مي روند بش��مار حيواناتي کن! س���پس غسل کش���تي را آن چ���ون پس

مي رود »قورباغ��ه« بک��ار ب��راي فارسي در . وزغ1 مارمولک با مع���ادل را آن ع���ربي مع���اجم در ولي

)چلپاسه( آورده اند. . 38-37 صص ،2 ج الکافي، من . الروضة2

78

کلینی شیخ احادیث نقد

اس��ماعيل حجر در گفت: پ��درم ص��ادق ام��ام پ��درم با که ب��ود وي با م��ردي و ب��ود نشس��ته با که ديد را م��ارمولکي ناگاه مي کرد، صحبت م��رد آن به پ��درم مي آورد، بر ص��دايي زبانش

آيا چه مارمولک اين که مي داني گفت: نمي دانم داد: خ��ير، پاسخ م��رد آن مي گوي��د؟

مي گوي��د: بخ��دا گفت: او مي گويد. پدرم چه هنگ��امي تا دهيد دش��نام را عثم��ان اگر قسم

من برخ��يزد، اينجا باقر( از )امام مرد اين که داد! خ��واهم دش��نام الس��لام- را -عليه علي فرم��ود: هيچ پدرم صادق( گفت، )امام آنگاه

بص��ورت آنکه مگر نمي م��يرد اميه ب��ني از يک...«!! مي شود مسخ مارمولکي

ش��ده »کرام« برده نام روايت، اين سند در و عم���رو« باشد بن »عب���دالکريم هم���ان که

واقفي رج���الش، کت���اب در نجاشي بق���ول او از مامق��اني چند )هر 1است ب��وده م��ذهب بن عبدالله آن، ديگر مي نماي��د(. راوي دف��اع درب�������اره اش مامق�������اني که است طلحه

يدرجه م��دح علي فيه نقف »لممي نويس��د: 2. الحسان« في

او از ستايشي به رج���ال کتب يع���ني: »در حس���ان درجة در را وي که نش���ده ايم واقف

قم. چاپ ،176 ص النجاشي، . رجال1. 190 ص ،2 ج المقال، . تنقيح2

79

حدیث کتب نقد

دهد«. ممدوح( قرار و مذهب امامي )راويان مارمول�����ک، اينکه بر دارد دلالت روايت متن

-عليه المؤم���نين ام���ير دش���من و ناص���بي و فهم از درجه اي به الس����لام- اس����ت! اما

مي داند را آدمي��ان عقايد که شده نائل ادراک بر مجادله به آنها با ت����اريخي مس����ائل بر و

بن عثم��ان از خلافت، قض��ية در و مي خ��يزد اين وج��ود مي کن��د! البته جانب��داري عف��ان هنگ��امي زيرا شود شگفتي ماية نبايد روايت

مارمولک باش��د، مح��دث الاغ، است ق��رار کهآيد! بشمار متکلم و مورخ بايد هم

»باب کافي« در »اصول در کليني شيخ-10 که آورده المعاص��ي« رواي���تي اهل مجالسه

1است بي اش��کال رج��ال، علم بلحاظ آن سند

س���ازگاري مجيد ق���رآن با ح���ديث متن ولي که ب��ويژه گ��ردد اعلام آن بطلان بايد و ن��دارد اس��تدلال و اس��تناد ب��دان2»اعلام« از برخي

است: زير بشرح حديث نموده اند. متن الحس��ين، بن محمد عن يح��يي، بن »محمد

داوود عن نص����ر، ابي بن محمد بن احمد عن نباشد موافق خ��دا ک��اب با ح��ديثي متن که . وقتي1

متن که کسي زي��را ک��رد اعتم��اد نبايد س��ندش به خواهد جعل هم را س��ندش مي کند، جعل را حديثيکرد.!

45 ص انص��اري، ش��يخ اثر المکاس��ب، کت��اب . به2کنيد. خوشنويس( نگاه طاهر )بخط

80

کلینی شیخ احادیث نقد

- -عليه عبدالله ابي عن س�����������رحان، بن عليه الله - -صلى الله رسول السلام- - قال من الب��دع و ال��ريب اهل رايتم وس��لم- - اذا

من اک��ثروا و منهم البرائه ف��اظهروا بع��دي هت��وهم با و الوقيعه و فيهم القول و سبئهم

و الاس���لام في الفس���اد في يطمع���وا کيلا ب��دعهم، من يتعلم��وا لا و الن��اس يح��ذرهم

به لکم يرفع و الحسنات بذلک لکم الله يکتب 1.الآخره« في الدرجات

بن محمد از يح�����يي، بن يع�����ني: »محمد از نص���ر، ابي بن محمد بن احمد از حس���ين،

ص�����ادق عبدالله ابو از س�����رحان بن داوود- - خ��دا رس��ول گفت که است ک��رده روايت من از وسلم- - فرم��ود: پس عليه الله صلى

ديديد را ب�����دعت و شک اهل که هنگ�����امي دش��نام و کنيد آش��کار آنها از را خ��ود بيزاري ب��دگويي آن��ان درب��ارة و دهيد ب��دان ها بسيار

به نتوانند تا زنيد بهت����ان ايش����ان به و کنيد مردم نتيجه، در و بندند طمع اسلام در فساد

را ايش��ان ب��دعت هاي و گزينند دوري آن��ان از ب��راي کني��د( خداوند چ��نين اگر )که نياموزند و نويسد نيکي ها ک����ار، اين برابر در ش����مابرد«!! بالا آخرت در را شما درجات

شود مقايسه375 ص ،2 ج الکافي، من . الأصول1. 84-83 صص ،4 ج در کافي اصول ترجمه با

81

حدیث کتب نقد

س������زاوار ب������دعت، اهل که نيست شک زدن بهت��ان ولي هس��تند نکوهش و سرزنش

ايشان به و ش��رعا که چ��را نيست ج��ايز عقلامي فرمايد: مجيد قرآن اولا

نآن يج���رمنكم ولا على ق���وم ش��� ألا (8/ )مائده.تعدلوا

به را ش����ما گ����روهي، با »دش����منينکند«. وادار آنها دربارة بي عدالتي

و به زدن بهت��ان که مي کند حکم عقل ثاني��ا برخ����وردار نيکي ع����اقبت از بدعتگ����ذاران

زود، يا دير است ممکن زي����را ب����ود نخواهد ماية و ش���ود، آش���کار بهت���ان آن نادرس���تي و آورد ف���راهم را زنن���ده بهت���ان رس���وايي

در و برخ��يزد ن��يز او س��خنان ديگر از اعتم��اد اهل س��ود به و حق اهل زي��ان به ک��ار نتيج��ه، به دادن دش��نام ش��ود. بعلاوه، تم��ام ب��دعت

که مي ش��ود م��وجب بدعتگ��ذاران و مخالفان اه��انت آنها مقدس��ات و حق اهل به ن��يز آنها

مي خوانيم: کريم قرآن در چنانکه ورزند ولا الل��ه دون من يدعون الذين تسبوا

الله فيسبوا بغير عدوا / )انع��ام.علم108)

خ��دا )مش��رکان( جز که را »کس��اني که زي����را مدهيد دش����نام مي خوانند

82

کلینی شیخ احادیث نقد

به ناآگاهانه و س��تمگرانه ن��يز ايش��انمي دهند«.! دشنام خدا

ک�افي، ش�ارحان از ب�رخي که نماند ناگفته نموده اند تفسير چنين »باهتوهم« را عبارت

ح��يران را بدعتگ��ذاران برهان، و دليل »با که ع�������رب، لغت با معنا اين س�������ازيد« ولي

ثلاثي فعل چند هر زي���را ن���دارد س���ازگاري متحيرا سکت و »بهت« بمعناي: دهش مجرد

ش��د( آم��ده خ��اموش زده ح��يرت و )مدهوش »مفاعل��ه« باب به چون فعل، اين ولي است بمعن����اي: آيد »ب����اهت« در بص����ورت و رود

الکذب« من عليه يفتري بما ادهشه و »حيره او به که دروغي يع����ني: »با مي رود بک����ار

م�����دهوش و زده ح�����يرت را وي بس�����ت، به بس���������تن دروغ با ! آري،1س���������اخت«

و ک��رد دف��اع اسلام از نمي توان بدعتگذاران، با بلکه شد بهره مند خداون�����دي پ�����اداش از

ي�افت دست امتي��از اين به بايد دليل و برهان »ه�دف ها،الوس�ائط«! ت�برر لا »الغاي��ات که

نمي کنند«! توجيه را وسيله ها ده همين با ک����افي کت����اب نقد به اينجا در

مشهور کتب ديگر به و مي کنيم بسنده نمونهمي پردازيم. حديث

کنيد. »بهت« نگاه واژه ذيل المنجد . به1

83

حدیث کتب نقد

84

6

شيخ صدوق و کتابهايش

بن حس��������ين بن علي بن محمد جعفر ابو )متوفي صدوق شيخ به مشهور قمي، بابويه

از و اماميه بزرگ��ان ه . ق( از381 س��ال در مي رود. دانش��مندان بشمار معروف محدثان

وي خ��ود، خود آثار در شيعه شناسان رجال و رجالش کتاب در ستوده اند. نجاشي بسيار را

: مي نويسد وي دربارة بخراس��ان الطائفه وجه فقيهن��او و ش��يخنا

... /1 طائفة آب������روي و ما فقيه و ش������يخ »او

است...؟« خراسان )اماميه( در مطه����ر( بن يوسف بن )حسن حلي علامهمي نويسد: وي دربارة

. 276 ص النجاشي، . رجال1

حدیث کتب نقد

کان بالرج��ال بصيرا للأحاديث، حافظ جليلا في مثله القم��يين ي��رفي لم للاخب��ار، ناق��دا.... 1علمه کثرة و حفظه از آگ��اه و احاديث حافظ و مرتبه بزرگ »او

مي��ان در و ب��ود اخب��ار ناقد و ح��ديث رج��ال و ح���ديث حفظ در همانن���دش قم علم���اياست«. نشده ديده دانش فراوانيمي نويسد: وي دربارة مجلسي باقر محمد الأئمه لآث��ار الت��ابعين القدماء عظماء »من 2الأهواء« و الآراء يتبعون لا الذين النجباء

آث���ار از که است پيش���ينيان بزرگ���ان »از از و مي نموده اند پ���يروي بزرگ���وار امام���ان

و شخصي آراء پي در که است کس����������انينيامده اند«. بر نفي دلخواه

مي نويسد: وي دربارة مامقاني ارک��ان من رکن و الشيعه، مشايخ من شيخ

فيما الص��دوق و المح��دثين رئيس الش��ريعه،3السلام- -عليه الائمه عن يرويه

از پ��ايه اي و ش��يعه بزرگ��ان از ب��زرگي »او مح���دثان س���رآمد ب���ود، ش���ريعت پايه ه���اي

- -عليه امامان از آنچه در و مي شود شمرده

. 248 ص الرجال، معرفة في الأقوال . خلاصة1جديد(. )چاپ405 ص ،10 ج الأنوار، . بحار2. 154 ص ،3 ج المقال، . تنقيح3

86

کتابهایش و صدوق شیخ

و راس��تگو بسي مي کند الس��لام- - گ��زارشاست«. اعتماد مورد

از آثارش��ان در ن��يز اماميه دانشمندان ديگرنموده اند. فراوان تمجيد او

الاق�����وال« سيصد »خلاصه در حلي علامة از ب��رخي که مي کند ي��اد را وي آث��ار از کت��اب

نرس���يده ما العلم« به »مدينه همچ���ون آنهااست.

ص��دوق ش��يخ که کت��بي مي��ان از ما اينجا در هر از و برگزي��ده ايم را کتاب چند نهاده بجاي

مزوبر مي آوريم. کتاب ه��اي گ��واهي ک��داماز: عبارتند

الفقيه يحضره لا من-1 الخصال-2 الاخبار معاني-3 النعمه تمام و کمال الدين-4 الشيعه صفات-5 الاعمال عقاب-6 الرضا اخبار عيون-7

در بابويه ابن از که کت�����ابي ج�����امع ترين لايحض�ره »من کت��اب دارد ق�رار ما دس�ترس

آنروست از کتاب اين الفقيه« است. اهميت و ص�حيح اح�اديث تا کوش�يده صدوق شيخ که

در ل��ذا و آورد ف��راهم آن در را مطمئن کاملامي نويسد: کتابش آغاز

87

حدیث کتب نقد

إي��راد في المص��نفين قصد فيه أقصد »لم أف��تي ما إيراد إلي قصدت بل رووه، ما جميع

فيما حجه أنه فيه أعتقد و بص��حته أحکم و به 1.ربي« بين و بيني

که نک��ردم آن آهنگ کت��اب اين يع��ني: »در روايت چه هر مص�������������نفان، ديگر همانند

تا ک�����ردم آن قصد بلکه بي�����اورم، نموده اند فت��وي ب��دانها که نم��ايم گزارش را چيزهايي و مي کنم حکم آنها بدرس���������تي و مي دهم من خداوند و من مي��ان حجت که دارم عقيده

است«. ص��حيح روايت صدوق، شيخ کتب در چند هر

متأس����فانه ولي مي ش����ود ي����افت موثق و و نادرست اخب����ار از وي، آث����اري و کتاب ها

آنها از نمونه هايي که نيستند خالي نيز باطلمي رسانيم. ارجمند خوانندگان نظر به را

-2 صص ،1 ج الفقي���ه، لايحض���ره . من1 از ،3 المدرسين. جماعه منشورات

88

7

نقد احاديث شيخ صدوق

الفقيه« که يحضره لا »من کتاب در-1 را آن احاديث تمام صحت صدوق، شيخ

الصوم« آمده »کتاب ضمن نموده ضمانت تمام روز سي هميشه رمضان ماه که است

کمتر روز سي از هيچگاه و بود خواهد امر با حکم، اين که است نمي شود! روشن

بارها چه دارد، مخالفت مشهود و محسوس تن هزاران رمضان، ماه انجام و آغاز در

ماه روزهاي تعداد و کرده اند رؤيت را هلاک به مزبور يافته اند. روايت روز نه و بيست را

شکل هاي به جمله از گوناگون، صورت هاي الفقيه« ديده يحضره لا »من در زير

مي شود: خذيفة عن سنان بن محمد رواية * »في

السلام- - -عليه عبدالله أبي عن منصور بن ينقص لا يوما ثلاثون رمضان - قال: شهر

صدوق شیخ احادیث نقد

1.أبدا«

از سنان بن محمد روايت يعني: »در - صادق عبدالله ابو امام از منصور بن حذيفه رمضان گفت: ماه که السلام- - آمده -عليه آن از کمتر گاه هيچ و است روز سي

نمي شود«! عن منصور بن حذيفة رواية في ** »و

مسلم بن معاذ له يقال و کثير بن معاذ السلام- - - -عليه عبدالله أبي عن الهراء

و ينقص لا يوما ثلاثون رمضان قال: شهر 2.أبدا« الله

از منصور، بن حذيفه روايت يعني: »در به نيز هراء مسلم بن معاذ )که کثير بن معاذ

- -عليه صادق امام مي شود( از گفته او رمضان گفت: ماه که است السلام- - آمه

کمتر هرگز که بخدا سوگند است، روز سينمي شود«! آن از

قال: قلت الخادم ياسر عن *** »روي شهر يکون السلام- - هل - -عليه للرضا

مقايسه169 ص ،2 ج الفقي���ه، يحض���ره لا . من1 522 ص ،2 ج در آن فارسي ترجمه با ش������ود

ج���واد محمد و بلاغي ص���در )مترجم���ان: آقاي���انغفاري(.

170 و169 صص ،2 ج الفقي��ه، يحض��ره لا . من2 ص ،2 ج در آن فارسي ترجمه با ش����ود مقايسه

523 .

91

حدیث کتب نقد

فقال: إن يوما؟ عشرين و تسعة رمضان1.أبدا« يوما ثلاثين من ينقص لا رمضان شهر

به که شده روايت خادم، ياسر يعني: »از ماه السلام- - گفتم: آيا - -عليه رضا امام

گفت: مي شود؟ روز نه و بيست رمضان کمتر روز سي از هيچگاه رمضان ماه همانا

نمي شود«! عامي و عالم بر احاديث، اين بودن غلط نياز آنها اسناد در تحقيق به و است آشکار اسناد صدوق، شيخ که )بويژه نيست

نياورده الفقيه لايحضره من در را رواياتش و بسنده نخستين راوي ذکر به غالبا

مي کند(. يحضره لا »من کتاب در صدوق شيخ-2

المکاسب« و المعايش »باب الفقيه« ضمناست: آورده السلام- لأبي )الصادق( -عليه قال »و

الأکراد فان الأکراد الشامي: لاتخالط الربيع عنهم عزوجل الله کشف الجن من حي

! 2.الغطاء« السلام- - به - -عليه صادق يعني: »امام

مقايسه171 ص ،2 ج الفقي���ه، يحض���ره لا . من1. 524 ص ،2 ج در آن فارسي ترجمه با شود

مقايسه164 ص ،3 ج الفقي���ه، يحض���ره لا . من2. 218 ص ،4 ج در آن ترجمه با شود

92

صدوق شیخ احادیث نقد

مکن آميزش کردها گفت: با شامي ربيع ابو که هستند جن از طايفه اي کردها که زيرا

!1است برداشته آنها از پرده عزوجل خداوند و ساختگي روايت، اين که نيست شک

که مي کند حکم مجيد قرآن زيرا است دروغ بر ريشه و اصل يک به بشر افراد همة

چنانکه آدم اند فرزندان همه، و مي گردندمي خوانيم:

وأنثى ذكر من خلقناكم إنا الناس أيها يا وجعلناكم إن لتعارفوا وقبائل شعوبا

.خبير عليم الله إن أتقاكم الله عند أكرمكم(13/ )الحجرات

زني و مرد از را شما ما مردم؛ اي »هان قرار گوناگون دسته هاي و نژادها و آفريديم

که( بدانيد )ولي بشناسيد را يکديگر تا داديم از که است کسي خدا نزد شما گرامي ترين

از خدا همانا باشد برخوردار بيشتري تقواياست«. خبر با و آگاه همه احوال

يحضره لا »من کتاب شارحان از برخي بدينص��ورت است آمده هم کافي در مذکور . حديث1

ش��امي ربيع ابي الس��لام- به عليه– ص��ادق امام که من جنس فانهم احد الاکراد من تنکحوا فرمود: »لا

کردها از يک هيچ الغط���اء«! »با عنهم کشف الجن که هستند جنيان جنس از آنها زيرا مکنيد زناشويي

من اس��ت«! )الف��روع ش��ده برداش��ته آنان از پردهالإسلامية(. دارالکتب چاپ ،5 ج الکافي،

93

حدیث کتب نقد

و اخلاق کردها که: چون الفقيه« گفته اند صادق امام اين رو از داشتند ناپسندي رفتار به را آنان حديث اين السلام- در -عليه

که است نموده تشبيه جن از طائفه اي شده اند! ولي ظاهر انسان بصورت اولا

»أدات از مزبور، حديث تشبيه« شوند. ثالثا با جن به کردها چون بزرگي طائفة تشبيه

ايشان ميان در متقي و پاک افراد آنکه رهبر و امام يک شأن در هرگز است، فراوان اين توجيه نيست. بنابراين اسلامي جامعة و مي رسد بنظر بي فايده ساختگي، حديث

نهاد. کنار به را آن بايد يحضره لا »من کتاب در صدوق شيخ-3

»صلاه به مربوط مسائل ضمن الفقيه« در - -عليه صادق امام از الجمعه« روايتي خطبة مي دهد نشان که السلام- - آورده

شود! برگزار نماز از بعد بايد جمعه، نماز با زيرا نيست درست روايت اين که پيداست

سني( و و شيعه )از مسلمانان اجماع دسته، دو هر سوي از فراوان روايات

مي نويسد: بابويه دارد. ابن مخالفت السلام- - - -عليه عبدالله ابو قال »و يوم الصلوة علي الخطبة قدم من أول

يقف لم صلي إذا کان لأنه عثمان الجمعة ما قالوا و تفرقوا و خطبتة علي الناس

94

صدوق شیخ احادیث نقد

أحدث قد و بها لايتعظ هو و بمواعظه نصنع علي الخطبتين قدم ذلک رأي فلما أحدث، ما

1!الصلوة« -عليه صادق عبدالله ابو يعني: »امام

روز در که کس السلام- گفت: نخستين عثمان داشت مقدم نماز بر را خطبه جمعه،

مردم مي خواند را نماز چون که زيرا بود پراکنده و نمي ماندند او خطبة شنيدن براي

وي موعظه هاي که مي گفتند و مي شدند آنها از خودش آنکه با دارد سودي چه ما براي

است؟! آورده پديد بدعت ها و نمي گيرد پند بر را خطبه دو ديد چنين عثمان چون پسداشت«! مقدم نماز

الفقيه« يحضره لا »من شارحان همة و است باطل و خطا روايت اين که گفته اند نماز از پس )که را عيدين نماز خطبة صدوق،

جمعه نماز خطبة شود( بجاي خوانده بايد است! از افتاده در خطا به و کرده گمان السلام- - هم - -عليه صادق و باقر امام

و روايت اين با مخالف متعددي روايات 2داريم. دست در فتوي

433-432 صص ،1 ج الفقي���ه، يحض���ره لا . من1. 107 ص ،2 ج در آن ترجمه با شود مقايسه

تهيئه ب��اب الصلوه، کتاب الکافي، من . به: الفروع2 ،421 ص ،3 )ج الإنصات و خطبته و للجمعه الإمام

کنيد. رجوع7 و3 و2 و1 تهران( حديث چاپ

95

حدیث کتب نقد

کتاب کليني( در )همانند صدوق - شيخ4 مربوط فصل الفقيه« ضمن يحضره لا »من

آورده را نهنگي الآيات« اسطورة »صلوه به مثل مي شود! شيخ زمين زلزلة سبب که

کرده حذف را روايتش سند موارد، ديگر خاطر اطمينان با را مزبور افسانة و است

مي دهد السلام- نسبت -عليه صادق امام به السلام- - -عليه الصادق مي نويسد: قال او فأمر الأرض خلق تعالي و تبارک الله »إن-

بقوتي! فقالت: حملتها فحملتها، الحوت قدرفتر حوتا إليها عزوجل الله فبعث

أربعين فاضطربت منخرها في فدخلت أرضا يزلزل أن عزوجل الله أراد صباحا. فاذا

فزلزلت الصغيره الحوته تلک لها تراءت 1.فرقا« الأرض

السلام- گفت: -عليه صادق يعني: »امام و آفريد را زمين تعالي و تبارک خداي همانا

نهنگ( )يعني بزرگ ماهي آن وي فرمان به خود پيش نهنگ کرد. پس حمل را زمين خويشتن نيروي به را زمين من که گفت ماهي عزوجل خداوند کردم! آنگاه حمل

سبابه و شست فاصلة باندازة را کوچکي شد داخل وي بيني در که فرستاد بسويش

543-542 صص ،1 ج الفقي���ه، يحض���ره لا . من1. 259 ص ،2 ج در آن ترجمه با شود مقايسه

96

صدوق شیخ احادیث نقد

پريشان و سرگشته نهنگ، آن روز چهل پس در بخواهد عزوجل خداي که گاه هر و بود

ماهي آن آورد پديد زلزله اي سرزميني از نهنگ و مي شود نمايان نهنگ بر کوچکمي لرزاند«! را و( زمين )مي لرزد وي ترس ما مختصر با را روايت همين نظير قبلا

و آورديم کليني شيخ از تفاوتي سند ظاهرا که ديديم و است مشترک کليني و صدوق

اضافه اينجا نبود. در درست کليني سند لا »من کتاب شارحان از برخي که مي کنيم حديث اين از دفاع مقام الفقيه« در يحضره السلام- به -عليه صادق امام که گفته اند

داده وي فهم با مناسب پاسخي خبر، راوي زيرا نمي پذيريم را ادعا اين ما است! ولي السلام- روا -عليه امام بر را دروغگويي

براي پرسش گري يا راوي نمي شمريم. اگر مسلمين امام بر نباشد، آماده مطلب درک

عليه الله -صلى خدا رسول همچون لازمست »روح« مورد مسئلة از که وقتي وسلم- )در

گويد: گرفت( پاسخ قرار پرسشمن أوتيتم وما العلم إلا / )إسراء.قليلا85)

را شما و است خداوندي امور از امر »اين آنکه نه نيست، ميسر آن کامل فهم و درک

فرهنگ و بسازد افسانه اي دروغ به

97

حدیث کتب نقد

سازد!«. آلوده را مسلمانان من شارحان بعکس داريم حق ما بنابراين

را احاديث قبيل اين الفقيه يحضره لا اساسا بر بطلان خط و بشماريم نادرست و مجعول

بکشيم. آنها روي »الخصال« در کتاب در صدوق - شيخ5

عنوان تحت خرافي الثلاثه« روايتي »باب -عليه المومنين امير في کن »ثلاث

»حدثنامي نويسد: و است السلام-« آورده الطالقاني اسحاق بن ابراهيم بن محمد

عباد عن العدوي علي بن الحسن قال: حدثنا عن جده عن أبيه عباد[ عن ]بن صهيب بن

سأل السلام- قال -عليه محمد بن جعفر له: السلام- فقال -عليه المؤمنين أمير رجل

قصر عن فيک: أسألک هن ثلاث عن أسئلک رأسک! صلع عن و بطنک، کبر عن و خلقک، الله السلام- إن -عليه المؤمنين امير فقال لم و طويلا، يخلقني لم تعالي و تبارک

معتدلا، خلقني لکن و قصيرا، يخلقني الطويل أضرب و فأقده، القصير أضرب

- الله رسول فإن بطني کبر أما فأقطه. و العلم من بابا وسلم- علمني عليه الله صلى العلم فازدحم باب ألف الباب ذلک لي ففتح

صلع أما و عضوي عنه فنفجت بطني في مجالدة و البيض لبس إدمان فمن رأسي

98

!1الأقران« بن ابراهيم بن محمد ما به داد يعني: »خبر

– باد خشنود او از خدا که – طالقاني اسحاق از عدوي، علي بن حسن ما، به داد خبر گفت جدش، از پدرش، از عباد، بن صهيب بن عباد

گفت السلام- که -عليه محمد بن جعفر از السلام- سؤال -عليه اميرمؤمنان از مردي

تو در که چيز سه دربارة گفت بدو و کرد کوتاهي مي پرسم: )يکي( از تو از است

شکمت بزرگي )دوم( از و مي پرسم پيکرت سرت! جلوي موي شدن ريخته )سوم( از و

داد: السلام- پاسخ -عليه مؤمنان امير نيز و نيافريد دراز مرا تعالي و تبارک خداوند )در آفريد معتدل بلکه نکرد خلق کوتاه

را او و مي زنم ضربه قامت کوتاه نتيجه( بر قامت دراز بر و مي کنم نيم دو به طول از

نيم دو به عرض از را او و مي زنم ضربه اينست )علتش شکمم بزرگي اما مي کنم! و وسلم- به عليه الله -صلى خدا که( رسول

باب هزار باب، آن و آموخت علم از بابي من ازدحام من شکم در علم و گشود من براي را

ريخته اما برآمد! و شکمم اين رو از و کرد نهادن سر بر بعلت سرم، جلوي موي شدن

از189 ص الثلاثة، باب صدوق، شيخ اثر . الخصال،1المدرسين. جماعة منشورات

رقيبان با کارزار و دراز بمدت خود کلاهاست«!

علي بن حسن حديث، اين سند در اولا نشان و نام و است مجهول احوالش عدوي،

نمي شود. بعلاوه، ديده رجال کتب در وي در حلي علامة چنانکه صهيب بن عباد

مذهب« »بتري الأقوال« آورده »خلاصه و نموده توثيق را او برخي و 1است بوده

فاضل چنانکه کرده اند تضعيفش بعضي رفته اخير قول »التنقيح« بر در مقداد نيست معلوم هم وي جد و پدر . احوال2است

و اعتماد مورد سند، بلحاظ مزبور خبر لذانمي باشد. وثوق

خرافه پردازي شاهکار خبر، متن ثانيا امير و ادب اسائة و اهانت نوعي است! بلکه

آن خلال السلام- در -عليه علي مؤمنان در دانش و حکمت است. آيا گرفته صورت

علم از کس هر که مي گيرد جاي آدمي شکم بزرگتر شکمش باشد برخوردار بيشتري

شارحان از يکي توجيه شگفت آور، شود؟ و دانش مي گويد: چون که است حديث -عليه علي اين رو از مي باشد لذت آور حکمت

چند هر مي شد، چاق علم، لذت السلام- از. 380 ص الرجال، معرفة في الأقوال . خلاصة1کنيد. نگاه121 ص ،2 ج المقال، تنقيح . به2

وا بسيار عبادت هاي و رياضت به را تن نداشته توجه شارح است! جناب مي داشته

فربه دانش لذت از کسي باشد قرار اگر که وي بدن اعضاي همة صورت آن در شود، پيدا متناسب پيکري و شد خواهد فربه

گردد! بزرگ شکمش تنها آنکه نه مي کند شکم، بزرگي علت که مي گويد روايت بعلاوه

لذت نه است بوده آن در علوم ازدحام دارد لزومي چه دانش! راستي از روحاني

خرافي و نابخردانه احاديث قبيل اين ما کهکنيم؟! توجيه و تأويل را

الاخبار« »معاني کتاب در صدوق شيخ-6المعاني« مي نويسد: نوادر »باب ضمن

بن سعد حدثنا )رح( قال – أبي »حدثنا العباس عن عيسي، بن أحمد عن عبدالله،

محمد عن مهزيار، بن علي عن معروف، بن مع قال: کنت مي العزر عن الفضيل، بن

الحجر السلام- - في - -عليه عبدالله ابي و رجلا يخاصم رجل و الميزاب تحت جالسا

من تدري ما الله لصاحبه: و يقول احدهما ابو له قال عليه اکثر فلما الريح؟ تهب اين

من انت تدري السلام- فهل -عليه عبدالله الناس اسمع ولکن قال: لا الريح؟ تهب اين

-عليه عبدالله لابي يقولون! فقلت: انا فداک؟ جعلت الريح تهب اين السلام- من

الرکن هذا تحت مسجونه الريح قال: ان منها يرسل ان عزوجل ارادالله فاذا الشامي

شمال اما و فجنوب جنوب اما اخرجه شيئا فدبور، دبور اما و فصبا، صبا اما و فشمال،

هذا تري تزال لا انک ذلک آيه قال: و ثم ابدا الصيف و الشتاء في متحرکا الرکن 1.النهار« مع الليل

– باد او بر خدا رحمت که – يعني: »پدرم بما عبدالله بن سعد که گفت و داد خبر بما از عيسي، بن محمد بن احمد از داد، خبر

از مهزيار، بن علي از معروف، بن عباس از فضيل، بن محمد از الحصين، بن محمد

- صادق عبدالله ابو با که گفت وي عزرمي، )اسماعيل( زير حجر السلام- در عليه

مرد با مردي و بودم )کعبه( نشسته ناودان آن از يکي و مي کرد گفتگو و جدال ديگري

نمي داني تو قسم گفت: بخدا رفيقش به دو داد: نه، پاسخ مرد مي وزد! آن کجا از باد که

مي شنوم! را مردم سخن باره اين در ولي -عليه صادق امام از من هنگام اين در

کجا از باد شوم السلام- پرسيدم: فدايت شامي رکن اين زير در گفت: باد مي وزد؟

و است کعبه( محبوس خانة در )محلي ،385-384 صص ص��دوق، شيخ اثر الأخبار، . معاني1

المدرسين. جماعه منشورات از

فرمايد، اراده عزوجل خداوند که هنگامي نوع هر مي فرستد، بيرون را آن از مقداري

دبور. و صبا و شمال و جنوب باد از بادي تو که اينست آنهم گفت: نشانة سپس

تابستان و زمستان در را رکن اين پيوستهمي بيني«! متحرک روز و شب در هميشه دارد. وجود اشکال خبر اين سند در اولا – آن راويان از يکي – الحصين بن محمد

او مورد در است. مامقاني مجهول احوالش ! »بر1حاله« علي اقف مي نويسد: »لم

حلي علامة نشدم« همچنين واقف حالش فضيل بن محمد يعني آن ديگر راوي دربارة ! يعني: »او2بالغلو است: يرمي نوشته – تن دو که را است«! حديثي غلو به متهم

نموده گزارش – غلوکننده و الحال مجهول قرار اعتماد مورد مي توان چگونه باشندداد؟! ندارد شامي رکن در انباني هرگز باد، ثانيا

مقداري کند اراده متعال خداي وقت هر که اختلاف نتيجة فرستد! باد، بيرون را آن از

به گرم است. هواي هوا در حرارت سطح را آن جاي سرد هواي و مي کند صعود بالا

جلوه گر را باد جابجايي، اين و مي گيرد. 108 ص ،3 ج المقال، . تنقيح1. 395 ص الرجال، معرفة في الأقوال . خلاصة2

نيز دبستاني کودکان ديگر مي سازد. امروز حديث و مي دانند را مسائل قبيل اين

شمار به چيزي خرافه گويي جز مذکور،- صادق امام که گفت بايد يا نمي آيد. اينک

آگاه مذهبي احکام از السلام- تنها عليه يا و نداشتند خبر طبيعت رموز از و بوده اند

امام بر حديث، اين راويان که پذيرفت بايد ما و بسته اند السلام- دروغ -عليه صادق زيرا مي گزينيم بر داده ترجيح را دوم قول

خبر اين در شامي، رکن از بادها حرکت که ما و است شده داده نسبت متعال خداي به

از اجل السلام- را -عليه صادق امام مقام به را دروغي نسبت چنين که مي دانيم آن

دهد. سبحان خداوند النعمه« تمام و الدين »کمال کتاب در-7 از غريبي و طولاني حديث صدوق، شيخ اثر

ضمن که شده قمي« نقل عبدالله بن »سعد السلام- -عليه عسکري حسن امام آن،

عمر( و )ابوبکر دوم و اول خليفة دربارةگفته اند:

يجلسان بأنهما ذلک و طمعا »... أسلما في يجدون کانوا عما انهم يستخبر و اليهود

الناطقه المتقدمه الکتب سائر في و التوريه - محمد قصه من حال الي حال من بالملاحم

عواقب من وسلم- - و عليه الله -صلى

محمدا أن نذکر اليهود کانت فلما أمره، سلط بختنصر کان کما العرب علي يسلط

الظفر من له لابد و إسرائيل بني علي غير إسرائيل ببني بختنصر ظفر کما بالعرب

فأتيا نبي أنه دعواه في کاذب انه - محمدا .... 1وسلم- فساعداه عليه الله صلى

الحديث« طمع روي عمر( از و يعني: »)ابوبکر

مجالست يهود با دو آن که زيرا آوردند اسلام دربارة ايشان اطلاعات از و داشتند

کتب ديگر و تورات ملاحم يا پيش بيني ها آورده اند، بميان سخن امر اين در که گذشته

ماجراي و احوال از و مي نمودند خبرگيري سرانجام وسلم- و عليه الله -صلى محمد

که گفتند يهود چون مي پرسيدند. پس او کار که همانگونه مي شود چيره عرب بر محمد

بني بابل( بر پادشاه نصر، )نبوکد بختنصر حتمي پيروزي اين و شد چيره اسرائيل

خود پيامبري ادعاي در محمد آنکه جز – است -صلى محمد بسوي دو مي باشد! آن دروغگو

ياري را او و وسلم- آمدند عليه اللهنمودند...«!

که: گفت بايد خبر اين دربارة ص ص��دوق، ش��يخ اثر النعمة، تمام و الدين . کمال1

المدرسين. جماعة انتشارات از ،463

اعتماد غيرقابل مزبور روايت سند اولا بن »محمد از آن راويان ميان در زيرا است الغضائري ابن که شده شيباني« ياد بحر

مذهبه في ضعيف گويد: انه درباره اش ضعيف حديث گزارش در »او يعني 1ارتفاع امامان( به )نسبت غلو وي مذهب در و است وي روايت در نيز حلي علامة دارد« و وجود

از سند، در همچنين . و2است نموده توقف که شده برده مسرور« نام بن »احمد اساسا نمي شود. ديده رجال کتب در وي از نشاني شده شناخته بغدادي« نيز عيسي بن »احمد را لازم اعتبار حديث، سند برويهم و نيستندارد. است کريم قرآن با مخالف خبر، متن ثانيا

پيامبر از يهود که شده ادعا آن خلال در زيرا وي پيروزي وسلم- و عليه الله -صلى اسلام

ادعاي در او که مي گفتند اما مي دادند خبر مجيد قرآن در آنکه است! با کاذب نبوتش،

- پيامبر نبوت نشانه هاي يهود که مي خوانيم يافته تورات در وسلم- را عليه الله صلىبودند

يجدونه الذي الأمي النبي عندهم مكتوبا(157 )اعراف: .التوراة في

. 397 ص الرجال، معرفة في الأقوال . خلاصة1. 397 ص الرجال، معرفة في الأقوال . خلاصة2

پيامبر با همراهي از قرآن نزول از پيش و ولي مي دادند کفار( خبر بر غلبه )در موعود

انکار را او ورزيده کفر وي، آمدن از پسمي فرمايد: کردند! چنانکه

الذين على يستفتحون قبل من وكانوا ا كفروا ا جاءهم فلم م عرفوا .به كفروا(89/ )بقره

پيروزي کافران بر اين از »پيش که را چيزي وقتي ولي مي جستند

انکارش آمد، بسويشان مي شناختندکردند«!.

آن و دروغست و ساختگي روايت، اين لذا يکديگر ضد بر مسلمانان تحريک براي را

ساخته اند. شيخ الشيعه« اثر »صفات کتاب در-8

است: آمده بدينصورت حديثي صدوق و حمزه ابو عشر. قال الرابع »الحديث

-عليه محمد بن جعفر عبدالله ابا سمعت بصمه الشيعه عن القلم السلام- يقول: رفع

1.ولايته« و الله

گفت حمزه ابو چهاردهم، يعني: »حديثصادق( - )امام محمد بن جعفر عبدالله ابو از

ش���يخ اثر الش���يعة، فض���ائل و الش���يعة . ص���فات1 ش���مس کتابخانه انتش���ارات از ،13 ص ص���دوق،)تهران(.

نوشتن مي گفت: از که السلام- شنيدم عليه )هر است شده برداشته قلم شيعه، گناهان سبب نمي آيد!( بدان حساب به کنند گناهي

هستند«! خدا ولايت و حفظ در که »انقطاع« وجود سندش در حديث اين اولا

)محمد خود شيخ از را آن صدوق زيرا دارد از او و وليد( شنيده بن احمد بن حسن بن

کرده گزارش حمزه ابو از نقل به مفضل، از که حمزه ابو و صدوق استاد ميان و است افراد السلام- بوده -عليه صادق امام ياران

نيامده آنها همة ذکر که باشند بايد ديگرياست. زيرا است اشکال مورد حديث متن ثانيا

حفظ بدليل شيعيان که کنيم ادعا اگر ادعا نمي شوند. اين گناه دچار هرگز خداوند، است! و محسوس و مشهود امر با مخالف مي گردند مبتلا گناه به آنان بگوييم چنانچه

است! شده برداشته گناهانشان از قلم ولي که نمي سازد کريم قرآن با قول اين

مي فرمايد: قدموا ما ونكتب الموتى نحيي نحن إنا

(12. )يس:وآثارهم و مي کنيم زنده را مردگان خود »ما

را آثارشان و فرستادند پيش که کارهاييمي نويسيم«.

جرأت ماية احاديثي، چنين اين، بر علاوه و مي شود شيعيان ميان در گناه بر ورزيدن

ندارد. شرع« موافقت »حکمت با شيخ الاعمال« اثر »عقاب کتاب در-9

است: آمده صدوق حدثني قال الحسن بن محمد »حدثني

أبي بن أحمد عن الصفار الحسن بن محمد بن إسحاق رواية في قال البرقي عبدالله

السلام- قال -عليه عبدالله أبي عن عمار يقرا لم جمعة له مضت من يقول سمعته

علي مات مات، أحد« ثم الله هو »قل فيها! 1لهب« أبي دين

او از خدا که – حسن بن يعني: »محمد بن محمد گفت کرد، حديث مرا – باد خشنود ابي بن احمد از کرد حديث مرا صفار حسن

بن اسحاق روايت در گفت برقي عبدالله از که صادق( آمده )امام عبدالله ابو از عمار بر جمعه اي کس هر مي گفت که شنيدم امام

الله هو »قل سورة مدت، آن در و بگذرد او ابي دين بر بميرد، سپس و نخواند احد« را

وسلم- عليه الله -صلى پيامبر )عموي لهباست«! نياورد( مرده ايمان که

شيعه )از اسلام امت اجماع به حديث اين ص��دوق، شيخ اثر الأعمال، عقاب و الأعمال . ثواب1

)قم(. اخلاق انتشارات از ،510

يکبار هفته هر زيرا است سني( باطل و واجب مسلمانان بر توحيد، سورة خواندن آيين بر تارکش، آنکه به رسد چه تا نيست

بميرد! لهب ابي او از خدا که – حسن بن يعني: »محمد

بن محمد گفت کرد، حديث مرا – باد خشنود ابي بن احمد از کرد حديث مرا صفار حسن

بن اسحاق روايت در گفت برقي عبدالله از که صادق( آمده )امام عبدالله ابو از عمار بر جمعه اي کس هر مي گفت که شنيدم امام

الله هو »قل سورة مدت، آن در و بگذرد او ابي دين بر بميرد، سپس و نخواند احد« را

وسلم- عليه الله -صلى پيامبر )عموي لهباست«! نياورد( مرده ايمان که

شيعه )از اسلام امت اجماع به حديث اين يکبار هفته هر زيرا است سني( باطل و

واجب مسلمانان بر توحيد، سورة خواندن آئين بر تارکش، آنکه به رسد چه تا نيست

بميرد! لهب ابي شيخ الرضا« اثر اخبار »عيون کتاب در-10

است: آمده صدوق -صلى الله رسول قال قال الإسناد بهذا و قد تعالي الله إن علي وسلم- يا عليه الله شيعتک محبي و لشيعتک و لأهلک و لک غفر

الحديث1.... شيعتک محبي محبي و )که اسناد اين يعني: »با ذکرش قبلا

وسلم- عليه الله -صلى خدا گذشت( پيامبر را تو متعال خداوند همانا علي، فرمود: اي

دوستان و پيروانت و خاندانت و آمرزيد )همگي پيروانت دوستان دوستان و پيروانت

آمرزيد(«! را مي کنيد ملاحظه چنانکه حديث اين در

اعلام است، گرفته صورت شگفت مبالغه اي و ظالم و کافر چند )هر کس هر که دارد مي

را شيعيان دوستان باشد( دوستان فاسق آمرزيده سبحان خداي نزد بدارد دوست

- نبوي کلام سخن، اين مي شود! بي شک آن دروغ و وسلم- نيست عليه الله صلى سند بررسي به نياز که است آشکار چنان

ندارد. گوناگون کتب احاديث از نمونه ده اين خوانندگان تا شد نقد و نقل صدوق، شيخ

حديث، مهم کتاب هاي در که دريابند ارجمند بخواهيم اگر و است آمده نادرستي اخبار چه

را کتاب ها اين احاديث شرط، و قيد بدون اشتهار يا بزرگي مفتون و بپذيريم

به عظيمي آسيب چه شويم، آنها نويسندگان سنگي، چاپ صدوق، شيخ اثر الرضا، اخبار . عيون1

. 211 ص

ساخته ايم. وارد خدا دين

8

محمدباقر مجلسي و آثار وي

ش��يخ ايش��ان عم��دة )که محدثين قدماي از به بگ��ذريم چ��ون1ان��د( ص��دوق شيخ و کليني

س��ال در )مت��وفي طوسي جعفر ابو ش��يخ . البته1 »ش��يخ را او که ب��رد ي��اد از نبايد نيز ه . ق( را460

»ته��ذيب کت��اب دو و الاماميه« ش��مرده اند الطائفه من فيه اختلف فيما »الاستبص�����ار الاحک�����ام« و

آورده ف����راهم او را اماميه اربعه الاخب����ار« کتب در ن��يز ح��ديث علم در »امالي« ش��يخ کتاب و است

تا ب��وده فقيه بيش��تر دارد. ش��يخ، ق��رار دس��ترس گ��واهي وي »المبس��وط« اثر کت��اب چنانکه محدث،

فقه الخلاف« در »مسائل کتاب همچنين و دهد مي از و مي ش�ود ش�مرده او فقاهت تمايندة تطبيقي،

بيش�تر ح�ديث در بابويه ابن و کليني اهميت اين رو آن مح��دثين، ق��دماي مي��ان در هم ما و است او از نش���ان خ���اطر اين، وج���ود گزي���ديم. با بر را دو

شيخ و مجلسي احاديث نقد خلال در که سازيم مي ما کت��اب در را يطوس�� ش��يخ رواي��ات ع��املي، حر

هم ش��ده اند. اين نق��ادي که مي کنيد ملاحظه مکرر در طوسي ش��يخ کت��اب بزرگ��ترين که نماند ناگفته

آنه��ا، ميان در و مي رسيم متأخر محدثين ملا 1110 س��ال در )مت��وفي مجلسي باقر محمد

آوازه پر و برجسته محدثي قمري( را هجري دورة در اماميه ش��يعة ارک��ان از که مي يابيم از پس مح��دثين و مي ش��ود ش��مرده ص��فويه

گرفته اند. دربارة قرار او آثار تأثير تحت وي، ديگر کتب الاحک��ام« مانند »ته��ذيب يع��ني ح��ديث است. ش��يخ نمانده مصون خطا و تحريف از حديث

الناض��رة( با الح��دائق کتاب )صاحب بحراني يوسف بش��مار مش��هور اخب��اريون و مح��دثين از خ��ود آنکه

اين البح��رين« به »لؤل��ؤة کت��اب در ن��اگزير مي آيد، کتابنا في ق��دبينا مي نويس��د: و و نموده اذعان امر

)للش�����يخ له وقع ما جملة الناض�����رة الح�����دائق مت��ون في التحريف و الس��هو من الطوس��ي( أيضا

المذکور الکتاب اخبار من خبر يسلم قلما و الاخبار سنده في تحريف او سهو الاحکام( من تهذيب )اي

آل موسسه چاپ ،65 ص البحرين، )لؤلؤة متنه او الناض��رة( )الح��دائق کت��اب در ال��بيت(. يع��ني: »ما

ش��يخ ب��راي که را تحريف��اتي و خطاها از جمله اي در و رديم روشن رخ��داده اخب��ار مت��ون در طوسي

تهذيب )يعني مذکور کتاب اخبار از اندکي حقيقت، يا س���هو گزند از متن، يا س���ند الاحک���ام( بلح���اظ

ديگر کت��اب است«. همچ��نين مانده امان در تحريف و ض��د »الاستبص��ار« اح��اديث يع��ني طوسي ش��يخ

ابوالحسن علامه بطوريکه دارد بر در را نقيضي المنه��ل« ع��ذب الي »الم��دخل کت��اب در ش��عراني

الاستبص��ار کت��اب مي نويس��د: »يش��مل آن درب��ارة ابوابه اک��ثر في يوجد و ب��اب ماتي و الف نحو علي

حمله يمکن لا ح���ديث – )في( جميعها يکن لم ان –

کتاب ه���اي در آث���ارش و مجلسي شخص���يت و است ش��ده گفته س��خن تفص��يل به تذکره،

و ماميه م�����ذهب اقط�����اب از را او غالب�����ا- بيت اهل عل��وم خ��ادم و ح��ديث زنده کنن��دة

نموده ان��د. نويس��ندة الس��لام- مع��رفي عليه مجلسي البح��رين« درب��ارة »لؤل��ؤه کت��اب

مي نويسد: علم في وقته في إمامنا ک��ان الش��يخ »هذا

ب��دار الإس��لام ش��يخ العل��وم، سائر و الحديث بالرئاس��تين فيها رئيسا اص��فهان، السلطنه

و الجمعه في إماما الدنيوي����������ه، و الدينيه نش��ره و الح��ديث روج ال��ذي هو و الجماع��ه، لهم ت����رجم و العجميه دي����ار في لاس����يما... 1بالفارسيه« بأنواعها العربيه الأحاديث

عليهم – العص��مة اهل من ص��دور يج��وز وجه علي صدوره عدم احتمال عليه يترحج بتکلف السلام- الا

-43 صص المنه��ل، عذب الي العقل! )المدخل في در استبص��ار قم(. يعني: »کت��اب باقري، چاپ ،44

اب��وابش بيشتر در و دارد بر در را باب1200 حدود که است موجود حديثي – آنها همه در نگوييم اگر –

که ک���نيم مع���ني ص���ورتي به را آن نيست ممکن باشد السلام- روا عليه– معصوم سوي از صدورش

ص��ادر احتم��ال عقل ن��زد بطوريکه تکل��ف، با مگردارد«.! ترجيح نشدنش

،55 ص بح��راني، يوسف شيخ اثر البحرين، . لؤلؤة1قم. چاپ

محمد بن ب��اقر )محمد ش��يخ يع��ني: »اين علم در ما مجلسي( پيشواي به مشهور تقي

بشمار خود روزگار در دانش ها ديگر و حديث ش��يخ اص��فهان دارالس��لطنة در مي رود. او

بر را دني��وي و دي��ني رياست و ب��ود الإس��لام جم��اعت و جمعه نمازه��اي داش��ت. در عهده

ح��ديث که است کسي مي کرد. او امامت نيز ان��واع و ساخت منتشر عجم ديار در بويژه را

به ع��ربي از زبان��ان پارسي ب��راي را احاديث...«. کرد ترجمه پارسي

همة مي��ان از و است متع��دد مجلس��ي، آثار اخب��ار ل�درر الجامعه الان�وار »بحار کتاب آنها

ش��هرت الس��لام-« از -عليه الاطه��ار الائمه و مح��دثين مرجع و است برخ��وردار فراواني

بش���مار اماميه فرقة ح��ديث به علاقمن��دان )که کت��اب اين در مي آي��د. مجلسي در اخ��يرا

اس��ت( از ش��ده چ��اپ تجديد مجل��د، ده و صد و مي گيرد بهره معاصرانش نيز و قدماء کتب

نقل را ح��ديثي کتاب ه��ا، ب��رخي از هم گاهي نيس��ت! به خ��ودش اعتم��اد م��ورد که مي کند ح��ديث هفتم، و پنج��اه مجلد در نمونه عنوان

الاخب��ار« گ��زارش »ج��امع کت��اب از غري��بيمي نويسد: آن دربارة سپس و مي نمايد

وی آثار و مجلسی محمدباقر

لم و فأوردت ها الج���امع ص���احب »أوردها 1عليها« أعتمد

الاخب��ار ج��امع صاحب را حديث يعني: »اين ولي آوردم را آن ن���������يز من و است آورده

ندارم«! آن بر اعتماد ش��يخ از را ديگ��ري خ��بر مجلد، همان در باز

مي نويسد: آن پي در و مي نمايد نقل صدوق أعتمد ال و الغرابة غاية في »أقول: الخ��بر

إن و معت��بر أصل من مأخوذا کونه لعدم عليه 2.ره« الصدوق إلي نسب

نه���ايت در خ���بر يع���ني: »مي گ���ويم: اين زي��را ن��دارم آن بر اعتم��اد من و است غرابت

به چند هر نش��ده گرفته معت��بري اصل از کهاست«! شده داده نسبت–)رح( – صدوق

ابن و کلي���ني خلاف بر مجلسي بن���ابراين، و ص��حيح اح��اديث تنها که نبوده آن بر بابويه،

آورد. وي گ��رد خ��ود کت��اب در را اعتماد مورد »بح��ار کت��اب در اخب��ار جمع ص��دد در بيش��تر

کت��اب در رو اين از است آم��ده الان��وار« بر س��ودمند، و ص��حيح اخب��ار بر علاوه م��ذکور

به ن���يز مجع���ول اخب���ار و دروغين اح���اديث

ص ،57 ج مجلس��ي، باقر محمد اثر الأنوار، . بحار1 دارالکتب انتش�����ارات از جدي�����د(، )چ�����اپ331

الإسلامية. . 341 ص ،57 ج الأنوار، . بحار2

117

حدیث کتب نقد

در آنها انتش��ار و مي ش��ود ي��افت ف��راواني س��احتگي به تص��ريح ب��دون مردم، تودة ميان

و مي س��ازد آل��وده را عامه فرهنگ بودنش��ان عقايد و اس����اطير و خراف����ات به را آن����ان

که بي��اني و مي کند. توض��يح بند پاي غلوآميز آورده غ��ريب اخبار از برخي ذيل در مجلسي

نيس��ت. کافي ولي است مفيد گاهي چند هر خطا، به که بسياري اخبار دربارة وي بعلاوه،

است. از نموده سکوت شده آميخته غلو به يا و گس���ترده نقد الان���وار« به »بح���ار اين رو

اين در مس��تقلي کت��اب و دارد ني��از دقيقي 1نگاشت. بايد باره

الش��يعة أعي��ان کتاب در عاملي امين محسن . سيد1 نوش��ته مجلسي مؤلف��ات ( درب��اره183 ص ،9 )ج

زي��اده الي تحتاج مولفاته ان يخفي لا است: »لکن الس��مين. و و الغث ق��دحوت و ت��رتيب، و ته��ذيب

غيرها و للاح��اديث تفس��يره و توض��يحاته و بياناته قله الم��وجب الاس��تعجال وجه علي ک��ان منه کث��ير

الاش��تباه«. يع��ني: »مخفي في الوق��وع و الفائ��ده پاکس��ازي به نموده )مجلسي( تأليف آنچه که نماند

را درست و نادرست که چرا است نيازمند ترتيب و تفس��يرهايش و توض��يحات از بسياري و دارد بر در

ص��ورت ش��تاب روي از اينه��ا، جز و احاديث درباره اش��تباه در افت��ادن و فائ��ده کمي م��وجب و گرفته

است«. شده

118

وی آثار و مجلسی محمدباقر

به متع���ددي کتاب ه���اي مجلسي ب���اقر ملا آن از که آورده در بنگ��ارش نيز فارسي زبان

جمله: »حيوه الحيوه« و »عين المتقين« و »حليه

العي��ون« »جلاء اليقين« و »حق القل��وب« واست. اينها جز المعاد« و »زاد و

ده نقد به نمون���ه، عن���وان به جا اين در ما مجلسي فارسي و ع��ربي کت��اب دو از حديث تا المتقين( مي پ�ردازيم حليه و الانوار )بحار

اين از مفصل حديث خود ارجمند، خوانندگانبخوانند. مجمل

119

9

نقد آثار مجلسي الانوار« روايت »بحار کتاب در مجلسي-1

السلام- - - -عليه صادق امام از مفصلي السلام- - در - -عليه علي ولادت دربارة

روايت آن ضمن است. در آورده کعبه خانة -عليه علي تولد از پس که مي خوانيم حضرت خانه، به مادرش بازگشت السلام- و

ديدن وسلم- براي عليه الله -صلى محمد و رود طالب ابو خانة به گرفت تصميم نوزاد

آنگاه: وسلم- عليه الله -صلى الله رسول »دخل

-عليه المؤمنين أمير له اهتز دخل فلما قال: السلام و وجهه في ضحک السلام- و

برکاته. ثم و الله رحمة و الله رسول يا عليک الله قال: بسم و تعالي الله بإذن تنحنح

المؤمنون. الذين أفلح الرحيم. قد الرحمن الآيات. آخر خاشعون. إلي صلوتهم في هم

وسلم- قد عليه الله -صلى الله رسول فقال

حدیث کتب نقد

قوله: إلي الآيات تمام قرء و بک أفلحوا الفردوس يرثون الوارثون. الذين هم أولئک

-صلى الله رسول خالدون. فقال فيها هم 1أميرهم الله و وسلم-: أنت عليه الله

. الحديث« عليه الله -صلى خدا يعني: »رسول

چون و شد )ابوطالب( وارد خانة وسلم- به تولد تازه )که مؤمنان امير نهاد قدم بدانجا او چهرة در و آمد در حرکت بود( به يافته و درود خدا، فرستادة گفت: اي و خنديد

به باد! سپس تو بر خداوند برکات و رحمت آورد بر سينه اش از صدائي بزرگ خداي اذن

الرحمن الله »بسمخواند: را آيات اين و في هم المؤمنون. الذين افلح الرحيم. قد

آيات. رسول پايان تا....« خاشعون صلوتهم فرمود: او وسلم- به عليه الله -صلى خدا

مي شوند. سپس رستگار تو بسبب مؤمنان سورة آيات السلام- تمام -عليه علي

رس����اله در38-37 ص ،35 ج الأن����وار، . بح����ار1 »حلية بهم��راه حس��نيه« که »مکالم��ات س��اختگي

عليه– علي که است آم��ده رسيده، المتقين« بچاپ و آدم کت��اب شد زاده م��ادر از که السلام- هنگ��امي

و عيسي انجيل و داوود زب����ور و موسي ت����ورات المتقين خوان��د! )حليه آخر تا اول از را مجيد قرآن

انتش������ارات از504 ص – حس������نيه مکالم������ات(. 1362 حسيني مطبوعاتي

122

مجلسی آثار نقد

يرثون الوارثون. الذين هم أولئک تا مؤمنون و نمود قرائت را خالدون فيها هم الفردوس

وسلم- بدو عليه الله -صلى خدا رسول ايشان امير تو که خدا به گفت: سوگندهستي...«!

آن از پيش سال ده روايت، اين مفاد بنابر عليه الله -صلى عبدالله بن محمد حضرت که

قرآن حراء، غار در و رسد نبوت وسلم- به السلام- بهنگام -عليه علي شود، نازل او بر

سورة آيات از و خوانده قرآن نوزادي، خود در آنکه است! با بوده آگاه مؤمنون

نه وحي، از پيش که شده تصريح قرآن نه و است داشته اطلاعي قرآن از پيامبر

مي فرمايد: وي! چنانکه قومكنت ما إليك نوحيها الغيب أنباء من تلك

أنت تعلمها / . )هوده�ذا قبل من قومك ولا49)

وحي تو بر که است غيب اخبار از »اينها را آنها تو نه اين، از پيش مي کنيم،

قومت«. نه و مي دانستيمي فرمايد: قرآن در باز

إليك أوحينا وكذلك ن روحا كنت ما أمرنا م(52/ . )شوريالإيمان ولا الكتاب ما تدري

تو بسوي خو فرمان به را روحي »اينچنين کتاب که نمي دانستي تو فرستاديم، وحي با

123

حدیث کتب نقد

کدامست«!. ايمان نه و چيستمي فرمايد: همچنين وإلا الكتاب إليك يلقى أن ترجو كنت وما

بك من رحمة (86/ )قصص. ر بسويت کتاب اين که نداشتي اميد »تو

خدايت رحمت آنکه مگر شود فرستاده فروکرد«. چنين

الله -صلى اسلام ارجمند پيامبر که جايي روح نزول و بعثت از وسلم- پيش عليه

غار در )و نداشت خبر خدا کتاب از القدس، شد( دهشت دچار وحي فرشتة نزول از حراء

قرآن نوزادي السلام- در -عليه علي چگونه- خدا رسول از پيش او آيا است؟ خوانده

نائل وحي دريافت وسلم- به عليه الله صلى اخباري جملة از افسانه، اين آمدهاست؟! آيا

امير مقام بزرگداشت براي غاليان که نيست السلام- ساخته اند؟! عجب -عليه مؤمنان

»فلمامي خوانيم: حديث همين ذيل در آنکه عليه الله -صلى الله رسول دخل غد من کان

بصر أسد( فلما )بنت فاطمة وسلم- علي الله -صلى الله السلام- برسول -عليه علي و وجهه في ضحک و عليه وسلم- سلم عليه بما اسقفي و إليک خذني أن إليه أشار

- الله رسول قال: فأخذه بالأمس سقيتني فاطمة: وسلم- فقالت عليه الله صلى

124

مجلسی آثار نقد

سمي فاطمة فلکلام قال الکعبة رب و عرفه المؤمنين أمير أن يعني عرفة يوم اليوم ذلک

الله -صلى الله رسول السلام- عرف -عليه ( يعني:38 ص ،35 ج )بحار،وسلم-« عليه

الله -صلى خدا پيامبر رسيد فرا فردا »چون اسد بنت فاطمة بر وسلم- دوباره عليه

چون و شد السلام-( وارد -عليه علي )مادر -صلى پيامبر السلام- بر -عليه علي چشم

در و کرد سلام وسلم- اوفتاد عليه الله در مرا که نمود اشاره و بخنديد چهره اش

بمن ديروز آنچه از و بگير خود آغوش هم دهانت!( امروز آب از )يعني نوشاندي

وسلم- عليه الله -صلى خدا بنوشان. رسول سوگند گفت اسد بنت فاطمة و گرفت بر او

بخاطر شناخت! و را او که کعبه بخداي ناميدند! عرفه روز را روز آن فاطمه، سخن- السلام- پيامبر -عليه مؤمنان امير يعنيشناخت«! وسلم- را عليه الله صلى مسلمات جمله از مورخان نزد که حالي در تولد از »عرفه« پيش روز که است تاريخ در و بود شده السلام- نامگذاري -عليه علياست. بوده معروف و مشهور عرب ميان

کتاب از يک و چهل مجلد در مجلسي-2مي نويسد: الانوار« چنين »بحار

125

حدیث کتب نقد

- - عليا أن بإسناده الحفار الفتح »أبو مذکنت! مظلوما مازلت السلام- - قال عليه ظلمک فما کبرک، في ظلمک له: عرفنا قيل رمد، به کان عقيلا أن صغرک؟! فذکر في

1!بي« يبدؤوا حتي يذرهما لا فکان خود اسناد به حفار الفتح يعني: »ابو

السلام- گفت: -عليه علي که است آورده قرار ستم مورد همواره داشتم عمر تا من

مؤمنان( امير )اي شد گرفته ام! گفته رفته تو بر بزرگي سنين در که را ستمي کودکي در که ظلمي ولي شناخته ايم است

)برادر داد: عقيل پاسخ چيست؟ شد تو بر دو بر گاه هيچ و داشت چشم بزرگترم( درد

من از آنکه مگر نمي ريختند دارو چشمش نخست او، شدن راضي )براي مي کردند آغاز

مي ريختند!«(. دارو من ديدگان بر بسيار خبر، اين سازندة که بايدگفت

بيست مدت عقيل زيرا است بوده ناشي بود! و السلام- بزرگتر -عليه علي از سال حاضر ساله بيست جواني آنکه براي گاه هيچ ديدگان در بريزند، دارو چشمانش در تا شود

را نمي ريزند. اينکار دارو شيرخوار نوزادي براي نه مي کنند کودکان براي بکنند اگر

ساله! بيت عرب جوان. 5 ص ،41 ج الأنوار، . بحار1

126

مجلسی آثار نقد

-عليه علي و عقيل سن اختلاف از الأنوار« بدين »بحار کتاب همان السلام- در

است: شده ياد صورت - -عليه المؤمنين أمير مولانا »أن

کان طالب أبي ولد أصغر السلام- - کان أصغر جعفر و سنين بعشر جعفر من أصغر

من أصغر عقيل و سنين بعشر عقيل من. 1سنين« عشر طالب

- - مؤمنان امير ما مولاي يعني: »همانا ابو فرزندان السلام- - کوچکترين عليه

بود کوچکتر سال ده جعفر از بود. او طالب و بود کوچک تر سال ده عقيل از جعفر و

بود«. کوچک تر سال ده طالب از عقيل -عليه علي و عقيل سن تفاوت بنابراين،

است. بوده سال السلام- بيست شده روايت سنيان و شيعيان کتب در-3- علي خطاب( دختر بن )عمر دوم خليفة که

همسري به را کلثوم السلام- يعني: ام عليه او از2عمر« بن »زيد بنام فرزندي و برگزيد

. 110 ص ،42 ج الأنوار، . بحار1 ع��املي، حر ش��يخ الش��يعة« اثر »وسائل کتاب . در2

السلام- عليه– باقر امام الميراث« از »کتاب ضمن– علي بنت کلث��وم ام ک��ه: م��اتت است ک��رده نقل في الخط��اب بن عمر بن زيد ابنها الس��لام- و عليه

ج س��نگي، چ��اپ الش��يعة، ... )وسائل واحدة ساعه عليه– علي دخ��تر کلث��وم ( يع��ني: »ام408 ص ،3

127

حدیث کتب نقد

مانند شيعه نويسندگان از آمد. برخي پديد و کرده اند تضعيف را روايت اين مفيد، شيخ تخطئه رسيده سنيان طريق از که را آن سند

الأنوار« »بحار در مجلسي ولي نموده اند حکايت که آورده شيعيان طريق از رواياتي

انکار دربارة و مي کند ماجري آن صحت ازمي نويسد: مفيد شيخ

إنما الواقعة أصل–)رح( – المفيد »إنکار إلا و طريقهم من ذلک يثبت لم أنه لبيان هو

ذلک إنکار الأخبار من مر ما ورود فبعد زياد بن حميد عن الکليني روي قد و عجيب

عن زياد بن محمد عن سماعة أبي عن ابي عن عمار بن معاوية و سنان بن عبدالله لما عليا السلام- - قال: إن - -عليه عبدالله

إلي بها فانطلق کلثوم ام أتي عمر توفي و يحيي بن محمد عن ذلک نحو روي بيته. و

عن عيسي، بن محمد بن أحمد عن غيره عن سويد، بن النضر عن سعيد، بن الحسين

عن خالد بن سليمان عن سالم، بن هشام1.السلام-« -عليه عبدالله أبي

خداي که – مفيد شيخ يعني: »انکار )ازدواج واقعه اصل دربارة – کند رحمتش

در خط��اب بن عمر فرزند زيد پس��رش الس��لام- و...«. يکديگر( مردند با )مقارن زمان يخک

. 109 ص ،42 ج الأنوار، . بحار1

128

مجلسی آثار نقد

آنستکه به مربوط کلثوم( تنها ام با خليفه سنت( ثابت )اهل آنان طريق از حادثه اين

)از که اخباري ورود از پس گرنه، و نمي شود شگفت امر، اين انکار اماميه( گذشت طريق

را سند )سلسلة خود سند به کليني است! و - -عليه صادق عبدالله ابو مي آورد( از

گفت: چون که نموده السلام- - گزارش ام السلام- نزد -عليه علي يافت وفات عمر

برد. و خود خانة به را او و رفت کلثوم ذکر را )سند ديگر سند با روايت اين همانند

السلام- -عليه صادق عبدالله ابو مي کند( ازاست«. شده گزارش نيز

در مجلسي آنستکه عجيب موضوع اما- صادق امام از روايتي الأنوار بحار42 مجلد به را ازدواج اين که السلام- آورده عليه

روايت آن مي کند! و توجيه غريبي صورتاست. نکردني باور و نامعقول بسي

بحار، کتاب در سندش با روايت آن متناست: آمده چنين

بن جذعان عن بصير، أبي عن »الصفار بن محمد عن مسعدة، بن محمد عن نصر،

عبدالله أبي عن إسماعيل، بن حموية لأبي قيل قال اذينه بن عمر عن الربيبي، الناس السلام- - إن - -عليه عبدالله- المؤمنين أمير يقولون: إن و علينا يحتجون

129

حدیث کتب نقد

کلثوم. و ام ابنته فلانا السلام- زوج عليه إن ذلک؟ قال: أيقولون و فجلس متکئا کان

سواء إلي يهتدون لا ذلک يزعمون قوما أمير يقدر کان ما الله السبيل. سبحان

و بينه يحول السلام- أن -عليه المؤمنين قالوا! إن ما يکن لم و فينقذها؟! کذبوا بينها السلام- - بنه - -عليه علي إلي خطب فلانا

السلام- - - -عليه علي فأبي کلثوم ام لأنتز تزوجني لم لئن الله للعباس: و فقال

العباس زمزم! فأتي و السقايه منک عن فلما العباس، فألح عليه، فأبي فکلمه عليا السلام- مشقة المؤمنين-عليه أمير رأي سيفعل أنه و العباس علي الرجل کلام

-عليه المؤمنين أمير أرسل قال ما بالسقاية يهودية نجران أهل من جنية السلام- إلي

فأمرها جريرية بنت سحيفة لها يقال الأبصار حجبت و کلثوم ام مثال في فتمثلت

فلم الرجل، إلي بها بعث و کلثوم ام عن فقال: يوما بها استراب أنه حتي عنده تزل

بني من أسحر بيت أهل الأرض في ما و فقتل للناس ذلک يظهر أن أراد هاشم. ثم

أظهر و نجران إلي انصرفت و الميراث حوت 1!الکلثوم« السلام- أم -عليه المؤمنين أمير

. 88 ص ،42 ج الأنوار، . بحار1

130

مجلسی آثار نقد

بن جذعان از بصير ابي از يعني: »صفار حمويه بن محمد از مسعده بن محمد از نصر

عمر از ربيبي عبدالله ابي از اسماعيل، بن ابو گفت: به که است کرده روايت اذينه، بن

السلام- - گفتم - -عليه صادق عبدالله مي گويند: و مي آورند دليل ما ضد بر مردم ام دخترش السلام-س -عليه مؤمنان امير

بن )عمر فلانکس همسري به را کلثوم اين در که صادق آورد. امام خطاب( در

چنين گفت: آيا و نشست بود زده تکيه هنگام مي کنند گمان اينگونه که گروهي مي گويند؟

الله! نشده اند. سبحان هدايت راست راه به السلام- توانايي -عليه مؤمنان امير آيا

و شود مانع دخترش و او ميان که نداشت چنين و گفتند دروغ دهد؟ نجات را خود دختر

گفته اند. آنها که است نبوده چيزي -عليه مؤمنان امير )خليفه( دختر فلانکس و کرد خواستگاري او از را کلثوم السلام- ام

دخترش دادن السلام- از -عليه علي عباس )خليفه( به ورزيد. آنگاه خودداري

السلام-( گفت: سوگند -عليه علي )عموي در من همسري به را علي دختر اگر که بخدا

و حجاج به رساني آب مقام نياوري مي گيرم. عباس تو از را زمزم سرپرستي

وي با و السلام- آمد -عليه علي بسوي

131

حدیث کتب نقد

از هم السلام- با -عليه نمود. علي مذاکره ورزيد. خودداري خليفه به دخترش دادن

مؤمنان امير و کرد اصرار باره اين در عباس بر خليفه سخن که ديد السلام- چون -عليه خليفه که را کاري و آمده دشوار عباس انجام بود گفته حجاج، به آب رساني دربارة نجران جني هاي از زني سوي به داد خواهد

پيام مي گفتند جريريه دختر سحيفه را او که در کلثوم ام بصورت که کرد امر و فرستاد

- علي و شد پنهان نظرها از کلثوم ام و آيد خليفه سوي به را جني زن السلام- آن عليه

روزي اينکه تا بود وي نزد مدتي و فرستاد گفت: در و افتاد شک به زن آن کار در خليفه

کسي هاشم بني از جادوگرتر زمين روي مردم بر را امر اين تا خواست نيست! سپس

جني، زن آن و شد کشته ولي کند آشکار امير و بازگشت نجران به گرفته را او ميراث

آشکار را کلثوم السلام- ام -عليه مؤمنانساخت«.!

افراد نام خرافي، افسانة اين سند در اولا بن محمد و نصر بن جذعان مانند مجهولي از و مي شود ديده حمويه بن محمد و مسعده مخدوش سند، بلحاظ روايت اعتبار اين رو

مي گردد.

132

مجلسی آثار نقد

با مي توانند جنيان آيا که پرسيد بايد ثانيا فرزندي راه اين از و کنند ازدواج آدميان است جايز آيد؟! آيا عمر( پديد بن زيد )چون

مقام السلام- بخاطر -عليه متقيان امام که را جني و برد بکار نيرنگ عباس، آب رساني

وي با خليفه تا آورد در انسان بصورت صحيح روايت اين اگر بعلاوه کند؟ زناشويي

ام و بازگشت نجران به جني زن که باشد ديگر روايات در چرا شد! پس آشکار کلثوم -عليه علي عمر، قتل از پس که آمده

را کلثوم ام و رفت خليفه خانة السلام- بهبرد؟! خودش منزل به

ديگري روايت مذکور، روايت از بدتر-4 »بحار دوم و چهل مجلد در مجلسي که است

مي نويسد: و الأنوار« آورده أبي ابن عن أبيه، عن ابراهيم، بن »علي

عن حماد، و سالم بن هشام عن عمير، السلام- - - -عليه عبدالله أبي عن زراره

فرج ذلک فقال: إن کلثوم ام تزويج في 1!غصبناه«

ابن از پدرش از ابراهيم بن يعني: »علي از حماد، و سالم بن هشام از عمير ابي

السلام- - -عليه صادق عبدالله ابو از زراره کلثوم ام آوردن در همسري به - دربارة

. 106 ص ،42 ج الأنوار، . بحار1

133

حدیث کتب نقد

گفت: آن صادق امام که است کرده روايتکردند«.! غصب ما از که بود عورتي

بسيار السلام-، -عليه علي ما نظر به کسي دهد اجازه که بود آن از غيورتر ام ازدواج بلکه کند غصب را او ناموس صورت کلثوم ام رضايت با خليفه، و کلثوم بدين مورخان از برخي چنانکه است گرفته

»بحار کتاب خود در و نموده اند تصريح امر أنه يروي »تارةکه: است آمده الأنوار« نيز

يعني: »گاهي1إيثار« و اختيار عن کان و اختيار روي از ازدواج اين که شده روايت

است«. گرفته انجام ايثار »بحار از دوم و چهل مجلد در مجلسي-5

مي نويسد: الأنوار« چنين علي دخلت قال سنان بن محمد عن »روي لي: من السلام- - فقال - -عليه الصادق فأدخله، الصين! قال من قلت: رجل بالباب؟

السلام- -عليه عبدالله أبو له قال دخل فلما سيدي. يا قال: نعم بالصين؟ تعرفونا هل الله رسول ابن يا قال تعرفوننا؟ بماذا قال

يتلون وردا سنة کل تحمل شجرة عندنا إن نجد النهار أول کان فإذا مرتين يوم کل

رسول محمد الله، إلا إله عليه: لا مکتوبا مکتوبا نجد فإنا النهار آخر کان إذا و الله،

. 107 ص ،42 ج الأنوار، . بحار1

134

مجلسی آثار نقد

رسول خليفة علي الله، الا إله عليه: لا 1.!الله«

که شده روايت سنان بن محمد يعني: »از السلام- - وارد - -عليه صادق امام بر گفت آستانة در کسي گفت: چه من به شدم، است گفتم: مردي است؟ ما( ايستاده )خانة

کن. پس داخل را چين. گفت: او اهل از- صادق امام شد، وارد خانه به مرد آن چون )خاندان ما پرسيد: آيا او السلام- از عليه

چين در السلام-( را -عليه پيامبر اي داد: آري جواب مرد آن مي شناسيد؟

را ما چيز چه من! گفت: به سرور خدا، رسول پسر داد: اي پاسخ مي شناسيد؟

بر گلي ساله هر که هست درختي ما نزد دگرگون دوبار روزي رنگش که مي آورد

مي کنيم ملاحظه آيد روز آغاز چنن مي شود، الله. محمد الا اله شده: لا نوشته آن بر که

مي رسد فرا روز پايان چون الله. و رسول اله است: »لا شده نوشته آن بر که مي بينيم

الله«. رسول خليفه علي الله، الا بطور سندش سلسله روايت، اين اولا حديث، رجال بلحاظ تا نيست معلوم کامل اولش وي را همان ولي گيرد قرار نقد مورد

از را ما اعتماد باشد سنان بن محمد که. 18 ص ،42 ج الأنوار، . بحار1

135

حدیث کتب نقد

اختلاف وي دربارة زيرا مي کند سلب روايت مورد را او رجال شناسان از گروهي و شده

نجاشي و الغضائري . ابن1ندانسته اند وثوق لا غال ضعيف گفته اند: انه وي شأن در

است ضعيف حديث نقل در . »او2اليه يلتفت کرد«. شيخ اعتناء بدو نبايد و مي کند غلو و

است. ابو نموده تضعيف را وي نيز طوسي وي دربارة رجالش کتاب در هم وکشي عمر

کلما موته قبل قال »فإنهمي نويسد: إنما رواية لا و سماع لي يکن لم به حدثتکم! 3وجدته«

مرگش از پيش سنان، بن يعني: »محمد نقل شما براي که حديثي هر است گفته نيز روايان از و نشنيدم کسي از را آن کردم يافته ام«! پس را آن فقط نکرده ام نقل

نيست. اعتماد خور در مردي چنين حديث اوصاف آن با گلي چين کشور در اگر ثانيا

زبان ها سر بر حکايتش مي رويي، ساله هر هزاران و مي شد فراگير آن آوازة و مي افتاد

چه و مي آوردند روي تشيع به چين در تن نواحي چين( به چاي )همچون گل آن بسا

مق��دم معدل، بر رجال: »جارح علم اصطلاح به . و1است«.

. 394 ص الرجال، معرفة في الأقوال . خلاصة2ي . رجال3 ،507 ص الرج��ال(، معرفظ )اختي��ار کش��

. 1348 مشهد چاپ

136

مجلسی آثار نقد

صادر اسلامي کشورهاي بويژه ديگر که حالي مي شد! در خبري امور اين از ابدا

چين مردم بيشتر و نيست و نبوده ميان در باتفاق قريب اکثر و نيستند مسلمان اساسا

و سنت اهل مذهب بر ديار، آن مسلمانان بازرگانان آمد و رفت اثر در که جماعت اند

اهل مذهب به آنان، تبليغ و بدانجا سني را افسانه اين آورده اند. پس روي سنتکرد. باور نبايد از ششم و بيست مجلد در مجلسي-6

مي نويسد: الانوار« چنين »بحار عن شاذان بن للفضل القائم کتاب من »و عن عبدالله، بن الحسن عن حمزة، بن صالح

أمير السلام- - قال - -عليه عبدالله أبي الکوفه: منبر السلام- علي -عليه المؤمنين

أنا ... و الدين يوم الناس لديان إني الله و ... الآخر النشر و الأول النشر صاحب

. الحديث« شاذان بن فضل اثر قائم کتاب يعني: »از

بن حسن از حمزه، بن صالح از شده نقل السلام- -عليه صادق عبدالله ابو از عبدالله،

السلام- در -عليه مؤمنان گفت: امير که که خدا به فرمود: سوگند کوفه منبر بالاي

و هستم جزا روز در مردم دهندة پاداش من باز زندگي و نخستين زندگي خداوند من

137

حدیث کتب نقد

هستم...«! پسينکه: گفت بايد حديث اين دربارة

و متهم اند غلو به راويانش از برخي اولا ديگر برخي در حلي علامة مجهولند! مثلا

بن »حسن الأقوال« دربارة »خلاصه »به يعني 1بالغلو عبدالله« مي نويسد: يرمي

مي شود«. داده غلو نسبت او امير حکومت دوران از کس هر ثانيا

اوضاع و کوفه السلام- در -عليه مؤمنان در بخوبي باشد داشته آگاهي آنجا اجتماعي

دروغست! و ساختگي خبر، اين که مي يابد السلام- -عليه علي منبر پاي کوفه در زيرا

خوارج( )چون خشکي و متعصب مردمان نمي کردند تحمل هرگز که بودند نشسته

و نخستين زندگي خداوند بگويد: »من امام اين بودن هستم«! دروغ بازپسين زندگي

راوي که مي شود معلوم جا همين از خبر السلام- -عليه علي که نمي گويد آن ناشي

و خفاء در را سخنان اين سر اصحاب به مثلا -عليه مؤمنان امير دارد ادعا بلکه گفت خود

از دم آشکارا کوفه منبر السلام- بالايمي زد! خود براي خدايي اوصاف

و غلاه ساختة خبر، اين که پيداست -عليه متقيان مولاي که است دروغگوياني

. 334 ص الأقوال، . خلاصة1

138

مجلسی آثار نقد

فرمود: ايشان السلام- دربارة مبغض غال محب رجلان، في »هلک

1.قال« رسيدند، هلاکت به من حق در مرد »دو

دشمن ديگري و غلوکننده دوست يکيخصومت گر«.

فرمود: باز باهت و مفرط محب رجلان، في »يهلک

2.مفتر«

مي شوند، هلاک من دربارة مرد »دو زننده اي بهتان و کند زياده روي که دوستي

بندد«. من( دروغ )بر که از ششم و بيست مجلد در مجلسي-7

کتابي از را غريبي الأنوار« حديث »بحارمي کند: نقل بدينصورت ناشناخته

کتاب في رأي أنه–)رح( – والدي »ذکر في أصحابنا محدثي بعض جمعه عتيق

السلام- - - -عليه المؤمنين أمير فضائل عتيق کتاب في أيضا وجدته و الخبر هذا

عن روي کثيرة. قال أخبار علي مشتمل أبوذر قال: سال أنه صدقة بن محمد

چ��اپ ،469 ش��ماره قص��ار، کلم��ات البلاغه، . نهج1بيروت.

چ��اپ ،469 ش��ماره قص��ار، کلم��ات البلاغه، . نهج2بيروت.

139

حدیث کتب نقد

أبا يا–)رض( – الفارسي سلمان الغفاري- المؤمنين أمير الامام معرفه ما عبدالله

جندب يا قال السلام- بالنورانيه؟ عليه فأتيناه قال ذلک عن نسأله حتي بنا فامض

– قال جاء حتي فانتظرناه نجده. قال فلم جئناک قالا بکما؟ جاء ما – عليه الله صلوات

معرفتک عن نسألک المؤمنين أمير يا مرحبا – عليه الله صلوات – بالنورانية! قال

لستم لدينه متعاهدين وليين من بکم کل علي الواجب ذلک إن لعمري بمقصرين،

– عليه الله - صلوات قال ثم مؤمنة و مؤمن أمير يا قالا: لبيک جندب يا و سلمان يا

لا السلام- إنه -عليه المؤمنين! قال کنه يعرفني حتي الإيمان أحد يستکمل بهذه عرفني فإذا بالنورانية معرفتي و للإيمان قلبه الله امتحن فقد المعرفة

مستبصرا عارفا صار و للاسلام صدره شرح و شاک فهو ذلک معرفة عن قصر من و

يا لبيک قالا جندب يا و سلمان مرتاب! يا السلام- معرفتي -عليه المؤمنين! قال أمير

الله معرفة و عزوجل الله معرفة بالنورانية يا و سلمان ... يا بالنورانية معرفتي عزوجل

- المؤمنين! قال أمير يا لبيک جندب. قالا في نوحا حملت الذي السلام- أنا عليه

يونس أخرجت الذي أنا ربي! و بأمر السفينة

140

مجلسی آثار نقد

الذي أنا ربي! و بإذن الحوت بطن من ربي! و بأمر البحر عمران بن موسي جاوزت

ربي! باذن النار من ابراهيم أخرجت الذي أنا و عيونها فجرت و أنهارها أجريت الذي أنا و

الخضر أنا ... و ربي بإذن أشجارها غرست داوود! بن سليمان معلم أنا موسي! و عالم

... 1عزوجل الله قدرة أنا القرنين! و ذو أنا والحديث«

– باد او بر خدا رحمت که – يعني: »پدرم برخي بوسيلة که قديمي کتاب هاي در گفت

مؤمنان امير فضائل دربارة شيعه محدثين از را خبر اين شده، السلام- گردآوري -عليه اخبار که کهن کتابي در نيز من و است ديده

آنجا يافتم. در را آن داشت بر در را بسياري که شده روايت صدقه بن محمد از بود نوشته پرسيد: پارسي سلمان از غفاري ابوذر گفت

- مؤمنان امير امام شناسايي عبدالله، ابا اي سلمان کدامست؟ نورانيت السلام- به عليه

است(، بوده ابوذر )نام جندب داد: اي پاسخ او از باره اين در و برويم علي نزد بايد

-عليه علي و رفتند دو کنيم. هر سؤال وي انتظار در که گفتند و نيافتند السلام- را

– عليه الله صلوات – علي آنکه مي مانيم. تا آورده بدينجا را شما امري چه پرسيد و آمد

. 6 و5 و1 ص ،26 ج الأنوار، . بحار1

141

حدیث کتب نقد

تا آمده ايم مؤمنان امير اي گفتند است؟ سؤال نورانيت مقام در تو شناسايي دربارة

فرمود – عليه الله صلوات – کنيم! علي ديانت در هم پيمان دوست دو شما بر آفرين

مردم نمي کنيد. بجان کوتاهي دين کار در که زن و مرد هر بر امر اين از تحقيق که سوگند سلمان گفت: اي سپس است واجب مؤمني

مؤمنان. امير اي بله گفتند جندب، واي تا نمي رسد کمال به کس هيچ فرمود: ايمان

نائل نورانيت مقام در من معرفت کنه به را او دل خداوند شناخت را آن چون و شود

اسلام براي را سينه اش و آزموده ايمان در يافته بصيرت که شده عارفي او و گشوده

ورزد، کوتاهي راه اين در کس هر و است اي و سلمان است. اي تردي و شک اهل وي

معرفت نورانيت، به من معرفت جندب، معرف و است نورانيت به عزوجل خداوند نورانيت به من معرفت عزوجل، خداوند

بله گفتند جندب، اي و سلمان است! ... اي اذن به که کسي منم گفت مؤمنان امير اي

کردم! منم حمل کشتي در را نوح خداوندم شکم از را يونس خداوندم اذن به که کسي اذن به که کسي آوردم! منم بيرون نهنگ

دريا از را عمران بن موسي خداوندم خداوندم اذن به که کسي گذراندم! منم

142

مجلسی آثار نقد

که کسي آوردم! منم بدر آتش از را ابراهيم و ساختم روان را رودخانه ها خداوندم اذن به

درختان و شکافتم را زمين چشمه سارهاي با که دانشمندم خضر نشاندم! من را آن

بن سليمان آموزگار بود. من همراه موسي عزوجل خداوند قدرت من و داوودم

بايد غريب حديث اين هستم« ...! دربارةگفت: اين پدرش و مجلسي سند، بلحاظ اولا هيچ که يافته اند قديمي کتابي در را روايت از و بوده کسي چه آن مؤلف نيست معلوم

است؟! رسيده بدو روايت اين راهي چه وجود انقطاع مذکور، روايت سند در بعلاوه

با – آن راوي – صدقه بن محمد زيرا دارد نيست معلوم و نبوده معاصر سلمان و ابوذر

مي کند؟! نقل دو آن از را روايت اين چگونه به شخص دو رحال کتب در ما گذشته، اين از

بن محمد داريم. يکي صدقه بن محمد نام -عليه صادق امام با که است عبدي صدقة

السلام- معاصر -عليه کاظم امام السلام- و مذهب« »بتري را او کشي و عمر ابو و بوده

تضعيف را وي هم مجلسي خود و مي داند بصري عنبري صدقة بن محمد . دوم1مي کند

السلام- معاصر -عليه رضا امام با که است. 133 ص ،3 ج المقال، . تنقيح1

143

حدیث کتب نقد

او دو، هر حلي علامة و طوسي شيخ و بوده 1نموده اند. معرفي غلاه از را

فاصلة آنکه بر علاوه تن، دو اين پس مورد داشته اند، سلمان و ابوذر با زماني از و نيستند نيز اماميه علماي همة وثوق و مخدوش مذکور، روايت سند اين رو

مجلسي خود آنکه است. شگفت بي اعتبار تصميم که هنگامي ندارد! و اعتماد بدان هم

نمايد توجيه را روايت اين مي گيرد -عليه عنه الخبر صدور صح مي نويسد: لو

2... المراد يکون ان السلام- لاحتمل -عليه علي از خبر اين صدور يعني: »اگر

مراد که دارد احتمال باشد السلام- درست...«! که است بوده اين حضرت آن

مجيد قرآن با مذکور، روايت متن ثانيا آيات در کريم قرآن زيرا نيست سازگار- اسلام پيامبر که فرموده تصريح متعددي

پيامبران عصر وسلم- در عليه الله صلى و حضور آنان احوال بر و نبوده پيشين که مي شود است! چگونه نداشته آگاهي

کرده احراز را سمت السلام- اين -عليه علي وسلم- عليه الله -صلى اسلام پيامبر از و

مي فرمايد: است؟! قرآن گرفته سبقت. 133 ص ،3 ج المقال، . تنقيح1. 8-7 صص ،26 ج الأنوار، . بحار2

144

مجلسی آثار نقد

نادينا إذ الطور بجانب كنت وماقصص( . /46)

چون نبودي طور جانب پيامبر( در )اي »توداديم«. در نداإلى قضينا إذ الغربي بجانب كنت وما

اهدين من كنت وما الأمر موسى .الش(44/ )قصص

)ميقات غربي جانب پيامبر( در )اي »تو به را موسي بر وحي چون موسي( نبودي

صحنه( )آن شاهدان از تو و رسانديم انجامنبودي«.

أيهم أقلامهم يلقون إذ لديهم كنت وما (44/ عمران )آل. مريم يكفل آنگاه نبودي ايشان پيامبر( نزد )اي تو »و

قرعه( افکندند قصد )به را خود قلم هاي کهکند«. سرپرستي را مريم کداميک تا

عزوجل« الله قدره »انا معناي بعلاوه حق ذاتي صفات از قدرت، مگر چيست؟

مي تواند کسي مگر و نمي آيد؟ بشمار تعالي يا متحد سبحان خداي با ذات، مقام در

کفر کلمات، اين ظاهر شود؟! آيا شريک علي و غلاه آيا و نمي آيد؟ نظر به آميز

نيستند؟! سخنان اين مخترع اللهي ها از ششم و بيست مجلد در مجلسي-8

- باقر ابوجعفر از الانوار« روايتي »بحار

145

حدیث کتب نقد

است: کرده نقل السلام- بدينصورت عليه عن الاهوازي عن الحسين بن احمد »عن

أبي عن مروان بن عمار عن تميم بن عمر الرجل لنعرف السلام- قال: إنا -عليه جعفر

1النفاق« بحقيقه و الإيمان بحقيقه رأيناه إذ

از اهوازي از حسين بن احمد يعني: »از جعفر ابو از مروان بن عمار از تميم بن عمر که شده السلام- - روايت - -عليه باقر

مي شناسيم ببينيم را مردي گاه هر گفت: ما آيا که منافق براستي يا دارد ايمان حقا

است«! سندش در آنکه بر علاوه نيز روايت اين شود مي تميم« ديده بن »عمر مانند کسي

کريم قرآن با است مجهول و ناشناخته که مجيد قرآن در زيرا ندارد سازگاري نيز

اسلام عاليقدر پيامبر که است آمده بتصريح نمي را وسلم- منافقان عليه الله -صلى

السلام- بمحض -عليه امام چگونه شناخته، است منافق او که شناخته مي مردي، ديدن

مؤمن؟! يا مي توبه شريفة سورة ضمن قرآن در

خوانيم: ن ن حولكم ومم ومن منافقون الأعراب م

المدينة أهل النفاق على مردوا تعلمهم لا. 127 ص ،26 ج الأنوار، . بحار1

146

مجلسی آثار نقد

(101/ . )توبهنعلمهم نحن نشينان، باديه از شما پيرامون »در

بر نيز مدينه اهل از برخي و منافقند کساني را پيامبر( آنها )اي تو خوگرفته اند، نفاق شناسيم«. مي را آنان ما و شناسي نمي

کريمة سورة ضمن مجيد قرآن در باز خوانيم: مي بقره

الحياة في قوله يعجبك من الناس ومن ألد وهو قلبه في ما على الله ويشهد الدنيا

(204/ . )بقرهالخصام گفتارش که است کسي مردم ميان »از به را تو دنيا )بي اعتباري( زندگاني دربارة دارد دل در آنچه بر را خدا و مي افکند شگفت

باطن( )در او ولي مي گيرد، گواهاست«. دشمنان سخت ترين

مخالفت قرآن با که سخني است پيدا السلام- -عليه باقر امام از باشد داشتهاست. ايشان بر افتراء و نشده صادر

احاديث شناخت راه هاي از يکي-9 وعدة حديث، خلال در که آنست ساختگي مبالغه آميز بسيار و غريب و عجيب ثواب هاي

مانند باشد آمده آسان و سهل کاري دربارة المتقين« »حليه کتاب در مجلسي آنچه

که: مي نويسد وسلم- عليه الله -صلى رسول حضرت »از

147

حدیث کتب نقد

بخانة برود خود بپاي که هر که است منقول مالي آنکه براي يا ايشان ديدن به خويشان

شهيد صد ثواب حقتعالي برساند، ايشان به دارد بر گاه هر عدد به و فرمايد کرامت را او

نوشته اعمالش نامة در حسنه هزار چهل چهل و شود محو گناه هزار چهل و شود و شود بلند بهشت در او براي درجه هزار اخلاص به خدا عبادت سال صد که باشد چنان1باشد«! کرده

بسيار خدا راه شهيدان حساب، اين با ميدان به رفتن بجاي اگر کرده اند! زيرا زيان شهادت، و جهاد عمة و خاله خانة بسوي مثلا

دويست بار، هر مي شدند رهسپار خويش بهره شهادت، ثواب از بيشتر برابر

مي بردند! و ساختگي غلوآميزي، روايت چنين آيا

نيست؟! مجعول دربارة کتاب همان ضمن مجلسي - باز10 نجف بيابان هاي در که سنگ هايي ثواب

و ساخت انگشتري آنها از مي توان و افتادهمي نويسد: کرد، دست بر

السلام- فرمود: »آن -عليه صادق حضرت مي سازد ظاهر خدا اشرف، نجف در که دري

چ��اپ ته��ران، چ��اپ ص ،193 ص المتقين، . حلية1. 1362 حسيني مطبوعاتي

148

مجلسی آثار نقد

هر به کند دست را آن که هر که بدرستي يا زيارتي عالميان خداوند آن، به کردني نظر

بنويسد او اعمال نامة در عمره اي يا حجي و باشد صالحان و پيغمبران ثواب ثوابش که

آينه هر ما، شيعيان بر نمي کرد رحم خدا اگر و مي رسيد بسيار قيمت به آن، از نگين هر

که ايشان براي است کرده ارزان خدا ليکن 1کرد«. دست در توانند ايشان فقير و توانگر

ارزان اندازه آن خدا پيغمبران ثواب آيا سنگي قطعه به کردن نگاه با که است

مي کند؟! برابري اين از بخوان مفصل حديث خود تو

مجمل!

. 20-19 صص المتقين، . حلية1

149

10

حر عاملي و آثار وي در بسيار آوازه اي که اخير محدثين جملة از ح��ر حسن بن محمد ش��يخ دارد، ح��ديث علم

هج���ري1104 س���ال در )مت���وفي ع���املي وي مش��هور کت��اب که برد نام بايد قمري( را او، از پس فقه��اي الش��يعه« مرجع »وسائل

ح��ر است. ش��يخ گرفته قرار فتوي و رأي در جن��وب )در عامل جبل دهک��ده هاي از يکي در

علوم تحصيل به ديار آن در و شد لبنان( زاده پ��رداخت. س��پس ح��ديث گ��رفتن فرا و ديني

ک��رد ايران و عراق و حجاز به مسافرت هايي در و گزيد اق��امت مشهد شهر در سرانجام و

با حر کرد. شيخ وفات همانجا باقر محمد ملا روايت اج����ازة او از و ب����ود معاصر مجلسي

نقل اج��ازة وي از نيز مجلسي چنانکه گرفت آث��ار ذکر و اح��وال کرد. شرح دريافت حديث او خ��ود و است آم��ده تذکره کتب در حر شيخ اح��وال الام��ل« در »امل بن��ام کت��ابي ن��يز

حدیث کتب نقد

درب��ارة و ک��رده ت��أليف عام��ل، جبل علم��اي گفته س��خن ن�يز خودش آثار و زندگي سوانح

»لؤل��ؤه کتاب در بحراني يوسف است. شيخ او مي نويسد نم��وده تجليل وي البح��رين« از

مس��لک اخب��اري مح��دثي و فاضل دانشمندي . ح��ر1اخباريا مح��دثا فاضلا عالما ب��ود: ک��ان

از و ي��افت ف��راواني شهرت ايران در عاملي الاس��لام« و »شيخ مقام وقت، پادشاه سوي

ب��دون خراس��ان خطة القض��اه« در »قاضي در شيخ اين از ما که شد. کتاب هايي تفويض اخب��اري علم��اي روش به همه داريم اختي��ار آنه���ا: کت���اب جملة از و است ش���ده ت���أليف

و قدسي اح���اديث الس���نيه« در »الج���واهر و گون��اگون مب��احث الطوس��يه« در »الفوائد

و رجعت موض��وع الهجع��ه« در من »الإيق��اظ »الفص��ول و ص��وفيه رد عش��ريه« در »الإثنا

ن��ام مي ت��وان الائم��ه« را اص��ول في المهمه حر ش��يخ کت��اب مهم��ترين بي ترديد برد. ولي

تحص��يل الي الشيعه وسائل »تفصيل عاملي حر مي شود. شيخ الشريعه« شمرده مسائل

اربعة کتب اح��اديث تا کوش��يده کت��اب اين در و الفقيه يحضره لا من و )کافي يعني اماميه ديگ��ري کتب روايات با استبصار( را و تهذيب

اح��اديث مي��ان از ولي آورد گرد حديث امر در. 76 ص البحرين، . لؤلؤة1

152

وی آثار و عاملی حر

م���ذهب »ف���روع با که را آنچه کتاب ه���ا، اين و است ک��رده جمع آوري دارد امامي��ه« پيوند

به مح��دود مجلسي« که »بحار با حيث اين از گون��اگون مب��احث در و نيست م��ذهب ف��روع گف��تيم چنانکه ل��ذا و دارد تفاوت شده تأليف اماميه فقه��اي مهم مراجع از وس��ائل، کتاب

مح���دث و مي آيد ش���مار به فت���وي و راي در مس��تدرکي هم ن��وري حسين ميرزا مشهور،

دس��ترس در و رسيده بچاپ که نگاشته آن بر به اخ���يرش کت���اب در حر دارد. ش���يخ ق���رار ش����يعه، اخباري ه����اي روش همة معم����ولا

و اس��ناد بررسي به و مي پ��ذيرد را اح��اديث تا مي کوشد بيشتر و نمي پردازد حديث رجال اين در و کند توجيه يا جمع را اح��اديث مف��اد

ت��أثير بس��يار طوسي جعفر ابو ش��يخ از ک��ار بطوريکه است پذيرفته توجيه���ات به غالب���ا

مي نمايد. استناد طوسي شيخ م��ورد حتي او نگ��ارش روش و ک��ار ش��يوة

امامي��ه، معت��دل اخباري ه��اي از برخي قبول است نگرفته قرار بحراني يوسف شيخ مانند

»لؤل�����ؤه کت�����اب در بح�����راني اين رو از و حر ش����يخ تص����انيف م����ورد البح����رين« در

مي نويسد: ق��دس – تص��انيفه کثرت ان و إنه »لايخفي

و التحقيق عن خالية أنها إلا ذکر کما – س���ره

153

حدیث کتب نقد

لا کما تحرير و ته��ذيب إلي تحت��اج التحب��ير، 1.راجعها« من علي يخفي

حر )شيخ مصناف که نماند يعني: »پوشيده همانگونه – است بس��يار چند سره( هر قدس

و تحقيق از خ�������������الي ولي – شد ذکر که و پاکس�����������ازي به و مي باشد زيبانويسي ب��دان ها کس هر چنانکه دارد ني��از بازنويسي

نمي ماند«. پنهان او بر کند رجوع مح����دثين مي����ان در مجلس����ي، از پس ما

را ع���املي ح���ر ش���يخ اخ���ير، دوران ه���اي پ��رداخته ايم او اح��اديث نقد به و برگزيده ايم

ب��زرگ کت��اب ب��ويژه که ک��رديم ملاحظه زي��را در بس��ياري الش�يعه« اثر »وس�ائل يعني وي

بطوريکه است نه���اده بج���اي ما معاص���رين کتاب، اين عنوان هاي با ايشان فتاواي اغلب

فص����ل هاي مانند اينجا دارد. در هم����اهنگي را وس��ائل کتاب احاديث از نمونه ده پيشين،

اح��اديث، آن که مي دهيم نش��ان و مي آوريمساختگي اند. و اعتماد غيرقابل

. 80 ص البحرين، . لؤلؤة1

154

11

نقد احاديث وسائل الشيعه الطه��اره« از »کتاب در عاملي حر شيخ-1

است آورده عجي��بي روايت الش��يعه وس��ائلمي نويسد: که صورت بدين

عن بإس����ناده الطوسي الحسن بن »محمد يزيد بن يعقوب عن يحيي، بن أحمد بن محمد

عن فرقد بن داوود عن عم����ير، أبي ابن عن بنو ک���ان الس���لام- ق���ال -عليه عبدالله أبي

قرضوا بول قطرة أحدهم أصاب إذا إسرائيل عليکم الله وسع قد و بالمق��اريض لح��ومهم

لکم جعل و الأرض و الس����ماء بين ما بأوسع1.تکونون« کيف فانظروا طهورا، الماء

خ��دا که – طوسي حسن بن يع��ني: »محمد بن محمد از خ��ود اس��ناد به – باد خشنود او از

ابن از يزي��د، بن يعق��وب از يح��يي، بن احمد عبدالله ابو از فرقد بن داود از عم�����ير، ابي

ج س��نگي(. و )چاپ77 ص ،1 ج الشيعة، . وسائل1اسلامية. مطبعه جلدي20 چاپ100 ص ،1

الشیعه وسائل احادیث نقد

که نم��وده الس��لام- - روايت - -عليه ص��ادق اس��رائيل ب��ني از ف��ردي پيکر بر گفت: چون

گوش��ت هاي آن��ان مي رس��يد، ب��ول قط��ره اي مي چيدن����د! ولي قيچي ها با را پيکرش����ان

)مس��لمانان( را ش��ما طه��ارت ک��ار خداوند وسعت زمين و آسمان ميان فاصلة از بيشتر

داده ق��رار ش��ما پ��اکي وس��يلة را آب و داده )شکرگزار( چگونه شما که بنگريد است. پس

مي باشيد«! بني اس���رائيل مي���ان در ک���اري چ���نين آيا

قط��ره چکيدن بمحض که است بوده مرسوم پيکر – آن شس��تن بج��اي – بدنش��ان بر ب��ولي

کس��اني مي کردن��د؟! )بيچ��اره قيچي را خود بودن��د(! دچ��ار الب��ول سلس��له بيم��اري به که

و خ��بر هيچ دردن��اک، حکم اين از چگونه پس خداوند آيا نمي شود؟! و ديده تورات در اثري يک ک��ردن پ��اک براي مهربان و حکيم و عادل

ص���ادر را حکمي چ���نين ط���بيعي، آل���ودگي س��هولت دادن نش��ان ب��راي آيا مي کن��د؟! و

دروغ ه��ايي چ��نين به لازمست اسلام، احکامشد؟! متوسل

آن، امث��ال و ح��ديث اين ب��ودن س��اختگي اس��ناد در تحقيق به که است روشن بق��دري

نداريم. نياز آنها

157

حدیث کتب نقد

»کت���اب هم���ان در ع���املي ح���ر - ش���يخ2 آورده رواي��تي الش��يعه وس��ائل الطهاره« از

دارد! آهن« دلالت ب�����������ودن »نجس بر کهاست: چنين مزبور روايت صورت

- عبدالله أبي عن عم���ار عن بإلاس���ناد »و أظف���اره قص إذا الرجل الس���لام- في عليه

عليه ف��إن قف��اه حلق أو شعره جز أو بالحديد سال: فإن يصلي؟ أن قبل بالماء يمسحه أن

- - ق��ال بالم��اء؟ ذلک من يمسح لم و ص��لي الحديد لأن الص����لوة الس����لام- -: يعيد عليه

و الن��ار أهل لب��اس الحديد لأن ق��ال و نجس 1.الجنة« أهل لباس الذهب

طوس��ي( به )شيخ حسن بن يعني: »محمد- – ص��ادق عبدالله ابي از عمار از خود اسناد درب��ارة عمار که کرده السلام- - روايت عليه

ناخن ه��اي چ��ون که س��ؤال ام��ام از م��ردي يا آه����نين( بچيند )قيچي آهن با را خ����ويش

را س������رش پشت يا کند قطع را م������ويش نم���از آنکه از پيش دارد وظيفه آيا بتراش���د،

اگر که پرس��يد و بشويد؟ آب با را آنجا گزارد، با را م��ذکور جايگ��اه ولي گ��زارد نماز مرد آن- صادق امام بکند؟ بايد چه باشد، نشسته آب

اع��اده را نم��از داد: وي الس��لام- پاسخ عليه ج سنگي(. و )چاپ194 ص ،1 ج الشيعة، . وسائل1

اسلامية. مطبعه جلدي20 چاپ204 ص ،1

158

الشیعه وسائل احادیث نقد

است نجس آهن که بخواند( زيرا )دوباره کند طلا، و دوزخيان لباس آهن، که گفت: زيرا و

)نجاست حکم اس���ت«! اين بهش���تيان جامة اجم��اع خلاف بر نم��از، اع��ادة ل��زوم آهن( و آم��ده نيز کريم قرآن است. در اسلام علماي

س��لاح با جنگي، س��فرهاي در مس��لمانان که تا نفرم�����وده و گزارند )آه�����نين( نم�����از

چنانکه نهند خ�����ود بکن�����ار را سلاحش�����انمي خوانيم:

لاة لهم ف��أقمت فيهم كنت وإذا الص��ة فلتقم ع��ك منهم طآئف�� م وليأخ��ذوا

(102/ )نساء. أسلحتهم ب�راي و بودي يارانت ميان در چون »و

گ��روهي پس داش��تي، بپا نماز ايشان و برخيزند نم��از به تو بهم��راه آن��ان از

گيرند...«. بر را خود اسلحة که کسي بن���ابراين با را خ���ود ن���اخن مثلا

لازم خوان���د، نم���از س���پس و گ���رفت قيچي کند اع��اده است خوان��ده که را نم��ازي نيست نم����از باطل کنن����دة و نجس آهن، که زي����را

نيست. الصلوه« »کتاب در عاملي حر - شيخ4 - و3مي نويسد: الشيعه وسائل از

بن أحمد عن بإس�����ناده الحسن بن »محمد ميم��ون بن ثعلبه عن نصر أبي ابن عن محمد

159

حدیث کتب نقد

الس���لام- - - -عليه جعفر أبي عن ميسر عن ص��لواتهم، بهما الن��اس يفسد ق��ال: ش��يئان

لا و جدک تعالي و اسمک الرجل: تبارک قول فحکي بجهالته الجن قالته إنما و غ��يرک، إله

و علينا الرج��ل: الس��لام ق��ول عنهم. و الله 1.الصالحين« عبادالله علي

طوس��ي( به )ش��يخ حسن بن يع��ني: محمد ابي ابن از محم���د، بن احمد از خ���ود اس���ناد ابو از ميسر از ميم����ون، بن ثعلبه از نص����ر،

ک��رده الس��لام- - روايت - -عليه ب��اقر جعفر نم��از چ��يز، دو گفتن با گفت: مردم که است م��ردي مي کنن��د! )يکي( س��خن باطل را خود نم��ازش( گوي��د: تب��ارک افتت��اح دعاي )در که

)يع��ني: غ��يرک اله لا و ج��دک تعالي و اسمک عظمت و جلال و است مبارک تو نام خداوندا

اين نيس��ت( و تو جز معب��ودي و است بلند تو گفتند ن��اداني روي از جن ها که است سخني

نم�ود! حک�ايت ايشان قرآن( از )در خداوند و نم��از اول تشهد )در که مردي )دوم( سخن و

الله عب�اد علي و علينا خود( بگويد: »الس��لامالصالحين«.

بصورت مزبور الشيعه« روايت »وسائل درمي نويسد: و است آمده هم ديگري

ج سنگي( و )چاپ415 ص ،1 ج الشيعة، . وسائل1اسلامية. مطبعه جلدي20 چاپ1000 ص ،6

160

الشیعه وسائل احادیث نقد

ق���ال ق���ال الحس���ين بن علي بن »محمد مسعود ابن السلام- - أفسد - -عليه الصادق

بقوله: تب��ارک بشيئين، صلوتهم الناس علي قالته ش��يء ج��دک. فه��ذا تعالي و ربک اسم بقول���ه: عنه���ا. و الله فحکي بجهال���ة، الجن

في الص��الحين الله عباد علي و علينا السلام 1!الأول« التشهد

)ش��يخ الحس��ين بن علي بن يع��ني: »محمد - -عليه ص����ادق ام����ام که ص����دوق( گفت مس��عود بن اس��ت: عبدالله الس��لام- - گفته

چ��يز دو با را م��ردم مع��روف( نم��از )صحابي ربک اسم تب��ارک گفتن ک��رد: )يکي( با باطل

را آن ن��اداني روي از جنيان که جدک تعالي و حک���ايت آنها ق���رآن( از )در خداوند و گفتند علي و علينا الس��لام گفتن )دوم( با و نم��ود

اول«. تشهد در الصالحين، عبادالله است غلط ترديد ب����دون روايت، دو هر اين ک��ريم ق��رآن ربنا« در جد »تعالي عبارت زيرا

جني��ان از س��بحان خداوند که نيست عب��ارتي متع�ال خ�داي لکه باشد نم�وده حک�ايت نادان

موح��دان و مؤمنان از تصديق، رسم به را آنگفتند: که است فرموده گزارش ايشان

ج سنگي( و )چاپ415 ص ،1 ج الشيعة، . وسائل1اسلامية. مطبعه جلدي20 چاپ1001 ص ،6

161

حدیث کتب نقد

صاحبة اتخذ ما ربنا جد تعالى وأنه ولا (2/ )جن. ولدا

بس ما خداوند عظمت و جلال »همانا کرده اختيار همسري نه او است، بلند

است«. گرفته فرزندي نه و واژة که پنداش��ته اند چنان نادان راويان اما

»پ���در بمعن���اي ش���ريفه آية اين »ج���د« در روي از جني��ان و است رفته ب��زرگ«! بک��ار

داده ان��د! از نس��بت خداوند به را آن ن��اداني »ربنا« ج��ايز به را مذکور کلمة اضافه اين رو

الس��لام- -عليه ام��ام ق��ول از و ندانس��ته اند ش��مرده اند! نم��از بطلان م��وجب را آن گفتن

ران که حالي در س��ني و ش��يعه ب��زرگ مفس�� به و آورده اند را مزب��ور واژة ص��حيح معن��اي

تفس����ير در طبرسي ش����يخ نمونه عن����وانالجامع« مي نويسد: »جوامع

د تع���الى» و ربنا جلال أي: تع���الي ربنا ج��� الول���د. من و الص���احبة اتخ���اذ عن عظمته

1.عظم« اذا عيني في فلان قولک: جدد تع��الىمي گوي��د: » و جلال « يع��نيربنا ج��

و همسر که آنست از برتر ما خداوند عظمت گ��ويي: که س��خن اين قبيل گيرد. از فرزندي

ص ،4 ج طبرس��ي، اثر الج��امع، جوامع . تفس��ير1 ه . ش(. 1378) تهران دانشگاه چاپ ،371

162

الشیعه وسائل احادیث نقد

چشم در فلانکس عي��ني. يع��ني في فلان جدآمد«. بزرگ من دع��اي در که آنست مطلب اين مؤي��دات از

از کب���ير« که »جوشن مع���روف و توحي���دي وس��لم- م��روي عليه الله -ص��لى خ��دا رسولمي خوانيم: است يا ج��ده، تع��الي من يا اس��مه، تبارک من »يا....« 1غيره اله لا من

اس��ت، مب��ارک تو ن��ام که کسي يعني: »اي بلند بس تو عظمت و جلال که کسي اي

نيست معب����ودي تو جز که کسي اي اس����ت، .»...

جهل از س���اختگي روايت دو آن بن���ابراين، ش��ده ناشي ع��رب زب��ان به نس��بت راويانش

-ص��لى پيامبر دعاي و خداوند کتاب با و استدارد. وسلم- مخالفت عليه الله التج��اره« از »کت��اب در ع��املي حر شيخ-5

است: آورده الشيعه وسائل نقلا الس�����رائر آخر في إدريس بن »محمد

الدهقان، سنان بن محمد بن جعفر کتاب من منص��ور(، أبي )بن درست عن عبيدالل��ه، عن بن موسي عن العلا، أبي بن عبدالحميد عن

رس��ول ق��ال آبائه الس��لام- عن -عليه جعفر

. 76 بند کبير، جوشن دعاي الجنان، . مفاتيح1

163

حدیث کتب نقد

انهمک وس��لم- - من عليه الله - -ص��لى الله 1.الخشوع« عنه سلب النحو طلب في

کت����اب آخر در ادريس بن يع����ني: »محمد س��نان بن محمد بن جعفر کت��اب »سرائر« از

از عبيدالل��ه، از کرده نقل دهقان به معروف بن عبدالحميد منص�����ور( از ابي )بن درست

-عليه جعفر بن موسي از العلا، ابي - - -صلى خدا رسول که پدرانش السلام- - از

در که وس����������لم- - گفت: کسي عليه الله کوشد بس����يار )دانش( نح����و، جس����تجوي

مي شود«! سلب او از فروتني بر علاوه زي��را است س��اختگي ح��ديث، اين م��ذهب واقفي منصور، ابي بن درست اينکه

)چنانکه نيست پذيرفته روايتش و ب���������وده تص�����ريح ب�����دان مامق�����اني و حلي علامة

نحو علم2نموده اند( رس��ول زم��ان در اساسا و ب��ود وسلم- ناش��ناخته عليه الله -صلى خدا از پس س��ني، و ش��يعه دانش��مندان اتفاق به

وس��لم- عليه الله -ص��لى اک��رم رس��ول دورة ح����ديث، اين ص����دور با اين رو از و آمد پديد

وس��لم- عليه الله -ص��لى پي��امبر مخاطب��ان

607 ص التج��ارة، کت��اب ،2 ج الش��يعة، . وس��ائل1اسلاميه. چاپ246 ص ،12 ج سنگي(. و )چاپ

،1 ج المق��ال، تنقيح و346 ص الأق��وال، . خلاصة2. 417 ص

164

الشیعه وسائل احادیث نقد

چه بزرگ�����وار آن که نمي فهميدند وجه بهيچ چ��يزي چه گ��رفتن فرا در تلاش از و مي گويد

-ص��لى خ��دا رس��ول از آنکه مي کند؟! با نهي فرم��ود: که است وس��لم- رس��يده عليه الله الن����اس نکلم ان امرنا الانبي����اء معاشر »انا

گ���روه . يع���ني: »ما1عق���ولهم« ق���در علي به م��ردم با که ي��افته ايم فرم��ان پي��امبران

گوييم«. سخن عقلشان اندازة بن »محمد چند هر که نماند ناگفته هم اين

»سرائر« بخشي کتاب آخر حلي« در ادريس آنها همة به ولي است آورده را آحاد اخبار از

را ب��رخي و نمي دهد نشان اعتماد رد ص��ريحا مي گويد کت��ابش آغ��از در که . ب��ويژه2مي کند آنجا تا ن��دارد حجيت وجه هيچ به آح��اد، اخب��ار

مي نويسد: که ه���دم فهل الاح���اد اخب���ار علي اع���رج »لا

3؟!الاهي« الاسلام

نمي کنم، اعتم��اد آحاد اخبار بر يعني: »من واح��د، خبره��اي همين جز چيزي را اسلام آيا

است«.؟! نموده ويران

. 23 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1 ص حلي، ادريس ابن »الس����رائر« اثر کت����اب . به2

کنيد. العلمية( نگاه )المطبعة قم چاپ477. 5 ص . السرائر،3

165

حدیث کتب نقد

بلح��اظ س��ندش که واح��دي خ��بر چنين پس علم تاريخ با متنش و دارد اشکال رجال، علم نمي سازد، نحو بن محمد خ��ود م��ذاق با حتم��ا

نيست. سازگار نيز ادريس الطه��اره« از »کتاب در عاملي حر شيخ-6

مي نويسد: الشيعه وسائل يح���يي، بن محمد عن يعق���وب، بن »محمد

اسماعيل بن محمد عن عيسي، بن أحمد عن عن الس���راج إس���ماعيل أبي عن بزي���ع، بن

- عبدالله أبا س��معت ق��ال خارجة، بن هارون الح��رم في دفن من الس��لام- - يق��ول -عليه بر ل���ه: من الأک���بر! فقلت الف���زع من أمن

و الن��اس بر من ف��اجرهم؟! ق��ال و الن��اس 1!فاجرهم«

کلي��ني( از )شيخ يعقوب بن يعني: »محمد بن محمد بن احمد از يح�����������يي، بن محمد

ابي از بزي��ع، اس��ماعيل بن محمد از عيسي، روايت خارجه بن هارون از سراج، اسماعيل

- ص��ادق عبدالله ابو گفت: از که است ک��رده مي گفت: هر که الس����لام- - ش����نيدم -عليه بزرگ��ترين از ش��ود، )خدا( دفن حرم در کس

اس��ت! )ه��ارون امان قيامت( در )فزع ترس 203 ص الطه��ارة، کت��اب ،1 ج الش��يعة، . وس��ائل1

381 ص ،9 ص ،834 ص ،2 ج س��نگي(. و )چ��اپاسلاميه. چاپ

166

الشیعه وسائل احادیث نقد

-عليه ص������ادق ام������ام گفت( از خارجه بن باشد نيکوک��ار مردم از السلام- پرسيدم: چه

مردم از داد: چه پاسخ کارانشان؟ بد از چه وبدکارانشان«.! از چه و باشد نيکوکار

دارد مخ��الفت ق��رآن آية ده ها با روايت اين در شخصي هر است ش��ده تص��ريح آنها در که

عمل و سعي تنها و است خويش اعمال گرومانند: بود خواهد کارساز برايش وي

ب بما امرئ كل / )ط��ور. رهين كس��21)

ان ليس وأن للإنس���� عى ما إلا .س����(39/ )نجم

ف���زع از را ب���دکاران زمين، و خ���اک پس نيک اعم���ال بلکه نمي س���ازد ايمن قي���امت

خواهد ايشان امنيت و نجات موجب که استمي خوانيم: کريم قرآن در چنانکه شد

نها خي��ر فل��ه بالحسنة جاء من وهم م ج���اء ومن* آمن���ون يومئذ ف���زع من

يئة ه��ل النار في وجوههم فكبت بالس تج��زون / )نمل. تعمل��ون كنتم ما إلا

89-90) )پاداشي( به��تر، آورد نيکي کس »هر

از روز آن در ايش�����ان و اوست آن از خواهند ام��ان قي��امت( در )فزع ترس

با ايش��ان آورد، ب��دي کس هر ب��ود. و

167

حدیث کتب نقد

س����رنگون آتش در خ����ويش چه����رة آنچه برابر در جز آيا ش��������د، خواهند

مي يابيد؟«. جزا مي کرديد نواصب و ام�����وي ب�����دکاران بس�����يار چه

ح��رم در الس��لام-( که -عليه ائمه )دش��منان وس��يعي مساحت حرم، اينکه به توجه )با خدا

و ف���اجران آن دفن آيا ش���ده اند، دارد( دفن ايم��ني م��وجب يارانش��ان، وي از س��تمگران

شد؟! خواهد قيامت ترسناک حوادث از آنها را آخ���رت آس���ودگي و ام���نيت روايت، اين

در مي دهد نش��ان بي ريشه و اعتب��اري ام��ري ام��نيت و ت��رس و ث��واب و ع��ذاب که ح��الي

انس��ان اعم��ال و آدمي نفسانيات از اخروي، آن در که مک��اني از نه مي گ��يرد سرچش��مه

دلائل معن������ا، اين بر و است ش������ده دفن مي نمايد دلالت ح��ديث و ق��رآن از گوناگوني

خ��������������ودداري آنها آوردن از اينجا در که و خردمن��دان بر مس��ئله که زي��را مي ورزيم

است. روشن درايت، اهل »وس����ائل در ع����املي حر - ش����يخ8 - و7

مي نمايد نقل را متناقضي الشيعه« رواي��ات دو آن از يکي ن��اگزير و نيستند جمع قابل که

که ش��يخ علاج راه آنکه اس��ت. ج��الب باطل »تقيه« است به روايت دو از يکي حمل غالبا

ش��يخ اين وج��ود نيس��ت. با کارآمد گاهي نيز

168

الشیعه وسائل احادیث نقد

حاضر وجه هيچ به دارد اخباري مسلک که حر اعتراف حديث دو از يکي بطلان به نمي شود

رواي��ات آن از نمونه اي ذيل، احاديث کند! درآورده ايم: را

عن )الطوسي( بإسناده الحسن بن »محمد بن علي بن الحسن عن عبدالل���ه، بن س���عد

محمد، بن ابراهيم جده عن محمد بن إبراهيم الي کتب الهم��داني عبدالرحمن بن محمد ان

السلام- - يسأله - -عليه الثالث الحسن أبي الجمع���ة، غسل في للص���لوة الوض���وء عن

ي����وم غسل في للص����لوة فکتب: لاوض����وء 1.غيره« لا و الجمعة

طوس��ي( به )شيخ حسن بن يعني: »محمد بن حسن از عبدالل��ه، بن س��عد از خ��ود اسناد خ��ود ني��اي از محم��د، بن اب��راهيم بن علي

که است ک����رده روايت محمد بن اب����راهيم ابي به نامه اي همداني عبدالرحمن بن محمد

-عليه ک���اظم ام���ام )يع���ني س���وم الحسن وض���وء درب���ارة وي از و الس���لام- نگاشت

غسل که ح��الي در پرس��يد نماز براي گرفتن الس��لام- -عليه است. امام شده انجام جمعه

و جمعه روز غسل انج��ام نوشت: با پاسخ درنيست«. لازم نماز براي وضوء آن، غير

. و146 ص الطهارة، کتاب ،1 ج الشيعة، . وسائل1اسلاميه. مطبعه جلدي20 چاپ ،513 ص ،1 ج

169

حدیث کتب نقد

ذيل در عاملي حر شيخ روايت، اين وجود بامي نويسد: آن

من ش��يء ليس أنه روي و الکلي��ني »ق��ال ف��إن الجمعة يوم غسل إلا وضوء فيه الغسل

1!وضوء« قبله هيچ که ش��ده گوي��د: روايت يعني: »کلي��ني

باشد لازم وضوء آن بهمراه که نيست غسلي وض�����وء آن از پيش که جمعه روز غسل مگرگرفت«. بايد

ح��ديث با کلي��ني ش��يخ روايت که است پيدا را يک هيچ و نيست س���ازگار طوسي ش���يخ

هيچ که زي��را ک��رد نت��وان ن��يز تقيه بر حمل موافق س����نت اهل ائمة فت����اواي با ک����دام

گفته اند اربعه فقهاي تمام که چرا نمي باشد ش���ود، گرفته وض���وء است لازم که ج���ايي

باشد جمعه غسل چه نمي کن��د، کفايت غسل 2آن! غير يا

و ،146 ص الطهارة، کتاب ،1 ج الشيعة، . وسائل1اسلاميه. مطبعه جلدي20 چاپ ،514 ص ،1 ج

الخمس��ة« ت��أليف المذاهب علي »الفقه کتاب . در2 تف��رق لم الأربعة الم��ذاهب اس��ت: »و آورده مغنيه

حيث من الأغس��ال، من غ��يره و الجنابة غسل بين الوض���وء« و به يش���ترط فيما به الاکتف���اء ع���دم چ���اپ ،56 ص الخمس���ه، الم���ذاهب علي )الفقه

بيروت(.

170

الشیعه وسائل احادیث نقد

»وس���ائل در ع���املي حر - ش���يخ10 - و9است: الشيعه« آورده

إب��راهيم، بن علي عن يعق��وب، بن »محمد بن حفص عن عم���ير أبي ابن عن أبي���ه، عن

أبي عن دراج، بن جميل عن البخ�����������تري، القب��ور زيارة السلام- - في - -عليه عبدالله

استو عنهم غبتم فإذا بکم يأنسون إنهم قال 1.حشوا«

از کلي��ني(، )شيخ يعقوب بن يعني: »محمد ابي ابن از پ�����درش، از اب�����راهيم، بن علي

دراج بن جميل از بختري، بن حفص از عمير، الس�����لام- - - -عليه ص�����ادق عبدالله ابو از

گفت: قب��ور زي��ارت درب��ارة که ک��رده روايت مي گيرند انس شما قبور( با )مردگان ايشان

وحشت به ش���ديد غ���ايب آن���ان از چ���ون ومي افتند«!

از الطه��اره کتاب همان در عاملي حر شيخ آورده ديگ���ري الش���يعه« روايت »وس���ائل

بدينصورت: عن بإس��ناده الحس��ين بن علي بن »محمد الحسن لأبي قلت ق��ال يح��يي، بن ص��فوان

أن الس���لام- بلغ���ني -عليه جعفر بن موسي

و210 ص الطه��ارة، کتاب ،1 ج الشيعة، . وسائل1اسلاميه. مطبعه جلدي20 چاپ ،878 ص ،2 ج

171

حدیث کتب نقد

انص��رف ف��إذا به أنس الزائر أت��اه إذا المؤمن 2!يستوحش« قال: لا استوحش!س عنه

)ش��يخ الحس��ين بن علي بن يع��ني: »محمد يح��يي بن ص��فوان از خ��ود إسناد به صدوق(،

الحسن أبي به من گفت که ک�������رده روايت الس����لام- - گفتم: - -عليه جعفر بن موسي

چ��ون م��ؤمن، ش��خص که است رسيده من به او با )ق��برش( آي��د، س��وي به زيارت کننده اي

به گ��ردد بر زائرش که همين و مي گيرد انس وحشت مي افت��������������د! گفت: به وحشت

نمي افتد«! ح����ديث، اين راوي که مي بي����نيم ظ���اهرا

السلام- را -عليه صادق امام روايت مضمون الس��لام-( -عليه ک��اظم )امام فرزندش براي ش��ده روب��رو ايش��ان تک��ذيب با و ک��رده نقل

روايت دو اين است ممکن اس������������ت! آيا با امام��ان يا باش��ند؟ ص��حيح دو هر متناقض،

باشند؟! نموده مخالفت يکديگر اقوال از ح���تي نمي خواهد که ع���املي حر ش���يخ اين ح��ل در کن��د، ص��رفنظر متناقض روايات

روايت ذيل در و انديش��يده چ��اره اي مش��کل ببعض مخصوص هذا مي نويسد: اقول کليني

اين که بعض! يع��ني: »گ��ويم دون الزائ��رين و ،210 ص الطهارة، کتاب ،1 ج الشيعة، . وسائل2

اسلاميه. مطبعه جلدي20 چاپ ،878 ص ،2 ج

172

الشیعه وسائل احادیث نقد

از ب���رخي مردگ���ان( وي���ژة )وحش���ت امر آنه��ا«! همة نه است ايش��ان زيارت کنن��دگان

روايت در تقس���يمي چ���نين که ص���ورتي در لازم ب��ود درست مزب��ور توجيه اگر و نيام��ده را الس��لام- آن -عليه ک��اظم ام��ام که مي آمد ايش��ان اينکه با مي نم��ود بي��ان س��ائل ب��راي را او روايت از فرم��ود. ش��فگتا نفي مطلق��ا روايت در خ����ود ميل به که اخب����اري ع����الم

ح����ديث در که را چ����يزي و مي کند تص����رف که نيست مي افزاي���د! شک ب���دان نيام���ده

و است باطل روايت دو از يکي لاأق����������ل، ح�����ديث، دو هر که نم�����ود ادعا مي ت�����وان )يع��ني است س��اختگي با مردگ��ان اساس��ا

نمي گيرند(! انس زيارت کنندگان

173

12

نقد احاديث تفسيري در مرتب�ه، لح�اظ به ک�ريم ق�رآن تفس�يري

ق��رار نخست درجة در اس��لامي عل��وم مي��ان روش ه��اي تفس��ير، فن در ورود دارد. ب��راي

است. شده متداول مسلمين ميان گوناگوني خ��ود وسيلة به قرآن »تفسير روش، بهترين

ري هر ق��رآن« اس��ت. يع��ني تا بکوشد مفس�� با مي يابد آيه اي در که را ابه���امي يا اجم���ال

اين از و کند رفع ديگ��ر، آيات از گرفتن کمک نماي��د. کشف را آي��ات حقيقي مقص��ود راه الله -ص��لى اس��لام اک��رم پيامبر را روش اين

همانگونه و فرم��ود وسلم- بنيانگ��ذاري عليه »ظلم« در واژة آورده اند تفس��ير کتب در که آية

الذين ولم آمن���وا وا إيم���انهم يلبس��� (81/ )انعام. بظلم

آية کمک با را

تفسیری احادیث نقد

رك إن / )لقم��ان. عظيم لظلم الش��13)

انع��ام سورة . سياق1نمود تفسير شرک به السلام- با -عليه خليل ابراهيم مناظرة از که

را تفس��ير اين ن��يز مي کند حک��ايت مش��رکان عليه الله -ص��لى خ��دا مي نمايد. رس��ول تأييد

مقايسة به را خويش امت کار، اين وسلم- با اين از آنها مقاصد فهم و يک����ديگر با آي����اتفرمود. ارشاد طريق،

به که ش�����يعه مح�����دثان از ب�����رخي اما را ديگ��ري راه بودن��د، »اخب��اريگري« متمايل

آن و مي گرفتند پيش در ق��رآن تفس��ير براي يع��ني رواي��ات« است بوسيلة قرآن »تفسير

از تفس���ير در که رواي���اتي به آي���ات فهم در و کرده اند رج��وع السلام- رس��يده -عليه ائمه

نموده ان��د. اين اعتم��اد آنها بر مطلق بط��ور و مي باشد روب��رو اساسي اش��کال يک با راه از2مت�����واتر« »اح�����اديث در که اينست آن

اح��اديث که ش��ده السلام- وارد -عليه امامان ناس��ازگار حديث هاي و بسنجيد قرآن با را ما

و طبرسي ش����يخ اثر البي����ان مجمع تفس����ير . به1 از83 آيه ذيل در ط��بري، اثر البي��ان ج��امع تفسيرکنيد. نگاه انعام سوره

از الاصول« بخشي »فرائد کتاب در انصاري . شيخ2 معن���وي« آنها »ت���واتر به و آورده را رواي���ات اين

است. کرده تصريح

175

حدیث کتب نقد

که مي آيد لازم نپذيري����د. بن����ابراين را آن بار هم��واره، را ح��ديث نش��ماريم ق��رآن مفس��

ارزي��ابي ق��رآن با را آن س��قم و ص��حت بلکه بشرط قرآن که گردد مي معلوم بعلاوه کنيم مي ت��وان چگونه گرنه و مي شود فهيده تدبر،

از درست احاديث براي تشخيص ميزان را آن اين ديگ��ر: فهم داد؟! بعب��ارت قرار نادرست

يا است ق��رآن با موافق ح��ديث فلان که امر شود. در فهميده قرآن که آنست بر فرع نه؟

در »ت��دبر به تأکيد با ن��يز ک��ريم ق��رآن خ��ود چنانکه است ش�����ده ق�����رآن« س�����فارش

مي فرمايد: آياته ليدبروا مبارك إليك أنزلناه كتاب

ر (29/ )ص. الألباب أولوا وليتذكنيز: و

رآن يتدبرون أفلا قل��وب على أم الق��(24/ )محمد. أقفالها

نيز: و رآن يت��دبرون أفلا من ك��ان ول��و الق��

الله غير عند فيه لوجدوا اختلافا كثيرا .(82/ )نساء

نيز: وول ي��دبروا أفلم ا ج��اءهم أم الق�� لم م

لين آباءهم يأت (68/ )مؤمنون .الأو

176

تفسیری احادیث نقد

»اخب��اريگري« س��ليقة بن��ابر هم��ه، اين با گ������ردآوري به اماميه مح������دثين از جمعي

ناص���حيح و ص���حيح از تفس���يري اح���اديث بوس���يلة ق���رآن »تفس���ير کتب و پرداختند

آنه��ا: جملة از که کردند ت��دوين رواي��ات« را تفس���ير و قمي اب���راهيم بن علي تفس���ير

»برهان« تفسير و عياشي مسعود بن محمد »وافي« اثر تفسير و بحراني هاشم سيد اثر

اين ب��رد. در ن��ام ت��وان مي را کاش��اني فيض که را تفسيري احاديث از نمونه ده ما فصل،

و مي ک���نيم نقد است آم���ده کتاب ها اين در مي توض���يح ق���رآن متن با را آنها مخ���الفت

کتب در اح����اديث اينگونه دهيم. متأس����فانه شوند. مي يافت بفراواني مذکور

قمي« ذيل ابراهيم بن »علي تفسير - در1 آية

الله إن رب أن يستحيي لا يض�� ا مثلا م(26/ )بقره. فوقها فما بعوضة به که دارد نمي ش����رم خ����دا »همانابزند«. مثل آن، از بالاتر و پشه اي

نويسد: مي مزبور مفسر که خوانيم مي عن س���ويد، النض���ربن عن أبي، »ح���دثني

خ��نيس بن المعلي عن س��ليمان، بن القاسم ه��ذا الس��لام- - إن - -عليه عبدالله أبي عن

بن علي المؤم��نين لأم��ير الله ض��ربه المثل

177

حدیث کتب نقد

ما و المؤم���نين أم���ير فالبعوضه أبي ط���الب قول��ه: ذلک علي ال��دليل و الله رس��ول فوقه من الحق أنه فيعلم��ون آمن��وا ال��ذين »فأما

رس��ول أخذ کما المؤم��نين أمير ربهم« يعني 1عليهم« الميثاق الله

س��ويد، بن نضر از کرد حديث يعني: »پدرم از خ��نيس، بن معلي از سليمان، بن قاسم از

الس����لام- - که - -عليه ص����ادق ابوعبدالله ام���ير ب���راي خداوند را مثل اين گفت: همانا

الس��لام- -عليه طالب ابي بن علي المؤمنينه، از م�����راد پس است زده -عليه علي پش�����

- خ��دا رس��ول پشه، از بالاتر و السلام- است هم وس��لم- اس��ت! دليلش عليه الله ص��لى »فامامي فرماي�����د: آيه دنبالة در که اينست ربهم« من الحق انه فيعلم��ون آمن��وا ال��ذين

درست مثل آن که مي دانند مؤمن��������ان )اما اس��ت( يع��ني ايشان خداوند سوي از و است الله -ص��لى خدا رسول مؤمنان! چنانکه امير او( پيم��ان ب��راي )ي��ارانش وس��لم- از عليه

گرفت«. گفت: بايد عجيب تفسير اين دربارة

بلاواس��طة راوي که خ��نيس بن معلي اولا م��ورد الس��لام- است -عليه صادق امام از آن

نيس��ت. نجاشي رج��ال علم��اي همة وث��وقسنگي. چاپ ،31 ص ابراهيم، بن علي . تفسير1

178

تفسیری احادیث نقد

لا ج��دا ض��عيف مي نويس��د: هو وي درب��ارة . يع��ني: »او1عليه يعول و است ض��عيف ج��دا

به الغضائري ابن کرد«. و نبايد وي بر اعتماد اس����ت: گفته درب����اره اش حلي علامة نقل

اعتم��ادا اري لا و کث��يرا اليه يضيفون »الغلاه . يع��ني: »غالي��ان،2حديث��ه« من ش��يء علي

مي افزايند وي احاديث بر را بسياري سخنان اعتم��اد او اح��اديث از يک هيچ به من بنظر و

اگر الغض��ائري، ابن قول داشت«. بنابر نبايد باشد وث��وق م��ورد هم خ��نيس بن معلي خ��ود

معرض در زيرا است مشکوک وي احاديث باز دوم وي را ان��د. اح��وال گرفته ق��رار تحريف راوي از به��تر ن��يز س��ليمان بن قاسم يع��ني

مي او درب��ارة نيس��ت! مامق��اني نخس��تين .3واح���د« غ���ير الرجل ض���عف »قد نويس���د:

وي رج��ال علم��اي از تن يک از يع��ني: »بيش س��ندي، چ��نين با ان��د«. آيا نم��وده تضعيف را

-عليه ص��ادق ام��ام از م��ذکور روايت ص��دور مي شود؟ السلام- اثبات

آم��ده تحق�ير مق�ام در بحث م�ورد آية ثاني�ا خداوند مي فرمايد بزرگداش�����ت! و نه است

)مکتبة قم چ���اپ ،296 ص النجاش���ي، . رج���ال1الداوري(.

. 409 ص الاقوال، . خلاصة2. 20 ص ،2 ج المقال، . تنقيح3

179

حدیث کتب نقد

چ��يز به خل��ق، ه��دايت ب��راي که ن��دارد ش��رمه چون حقيري در که )همانگونه زند مثل پش��

مثل عنکب��وت به ق��رآني س��وره هاي از يکي الس��لام- را -عليه علي اينجا اس��ت(. در زده

بزرگ��وار امام آن به اهانت نهادن، پشه بجاي تفس��يري و مي ش��ود محس��وب نابجا ک��املا

ران که مي آي��د. ب��ويژه بش��مار ق��رآن مفس��ه ف��وق موج��ودي به فوقه��ا« را »فما در پش��

چنانکه کرده اند تفس��ير ک��وچکي و حق��ارت البي���ان« مجمع »تفس���ير در طبرسي ش���يخ

و الص���غر في فوقها فما »قيلمي نويس���د: . يع���ني:1الص���غر« ههنا الغ���رض لان القله

در فوقها فما از مقص����ود که ش����ده »گفته )خداون��د( غ��رض زي��را است ريزي و کوچکي

اس��ت«. و کوچک چيزي به زدن مثل اينجا در در زي��را مي رسد نظر به درست تفس��ير اين

موج���ود به زدن مثل از خداوند که ص���ورتيه چون حقيري در البته باشد نداش��ته حيا پش��

ش��تر و ش��ير مانند بزرگتر اشياء به زدن مثل اين ذکر و داشت نخواهد ... ش����رمي فيل و

به زدن مثل ب��راي ولي نيست لازم موض��وع،ه، از حق��يرتر موج��وداتي توض��يح ج��اي پش��

بگويد کسي اينک��ه: اگر مي ماند. مانند باقي ه1377 لبنان، چاپ ،147 ص ،1 ج البيان، . مجمع1

. ق.

180

تفسیری احادیث نقد

ن��دارم، شرمي فقير به يکتومان دادن از من م����الي بخش����يدن از که بگويد تا نيست لازم

ولي نيس����تم ش����رمنده ن����يز آن از ب����الاتر آن از کم��تر بخش��يدن از حتي بگويد مي تواند

ندارم. شرمي ريال( هم5 )مثلا فوقه���ا( را )فما مص���داق توض���يح، اين با

مي انجامد مع��ني ب��دان دانس��تن، خدا رسول عليه الله -ص���لى اک���رم رس���ول مق���ام که

الس��لام- کم��تر -عليه مؤمنان امير وسلم- از خلاف بر معن����ا، اين باش����د! و پ����ايين تر و

-عليه علي خ��ود فرم��ودة و اس��لام ض��رورتالسلام- است.

بر روايت متن در که دليلي اين، بر علاوه هيچ به است آم��ده ک��ذايي تفس��ير آن ص��حت

-عليه ام���ام و نمي کند اثب���ات را م���دعا وجه وقت در که آنست از الس�������لام- ب�������الاتر

به )و نمايد تک��رار را خ��ود م��دعاي اس��تدلال،دارد(. روا مطلوب به مصادره اصطلاح،

مي فرماي���د: »مؤمن���ان آيه دنبالة در اينکه است« درست زند، مثلي هر خدا که مي دانند

ه از م��راد اينکه به دارد ربطي چه ام��ير پش��باشد؟! مؤمنان

عياش��ي« مس��عود بن »محمد تفسير - در2 شريفه آية ذيل

181

حدیث کتب نقد

رائيل بني يا إس�� التي نعمتي اذك��روالتكم وأني عليكم أنعمت على فض�������

(47/ )بقره. العالميناست: آمده چنين قال: س��ئلت الحلبي محمد بن هارون »عن

الله ق��ول الس��لام- - عن - -عليه عبدالله ابا 1!خاصه« نحن هم اسرائيل« قال بني »يا

ابو از گفت حل��بي محمد يع��ني: »ه��ارون الس���لام- - درب���ارة - -عليه ص���ادق عبدالله

اس��رائيل« بني فرمود: »يا که خداوند گفتار داد: ايشان، پاسخ پرسيدم، )آل ما مخصوصا

الله وس��لم- -ص��لى عليه الله -ص��لى محمدوسلم-( هستيم«! عليه »عنمي نويس����د: روايت هم����ان ذيل در

-عليه عبدالله ابي عن علي بن محمد - ب���ني »يا قوله عن س���الته الس���لام- - ق���ال

-ص��لى محمد بال خاصه اسرائيل« قال: هي 2وسلم-« عليه الله

مي نويسد: باز

عي�����اش بن مس�����عود بن محمد اثر . التفس�����ير،1 ،44 ص ،1 ج عياش��ي(، به )مع��روف س��مرقندي

الاسلاميه(. العلميه )المکتبه تهران چاپ عي�����اش بن مس�����عود بن محمد اثر . التفس�����ير،2

چاپ ،44 ص ،1 عياشي( ج به )معروف سمرقنديالاسلامية(. العلمية )المکتبة تهران

182

تفسیری احادیث نقد

- - الله رس��ول سمع عمن داوود ابي »عن عبدالله انا وس��لم- - يق��ول عليه الله ص��لى

اس��رائيل اس��مي عبدالله انا و احمد اس��مي»...1

از او و ش��ده روايت داوود ابي يع��ني: »از عليه الله -ص���لى خ���دا رس���ول از که کسي

خدا پيامبر که است کرده نقل وسلم- شنيده بن��دة وس��لم- مي گفت: من عليه الله -ص��لى

خ��دا بن��دة من و است احمد نامم هستم، خدااست...« اسرائيل نامم هستم،

که: گفت بايد غريب تفسير اين دربارة خ��ود چند هر عياشي مسعود بن محمد اولا همة ولي است اماميه علم��اي وث��وق م��ورد

درب��اره اش نيس��تند. نجاشي ثقه او، راوي��ان الض���عفاء عن ي���روي مي نويس���د: »ک���ان

علماي نزد که کساني از . يعني: »او2کثيرا« نقل بس��يار مي ش��وند، شمرده ضعيف رجال را تعب��ير همين ن��يز حلي است«. علامة کرده

م��ا، گفت��ار . ش��اهد3مي آورد عياشي درب��ارة که مع��ني ب��دين است م��ذکور رواي��ات س��ند

رج���ال کتب محم���د« در بن »ه���ارون اب���دا که »حل��بي« گفته اند را چند و نيست شناخته

. 44 ص ،1 ج عياشي، اثر . التفسير،1. 247 ص النجاشي، . رجال2. 246 ص الأقوال، . خلاصة3

183

حدیث کتب نقد

محم��د« نيس��تند! در بن »ه��ارون ک��دام هيچ سند نيز دوم روايت ح��ذف و نشده ذکر کاملا

س���ومين در و دارد وج���ود آن در ارس���ال و الل��ه« رس��ول س��مع »عمن عب��ارت روايت،

کسي چه راوي اين که نش��ده معل��وم و آمده در عياشي روايت سند بنابراين، است؟ بودهنمي باشد. اعتبار و اعتماد خور

است ض��ايع بکلي عياشي روايت متن ثاني��ا اگر زيرا - اک��رم رسول نام که بپذيريم فرضا

و ب���وده وس���لم- اس���رائيل عليه الله ص���لى ب��ني هم��ان ن��يز محمد آل که ک��نيم قب��ول

مش��کل به هس��تند، قرآن در مذکور اسرائيل مش���کل آن و مي ک���نيم برخ���ورد بزرگ���تري

بق������ره، س������ورة هم������ان در که اينست و ش��ده اند نک��وهش بس��ختي بني اس��رائيل

...« به اس��رائيل ب��ني »يا خط��اب با خداوندمي فرمايد: آنها

أن��زلت بما وآمن��وا دقا معكم لما مص�� ولا ب��ه ك��افر أول تكون��وا ولا تروا تش��

بآي���اتي ثمن���ا .ف���اتقون وإياي قليلا(40/ )بقره

تص��ديق که فرس��تاده ام ف��رو »بدانچه ايم���ان است ش���ما با را آنچه مي کند

و مباشيد آن به کافر نخستين و آوريد

184

تفسیری احادیث نقد

و مفروش��يد ان��دک ببه��ايي م��را آياتداريد«. پروا من از تنها

»فس��اد« ب��ني از ک��ريم ق��رآن همچ��نين ومي فرمايد: چنانکه مي کند ياد اسرايلالكتاب في إسرائيل بني إلى وقضينا

دن تين الأرض في لتفس��� ولتعلن م���ر علوا (3/ )اسراء. كبيرا بني اس��رائيل )خود( بسوي کتاب »در

در ب��ار دو ش��ما که فرس��تاديم وحي و ک��رد خواهيد پا بر فس��اد زمين روي

ب��زرگي طغي��ان خودت��ان سرکشي بانمود«. خواهيد

کرد ادعا مي توان چگونه آيات، اين وجود با -ص�لى محمد »بني اس�رائيل« آل از م�راد که

س���خن، اين آيا وس���لم- هس���تند؟ عليه الله نمي آيد؟ بشمار بزرگواران آن به اهانت

سيره و تاريخ کتب از کتاب کدام در اساسا- اس��لام پي��امبر ن��ام که است ش��ده گ��زارش

آل تا ب��وده وس��لم- اس��رائيل عليه الله صلى يک اين آيا باش���ند؟ بني اس���رائيل هم محمدنيست؟! آشکار دروغ

تفس����ير در عياشي مس����عود بن - محمد3 :کريمة آية بمناسبت خود

سول آمن به من إلي��ه أنزل بما الر .ر(285/ )بقره

185

حدیث کتب نقد

الس��لام- - -عليه ص��ادق ام��ام از را حديثيمي نويسد: آن خلال در و مي کند گزارش

وس��لم- عليه الله - -صلى الله رسول »ان و جبرئيل فات��اه الکعبه ظل في نائما - ک��ان

ام��ره و فايقظه الجنه من ماء فيه طاس معه الف له محم������ل، في وضع بهثم يغتسل ان

الي انتهي ح��تي به صعد ثم نور من لون الف عن نف��رت الملائکه راته فلما الس��ماء ابواب الارض في اله الهين، ق��الت و السماء ابواب

1السماء« في اله و عليه الله - -ص��لى خ��دا يع��ني: »رس��ول

که ب���ود خوابي���ده کعبه س���اية وس���لم- - در داشت بهم��راه ج��امي و آمد بسويش جبرئيل

پي��امبر ب��ود. جبرئيل بهشت از آبي آن در که سپس کند غسل که داد دستور و کرد بيدار را رنگارنگ نور هزاران که نهاد محملي در را او

دره��اي به تا ب��رد ب��الا را پي��امبر آنگ��اه داشت را پي��امبر فرش��تگان، رس��يد. چ��ون آس��مان

و گذاش��تند فرار به پا آسمان درهاي از ديدند خ��دايي و زمين در !!! خ��دايي خدا گفتند: دو

آسمان«!. در متن و س���ند بلح���اظ مض���حک، روايت اين

زيرا است مخدوش )عبدالصمد آن راوي اولا که مي باشد الهويه مجه��ول بشير( مردي بن

. 157 ص ،1 ج عياشي اثر . التفسير،1

186

تفسیری احادیث نقد

دي�����ده رج�����ال کتب در او از نش�����اني هيچنمي شود.

جاهل گروهي را فرشتگان روايت اين ثانيا مع���رفي س���بحان خ���داي مع���رفت از دور و

دي��دن بمحض آنها دارد ادعا که زي��را مي کند وس��لم- گم��ان عليه الله -صلى اسلام پيامبر آم���ده، زمين از که جدي���دي خ���داي با کردند جه��الت از خ��ود سخن، اين شده اند! و روبرو

مي گ��يرد سرچش��مه خدا کتاب با ناآشنايي و به همگي فرش����تگان مي نمايد تص����ريح که

در چنانکه معترفند او توحيد و خ���دا يگ���انگيمي خوانيم: عمران آل سورة

أنه الله شهد إل�ه لا والملائك��ة ه��و إلا(18/ عمران )آل. العلم وأولوا معب��ودي او جز که داد گ��واهي »خ��دا ن��يز دانش��مندان و فرشتگان و نيست

دادند«. وي( گواهي يکتايي )بر را خ��دا فرش��تگان بش��ير، ابن روايت ولي

در که مي کن��د! فرش��تگاني مع��رفي مش��رک آنها به ايم��ان بقره، سورة از285 آية همان خ��دا به ايم��ان از پس و ش��ده ش��مرده واجب

مي خوانيم: چنانکه است رفته آنان ذکروكتب��ه وملآئكت��ه بالل��ه آمن ك��ل والمؤمنون

(85/ )بقره. ورسله

187

حدیث کتب نقد

و فرش��تگانش و خ��دا به همگي مؤمن��ان »و آورده اند ايم��ان فرستادگانش و او کتاب هاي

.»... ح�������ديث اين دنبالة در آنکه مض�������حک تر

است: آمده ساختگي وس��لم- ح��تي عليه الله -صلى النبي مر »و

و بملک هو ف���إذا الرابعة الس���ماء إلي انتهي مل��ک، ألف ثلثم��اة ي��ده تحت س��رير، علي هو

- الن��بي ملک. فهم ألف ثلثماة ملک کل تحت أن��ه! ظن و وسلم- بالس��جود عليه الله صلى

ق��ال رجليه علي الملک فق��ام قم أن فنودي عبد وس��لم- أنه عليه الله -ص��لى النبي فعلم

ي���وم الي قائما فلاي���زال مخل���وق! ق���ال1.!القيامة«

تا سوم( گذش��ته آسمان )از يعني: »پيامبر با ناگ����اه رس����يد، آس����مان چه����ارمين به

زده تکيه تخ��تي بر که شد روب��رو فرش��ته اي )خدمت فرشته هزار سيصد زيردستش و بود

ن��يز آنها از ک��دام هر زيردست مي کردن��د( و تص��ميم پي��امبر ب��ود، فرش��ته ه��زار سيصد ک��رد گم��ان و کند سجده او برابر در تا گرفت

اين جه��ان( اس��ت! در )خداوند همان وي که آن برخ��يز! بلافاص��له که رس��يد ندايي هنگام

-صلى پيامبر و ايستاد خود پاي دو بر فرشته. 158 ص ،1 ج عياشي، اثر . التفسير،1

188

تفسیری احادیث نقد

بن�����ده اي او که وس�����لم- دانست عليه الله آن آفرينن��ده( پس خداوند )نه است آفري��ده برپا همچن��ان قي��امت روز تا پيوس��ته فرشته

است«! ايستاده پي��امبر مي بينيد چنانکه ک��ذايي روايت اين – ن��يز وسلم- را عليه الله -صلى اسلام اکرم

متهم نشناسي خ��دا به – فرش��تگان بر علاوه در داشت تص��ميم پي��امبر مي گويد و مي کند

– است خ��دا او اينکه بگمان – فرشته اي برابر بعن��وان را س��خنان اين آيا نماي��د!س س��جده

الس���لام- بايد -عليه ص���ادق ام���ام ح���ديث آن( تفس��ير امثال )و آن خلال از و پذيرفت؟

س���اختگي به بايد يا آم���وخت؟ بايد را ق���رآن را آنها و کرد اعتراف احاديث قبيل اين بودن

زدود؟ مسلمين کتاب هاي از تفس��يرش در عياشي مس��عود بن - محمد4 شريفة آية ذيل

أنه الله شهد إل�ه لا والملائك��ة ه��و إلا وأولوا العلم بالقسط قآئما إل���ه لا إلا

(18/ عمران )آل. الحكيم العزيز هومي نويسد: چنين -عليه جعفر أبا س���ئلت ق���ال ج���ابر »عن

هد الآية هذه السلام- عن أنه الل��ه ش�� إل���ه لا والملائكة هو إلا وأولوا العلم ط قآئما بالقس�� إل�ه لا :جعفر أبو . ق��الالحكيم العزيز هو إلا

189

حدیث کتب نقد

و تب��ارک الله ف��إن هو إلا إله لا أنه الله ش��هد فأما ق��ال کما هو و لنفسه بها يش��هد تع��الي

الملائکة اک���رم الملائک���ة« فإنه قول���ه: »و شهد کما شهدوا و صدقوا و لربهم بالتسليم

قائما العلم اول���������وا »و قوله أما و لنفسه و الأنبي����اء العلم اولي بالقس����ط« ف����إن

هو القسط و بالقسط قي��ام هم و الأوص��ياء أم��ير الباطن في العدل و الظاهر في العدل

1السلام-«. -عليه المؤمنين

از گفت که است رس��يده ج��ابر يع��ني: »از اين السلام- - دربارة - -عليه باقر جعفر ابو لا انه الله »ش��هدمي فرمايد: که پرسيدم آيه العلم اول����وا و الملائکه و هو الا اله قائم����ا

ابوالحکيم« العزيز هو الا اله لا بالقسط . ه��و« الا اله لا انه الله »شهد گفت: در جعفر

)يگ��انگي( بر گ��واهي تع��الي و تبارک خداوند خ����ود که همچنانست او و مي دهد خ����ويش

الملائک������ه« خداوند »و درب������ارة اما گفته برابر در تس����������ليم با را فرش����������تگان آنها و است داش��ته گ��رامي پروردگارش��ان،

خ��دا( يکت��ايي )بر گ��واهي و گفتند راست نيز گ��واهي خ��ود يگانگي بر خداوند چنانکه دادند

قائما العلم اول�������وا »و درب�������ارة داد. اما و پي���امبران العلم، اول���وا بالقس���ط« همانا

. 165-164 صص ،1 ج عياشي، اثر . التفسير،1

190

تفسیری احادیث نقد

و داش��تند بپا را قسط که ايش��انند جانش��يان در ع�دل و است ع�دل همان ظاهر، در قسطالسلام- است«. -عليه مؤمنان امير باطن،

که رويداده آشکاري اشتباه تفسير، اين در در را آن باشد آش��نا ع��ربي زب��ان با کس هر

السلام- -عليه باقر امام به رسد چه مي يابد، بايد ب��ود چ��نين اگر که اينست اش��تباه آن و

چ��ون بالقس��ط« بياي��د. و »ق��ائمين بصورت جمله اي بن��ابراين ش��ده ذکر مف��رد بش��کل

مي آيد. يعني الله« بشمار »شهد براي حاليه بپا که حالي در داد گواهي خود يکتايي به خدا

در طبرسي اس���ت. ش���يخ ع���دالت دارن���دةالجامع« مي نويسد: »جوامع تفسير

ح��ال أنه علي ... انتص��ابه بالقسط »قائما . يع�ني: نصب1الل��ه« اسم من مؤک�دة قائم�ا

ن��ام براي مؤکد حال که آنست بنابر بالقسط»الله« مي باشد.

-عليه ب����اقر ام����ام که گفت مي ت����وان آيا تفسير در و نمي دانسته را نکته السلام- اين

خ��ير، البته اس��ت؟ افت��اده بخطا ش��ريفه آية و نادرست عياشي روايت که گفت بايد بلکه

و حذف آن، سند در که )بويژه است ساختگيمي شود(. ديده ارسال

. 164 ص ،1 ج الجامع، جوامع . تفسير1

191

حدیث کتب نقد

بح��راني، محدث »برهان« اثر تفسير - در5 شريفة آية ذيل

لإبراهيم شيعته من وإن .ص��افات( / 83) مولانا عن روي قال النجفي الدين »شرف )في( ق��ال الس��لام- - أنه - -عليه الص��ادق

لإب��راهيم« ش��يعته من إن عزوج��ل: »و قوله- علي ش��يعة الس��لام- من -عليه إب��راهيم أي

!1.السلام-« عليه که است گفته نجفي ال��دين يعني: »شرف

الس��لام- - - -عليه ص��ادق ام��ام ما مولاي از که خداوند س���خن اين درب���ارة ش���ده روايت

لاب���راهيم ش���يعته من ان مي فرماي���د: »و -عليه اب������راهيم که اينست گفت: م������راد

السلام- بود«! -عليه علي پيروان السلام- از س�����ورة در مجيد ق�����رآن متن به کس هر

بوض��وح را تأويل اين خط��اي بنگ��رد، صافات مي فرمايد: خداوند سوره، آن مي يابد. در در

لام إنا* الع��المين في ن��وح على س��نين نج���زي ك���ذلك من إنه* المحس��� الآخ��رين أغرقنا ثم* المؤمنين عبادنا

ابن هاشم اثر الق����رآن، تفس����ير في . البره����ان1 ته���ران چ���اپ20 ص ،4 ج البح���راني، س���ليمانآفتاب(. )چاپخانه

192

تفسیری احادیث نقد

)ص��افات. لإبراهيم شيعته من وإن* /79-83)

ما ب��اد جهانيان ميان در نوح بر »سلام پ����اداش را نيکوک����اران چ����نين اين

بود. ما ايمان با بندگان از او مي دهيم طوف��ان( غ��رق )با را ديگ��ران آنگ��اه

پ��يروان از اب��راهيم همانا س��اختيم. وبود«. او -عليه علي از ذکر مي ش��ود ملاحظه چنانکه

ض��مير تا نيام��ده پيش��ين آي��ات الس��لام- در -عليه ن��وح ن��ام اما گ��ردد ب��از »ش��يعته« ب��دو

و است آم��ده بتص��ريح قبل آي��ات السلام- در الس��لام- -عليه اب��راهيم که مي ش��ود معل��وم

را وي توحي��دي مب��ارزات و ب��ود نوح راه پيرو تفس���يري روش اين مي ک���رد. آيا دنب���ال به

»ش���يعه« از ذک���ري جا هر که است ص���حيح ما آمد بمي��ان - علي ش��يعيان با را آن ف��ورا

س���ياق به و س���ازيم الس���لام- منطبق عليه چن��ان داريم حق آيا و نک��نيم؟ توجه عب��ارت

الس��لام- نس��بت -عليه امامان به را تفسيري نقل نجفي ال��دين ش��رف که رواي��تي دهيم؟ ق��رآن متن با نه و دارد متص��لي سند نه کرده

است. سازگار بح��راني مح��دث »برهان« اثر تفسير - در6است: آمده چنين روم سورة5 تا1 آية ذيل

193

حدیث کتب نقد

يح���يي، بن محمد عن يعق���وب، بن »محمد عن أص��حابنا، من ع��دة و محمد بن أحمد عن

زي��اد بن س��هل عن محب��وب، ابن عن جميع��ا س��الت ق��ال عبي��دة، أبي عن صالح بن جميل

الله ق���ول الس���لام- - عن - -عليه جعفر أبا الأرض( أدني في ال��روم غلبت عزوجل: )الم

له��ذا إن عبيدة أبا يا فقال إلا يعلمه لا ت��أويلا- محمد آل من العلم في الراس�����خون و الله

-ص��لى الله رسول وسلم- أن عليه الله صلى و المدينة إلي ه���اجر وس���لم- لما عليه الله

و کتابا ال��روم ملک إلي کتب الإس��لام، اظهر کتب و الإسلام إلي يدعوه رسول مع به بعث و الإس��لام إلي ي��دعوه کتابا ف��ارس ملک إلي فعظم ال��روم ملک فأما رسول، مع إليه بعثه

وس��لم- و عليه الله -ص��لى الله رسول کتاب اس��تخف فإنه فارس ملک أما و رسوله أکرم

وس��لم- و عليه الله -صلى الله رسول بکتاب ف��ارس ملک کان برسوله. و استخف و مزقه لملک منهم أرجي ال����روم ملک يقاتل يومئذ

ال��روم لملک ف��ارس ملک غلب ف��ارس. فلما الله ف���أنزل به اغتم���وا و المس���لمون ک���ره

ال���روم غلبت )الم قرآنا کتابا ب���ذلک عزوجل في ف���ارس غلبتها الأرض( يع���ني أدني في

يعني حولها ما و الشامات هي و الأرض أدني سيغلبون( يعني غلبهم بعد من هم )و فارس

194

تفسیری احادیث نقد

الأمر لله سنين بضع )في المسلمون يغلبهم المومن��ون يف��رح يومئذ و بعد من و قبل من

غ��زا فلما يشاء( عزوجل من ينصر الله بنصر ف�����رح افتتحوها و ف�����ارس المس�����لمون

. عزوجل« الله بنصر المسلمون بضع »في عبي����دة(: يق����ول )ابو »ق����ال کث��يرة س��نون للمؤم��نين مضي قد سنين« و

في وسلم- و عليه الله -صلى الله رسول مع ف��ارس المؤمن��ون غلب إنما و بکر أبي إمارة

الس��لام-: ألم -عليه عم��ر! فق��ال إم��ارة في الق��رآن و تفسيرا؟ و تأويلا لهذا إن لکم أقل

يقول تسمع منسوخ! أما و ناسخ عبيدة أبا يا بعد( يعني من و قبل من الأمر عزوجل: )لله

و ق��دم ما ي��ؤخر أن الق��ول في المش��ية إليه في يحتم ي����وم الق����ول في أخر ما يق����دم

المؤم��نين علي النص��رفيه ب��نزول القض��اء يف�������رح يومئذ )و عزوجل قوله ف�������ذلک بنصر القضاء يحتم الله( يوم بنصر المؤمنون

1.الله« کلي��ني( از )شيخ يعقوب بن يعني: »محمد

گ��روهي و محمد بن احمد از يحيي، بن محمد نقل زي��اد بن س��هل از همگي م��ا، ي��اران از

از محبوب ابن و محبوب، ابن از او و کرده اند روايت عبي����ده ابو از او و ص����الح، بن جميل

. 258 ص ،3 ج القرآن، تفسير في . البرهان1

195

حدیث کتب نقد

- - ب��اقر جعفر ابو از گفت که است نم��وده عزوجل خداوند سخن السلام- - دربارة عليه

ادني في ال�����روم غلبت فرم�����ود: )الم که عبي��ده ابا ک��ردم. گفت: اي الارض( س��وال

راسخان و خداوند جز که دارد تأويلي آيه اين وسلم- عليه الله -صلى محمد آل از دانش در

الله -ص��لى خدا نمي داند. رسول را آن کسي و ک��رد هج��رت مدينه به وس��لم- چ��ون عليه

به ن���امه اي رس���اند، پ���يروزي به را اس���لام پيکي با را نامه آن و نوشت روم پادش��������اه

دع��وت اس��لام به را او و فرس��تاد وي بسوي و نگاشت پارس پادشاه به نامه اي نيز و نمود و خواند ف����را اس����لام قب����ول به هم را وي

ساخت. روانه او بسوي را پيکي نامه بهمراه الله -ص��لى خ��دا پي��امبر نامة روم پادشاه اما

را وي پيک و ش��مرد ب��زرگ وس��لم- را عليه پي��امبر نامة پ��ارس پادشاه اما داشت گرامي

به و ک��رد پاره وسلم- را عليه الله -صلى خدا پادش��اه روزگ��ار آن نم��ود! در اه��انت او پيک

و داشت جنگ روم پادش�������اه با پ�������ارس روم پادشاه که بودند مايل همگي مسلمانان

او ناحية از و ش��ود پ��يروز پ��ارس پادش��اه بر پ��ارس. پادش��اه س��وي از تا بودند امي��دوارتر

را رومي��ان پ��ارس پادش��اه که هنگ��امي ولي روي������داد اين از مس������لمانان داد شکست

196

تفسیری احادیث نقد

زم��ان اين ش��دند. در ان��دوهناک و ناخش��نود فرس��تاد فرو را قرآن از آياتي عزوجل خداي

ادني في ال�����روم الم. غلبتفرم�����ود: ) و نزديک����ترين در = ا. ل. م. رومي����ان الارض

در پارسيان خوردند( يعني شکست سرزمين اس��لام( که قلم��رو )به سرزمين نزديک ترين

غلبه روم بر باش��د، ح��واليش و ش��ام هم��ان = و س��يغلبون غلبهم بعد من هم وکردن��د. )

خواهند پ��يروز خ��ويش شکست از پس آن��ان پارس��يان بر مس��لمانان آين��ده، در شد( يعني

الامر لله س��نين بضع فيمي ش��وند! ) پ�يروز المومن��ون يف��رح يومئذ و بعد من و قبل من

از کمتر مدتي = در يشاء من ينصر الله بنصر فرم���ان آن، از پس و اين از پيش س���ال، ده

ي��اري از مؤمن��ان هنگ��ام آن در و راست خ��دا را کس هر که شد خواهند ش�����ادمان خ�����دا با مسلمانان چون مي کند( پس ياري بخواهد

فتح را آنها س��رزمين و کردند ن��برد پارسيان ش����ادمان عزوجل خ����داي ي����اري از نمودند

گشتند! -عليه ب����اقر جعفر ابو به گفت عبي����ده ابو

عزوجل خداوند ک��ردم: آيا الس��لام- ع��رض م��دتي = در س��نين بضع )في است نفرموده

بسياري سال هاي اينکه سال؟( با ده از کمتر وس��لم- عليه الله -صلى خدا رسول زمان در

197

حدیث کتب نقد

در مؤمن��ان و شد س��پري اب��وبکر حک��ومت و غلبه پارس��يان بر عم��ر، فرم��انروايي زم��ان

نمودند؟! داد: آيا السلام- پاسخ -عليه باقر جعفر ابو

تفس�������يري و تأويل آيه اين که نگفتم تو به ناسخ آيات داراي قرآن عبيده، ابو دارد؟! اي

را عزوجل خ��داي س��خن مگر است منسوخ و من و قبل من الامر فرمود: )لله که نشنيدي

خ��دا فرم��ان آن، از پس و اين از = پيش بعد است خ��دا با س��خن در اختي��ار يعني راست(؟

را آن يا افکند ت��أخير به را خ��ويش وع��دة که با حتمي قض����اي که روزي تا ان����دازد پيش

اين آي���د. و پيش مؤمن���ان بر ي���اري ن���زول ومي فرماي��د: » عزوجل خ��داي که همانست

من ينصر الله بنصر المومن���ون يف���رح يومئذ خ��دا ي��اري از مؤمن��ان هنگ��ام آن = در يش��اء

بخواهد را کس هر که شد خواهند ش����ادمان قض��اي که روزي هم��ان مي کند( يع��ني ياري

شود«! مقرر مؤمنان ياري براي حتمي است غلط متن، و س��ند بلح��اظ تفسير اين

و ن��دارد س��ازگاري ص��حيحي ملاک هيچ با و )در کلي���ني ش���يخ از را آن بح���راني مح���دث

س��ند اس��ت. اما ک��رده نقل1ک��افي( روضة 87-86 صص دوم، بخش الکافي، من . به: الروضة1

کنيد. نگاه

198

تفسیری احادیث نقد

سند سلسلة در زيرا دارد خدشه کليني، شيخ کسي س��هل و زي��اد« آم��ده بن »سهل نام او

مي نويسد: درباره اش نجاشي که است و فيه معتمد غ��ير الحديث في ضعيفا »کان

و ب���الغلو عليه يش���هد عيسي بن احمد ک���ان 1.قم« من اخرجه و الکذب

ض��عيف ح��ديث، در زي��اد بن يعني:« »سهل بن احمد و نيست روايتش بر اعتم��اد و است وي دروغگ������ويي و غلو بر عيسي بن محمد

کرد«! بيرون قم از را او و مي داد گمراهي حلي( علامة نقل )به الغض��ائري ابن ن��يز و

مي نويسد: زياد بن سهل دربارة و الروايه فاسد ج���دا، ض���عيفا ک���ان »انه

2!المذهب« و روايت و است ض���عيف ج���دا يع���ني: »او

فاسدند«! دو، هر مذهبش زي���اد« در بن »س���هل که ح���ديثي بر پس نت���وان است گرفته ق���رار آن روايت طريقنمود. اعتماد

نه است سازگار قرآن با نه حديث، متن اما تاريخ! زي��را با که ش��ده ادعا آن خلال در اولا

-صلى اکرم رسول هجرت از پس روم سورة و اس��لام پ��يروزي و وسلم- بمدينه عليه الله

. 132 ص النجاشي، . رجال1. 357 الاقوال: ص . خلاصة2

199

حدیث کتب نقد

ن��ازل ايران، و روم پادشاهان به نامه ارسال مفس��ران، اتف��اق به اينکه اس��ت! با ش��ده

ش��مرده مکي س��وره هاي از مزب��ور س��ورة اس��ت. يافته نزول هجرت از پيش و مي شود

عب��اس ابن السلام- - و - -عليه علي روايت اين ن��يز ق��رآن، س��وره هاي ن��زول ت��رتيب در

1مي کند. تصديق را موضوع

بخش در متصل و منفصل ض��ميرهاي ثاني��ا اجم���اع س���يغلبون( به غلبهم بعد من هم )و

که مي گ��ردد ب��از روميان همان به مفسران، ذکرشان که پارس��ان ب��ود، رفته قبلا اساس��ا

است. نيامده آيه در آنها از ذکري خداوند که ش���ده ادعا ح���ديث دراين ثالث���ا يا مي افکند ت��أخير به را خ��ود وع��دة عزوجل

تصريح روم سورة در آنکه مي اندازد! با پيش و است تخلف ناپ���ذير وع���ده، اين که ش���ده

مي فرمايد: أكث��ر ولكن وع��ده الله يخل��ف لا الله وع��د

(6 : )روم.يعلمون لا الناس را وع���ده اش و است داده وع���ده »خداوند

نمي دانند«. مردم بيشتر ولي نمي کند خلاف

الق��رآن«، عل��وم في ب��ه: المق��دمتان شود . رجوع1 نزول ترتيب با شود مقايسه و قاهره چاپ ،14 ص

عباس ابن والسلام- عليه– علي از روايت به سور الإنسان«. )سورة29 جزء البيان، مجمع تفسير در

200

تفسیری احادیث نقد

)بضع فرم��وده تعيين خدا که را مدتي رابعا و است ننم����وده نسخ وجه هيچ س����نين( به

بعد( کم��ترين من و قبل من الامر )لله جملة پيش��گويي در ترديد يا م��دت نسخ بر دلال��تي اين از قبل که مي دهد نش����ان بلکه ن����دارد

کار پيروزي، و شکست در آن، از بعد و ماجرا ص��ورت او قضاي و امر به و بوده خدا بدست طبرسي ش���������������يخ چنانکه است گرفته

و اولا مغل��وبين کونهم »ان مي نويسد: يعني 1.قضائه« و الله بامر الا ليس آخرا غالبين

آن، تأويل و روايت اين که ش����ود گفته اگر آنها ظ��اهر با و*است مرب��وط آيات باطن به

وارد ش��ما ايراده��اي ل��ذا و ن��دارد پيون��دي اين در چ�����را پس که آنست نيس�����ت. پاسخ

از آيا اس��ت؟ ش��ده رجوع آيه ظاهر به روايت بع���د( ب���راي من و قبل من الامر )لله جملة ظ���اهر به رج���وع آوردن دليل م���دت، نسخ

نيست؟! ب���ودن واهي م���ذکور، ايراده���اي مجموعة

اصل مي رساند. اما اثبات به را مزبور حديث ت���اريخ و مجيد ق���رآن از بطوريکه – م���اجرا ب��وده چ��نين – مي آيد بدست باس��تان اي��ران

،3 ج طبرس��ي، ش��يخ اثر الج��امع، جوامع . تفس��ير1. 259 ص

گفت. خواهيم سخن آيات« بزودي »باطن * درباره

201

حدیث کتب نقد

الله -ص��لى اس��لام بزرگ��وار که: پيامبر است از قبل و مکه در مس��لمانان وس��لم- و عليه

س��پاهيان که يافتند خ��بر مدين��ه، به هج��رت پ��ارس سپاه از – بيزانس يعني – شرقي روم

پروي���ز، خس���رو لش���کر و خورده اند شکست تص��رف به المق��دس« را »بيت م��ذهبي شهر

س��ال با مقارن مزبور )حادثة است آورده در جه���ات از خ���بر رخ���داد(. اين ميلادي614

ب��ويژه ب��ود انگيز غم مسلمين براي گوناگون ايش��ان قبلة زمان آن المقدس« در »بيت که

س��ورة آي��ات هنگ��ام اين مي آم��د. در بش��مار وس��لم- عليه الله -ص��لى خ��دا پي��امبر بر روم

س���ال9 تا ح���داکثر که داد نويد و شد ن���ازل 9ش���د. خواهد ج���بران شکست اين آين���ده،

س��پاه ميلادي623 س��ال در يع��ني بعد س��ال شکست را پارس )هراکليوس( لشکر قل هر کش��ته جنگ در پارسي س��ردار ش��اهين و داد آن گش��ت. فاص��لة آزاد بيت المق��دس و شد

پ����يروزي اين و شکست س����ال9 دقيق����االعظيم. العلي الله صدق و 1مي شود

و روم س��وره6 نا1 آيات البيان مجمع تفسير . به1 )ح��وادث پيرنيا حس��ين اثر باس��تان، اي��ران ت��اريخ

کنيد. ( نگاه623 تا614 سال هاي

202

تفسیری احادیث نقد

مح����دث »بره����ان« اثر تفس����ير - در7 »ص��افات« س��ورة از130 آية ذيل بح��راني

است: آمده الحس��ن، بن محمد ح��دثنا ق��ال بابويه »ابن

محمد عن العطار، يحيي بن محمد حدثنا قال محمد عن اس��حق، بن اب��راهيم عن أحمد، بن قلت ق��ال أبي��ه، عن ال��ديلمي، س��ليمان بن

فداک السلام- - جعلت - -عليه عبدالله لأبي الله - -ص����لى محمد ق����ال: ذرية الآل؟ من

قال: الأهل؟ وسلم- - قال: قلت: فمن عليه قوله الس�����������لام- - فقلت - -عليه الأئمة

الع��ذاب؟ أشد فرع��ون آل عزوج��ل: أدخل��وا 1.ابنته« إلا عني ما الله قال: و

ص��دوق( گفت )ش��يخ بابويه يع��ني: »ابن محمد گفت کرد، حديث را ما حسن بن محمد

بن محمد از کرد، حديث را ما عطار يحيي بن بن محمد از اس���حق، بن اب���راهيم از احم���د،

به گفت پ��������درش از ديلمي، س��������ليمان الس��لام- - گفتم: - -عليه ص��ادق ابوعبدالله

پاسخ هستند؟ کساني »آل« چه شوم فدايت وس��لم- عليه الله -صلى محمد داد: فرزندان

کس���اني »اه���ل« چه پرس���يدم: پس گفت -عليه امام���ان داد: ايش���ان، پاسخ هس���تند؟

چه خداوند س��خن الس���لام-ان��د. گفتم: اين. 35 ص ،4 ج القرآن، تفسير في . البرهان1

203

حدیث کتب نقد

اشد فرع��ون آل فرمود: )ادخلوا که مي شود عذاب سخت ترين در را فرعون = آل العذاب

م��راد که بخ��دا داد: س��وگند کنيد( پاسخ وارد کسي دخ����ترش جز فرع����ون، آل از خداوند

نيست«! مخ���دوش متن، و س���ند حيث از روايت اين زي��را است بن »محمد ن��ام آن، س��ند در اولا

او درب��ارة نجاشي که ديلمي« آم��ده سليمانمي نويسد:

»ضعيف ! 1شيء« في عليه يعول لا جدا اعتم��اد چيز هيچ در و است ضعيف جدا »او

کرد«! نتوان بدو س��ليمان بن محمد درب��ارة ن��يز حلي علامةگويد: ديلمي

!2مذهبه« في مرتفع حديثه، في »ضعيف از م��ذهب، در و است ض��عيف حديث در »اومي شود«! شمرده غلو اهل

معن��اي به را فرعون آل حديث، اين در ثانيا خلاف آنکه با است نم��وده مع��رفي او دخ��تر

و است آم�������ده ق�������رآن در معنا اين مثلامي فرمايد:

وأنتم فرع��ون آل وأغرقنا فأنجيناكم (50:)بقره. تنظرون

. 258 ص النجاشي، . رجال1. 404 ص الأقوال، . خلاصة2

204

تفسیری احادیث نقد

نج��ات )بني اس��رائيل( را ش��ما »پس در ک�رديم غ�رق را فرعون آل و داديمرا( مي ديديد«. منظره )آن که حالي

مي فرمايد: نيز ووك����ل فرع����ون آل وأغرقنا ك����انوا

(54/ )انفال. ظالمين همگي و کرديم غرق را فرعون آل »و

بودند«. ستمگر ش��دند غ��رق که فرع��ون آل ديگ��ر، سوي از

فرع���ون« نبودند »س���پاهيان جز کس���انيمي خوانيم: کريم قرآن در چنانکه

اليم في فنب��ذناهم وجن��وده فأخذناه .الظالمين عاقب��ة ك��ان كي��ف ف��انظر(40/ )قصص

را س���پاهيانش )فرع���ون( و او »پس افکن��ديم دري��اف در را آنها و گرف��تيم

چگونه س���تمگران س���رانجام که بنگربود«.

مي خوانيم: نيز ويهم بجن��وده فرع��ون ف��أتبعهم فغش��

ن (78: )طه .غشيهم ما اليم م ايش��ان س��پاهيانش با فرع��ون »پس

دريا و ک��رد دنب��ال )بني اس��رائيل( راپوشاند...«. فرو را آنان

205

حدیث کتب نقد

شدند غرق دريا در که فرعون آل بنابراين، ع��ذاب ها ش��ديدترين گرفت��ار قي��امت در يا

)دخ���تر دخ���تر يک به منحصر ش���د، خواهند ادعا م��ذکور روايت چنانکه فرع��ون( نيس��تند

با بحث م���ورد آية در آنها از که دارد. ب���ويژه چنانکه است ش��ده م��ذکر« ي��اد »جمع ض��مير

مي فرمايد: وء فرع��ون ب��آل وح��اق * الع��ذاب س��

ون النار عليها يعرض��� غ���دوا يا وعش���اعة تقوم ويوم فرعون آل أدخلوا الس(46 -45 / )غافر. العذاب أشد در م����ذکر جمع ض����مير س����خن، )ش����اهد

»يعرضون« است(. الق��رآن« تفسير في »الصافي کتاب - در8 از آيه نخس����تين کاش����اني« ذيل »فيض اثر

است: آمده نجم سورة ص��لينا ق��ال عب��اس ابن عن المجالس »في

- الله رس���ول مع ليلة ذات الآخ���ره العش���اء علينا أقبل سلم وسلم- فلما عليه الله صلى

من ک����وکب س����ينقض إنه ق����ال ثم بوجهه دار في فيس��قط الفجر طل��وع مع الس��ماء داره في الک��وکب ذلک س��قط فمن أح��دکم

بع�دي. فلما الإم��ام و خليف�تي و وصيي فهو داره في منا واحد کل جلس الفجر قرب کان

ک���ان و داره في الک���واکب س���قوط ينتظر

206

تفسیری احادیث نقد

بن العب������اس أبي ذلک في الق������وم أطمع انقض الفجر طلع عب�����������دالمطلب! فلما

بن علي دار في فس��قط اله��واء من الکوکب رس��ول السلام- - فق��ال - -عليه طالب أبي- - وس���لم- - لعلي عليه الله - -ص���لى الله

ب��النبوة بعث��ني ال��ذي و علي السلام- يا عليه الامامة و الخلافة و الوص�����ية لک وجبت لقد

و أبي بن عبدالله المن��افقون بع��دي. فق��ال و عمه ابن محبة في محمد ضل لقد أص���حابه

ف��أنزل بالهوي إلا شأنه في ينطق ما و غوي1.هوي« إذا النجم تعالي: و و تبارک الله

صدوق( شيخ )اثر مجالس کتاب يعني: »در نماز شبي گفت که است آورده عباس ابن از

عليه الله -ص���لى خ���دا پي���امبر با را عش���اء پاي��ان )در پيامبر چون کرديم، وسلم- برگزار س���پس و آورد ما به روي داد نم���از( س���لام

از س��تاره اي ص��بح، س��پيدة دمي��دن گفت: با تن يک خانة در س��پس و مي آيد فرود آسمان

آن که کس ک��رد. هر خواهد س��قوط ش��ما از و وصي او آي��د، ف��رود خ��انه اش در س��تاره بود. همين خواهد من از پس امام و جانشين

خانة در ما از يک هر شد نزديک دم سپيده که را س���تاره س���قوط انتظ���ار نشس���ته خ���ود

-617 صص ،2 ج الق��رآن، تفس��ير في . الص��افي1الاسلامية(. المکتبة منشورات )من618

207

حدیث کتب نقد

بن عب�اس پ�در بيش�تر همه از و مي کش�يديم )خلافت( داش��ت! چ��ون طمع عب��دالمطلب

ف��رود ه��وا از س��تاره اي دمي��دن ص��بح سپيدة - -عليه ط�����الب ابي بن علي خانة در و آمد

- -ص��لى خدا کرد. رسول السلام- - سقوط الس���لام- -عليه علي وس���لم- - به عليه الله

به م��را که کسي به علي! سوگند فرمود: اي ام��امت و خلافت و وص��يت ب��رانگيخت، نبوت يع��ني ش��د. منافق��ان واجب تو بر من از پس

در گفتن���د: محمد ي��ارانش و ابي بن عبدالله شده فريفته و گمراه خود عموي پسر محبت س��خن نفس ه��واي به جز او شأن در و است

اين تع�الي و تب��ارک خداوند نمي گويد! آنگ�اه...«! هوي اذا النجم و فرستاد فرو را آيات )ش����اخدار! و( دروغ ه����اي از ح����ديث اين

تش�����خيص را آن کس هر که است آش�����کار در آس��مان ستارة کوچکترين که چرا مي دهد

پس نمي گنج��د، عربس��تان جزي��رة شبه تمام الس�����لام- -عليه علي کوچک خانة در چگونه نجم سورة گرفت؟! بعلاوه، جاي و آمد فرود

است ش��ده ن��ازل مکه در مفس��ران اتفاق به و مدينه اهل ي��ارانش، و ابي بن عبدالله ولي

موض�وع دو اين و بودند دوره آن منافق�ان از پي��امبر عم��وي ندارد. عباس سازگاري هم با

از مکه دوران در مورخ����ان، اجم����اع به هم

208

تفسیری احادیث نقد

اس��لام و مي شد ش��مرده مش��رکين زم��رة اسارت »بدر« به جنگ در چون و بود نياورده

را اس����لام ش����د، آزاد و درآمد مس����لمانان شرک، دوران در چگونه اين وجود با پذيرفت

شود؟ پيامبر جانشين که داشت طمع ح��ذف ح��ديث راوي��ان ص��افي، تفس��ير در

آن )که ص��دوق شيخ مجالس در ولي شده اند اس��ت، آم��ده مي گويند( چ��نين أمالي( نيز را

الهاش��مي سعيد بن محمد بن الحسن »حدثنا بن إب��راهيم بن ف��رات ح��دثنا ق��ال الک��وفي

بن أحمد بن محمد حدثني قال الکوفي فرات علي بن الحس��ين حدثني قال الهمداني علي ق��ال الهاشمي سعيد بن عبدالله حدثني قال

ح���دثني ق���ال غي���اث بن عبدالواحد ح���دثني عن ج���وير ح���دثنا ق���ال س���ليمان بن عاصم

س�ند، اين در1 ....عب��اس« ابن عن الض��حاک اب��راهيم( و بن ف��رات )مانند ض��عيف اف��راد

غي��اث( دي��ده بن عبدالواحد )مانند مجه��ول مي����ان از را روايت اعتب����ار که مي ش����وند

مي برند. الق��رآن« تفسير في »الصافي کتاب - در9آية: کاشاني« ذيل »فيض اثر

لام ين إل على س�� / )ص��افات. ياس��130)

سنگي. چاپ ،337 ص )المجالس(، صدوق . امالي1

209

حدیث کتب نقد

عن ابيه عن الص��ادق عن المع��اني في »و ه���ذه الس���لام- - في - -عليه علي عن آبائه 1!يس« آل نحن و محمد قال: يس، الآيه

ش��يخ )اثر الاخب��ار مع��اني کتاب يعني: »در پ��درانش از پ��درش از صادق امام صدوق( از

آي��ه: اين الس��لام- - درب��ارة - -عليه علي از که ش���ده ياس���ين( روايت آل علي )س���لام

وس��لم- عليه الله -ص��لى محمد فرمود: يس،هستيم«! ما يس، آل و است

فيض مي ش����������ود ملاحظه که همانگونه- - ص��ادق ام��ام از را روايت س��ند کاش��اني

ذکر را سند تمام و نموده السلام- - آغز عليه »مع��اني کت��اب در س��ند اس��ت. اصل نک��رده

است: آمده الاخبار« بدينصورت إس����حاق بن إب����راهيم بن محمد »ح����دثنا أبو ح��دثنا عنهم- قال الله رضي– الطالقاني

عيسي بن أحمد بن يحيي بن عبدالعزيز أحمد سهل بن محمد حدثنا قال البصري، الجلودي

البلخي، فاطمه ابي بن الخضر ح���دثنا ق���ال )و ک��ادح حدثنا قال نافع، بن وهب حدثنا قال جعفر الص��ادق النس��خ: ق��ادح( عن بعض في -عليه علي عن آبائه، عن ابيه، عن محمد، بن

... 2السلام-«

. 433 ص ،2 ج القرآن، تفسير في . الصافي1

210

تفسیری احادیث نقد

مي ش��وند ديده مجهولي افراد سند، اين در رجال، کتب در که نبرده اند آنها از ن��امي اب��دا

ک��ادح بلخي« يا فاطمه ابي بن مانند: »خضر م��ذکور ح��ديث البته س��ندي چنين )قادح(! با

ن���يز آن متن که ب���ويژه نيست اعتم���اد قابل س��ورة در آنچه اس��ت. زي��را ق��رآن با مخالف

ياس��ين« ال علي »س��لام »ص��افات« آم��ده ال ياس���ين«! و آل علي »س���لام نه اس���ت، که پي��امبر« مي باشد »إلي��اس هم�ان ياس��ين

مانند مي کنند تلفظ ص���������ورت دو به را آن دو هر به س��ينين« که »طور سيناء« و »طوراست: رفته بکار کريم قرآن در شکل

جرة يناء ط���ور من تخ���رج وش��� .س���(20/ )مؤمنون

سينين وطور .(2/ تين) در که آنست هم موض���وع اين روشن دليل إلياس إن مي فرمايد: »و ابتدا صافات سورة

بعد آي�����ات در المرس�����لين« آنگ�����اه لمن ياس���ين. إنا إل علي مي خ���وانيم: »س���لام

عبادنا من المحس����نين. إنه نج����زي ک����ذلک ياس��ين« آل »إل از مقص��ود الموم��نين« اگر

)متن122 ص ص��دوق، ش��يخ اثر الأخب��ار، . مع��اني2 است: في آمده بدينصورت الأخبار معاني در حديث ياسين ياسين« قال آل علي عزوجل: »سلام قوله آل نحن وس�����لم- - و عليه الله - -ص�����لى محمد

ياسين(.!

211

حدیث کتب نقد

ب���ود – أجمعين عليهم الله ص���لوات – محمد بک��ار آنها ب��راي جمع ض��مير که مي آمد لازم من »انهم تعب��ير با مف��رد( و ض��مير )نه رود

شود. اسلوب ياد ايشان المومنين« از عبادنا از م��راد که مي کند اقتضا ن��يز صافات سورة

زي��را باشد ن��بي إلي��اس ياس��ين« هم��ان »إل پي��امبران از برخي رسالت از ابتدا سوره اين

آنها توحي��دي دع��وت سپس و مي گويد سخن درود پيامبر، آن بر آنگاه و مي سازد مطرح را

به چ���ون که ن���دارد دليلي مي فرس���تد. هيچ را مزب��ور ش��يوة پي��امبر« مي رس��د، »الياس

- محمد آل به الي��اس، ذکر از پس و کند نقضفرستد! وسلم- درود عليه الله صلى تفس����ير في »الص����افي کت����اب - در10

آية: ذيل کاشاني، فيض القرآن« اثريغشى إذا والليل .(1/ ليل) - -عليه الب��اقر عن »القمياس��ت: آم��ده

الثاني الموضع هذا في الليل السلام- - قال الس��لام- - في - -عليه المؤمنين امير غشي - المؤم��نين ام��ير و عليه له جرت التي دولت ح���تي دولتهم في الس���لام- - يص���بر -عليه

1«.تنقضي ام��ام اب��راهيم( از بن )علي يع��ني: »قمي

که ک���رده الس���لام- - روايت - -عليه ب���اقر. 824 ص ،2 ج القرآن، تفسير في . الصافي1

212

تفسیری احادیث نقد

)خليف��ة( دوم اينجا »ش��ب« در از مراد گفت در الس��لام- را -عليه مؤمن��ان ام��ير که است

- مؤمن��ان ام��ير و پوش��اند خود، دولت جريان ورزيد ش��کيبايي آنها دولت الس��لام- در عليه

رفت«.! ميان از تا رج��ال، علم اعتبار به سندش که حديث اين

داراي متن بلحاظ ،1مي رسد بنظر بي اشکال به خداوند که دارد ادعا اشکالس����ت. زي����را

نموده ياد سوگند خطاب بن عمر ثاني خليفة و پوش���اننده را او دولت ح���ال عين در است

الس���لام- -عليه مؤمن���ان ام���ير حق غاصب بر را س��وگند که است معل��وم مي ش��مرد! و

ي���اد ارزن���ده نعمت ه���اي و مق���دس اش���ياء شريفة آية خلافت! در غاصب بر نه مي کنند،

س��وگند شب به يغش��ي« خداوند اذا الليل »و نعمت ه��اي از شب آنکه اعتبار به فرموده ياد

ي����ونس س����ورة در چنانکه اوست ارزن����دةمي فرمايد:

الليل لكم جعل الذي هو فيه لتسكنوا .(67/ نسيو)

چ��نين اب��راهيم بن علي تفس��ير در ح��ديث . س��ند1 بن محمد حدثنا قال إدريس، بن احمد است: أخبرنا

عثم��ان بن حماد عن عمير، ابي ابن عن عبدالجبار، عليه– جعفر ابا س��ئلت ق��ال مس��لم بن محمد عن

(. 727 ص ابراهيم، بن علي ... )تفسيرالسلام-

213

حدیث کتب نقد

ش��ما براي را شب که است کسي »اوگيريد«. آرام آن در تا داشت مقرر

مي فرمايد: نمل سورة در باز وفي��ه ليسكنوا الليل جعلنا أنا يروا ألم .(86/ )نمل

تا داديم قرار را شب ما که نديدند »آياگيرند؟«. آرام آن در

که مي آيد بش��مار ب��زرگي نعمت شب آري، و آس���ايش از آن با را ما جه���ان آفري���دگار

چه ح��ال اين با است ساخته بهره مند آرامش و از مقص���ود ک���نيم ادعا که دارد مناس���بت

کسي به ش���ب( س���وگند به )س���وگند الليل و آس����ايش ش����يعيان، عقي����دة به که است

ام���ير حق و مي���انبرد از را مؤمن���ان آرامشپوشاند؟! را مؤمنان قبيل اين کند ادعا کسي است ممکن

س��خن ب��اطني« آي��ات »معن��اي از اح��اديث ن���دارد. پيون���دي آنها ظ���اهر با که مي گويند

ب��اطني که: معن��اي آنست مدعي به ما پاسخ دارد پيوند ق��رآن ظ��اهر با باشد چه هر آيات، خ���دا، کلام ب���راي که باشد ق���رار اگر زي���را

در شويم قائل آن ظاهر از جدا بکلي معنايي را مزب��ور معناي مي توانيم چگونه صورت آن مع��اني با معنا آن آيا دهيم؟ نس��بت ق��رآن به

بيگ���انگي در ندارند ق���رآن به ربطي که ديگر

214

تفسیری احادیث نقد

رواي��ات از پ��اره اي در دارد؟! اگر تفاوتي چه ب��اطني مع��اني داراي مجيد ق��رآن که آم��ده ق��رآن ب��اطني معناي روايات همان در است،

ش���ما ادع���اي با و است ش���ده داده توض���يح »ص��افي« تفس��ير خ��ود نيس��ت. در س��ازگار

مي خوانيم: الس���لام- - - -عليه المؤم���نين أم���ير »عن و ظ��اهر مع��ان، اربعة لها الا آية من ما ق��ال

و التلاوة مطل���ع. فالظ���اهر و حد و ب���اطن و الحلال أحک����ام هو الحد و الفهم الب����اطن

من الله م��������راد هو المطلع و الح��������رام 1.العبدبها«

الس��لام- - - -عليه مؤمنان امير يعني: »از نيست آي��تي هيچ فرم��وده که است رس��يده

و باطن و دارد: ظاهر مقصود چهار آنکه مگر ش��ود تلاوت که آنست ظاهر مطلع. اما و حد آنست حد و ش��ود فهمي��ده که آنست باطن و

و گ��ردد رع��ايت ح��رامش و حلال احک��ام که درب��ارة آيه آن از خ��دا م��راد که آنست مطلع

شود«. دانسته بنده اش اين از يک هيچ مي ش������ود ملاحظه چنانکه آي���ات ظ���اهر با بي ربط و نامتناسب ام���ور، نمي باش��د. بيگانه هم بشر ادراک از و نيست و است آي��ات مفه��وم هم��ان ق��رآن، ب��اطن

. 19-18 صص ،1 ج القرآن، تفسير في . الصافي1

215

حدیث کتب نقد

آن نکات همة درک و بالاتر فهم قرآن، مطلع بي ارتب��اط و بي تناسب معنايي نه ،1مي باشد

آيه! با»صافي« مي خوانيم: تفسير در باز

بن حم���ران عن بإس���ناده العياشي »روي الس��لام- ق��ال: - -عليه جعفر أبي عن أعين ال��ذين بطنه و فهيم ن��زل الذين القرآن ظهر

2.أعمالهم« بمثل عملوا اس��ناد به عياشي مسعود بن يعني: »محمد

- ب��اقر جعفر ابو از اعين، بن حم��ران از خود گفت: که نم��وده الس��لام- - گ��زارش -عليه آيات که است کساني به مربوط قرآن ظاهر

ق��رآن، باطن و شده نازل آنها دربارة قرآني همانند اعم��الي که مي ش��ود اف��رادي ش��املآورده اند«. بجاي اول دستة اعمال

است: »صافي« آمده تفسير در همچنين يس��ار بن الفض��يل عن بإس��ناد »العياشي

ه��ذه السلام- عن -عليه جعفر أبا سئلت قال و ظهر لها و إلا آية الق��رآن في الروايت��ة: ما

يع��ني است بمعناي��آن »مص��عد« و وزن بر . مطلع1 اينجا مي کنن����د. در ص����عود ب����دان که جايگ����اهي

آنها بر احاطه و آي��ات معن��اي بر مقص��ود،اش��رافاست.

17 ص ،1 ج الق���رآن، تفس���ير في . الص���افي2 ص ،1 ج عياش�ي، »التفس�ير« اثر با شود مقايسه

11 .

216

تفسیری احادیث نقد

حد لکل و حد له و إلا ح������رف فيه ما و بطن بطن؟ و ظهر بقول��ه: لها يع��ني مطل��ع. ما

ما منه تأويل��ه، بطنه و تنزيله ق��ال: ظه��ره يج��ري کما يج��ري بعد يکن لم ما منه و مضي

ش����يء منه ج����اء کلما القمر و الش����مس ... 1وقع«

اس��ناد به عياشي مسعود بن يعني: »محمد که نم��وده گ��زارش يس��ار بن فض��يل از خ��ود الس���لام- - - -عليه ب���اقر جعفر ابو از گفت

آيه اي ک��ه: هيچ پرسيدم را روايت اين معناي و ظ����اهر داراي آنکه مگر نيست ق����رآن در

دارد. گفتم مطلعي و ح����د و است ب����اطني- ب�اقر ام��ام چيس�ت؟ ب�اطن و ظ�اهر معناي

تنزيل ق��رآن، داد: ظاهر السلام- پاسخ عليه که مي باشد ت��أويلش ق��رآن، ب��اطن و آنست هن�����وز ديگر بخش و گذش�����ته آن از بخشي جري��ان م��اه، و خورشيد مانند و است نيامده

بياي��د، ديگر بخش از چ��يزي که گ��اه هر داردمي شود«. منطبق آن در قرآن

-عليه ب���اقر ام���ام مي کنيد ملاحظه چنانکه آي��ات« »مص��اديق را ق��رآن الس��لام- ب��اطن

رس��ند ظه��ور به چ��ون که نموده اند مع��رفي 18-17 صص ،1 ج الق��رآن، تفس��ير في . الصافي1

ص ،1 ج عياش�ي، »التفس�ير« اثر با شود مقايسه11 .

217

حدیث کتب نقد

غ��ير اين و ي��افت خواهد انطباق آنها با قرآناست. کدام ظاهر با مخالف معنايي از

اهل رواي��ات قرآن« در »باطن آنکه خلاصه يکي آم��ده معنا دو السلام- - به - -عليه بيت

دوم آي��ات. و کامل و برتر معناي »مطلع« يا کساني اينکه اما آيات مصداق »تاويل« يعني

ق����رآن، ب����اطن بهانة به بخواهند خمر مثلا خليف��ه! تأويل فلان معن��اي به )ش��راب( را

-عليه بيت اهل آث��ار با مخالف معنا اين کنند، تفس����ير هم����ان در چنانکه الس����لام- است

مي خوانيم: عياشي الس�����لام- - أنه - -عليه عبدالله أبي »عن

و الميسر و الخمر أن عنکم روي له قيل الله ک��ان رجال! فقال: ما الأزلام و الأنصاب 1.يعقلون« لا بما خلقه ليخاطب

- -عليه ص�����ادق عبدالله ابو يع�����ني: »از گفتن��د: ايش��ان به که ش��ده السلام- - روايت

و ش��راب گفته ايد که است منق��ول ش��ما از ذکرش��ان )که قرعه تيره��اي و بت ها و قم��ار

هستند! ام��ام آمده( مرداني مائده سورة در به بن���دگانش با نيست آن بر داد: خ���دا پاسخ

گويد«. سخن نمي کنند درک که صورتي -عليه ص����ادق ام����ام آنچه که است روشن

ش��کل در داش��ته اند، بي��ان اينجا الس��لام- در. 341 ص ،1 ج عياشي، اثر . التفسير،1

218

تفسیری احادیث نقد

و اطلاق و است ش����ده کلي« ادا »قاع����ده نامناسب و بي جا تأويلات تمام و دارد شمول

مي گيرد. بر در را اب���راهيم، بن علي ش���ود: س���ند گفته اگر

يغش��ي« اذا الليل »و تأويل و ن��دارد اشکالي اس��ت. پاسخ ک��رده نقل موثق اشخاص از را

س��ازگار ق��رآن با حديثي متن چون که آنست چنانکه ک���رد اعتن���اء نبايد آن راوي به نباشد آورده تفس���ير در عياشي مس���عود بن محمد

است: أبو ق����ال: ق����ال مس����لم بن محمد »عن

جائک ما محمد الس��لام- - يا - -عليه عبدالله الق����رآن يوافق ف����اجر أو بر من رواية في

فاجر أو بر من روايتة في جاءک ما و فخذبه،1 تأخذبه« فلا القرآن يخالف

گفت که رسيده مسلم بن محمد يعني: »از من الس��لام- - به - -عليه ص��ادق عبدالله ابو

رس�يد، تو به که روايتي هر محمد فرمود: اي که همين ب��دکار، يا باشد نيکوک��ار شخصي از

رواي��تي هر بگير. و را آن بود قرآن با موافق يا باشد نيکوک��ار شخصي از رس��يد، تو به که

را آن ب��ود ق��رآن با مخ��الف که همين ب��دکار،مگير«.

. 8 ص ،1 ج عياشي، اثر . التفسير،1

219

حدیث کتب نقد

ح���ديث، پ���ذيرش در قطعي م����يزان پس با حديثي چنانکه و است قرآن با آن موافقت

پ��ذيرفت را آن نبايد نب��ود س��ازگار خ��دا کتاب اهل و وث����وق م����ورد ح����ديث، راو چند هر

1باشد. نيکوکار به تفس��يري« را »اح��اديث از نمونه ده اين

خ���ود تا ک���رديم تق���ديم ارجمند خوانن���دگان تفاس����ير و اقوالسست چه که کنند ملاحظه

الس��لام- -عليه بيت اهل امام��ان بر ناصوابي مي س��ازيم نش��ان خاطر اينجا در بسته اند. و

ق��رآن« »تفسير دربارة ساختگي احاديث که بيش��تر »فق��ه« بم��راتب در باطل احاديث از

مطالعه اهل که است هش���داري اين و است پيش هم��واره را آن بايد ق��رآن، تفاس��ير در

باشند. داشته چشم

رج��ال« »علم بلح��اظ کتاب اين در ما که . احاديثي1 و دارند مخالفت قرآن با هم کرديم، بررس را آنها شده اند. روايت مجهول و ناموفق اشخاصي از هم

220

13

نقد کتب دعا و زيارت

و انس���ان آرامش در را ب���زرگي نقش دعا بر علاوه و مي کند ايف���اء او ش���دن امي���دوار

مانند شرع نصوصتجب ادع��وني ربكم وقال .1 لكم أس��

(60/ )غافرما ق��ل 2دع��اؤكم ل��ولا ربي بكم يعب��أ

(77/ )فرقاندعان إذا الداع دعوة أجيب3 بق��ره( /

186) دعاکنن��ده به را متع��ال خداوند عن��ايت که

حسن عملي، تجربة ه��زاران مي ده��د، نشانمي رساند. اثبات به را دعا اثر

کنم. مي مستجاب را شما دعاي بخوانيد، . مرا1 چه ش��ما با من خ��داي نباشد ش��ما دعاي . بگو: اگر2

دهد؟(. شما به ارزشي )چه کند؟ مس��تجاب بخواند م��را چ��ون را، خوانن��ده . دع��اي3

مي کنم.

حدیث کتب نقد

گ��رامي رس��ول بر درود و س��لام همچ��نين که خداوند ص���الح بن���دگان و او آل و اس���لام

ب��دان ش��بانه روزي نمازه��اي در مس��لمانان طرف��داري و حق به تق�رب ماية مي پردازن��د،

نيکي و ص�������������لاح به تمايل و حق اهل از و زيبا دروده��اي و دعاها بسيار مي شود. چه

- خ��دا رس��ول اح��اديث در که معرفت آم��وزي و آم��ده او خان��دان وس��لم- و عليه الله صلى

ولي است آراس����ته را مس����لمانان فرهنگ غالي���ان و جاهل دوس���تان دست متاس���فانه

آنان مداخلة آثار و بوده کار در نيز 1کژانديش با مي ش��ود. ما دي��ده زي��ارات و ادعيه درکتب

به مي ت������وانيم مزب������ور کتاب ه������اي نقد نزديک دعا پ��اکيزة و اص��يل سرچش��مه هاي

جلوگيري مسلمانان تودة انحراف از و شويم فص��ول مانند حاضر فصل در کنيم. بن��ابراين

و س���اختگي دعاه���اي از نمونه ده گذش���ته به و مي سازيم مطرح را غلو آميز زيارت هاي

مي پردازيم. آنها نقد

الله ص��لى– خ��دا رسول از صدوق شيخ خصال . در1 فرمود: »صنفان که است شده روايتوسلم- عليه و الغلاة الإس���لام في لهما نص����يب لا ام����تي من

از ص��نف »دو (. يع��ني72 ص القدري��ة« )الخص��ال، نيس��ت: يکي آنها ب��راي اسلام در بهره اي من امت

قدرية«.! ديگري و غاليان

222

زیارت و دعا کتب نقد

ما دس��ترس در که دعا کتاب ه��اي مي��ان از شيخ المتهجد« اثر »مصباح کتاب دارند قرار

طاووس ابن الاعمال« اثر »اقبال و طوسي »زاد و حلي فهد ابن ال���داعي« اثر »ع���ده و

الجن��ان« و »مف��اتيح و مجلسي المع��اد« اثر بايد را قمي مح��دث الصالحات« اثر الباقيات

*برد. نام

م�أنوس يا ذک�ري خوان�دن به ع�ادت گ�اهي و مي بن��دد را آدمي دي��دگان دع��ائي، با ب��ودن دعا يا ذکر آن خلال در که را روش�����ني غلط

دع����ائي است ممکن حتي و نمي بيند آم����ده اح��ترام و تق��دس خوانن��ده اش نظر در چنان دربارة را نقدي هيچ نباشد حاضر که کند پيدا اصل و دي��انت خ��ود اگر ولي نمايد تحمل آن

فلان روايت از مح��ترم تر انسان نزد شريعت ص����ورت، آن در باشد راوي فلان و مح����دث نقد ش�نيدن آم��ادة هم�واره ايم�ان با ش�خص

اص��يل چش��مة سر بر بيش��تر چه هر تا است بنوش��د. شريعت زلال آب از و يابد دست دين از کت���اب اين ارجمند خوانن���دگان است اميد

ما نقادي ه��اي و باش��ند اخ��ير رهيافتة دس��تة بيش��تر ن��زديکي ماية خ��اطر، ملالت بج��اي

ن��اب اس��لام و بي نق��اب ش��ريعت به ايش��ان آوردن به که رس��ده فرا آن نوبت گردد. اينک

223

حدیث کتب نقد

يا مغل��وط زيارت ه��اي و دعاها از ش��واهديبپردازيم. ساختگي

رجب م��اه در که مش��هور است دع��ائي-1 در را دعا مي شود. اين خوانده نمازها از پس

در آن اصل ولي مي ي��ابيم1الجنان« »مفاتيح صورت بدين طاووس ابن »اقبال« اثر کتاباست: آمده

عنهم- الله رضي– البرسي محمد بن »علي قال شيبان، بن أحمد بن الحسين أخبرنا قال

العباس��ي، العل��وي القاسم بن حم��زة ح��دثنا البرقي، عمر بن عبدالله بن محمد حدثنا قال أخ��برني ق��ال الهم��داني علي بن محمد عن

في الس�����جاد محمد عن س�����نان، بن محمد- - عبدالله لأبي ق���ال: قلت طويل ح���ديث

رجب ه����ذا ف����داک الس����لام- - جعلت عليه لي فق��ال ق��ال به الله ينفع��ني دعاء علمني

الس����لام- - اکتب: بسم - -عليه عبدالله أبو من ي��وم کل في قل و ال��رحيم ال��رحمن الله

ص��لواتک أعق��اب في و مس��اء و صباحا رجب و خ��ير لکل أرج��وه من ليلتک: يا و يومک في

نج��اح و الداعي »عدة کتاب مذکور، کتب ميان * از1 کتاب ه��ا، ساير از حلي فهد بن احمد الساعي« اثر

است. مهذبتر )از137 ص رجب(، ماه اعمال )در الجنان . مفاتيح?

اسلاميه(. کتابفروشي انتشارات

224

زیارت و دعا کتب نقد

اخر ... )اليش�����ر« کل من س�����خطه آمن 2الدعاء(

او از خ��دا که – برسي محمد بن يعني: علي ش��يباني احمد بن حس��ين گفت – ب��اد خشنود

عل��وي قاسم بن حم��زه گفت داد، خ��بر را ما بن محمد گفت ک��رد، ح��ديث ما براي عباسي از گفت ح��ديث را ما ب��رقي عمر بن عبدالله

بن محمد گفت هم���������داني، علي بن محمد ح��ديثي در س��جاد محمد از داد خبر مرا سنان

- - ص��ادق عبدالله ابو گفت: به که ط��ولاني م��اه، اين شوم السلام- - گفتم: فدايت عليه خداوند که بي���اموز دع���ائي م���را است رجب

عبدالله رس���اند. ابو من به نفعي آن بس���بب داد: بن��ويس: السلام- - پاسخ - -عليه صادق م��اه از روز درهر و الرحيم الرحمن الله بسم نمازه��اي از پس و ش��ام و ص��بح هنگام رجب من بخ��وان: يا را دعا اين شب و روز در خ��ود

شر کل من س��خطه آمن و خ��ير لکل ارج��وه امي��دوارم او به خيري هر براي که کسي )اي

خ��اطرم(! آسوده وي خشم از شري هر در و...« دعاء آخر تا

و اعتم��اد قابل غ��ير س��ند، بلح��اظ دعا اينزيرا: است مغلوط متن، بلحاظ

)چ��اپ143 ص ط��اووس، ابن اثر الإعمال، . إقبال2دارالحجة(. قم،

225

حدیث کتب نقد

بن »محمد ن���ام راوي���انش مي����ان در اولا که ش���ده س���نان« ب���رده ابن گف���تيم قبلا

او حلي( درب����ارة علامة )بنقل الغض����ائري يلتفت لا غ���ال ض���عيف »إنهاس���ت: آورده اهل از اس��ت، ض��عيف ح��ديث در . »او1إليه« اعتنا وي گ��زارش به و مي ش��ود شمرده غلو

مي نويس��د: وي حق در نجاشي کرد«. و نبايد يلتفت لا و عليه يعول لا جدا ضعي رجل »هو ک��ار در که است مردي . »او2تفردبه« ما إلي

روان وي بر اعتماد و است ضعيف جدا حديث اعتنا مي کند نقل تنه��ايي به آنچه بر و نيست

کرد«. نبايد از تنهايي به سنان بن محمد که حديثي پس الس��لام- -عليه ص��ادق ام��ام از س��جاد محمد

از جمله دومين نيس���ت. ثانيا پذيرفته آورده، روايت که ص��������ورت هايي )به دعا اين متن

در چنانکه دارد مخ��الفت کريم قرآن شده( بابشکل: مفاتيح

اقب�����ال در و شر کل عند س�����خطه آمن و در و شر کل من س����خطه آمن بص����ورت: و

عند س��خطه آمن بش��کل: و المتهجد مص��باح عثره کل

. 394 ص الأقوال، . خلاصة1. 230 ص النجاشي، . رجال2

226

زیارت و دعا کتب نقد

مفه��وم يک عب��ارت، سه هر که است آم��ده بهنگ��ام که کسي يع��ني: »اي مي رس��انند را

آس���وده و ايمن او خشم از لغزشي و شر هر در متع��ال خ��داي اينکه هس��تم«! با خ��اطر

مي فرمايد: مجيد قرآن الل����ه مك����ر ي����أمن فلا وم إلا الق����

(99/ )اعراف. الخاسرون کسي کار زيان گروه جز 1خدا مکر »از

نمي شود!«. خاطر آسوده گرفت��ار آنکه بمحض ايم��ان با ش��خص آري

از زند سر او از گن��اهي و شر و ش��ود لغ��زش به و مي گ��ردد ترس��ان خداوند کيفر و خشم

هر در آنکه نه مي آورد، روي توبه و اس��تغفار آس��وده و ايمان حق، عذاب از ناصوابي عمل

باشد! خاطر »محمد آنکه با طوسي ش���يخ آنکه ش���گفت

از ن��يز خ��ود و 2نم��وده تض��عيف سنان« را بنران و شناس��ان ق��رآن زم��رة الله کلام مفس��

ارزن��دة تفس��ير )چنانکه مي ش��ود ش��مرده مجرمان به پروردگار دادن مهلت همان خدا، . مکر1

ج��اي به مج��رم، که حالي در است آنها عذاب براي گم��ان و مي ش��ود خ��اطر آس��وده ع��ذاب از توب��ه،ندارد.! بدي پيامد وي سنگين جرم که مي کند

الش��يخ اما مي نويس��د: و ب��اره اين در حلي . علامة2 ص الاق��وال، ضعفه. )خلاصة )رح( فانه – الطوسي

394 .)

227

حدیث کتب نقد

دع��اي هم��ه، اين اوس��ت( با آن از التبي��ان المتهجد« »مصباح کتاب در را مذکور مغلوط

و1است آرده نتيجة مگر نيست اين . »تس��امح مشهور قاعدة به نسبت شتابزدگي

منق��ول س��نن که صورتي سنن«. در ادله در کريم قرآن با بايد مأثور، فرائض مانند هم را

با تع���ارض بمحض که نيست شک و س���نجيد بلکه مي گ��ردد س��اقط اعتب��ار درجة از قرآن، مي ش��ود. ث��ابت م��ذکور س��نن کذب و بطلان

وجدان که آنست ناصواب دعاي اين اثر باري و لغزش بهنگام زيرا مي دهد فريب را انسان

نمي سازد بيمناک خداوند از را او گناهکاري، و نمي انگ������يزد بر بحق بازگشت و توبه به و

المبين. الخسران هو ذلک ابو ش��يخ المتجهد« اثر »مصباح کتاب در-2

روز دعاه��اي و تعقيبات ضمن طوسي جعفراست: نوشته جمعه الص����������ادق( -عليه عبدالله )أبي عنه »و

بعد أو الفجر ص��لوة بعد ق��ال الس��لام-: من ص��لوة و صلوتک اجعل الظهر: »اللهم صلوة

محمد« لم آل و محمد علي رسلک و ملائکتک 2.سنة« ذنب عليه يکتب

) ب��يروت چاپ ،271-255 صص المتهجد، . مصباح1 ه . ق(. 1418

. 263 ص المتهجد، . مصباح2

228

زیارت و دعا کتب نقد

- -عليه ص��ادق عبدالله ابو امام يعني: »از از پس کس هر که ش���ده الس���لام- - روايت

درود بگوي��د: خداون��دا ظهر نماز يا صبح نماز بر را فرس��تادگنت و فرش��تگان درود و خ��ود او کن��اه س��ال ده. يک قرار محمد آل و محمد

نمي شود«! نوشته الجن��ان« به »مف��اتيح کت��اب در روات اين 1است. آمده نيز طوسي شيخ از نقل

تا ني��اورده را روايتش س��ند طوسي ش��يخ متن فس��اد اما ش��ود نظر اظه��ار آن درب��ارة محمد بر درودي با زي��را است آش��کار روايت،

به را الهي محرم��ات س��ال يک محم��د، آل و گناهک��اري در را م��ردم مي کش��د! و تعطيل ايج��اد که را شريعت هدف و مي بخشد جرأت

مي س��ازد تب��اه است نفس ته��ذيب و تق��وي تک��رار را درود آن س��اله هر کسي اگر ب��ويژه گن��اهش نبايد زن��دگاني پاي��ان تا البته نماي��د،

نسخ ب���راي دع���اء اين گويد ش���ود! پس ثبت مق��ام بي گمان و است شده ساخته محرمات

از الس���لام- - ب���الاتر - -عليه ص���ادق ام���ام چن��ان مزب��ور، درود فضيلت دربارة که آنستباشد. گفته سخني

المع��اد« بمناس��بت »زاد کتاب در مجلس-3 ربيع نهم روز در دعا اس���تجابت و فض���يلت

. 49 ص جمعه(، روز اعمال )در الجنان . مفاتيح1

229

حدیث کتب نقد

ث����اني« »خليفة تقل با مص����ادف که الاول از و آورده ش��گفتي و ط��ولاني روايت است چون که اليمان« مي نويسد بن »حذيفه قولشد: کشته روز آن در عمر

-عليه المؤم��نين ام��ير بخ��دمت رفتم »پس باد مبارک و تهنيت را حضرت آن السلام- که

عذاب به و شد کشته منافق آن آنکه به بگويم م��را حض��رت چ��ون و گرديد اصل و حقتعالي

آن داري خ�����اطر در آيا حذيفه گفت: اي ديد- خ�دا رس��ول من س�يد ب�نزد آمدي که را روز

او س��بط دو و من وس��لم- و عليه الله ص��لى او با و ب��وديم نشس��ته او نزد حسين و حسن

بر ک��رد دلالت ت��را پس مي خ��ورديم طع��ام رسول برادر اي بلي گفتم روز؟ اين فضيلت

اين که س��وگند بخ��دا که فرم��ود حضرت خدا، آل دي�����دة آن، در تع�����الي حق که است روز

اين ب����راي من و گردانيد روشن را رس����ول گفت: مي دانم! حذيفه ن��ام دو و هفتاد روز،

را نام ها آن که مي خ��واهم المؤم��نين امير يا روز ک��ه: اين فرم��ود بش��نوم. حض��رت تو از

من��افق آن شر از مومنان که است استراحت و ک��رب ش��دن زائل روز يافتن��د. و استراحت

روز اس���ت. و دوم غ���دير روز اس���ت. و غم اختي��ار روز است. و شيعيان گناهان تخفيف

برداش��تن روز اس��ت. و مؤمن��ان ب��راي نيکو

230

زیارت و دعا کتب نقد

شکس��تن هم بر روز است. و شيعيان از قلم اس��ت. و ع��افيت روز است. و عدوان و کفر طلب خون ه���اي روز اس���ت. و ب���رکت روز

است. و خدا بزرگ عيد روز است. و مؤمنان 1است...«! دعا شدن مستجاب روز

به که مي دهد نش��ان س��اختگي ح��ديث اين س��بحان خداوند خليف��ه، قتل روز مناس��بت

اس��ت! داش��ته بر ش��يعيان گناه��ان از قلم روز آن در منکر و فحش����اء از چه هر يع����ني مي توان نمي آيد. آيا حساب به شوند مرتکب

باشد؟ متقيان امام از گفتار اين که کرد باور مؤمن��ان امير بر تهمت و افترا سخن، اين آيا

اين آيا نمي ش��ود؟ الس��لام- محس��وب -عليه فس�������اد و گن�������اه به را ع�������وام روايت،

نمي کشاند.؟ ظ��اهر ش��خص که ب��ودم شاهد خود نگارنده

و گن��اه به الاول، ربيع نهم روز در الص��لاحي وي از آن س��بب چون و مي نمود تجاهر فسق

که نمي دانيد داد: مگر پاسخ ش���د، پرس���يده از را قلم و است ربيع نهم روز ام���������روز،

برداشته اند؟! شيعيان گناهان

ب���اب مجلس���ي، ب���اقر محمد ملا اثر المع���اد، . زاد1 چ��اپ ،409 الاول( ص ربيع م��اه )اعم��ال هش��تم

اسلاميه. کتابفروشي

231

حدیث کتب نقد

با مجع��ول روايت همين در آنکه ش��گفت تر س��بحان خداوند که است آمده جسارت کمال

فرمود: خود پيامبر به را اعم��ال نويس��ندگان ملائکة کرده ام »امر

م���������ردم از قلم روز، سه تا روز اين از که ب��راي را ايش��ان گناه��ان نويس��نده و بدارند

1تو«.! وصي و تو کرامت گ��رامي که پنداش��ته چن��ان نان��دان، راوي که آنست به وابس��ته ام��ام، و پي��امبر داشت

روز سه تا گناه ک���اري در را م���ردم خداون���د،گذارد! حيوانات( آزاد )همچون

الله -ص��لى پي��امبر اک��رام معناي اينست آيا س��وي الس��لام- از -عليه علي وسلم- و عليه

پاک؟! خداوند الص���الحات« اثر »الباقي���ات کت���اب - در4

به الجن��ان مف��اتيح حاشية در که قمي محدث دن��دان »رفع براي دعائي است، رسيده چاپ

ش����مرده ادعيه عج����ائب از که درد« آم����ده ب������اره اين در قمي مي ش������ود. مح������دث

مي نويسد: بگذارد آهني يا چوبي که شده وارد ايضا »و

از را آن کن افس���ون کن)!( و درد دن���دان بر ال��رحمن الله »بسممرتب��ه: هفت آن ج��انب

في تک���ون دوده العجب کل العجب ال���رحيم. 408 ص المعاد، . زاد1

232

زیارت و دعا کتب نقد

و ال��راقي الدم. انا تنزل و العظم تاکل الفم .... «! 1الشافي« الله

ک��ه: »ج��اي اينست اخ��ير عب��ارت معن��اي است ش��گفتي! ک��رمي کمال است، شگفتي

را خ��ون و مي خورد را استخوان که دندان در خ����دا، و افس����ون کننده ام مي ري����زد. من

...«. شفابخش دن���دان« خ���وردگي »ک���رم اص���طلاح گويا

که افکن��ده بگم��ان را دعا اين مخ��ترع واقع��ا ل��ذا اس��ت! و ش��ده پنه��ان دن��دان در ک��رم

چه هر تا س��اخته آن ب��راي را م��ذکور افسون خ��وردن از و آيد ب��يرون م��وذي ک��رم زودت��ر،

ايس��تد. البته ب��از خ��ون ريختن و اس��تخوان معل���وم روايت، س���ند و افس���وند اين راوي

تا نمي دهد اج���ازه بخ���ود هم کسي و نيست تحص��يل پزش��کان دن��دان نزد را فوق افسون

جويا را آن س��قم و ص��حت و کند مطرح کردهشود!

»اعم��ال بي��ان الجن��ان« در »مف��اتيح در-5جمعه« مي نويسد: روز

صص مف��اتيح، حاش��يه در الص��الحات، . الباقي��ات1289-290 .

233

حدیث کتب نقد

علي الکرسي آيه خوان��دن براي از »بدانکه روايت بس��يار فض��يلت جمعه روز در التنزيل 1شده«.

)يع������������ني التنزيل علي الکرسي آيه آيا عليه الله -ص��لى خ��دا پي��امبر بر که بدانگونه

قمي مح��دث شده( کدامس��ت؟ وسلم- نازل ص��ورت بدين را الصالحات« آن »الباقيات در

مي دهد: توضيح روايت به که فرم��������وده مجلسي »علامه

الکرسي آيه کلي����ني، و اب����راهيم بن »علي هو الا اله لا اس���ت: الله چ���نين التنزيل علي

في ما له يوم لا و سنه تاخذه لا القيوم الحي ما و بينهما ما و الارض في ما و الس�����موات

ال��رحمن الش��هاده و الغيب ع��الم الثري تحت 2.خالدون« فيها هم تا الذي ذا من الرحيم،

اص��������لاح و اساسي عيب يک روايت، اين آيه مي کند ادعا که اينست آن و دارد نش��دني ش��کل و شده تحريف کريم قرآن در الکرسي

اس��ت! چ��نين آم��ده روايت اين در ص��حيحش و مي کند م��تزلزل را اس��لام اس��اس ادع��ايي مي نماي��د. س��اقط حجيت از را مجيد ق��رآن

الکرسي آيه بر روايت اين در که عب������اراتي مواضع از که مي باشد کلم������اتي افزوده اند

. 36 ص جمعه(، روز اعمال )در الجنان . مفاتيح1. 36 مفاتيح( ص حاشيه )در الصالحات . الباقيات2

234

زیارت و دعا کتب نقد

مثلا: است ش��ده برداش��ته ک��ريم ق��رآن ديگر ما و الارض في ما و الس�����موات في ما »له

از آيه ششمين عيناالثري« تحت ما و بينهما »ع��الم ن��يز »ط��ه« اس��ت. و ش��ريفة س��ورة .ال���رحيم« ال���رحمن هو الش���هاده و الغيب

کريمة س����ورة از دوم و بيست آية از بخشيمي شود. »حشر« شمرده

مجيد قرآن که رسيده اثبات به خود جاي در مان��ده مص��ون تب��ديلي و تحريف گونه هر از

در و اعتم��اد قابل رواي��ات قبيل اين و است فرقة بزرگ��ان چنانکه نيس��تند اعتن��اء خ��ور

طوسي ش��يخ و مرتضي شريف مانند اماميه ق����ول اين بر ديگ����ران و طبرسي ش����يخ و

در که آنست امر اين ادلة جمله از و رفته اند عليه الله -ص��لى خدا رسول »متواتر« از آثار

که الس��لام- آم��ده -عليه امام��ان وس��لم- و باطل و حق و کنيد عرضه قرآن به را احاديث

ق���رآن اگر که بس���نجيد الهي کلام با را آنها ص��ورت آن در ب��ود، ش��ده تحريف دس��تخوش

باطل از حق تش���خيص م���يزان نمي توانستگيرد. قرار

الجن��ان« »مفاتيح کتاب در قمي - محدث6 کبيره« از جامعة »زيارت عنوان با را زيارتي چند هر که 1است ک���رده نقل ص���دوق ش���يخ

بعد. به544 ص الجنان، . مفاتيح1

235

حدیث کتب نقد

از کس��اني و گرفته قرار فراوان توجه مورد آن احس��ائي( بر احمد ش��يخ )همچ��ون غلاه

آن، از بخش ه��ايي ولي نوش��ته اند ش��روحي مخ��الفت مجيد ق��رآن با آشکارا در دارد. مثلا

مي شود: گفته امامان به خطاب زيارت اينعليکم« حسابهم و إليکم الخلق »إياب

و ش���ما س���وي به خلق يع���ني: »بازگشتاست«! شما عهدة بر ايشان حساب

مي خوانيم: مجيد قرآن در آنکه باعلينا إن ثم* إي�������������ابهم إلينا إن

(26-25/ شيه)غا . حسابهم ما بس����وي ايش����ان بازگشت »همانا

ما عه��دة بر حسابش��ان س��پس استاست«.

آم��ده بر تع��ارض اين رفع مق��ام در ب��رخي، خ��دا( )اذن به ک��ه: م��ردم داده اند پاسخ چنين

حسابشان و مي گردند باز امامان و پيامبر به قبض که همانگونه ب�����ود خواهد ايش�����ان با

به ک��ريم ق��رآن در م��رگ، بهنگ��ام نف��وس ش��ده داده نس��بت فرش��تگان به نيز و خداوند

را ک��ار اين خ��دا اذن به فرشتگان يعني استمي گيرند. عهده بر

ک��ه: اگر اينست مزب��ور دس��تة به ما ج��واب و اکرم پيامبر تا بود داده اذن سبحان خداوند بر را مردم السلام- - حساب - -عليه امامان

236

زیارت و دعا کتب نقد

خود رسول به کتابش در هيچگاه گيرند عهدهنمي فرمود: اعلام

ابهم من علي���ك ما يء من حس��� .ش���(52/ )انعام

عه��دة بر وجه هيچ به ايش��ان »حساب.1نيست«! تو

تص��ريح به مجيد ق��رآن در اگر که همانگونه بر وجه هيچ به نف���وس ب���ود: »قبض آم���ده حق ما صورت آن نيست« در فرشتگان عهدة

دهيم. نس���بت آنها به را ک���ار اين نداش���تيم س��فارش ما الس��لام- - به - -عليه امام��ان را ق���رآن با مخ���الف رواي���ات که نموده اند )حس��ابهم جملظ اگر نمي دانيم ما نپذيري��د، حس��ابهم من عليک )ما شريفة آية عليکم( با

پس باش���د، نداش���ته ش���يء( مخ���الفت من قرآن« کدامست؟! با مخالف »روايت معناي را جمله اي هر تا دهيم اج��ازه خود به ما اگر

و توجيه ب����دلخواه، و »تأوي����ل« کش����يم به مخالف سخنان آيا صورت آن در کنيم تفسير

قرآن، با پس مي کنن��د؟ پيدا مصداقي اساسا - -عليه ائمه و اک����رم رس����ول س����فارش

موض��وعي چه در و کس چه الس��لام- - ب��راياست؟! بوده

عم��وم مفيد نفي، سياق در نکره آنکه به توجه . با1است.

237

حدیث کتب نقد

يع����ني زي����ارت، اين اول راوي م����ورد در رج��ال نخعي« کتاب هاي عبدالله بن »موسي »به مامق����اني بق����ول و نگفته اند س����خني

دومين دربارة ينز و1کرده اند« برگزار اهمال بر اس�����ماعيل بن »محمد يع�����ني آن راوي

دارن��د. علامة اختلاف رج��ال، مکي« علم��ايالاقوال« مي نويسد: »خلاصه در حلي

فق�������ال ش�������أنه، في علماؤنا »اختلف ابن ق���ال مس���تقيم. و ثقة النجاش���ي: إنه 2.ضعيف« الغضائري: إنه

اختلاف به او مق��ام در ما يع��ني: »علم��اي وي که است گفته گفته ان���د. نجاشي س���خن م��ذهب در انح��راف و مي باشد وث��وق م��ورد ض��عيف او که گفته الغض��ائري ابن و ن��دارد

است«.

في ذک��ره اهم��الهم مي کن��د: و اض��افه . مامق��اني1 تع��الي الله عند العلم و فيه قادح غير الرجال کتب

در (. يع��ني: »اينکه257 ص ،3 ج المق��ال، )تنقيح ق��دح بر دليل نياورده اند را او ذکر رج��ال کتابه��اي

ن��زد وي اح��وال به علم ح��ال اين با نمي ش��ود وي پ��ذيرش در گفت: اصل اس��ت«! بايد تع��الي خ��داي در ذک��رش اهم��ال با و اوست وث��اقت راوي، ق��ول مهمل او و نمي ش��ود ث��ابت وي وثاقت رجال، کتب

مي ماند.! مجهول و. 258 ص الأقوال، . خلاصة2

238

زیارت و دعا کتب نقد

بگ��يريم دست در قرآني« را »ميزان ما اگرشد. خواهيم همسخن الغضائري ابن با

الجن��ان« در »مف��اتيح در قمي مح��دث-7است: آورده جمعه روز اعمال خلال - -عليه جعفر بن موسي حض���������رت »از

در ان��ار يک که هر که است السلام- - م��روي را دلش روز چهل تا خورد ناشتاب جمعه روز

هش��تاد تا بخورد انار دو اگر و گرداند نوراني روز بيست و صد تا بخ��ورد انار سه اگر و روز

که هر و گرداند دور او از را شيطان وسوسة معص��يت گ��ردد، دور او از ش��يطان وسوسة

داخل نکند خ���دا معص���يت که هر و نکند خ���دا 1شود«! بهشت

قي�������اس يک با ش�������کفت روايت اين در بخ���ورد ان���ار کس م���رکب! )هر و مسلسل

نش���ود وسوسه کس هر و نش���ود، وس���وس به نکن��د، معص��يت کس هر و نکن��د، معص��يت

به بخ�����ورد ان�����ار کس هر پس رود، بهشت آس����ان را رفتن بهشت رود!( ک����ار بهشت اس��لام عالية تع��اليم از اينها است. آيا نموده رونق ب����راي مدينه ف����روش ان����ار يا است

است؟! زده دست جعلياتي بچنين بازارش

. 36 ص جمعه(، روز اعمال )در الجنان . مفاتيح1

239

حدیث کتب نقد

کت������اب در طوسي جعفر ابو ش������يخ-8 جمعه روز اعمال خلال المتجهد« در »مصباح

است: آورده عن بزيع بن إس�������ماعيل بن محمد »روي

قلت: بلغ��ني الس��لام- - ق��ال - -عليه الرضا هو! الأيام. قال: کذلک أقصر الجمعة يوم أن

أبو ق��ال ق��ال ذاک؟ کيف فداک قلت: جعلت فيه يجمع الله الس��لام- - إن - -عليه عبدالله

ف��إذا الش��مس، عين تحت المش��رکين أرواح المش��رکين أرواح ع��ذبت الش��مس رک��دت رفع الجمعة ي��وم ک��ان ف��إذا الش��مس برک��ود يک��ون فلا الجمعة ي��وم لفضل الع��ذاب عنهم

!1رکود« للشمس ابو از بزيع بن اس��ماعيل بن يعني: »محمد

نموده السلام- - روايت - -عليه رضا الحسن روز که رسيده من گفتم: به امام به گفت که

داد: اس���ت. پاسخ روزها کوت���اه ترين جمعه اين گ��ردم ف��دايت گفتم اس��ت!س چنين اين عبدالله داد: ابو پاسخ اس��������ت؟ چگونه امر

که است الس����لام- - گفته - -عليه ص����ادق چش����مة زير در را مش����رکان ارواح خداوند

از خورش��يد چ��ون و مي آورد گ��رد خورش��يد توقف بس��بب مش��رکان ارواح ايستاد حرکت

که هنگ��امي ولي مي ش��وند ع��ذاب خورشيد،. 205 ص المتهجد، . مصباح1

240

زیارت و دعا کتب نقد

آن��روز، فض��يلت بخ��اطر رسد ف��را جمعه روز از و شد خواهد ط��رف بر مش��رکان از ع��ذاب در رک���ودي و توقف خورش���يد ب���راي اين رو روزها کوت��اه ترين جمعه ل��ذا )و نيست آنروز

است(«! با آش��نايان به را روايت اين درب��ارة داوري

مي سپارم. علوم المتهج��د« در »مص��باح در طوسي شيخ-9

مي نويسد: شعبان ماه اعمال خلال ق��ال: ق��ال التميمي م��ارد بن محمد »روي

زار الس��لام- - من - -عليه جعفر أبو لنا قال النصف الس��لام- - في - -عليه الحسين قبر عليه تکتب لم و ذنوبه له غف��رت ش��عبان من

1.الحول« عليه يحول حتي سنته في سيئه

کرده روايت تميمي مارد بن يعني: »محمد ما السلام- - براي - -عليه باقر جعفر ابو که

- حس��ين ق��بر شعبان نيمة در کس گفت: هر گناه���انش کند زي���ارت الس���لام- - را -عليه

وي ب��دي هاي س��ال آن در و مي شود آمرزيده او بر س����ال يک آنکه تا شد نخواهد نوش����تهبگذرد«!

ص ش��عبان(، ش��هر اعم��ال )في المتهجد . مص��باح1574 .

241

حدیث کتب نقد

پيش��ين رواي��ات قم��اش از هم روايت اين ب���دکاري، به م���ردم دادن ج���رأت در و استدارد. مؤثري نقش »اقب��ال کت��اب در ط��اووس بن س��يد-10

مي نويسد: شعبان ماه فضيلت الاعمال« در وسلم- - أنه عليه الله - -صلى النبي »عن

اثن��تي ش��عبان من ليلة أول ص��لي ق��ال: من فاتحة رکعة کل في يق�����رء رکعة عش�����رة

م��رة عش��رة خمس احد الله هو قل و الکتاب ألف عشر اث���ني ث���واب تع���الي الله اعط���اه

و س��نة عش��رة اثن��تي عب��ادة له کتب و شهيد الله اعط��اه و امه ولدته کيوم ذنوبه من خرج1!الجنة« في قصرا القرآن في آية بکل

وس��لم- عليه الله -ص��لى پي��امبر يعني: »از شب در کس فرم���ود: هر که کرده اند روايت

در و گ��زارد نم��از رکعت دوازده ش��عبان اول را احد الله هو قل و الکتاب فاتحه رکعت، هر

دوازده پ��اداش خداوند بخوان��د، مرتبه پانزده دوازده ث��واب و مي دهد او به را ش��هيد ه��زار گناهان از و مي نويسد برايش را عبادت سال م��ادرش که روزي همانند مي آيد ب��يرون خود

در آيه اي هر تع��داد به خداوند و بود زاده را او

ص المعظم(، ش�عبان فضل )في الأعم�ال . إقب�ال1193 .

242

زیارت و دعا کتب نقد

بهشت در آي��ه( قص��ري6236 )يع��ني ق��رآنمي بخشد«. بدو

گرن��ه، و ن��دارد سند روايت اين خوشبختانه زي��را مي شدند مغبون بسيار خدا راه شهداي

را مزب��ور نماز حق، راه در جانبازي بجاي اگر پ���اداش مرتب���ه، ه���زار دوازده مي خواندند

مي شد! ايشان نصيب بيشتري

243

14

احاديث ساختگي و شناخت آنها آنها نقد به گذش��ته فص��ول در که اح��اديثي ح��ديث ص��دها از ب��ود نمونه ه��ايي پرداخ��تيم

جوامع در که س����اختگي اخب����ار و نادرست کت��اب اين در آنچه و است آم��ده گ��رد ح��ديث نکرديم ياد آنها از که اخباري برابر در آورديم مي شود. اکنون شمرده خروار نمونة مشتي

ب��راي لازمست رس��يده ايم سخن پايان به که و م���وازين ارجمن���د، خوانن���دگان آش���نايي

در که س���ازيم نش���ان خ���اطر را ض���وابطي نقش مغل�وط يا س�اختگي اح�اديث تش��يخصدارند. اساسي

اح��اديث جداس��ازي براي ميزان نخستين-1 چ�را ک�ريم« است »ق�رآن ناص�حيح از صحيح

»فرق��ان« را خود متعددي، آيات در قرآن که يف��رق ف��رق مص��در که فرق��ان . و1خوان��ده

/1 و عم���ران / آل4 و / بق���ره185 آي���ات . به1 کنيد. نگاه فرقان

حدیث کتب نقد

و الحق بين به يف�����رق »ما بمعن�����اي است باطل از حق که چ��يزي يعني الباطل« مي آيد

به بنا رو همين مي ش����ود. از ج����دا ب����دان- اس��لام بزرگ��وار پي��امبر آم��ده که گزارشي

به خطبه اي وس��لم- ض��من عليه الله ص��لىفرمود: مسلمانان

کت��اب يوافق ع��ني ج��ائکم ما الن��اس »أيها الله کت��اب يخ��الف ج��ائکم ما و قلته فأنا الله1.اقله« فلم

که رس��يد شما به من از چه مردم! هر »اي و گفته ام را آن من ب��ود، سازگار خدا کتاب با

س��ازگار خ��دا کت��اب با و رسيد شما به چه هرنگفته ام«. را آن من نبود،

بارها الس��لام- ن��يز -عليه بيت اهل امام��ان عليه الله -ص���لى اک���رم پي���امبر گفت���ار اين

اح��اديث بطوريکه نموده اند تأييد وس��لم- را است مت��واتر معنا، بلحاظ باره اين در ايشان »فرائد کت����اب در انص����اري ش����يخ چنانکه

مزب��ور، اح��اديث معن��وي ت��واتر الأص��ول« براست. کرده تصريح

به بايد اول درجة در ح��ديثي هر بن��ابراين، الهي کلام با و ش�����ود عرضه مجيد ق�����رآن

خ���دا کت���اب فهم در گ���ردد. البته ارزي���ابي و گ��رفت تفسير« به��ره »اصول از لازمست

. 69 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1

246

آنها شناخت و ساختگی احادیث

م�ؤثر ع�رب زب�ان درک ب�راي که را قواع�دي آش��نا قرآن سخن شيوة با و نبرد ياد از است

نياورد. روي بي دليل تأويل و توجيه به و شد را اح��اديثي نمونه بطور کتاب، همين در ما

ندارند هم��اهنگي خدا کتاب با که داديم نشان و س��مائه في .... خزانه »جعلنا ح��ديث نظير

آية با جمله اين ش���ديم ي���ادآور که1ارض���ه« شريفةقل 2الله خ��زآئن عن��دي لكم أقول لا

(50/ )انعام ح���ديث توجيه در که گف���تيم و نمي س���ازد

داشت پافش��اري آن( نبايد امث��ال )و م��ذکور توجيه و تأويل بر را ک����ار بن����اي اگر زي����را

ص���ورت آن در بگ���ذاريم، ح���ديثي اساس���ا معل��وم ي��افت! و نخواهيم قرآن با ناسازگار

عليه الله -ص��لى خ��دا رس��ول که نمي ش��ود همه الس��لام- آن -عليه ه��دي ائمة وس��لم- و منظ��وري بچه و کس چه ب��راي را س��فارش

نموده اند؟! اح��اديث تش��خيص ب��راي م��يزان - دومين2

الله -ص��لى پي��امبر مس��لم »س��نت نادرست اگر که معنا اين به وس���������لم-« است عليه

س��نت از قطعي آث��ار برابر در ن��ادري ح��ديث. 144 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1. 50/ . الانعام2

247

حدیث کتب نقد

گ��يرد، وس��لم- ق��رار عليه الله -ص��لى پيامبر از چنانکه ک��نيم ط��رد بايد را مزب��ور ح��ديث

اس��ت: السلام- - م��روي - -عليه صادق امام کل و الس��نة و الکتاب إلي مردود شيء »کل

1.زخرف« فهو الله کتاب يوافق لا حديث

بايد رسول سنت و خدا کتاب به چيزي »هر خ��دا کت��اب با که حديثي هر و شود برگردانده

است«. ساختگي و باطل نباشد، سازگار دارد دلالت که است رواي��تي مث��ال ش��اهد

نم����از از پس بايد جمعه نم����از خطبه ه����اي آث���ار برابر در روايت ! اين2ش���ود خوان���ده

-صلى خدا رسول از سني و شيعه که قطعي الس��لام- -عليه امام��ان وس��لم- و عليه الله آث��ار اس��ت، بي اعتب��ار و باطل کرده اند نقل

خطبه هاي اينکه بر دارند دلالت همگي مزبورشود. خوانده نماز از پيش بايد جمعه نماز اس�لامي« امت »اجم�اع م�يزان - سومين3

امت اجم���اع با که ح���ديثي هر يع���ني است چنانکه مي شود شمرده مردود باشد، مخالف

بحث عباس��ي( در دورة مح��دثان )از ق��ره أبو- - رضا ام���ام دني���ا« به در خداوند رؤيت از

»آيا الروايات؟ السلام- - گفت: فتکذب عليهمي کني؟« تکذيب را روايات پس

. 69 ص ،1 ج الکافي، من . الأصول1. 433-432 صص ،1 ج الفقيه، يحضره لا . من2

248

آنها شناخت و ساختگی احادیث

داد: پاسخ رضا امام ک��ذبتها للقرآن مخالفة الروايات کانت »إذا

به يح���اط لا أنه عليه المس���لمون أجمع ما و کمثله ليس و الأبص�����������ار تدرکه لا و علما

1شيء« مخالف قرآن با روايات که يعني: »هنگامي

که چ���يزي و مي کنم تک���ذيب را آنها باش���د، که اينست دارند اجم�����اع آن بر مس�����لمين

و نيست ممکن خداوند به علمي احاطة چ���يزي هيچ و نمي کنند ادراک را او دي���دگان

بر علاوه ام��ام اينجا نيس��ت« )در وي همانند دانس��ته حجت ن��يز را مس��لمين اجماع قرآن،

است(. هر مي گويد که است رواي��تي مث��ال ش��اهد

م����دت، آن در و بگ����ذرد او بر جمعه اي کس س��پس و نخواند اح��د« را الله هو »قل سورة

اين2اس��ت! م��رده اب��ولهب دين بر بم��يرد، و ش��يعه )از اس��لامي امت اجم��اع به ح��ديث

توحيد سورة خواندن زيرا است سني( باطل نيست واجب مس��لمين بر – يکب��ار هفته هر – اب���ولهب دين بر ت���ارکش آنکه به رسد چه تا

بميرد!

. 96 ص ،1 ج الکافي، من . الاصول1. 510 ص الأعمال، عقاب و الأعمال . ثواب2

249

حدیث کتب نقد

اح��اديث تشخيص براي ميزان - چهارمين4 از يکي »عق����ل« اس����ت. عقل س����اختگي

مي آيد بشمار راه اين در اهميت پر ملاک هاي فهمي��ده عقل با دين اس��اس حق��انيت زي��را

انک��ار مورد بکلي عقل حجيت اگر و مي شود از نيست ممکن دين اص��ول اثبات گيرد، قرار

سفارش تعقل به بارها مجيد قرآن در اين رو ق���رآن در عقلي اس���تدلالات حتي و ش���ده

و نب��وي اح��اديث اس��ت. در پذيرفته ص��ورت حجيت و اهميت از مک���رر هم بيت اهل آث���ار س��کيت اس��ت. ابن آم��ده بمي��ان س��خن عقل ام��ام عباس��ي( از دورة در ادب أئمة از )يکي الحجه »فماالسلام- - پرسيد: - -عليه هادي بر حجت يعني: »ام��روز ؟اليوم« الخلق علي

چيست؟ مردمداد: پاسخ امام

الله علي الص����ادق به يع����رف »العق����ل، 1!فيکذبه« الله علي الکاذب و فيصدقه

کس هر آن بوس��يلة که است يعني: »عقل و مي ش����ود ش����ناخته گويد راست خ����دا بر

دروغ خ���دا بر کس هر و شد خواهد تص���ديق تک���ذيب و مي ش���ود شناس���ايي ن���يز بن���دد

مي گردد«!

. 25 ص ،1 ج الکافي، من . الاصول1

250

آنها شناخت و ساختگی احادیث

عقلي ض��د اخبار دارد اجازه عقل بنابراين،کند. تکذيب را آنها راويان و

مي گويد که است مث���ال: خ���بري ش���اهد وس���لم- به عليه الله -ص���لى خ���دا پي���امبر از س��تاره اي فرم��ود: ص��بحگاهان ي��ارانش

شما از تن يک خانة در و مي آيد فرود آسمان در س��تاره آن کس ک��رد. هر خواهد س��قوط

و جانش��ين و وصي او آي��د، ف��رود خ��انه اش س��تارة ب��ود. س��پس خواهد من از پس ام��ام

-عليه ط���الب ابي بن علي خانة در آس���ماني 1آمد. السلام- فرود

را آن راوي و نمي پ��ذيرد را خ��بر اين عقل، کوچک��ترين که مي داند زي��را مي کند تک��ذيب ج��اي عربس��تان تم��ام در آس��ماني س��تارة

-عليه علي خانة به رسد چه تا نمي گ��������يرد از م��راد که شد ي�ادآور بايد اينجا السلام-! در

ط��بيعي« است »عقل حجيت عق��ل، حجيت آراء نه مي باشد روشن احک��������ام داراي که

اکتس��ابي« نامي��ده »عقل که عقلي پيچي��دةدارد. قرار عقلا اختلاف مورد و مي شود

اح���اديث تمي���يز ب���راي م���يزان پنجمين-5 )نه تج��ربي« است قطعي »عل��وم س��اختگي

مجي��د، ق��رآن نشده(! زي��را اثبات تئوري هاي

ببعد. 17 ص ،2 ج القرآن، تفسير في . الصافي1

251

حدیث کتب نقد

ک���افران به و ش���مرده حجت را علمي آث���اراست: فرمودهأث��ارة أو ه��ذا قب��ل من بكتاب ائتوني

ن م / )احقاف. صادقين كنتم إن علم4)

اث��ري يا اين از پيش »»بگ��و« کت��ابي م����دعاي )که آوريد من ب����راي علمي راست رس��انند( اگر اثب��ات به را ش�ما

مي گوييد«. مي گوي��د: که است مث��ال: رواي��تي ش��اهد

در زي���را است روزها کوت���اه ترين جمعه روز تا مي ش��ود متوقف خورش��يد ديگ��ر، روزهاي

ش��وند ش��کنجه آن، برابر در مش��رکان ارواح ب���از ح���رکت از خورش���يد جمعه روز در ولي

از کوت�����اه تر جمعه روز اين رو از و نمي ماند1است! ايام ديگر

است مخ������الف علمي تجربة با روايت اين که شده معلوم دقيق اندازه گيري هاي با زيرا به بعلاوه و نيست اي��ام کوتاه ترين جمعه روز

افقها از خورش��يد گذش��تن که رس��يده اثبات نيست ب��ردار توقف جمع��ه، غ��ير روزهاي در

از را خورش��يد گذش��تن اينکه از )ص��رفنظر نه مي دانند زمين ح�������رکت نتيجة اف�������ق،

خورشيد(. . 205 ص المتهجد، . مصباح1

252

آنها شناخت و ساختگی احادیث

اح��اديث تع��يين ب��راي م��يزان شش��مين-6 صحيح« است. »تاريخ با آنها مخالفت باطل،

روز مي گويد که است مثال: روايتي شاهد الس�����������لام- -عليه علي تولد از پس عرفه

-عليه علي روز، آن در زي���را شد نامگ���ذاري وس��لم- عليه الله -ص��لى خدا السلام- پيامبر

مس��لمات از مورخان نزد آنکه ! با1شناخت را- - علي تولد از پيش عرفه که است تاريخي

ميان در و بود شده السلام- - نامگذاري عليهداشت. شهرت عرب

اح��اديث ش��ناخت ب��راي م��يزان هفتمين-7 يک��ديگر« است با حديث دو »تعارض دروغين

که باشند. درست نمي توانند دو هر قطعا ل��زوم بر که است مث��ال: رواي��تي ش��اهد و دارد دلالت جمعه غسل بهم����راه وض����وء لازم جمع���ه، غسل با را وض���وء که رواي���تي

!2نمي شمارد اح��اديث ش��ناخت ب��راي ميزان هشتمين-8

ب��راي مب��الغه آميز ثواب هاي »وعدة نادرستآسان« است. عملي

. 38 ص ،35 ج الأنوار، . بحار1 ج کت��اب، هم��ان و514 ص ،1 ج الشيعة، . وسائل2

. 513 ص ،1

253

حدیث کتب نقد

دارد دلالت که است مث��ال: رواي��تي ش��اهد ث��واب خداوند بخوان��د، را نم��از فلان کس هر

1مي دهد! او به را شهيد هزار دوازده اح���اديث تمي���يز ب���راي م���يزان نهمين-9

به م�����ردم، بخش�����يدن »ج�����رأت دروغينگناهکاري« است.

مي گوي��د: هر که است مثال: حديثي شاهد -ص������لى آلش و محمد بر را درود فلان کس گناهان سال يک تا وسلم- بفرستد عليه الله

2نمي شود! نوشته او

اح��اديث تش��خيص ب��راي ميزان دهمين-10 بن علي ام���ام که است ام���وري س���اختگي،

را الس�������������لام- آنها -عليه الرضا موسينموده اند: توصيف بدينصورت

و فض��ائلنا في أخبارا وضعوا مخالفينا »إن و الغلو أح����دها أقس����ام، ثلاثه علي جعلوها

التص���ريح ثالثها و أمرنا في التقص���ير ثانيها فينا الغلو الن��اس س��مع ف��إذا أعدائنا بمثالب

الق���ول إلي نس���بوهم و ش���يعتنا کف���روا فينا اعتق�دوه التقصير سمعوا إذا و بربوبيتنا

ثلبونا بأس��مائهم أع��دائنا مثالب سمعوا إذا و تس��بوا لا عزوج��ل: و الله قال قد و بأسمائنا

. 193 الأعمال، . إقبال1. 49 الجنان، . مفاتيح2

254

آنها شناخت و ساختگی احادیث

ع��دوا الله فيسبوا الله دون من يدعون الذين1.علم« بغير

فض�ائل در را اخب��اري ما يعني: »مخالف�ان کرده ان��د: بخش سه بر را آنها و س��اخته اند ما

ضمن که احاديثي غلوآميز. دوم احاديث يکي اس��ت. ش��ده کوتاهي و تقصير ما حق در آنها

دش��منان عي��وب به آنها در که اح��اديثي سوم م���ردم که همين کرده ان���د. پس تص���ريح ما

مي ش��نوند، ما درب��ارة را غلو آم��يز رواي��ات نس��بت آنها به و مي کنند تکف��ير را ما پيروان

قائلن��د. و ما ب��راي خ��دايي مقام که مي دهند ح��ق در که را کوتاهي ه��ايي و تقصيرها چون

عقي��ده آنها به مي ش��نوند، داش��ته اند روا ما ما دش��منان عيوب که هنگامي و مي کنند پيدا

با مي شنوند ما قول از آنها، نشان و نام با را اينکه مي گوين��د! با ناس��زا ما به نش��ان و نام

اس��ت: کريم( فرموده قرآن )در تعالي خداي ناس��زا – مي خوانند مشرکان که – را خدا غير

ناداني و تجاوز راه از نيز ايشان زيرا مگوييدگفت«. خواهند ناسزا خدا به

- الرضا موسي بن علي ام���ام همچ���نين و فرم���وده خالد بن حس���ين الس���لام- به عليه

است:

. 169 ص الرضا، اخبار . عيون1

255

حدیث کتب نقد

في عنا الاخب���������ار وضع انما خالد بن »يا 2!الغلاه« الجبر و التشبيه

م��ا، ق��ول از غالي��ان خالد، پسر يعني: »اي خل��ق( و به )خ��دا تش��بيه درب��ارة را اخب��اري

کرده اند«! جعل جبر، به عقيدة درخواست متع��ال خداوند از کتاب پايان در

علم��اي به اف��زون روز توفيق با که مي ک��نيم از را مس��لمانان فرهنگ دلس��وز، و روش��نگر

س��اختگي خراف��ات و دروغين اح��اديث گزندفرمايد. پاک

رب لله الحمد ان دعوانا آخر و کرمه و »بمنهالعالمين«

. 82 ص الرضا، اخبار . عيون2

256

منابع کتاب

إلهي کتابکريم - قرآن1السلام- -عليه عليالبلاغه - نهج2 ابوالرجال( معرفه )اختيار الکشي - رجال3

کشي عمروصنعاني عبدالرزاق- الموضوعات4حاتم أبي ابنالحديث - علل5عاملي الدين زينالدرايه - شرح6حراني تيمية ابنالقصاص - احاديث7 ابنالضعيف و الصحيح في المنيف - المنار8

جوزيه قيمالموض��وعه و الض��عفيه الاحاديث - سلسله9

الباني ناصر محمدشوشتري تقي محمدالدخيله - الاخبار10کليني شيخالکافي من - الاصول11صدوق شيخ الرضا اخبار - عيون12 اعتق��اد )تص��حيح الص��دوق عقائد - ش��رح13

مفيد شيخالاماميه(شانه چي مديرالحديث - علم14

حدیث کتب نقد

طوسي شيخالاصول - عده15حلي محقق- المعتبر16مجلسي باقر محمدالانوار - بحار17انصاري شيخالاصول - فرائد18عاملي بهاءالدين شيخ- الاربعين19بغدادي خطيببغداد - تاريخ20 بدرالدينالقرآن علوم في - البرهان21

زرکشي الله فتحالصادقين منهج - تفسير22

کاشانيقمي عباس شيخالبحار - سفينه23 الاخب�������ار في المرفوعه - الاس�������رار24

قاري عليالموضوعهحراني شعبة ابنالعقول - تحف25نوري حسين ميرزامرجان و - لؤلؤ26طوسي شيخ- الفهرست27طاووس ابنالمحجه - کشف28مجلسي باقر محمدالعقول - مرآه29کاشاني فيض- الوافي30استرآباديالمقال - منهج31نجاشيالنجاشي - رجال32اردبيليالرواه - جامع33مامقانيالرجال علم في المقال - تنقيح34طبرسي شيخالبيان مجمع - تفسير35

258

منابع

الرج����ال معرفه في الاق����وال - خلاصه36حلي علامة

کليني شيخالکافي من - الروضه37انصاري شيخ- المکاسب38معلوف لويس- المنجد39صدوق شيخالفقيه يحضره لا - من40صدوق شيخ- الخصال41صدوق شيخالاخبار - معاني42صدوق شيخالنعمه تمام و الدين - کمال43 شيخالشيعه فضائل و الشيعه - صفات44

صدوق شيخالاعمال عقاب و الاعمال - ثواب45

صدوقبحراني يوسفالناضره - الحدائق46بحراني يوسفالبحرين - لؤلؤه47 ابوالحسنالمنهل عذب الي - المدخل48

شعرانيطوسي شيخالاحکام - تهذيب49الاخب��ار من فيه اختلف فيما - الاستبص��ار50

طوسي شيخعاملي امين محسنالشيعه - اعيان51مجلسي باقر محمدالمتقين - حليه52عاملي حرالشيعه - وسائل53طبرسي شيخالجامع جوامع - تفسير54قمي عباس شيخالجنان - مفاتيح55

259

حدیث کتب نقد

قمي عباس شيخالصالحات - الباقيات56حلي ادريس ابن- السرائر57 جوادالخمسه المذاهب علي - الفقه58

مغنيه ابراهيم بن عليابراهيم بن علي - تفسير59

قمي بن محمدعياشي( )تفسير - التفسير60

عياشي مسعود هاشمالقرآن تفسير في - البرهان61

بحراني فيضالقرآن تفسير في - الصافي62

کاشانيصدوق شيخ- الامالي63 فهد ابنالساعي نجاح و الداعي - عده64

حليطاووس ابنالاعمال - اقبال65طوسي شيخالمتجهد - مصباح66مجلسي باقر محمدالمعاد - زاد67

شده اند. معرفي کتاب خلال در مذکور، منابع

260