Öteki sinemanın Çocukları

teki Sinemann ocuklar

www.derindusunce.org Fikir Platformu

1

teki Sinemann

ocuklar



2

Bu kitap Derin Dnce Fikir

Platformunun okurlarna

armaandr.

www.derindusunce.org



3



4

indekiler

nsz ....................................................................................................................................................... 5

akn Kpekler / Stray Dogs, Marziyeh Meshkini (Suzan Nur Basarslan) .............................................. 6

12 fkeli Adam (Bilal Habes Evran) ......................................................................................................... 8

Remember Me: Bir 11 Eyll Unutmayalm Filmi (Mehmet Salih Demir) ........................................ 11

Bir Ayrlk/ Jodaeiye Nader Az Simen (Cemile Bayraktar )..................................................................... 13

Mr. Smith ya da Don Quijote goes to Washington (Bilal Habes Evran) ................................................ 15

9 Shane Acker, Hastaln Tehis Edememek (Mehmet Salih Demir) .................................................. 20

Yaban ilekleri Smultronstllet (Suzan Nur Basarslan) ......................................................................... 22

Siyah-Black / Sanjay Leela Bhansali (Cemile Bayraktar) ........................................................................ 26

Torino At / Bla Tarr (Ali Hasar) ........................................................................................................... 29

Tarkovsky ve Andrey Rublyov (Alper Grkan) ....................................................................................... 33

Silenced (Do-ga-ni/2011), Dong Hyeuk Hwang (Suzan Nur Basarslan) ................................................. 38

Alk Oyunlar / Bir Film Kritii (Aliye zkul) ......................................................................................... 40

Pinin Yaam (Ekrem Senai) ................................................................................................................. 43

Hakkride Bir Mevsim / Erden Kral (Ali Hasar) .................................................................................... 44

Korkun van Hain Boyarlara Kar (Atf Eren) ....................................................................................... 48



5

nsz

Yaknda sinemann bir endstri deil sanat olduuna kimseyi inandramayacaz. Zira Sinema

Endstrisi silindir gibi her eyi ezip geiyor. Sinema rnleiyor. Reklm btesi, trev rnlerin

sat derken insanlar otomobil retir gibi film RETMEYE baladlar. Belki en acs da sinema teknii

ne karken sinema sanatnn unutulmas. Sanatn makinelerle yapldn zannedenler artyor:

Ne adamlar var. Bana soruyorlar sen ne marka makineyle fotoraf ekersin?

diye. Fotoraf makineyle mi ekilir? imdi en iyi, en gelimi daktilo bende olsa en

byk yazar ben mi olurum? Roman daktiloyla m yazlr? Arkada fotoraf kalple

ekilir. Ben Singer diki makinesiyle de fotoraf ekerim. unlara bak! Alyorlar

Canonu, Nikonu ellerine, yola dyorlar. Bir kyl grdn, dur! ki ip ak, tamam.

Koyun srs m grdn? ki ip ak, tamam. Ben bir obann resmini ekeceksem

onunla oturmalym, birlikte yemek yemeliyim, gece adrnda kalmalym Onu

tanmalym. Fotorafn ancak ondan sonra ekebilirim (Ara Gler)

ok kr hl iyi bir film ile ok satan bir sabun veya gazozun farkn bilenler de var. ok kr hl

ustalar krl projeler yerine gzel filmler yapmaya alyorlar.

Derin Dnce yazarlar da nsansz Sinema Olur mu? kitabndan sonra yeni bir sinema kitabn

daha okurlarmza sunuyorlar. teki Sinemann ocuklar adl bu kitap 15 ynetmenle bulumann

en kolay yolu: Marziyeh Meshkini, Ingmar Bergman, Jodaeiye Nader Az Simen, Frank Capra, Dong

Hyeuk Hwang, Andrey Rublyov, Sanjay Leela Bhansali, Erden Kral...



6

akn Kpekler / Stray Dogs, Marziyeh Meshkini (Suzan Nur Basarslan)

Eer kuzeye doru iersem Amerikallar gneyi ele geiriyor.

Eer gneye doru iersem Ruslar kuzeye doru ilerliyor.

Adam gibi samyorum bile Bombalarnz karm ve kzm

ldrd. imdi gelin kafama ieyin lanet uaklar!

Bu cmleler Afganistanda, anne ve babas hapse giren ve bu

yzden sokaklarda kalan, scak bir yer bulabilmek iin ki bu

hapis anlamna geliyor, hurda bir arabaya girerek televizyon

izleyen Zahit ve Gol-gohataiyi yakaladktan sonra zerinden

geen uaklara baran iin yal bir adamn szleri. Asl traji-

komik olan Gol-gohatainn hemen ardndan gelen cmleleri:

Zahit, buraya gel. Bu adam bizi hapse falan gndermeyecek.

Filmde, babalar Taliban iin savarken ld sand iin

yeniden evlenen annelerinin, babalarnn dnnden sonra

hapse gnderilmesi yznden babalarna annelerini

affettirmeye alan ve ayn zamanda babalar da hapiste

olduu iin hayatta kalmaya alan iki ocuun hikayesi anlatlmaktadr. Gece mahkumu olarak

hapiste kaldklar sre zarfnda dar kabilen ve alan ocuklar, bu kallar yasaklandktan sonra

emin bildikleri hapse girebilmek iin verdikleri aba, babalarna annelerini affettirmeye almalar,

geri planda savan altst ettii bir corafya ile aktarlmaktadr. Kiisel hikayeye yedirilen sosyal

gereklik. Gobahiyi andran ynetmenin ondan fark daha scak bir slubu benimsemi olmas.

Ekmek alarlar, dayak yerler; inek kafas alarlar, dayak yerler Kimse onlar hapse gndermez.

Hapse gidebilmek iin filme gitmeleri tavsiye edilir. Vittorio De Sicann ynettii ve 2. Dnya sava

sonras Romasnn ekonomik zorluklar iinde yaayan iilerinin hayatn anlatan sosyal gereki bir

film olan Bisiklet Hrszlar filmine iki bilet alrlar ve giedeki adam unlar syler:

Bu bir sanat filmi. Ortasnda karsanz paranz geri vermeyiz bisiklet hrsz hakknda ama hi

dv yok. ok skc. Eer adam gibi bir film izlemek istiyorsanz kardeimin sinemasna gidin. Her

gece bu lanet film bittiinde uyumadan nce adam gibi bir film izlemek iin ben de oraya

gidiyorum.

Filmi taklit eder ocuklar, hrsz olarak annelerinin hapishanesine gnderileceklerini zannederek.

Ancak hapse sadece Zahit gnderilir arkasnda koan kardeini yalnz brakarak ve gz yal,

hapishanede annesinin yanna gitmek iin aresizce seslenerek ayaklarn yere vururken dier



7

ocuklarn ayak sesleri doldurur ekran ve anlar ki izleyici annesinin yanna gidebilmek iin hrszlk

yapmak zorunda kalan ocuklarn hikayesidir film.

Ynetmen filmi Gol-ghotainin Zahitin ardndan kotuu sahnede braklsayd ok daha etkili bir

sona imza atm olurdu ve filmin slubuna daha ok yakrd. Dramn dozunu ve belki de etkiyi

arttrmak iin uzatlan son.

Hayat filmlerdeki gibi deildir, anlattnz gerekler zerine bile kurulu olsa. Kurgunun size

sunduu kurgulayann vermek istediidir ve filmler size zm nermezler, eer onlar taklit ederek

dnyanz kuruyorsanz. Onlardan etkilenebilirsiniz, onlarla ok ey anlatabilirsiniz ama onlar taklit

ettiinizde, karnza kacak olan senaryo onlarn ok dnda olacaktr, niyetiniz ne kadar halis

olursa olsun.

Hayal perdesi hayal ettiinizin dndaki gereklikle yzletiiniz hayat perdesine sadece dokunur,

ona dair sorular sorar, onu anlamaya ve anlatmaya alr ama size zm nermez. nk sizin

senaryonuzun sonu sizin istediiniz ekilde bitecek diye bir kural yoktur ve senaryonun yazcs

sonunu size asla nceden gstermez/izletmez. Ama u da unutulmamal, herkes kendi

senaryosunun ba oyuncusudur bakalarnn izledii bir filmde. Filmin eletirisi ise sonun

balangcnda size sunulur ama filminizi yeniden ekme ansnz yoktur. Ama iyi bir filmse, skc bir

sanat filmi gibi bile olsa hayatnz, hangi dller elinize sunulur, kim bilir? Cannes, Venedik, Berlin

daha fazlas?



8

12 fkeli Adam (Bilal Habes Evran)

nsann kendisi adna karar alamayaca, hakknda geliebilecek btn olaylarn baka birinin ya da

birilerinin elinde olduu anlarla karlaabilir. Hastaneye yolumuz dtnde en iyi doktoru isteriz;

nk bizim hakkmzda karar verecek, bize bir tan koyacak kiinin iinin ehli olduunu bilmek

isteriz ya da bir avukata ihtiya duyduumuzda cevvalinden olsun deriz, ipten adam alan tabiri

bouna trememitir. airin: insan acizdir, muhtatr, ok artistlik yapmamaldr dedii noktaya



9

hepimiz bir gn geliyoruz. te buna dair bir film; 12 fkeli Adam. Filmin banda sadece bir ka

saniye baklarn grdmz byklar bile terlememi gencin bir jri odasnda hakknda kacak

kararn usta bir yntemle perdeye aksettirildii bir aheser.

Jri yapsnn yer ald filmler ve diziler olduka rabet grr yedinci sanatta. Dar alanda, bir ok

oyuncuyu hapsederek, kamera oyunlar kstlyken seyircinin ilgisini drmeden yaptn

izletebilmek her ynetmen iin zordur. Burada devreye senaryo giriyor. Tek bir mekanda ekilen,

tpk bu gibi filmleri tayan ana kolon, ne oyuncularn yetenei, ne ynetmenin zekas, ne de

mziin etkisidir. Dorudan doruya en etkili silah senaryodur. Her geen gn gazetelerin nc

sayfalarn ssleyen haberlerinin mahkeme koridorlara den aksinden hikaye sknts

ekilemeyecei de herkesin malumu olsa gerek. Burada dipnot dmek gerekirse Trk Sinemasnn

en zayf yan senaryodur, ynetmen olarak ok byk isimlere ev sahiplii yapm olmasak da,

oyuncular konusunda dnyann sayl lkelerinden biriyiz.

Jriye girmiken ksa bir not dmeli. Trk Hukuk Sistemi, Franco-Germen Hukuk Sisteminin bir

parasdr. Bu sistemde, avukat san savunur, savc hem san sulayacak deliller bulur hem de

sann lehine deliller bulup dosya hazrlar, hakim de savcnn iddiasn, savunma makamnn yani

avukatn savunmasyla birlikte deliller nda deerlendirip kanunlarn kendisine izdii alanda

karar verir. Burada nemli olan ey Franco-Germen sisteminin ezberci bir sistem olmasdr ve

Hakimlerin takdir yetkisi ve kanun yapma yetkisi snrldr. Oysa Anglo-Saxon Hukuk

Sisteminde de savc, hakim, avukat geni benzerdir. Fark ise hakime tannan geni alandr.

Anglo-Saxon Hukuku, emsaller hukukudur. Hakimler karar alrken kendisinden nceki davalara

gre karar verirler, Franco-Germen Sisteminde ise bu alan olduka dardr. Parlemanto daha ok

karar almak iin toplanr, kanun yapma peinde komaz. Amerikada ise duruma olduka etkili bir

ek salanmtr; jri. 12 kiiden oluan bu ekip karar noktasnn son odan oluturur. ddia ve

savunma makamnn asl muhatab artk sradan insanlardr, zengin veya fakir fark etmeyen

insanlar, sradan insanlar jri sandalyelerinde oturduunda artk adaletin halk katndaki vicdan

haline gelirler. Teoride muhteem olan bu sistem, pratikte ayn etkiyi salayamamakta malesef.

Adaletin vicdan olan kiiler, ahsi olaylar ile daval arasnda ba kurup intikam arayna

girebilmekte ya da hukuk eitiminden ok tiyatro uzmanl yapan avukat paralarnn gz

boyamalarna kanabilmektedir. Bu kadar hukuk dersi yeter. Sadece filmde dikkat edilesi bir durum

sz konusu; btn jri yeleri erkek, farkl kltrden insanlar, ama aralarnda siyahi yok. 1957 yl

Amerikasn tanmak iin gzel bir argman.

nsanlar genelde klasik filmlere uzak dururlar, siyah beyaz filmlerde kendilerine yabanc bir ey

hissederler belki de. Bu filmi izlemi birinden kt film dediini duymadm ve bu film insanlarn

klasik filme olan bakn deitiren filmlerin banda gelir. Hikayeyi az biraz anlattk satr

aralarnda. Yine de dzgnce bir aklamay hak ediyor. Gen bir ocuk babasn ldrmekten dolay

tutuklanp ardndan yarglanr, kendisi hakknda karar aslnda oktan verilmitir. Jri yelerine

bakarken gzndeki aresizlik aikrdr. Avukat kendisini iyi savunamam, kendisi hakkndaki

deliller yeterli grlmtr. Bunlarn ounu film ilerledike jri yelerinden dinleriz. 12 adam bir

odaya toplanr ve karar almalar istenir. Farkl farkl tipte 12 kii aslnda karar vermitir, belki de

biri hari, bir masa etrafnda toplandklarnda tiz urun kellesini kvamndalardr. Henry Fonda, ki

filmin yapmcsdr da, oynad beyefendi mimar karakteri ile ocuun biraz daha konuulmay hak

ettiini belirtir. Avukatnn acemi olduundan da bahseder. yeler acelecidir eve gitmek, bu gzel

gnde mahkemelerde vakitlerini ziyan etmek istemezler. Bir tanesi vardr ki tek derdi beyzbol

madr, ocuk falan umurunda deildir, tek derdi abucak karar verilmesi ve maa yetiebilmektir.

Bu arada ocuun cinayet gn yaad olaylar bir mizansene evrilir. Bak kullanmay bileninden

gmenine hepsi oradadr aslnda, btn ihtiya duyulan aralar hafzada mevcuttur. Zamanla

kesin olan karar sorgulanmaya balanr ve her birini ikna edecek bir karar kar.

12 fkeli Adam aslnda bir tiyatro oyunudur, Henry Fonda bunun film yaplmasn istemi ve

yapmclarndan biri olduu filmde barol oynamtr. Henry Fondann dndaki tm oyuncular

tannm sinema aktrleri deildir, tiyatro kkenli oyunculardr ve filme doru duyguyu verip

senaryoyu ustalkla tamlardr. Ynetmen koltuuna ise Kpeklerin Gn (Dog Day Afternoon),

ebeke(Network), Serpico gibi filmlerin usta ynetmeni Sidney Lumet oturmutur. Tek mekanda

geen film srkleyici, zeka dolu bir hikayeyi seyirciyi skmadan ve ustalkla anlatr. Filmin btn



10

yap talar iini ustalkla yerine getirmilerdir. Bize de seyredilesi bir bayapt brakmlardr.

zlemeyenlere izlemeleri tavsiye olunur. zlemi olanlara ise tekrardan zarar gelmeyecek bir filmdir.



11

Remember Me: Bir 11 Eyll Unutmayalm Filmi (Mehmet Salih Demir)

11 Eyll saldrlar hi phesiz Amerikan toplumuna bir travma yaatmtr. Kendi gvenli

adalarnda, sava hep uzaklarndan tutmay baaran Amerikalar o gn kalbinden vuruldu. Marur

ve kendinden emin caddede yryen uzun apkal Sam Amca, ara sokaktan aniden karsna kan

bir serseriden okkal bir yumruk yemitir. Sarslm, ancak devrilmemitir. Neye uradn aran

toplumun kimyas bozulmu, ilk darbenin sebep olduu aknlk atlatlr atlatlmaz, yneticiler

dikkatini olaan phelilerin zerine evirmitir. O tarihten sonra bu olaan phelilere neler

yapldn, lkelerinin nasl igal edildiini gn be gn fke ve nefretle izledik. gallerin kesin

bilanonun ortaya dklmesi ise yllar alacaktr.

Son on ylda 11 Eyll konu alan birka film ekildi. Uzun yllar boyunca Vietnam Sava zerine

filmler reten Hollywood sinemasnn, 9/11 hakknda da yakn gelecekte bolca film yapacan

tahmin etmek zor deil. Hlihazrda elimizdeki filmlerden bir tanesi, ynetmenliini Allen Coulterin

stlendii 2010 yapm Remember Me adl yapttr.

Seyirci bunun politik temal bir 11 Eyll filmi olduunu kabul etmek istemeyebilir. Zira film,

hikyesiyle, akyla, duraanlyla batan sona romantik-dram kategorisine sokulacak trden. Ana

karakter Tyler Hawkins (Robert Pattinson), yazmaya ilgili, bohem bir hayat yaayan, okula ilgisiz

vurdumduymaz bir niversite rencisidir. ntihar eden kardeinin lmnden ve ailesinin

paralanmlndan babasnn zorlaycln, ilgisizliini ve ikolikliini sorumlu tutmaktadr. Abisine

sk bir ballk duyan Tyler, onun ruhuyla monolog eklinde defterine tuttuu notlarla konuur. Bir

gn arkadann zorlamasyla nce bir oyun, bir iddia gibi balayan Ally Craig ( Emilie de Ravin) ile

tanmalar aka dnr ve film bu minval zere srer gider.

zleyici, dram tarznda ilerleyen filmin son sahnelerini gereksiz bir 11 Eyll mesaj gibi grebilir;

sonradan yaplm zorlama bir eklenti gibi. Ancak filmin zaten batan itibaren bir 11 Eyll filmi

olarak kurgulandn sylememiz mmkn. Aksi takdirde film, Remember Me ( Beni Hatrla )

adnn verilmesini gerektirecek bir ykye sahip deil. Eer bandan sonuna kadar 11 Eyll temal

bir film olsayd bu kadar etkili olmayabilirdi. Nasl ki terr saldrlar Amerikan halknn hayatnn

olaan akn bir anda bozmusa; film de, paralanm bir ailenin yaad dram ar ar

anlatrken, hatta bir para toparlanyor gibi de olurken, imdi ne olacak diye bekleyen seyircinin

duygularnn olaan akn darmadan eden bir sonla balanm. Ve bu sayede mesaj ok daha



12

etkili olmu. Ynetmen durup durup darbeyi son sahnede indirmi ve duygu aktarmn salayarak

amacna ulam, izleyici hznlendirebilmitir. Tabi hemen belirtmek gerekir ki, buradaki seyirci

biz deiliz, Amerikan halk. Filmi skc bulanlara ya da alakasz bir sonu var diyenlere u

sylenebilir: Film zaten Amerikan toplumuna hitap eden, onlarn hislerinde ve toplumsal hafzasnda

karlk bulan bir film. Muhatab dorudan Amerikan halk, bir bakas deil.

Ynetmen zekice bir yaklamla, son sahnenin etkisini arpma ann gstererek deil, aksine

gstermeyerek yapm. Bylece tek bir sahne deil, o ana dair halkn hafzasnda ne kadar grnt

varsa, hepsini hatrlamalarn salayarak mesajnn gcn arttrmay baarabilmitir. 11 Eyll

sabah uaklarn dal yapt kiz Kulelerden birinin pencere kenarnda bekleyen Tyler, lisan- hal

ile tm terr kurbanlarnn feryadn seslendirmektedir. Onun ahsnda madurlar enkaz altndan

konuturuluyor ve Beni hatrlayn, Bizi hatrlayn ey Amerikallar! diye haykryorlar. O sabah

halkn yreinde alan yaralar bir kez daha deiliyor, kanatlyor.

Dier taraftan ise, aclar tazelenen Amerikallarn Afganistan ve Irak igallerinde yitip giden

yaamlar, paralanan ve dalan aileleri, yok olan umutlar unutmas, grmezden gelinmesi

kolaylatrlm oluyor. Kendi iki sembol binasnn ykmlarna ve can verenlere odaklanp atlar

yakarken, tm ehri harap olmu insanlarn feryatlar unutuluyor, unutturuluyor



13

Bir Ayrlk/ Jodaeiye Nader Az Simen (Cemile Bayraktar )

Bir gn

geleceim ve bir haber getireceim

damarlara k saacam

ve sesleneceim ierden:

ey sepetleri uykuyla dolu olanlar! Sohrap Sepehri

Asghar Farhadinin Altn Ay dll, 2011 yapm filmi Bir

Ayrlk/Jodaeiye Nader Az Simen bilinen dier ismiyle Nadirin

Siminden Ayrlmas bildiimiz ancak bilinlenemediimiz insani ilikiler

zerine enfes bir sanat eseri. Film, sanatn da bir ibadet olduuna

sizi inandrabiliyor, filmin sonunda aklnza den sorularn yannda

yumuam bir yrei hissedebiliyorsunuz, merhamet doluyorsunuz

Nadir ve Simin 14 yllk evli bir kar-koca, film onlarn boanmak iin

bulunduklar bir mahkeme salonunda tartmalaryla balyor. Bu ksa tartma ierisinde, sevgi

yahut huzura dair bir skntlar olmadn ve ayrlma nedenlerinin Siminin kzlar Termehin

gelecei ve eitimi iin yurtdna kmak istemesi ve ei Nadirin Alzheimer (alzaymr) hastas

babasn brakamamasndan kaynaklandn reniyoruz.

Film ilk bakta ayrlmak isteyen kar-koca ve ocuklarnn durumu olarak grnse dahi, biraz daha

derine indiimizde ok ynl insani ilikilere ahit oluyoruz Tartma arasnda bir diyalog u:

-Nadir: Babam brakamam.

-Simin: yi de, o senin baban olduunu bile bilmiyor.

-Nadir: Ama ben biliyorum.



14

Sahi ilikilerimizde, eylemleri biz mi belirleriz, yoksa muhatabmz m? Eer eylemlerimiz bize kim

olduumuz sorusunun yant veriyorsa ki veriyor, bizi biz yapan eyler neden muhatabmza bal?

Bir iyilik, bir hayr yapacamz zaman, muhatabn bunu bilmesi yahut anlamas gerekli midir?

Bu denli soru soruyor oluumun nedeni, insann kendine verecei cevaplardan ok zerine

dnmesi gerektiidir. Soruya kar tek hamlenin cevap olmamas gerek zira o soru nce

dnmeye sevktir. Sanrm kardmz nokta bu zira filmi izleyen insanlarla konutuumda

ounluunda kim haklyd, kadn m, kocas m? sorusunun olutuunu gryorum. Oysa

haklla henz gelmedik, hakllk cevaptr, sonutur, filmde bizi iine eken bir tefekkr hali var,

hem hl olma durumu var.

Filmin ilerleyen dakikalarnda, evini terk eden kadn Simin, babasn terk etmeyen Nadir ve yine

babasn terk etmeyen Termehin ayrlk sancsna bykbabann bakm iin eve gelen alann

dram ekleniyor ve tm aileyi tekrardan mahkemede buluyoruz. Mahkeme filmde defalarca

kullanlm, bir metafor olan mahkemenin bu denli bariz ortada olmas ayn zamanda metafor

olmasn ustalkla gizlemesi, filmin bir baka can alc taraf; srekli yarglanma ve mahkeme

Bir ailenin paralanma dram zerine eve gelen bakcyla birlikte snf farknn oluturduu alglar

ekleniyor ancak film kalabalklamyor. st snftan birinin zenginler ve st snf ktdr

genellemesine inat, tam aksi davranan bir babann, kznn gzndeki deerini kaybetmemek iin

rpnna, kiilik onuru eklenince ve baba Nadirin syledii bir yalan, ummadnz bir anda ortaya

ktnda, karakterlerin tm kararllna ramen, siz kararsz bir yorumcu oluyorsunuz.

Film, yurtdna gitme, randan ayrlma hayalleri nedeniyle kocasn terk eden bir kadn, babasn

terk edemeyen, lkesini seven bir adam, Alzheimer hastas bir baba, bu aile iinde babasn terk

etmeyen, kendi iinde para para olmu Termeh arasnda kalmyor, eve gelen bakc, onun dram

ve syledii yalanla bir adm daha derinleiyor Nadirin syledii yalan iin kzn ve babasn

gereke gstermesi, bakcnn syledii yalan iin kocasn gereke gstermesi Nadirin kzna

hesap vermesi, bakcnn ise dindar bir kadn olarak Allah ile ilikisinde syledii yalan nedeniyle

duyduu vicdani rahatszlk, korku, duygusal yn ald halde tm o arlk altnda aknlatnz

sanyorsunuz ancak yle olmuyor, belki en yaln gerei ite tam o an gryorsunuz:

nsan verdii kararlar nedeniyle sulanabilir mi? Olaylarn nedeni nedir, kimdir?

Hayalleri iin evliliini bitiren, kocasn terk eden, bakcnn eve gelmesini, olaylarn

bymesine neden olan Simin mi? Yoksa babas iin einin onu brakp gitmesine gz

yuman, bu ayrlkta kznn durumunu dnmeyen Nadir mi?

Hi kimse sulu deil ve ayn zamanda hi kimse hakl deil.

Verdiimiz kararlar, seenekler arasnda

kaldmzda setiklerimiz bizi hakl-haksz

yapmaz, yapmamal. Bunlar sadece

tercihlerimizdir ve bunlarla itham edilmek ayr bir

zulm. te bu nedenle Simin bencil bir e,

dnceli bir anne midir? Nadir hayrl bir evlat,

bencil bir baba mdr? sorusuna ne film ne de ben

cevap veremem, verirsem okuyucunun ve

seyircinin hakkna girerim. Cevab olmayan,

sadece kiinin verecei cevab olan eyler gibi bu

da sizlere kalmtr. Tercihleri nedeniyle mahkm

ettiiniz insanlar yarglarken bir kez daha

dnelim derim Ey sepetleri uyku ile dolu

olanlar bizler, dnelim derim.



15

Mr. Smith ya da Don Quijote goes to Washington (Bilal Habes Evran)

zgrlk, kitaplarda braklamayacak kadar deerlidir[i]

Don Kihote kadar hakl olduunda birileri, nedense beer yel

deirmeni kesiliverir. Don Kihote kadar hakl olmak ne midir?

Derdini anlatamamak ya da derdini dinletememek.

Etiketlenmek srekli birileri tarafndan, o birileri ki srekli

bakalar hakknda atp tutmakta ve oturduklar yerde sefa

srmekteler. Don Kihote diyorduk evet, ok sevgili Donumuz

da inandramamt yel deirmenlerinin aslnda dev olduuna

kimseyi. Yel deirmenleri devdi, grmemek iin kr olmak

gerekiyordu ya da gzlerini kapamak, neye: Hakikate. Peki

anlatacamz Don Kihote kimdir ve nedir hikayesi

kahramanmzn?

Senatr ld, yaasn yeni senatr!

Mr. Smith Goes to Washington filminin ana kahramandr Mr

Smith yani Jefferson Smith; naif, yardmsever, oymak beyi,

Washington ve Lincolnn szlerini ezbere bilen bir vatansever,

ocuklarn sevgilisi, 4 sayfalk zcinin Gnl adl gazetenin

sahibi ve yazar Kulaa pek politikac tarifi gibi gelmiyor deil mi? Jefferson Smithi politikac

yapan ve onu Don Kihotelie iten ey bir tesadf.

Eyaletin sanayi ve medya imparatoru Jim Taylor, size de bir yerden tandk gelmedi mi, bir yandan

emrindeki valiyle eyaleti ynetirken bir yandan da senatrleri istedii gibi kullanyor. stedii gibi

ynettii eyaletin senatrlerinden biri gece yars anszn lr. Washingtonda istedii gibi at

koturmak isteyen Taylor kendi adamlarndan birinin senatr olarak atanmas iin bastrr. ehrin

ileri gelenleri ise bambaka bir ismi seerler. Jim Taylor ile halkn istei arasnda skan valimiz,

tesadflerin kalk borusu ald bir srada yeni senatrmz bulur: Jefferson Smith. Naif ve

drst Smithin senatr olarak atanmas bir yandan halkn gzn boyarken dier yandan kolay

kullanlabilecei dnlp, Jim Taylorun iine gelecek. in sonunda herkes mutlu. Taylor iine



16

gelen bir sanatr bulur, vali arada kalmaktan kurtulur, halk da bir kurtarc bulduuna inanr.

Ardndan, tanmalar, trenler, lenler ve Washington treni kalkmaktadr: Elveda Jackson City!

akn rdek Washingtonda

Jefferson Smithi bakente vardnda olduka heyecanldr. Mekke grm hac misali her yana

bakar, merakla sorular sorar, ok gemeden gruptan ayrlp -kap- ehri turlamaya balar. Onunla

beraber Capitol seyredip bir ehir turu atarz. Sonra heykellere gelir sra: Samuel Adams, George

Washington, Thomas Jefferson, Hamilton ve nihayet Lincoln Abraham Lincolne ve Gettysburg

Hitabesine odaklanr burada kamera, dedesinin elinden tutmu bir ocuk hitabeyi okurken arkada

yalca bir zenci, pardon siyah, apkasn kalbine gtrp huuyla dinlemektedir. 39 yl henz

siyahlerin zgrlklerine alamad yllardr. ehir ikiye blnmtr aslnda. Bir yanda ruhani bir

demokrasi ve zgrlk kahramanlar geidi, sanki antik alardan kalmasna unutulmu; dier

yanda ise kurnaz sekreterler, karc politikaclar, umursamaz basn ve ortalarnda kalm

yapayalnz Jefferson Smith. Heyecann ve tutkunun esiriyken gzleri, zamanla zihni bir eylerin

yanl olduunu kavramaya balar. Ben neden buradaym ve ne yapyorum? sorusunu sormaya

balar. Ardndan gazetecilerin kendisine, Sen bir senatr deilsin, sen atanm bir kuklasn!

tepkileri zerine senatrl ve yasalar renme hevesine der. ocuklar iin yapt bir projeyi

senatoya sunduunda Jim Taylorn projelerine ket vurmu olur. Kuklann ipleri kopar. Ardndan

karalamalar, iftiralar, komisyona ifade vermeler Bu arada kendisini srekli kk grp

aalayan sekreterinin gznde devlemesi ve filizlenen ak dikkati eker. Artk gerek bir akl

hocas vardr: Sekreteri, Clarissa Saunders. Senatoda dnen btn oyunlar ve yasalarn zayf

yanlarn iyi bilen biri. Kendisinin ihra oylamas yaplacakken son bir kez sz alr.



17

Ve kreendo Sapansz Davut, Golyata kar

Her eyini kaybetmi senatrmz son szn aldnda aslnda bunda bir hile vardr. Bir senatr

szn takati bitene ya da sz bakasna devredene kadar srdrebilir. Bu minvalde Mr. Smith

konuur, anlatr. Bazen bo salona, bazense srt dnk senatrlere; ama daima doruyu anlatr.

Taylor, senatrleri, dnen dolaplar, ocuklar, hayallerini, Amerikay, vicdan ve anayasay

Unuttuklar eyleri hatrlatmak ve hakikati haykrmaktr niyeti. Sesi atallanp takati tkenirken

senato salonu basn, izleyiciler ve bykelilerle dolar taar. Demokrasinin hem Amerikaya hem de

dnyaya seslenii. Kendi eyaletine ise sesini duyuramaz. Jim Taylor, ocuklar ezmek pahasna

eyalette olan bitenin haber olmasn engeller. Takati tkenen Jeff Smith baylr; ama vicdanlar

uyandracak ln atmtr oktan. Hikyeyi toparlamak adna bir dier nemli karaktere yer

verelim.

Batan kaybedilmi davalarda kaybolmu bir isim: Senatr Paine

Bir yandan ynetmen, rm dzene bir mesih yollarken dier yanda da sistemin ele geirdii bir

adamn hikyesini izleriz: Senatr Paine. Bir zamanlar Jeff Smithin babasyla batan kaybedilmi

davalarn adamlardrlar. Uruna savalacak tek dava batan kaybedilmi davalardr, der Paine.

Clayton Smith kalemiyle gazetede mcadele ederken, Paine ise avukat olarak yanndadr. Bir gn

Clayton Smith srtndan vurulmu ekilde brosunda l bulunur. Tek bir madencinin sesini

duyurmaya alrken, kendisine yneltilen, rvet ve tehditleri elinin tersiyle itmi sonunda

kaybedilmi davalarn kaybedilmi adam oluvermitir.

Senatr Painein Jeff Smithi apkasna kadar babasna

benzetmesi tesadf deildir. Vicdannn iten ie szladn

srekli hissederiz. Artk sistemin adamdr, kaybedilecek

davalar onu ilgilendirmemektedir ve muhtemeldir ki bakanlk

avularnn arasndadr. Ama gemi zamann hayaleti olan

gen ve apal senatrmz, bilmeden derinlerdeki bir l

uyandrmak zeredir.

Filmin gr dedii

Caprann demokrasiye, basna ve politikaclara ynelik

talamas ve Amerikan Ryas ve Demokrasisinin nasl olmas

gerektiini anlatan bir filmden bahsediyoruz. Byk Buhran

Dneminin umutsuzluu iindeki bir halkn isteklerini baran

ve halk hl iyiye ve doruya ulaabilecei konusunda motive

eden bir yapt.

rm bir sistemi, bir kiinin drstl ve inanc

mahvedebilir. Umutsuz kalm, sisteme adapte olmu

vicdanlar zlp hakikate geri dnebilir. Mr. Smith Goes to

Washington filminin, 39 yapm bir film olmasna ramen, Caprann 70 yl geriden bize seslenmeye

devam etmesiyle, gncelliini koruyan bir hikyesi var. Washingtonu Ankara ya da Parisle

deitirsek ne fark edecek? Hl gcn koruyan, yaayan bir hikye elimizdeki. Demek ki dnya

dndmz kadar deimemi. Yolsuzluk, rmlk, ahlaki erezyon tam gaz devam ediyor.

Bu sistemi yok edecek kiilerden birini ite bu filmde gryoruz. Drst, namuslu ve ideallerine

smsk balanm bir adam. Amerikal, Fransz, Trk olmas, corafyann yeri bir mana ifade

etmiyor. Jefferson Smith sembolleiyor. Dzene ayak uydurmayacak kadar inat olmak, dzene

inat yaamak bir koltua layk grlm herkese hatrlatlmal. Bu gibi filmler oka bahis konusu



18

olmaz; ne sinema sohbetlerinde ne de kalem erbabnn yazlarnda. Bu filmi nemli yapan ise Frank

Capra. Onu tanyp teknik ksma geelim.

Bir Amerikan Ryas Ynetmeni: Frank Capra

Capra 1897, Sicilya, talya doumlu. 6 yandayken Amerikaya g eder ailesiyle. niversitede

kimya okurken Montaignein denemelerini ve iirlerini kefeder. Bu olay onda yazma tutkusunu

aa karr. 1919 Ylnda, John Fordun ynettii The Outcasts of Poker Flat filminde ii olarak

alr. Bu film ona sinemada alma azmini alar. Bir gn, bir Hollywood stdyosunun verdii

ilana cevap vererek sinemaya admn atar. Ksa filmler yazar, ynetir; stdyolarda asistan, yazar

olarak alr. Sessiz Sinema dneminin tannm oyuncularndan Harry Longdon ile almaya

balar. Ardndan anlaamayp ayrlrlar ve bylece Colombia Picturesa katlr. Bu arada Byk

Depresyon yllar balar. 29 Ylndan 40 ortalarna kadar srecek bu dnemin Capra filmlerine ve

filmlerin ektii ilgiye ciddi katks vardr. Caprann sinemada parlad devir 33te ektii Lady for a

Dayden balar ve 46 yapm Its a Wonderful Lifea kadar devam eder. kier yl arayla defa

Akademiden en iyi ynetmen dln alr. kinci Dnya Sava baladnda, Why We

War? adndaki propaganda filmlerini eker. Bu filmler hala klasik kabul edilir. Bu kadar ansiklopedik

bilgi yeter. Caprann bir de kiiliine bakalm.

Frank Capra, bir gmenler lkesi olan Amerikada, Amerikan Ryasna drste inanan insanlarn

belki de en balarnda gelir. Sinemada ise en bydr phesiz. Bir hayal taciri olarak bile kabul

edebiliriz kendisini. Yeni dnyaya ayak basan her Sicilyaldan Luca Brasi olmasn beklememeliyiz

elbette. O da ayr bir Amerikan Ryasdr ya neyse, konuya dnelim. Capra, demokrasiye inanan,

Amerikan Tarihi hayran, drst, namuslu, alkan, kalabaln iinde sesi kesilmi bireye kulak

veren biridir. Bunun yan sra filmlerinde grdmz bir karakter kalb vardr. Miyazaki

evrenindeki dii kahramanlar andrr oka. yidirler, drsttrler ve iyi olarak, iyi davranarak

etraflarndaki ve lkedeki ktle galebe alabileceklerini gsterirler. Capra, Byk Buhran

dnemindeki avamn hzla fakirleirken baz insanlarn hzla zenginlemesi, ahlaki bozulma ve g

peinde koan insanlar kamerasna alrken gsterdii cesaret ve duruuyla 30larn en popler

ynetmeni olur. Amerikan Ryas zirvedeyken zirveye kar ve rya maskesini atp kabus yzn

gstermeye baladnda ve halkn ryay deil; gc, paray setii vakit zirveden tepetaklak iner.

46 ylndan sonra ektii filmlerde ne bir baar elde edebilir ne de kamerasna ve de ryasna olan

zayflam inanc buna msaade eder.

Caprann felsefesi ska sinisizm(cynicism)i andrr. Sinisizm, tabiatla uyumlu, erdemli bir hayat

yaarken, g, zenginlik, hret ve salk gibi isteklere srt evirmek, mutluluun insann iinde var

olduuna ynelik inanca dair bir felsefedir ksaca. Ynetmen hakknda uzun bir lakrd oldu; ama

baz filmler ynetmeni anlatr aslnda ve bu filmleri ynetmensiz ya da ynetmenin erdemlerinden

ve felsefesinden ayr dnemezsin. Daha ok auteur ynetmenlerde ska karmza kan bir

durumdur. bu sebeple Capray da auteur ynetmen kabul edebiliriz (not: kendimi atein iine

attm, bakalm odunu kim atacak zerime).

Filmin teknik yanna gelirsek:

Basit kamera hareketleri, gsterisiz bir ynetmenlik ve klsik; serim, dm ve zm

blmlerine ayrlm bir hikye. Capra, ne nesilda Ford kadar yetenekli, ne de Welles gibi bir dahi.

Ama ismini Welles ve Fordla yan yana yazdrabilecek bir ynetmen. Sinemasnn tm gc,

hikyelerine olan inancndan ve samimiyetinden geliyor. Bu filmi belki bir tek John Ford bu kadar

vurucu ekebilirdi. O da Caprayla ayn eylere inandklar iin. Hikye, birok byk ynetmenin

elinde teknik bir oyuncak hline dnp, zn ve vermek istedii mesaj kaybedebilirdi. Buradan

Caprann filmlerine ruhunu ne kadar gzel yedirdiine ahit oluyoruz. Oyunculuklara gelince



19

srtan, gze batan bir oyuncu yok. Herkes rolne hakkn vermi. Jimmy Stewarta bir paraf amak

lazm. Filmi bir yandan Caprann samimiyeti tayorsa bir yandan da Stewartn mthi performans

tayor. Jefferson Smithe tabiri caizse hayat veriyor. aknlklar, fkesi, krgnl, glmsemesi,

znts o kadar sahici ki, elle dokunulabilecek bir karakter yaratm, hem de karikatrleme

ihtimali bu kadar yksek bir karakterde. Stewartn sinematografisinde zayf oynad rolne ahit

olmak g; ama bu gen dnem performans ayr bir ldyor. Ik, mzikler, dekor her ey yerli

yerinde. Zamansz bir bayapt iin her ey hazrlanm.

Zamansz bir bayapt

Zamansz bir bayapt; film gsterildikten sonra, siyasetilerin ve bakent basnnn hmna

uruyor. Dnemin faist ve komnist devletlerinde film gsterilmiyor. Ama bir bayapt, Capra

lene kadar bu filmin ilham verdii insanlardan mektuplar almaya devam ediyor. Yel

deirmenleriyle/devlerle sava hi bitmeyecek nk.

Don Kihote diyorduk evet, ok sevgili Donumuz da inandramamt yel deirmenlerinin aslnda dev

olduuna kimseyi. Yel deirmenleri devdi, grmemek iin kr olmak gerekiyordu ya da gzlerini

kapamak, neye: Hakikate. Adnz Don Kihote olur, Mr. Smith olur ya da baka bir isim delilikle

itham edilen. Ama gzlerini hakikate kapatanlar kadar aanlar da olacaktr, her zaman.

1- Filmden bir replik

[i] Mr. Smith goes to Washington, Mr. Smith



20

9 Shane Acker, Hastaln Tehis Edememek (Mehmet Salih Demir)

Huzursuzluk saati gelmi henz iki yandaki bir ocuu teskin

etmek iin karsna oturttuum animasyon filmine yar uykulu

gzlerle kendimi bu kadar kaptracam dnmemitim hi.

Afiini sevimsiz bulduumdan pek iltifat etmediim ve izlemeyi

srekli ertelediim animasyonu, evdeki film stokunun

azalmasndan dolay biraz da mecburen seyretmeye koyuldum.

Animasyonlarda genellikle beklediimiz bol bol glmece ve

elencenin aksine gayet ciddi bir filmle karlatm. Bununla

beraber film grsellii ve mzii ile ocuu, konusuyla ise beni

oyalamay baard.

Ciddi dedik ama film bir o kadar da klie bir hikyeye sahip.

nsanln kaybettii bir makine-insanlk savandan sonra, bir

kyamet senaryosunun harap olmu dnyas iinde bir kahraman

ortaya kp, metal canavarlarn yeryz hkimiyetini

sonlandrmann mcadelesini veriyor. Fakat bu kahraman yle

altmz trden sper glerle mcehhez biri deil; hatta bir

insan bile deil, isimsiz el kadar bir bez bebek. Srtna kocaman

ilenmi say ile tanyoruz kendisini.

Kahraman 9, retiminin son serisi olarak dier

rkdalarn buluyor nce. 9un merakna kout gideriliyor merakmz. Gemite neler yaandn bu

ilgin rkn en yal yesi 1in yklemelerinden reniyoruz. Fikrimi trmalayan sahneler de bu

noktada balyor.

Neler olup bittii flashbacklerle hzlca seyirciye aktarlrken olduka muhkem bir nyargya dayal

gz baclna ahit oluyoruz. yle ki: bilim ve teknolojinin rndan kp insanlk iin byk bir

tehlike olmas sanki ancak ve sadece totaliter/baskc rejimlerde mmknm gibi bir yanlsama

oluturuluyor. Yz hatlar keskin, aln ak, askeri niformal, baklar otoriter ve sert bir diktatr

babakann komutanlnda/bakanlnda lkenin militaristlemesinin neticesinde makineler ve

teknoloji insanl mahvedebiliyor ancak. Bu algnn tersinden verdii mesaj ok ak: zgrlk,

liberal, demokrat bir lkede sz konusu tehlikenin vuku bulma ihtimali yok. Bilim ve teknoloji

zgrlk olduunu iddia eden rejimlerde ehliletirilmi ve terbiyeli bir ekilde yol alyor.



21

Teknolojinin insanln bana bela olmas, olsa olsa sadece kolektivist/militarist/komnist/faist bir

ynetim altnda mmkn olabilir. 9 bu ynyle gerei perdeleyen bir animasyon.

Filmin ana eksenine en gen ve ilerici olan 9 ile gerici, tutucu ve bilim kart en yal 1in atmas

yerletirilerek hikye yrtlmeye allyor. Sava esnasnda bez bebeklerin liderliini stlenen 1

ve dierleri ykk dkk bir kiliseye snyorlar. 1in saklanmak ve devamnda yaamlarn

srdrmek iin bir kilise semi olmas ile kendisinde temsil edilen sorgulamaya kapal ve

muhafazakr karakter arasnda ilgin bir paralellik var.

9, 1in tm uyarlarna ramen iflah olmaz bir maceraperest olarak srekli sorguluyor, mphem ve

gizemli olan merak ediyor, tevik ediyor. Buna karlk 1 ise, metal canavarlarn dnyasna dair

korkulardan bir duvar rm ve sk skya uyulmas gereken kurallarla ileri gidilmemesini

garantilemi durumda. Sonradan gelen 9, 1e/kiliseye ilk isyan bayran ekip bir dier bez bebei

ayartarak korku duvarlarn ykmaya gidiyor. 9 hep bir adm tesini, daha tesini bilmek istiyor;

srekli bir eylemlilik ierisinde. Bireysel giriim ve irade gcnn bir ideoloji halinde kutsand

Batdaki en makbul tipin tipik davranlarn sergiliyor.

Batnn rettii modern biliminin temelinde ite bu srekli merak ve enerji dolu eylemlilik hali var.

Ne pahasna olursa olsun rty kaldrp altndakini grmek ona dokunmak isteyen bir tavr bu.

Kendisine ve insanla zarar olacan bile bile hem de. te filmin senaryosu kendisine burada

sust yapyor ve yakay ele veriyor. Makinelerin kontrolden kp insanl yok etmesine sebep

olan teknolojinin temelinde, zararl olaca bilinse dahi yine bu iflah olmaz bilimperestlik yatyor.

lgin olan ise makineleri alt etmek iin gerekli olan ruh, gene macerac 9da temsil edilen bu ruh.

zerinde eitli simgeler olan bulduu yarm kre eklindeki cihaz dur bakalm ne olacak?

dncesiyle ona uygun ilk grd yere monte edip, o en tehlikeli metal canavarn uyanmasna

sebep olan da yine bu basiretsiz ve ihtiyatsz ruh. Film burada kendi topularna skyor.

Biz filmin balarnda Batnn bilim hususundaki kendi had bilmezliine kar bir zeletiri yapaca

izlenimini edinirken film ilerledike, hastaln tehis edemediine ahit oluyoruz. midimiz boa

kyor. Filmde ynetmenin idealize ettii 9un tutumu, makinelerin insan yok edecek lde

gelitirilmesine sebep olan tutumun bizzat kendisi. Anlayacanz bu filmde hakiki bir zeletiri yok;

belki byle bir dertleri de hi yok

Sz konusu teknolojiyi gelitiren bilim adam filmin sonlarna doru ibra edilmeye allyor. Kt

olan bilim adamlar deil, onu kt emellerine alet eden diktatrlerdir mesaj veriliyor. Bizden

inanmaz istedikleri ey kabul edilebilir gibi deil. Bilim insanlar zannedildii kadar masum mu

acaba? DD de yaymlanan Pozitivizm kitabndaki Evrimcilerin Hastalklar balkl yazda

Einsteinn ABD Bakan F.D. Roosevelte yazd bir mektubun orijinal metni var; atom bombas ile

ilgili. Siyasi bir karar vericinin aklna nasl karpuz kabuu drrm bir bilim adam, gayet net

gryorsunuz. Bu hususta bir baka arpc rnei geen yl vizyona giren Charles Fergusonun

ynettii nside Job isimli belgeselde gryoruz. Kresel krizin sebep ve muhtemel sonularn

konu eden bir belgesel. Dnyann en tannm ekonomi bilim insanlarnn krizdeki rollerini tm

plaklyla ortaya koyuyor. Banka ve finans kurumlarnn denetiminin gereksizliine yneticileri

ikna etmeler, lkeler ve irketler hakknda yalan yanl dzmece raporlar vs

9, Batnn kendisi hakknda samimi ve gereki bir zeletiri yapmasnn ne kadar zor olduunu

gstermesi bakmndan iyi bir rnek tekil ediyor. Film zerinde dnrken u sorular tekrar

sordum: Tketim toplumunun her zerresine bulak haldeyken hakiki bir tketim toplumu eletirisi

yaplabilir mi? Kapitalizmin tam gbeinde gbek atarken esasl bir kapitalizm eletirisi yaplabilir

mi? Vicdanl kapitalizm, OWS ( Wall Streeti gal Et) tartma ve eylemlerinin yapld bir

konjonktrde bu ve benzer sorular da sorulmal bizce. nk bu sorulara verilecek cevaba gre,

meseleye nispeten dardan bakabilen dnrlerin fikri ve entelektel abalarnn snr ve yn

hakknda bir ufuk oluacaktr.



22

Yaban ilekleri Smultronstllet (Suzan Nur Basarslan)

Nasl romanlar hayat yeniden kurgulamaksa insan da tpk bir yazar gibi anlarn

kurgular, o kadar da mutlu deildir o anda, ok da glmemitir aslnda, o cmleyi de

dememitir yalanlar katar anlarna ve aslnda, imdi; gemiini ina eder. SNB

Yaban ilekleri Ingmar Bergmann 1957 sve yapm filmi. Fahri

unvan almak iin yolculua kan Profesr Isak Borgun bir gnn

anlatan film, bu bir gn zerinden Borgun hayatn, hayatndaki en

nemli anlar, modern an en nemli sorunsaln Borg/birey

zerinden anlatr. Filmde zaman dorusal ilerlerken, Borgun

gemiine yaplan yolculuk ve ryalar bizi ayr zaman dzleminde

tutar: imdi, gemi ve zaman-st. Borgun hesaplamasn

yanstan blmde(rya-mahkeme) zaman kolektif bilind(Jungun

tanmlad ekilde) alana tekabl eder ki bu alanda biz zaman

olgusunun bellek alanndaki farklln/zaman-stln fark

ederiz.

Filmde ryalar birok ilev yklenir. Bunlardan ilki, Profesr Borgun

ryasnda grd akrep ve yelkovan olmayan saatle (annesinin

evinde bu saatle karlar ve onun babasna ait olduunu renir,

rya geree dner); lm imgesinin nesnelemesi ve bunun rya/fiziktesi/bilind boyutta

kalmayp bilin dzeyine aktarmnn salanm olmasdr. kinci ilevde, Yaban ilei ve ryalar,

Bergsonun memoire involontaire dedii alanda, yani istensiz bellekte Borgu an()lara tar.

Burada tetikleyici unsur, yaban ieinin gemie ait bir n hatrlatan mutluluk, kalabalk,

paylam, ayrlk gibi i ie gemi duygular ve yaanty imleyen bir gsterge olmas; lm

dncesi ve yalnzlamann imgeler araclyla bir ryada Borgun bilin dzeyine yansmasdr.

Ancak srreel alana aittir bu ksm, hakikatin alanna gei yapamaz.

nc ilev, ki sosyal alandaki en nemli tespiti ierir buras. Birey zerinden modern insan tipinin

tespit edilmesi ve modern insann eletirilmesidir.

Tanr size bir yz vermi, siz kendinize bir tane daha yapyorsunuz, diyor ya Hamlet Opheliaya,

maskelerinden syrlan bireyin sorgulama alann imler ryalar, gerekliki fiziki alandan deil,

srreel alandan filmin akn/devinimini/hareketini salayan ikinci bir ilevsellikle verir. Borg



23

ryasnda giremedii mutlu evin birden kendi mahkemesine dndn ve snavda olduunu fark

ettiinde, cevaplarn bilmedii sorularla yzletiinde ve hatalaryla, aresizce kendini savunmaya

alr. Yal bir adamdr ve adil olan daha hassas

davranlmasdr kendisine. Oysa kendisiyle yzleir, hatalar

oktur:

Duygusuzluk, bencillik, acmaszlk

nsan olmada Yetersizlik

Modern an insannn kk ama nemli hatalar.

Ceza: Yalnzlk.

Bakalarndan kaynaklanan deil, bireyin kendi tercihi sonucu yaamak zorunda kald yalnzlk.

Bilgi ve bilmek iin uzaklalan toplum, deerler, sevgi Ne kadar bilgi/bilmek yeterlidir, bilgi neleri

deitirir, neler kazandrr, neler kaybettirir, ne kadar bilmek yeterince bilmektir? Bu sorulara cevab Sara verir:

O kadar ok ey biliyorsun ama aslnda hibir ey bilmiyorsun. Modern insann yazgsna ayna tutar bu cmle

ve onu eletirir; lmden korkan, kabullenemeyen, bilim adna her eyi arkada brakan ve

yalnzla mahkm olan bireyi sorgular.

Yaban ileklerinde(Ingmar Bergman) Sarann syledii: O kadar ok ey biliyorsun ama aslnda hibir ey

bilmiyorsun, cmlesinin benzerini iki yl sonra Hiroshima Mon Amourda (Alain Resnais) Elle

sylyor: Bildiini sanyor insan, sonra bakyor ki hi bilemiyor. amzn hastal, bildiini sanmak ve

bilmediini sylerken ne kadar ok ey bildiini imleyen kibir

Ya zm?

Ynetmenin, bu yalnzla kar kan tutumuyla dikkati eken Marianne ile sunduu zm u:

Ve iimdeki bebei dndm. Nesiller boyunca soukluk, lm ve yalnzlk dnda bir ey yok. Bu, bir yerde sona ermeli.

Peki nasl? Ynetmen buna net/direkt bir cevap vermese de, Yaban ilekleri, temel bir

tamamlanmamlk hissi veren, yarm kalan, analiz eden ama hikyeyi orada bitiren Kafkaesk bir

film olsa da, aslnda Borgun yaban ilekleri ile ilikisi zme dair ipular barndrr iinde. Yaban

ilekleri gemie ait huzurlu, mutlu, kalabalk zamanlarn, gemiin gzel paralarnn temsilidir.

Aray, aslnda gemie deil, gemite yaand dnlen paylama, aileye, huzur ve

mutluluadr. Paylam, aile, huzur ve mutlulukun temsili olan yaban ilekleri, yalnzlkla

cezalandrlan bireyin uyannn imgesi ve yalnzlnn zmdr.

Filmde modern insana bak, sadece yalnzlk balamnda irdelenmez, Victor ve Andersle Tanr-

bilim ilikisi; bir rahip ve doktorla din ve bilim ayrmnn vurgulanmas; genliin srgit tartmas

olan bu konunun aslnda insanlar ayrr gibi gsterirken onlar bir arada tutmas; Sarann modas

gemi olan/rahibi deil de maddi olan tercih etmesi ve gemiteki Sarann izledii yoldan gitmesi

ile gnmzde yceltilen deerlerin elence ve maddiyat olmas filmde karlalan dier

eleridir modernizmin. Ztlklara dayal, prior ve pasterior alann kesin izgilerle ayrld, maddi

zevklerin stn grld yeni anlay. Borga sorulan Tanr m-bilim mi sorusunda, Borgun

kaak cevab. Alay edilme korkusuyla sylenmek istenenin gizlenmesi ki Bergmann nc dnem

filmlerinin eletiri noktas da tam burasdr.

Filmin en nemli zellii, modern insann tespiti ve eletirisinin yannda zaman algsna bakdr.

Zaman algsnn farkll insann gemiine ait bakn da deitirmektedir.



24

Gemi nasl deiir?

nsan kendi kendisine kar tmyle iten olabilir mi? Heine z yaam yks yazmann hemen

hemen olanaksz olduunu, insann kendisinden sz ederken birtakm yalanlar katabileceini

syler.(s.55) der Yeraltndan Notlarda Dostoyevski. Gemi, deitirilmeden anlatlamaz ya da

baka bir ifadeyle saf/deitirilmemi bir gemi yoktur. Pavese, gnleri deil, anlar anmsarz,

diyerek u geree k tutar: nn dna ktmzda, ncl ve ardlyla onu hikye etmeye

baladmzda, ona baka eyler katar, gereklii bozar, yeni bir gereklik ina ederiz. Sartre,

hayatnz anlatrsanz, her ey deiir. Ne var ki, bu deiiklii kimse fark etmez. Gerek

hikyelerden sz edilmesi bunun kantdr. Sanki, gerek hikayeler olabilirmi gibi.(s:68) der

Bulant adl eserinde, ki bunu Eco da syler, gerekliin anlatlmaya baland an deitirildiini

anlatmak iin. Bu yeni gereklii bugnden/imdiden etkilenerek yaparz. Ksaca imdi, gemii

ina eder. Borgun gnndeki kahramanlarnn gemiinde de ayn yzle ortaya kmas bunun

gstergesidir. Kendi gemiine bugnnden bakarken imdi ve gemiin i ie girdii grntlerde

zaman algsn/akn birletiren ynetmen, an-zaman imdiye tayan bir ilevsellikle vererek,

sadece zaman kavramn deil; rya-gerek ikileminde gemiin gerekliinin imdiden

yorumlanarak alglan ile gerek kavramn da sorgulam olur. Olaylar deil, anlar hatrlarz, hele

de bizim iin olumlu ya da olumsuz anlam ierenleri(duygusal hafzamzda zellikle iz brakanlar)

yllarca belleimizde tarz. Bu yzden filmde asl gstergeler, rya-an-bellek-imge araclyla

anlara yaplan hayat yolculuuna ait hayata dair paralardr. Hatrladmzn ne kadar gerektir ya

da anlattklarmzn?

Gemie dair gereklik, Borgun gnnden ve zellikle ryalarla aktarld iin, yani farkl bir

formda, imgeler arkasndan; filmde flash-back olan ksmlar, yapsnn (olay aktarm) dna kar

ve gemi, zamann ayr bir paras deil, bir btn olarak paralanamaz bir zellik kazanr. Mekn

da bu filmde zamansal bir kavram olarak (Borgun ayn mekanda gemi-imdiyi bir arada yaad

ryas, mahkemeye dnen ev) karmza kar. zellikle rya-mekn, gemii ve imdiyi (zihinsel

algda) birletiren, mekn da bu oluta paralanmaz/ayrlamaz bir btn olarak ak salayan bir

olgu olarak ortaya karr. Mekn, zaman birlikte var olan bir boyut olarak srece dhil olur.

Rya; zaman-stdr, hareketin ve maddi oluun olmad (ama oluun olduu ayr bir zaman-

mekna ait bir) lemdir. Filmin dikkat eken bir baka ynyse; ryalarn, zaman-styken, bilin

dzeyin/fiziki lem/de olduundan daha fazla filmdeki hareketi ve ak salayarak aktif bir rol

oynamasdr.

Yaban ilekleri, Bergmann Dikey Sinema dnemi (nc Dnem/metafizik soruturmann

varolusal bir hal almas) olarak kabul edilse ve modern a ve modern insan eletirse de, filmdeki

eksiklik; ynetmenin ryalarla srreel alanda kalarak, hakikatin alanna gei yapamam olmasdr.

nk bu filmde ryalar sadece modern bireyin, bilin dzeyindeki yalnzlnn ve lm

korkusunun davurumu ilevini grr. Onu/insan hakiki lemle ve iaretlerle karlatrmaz, fiziki

dnyamzn, rya iindeki rya olduuna dair imgeler iermez, zaman-meknn tesine ulatrmaz,

onu sadece dnyayla ilikilendirerek, bu gne, bu dnyadaki mutluluka odaklar. Oysa ryalar,

sadece bilince ait bir alan deildir. William Shakespearein Hangi insan gnlden istemezdi bu bitii

/ lmek uyumak uyumak / belki rya grmek dedii gibi ryalar, hakiki lemin kaplar, lmn

kardei, onunla ayn kapya alan bir alemin gstergeleridir.

Modern dnem, anti-kahramanlarn adr: Don Kiot, Madame Bovary, Raskolnikov(Su ve Ceza),

Antoine Roquentin(Bulant), Giovanni Drago(Tatar l), Meursault(Yabanc), Prof.Kien(Krleme),

Gregor Samsa(Dnm), Henry Heller(Bozkrkurdu), Paul Hilbert(Duvar), Lucien Fleurier(Bir

Yneticinin ocukluu), Winston Smith(1984), Yeraltndan Notlarn isimsiz kahraman ve u anda

aklma gelmeyen nicesi ve Prof. Borg. Ve bu kahramanlardan unu reniriz ki, aslnda hepimiz

anti-kahramanlar ann yeni karakterleriyiz: Duygusuz, bencil, acmasz, insan olmada yetersiz,

yalnz, toplumdan uzak, bilgisiyle kibirli, nvan delisi, lmekten korkan, maddi zevke ve maddiyata

nem veren



25

Araytr sanat. Aradn bulsa aslnda konuacak sz kalmayacaktr insann, tpk filmdeki bir

sve iirinde olduu gibi, sanat, insann araddr. Sz, iire brakalm, posterior alana gebe olan

insann en zgr olduu alana, aramaktan ve inanmaktan korkmayan tarafna:

afak vakti

aradm arkada nerede?

Gece ktnde

onu hl bulamamtm.

Yanan kalbim,

bana onun izlerini gsteriyor.

ieklerin at her yerde,

onun izlerini gryorum.

Onun sevgisi tm havaya karm,

sesi yaz rzgarnda uulduyor



26

Siyah-Black / Sanjay Leela Bhansali (Cemile Bayraktar)

Sevgili kardeim Melike Bayraktara

Benim hikyemdeki dnya farkl.

Sesler sessizlie dnr Aydnlk da karanla

Benim dnyam bu

Ne grlr, ne de duyulur.

Benim dnyamn tek bir ismi var: SYAH

Siyah/Black (2005) ynetmenliini Sanjay Leela Bhansalinin yapt Hindistan yapm bir film.

Eer grmeyi gz-bakmak-grmek eklinde tek dze bir eyleme indirmiseniz doutan kr ve

sar bir kz ile retmenin yksdr diyerek zetleyebilirsiniz. Ancak grmenin gzler-grme

serveninden fazlas olduuna inanyorsanz filmi zetlemeniz, yazya dkmeniz mmkn deil.

Zaten bence film u cmle balyor:

Karanlkta gzlerinizin bile size bir yarar olmaz.

yle ise gz-bakmak-grmek grebilmek iin yeterli deildir. Filmin iki barol karakterinden biri

olan Michelle gzleri olan ancak gremeyen bir ocuktur. Demek ki grmek iin gzlerinizin

olmas yetmiyor. Michellenin kr ve sar olmasndan kaynaklanan skntlarn anlayamayan babas

Michelleyi akl hastanesine gndermek istiyor. Ancak grme ve iitme engelli olan Michellenin,



27

kendini adam retmeni Bay Sahainin uralar sonunda okumay, yazmay, iaret dilini

rendiini ve niversiteden mezun olduunu grdmzde babasnn gzleri olmasna,

grebilmesine ramen Michellenin yerinin akl hastanesi olmadn gremediini gryoruz.

Demek ki, grmek iin gren gzler de yetmiyor. Michellenin retmeni Bay Sahai normal

gzlere, Michelleyi grebilen gzlere sahip olmasna ramen karanlkta kald bir odada

grebilmek iin k istiyor. Demek ki, gzler, grebilen gzler de k olmaynca gremiyor.

Dolays ile buradan kan sonu, gzlerin, grebilen gzlerin, derini grebilen gzlerin ayn

zamanda k gibi bir zemine de muhta olduu Belki de bu nedenle filmde k filmin zeminini

oluturuyor, metafor olarak filmin tabanndabulunuyor.

Filmde yemek yemeyi bile -retilmedii iin- beceremeyen kr ve sar Michellenin retmeni

Bay Sahainin insanst bir aba ile niversiteden mezun olacak duruma getirdii Michelle,

niversitede bir derste bir airin d iin gzler gereklidir savna keskin bir eletiri getiriyor:

aire katlmyorum! Gren gzler deil akldr. Grmyorum ama dlyorum.

Sahi grebilmek iin akl yeterli midir? Yeterli ise Michellenin eitim alabileceine vaktiyle

inanmayan babas bunu akl olmad iin mi inanmyordu? Yahut Michellenin retmeni Bay

Sahainin bu insanst abasnn kayna akl olabilir mi? Hi sanmam! Orada devreye inan

girer; inanmak!

Michelle niversitede eitim alabilmek iin niversiteye bavurur ancak zel durumundan dolay

bir danma kurulunun mlakatndan gemesi gerekmektedir. Film bir st paragrafta ifade etmeye

altm akl-inan paradoksunu u repliklerle ifade ediyor:

- Danman: Dnyada ka okyanus var? (Akl)

- Michelle: Benim iin her su damlas bir okyanustur. (nan)

Zaten filmde hrn ve saldrgan bir ocukluk geiren Michelle ile retmeni Bay Sahainin ilk

diyalog kurduu belki de Michellenin retmeni Bay Sahaiyi kabul ettii sahne ikisinin ellerinin su

damlalar altnda bulutuu anki sahne. Duyamayan ve gremeyen Michelle, retmeninin

anlayabilmesi iin Michellenin ellerini azna gtrerek heceledii szckleri, teninde hissederek

anlasn diye kollarna, parmaklaryla yaz szcklerden ilkini su damlacklar altnda hecelemeye

balyor: wa-ter (Su)

Film arasnda ufak bir not gibi duran Michellenin kz kardeinin olay ierisindeki rol, Michelle ile

olan ilikisi aslnda filmdeki grebilme-grememe ksmna yaplan ikinci atf olarak durumu

kuvvetlendiriyor. Filmin gzyalarnz tutamayacanz bu blmnde Michellenin kz kardei:

ocukken Michelle ile oyunlar oynadmz gnlerden birinde oyun srasnda koarken

ikimiz birlikte dtk, alamaya baladk. Aladmz duyan anne ve babamz bize



28

doru kotular. Ama ikisi de Michelleye yneldi. Ben orada ellerimi uzatm bir ekilde

kaldm. Bana ellerini uzatmadlar, beni grmediler. Bu kez grlmeyen Michelle deil kz

kardeidir.

Filmin daha balarnda Michelleye eitim vermesi iin tutulan retmeni Bay Sahai, henz ie

balamadan, iin ne olduunu rendii mektubu okuduktan sonra: Ona szcklerden bir kanat

takacam Bayan Nair, umay reteceim. diyor. Gerekten de bu szleri syleyen

retmen Bay Sahai, Michelleye bir kanat takyor. Karanln ve siyahn Michellenin

dnyasn bomasn engelliyor.

Ancak biz filmden unu da reniyoruz, kanatlar olan Bay Sahai, kanatsz Michelleye kanat

takyor. Ancak hayat odur ki, gn geliyor Bay Sahai kanatlarn yitiriyor, yitirdii kanatlarn zerine

hayatn kurduu Michellenin kanatlar nnde kendini buluyor. te o gn Michelle, retmeni Bay

Sahainin kanatlar oluyor.

Dnya kanatlar olanlar, kanatlar olmayanlar, kanatlar olup olmadnn bile farknda olmayanlar,

kanatlar krklar arasndakilere k olan bir zemin, mz var ise grmememiz mmkn deil.

Michellenin syledii gibi Beni unutursan nasl yaarm? Birbirimizi unutursak nasl yaarz?



29

Torino At / Bla Tarr (Ali Hasar)

Friedrich Nietzsche, 3 ocak 1889da Torinoda, Via Carlo

Albertodaki 6 numaral kapdan sokaa admn atar. Belki

yry yapmak, belki de postaneden mektuplarn almaktr

amac. Kendisine uzak olmayan ya da fazlasyla uzakta kalan bir

fayton srcs inat atna sz dinletemiyordur. Faytoncunun

tm basklarna ramen, hareket etmeyi reddediyordur at.

Sonra, ismi muhtemelen Giuseppe Carlo Ettore olan faytoncunun

sabr taar ve krbacn eline alr. Nietzsche, kalabaln yanna

gelir ve o ana dek fkeyle kpren srcnn acmasz sahnesini

sona erdirir. Salam yapl ve gr bykl Nietzsche, birden

faytona atlar ve kollarn atn boynuna dolayp hkrarak

alamaya balar. Olaya ahit olan dierleri, Nietzscheyi evine

brakr. ki gn boyunca bir divanda hareketsiz ve sessizce

dinlenir Nietzsche. Ta ki son szlerini mrldanncaya dek:

mutter, ich bin dumm! (anne, ne aptalm!) ve yaamnn kalan

son on yln, uysal ve delirmi bir ekilde annesinin ve kz

kardelerinin himayesi altnda geirir. Atn akbeti hakknda ise

hibir ey bilmiyoruz

Prologue

Bla Tarr, at veriyor insanla. Torino At, iine girilip asla klmayan bir derya. Yzyln

grebilecei en karanlk gereklik. Dnya kirleniyor, irkinleiyor. Ykyoruz her eyi. Nesnelerin

zn, kendi diyalektiini bulamyoruz. Kristalleen bir evren. Paracklar btn yeryzne dalm

durumda. Arlk yaklayor, hakikat kendi zn ortaya koyacak. Bolukta savruluyoruz her

birimiz. Merhamet dedikleri bir aldatmaca deil. Kendi kurduklar dzende bize ait olan her eyin

onlara ait olmasn istiyorlar. Ateler yanyor, kller var artk. Torino At kendi iinde lyor, gzleri

kayboluyor. Akbeti deil bizi sancya srkleyen. Bilinmeyenin ardna dyoruz her birimiz.

Her birimiz vadinin gvercinleri gibi inliyoruz. Medeniyet bir katastrof. Kaspar Hauser, mumu

tutarken o acy yaad. Otodidaktisizm ile medeniyetimize ar ar tokatlarn indirirken izledik her

birimiz. Herzog sustu, biliyordu medeniyet kavramnn iinin nasl da boaltldn. Ykm ve k

srekli var. Belki de evrenin kendi iindeki o muzaffer nizam bu. Nizama uymamz istiyorlar.

stedikleri tek gereklik kendi kutsaliyet sanrlarn kabullendirebilmek. syan balyor. Ftratnda



30

var amurdan yaratlmn saf temizlii. Kirlenmemilik. Nietzsche ata sarlp alarken biliyordu.

Atn kaderi, akbeti insanda devinim buluyor.

nden Bak Arka Perspektif

Yaayan her canlnn bir onuru vardr diyordu

Bla Tarr. nsana atfedilen deerin logos

merkezinde yourup sunuyorlard nmze. Bat

kendi hiliini alarla rrken Dou kendi

sarmalnn filizlerini bilge emberinde yetitiriyor.

Torino At her dakika lp diriliyor kalbimizde.

Yal Ohlsdorferin tahtakurularn bile hissediiyle,

hissiyatmzn derinliklerinde en kk canlnn

varln ve hiliini sz konusu bir pozisyona

sokuyoruz. Hayvana yklenen manadan hareketle,

Bressonun Au Hasard Balthazardaki bilgelik

tuzunun deerini bilen eek ile Torinodaki o hasta atn gzleri ayn yerde kesiiyor. Odak

noktasnda yer alan ile onu merkeze yerletiren arasndaki bu engin bada figranlara yer var.

Rzgr btn grkemiyle kkryor, hi dinmiyor.

Dardaki lmn soukluu ieri girebilmek iin an bekliyor. Vakit gelince her zerreye bir nokta

konur. Sondan gelen sesler Bla Tarr, dnyann sonunun yaayan her canlda farkl formlarda

olduunu belirtirken salt dnyann kendi sonunun imajinatif bir yansma olarak kabul ediyor. Torino

Atnda ne bir balang, ne de bir son var. ndirgenmi benlikler, hudutlarn tesine mazhar olan

gizemli ekicilikler, plan sekanslarn byl atmosferinde paralel evrenlere yaknla imkan tanyor.

Frtnalar hayatn o yangn megalesine inat, Ohlsdorfer ve kznn etrafnda evrenin

tekdzeliindeki insanla isyan edercesine bir ritele balyor. Torino Atysa kutsalln naif

emberinde alyor. Reddediyor nimeti.

Ne olur hatrm iin i !

Ses yok, gelmeyecek de. Geri dnlmez bir yoldayz. Gzlerin gittii boluun ardl geliyor. Irimias

kyor karmza, Satantangodan :

Frtnadaki kuru dallar gibiyiz. Kendimizi savunamyoruz

Bulant ve D

Acziyet ba gsteriyor. Uzun bir prologue ile

balayan film, gidiatn habercisi. Atn zayfl,

gszl, hastal yle bir hl alyor ki

arkasnda Ohlsdorferi deil de dnyann btn

ykn tayor sanki. Dnya ykleri omuzlama

yeri. Sanclar serumluyorlar her birimize. Gnden

gne ypranyoruz. Hayata kar baklarmz kk

Estikenin ufuk izgisinde kaybolan baklarna

dnyor. Atlar hep toz bulutunun iinde. Rzgr

bizi srkleyecek. Evrenin iinde bir yerlerde ykm

oluyorken bir yerlerde krallar gkyzne

konulanma niyetindeler. Dzensizlii istiyorlar ve bunu yaparken de sessizce ve derinden igal

ediyorlar bahemizi. Her yerde izleri var. Ykmn inas gerekleiyor.

Renklilik deil, siyah beyaz kaftan biiyorlar her birimize. Ocaklar yine yanyor, kaplar yor.

Buharlaan kabarcklar geceyle gndzn arasnda skp kalm durumda. Sonra biri geliyor,

gelmesi gerecekti: ziyareti ar ar ilerliyor. Sessizliin ve soukluun iine girecek. erisi ktlk

ve veba. Palinka biter, yenisi gelir. Tketim hi bitmiyor. Konuuyor alterego. nsanla saldrlyor,

yava yava darbeler indiriliyor tepemize. Uurumun ucundayz. Dnya arlatanlarn cirit att bir



31

hl ald artk. Rahatsz, sylediklerinden emin ziyareti. Nutuu noktasz. Nietzschevri bir dehlize

giriyoruz. Aydnlanyoruz, yeni deerler var dnyada, o karanlkta. Hepsi palavra gya. Aldr yok,

kimse kimseyi dinlemiyor, herkes yazyor, herkes sylyor. Susan yok, susayan da.

Tahtakurular ve ller

Dnce korelasyonlarna baktmzda yinelenen bir daimilik sz konusu. Issz ovalar, dalan

yapraklar, gri gkyz set ekiyor zihinlerimize. Ceza yaklaacak. Hi kimse bu dngde

fayda/zarar grmeden ilerlemeyecek. Yollar ivilerle dolu, ayaklarmza batyor. yanlar

yuvalarnda. Sanlarn pususu gibi bir varolu bu. Bu mutlak g hi son bulmuyor. Paradoks

emas kaznyor adeta. Sonun iinde bitmeyen bir son. Ohlsdorferin metruk evindeki o

ziyaretiden sonraki ingeneleri hatrlamak, erh dmek gerekir bu noktada. Geliyorlar,

baryorlar, kayorlar. nk ykmay seviyorlar.

Onlara gre bu sradan bir hl deil. Almlk

deil. Zaten bir k hkim ama soytarlklar,

ykl szleri at arabalarnn arkasndaki toz bulutu

gibi. Sudan fazlas var. Kuyu, Amerika, nihilizm,

totalitarizm Yaamlarndaki her ey stabil

hldeyken derinlerde salgn ve yokluk balyor.

stediklerini almadan gitmeyecekler.

Geberin ! Geberin ! Geberin !

Grnmeseler de uykuyu frsat bilip bir vaak gibi

frsat ann hep bekleyeceklerdir. Gszn gl karsnda direnii negatiftir. Kuvvetlerin

dinamizmi, potansiyel bilin ve ruh gibi bir manann alt iziliyor. Bla Tarr, filmin ok dnda.

Torino At, onu ayor, bizleri ezip geiyor. Baz filmler yle bir etkileyicilik alr ki ynetmeninden

bamszln ilan eder. Torino At, istedii yere komakta hr. Tahtakurular llere ahitlik etmek

iin karanlkta. Ktln effaflyla beslenmelerine devam ediyorlar.

Sz

Ordetin Johannesi uzaa, en uzaa gitmeyi amalyordu. Mektubunu yazarken kararlyd.

Anlayamadlar. Sz derinlerde vuku bulursa aksiyonun gereklemesi de kanlmaz olabilmektedir.

Sz yledir ki insan alim de yapar, zalim de. Monologlar, dile mhr vurmak iindir; kalp akl

devreye girer. nsan kendi evresiyle etkileim iindeyken de grd ve yapt szn etrafnda

cereyan eder. Bazense susar, nk ftrat yle bir mevcudiyet barndrr ki kalp ve akl derinliine

hapsolur. Baklar noktaya sabitlenir. Pencereden darya doru szlr, yava yava. O an bir

ka vardr dnyadan. Kaar. nsan kamak, kurtulmak, ykmlarn iinde dirilmek ister. Ohlsdorfer

kayor, hapsoluyor, kayor, hapsoluyor. Bitmeyen bir ember. Helezon genileyip daralyor.

Szler askda.

Vakitsizliin zaman su yzne kt. Bla Tarr,

Torino Atn gmd en derine; bir balangcn ztt.

Nietzsche hasta, yatanda uzanyor. Merhamet eli

deiyor. Mutter, Ich bin dumm ! Torino,

Kafkann da dedii gibi kalabalk yalnzlklardan

uzaklarda, soyutlanm, steril hle sokulmu

benliklerin iine nfuz ediyor. Armoniler

iddetleniyor sonra, bir gn nceki atn kaderi bu

kez insanda suret buluyor. Bu yazgdan ka yok.

Sz ve z birbirine karm durumda.

Yemek zorundayz

Sessizliin ve siyahln iinde kflenmeler var. Dzen, kendi ykntlarn eie brakp gidiyor.

nsan arkn dilerinde katlanlmaz acy grecek. Raz olduklar, onu daha da derine atacak, en



32

derine. Giderek byyecek kara delik. Evren ve insan aresizliin iindeki boyun emek zorunda

artk, kalbi yeniliyor, zafer onlarn. Issz stepler daha da etinleiyor. Soukluk ve yoksulluk

iimizde.

bermensch

Dnya kendi sonuna hazr. Bla Tarr ekiliyor

kesine. Bir veda ve hzn gerekleiyor

Torino Atyla. Eksik kalyor bir yanmz. Hayat

ilerledike insan duruluyor belki de. Tarrn

sinemas, Torino ile son bulsa da daimi boluu

yayoruz artk. nc gndeyiz

hl. Nostalghiada Domenico o meydanda bize

barrken Tarkovsky yakyordu kendini

atelerde. Anlamadlar, anlayamadlar. Bizden

ya da bizim gibi olmayan kabullenmiyorduk.

Ohlsdorferin sz manidar: Palavra! Yalan

atyorlar, bir dertleri yok ounlua gre. Tarr,

Tarkovsky gibilerinin deer grlmemesi

kaderlerinde bir iz. Bir dertleri var nk. Hakikat ile kendi stinsan modellerini, deforme hlden

syrp ze dntrme gayretini gsteriyorlar. Estetik ve ahlaki deerlerin nda vadinin tam

ortasnda aydnlatyorlar o yola girenleri. Nietzsche suskun; deli ryalar gryor artk. Uyan,

dirili olacak. Bla Tarr, Torino Atn seviyor ama komas iin ondan ayrlmas gerekecek. Bir

eylere ballk, delilik anlamna gelebilir. Bunun farknda Tarr. Ama hayatta her ey kendi yolunda

sakl ve gizemli. Kouyor Torino At, ufuklara, kra steplerin barnda yanklanyor sesleri. Perdeye

den glgeler, bizim kendi hakikatimiz. En saf hliyle var: siyah ve beyaz. Renkliliin o aldatc

yanna inat, bir vedann dakikalar ardan resmedilirken, geriye dnp baktmzda ne ok adm

atldn gryoruz. Bu yzyln grebilecei en youn, derin ve de yllar sonrasnn mihenk ta

olabilecei bir bayapt ve son Torino At. Torino At, iimizde lyor ve biz topraa karyoruz.

Birinci gn.



33

Tarkovsky ve Andrey Rublyov (Alper Grkan)

Ancak, doru anlayla z kavrayabilirsin

Modern sanat geleneksel sanattan ayran nokta iin kabaca, arka planlarndaki dnya gr veya

felsefeye bal olarak dayandklar gereklik anlay ve bu gerekliin dile getirili yntemidir

denilebilir. Doal olarak kutsal sanat da ihtiva eden geleneksel sanat kavray, akn bir hakikate

dayanr ve bu hakikatin dile getirilmesinin yolu olarak sembole bavurur. Modern sanat ise modern

felsefenin dorular ile biimlenmitir ve geleneksel olann tersine soyutu somuttan tretir, buna

uygun olarak imgeyi de maddenin nedensellii ile in eder. Bu ksa ifadeden modern sanatn n

kabullerinin pozitivizm ve determinizm olduu pekla anlalabilir.

Bu iki farkl sanat kavraynn belirgin bir biimde ayrlmalarn salayan unsur, kullandklar dil ya

da yntemleri diyebileceimiz iret sistemleridir. Alglama ve kavramay dorudan ve dolayl

eklinde ikiye ayrdmzda, hislerle duyulabilen eylerin dnda an, rya, hayal gibi ya da atomun

etrafnda dnen elektron gibi izaf anlatmlar iin insanolu muhayyileye (imgelem) bavurur.

nsana geree yakn bir tarzda sunulan bu dolayl anlatmda kullanlan iret de imge adyla anlr.



34

Bu konu zerinden sembol, alegori, imge, simge, iret, figr gibi kavramlara aklk getiren Gilbert

Durand (Sembolik mgeleme, nsan Yay., 1998), dolayl yoldan, muhayyile ile kavrama ve

anlatmn da temelde iki yolu olduunu yazar: Bu iki yol; tasvir edilebilme olanana sahip olan

iretler iin kullanlan alegorik anlatm ve bu imkna sahip olmayan ve alglanmas imknsz olan

bir eyi artran sembolik anlatmdr. Anlalaca zere sembol ve alegori, birbirlerinin zdddr:

nk alegori, bir figr oluturabilmek adna bir fikirden yola karken, sembol zaten kendisi bir

figr olarak fikrin kaynadr. Alegorik anlatm, iletilmek istenilen fikrin ekonomik bir yolla

somutlatrlmasyken; sembolik anlatm, alglanmas imknsz olan figrler zerinden hatrlatr. Bu

iki farkl dolayl anlatm tarz, geleneksel ve modern sanatlarn birbirinden ayrlmasna sebep olur:

Sembolik imgenin geerliliini yitirdii bir toplum ortaya karan Rnesansngeni ve iddial

alegorilerinden sonra XVII. ve XVIII. asrn sanatnn genel olarak saf bir elenceye, saf bir sse

dntn grmekteyiz. Artk, Kilise zaferinin ressam, Andr Roublev veya Rembrandt deil

Rubensdir.(a.g.e:.28)

* * *

Bir ortaa kilise ressam olan Andrey Rublyovun sanatna srt evirmi modernlikle arasna her

zaman mesafe koyan ve modern sanat eksantrik kiilerin garip bir abas diye niteleyen

Tarkovsky, Sanat, olgucu-faydac bir pratiin bizden gizledii, mutlak tinsel gerekle i ie gemi

bu dnyann bir simgesidir. diye yazar. (Mhrlenmi Zaman, Afa Yay., 1986) 1966da ektii yar

biyografik bir film olan Andrey Rublyov, ynetmenin sanat zerinden gelenee bakn sunmas

sebebiyle karmak ve ilgin bir yerdedir. Filmin mevcut iki katman hemen dikkat eker: Birinci

katmanda, ortaa Rusyasndaki toplumsal dzen; ikinci katmandaysa Andrey Rublyovun sanat

yaklamndan kaynaklanan skntlar ele alnmaktadr. Ynetmenin kurgusal incelii syesinde

katmanlar birbirleriyle soyut bir tarzda ilikilendirilirken, iki sylem bylece i ie sunularak film,

salt biyografik bir anlatmla snrlanmaktan kurtulduu gibi tarih bir belgesel olmaktan da

kurtulmutur.

Topluma Dair

Sanatkrn tutkusunu, onu saran dnemiyle birlikte sunmas, Tarkovskynin kendi ana dardan

bakma gayretinin izlerini tadn dndrr: nk onun da Rublyovun da n ad olarak bir

mterek imge biiminde sunulan Andrey ismi, filmin en kritik blm olan Andreye Gre

Tutkuda da anlmaktadr. Bu blm kritik yapansa, yukarda anlan her iki katmana birden

gnderme yapmas ve filmin finalinde zmlenecek olan dmlerin burada atlmasdr. Andrey

ismi zerinden yaplan bu badatrma/zdeletirme ile Tarkovskynin kendini Rublyov ile dile

getirdii sylenebilir. Manen duyarl bir insann bir sanat eserinden algladklaryla katksz dinsel

bir deneyim arasnda paralellikler olduunu dnen Tarkovsky (a.g.e.:46) birok anlamn

peindedir. Sanatn pheli bulan -ve khnemi Rus yapsn n plana alarak kaynak israf yapt

gerekesiyle bu filmini de yasaklayacak olan -Sovyet hkmeti onu takip etmekte ve o da dini



35

kargaa -kymet beklentisi-, iktidar sava ve sefleti anlatrken mevcut Sovyet rejiminin zor

gnlerini seyirciye tarihsel balam iinde arz etme gayretindedir denilebilir.

Farkl balklar altnda, blmlerden oluan filmin her paras ayr bir hikye gibi dursa da nihyete

erdiinde hepsi btnlenir. Bu ynden Tarkovsky, sanki Rublyovun paralarla oluturduu

sanatna, fresklerine yknmektedir.Yazdklarndan anladmza gre sanatnn iinde yaad

toplumun ve zamann etkilerinden ve koullarndan bamsz olamayacan dnen Tarkovsky,

bylelikle bakarakter olan Rublyov zerinden Rus toplumuna ve ortaaa bakabilmektedir.

Ki Tarkovsky iin sanatn toplumsall mhimdir: Sanatn etkisi, tresel ve ahlaksal sarsntlarla

yakndan ilgilidir. Kim sanatn duygusal tezlerinden etkilenmez, onlara inanmazsa o, radyoaktif bir

hastala -bilinsizce ve hi farkna varmadan- yakalanma tehlikesiyle kar karyadr Hem de,

dnyann bir tepsi olduuna ve balinann stnde durduuna inanan insanlara has o huzur dolu,

geni yzdeki aptal tebessmle (s:57)

Sosyo-ekonomik olarak, ortaa Rus toplumundaki feodal eler filmde yorumlanmakszn

grselletirilir. Merkez bir iktidarn olmamas ve srekli tekrar eden Tatar istilalar arasnda Prensin

emrindeki halk, rettikleri karlnda aldklarn prense vermekte ve neredeyse a biila

yaamaktadrlar. Kamerann halka her yneliinde gze batan sefletin bir rnei karde prenslerin

saray yaptrmak ve azmetlerini sergilemek iin en pahal talar getirtip en mehur sanatlar

tutmalarndadr. Dier rneiyse yaplan devsa an iin halkn elindeki tm gmlerin toplanmas

ve herkesin kle olarak bu ilerde altrlmalardr. Kilise kurumu da prenslerle ibirliinde

almakta ve bu, cemaat iersinde de atlaklar oluturmaktadr. Rublyov ile birlikte boyama

yapacak olan Kirill isimli bir dier sanatkar kei, sann tapnakta ticaret yapan Ferisleri

eletirisini rnek verir ve buna isyan ederek manastr ve arkadalarn terk eder.

Gvercin satclarna, Bunlar buradan kaldrn dedi. Babamn Evini pazar yerine

dntrmeyin. rencileri Kutsal Kitapta Ona ilikin u sz anmsadlar: Evin iin gsterdiim

aba beni yiyip tketecek. (Yuhanna,2:16-17)

Zamann bir gerei olarak kle ve prensin olduu yerde eksik olmayansa soytardr: Soytarnn film

ierisinde ilevsel olarak grnd sylenebilir. Onun ii, taklittir. Bir anlamda o, ideal olandan

uzak, sistemi merulatran sanat ehlini temsil eder. Gerein doasn taklit ederek onu

glnletirirken kabul edilebilir bir hle getirir. Ama bazan ileri gidip Hacivat-Karagz misli,

tehlikeli sularda yzer. Filmin balarnda evresindekileri gldrrken rahiplerin azgnlndan

bahsettii srada ieri giren keilere sunulan ikram reddetmelerinden hareketle bir glmece var

eder:

Islanmsnz, bira ier misiniz? diyen bir kylye, Teekkrler, bira imeyiz. diye cevap veren

kei, az evvel rahiplerin azgnlndan bahseden soytarnn taklidiyle karlar: Ve kadnlarla

oynamayz



36

Soytar bylece elenmekte ve evresindekileri gldrmektedir ama bu elence ayn zamanda

halkn ses edemedii rahiplerden bir intikam alma biimidir de. Bir sre sonra, onu ihbar edecek

olan Kirill, ihbarn gerekesini de bu diyaloga balarcasna, Tanr rahipleri, eytansa soytarlar

gnderir. der ve yrye kar. Biraz sonra askerler gelip soytary alrlar ve halkn elencesi olan

bir de enstrman bulup paralarlar ve giderler Keiler girdiinde nee dolu grlen mekn, onlar

karken hzn dolu bir hle gelmitir. Soytarnn yokluunda gerek hayat, skclamtr

Sanata dair

Dier katmanda sanat meselesini ele alan hikyede; ideal olan temsil eden Yunan ikon sanats

Theophanes, Kirill ve Rublyova bir kilise boyama ii teklif eder. Ancak yola kacakken Kirill, bir

dier arkadalar olan Danil ile beraber Rublyov ile bir rekbete girdiinden ve ona ncelik

verilmesinden tr kskanlkla fkelenir ve laik dnyaya geri dneceini syleyerek cemaatten

ayrlr.

Andreye Gre Tutku blm iki tr gnderme yapmaktadr. Birincisi Andrey ismi ile Rublev ile

Tarkovskynin bir benlikte bulumalar, ikincisiyse tutku (passion) kelimesinin zellikle seimin de

ortaya kan bir gnderme. Tutku kelimenin Hristiyanlk asndan en nemli arm, sann

armh ile dile getirilir. (Ki zaten bir sonraki blmde bayram yapan paganlar tarafndan Rublyov

da armha gerilecektir.) Bu blmde Theophanes ile diyalogunda Rublyov, eziyet eken bir kadn -

sanki Meryem- olarak tasvir eder Rusyay. sann ncildeki Golgothaya karl anlatmnn Rusya

zerinden temsilinde, her yer kar altndayken halka, insan olduunu daha sk hatrlatmann, ektii

acya ramen Mesih gibi gerein nnde eilmenin gerekliliini vurgular. Mesih tanrdan gelmiti

ve ac ekip armha gerilecei nceden belliydi. Ama nemli olan bu deildi, nemli olan tanryla

insanlar bartrmak, aralarnda bir kpr kurmakt! Bu yorum, Hristiyanln Ortodoks izgisinden

kp mistik tecrbeyle, Logosla ilikilendirilebilecek bir bak asn barndrr. Zaten onunla birlikte

cemaati de imandan uzaklatklar gerekesiyle terk eden arkada Kirill de onun bu dnceleri

nedeniyle gerei yitirdii iin eletirmi ve onda korkunun ve derinlerden gelen bir

imann olmadn sylemitir.



37

Bu yaklam, Rublyov zerinden Tarkovskynin sanata ilikin kendi bak asn sunmasna olanak

salar: Sanatsal im, umudu dile getirir. der Tarkovsky bir syleide. Nitekim Rublyov da, Kiliseye

izmesi istenilen kymet ikonlarn izmek istemez. Uzun sre oyalanr. nk bu korkun tablo

insanlara bir umut vermeyecei gibi onlarn tanryla barmalarna da imkn tanmayacaktr.

Danilin de gelmesine ramen boyamamakta direnmesi mezhebini de inkr anlamna geldii iin bir

iman snamas olarak grlmektedir. Gemiin izlerinde hocasnn sanatndaki incelie ramen nasl

zalimce kr edildiini anmsar. stelik bunun gerekesi, Prensin kibrinden baka bir ey deildir.

Ona gre merhamet yoksa, insan da iman da bir hitir. Theophanes, Ben sanat insanlar iin deil

tanr iin yaparm. derken Rublyov, sanat ile insanlara iletecei bir mesaj olduundan ve bunun

merhametle ilgili olduundan bahseder. Ki Tarkovsky iin de sanat bir yakartr, duadr; buna

bal olarak umudun sembolizmini tad lde ilevsel ve gzel olabilir.

Bu yzden Tatar istilas baladnda akl muvazenesi olmayan bir kz kurtarmak iin bir askeri

ldrnce suskunluk yemini eder, sanat da brakr. Artk lm olan Theophanesle yeniden

konutuunda sanatn insanlar iin yaptndan dolay piman olduunu im eder. Sessizlik

yeminin bir baka anlam, Tarkovskynin de Rusyay terk ettiinde dnd ile ayndr: Artk

insanlara syleyecek bir eyi kalmamtr. Gnahlarn hatrnda tutabilmek iin kutsal deliyi de

yann alr ve Manastra tekrar dner. On be yl boyunca kimseyle konumaz

Filmin, btnlnden apayr bir hikye lezzeti tayan son blmnde an yapan ocuk, bu iin

ustas olmamasna ramen, babasndan an yapmann srrn rendii yalanyla ie balar ve

mucizev bir ekilde bunu baarnca Rublyov, srekli alayan anc ocuun yanna gider ve Her

ey yanl, gryorsun der, beraber gideceiz, sen an alacaksn ben de ikonlar izeceim

Rublyov, yeminini bozmutur artk. Sebebiyse, terk ettii sanatn mucizev gcn yeniden grme

imknna kavumasdr. Devsa ann almaya balamasyla birlikte, -film boyunca hep ac ve

hznyle grlen- halkta daha nce grlmemi bir umut havas yaylmaktadr.

Bu umut, Tarkovskynin sanattan anladdr



38

Silenced (Do-ga-ni/2011), Dong Hyeuk Hwang (Suzan Nur Basarslan)

Cause this life is as

Fragile as a dream and

Nothings ever really

As it seems

Lily Kershaw As It Seems

2005te itme Engelliler Okulunda yaanm gerek olaylara dayanan Silenced filmi, Lars von

Trierin Rigette Her ey ryor ama kimse farknda deil.cmlesinin zeti gibi. Dong Hyeuk

Hwangn ynetmenlii yapt Silenced,Jee-young Congun romanndan filme uyarlanm.



39

Mujinde Ja Ae Akademisi(itme Engelliler Okulu)nde ocuklara iddet ve cinsel istismar

uygulandn kefeden resim retmeni In Ho Kangn, nsan Haklar Merkezi yesi Seo Yoo Jinle

Milli Eitime, Belediyeye, Polise gitmelerine ramen, bu suu ileyen okul mdr, idari yardmcs

ve Park Bo Hyun isimli retmenin nfuzlu insanlar olmalar yznden kurumlarn olayla

ilgilenmemeleri ve Seulden gelen bir haber kanalnn devreye girmesiyle balayan davay anlatr.

Sulular yakalanr; ancak henz bitmeyen brokratik engellerin iine girilir bu sefer de. Olaylarn

iftira olduu kampanyas yaplr nce, Bakanlk dzeyinde eskiden hakimlik yapm avukat tutulur.

Dava itme Engellileri kapsyorken mahkemede bir tane bile iitme engelliler iin tercman yoktur.

Sonraki gn getirilir. lgin olansa, tecavze 9 yanda urayan ocuun davasnda avukatn sarf

ettii szler:

O yata bir ocuun yetikin bir erkekle ilikiye girmesi mmkn m? Mmkn olsa bile kzn rzas

olmadan byle bir eyin olmas mmkn deil!

Bu cmleler size de tandk gelmiyor mu? 13 yanda 26 erkein tecavzne urayan N..nin

davasnda alnan karar Trkiyeyi ayaa kaldrm, Kendi rzasyla birlikte olmutur. diye hkme

varlmt(!) mahkemede.

Ya filmin devam? Karanlk, karanlk, koyu karanlk, anlatamayacam kadar karanlk tpk

lkemizdeki gibi, tpk dier lkelerdeki gibi, tpk hayatmzda yaanan dier trajedilerdeki gibi. Ne

kadar olaanstdr ki dnyadaki hibir diktatrlk, d kurabilme gcmz kontrol altna

alamaz. Dlerimizi hibir engizisyon sistemi kontrol edemez., diyor Abbas Kiyartemi. Oysa

hayatn gereklii yle demiyor. Bu sistem, insann ktl, o irkin taraf, ktln diktatrl

(onu her sistemin, insann olduu yerde bulabilirsiniz!), buduyor masumlar; gerekleri ortaya

karmanz ktlerin hak ettikleri cezay almalarna yardm etmiyor bazen ve tm hayallerinizi

ellerinizden alyor. Ama filmin sonundaki Mcadele etmemizin sebebi dnyay deitirmek iin

deil, dnyann bizi deitirmesine izin vermemek iin.cmlesi bir k yolu sunuyor insana.

Dnyay deitirecek gcmz elimizden alndnda dahi yapacamz bir ey var; onun bizi

deitirmesine engel olmak.

Adalet sisteminin ikiyzll, insanlarn agzll, kirletilmi deerler ve unutulmu insanlk!

Filmin giriindeki o ilk sahnede attnz la, son sahnede eklenen sessizliiniz.

Kelimeler asla yetmiyor aklamaya her eyi, asla yetmedi. Yol bularak yrekten dnyaya kah

alad, oald; kah azald, tkendi. Hep byle oldu Kimi roman olarak yazya dkld, kimi iir

olarak dizelere, kimi de grnt olarak sinemaya Sanat, insandaki hakikati anlatmal demitim,

kendi kendime, ama bu hakikat insann katmanlaryla rtk her halin ortaya dklmesini

ierdiinde, kimi sizi kanatlandrp grl(n)meze talip ettiinde, kimi de amura bulanm

derinliklerini serdiinde ortaya; sanat, bir noktadan sonra aradan kyor. Sizi, insan olmakla

yzletiriyor. Esfel-i safilinden ala-y iliyyine. Leyla peki, Bakas Olduun Yerde ekilen her

fotoraf yokluun fotorafdr biraz da.diyor. te bu yzlemede bizi en ok etkileyen, insan

olmann yokluu oluyor. Radhakrishnan, Biz insanlar, insan olma dev ve sorumluluu ile, bir

ibirlii andna arlyz. Nasl bir ahd ve and? yle bir and ki, bu and ile insan, Tanr ve ak, baka

bir yarat ve baka bir insan iin ie koyulurlar. Budur insann sorumluluu.derken insan olma

sorumluluundan bahsediyor. nsan olmak!

Ve her nedense, Silenced filminin sonunda sessizlie gmlyorum ve syleyecek tek sz

bulamyorum, oysa sylenmesi gereken o kadar ok ey varken. Eduardo Galeano, Zamann

Azlarnda Hl ayn durumdayz: Korkudan lerek, souktan donarak kelimeler aryoruz.

derken ne kadar hakl. Dnya aresizler iin sessizliin ve sisin iinde kayboluun simgesi gibi ve

biz hala korkudan lerek ve souktan donarak o sessizlie ve sise kelimeler aryoruz.



40

Alk Oyunlar / Bir Film Kritii (Aliye zkul) Sinema, mzik vs. gibi popler kltrn elerini, yetikinlii

yaadnz evrede takip etmek biraz daha gleiyor. Bunun baz

nedenleri var. Birincisi daha ciddi bireyler yapmanz gereken

zamanlarda yeni kanlarn takibi bo i veya ocuka bir ura gibi

kalyor. Tabi ki zamannz ynetirken her an dolu dolu geirmesek

de daha asli uralar n plana karma gayreti de etkili Burada

sinema, mzik vs. takibinden kastettiim, milyonlarn hipnotize olmu

gibi tv karsnda vakit harcamak deil, tv de dahil elence ve sanat

dnyasnda sahneye konulanlarn arka planda nasl bir kurgu peinde

olduklarn anlamaya alarak izlemek.

Sanrm dnmeyi seven ounluk niversite dneminde byle bir

izleme sreci yaamtr. Yaananlara paralel anlatmlar bulmak

nemlidir nk iir olsun, roman olsun, mzik olsun poplerliklerini

anlattklar eyleri nasl sunduklarna borludurlar. Gerekle hayal ve

gerekle duygular arasndaki somut rnlerdir bu sanatlar Popler sanatlarn hem yaanlan an durumlarnn aynas olma hem de egemen glerin gelecei bir roman yazar gibi kurgulama

isteklerinin aracs olma gibi ilevleri vardr. Sinema, yirminci asrda ekillenen bir sanat olarak

olan yanstma ilevi ile alglarla oynayp zihinlerin ileyilerini egemenlerin lehine evirme

arasnda ilevleri ieren yelpaze gibidir. Ve sinema sanatnn iinde btn sanatlar kullanmak

mmkndr. (Holywood kelimesinin sihirbazlarn kulland sihirli denek anlamna gelmesi de

manidardr)

niversitede iken kurgularn arasnda gerek dnyay(politikay) kavramaya alrken, yllarn

gemesi insan daha fazla gerek dnya megul etmeye balar. Birde her dnemde sahneye kan

popler kltrn aktrleri yani Yldzlar, sper starlarn kendi dneminizdekilerden daha ucuz

ve basit bulmaya balarsnz. Byle olunca da kurgular dnyas ile gerek dnya arasnda ilintileri

karmaya balarsnz.

Ancak bu ilgi kaybn yaadnz zamanda yannzda 10lu yalar (teenage) yaayan biri varsa,

onun ilgileri sizi bu dnyada olup bitenleri gz ucuyla da olsa takip etmenize yol aar. kr ki

benim yanmda da yeenim var. Eer o olmasayd. Ne Alk Oyunlar filminden haberim olurdu,

nede sat rekorlar kitap serisinden



41

ncelikle filmin kurgusunun yeni bir ey sylemediini belirtelim. Bilim kurgu, George Orwelldan

beri, insanlarn hayatlarnn devaml kontrol altnda olduu, egemenlerin elinde tutulan bir bask

ynetiminin bulunduu korkun bir gelecek tasavvuru izerler. V for Vendetta(2005), Matrix(1999),

Su dnyas(1995) bu kurguyu barndran salam yaptlardr. nsanln makinalar ve hrs yznden

yaad byk trajedilerden sonra birileri kontrol ele alr ve kresel felaketlerden geriye kalan

insanlarn bu birileri tarafndan zgrlklerine son verilir. Ancak bu iyi planlanm skynetimler

sayesinde halk kendisini normal bir yaantnn iinde hissetmeye devam ederler. Matrixte bir farkla

bt

Öteki sinemanın Çocukları

Documents