Økonomi og skatt

Dette skal vi læra i dag - Sette opp budsjett

- Sparing

- Korleis spare pengar på mat og andre utgifter

- Kvifor betalar vi skatt

- Jobbe svart

- Sjølvmelding, skattemelding og skatteoppgjer

DEL 1:

Økonomi og sparing

Økonomiplanlegging Kvifor er det viktig å planlegge økonomi?

• Oversikt over inntekter og utgifter

• Vite at ein har pengar for heile månaden

•Gjer det mogleg å spare

•Unngå gjeld

•Finne ut om ein har rett til å søke om supplerande stønad frå NAV

Budsjett https://www.youtube.com/watch?v=SwUits3CFiQ&list=PLzUQkLc6Mvnn8wq_GCU

W0J6LiH1nK8mL&index=3

- Ta utgangspunkt i di inntekt og dine utgifter

- Det finnes mange malar på internett

(http://www.toppfinans.com/wpcontent/uploads/Sparebank-1-Budsjettmal.xls)

eller http://www.danskebank.no/nbno/om-

banken/samfunnsansvar/Documents/mindyourmoney.html

SIFOs Referansebudsjett Statens institutt for forbruksforsking

- Kan vera greitt å nytta for å samanlikna - Basert på et rimelig

forbruk

http://kalkulator.referansebudsjett.no/php/standard.php

- Legg inn kjønn, alder og inntekt for å sjå!

Budsjett Regnskap

Inntekter

Introduksjonsstønad 12.500

Lønsinntekter 3000

Barnetrygd 0

Anna inntekt 0

Sum inntekter: 15.500

Utgifter

Husleige 4500

Straum 500

Internett 400

Mobil 250

Mat 2240

Kollektivtransport 600

Anna 3000

Sum utgifter: 11.490

Differanse: + 4010

Budsjett Regnskap

Inntekter

Introduksjonsstønad 12.000 12.000

Lønsinntekter 3000 4500

Barnetrygd 0

Anna 0

Sum inntekter: 15.000 16.500

Utgifter

Husleige 4500 4500

Straum 500 750

Internett 400 400

Mobil 250 250

Mat 2240 3200

Kollektivtransport 600 1200

Anna 3000 6500

Sum utgifter: 11.490 16.800

Differanse: + 3510 - 300

Fyll ut eit budsjett

Gjekk du i null, pluss eller minus?

Sparing Vi nyttar ordet sparing i to samanhengar. Sparing som at ein prøver å kutte ned på utgifter og sparing som at ein set av pengar for å nytta dei på noko seinare. Begge deler er like viktig!

Sparetips!

• Få oversikt over din økonomi, sjå på skattemeldinga og lag budsjett.

• Opprett ein eigen konto for faste utgifter som automatisk blir trekt den dagen du

får løn. Med efaktura og avtalegiro slepp du ekstra avgifter i banken.

• Lag en bufferkonto slik at du kan betala fortsette utgifter. Anbefalt er 1-2

månadsløner. Då unngår du kredittkort, avbetaling og inkasso.

• Dersom du er under 34 år kan du oppretta BSU-konto (bustadsparing for unge).

Gjer deg mange fordelar når du skal kjøpe bustad.

• Sjekk om du har den rimelegaste tv-avtalen, internettleverandøren,

mobilabonnementet.

• Når du har vært på sjukehus i for eksempel Bergen – søk om refusjon for

reiseutgifter på helsenorge.no pasientreiser

• Spar straum: Har du en bustad på 200 kvadratmeter kan du ifølge ENØK spara

4400 kroner årleg på å senka temperaturen frå 23 til 21 om dagen, og frå 21 til 17

grader om natta.

• Bruk biblioteket! Lån bøker og filmar i staden for å kjøpa.

• Unngå bruk av bil og buss viss du kan. Gå eller sykla – du sparer både pengar og

blir sprek!

- Det kan løna seg å kjøpe klede/utstyr/møbler brukt. Sjå på facebooksider,

finn.no eller Fretex og Brukt`n på Voss - Byt med/gi bort til vener og kjende

- Følg med på sesongsal - planlegg kva du treng i fram i tid

Korleis spara i kvardagen •Ta med deg matpakke på jobb/skule. Bruker du 50 kr dagen (måndag-fredag) på

lunsj blir det 13.000 kr i året! Dersom du kjøper kaffi kan det være lurt å lage sin

eigen heime og ta med på termos.

En billig bil?

K va kan man heller bruke 13.000 kr på?

1 veka ferie for to?

20 kjøretimar ?

Tobakk Røyk og snus…

- ein pakke (20 stk) sigarettar = 100 kr

100 kr x 365 dager = 36 500 kr

Det gir både økonomiske fordelar og

helsefordelar å slutte med tobakk.

Sjekk ut www.slutta.no

Korleis spara penger på butikken - Skriv handleliste og planlegg måltida for heile veka. Gå på butikken berre 1-2 gonger i veka.

- Følg med på gode tilbod: sjekk om noko er nær datogrensa!

- Rema1000 og Kiwi er normalt sett vinnarar i pristestar.

- Sjå på prisen. Det er over 20 kr forskjell på det billegaste og det dyraste

brødet.

- Samanlikn prisar per liter eller kg.

- Kjøp store pakker / økonomipakker.

- Vel dei rimelegaste merkene (Firstprice, coop x-tra, Rema best pris, eldorado). Ofte er kvaliteten og smaken like god.

- Bønner og linser kan vera like sunt og godt som kjøtt, samtidig som det er mykje billegare.

- Motstå fristelsen til kjøpa unødvendige søtsaker/snacks sjølv om dette ligg rett ved kassa. -

Ikkje gå på butikken når du (eller barna) er svoltne!

https://www.youtube.com/watch?v=P6LrPuSmviQ

Har du nokre gode sparetips?

Lær barna å spare - Det er viktig at barn får ei forståing av pengar og sparing.

- Barn kan få eigen sparekonto i banken.

- Barn kan ikkje alltid få det dei vil, men dei kan ynskja seg til bursdag eller andre

høgtider.

- Lommepengar kan være eit alternativ. Som t.d. løn etter å ha hjulpet til heime.

- Sjå www.larepenger.no for morosame oppgåver og filmar om økonomi.

https://www.youtube.com/watch?v=XjchQtO-NJw

Forsikring Treng vi forsikring?

JA

- Alle kan vera uheldige og hamna i situasjonar som kan koste deg mange pengar

dersom du ikkje har forsikring.

- Forsikringsselskapa rådar alle å ha innbuforsikring, reiseforsikring og

ulykkesforsikring.

- Eig du bil eller bustad MÅ du ha forsikring.

www.gjensidige.no www.tryg.no www.if.no www.frende.no

DEL 2: Skatt

Vi spleiser

- Alle bidrar med det dei kan

- Det norske samfunnet er som eit spleiselag

- Skatteetaten si rolle er å få inn pengar frå folk til ein felles kasse, slik at vi kan betala for felles goder

- Pengane frå felleskassa dekker utgifter til blant anna sjukehus, barnehagar, skular, vegar, pensjonar, trygd, bibliotek og introduksjonsprogram - På denne måten skapar vi eit velferdssamfunn

http://www.spleiselaget.no/artikler/fra-vugge-til-grav

Kven avgjer kor mykje skatt

du skal betala?

Politikarane på Stortinget avgjer kor

mykje skatt du skal betala.

Skatteetaten bereknar kor mykje

skatt du skal betala av inntekta di

Kvifor betalar vi skatt?

Du betaler skatt av inntekta di og avgifter når du kjøper varer og tenester for å finansiera velferdsstaten:

• 10 år grunnskule

• 3 år VGS

•Høgskule/universitet

•Sjukehus

•Fastlege

•Helsesøster

•Sosialhjelp

•Introstønad

•Bustøtte

Vi får etter behov og yt etter evne

Totalt: 2,2 millionar

Offentlige inntekter og utgifter

55.00 0

Skattekort Du må sjølv bestilla skattekort om du

ikkje

har

hatt

det

før!

• Skattekort kan bestillast på skattekontoret eller på skatteetaten.no/skattekort

• Arbeidsgjevar hentar ut skattekortet elektronisk

• Får du jobb i tillegg til introduksjonsprogrammet MÅ du endra skattetrekket

Utan skattekort, vil du bli trukke

50 prosent i skatt.

Det er ikkje alt du treng å betala skatt

for

- Lønnsinntekt under 55.000 kr per år

-Småjobbar for ein husstand knytt til t.d. heimen, hytta eller bilen kan du tena 6000

kr per år per husstand. NB: Har du svært mange småjobbar kan det bli rekna som

verksemd og du må betala skatt.

- Arbeidar du for eit idrettslag eller frivillig organisasjon kan du tena

opptil 10.000 kr skattefritt.

- Har du arbeid frå ein arbeidsgjevar og ikkje tenar meir enn 1000 kr på

eit år er dette skattefritt.

Alle må har

minID eller

BankID for å

logga inn

Kva er svart arbeid?

Du tener pengar på ulovlig måte

Du betalar ikkje skattar og

avgifter

http://www.spleiselaget.no/artikler/ svart-arbeid

Er det greitt å arbeida svart?

Til dømes som:

- «Pirat-taxi»

- Dagmamma

- Vaskehjelp - Bilmekanikar

Diskuter!

Kva mistar samfunnet ved svart arbeid?

Mistar pengar å bruke på felles goder

Øydelegg for dei som arbeidar lovleg

Er det greitt at dei som ikkje betalar skatt skal få nytta seg av veldfersgoder?

Dette mistar du viss du

arbeidar svart Feriepengar

Løn ved sjukdom

Pensjonspoeng

Ulykkesforsikring

Oppseiingsvern

Attest frå arbeidsgiver

Lønsgaranti Dagpengar

under arbeidsløyse

Skattemelding (tidlegare selvangivelse)

Eit dokument som visar:

Kor mykje inntekt du hadde i fjor

Kor mykje formue Kor mykje gjeld

https://www.youtube.com/watch?v=RzJFDhN_BrA

Blir sendt ut i byrjinga av april

Sjekk opplysningane Sjekk at talla og informasjonen stemmer med opplysningane

du har fått frå:

arbeidsgjevar

NAV bank bustadselskap barnehage

…og kanskje fleire

Dersom alt stemmer treng du ikkje gjere

noko, dersom noko er feil må du registrera det

på skatteetaten.no innan 30. april

Skatteoppgjer

Blir utbetalt mellom juni og oktober

Har du betalt for mykje skatt, får du pengar tilbake når skatteoppgjeret er ferdig

Har du betalt for lite skatt, må du betala restskatt