otpadno ulje rmu banovići

Seminarski rad Emin Beširović

UVOD

Ekološki problemi kao što su zagađenje vode, atmosfere i zemljišta u svijetu su aktuelni desetinama godina unazad. Ekološka svijest je proradila i kod pojedinaca u našoj zemlji, ali ću biti slobodan i reći nedovoljno i ne na pravi način.

Pravilno upravljanje i bilansiranje voda kao i problem osiguranja čiste vode u dovoljnim količinama postaje interes svih ljudi. Očuvanje ekološke ravnoteže složeno je i ne može biti samo problem zakonodavca i pojedinih subjekata društva, pa se javlja potreba zajedničkog rješavanja ovih problema. Problem prečišćavanja tehnoloških voda i zbrinjavanja otpada i otpadih ulja postoji od kako je izgrađen radionički kompleks ''Bešin''u Sklopu Rudnika Banovići.

U našoj državi donesen je zakon koji reguliše i maksimalnu dozvoljenu količinu suspendovanih materija koja se uvodi u prirodni tok.

Prema klasifikaciji voda rijeka Litva i Oskova s obzirom na njihovu namjenu i stepen čistoće se nalaze između III i IV klase voda, a dozvoljena količina suspendovanih materija je od 0,08 – 0,1 g/l.

Otpadna (iskorištena, upotrijebljena) ulja izuzetno su štetna, prije svega zbog onečišćenja površinskih i podzemnih voda. Koncentracija ulja u vodi od samo 1 – 2 mg/l čini istu nepitkom i štetnom po zdravlje.

Uzimajući u obzir navedene činjenice nameće se zadatak i obaveza što kvalitetnijeg prečišćavanja tehnoloških voda i zbrinjavanje otpadnih ulja kako bi se spriječilo njihovo dospijeće u prirodne vodotoke sa prekomjernim vrijednostima štetnih materija.

Obrada teme obuhvata dvije faze. U prvom dijelu dati su osnovni podaci o radioničkom kompleksu ''Bešin'' sa

prikazom načina prečišćavanja tehnoloških voda, a u drugom dijelu dat je tehnološki postupak nastanka, načina prikupljanja i zbrinjavanja otpadnih ulja u procesu mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije pogona ''Površinska eksploatacija uglja'' Rudnika Banovići.

1. ONEČIŠĆENJE POVRŠINSKIH I PODZEMNIH VODA

1


Postoji veliki broj materijala koji štete kvaliteti voda. Zagađivači mogu biti organskog porijekla (naftni derivati, deterdženti i pesticidi), zatim teški metali i druga neorganska jedinjenja. Pored toga, velike količine lako razgradljivih materija i nutrijenata (koji se nalaze u đubrivima i deterdžentima) u velikoj mjeri ugrožavaju vodna bogatstva i narušavaju prirodnu ravnotežu u rijekama i jezerima. Poljoprivredni i industrijski sektor predstavljaju velike zagađivače, ali sa druge strane i zagađenje iz domaćinstava u velikoj mjeri zagađuje vodne tokove i što je veoma nepovoljno, podzemnu vodu, koja se koristi za piće. Povećanje potrošnje vode zbog povećanog standarda ljudi, urbanizacije i industrijalizacije, dovela je do povećanja količine otpadnih voda koje se ispuštaju u prirodne vodne sisteme, kao najčešće prijemnike otpadnih voda, koji ne mogu prihvatiti zagađenje bez ozbiljnijih posljedica na poremećaj prirodne ravnoteže, što za posljedicu ima intenzivno zagađenje vodnih resursa i gubitak kvalitetne vode. Populacija stanovništva u posljednjih 100 godina je povećana za 2,5 puta, a potrošnja vode za 6 puta, najviše zbog navodnjavanja, ali i industrije. Devedesetih godina prošlog stoljeća je procijenjeno da 1/3 ljudske populacije živi u zemljama sa nedostatkom vode, a do 2025. godine će taj broj narasti na 2/3. Zagađenje vodnog bogatstva u velikoj mjeri dolazi od materija koje su proizvod ljudskih aktivnosti. Generalno, prisustvo ovih materija i njihovog hemijskog sastava onemogućava odgovarajuće funkcionisanje prirodnih procesa i dovodi do negativnih efekata na okoliš i zdravlje.

Pojam ''otpadne vode'' je pojam sa kojim se sve više susrećemo u svakodnevnom životu obzirom da se danas posvećuje sve više pažnje zaštiti životne okoline. Imajući u vidu činjenicu da se većina stručnjaka iz raznih oblasti nauke slaže u konstataciji da će problem pitke vode u narednom vremenskom periodu biti problem broj jedan u svijetu ne treba da čude sve veća ulaganja i napora i sredstava u cilju sprečavanja dospijeća otpadnih voda u prirodne vodotokove.

Inače, u otpadne vode spadaju sve vrste voda koje su već bile u upotrebi kao što su vode iz tehnološkog procesa, sanitarne vode, fekalne vode,….. .

Pod pojmom ''tehnološke vode'' podrazumijeva se ona količina vode koja se koristi u određenom tehnološkom procesu za obavljanje različitih funkcija i nakon toga se ili ponovo vraća u tehnološki postupak ili se ispušta u prirodne vodotokove.

1.1. Izvori zagađivanja voda

Zagađivanje voda je, prije svega, rezultat antropogenog faktora, odnosno čovjeka i njegove aktivnosti a najviše se izražava kroz demografski razvoj i urbanizaciju, sa jedne strane i intenzivnu industrijalizaciju, sa druge strane.

Glavni izvori zagađivanja voda su:- otpadne vode naselja,- otpadne vode industrije,- nekontrolisane deponije čvrstog otpada.

Direktan izvor zagađivanja voda su i poljoprivredne površine odakle se spiraju ili infiltriraju rastvorene supstance vještačkih đubriva i pesticida. Direktan izvor zagađivanja voda predstavljaju i saobraćajne površine, stočarske i druge farme i sl.

1.2. Vrste zagađenja u vodi

2


Postoji mnogo vrsta zagđenja koja mogu dospjeti u vodu i uzrokovati različite efekte. Po svom porijeklu zagađenje u vodi može biti:

- fizičko zagađenje,- hemijsko zagađenja,- biološko zagađenje.

Prema faznom sastavu, ono može biti u nerastvorenom, koloidnom ili otopljenom obliku.

1.2.1. Fizičko zagađenje vode

Fizičko zagađenje vode se odnosi na zagađenje razgradljivom organskom materijom koja troši oksigen u vodi i uzrokuje pomor živog svijeta , stvara intenzivan neugodan miris i daje loš vizualan efekat recipijenta. Ovo zagađenje, ukoliko nije znatno, zbog efekta samoprečišćavanja, omogućava vodotoku da se ponovo oporavi.

1.2.2. Mikrobiološko zagađenje vode

Voda može biti zagađena velikim brojem mikroorganizama koji u nju mogu dospjeti iz zraka, tla, sa biljaka, a najčešće iz fekalija ljudskog ili životinjskog porijekla. Mikroorganizmi koji se mogu prenijeti putem vode su bakterije, virusi, itd. Voda koja se koristi za piće ne smije sadržavati patogene mikroorganizme ili neku od bakterija indikatora fekalnog zagađenja. Mikrobiološki zagađena voda za piće izaziva niz oboljenja, bilo korištenjem zagađene vode, bilo zalijevanjem povrća, pranjem voća ili pripremanjem hrane upotrebom zagađene vode. Zagađenom vodom za piće najčešće se prenose crijevne zarazne bolesti. U uzorku zagađene vode prisutni su pokazatelji fekalnog zagađenja i hemijske supstance indikatori fekalnog zagađenja. Najčešće bakterije koje se mogu prenijeti putem vode su bakterije rodova E. coli i Salmonella spp. E. coli često uzrokuje prolive kod male djece, a nerijetko i sepsu, upale pluća i meningitis. Konzumiranjem vode zagađene E. coli, može se izazvati pojava crijevnih bolesti. Salmonellae su patogeni mikroorganizmi koji uzrokuju oboljenja kod ljudi (enteralne groznice, sepse i gastrointestinalna oboljenja). Izvor infekcije može biti voda za piće zagađena fekalijama. Pored ovih, postoji još niz bakterija, kao što su Vibrio cholerae, Yersinia enterocolitica, Campilobacter jejuni, Campilobacter coli, i dr. koje također mogu izazvati probleme po zdravlje ljudi.

1.2.2.1. Virusi u vodi za piće

Akutni hepatitisi su vrlo česta infektivna oboljenja izazvana virusima. Hepatitis A je fekalno-oralna infekcija koja se prenosi kontaktom, zagađenom hranom ili vodom. Hepatitis E, poznat po epidemijama širom svijeta, naročito u zemljama u razvoju sa lošim socio-ekonomskim i higijenskim uslovima života, u većini slučajeva nastaje konzumacijom zagađene vode za piće. Dječija paraliza – Polyomyelitis anterior acuta širi se fekalno-oralnim putem, preko zagađene hrane ili vode.

1.2.3. Hemijsko zagađenje vode

3


Hemijsko zagađenje dospijeva u vodu najčešće iz industrijskih kompleksa (pri proizvodnji nafte, u rudarstvu itd.), kao i spiranjem sa poljoprivrednih zemljišta (čime najčešće stradaju podzemne vode). U nastavku su pobrojane neke od hemijskih supstanci koje mogu dospjeti u vodu i na taj način ugroziti okolinu.

Amonijak je opasan za ljudsko zdravlje samo ako se unosi u visokim koncentracijama. U koncentracijama koje su uobičajene u vodama za piće, nema direktnog uticaja na zdravlje ljudi. Može smanjiti efikasnost dezinfekcije vode za piće.

Nitrati i nitriti. Pitka voda koja sadrži prevelike količine nitrata i nitrita može biti opasna, posebno za novorođenčad jer nitrati smanjuju količinu kisika koji dospijeva do mozga i tako dolazi do sindroma »plave bebe». Također se povećana količina nitrata povezuje i sa kancerom digestivnog trakta.

Deterdženti se široko koriste za različite svrhe u industriji, kao i u sredstvima za

pranje. Pojava deterdženata u vodotokovima je nepoželjna jer izaziva promjene ukusa, mirisa i boje vode, kao i fizičke osobine vode (pojava pjenušanja). Pojava pjene kvari izgled vode, otežava rastvaranje kiseonika u njoj i sprječava prodor sunčeve svjetlosti u dublje slojeve vode što je neophodno za razvoj živog svijeta u vodi i fotosintezu.

Mineralna ulja. Pod mineralnim uljima podrazumijevaju se ugljovodonici naftnog porijekla. Naftne materije su česti zagađivači vode u koju dospijevaju kao industrijske otpadne vode, otpadne vode iz naseljenih mjesta. Nafta se u vodi raspoređuje u vidu sitnih kapljica ili tankog sloja na površini i ovaj sloj sprečava rastvaranje kisika iz zraka i prodor sunčeve svjetlosti u dublje slojeve vode, neophodnih za razvoj živog svijeta.

Masti i ulja. Prisustvo ovih tvari u vodi je nepoželjno jer uzrokuje smanjenje sadržaja kisika koji se troši u procesu njihove razgradnje.

Pesticidi se koriste u savremenoj poljoprivrednoj proizvodnji, kao i u mnogim oblastima industrije. Zbog izuzetne toksičnosti i kancerogenog dejstva, mnogi pesticidi su zabranjeni za upotrebu.

Polihlorirani bifenili (PCB) su jedinjenja koja se široko koriste kao prijenosnici toplote, pesticidi, dodaci gumi i plastici, kao i u industriji ulja, boja i lakova. Spadaju u grupu veoma otrovnih jedinjenja.

Teški metali. Metali spadaju među najraširenije hemijske materije na zemlji. Pojam 'teški metali' obuhvata metale čija je gustoća veća od 5 g/cm3. Čitav niz ovih metala je neophodan za mnogobrojne funkcije u ljudskom organizmu, a njihov manjak dovodi do pojave ozbiljnih problema. Sa druge strane povišena koncentracija teških metala može biti uzrokom narušavanja zdravlja. Najčešći primjeri su različite vrste alergija. Teški metali su česti zagađivači u vodenim sistemima. Smatraju se opasnim za žive organizme zbog velike otrovnosti i sklonosti akumuliranju u ekosistemu.

U nastavku su pobrojani neki od teških metala koji ukoliko se jave u količinama većim nego što je to dozvoljeno, mogu da uzrokuju probleme sa zdravljem.

Arsen. Zagađenje okoline arsenom može nastati od gasova i otpadnih voda iz pogona metalne industrije, industrije nafte, elektronske opreme, kože, boja, keramike, stakla, kao i pri sagorijevanju uglja. U organizam čovjeka arsen može ući udisanjem, gutanjem i

4


preko kože. Trovanje gutanjem odražava se kao mučnina, povraćanje, proliv, poremećaj rada srca, koma i smrt poslije nekoliko dana.

Živa je jedini tečni metal. Za pojavljivanje žive u zraku odgovorne su privredne djelatnosti kao što su tvornice papira, mjesta sagorijevanja prirodnog gasa i rafinerije nafte. Živa može ući u lance prehrane preko vodenih biljki, algi, školjki i riba, u kojima se skuplja. Metil-živa, napada nervni sistem, a takođe oštećuje i bubrege. Pored toga živa može djelovati i na fetus, zbog čega može doći do cerebralne paralize.

Kadmijum spada među najotrovnije metale. Posljednjih godina upotreba kadmijuma

je porasla, te je i zagađenost tla, vode, zraka, biljaka i hrane ovim elementom znatno povećana. Kadmij se najviše upotrebljava u proizvodnji boja i kemikalija, u metalurškim procesima pri dobivanju različitih legura, te u proizvodnji baterija i akumulatora, u proizvodnji plastike, stakla, itd. Iz ovih industrijskih pogona kadmijum može otpadnim vodama ili industrijskim dimom dospjeti u okolinu. Unošenjem kadmija u organizam dolazi do neželjenih posljedica, kao što su npr. promjene u kostima, jer kadmij istiskuje kalcij, pa kosti postaju lomljivije. U tijelo dospijeva gutanjem sa hranom i vodom i udisanjem preko disajnog sistema. Kod čovjeka se kao i kod životinja najviše akumulira u jetri i bubrezima.

Olovo. Udio olova iz prirodnih izvora u okolini je malen u odnosu na olovo iz izvora koje stvara čovjek. Široko je rasprostranjen metal koji se koristi u nizu privrednih djelatnosti. Glavne izvore olova u našoj sredini čine benzin, metalna industrija, industrijski otpad, molerske boje, olovne vodovodne cijevi u starim zgradama i dr. U istrošenom motornom ulju je koncentracija olova također visoka. Zagađenjem zraka, vode, zemljišta olovo može da dospije u lanac ishrane putem namirnica biljnog i životinjskog porijekla. Olovo se skuplja u organizmu i to najvećim dijelom u kostima. Grupe koje su najosjetljivije na duže unošenje olova su bebe (i fetus) i djeca do 6 godina starosti. Dugotrajna izloženost niskim količinama olova uglavnom oštećuje nervni sistem. Oštećuje mnoga tkiva i organe. Anemija može biti jedan od znakova trovanja olovom. U organizam olovo dospijeva udisanjem sitnih čestica, ali i hranom i pićem. Pokazatelji trovanja olovom mogu prethoditi mjeseci ili čak i godine.

Hrom se koristi u obradi metala, za štavljenje kože itd. Hrom u većim koncentracijama uzrokuje oštećenje bubrega, jetre i disajne smetnje.

Bakar i njegova jedinjenja rasprostranjena su u prirodi i zato se bakar često sreće u površinskim vodama. Bakar-sulfat se i danas koristi za zaštitu vinove loze. Prirodan sadržaj bakra u vodi za piće je svega nekoliko mikrograma. Veće količine bakra mijenjaju miris i ukus vode. Znatno viši sadržaji karakteristični su za rudarske oblasti i u vrijeme poplava. Unošenje većih količina bakra izaziva iritaciju sluzokože, oštećenje kapilara, jetre i bubrega. Količine bakra unijete u organizam iz hrane i vode skoro nikad nisu štetne za ljude, osim u slučajevima zagađenja vode i namirnica industrijskim zagađenjem ili pesticidima.

5


2. RADIONIČKI KOMPLEKS ''BEŠIN'' KAO POTENCIJALNI ZAGAĐIVAČ VODE

Uporedo sa otvaranjem površinskog kopa ''Turija'' u sklopu Rudnika Banovići 1974. godine počela je i izgradnja radioničkog kompleksa ''Bešin'' na lokalitetu ovog površinskog kopa.

Radionički kompleks ''Bešin'' smješten je na oko 4 km od centra opštine neposredno uz asfaltni put Banovići – Lukavac. Geografski je smješten u centralnom dijelu banovićkog basena tako da svojom funkcijom može pokrivati kompletan prostor pogona ''Površinska eksploatacija uglja''.

U sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' smješteno je više objekata različite namjene i to:

- upravna zgrada PK ''Turija''- objekat prozivaone sa garderobom i kupatilima- objekat restorana sa kuhinjom- objekat ložione-toplane- servisna radionica sa hangarom za održavanje kamiona- servisna radionica sa hangarom za održavanje pomoćne mehanizacije- objekat skladišta rezervnih dijelova i opreme- plato za pranje kamiona i pomoćne mehanizacije – pralište- objekat pretakališta goriva sa podzemnim rezervoarom- objekat stabilnog pumpnog postrojenja sa rezervoarom za industrijsku

vodu- veći broj manjih objekata različite namjene (garaže, portirnice, ….)

U prilogu br.1. ovog seminarskog rada dostavljam situacioni plan razmještaja objekata u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' sa ucrtanim šemama vodovoda i kanalizacione mreže.

U sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' vrši se redovno servisiranje i popravke kompletne mehanizacije kojom raspolaže pogon ''Površinska eksploatacija uglja'' Rudnika Banovići a koja je prikazana u tabeli 1.

Tabela 1.Rednibroj

Vrsta mehanizacije Ukupan broj

6


1. Kamion damper Terex MT 3600-B 52. Kamion damper Belaz 75131 73. Budlozer Komatsu D 155 AX-5 24. Buldozer LIBHER PR 751 25. Budlozer Caterpillar D8L 26. Budlozer Caterpillar D8R 27. Grejder Caterpillar 16G 38. Kamion damper Wabco 170D 29. Kamion damper Mark 36 310. Kamion damper Faun K100 111. Utovarivač LIBHERR L 544 212. Utovarivač ULT 220 413. Rovokopač CAT M318C 114. Utovarivač AHLIMAN AS 200 115. Bušilica Gryphon 5C 316. Bušilica Hausherr 2

Obzirom da su u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' izražene velike potebe za industrijskom vodom u okviru istog izgrađen je objekat pumpne stanice sa instaliranim stabilnim pumpnim postrojenjem i rezervoarom zapremine cca 100 m3 pomoću kojeg se kompletan kompleks ''Bešin'' snabdijeva industrijskom vodom.

U sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' industrijska voda se koristi u slijedeće svrhe:

- pranje kamiona i pomoćne mehanizacije- pranje radioničkog kruga- održavanje čistoće objekata

Pored industrijske vode u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' urađena je i instalacija za pitku vodu a ista je priključena na gradski vodovod odakle se kompleks ''Bešin'' snabdijeva pitkom vodom za potrebe kupatila i objekta restorana sa kuhinjom.

Radionički kompleks ''Bešin'' u okviru pogona ''Površinska eksploatacija uglja'' ima takvu ulogu da se njegovim svakodnevnim funkcionisanjem može posmatrati kao potencijalni zagađivač vodnih resursa i životne okoline.

Redovnim korištenjem industrijske i pitke vode javljaju se otpadne vode a način prečišćavanja tehnoloških otpadnih voda nastalih na pralištu mehanizacije prije ispuštanja u prirodne vodotokove predmet je mog istraživanja u seminarskom radu.

Pored otpadnih voda koje se javljaju u sklopu redovnog korištenja vode radionički kompleks ''Bešin'' je i potencijalni zagađivač vode sa aspekta pojave otpadnih ulja tokom mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije. Način prikupljanja i zbrinjavanja otpadnih ulja u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' takođe je tema istraživanja ovog seminarskog rada.

7


3. POSTUPAK PREČIŠĆAVANJA TEHNOLOŠKIH VODA SA PRALIŠTA MEHANIZACIJE ''BEŠIN''

3.1. Tehnološke vode u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin''

U sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' javljaju se slijedeće vrste otpadnih voda:- sanitarne vode iz kupatila i restorana sa kuhinjom- fekalne vode- tehnološke vode u procesu mašinskog održavanja mehanizacije

Tema istraživanja ovog seminarskog rada su tehnološke otpadne vode koje se javljaju na pralištu kamiona i pomoćne mehanizacije.

Opšte je pravilo kod mašinskog održavanja mehanizacije da ista mora biti očišćena (oprana) kako bi se nasmetano mogao izvršiti njen detaljni pregled i eventualna popravka ili servisiranje. U tu svrhu u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' funkcioniše objekat prališta te se prije bilo kakvog pregleda ili servisa svaka mašina iz pogona ''Površinska elsploatacija uglja'' (tabela 1.) transportuje do prališta gdje se ista detaljno očisti i opere.

Kao osnovni izvor nečistoće je blato koje se nakupi na mašini tokom njenog rada na površinskim kopovima Rudnika Banovići. Na pralištu mehanizacije u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' koristi se industrijska voda iz vlastitog postrojenja za industrijsku vodu.

Korištenjem industrijske vode za pranje mehanizacije ista se nakon upotrebe automatski pretvara u tehnološku otpadnu vodu.

U tabeli 2. prikazane su količine vode koje su potrebne za pranje pojedinih mašina u pogonu ''Površinska eksploatacija uglja'', odnosno količine tehnološke vode kao posljedica pranja mehanizacije.

Tabela 2.Rednibroj

Vrsta mehanizacije Količina vode za pranje/ količina tehn. vode

(m3/kom)1. Kamion damper 72. Buldozer 53. Utovarivač 24. Grejder 35. Rovokopač 26. Bušilica 3

Ukoliko se svaka mašina kojom raspolaže pogon ''Površinska eksploatacija uglja'' opere jedanput u toku mjesec dana dobit će se količine nastale tehnološke otpadne vode kako je prikazano u tabeli 3.

Tabela 3.

8


Rednibroj

Vrsta mehanizacije Ukupan broj date

vrste

Količina vode za pranje (m3/kom)

Nastala količina tehnološke vode

(m3/mjesec)1. Kamion damper 18 7 1262. Buldozer 8 5 403. Utovarivač 7 2 144. Grejder 3 3 95. Rovokopač 1 2 26. Bušilica 5 3 15

UKUPNO : 206 m3/mjesec

3.2. Postupak prečišćavanja tehnoloških voda u sklopu kompleksa ''Bešin''

Tokom izgradnje radioničkog kompleksa ''Bešin'', između ostalog, urađena je i kompletna kanalizaciona mreža (prilog br. 1.) na bazi šahtova i kanalizacionih cijevi sa septičkim jamama. Kanalizaciona mreža je dimenzionisana tako da može primiti sve količine otpadnih i oborinskih voda koje se javljaju u sklopu kompleksa ''Bešin''.

U cilju zaštite životne okoline i prirodnih vodotokova u sklopu kompleksa ''Bešin'' izgrađen je taložnik kao završni objekat kompletne kanalizacione mreže. Taložnik je izrađen od betona ukopan ispod nivoa zemlje dimenzija 25 m x 25 m x 5 m (prilog br.1.).

Kao što se vidi iz tabele 3. ukoliko se svaka mašina kojom raspolaže pogon ''Površinska eksploatacija uglja'' opere jedanput u toku mjesec dana nastaju tehnološke otpadne vode sa prališta mehanizacije u količini od 206 m3/mjesec.

Uz činjenicu da se servisiranje mašina pogona ''Površinska eksploatacija uglja'' vrši otprilike 2 puta tokom mjesec dana može se konstatovati da je ukupna količina tehnološke vode sa prališta kompleksa ''Bešin'' oko 400 m3/mjesec. Taložnik sa svojim kapacitetom može primiti sve ove količine tehnološke vode i nesmetano obavljati svoju funkciju prečišćavanja iste.

Osnovna uloga taložnika je da se prije ispuštanja tehnoloških voda u prirodne vodotokove ista prvo upušta u taložnik gdje se vrši postupak taloženja. Tek nakon prolaska tehnološke vode kroz taložnik ista se putem prelivne cijevi iz taložnika ispušta u prirodne vodotokove.

Redovnom kontrolom taložnika od stane odgovornog lica zaduženog za radionički kompleks ''Bešin'' utvrđuje se nivo taloga u taložniku. Po utvrđivanju visine nivoa taloga u taložniku približno kritičnoj vrijednosti vrši se čišćenje istog.

U svrhu čišćenja taloga nakupljenog u taložniku angažuje se JP ''Komunalac'' Banovići koje putem specijalno izvedene cisterne tipa ''VOMA'' crpi talog i odlaže ga na gradskoj deponiji otpada.

9


4. PRIKUPLJANJE I ZBRINJAVANJE OTPADNIH ULJA U PROSECU MAŠINSKOG ODRŽAVANJA MEHANIZACIJE

4.1. Otpadna ulja kao zagađivač vode

Pod pojmom otpadno ulje podrazumijeva se svako mineralno i sintetičko mazivno, izolacijsko i termičko ulje koje više nije za upotrebu kojoj je prvobitno bilo namijenjeno.

U otpadna ulja posebno spadaju:- prerađeno motorno ulje,- mašinsko ulje,- reduktorsko ulje,- ulje za prijenos topline,- ulje za turbine,- hidrauličko ulje,- mineralno i sintetičko mazivno ulje,- otpadno jestivo ulje.

Na osnovu podataka dostupnih javnosti svjetska potrošnja ulja iznosi oko 36 miliona tona godišnje od čega se 1/3 troši u evropskim zemljama. U zemljama Evropske unije oko 13 % otpadnih ulja završi u okolišu.

Otpadna (iskorištena, upotrijebljena) ulja izuzetno su štetna, prije svega zbog onečišćenja površinskih i podzemnih voda. Koncentracija ulja u vodi od samo 1 – 2 mg/l čini istu nepitkom i štetnom po zdravlje.

Veliku opasnost od zagađivanja otpadnim uljima čine ona lica koja sama, nekontrolisano mijenjaju ulje kod svojih mašina.

Ukoliko se mijenjanje ulja kod mašina različite namjene vrši na, za tu svrhu odgovarajućim mjestima i isto adekvatno zbrine, postoji manja mogućnost zagađenja životne okoline.

4.2. Nastanak otpadnih ulja u procesu mašinskog održavanja mehanizacije

Radionički kompleks ''Bešin'' kao radna jedinica u okviru pogona ''Površinska eksploatacija uglja'' je centralno mjesto za održavanje kompletne mehanizacije kojom raspolaže pogon (tabela 1.).

U sklopu kompleksa ''Bešin'' vrši se mašinsko održavanje kamiona i pomoćne mehanizacije koje se u osnovi sastoji od slijedećeg:

- redovni dnevni pregledi,- otklanjanje nedostataka i popravka eventualnih kvarova,- redovni servisi i remonti.

Opšte je poznato da se kod svake mašine pa tako i kod rudarskih nakon određenog broja pređenih kilometara ili odrađenih moto-sati vrši zamjena pojedinih vrsta ulja (motorno, reduktorsko, hidrauličko, ….).

Tokom redovnih servisa kamiona i pomoćne mehanizacije vrši se zamjena određenih vrsta ulja koja koriste pojedine mašine.

10


U tabeli 4. prikazane su sve mašine pogona ''Površinska eksploatacija uglja'' čije servisiranje se vrši u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' sa tačno naznačenim vrstama ulja koju te mašine koriste, količinama navedenih ulja i rokovima njihove zamjene.

Tabela 4.Red.br.

Vrsta mehanizacije Vrsta sklopa

Vrsta ulja Količina ulja(l)

Zamjena(moto-sati)

1. Kamion Terex MT 3600-B motorreduktor

SAE 15 W 40HD 85 W 140

21548

250500

2. Kamion Belaz 75131 motorreduktor

SAE 15 W 40HD 85 W 140

21550

250500

3. Kamion Mark 36 motorreduktor

SAE 15 W 40HD 85 W 140

18048

250500

4. Kamion Wabco 170D motorreduktor

SAE 15 W 40HD 85 W 140

18030

250500

5. Kamion Faun K100 motorreduktor

SAE 15 W 40HD 90

160150

250500

6. Budlozer Komatsu D155AX-5

motormijenjačreduktor

SAE 15 W 40SAE 30SAE 10

42105116

25010001000

7. Buldozer LIBHER PR 751 motormijenjačreduktor

SAE 15 W 40SAE 20 W 20

SAE 90

50275122

25010002000

8. Budlozer Caterpillar D8L motormijenjačreduktor

SAE 15 z 40SAE 15 z 40

SAE 40

4516746

25010002000

9. Budlozer Caterpillar D8R motormijenjačreduktor

SAE 15 z 404SAE 15 z 404

SAE 30

3311772

25010002000

10. Grejder Caterpillar 16G motormijenjačreduktor

SAE 15 - 40SAE 15 - 40

SAE 30

34164121

25010002000

11. Utovarivač LIBHERR L 544

motormijenjačosovine

SAE 10 W 40ATF

SAE 90

2011,561

500500500

12. Utovarivač ULT 220 motormijenjačreduktor

SAE 15 z 40ATF

SAE 90

254027

2505001000

13. Rovokopač CAT M318C motorreduktorlančanik

SAE 15 W 40SAE 90SAE 90

182322

50010001000

14. Utovarivač AHLIMAN AS 200

motorreduktor

SAE 15 W 40HIP 90

1617

2501000

15. Bušilica Gryphon 5C motorreduktor

SAE 15 z 40SAE 90 B

1210

2501000

16. Bušilica Hausherr motorreduktor

kompresor

SAE 15 z 40SAE 90 BSAE 10

2026130

25010001000

11


Ako uzmemo u obzir stvarni koeficijent vremenskog iskorištenja mašina u pogonu ''Površinska eksploatacija uglja'':

kvim= 0,75 može se izračunati vremenski period između dva termina servisa mašina odnosno

pojedinih sklopova mašina kako je prikazano u tabeli 5.Tabela 5.

Red.br.

Vrsta mehanizacije Vrsta sklopa

Zamjena(moto-sati)

Vrijeme između dva servisa

1. Kamion Terex MT 3600-B motorreduktor

250500

15 dana30 dana

2. Kamion Belaz 75131 motorreduktor

250500

15 dana30 dana

3. Kamion Mark 36 motorreduktor

250500

15 dana30 dana

4. Kamion Wabco 170D motorreduktor

250500

15 dana30 dana

5. Kamion Faun K100 motorreduktor

250500

15 dana30 dana

6. Budlozer Komatsu D155AX-5

motormijenjačreduktor

25010001000

15 dana60 dana60 dana

7. Buldozer LIBHER PR 751 motormijenjačreduktor

25010002000


8. Budlozer Caterpillar D8L motormijenjačreduktor

25010002000


9. Budlozer Caterpillar D8R motormijenjačreduktor

25010002000


10. Grejder Caterpillar 16G motormijenjačreduktor

25010002000


11. Utovarivač LIBHERR L 544

motormijenjačosovine

500500500


12. Utovarivač ULT 220 motormijenjačreduktor

2505001000


13. Rovokopač CAT M318C motorreduktorlančanik

50010001000


14. Utovarivač AHLIMAN AS 200

motorreduktor

2501500

15 dana60 dana

15. Bušilica Gryphon 5C motorreduktor

2501000

15 dana60 dana

16. Bušilica Hausherr motorreduktor

kompresor

25010001000


12


Na osnovu podataka iz tabele 5. može se konstatovati da se u vremenskom periodu od 120 dana (4 mjeseca) obavi slijedeći broj servisa:

- 8 servisa svih kamiona sa zamjenom ulja u motoru,- 4 servisa svih kamiona sa zamjenom ulja u reduktoru,- 8 servisa svih buldozera sa zamjenom ulja u motoru,- 2 servisa svih buldozera sa zamjenom ulja u mjenjaču,- 2 servisa buldozera Comatsu sa zamjenom ulja u reduktoru,- 1 servis buldozera Libherr i Caterpilar sa zamjenom ulja u reduktoru,- 8 servisa svih grejdera sa zamjenom ulja u motoru,- 2 servisa svih grejdera sa zamjenom ulja u mjenjaču,- 1 servis svih grejdera sa zamjenom ulja u reduktoru,- 8 servisa utovarivača AS i ULT sa zamjenom ulja u motoru,- 4 servisa utovarivača Libherr sa zamjenom ulja u motoru,- 4 servisa utovarivača Libherr i ULT sa zamjenom ulja u mjenjaču,- 4 servisa utovarivača Libherr sa zamjenom ulja u osovinama,- 2 servisa utovarivača AS sa zamjenom ulja u reduktoru,- 8 servisa svih bušilica sa zamjenom ulja u motoru,- 2 servisa svih bušilica sa zamjenom ulja u reduktoru,- 2 servisa bušilice hausherr sa zamjenom ulja u kompresoru,- 4 servisa rovokopača sa zamjenom ulja u motoru,- 2 servisa rovokopača sa zamjenom ulja u reduktoru,- 2 servisa rovokopača sa zamjenom ulja u lančaniku,

Servisiranjem kamiona i pomoćne mehanizacije u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' upotrijebljena ulja automatski postaju otpadna ulja koja se na efikasan način moraju prikupiti i adekvatno zbrinuti.

13


4.3. Tehnologija prikupljanja otpadnih ulja u procesu mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije

Kao što je ranije navedeno otpadna ulja u procesu mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije javljaju se tokom servisiranja istih. Obzirom da se tokom servisiranja kamiona i pomoćne mehanizacije 70% obima poslova servisa odnosi na zamjenu ulja i filtera isti se obavljaju u, za te svrhe, adekvatnim prostorima (hangarima) kako bi se kompletna količina ispuštenog (otpadnog) ulja efikasno prikupila. Na taj način se spriječava mogućnost zagađenja okoliša i vode.

Način prikupljanja otpadnih ulja kod održavanja kamiona se razlikuje od načina prikupljanja otpadnih ulja kod održavanja pomoćne mehanizacije te ću ih zasebno opisati.

Način prikupljanja otpadih ulja u procesu mašinskog održavanja kamiona u sklopu kompleksa ''Bešin'' najbolje se vidi sa slika koje dostavljam u prilogu br. 2. i prilogu br. 3. Servisiranje kamiona se vrši u hangaru koji je specijalno uređen za te svrhe.

Kompletan sistem za prikupljanje otpadnih ulja se sastoji od slijedećih elemenata:- specijalno urađeni betonski kanali u podu hangara,- sistem cijevi,- cisterne za smještaj otpadnog ulja ukopane u zemlju izvan hangara.

Tokom servisiranja kamion se postavi iznad betonskog kanala i ispuštanjem ulja iz određenog sklopa kamiona (motor ili reduktor) isto odlazi u kanal. Iz kanala do cisterni za smještaj otpadnog ulja vodi sistem cijevi kojim otpadno ulje iz kanala odlazi u cisternu.

Inače, cisterne za smještaj otpadnog ulja se nalaze u neposrednoj blizini hangara (prilog br. 2.) ukopane u zemlju sa šahtovima izvedenim na površini zemlje. Kapacitet cisterni je po 10 000 l što zanči da je ukupni kapacitet cisterni za smještaj otpadnog ulja u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' 20 000 l otpadnog ulja nakon čega se iste moraju isprazniti.

Način prikupljanja otpadnih ulja u procesu mašinskog održavanja pomoćne mehanizacije u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' se razlikuje od gore navedenog po tome što se otpadno ulje kod servisiranja pomoćne mehanizacije (buldozeri, utovarivači,…) ispušta u limene bačve od 200 l koje se nakon punjenja zatvore i transportuju do hangara za servisiranje kamiona.

Servisiranje pomoćne mehanizacije u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' vrši se u hangaru za mašinsko održavanje pomoćne mehanizacije koji je fizički odvojen od hangara za održavanje kamiona.

Nakon dopremanja bačvi sa otpadnim uljem u hangar za održavanje kamiona isto se istresa u betonski kanal i sistemom cijevi odvodi u cisterne za smještaj otpadnog ulja. Na taj način se kompletno otpadno ulje nastalo u procesu mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije smješta na jedno mjesto.

14


4.4. Analiza sastava otpadnih ulja u cisternama za smještaj

Na osnovu podataka iz tabele 4. evidentno je da se u cisterni za smještaj otpadnog ulja skupljaju različite vrste otpadnih ulja u različitim omjerima u odnosu na ukupnu količinu otpadnog ulja.

Da bi se utvrdio udio pojedinih vrsta ulja u ukupnoj količini otpadnog ulja u cisternama potrebo je uraditi analizu kontinuiteta punjenja cisterne otpadnim uljem.

Kao što se vidi iz tabele 5. najčešći servisi mehanizacije (svakih 15 dana) odnose se na zamjenu ulja iz motora kod svih mašina u pogonu ''Površinska eksploatacija uglja'' što znači da je najveći priliv otpadnog ulja iz motora u cisterne.

Na dijagramima 1. i 2. prikazan je odnos količina pojedinih vrsta otpadnih ulja koja nastaju pri servisiranju kamiona dampera i buldozera.

Terex Belaz Wabco Mark Faun0

50

100

150

200

250

količina ulja iz motora (l)

količina ulja iz reduktora (l)

Dijagram 1. Odnos količina pojedinih vrsta otpadnih ulja kod kamiona

Comatsu Libherr Caterpillar D8L Caterpillar D8R

0

50

100

150

200

250

300

količina ulja iz motora (l)

količina ulja iz mijenjača (l)

količina ulja iz reduktora (l)

Dijagram 2. Odnos količina pojedinih vrsta otpadnih ulja kod buldozera

15


Sa dijagrama 1. se vidi da je količina otpadnog ulja iz motora kod kamiona znatno veća od količine otpadnog ulja iz reduktora dok je taj odnos kod buldozera nešto drugačiji uz pojavu otpadnog ulja iz mijenjača (dijagram 2.)

Na osnovu podataka iz tabela 1., 4. i 5. mogu se izračunati ukupne količine i sastav otpadnog ulja po vrstama koje nastanu pri servisiranju mehanizacije u sklopu kompleksa ''Bešin'' u vremenskom periodu od 120 dana (4 mjeseca) kako je prikazano u tabeli 6.

Tabela 6.Red. br. Vrsta otpadnog ulja Ukupna količina

otpadnog ulja (l)

Prosječna količina otpadnog ulja

(l/dan)1. Otpadno ulje iz motora 34 524 2882. Otpadno ulje iz reduktora 5 327 44,53. Otpadno ulje iz mjenjača 4 372 364. Otpadno ulje iz osovina 488 45. Otpadno ulje iz kompresora 520 4,56 Otpadno ulje iz lančanika 44 0,4

UKUPNO 45 275 l 377 l/dan

Na osnovu podataka iz tabele 6. na dijagramu 3. prikazan je odnos dnevnih količina otpadnih ulja po pojedinim vrstama koje u toku jednog dana dospiju u cisterne za smještaj otpadnih ulja.

motor reduktor mjenjač osovine kompresor lančanik

0

50

100

150

200

250

300

350

količina otpadnog ulja iz pojedinog sklopa (l)

Dijagram 3. Dnevni priliv otpadnih ulja po pojedinim vrstama

Uz tendenciju svakodnevnog priliva 377 l otpadnog ulja na dan konstatujem da će se cisterne za smještaj otpadnog ulja ukupnog kapaciteta od 20 000 l napuniti za oko 53 dana nakon čega je potrebno izvršiti njihovo pražnjanje.

16


Na dijagramu 4. prikazan je udio pojedinih vrsta otpadnih ulja u napunjenim cisternama za smještaj otpadnog ulja odnosno u ukupnoj količini od 20 000 l.

motor reduktor mjenjač osovine kompresor lančanik

0100020003000400050006000700080009000

1000011000120001300014000150001600017000180001900020000

količina otpadnog ulja iz pojedinog sklopa (l)

Dijagram 4. Udio pojedinih vrsta ulja u napunjenim cisternama

17


4.5. Zbrinjavanje prikupljenih otpadnih ulja u procesu mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije

Nakon punjenja cisterni otpadnim uljima nastalim tokom procesa mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije u sklopu kompleksa ''Bešin'' iste se moraju isprazniti da bi se otpadno ulje moglo nastaviti prikupljati. Poznato je da se skupljena otpadna ulja mogu ponovno preraditi tako da se dobivaju novi proizvodi ili se procesom prečišćavanja omogućuje njihova ponovna upotreba a čak se mogu termički obraditi na način da se koriste kao goriva.

Obzirom da se u toku tehnološkog procesa održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije javljaju velike količine otpadnih ulja Rudnik Banovići je sklopio dodatni Ugovor sa dobavljačem ulja o preuzimanju nastalih količina otpadnog ulja.

S tim u vezi trenutni dobavljač ulja za Rudnik Banovići (''Invest-inving inženjering'' Prijedor) u određenom vremenskom periodu (svakih 53 dana), tj. po punjenju cisterni za smještaj ulja, u vlastitoj režiji vrši crpljenje otpadnog ulja iz cisterni preko šahtova koji se nalaze na površini zemlje.

Crpljenje otpadnog ulja iz cisterni vrši se pomoću specijalno urađenih cisterni i isto se transportuje u tvornicu ulja Modriča gdje se otpadna ulja ispituju u labaratoriji.

Na osnovu rezultata dobivenih ispitivanjem otpadnog ulja, tj. na osnovu fizikalno-hemijskih osobina otpadnih ulja proizvođač ulja donosi konačnu odluku o načinu prerade otpadnog ulja.

Inače, postoje dva načina prerade otpadnih ulja i to:- materijalna prerada otpadnih ulja,- termička obrada otpadnih ulja.

Materijalnom preradom otpadnih ulja odnosno procesima uklanjanja nečistoća i aditiva iz otpadnih ulja dobivaju se bazna ulja koja se koriste kao sirovina zaproizvodnju svježih mazivih ulja.

18


5. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA

Svakodnevnim korištenjem vode i mazivnih ulja u sklopu radioničkog kompleksa ''Bešin'' Rudnik Banovići isti se javlja kao potencijalni zagađivač vode obzirom da se već korištena voda odnosno mazivno ulje pretvaraju u tehnološku otpadnu vodu odnosno otpadno ulje.

U cilju zaštite životne okoline i prirodnih vodotokova u neposrednoj blizini kompleksa ''Bešin'' Rudnik Banovići je poduzeo odgovarajuće mjere u vidu prečišćavanja tehnoloških voda izgradnjom taložnika na kraju kanalizacione mreže kao i sistema za efikasno prikupljanje otpadnih ulja u procesu mašinskog održavanja kamiona i pomoćne mehanizacije.

Tokom istraživanja uočio sam da se uljni filteri, koji se takođe mijenjaju kod svake mašine tokom servisiranja, bukvalno bacaju u smeće te predlažem da se sa istim treba postupati kao i sa otpadnim uljima, tj. potrebno je sačiniti određenu vrstu aneksa Ugovora sa dobavljačem filtera za ulje o zbrinjavanju istih nakon upotrebe.

Takođe, u narednom periodu predlažem da se:

- vodi detaljna evidencija o količinama prikupljenog otpadnog ulja,

- ukoliko je to tehnički moguće odvajati prikupljena otpadna ulja po pojedinim vrstama u zasebnim spremnicima,

- ukoliko je to moguće biraju oni dobavljači ulja koji u svojim ponudama nude besplatnu uslugu zbrinjavanja otpadnih ulja kao što je to slučaj sa proizvođačem ulja ''INA'' Zagreb.

19


6. SPISAK PRILOGA

Prilog broj 1. Situacioni plan razmještaja objekata u sklopu kompleksa''Bešin'' sa ucrtanim šemama vodovoda i kanalizacione mreže

Prilog broj 2. Tlocrt hangara za servisiranje kamiona sa prikazanim sistemom za prikupljanje i smještaj otpadnog ulja

Prilog broj 3. Nacrt i bokocrt hangara za servisiranje kamiona sa ucrtanim sistemom za prikupljanje i smještaj otpadnog ulja

20


LITERATURA

1. Tehnička dokumentacija Rudnika ''Banovići''

21

otpadno ulje rmu banovići

Documents