predavanje 9 i 10 - poznavanje robe

Visoka škola "CEPS-Centar za poslovne studije"

Ul. Josipa bana Jelačića bb,

71250 Kiseljak

POZNAVANJE ROBE (skripta za studente – 6. dio)

Predavač VŠ:

M.Sc. NERMIN PALIĆ

Kiseljak, 2014/2015.

Student je uvijek na prvom mjestu! 1

5. OPASNE MATERIJE

5.1. Osnovna pravila

Opasnim materijama smatraju se sve one materije koje u toku proizvodnje, transporta,

skladištenja ili rukovanja mogu da izazovu posljedice štetne po zdravlje ili okolinu. Zbog

navedenog negativnog uticaja ovakvih materija, njihov transport mora biti organizovan po

određenim pravilima kako bi rizik od nezgoda bio minimalan, odnosno da posljedice već nastale

nezgode budu svedene na najmanju moguću mjeru.

Ujedinjene Nacije su 1954. godine formirale ekspertni tim koji je dao preporuke kako

stvoriti jedinstvene kriterijume koji se odnose na obilježavanje, klasifikaciju, vozila, uređaje na

vozilima i dozvole. Na osnovu ovih preporuka, 1957. godine UN je napravio sporazume koji su

postali obavezujući za sve potpisnike sporazuma. Osnovna međunarodna pravila za transport

opasnih materija propisana su kroz „UN Model Regulecije“ (narandžasta knjiga) stručne

komisije za transport opasnih materija, obrađen Model upustava UNO-a koji predstavlja osnovu

za sve posebne propise koje se odnose na sve vidove saobraćaja. Prevoz u međunarodnom

saobraćaju regulisan je međunarodnim propisima: ADR – cestovni saobraćaj, RID - željeznički

saobraćaj, ICAO-TI - vazdušni saobraćaj, IMDG-CODE - pomorski saobraćaj, ADN - riječni

saobraćaj.

Slika 5.1.a Vrste sporazuma za prevoz opasnih roba po vidovima transporta

Opasne materije se češće javljaju u drumskom transportu u odnosu na druge vidove

transporta. Različitim merama pokušava se smanjenje učešća drumskog transporta u ukupnom

transportu opasnih materija, a na račun povećanja transporta opasnih materija u rečnom,

pomorskom i železničkom transportu. Grafikoni na slici 5.1.b predstavljaju prikaz statističkih

podataka iz SR Njemačke za 2004. godinu. Prema istom izvoru, od ukupne količine svih roba u

transportu u Njemačkoj, oko 18% bile su opasne robe.


Slika 5.1.b Transport opasne robe po vidovima u SR Njemačkoj

U nacionalnim propisima Bosne i Hercegovine transport opasnih roba je regulisan kroz:

Zakon o prijevozu opasnih materija;

Pravilnik o načinu prijevoza opasnih materija u drumskom saobraćaju;

Transport opasnih materija u drumskom transportu regulisan je kroz ADR -

Međunarodni sporazum o prevozu opasnih roba u drumskom transportu (European Agreement

concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road). Ovaj sporazum je 1972.

godine ratifikovala tadašnja SFRJ. Do sada 41 država je ratifikovala ADR sporazum. Svi potpisnici

ovog sporazuma dužni su da prilagode nacionalne propise tako da oni ne budu u suprotnosti sa

ADR-om. Iako su pravila propisana ADR-om ista za sve, moguća su izuzeća ili posebna pravila

koja će važiti na teritoriji pojedinih zemalja. Ova izuzeća su rijetka, ali ako se procijeni da su

opravdana onda se ona unose u sporazum.

Razlike u pojedinim zahtjevima između ADR-a i naše zakonske regulative postoje i treba

ih sagledati da bi izbjegli moguće greške i nesporazumi pri prevozu opasnih materija. Kao

najveći problem se izdvaja neažurnost naše regulative. ADR se mijenja svake dvije godine kako

bi se prilagodio novim zahtjevima u transportu opasnih materija.

5.1.1. Sadržajnost ADR-a

Sadržaj samog ADR-a može se podeliti na dve celine: prvi deo koji se odnosi na opasne

materije i predmete i drugi deo koji se odnosi na transportnu opremu i transportne operacije.

A - OPŠTI ZAHTJEVI I ZAHTJEVI U POGLEDU OPASNIH MATERIJA I PREDMETA

Poglavlje 1 Opšti propisi

Poglavlje 2 Klasifikacija

Poglavlje 3 Spisak opasnih roba (prema UN-brojevima i slovnom rasporedu), posebni propisi i

slobodne količine opasnih roba, granične količine

Poglavlje 4 Pakovanja i odredbe za cisterne

Poglavlje 5 Propisi za isporuku

Poglavlje 6 Propisi za izradu i ispitivanje ambalaže, velikih sredstava za pakovanje (IBC), velikih

pakovanja i cisterni

Poglavlje 7 Propisi za prevoz, utovar, istovar i manipulacije

B - PROPISI U POGLEDU TRANSPORTNE OPREME I TRANSPORTNIH OPERACIJA

Poglavlje 8 Propisi za posadu, vozila, opremu, postupanje i dokumentacija

Poglavlje 9 Propisi za izradu i odobrenje tipa vozila


5.2. Klasifikacija opasnih roba prema ADR-u

Utvrđivanje klase kojoj pripada opasna materije ili roba omogućava nam dodjelu UN

broja toj materiji ili robi. Utvrđivanje UN broja je važno jer je njime opasna materija u potpunosti

definisana, a to znači da su za tu materiju poznati: zvanični naziv, klasa, klasifikacioni kod,

ambalažna grupa, broj listice opasnosti, posebni propisi, granične količine, uputstva za ambalažu

i pakovanje, uputstvo za mešovito pakovanje, kakvo se vozilo koristi, itd. Poznavanje UN broja je

važno jer ne dozvoljava slobodna tumačenja vezana za manipulaciju opasnim materijama od

strane bilo kog učesnika u transportnom lancu.

U zavisnosti od hemijskih osobina, agregatnog stanja i stepena opasnosti, a na osnovu

kriterijuma utvrđenih u ADR-u, sve opasne robe su raspodeljene na 13 klasa koje su označene do

broja devet, i to:

KLASA 1 EKSPLOZIVNE MATERIJE I PREDMETI SA EKSPLOZIVNIM MATERIJAMA

eksplozivne materije

eksplozivni predmeti

materije i predmeti koji nisu gore navedeni, a izrađeni su radi nekog praktičnog

dejstva u vidu eksplozije ili pirotehničkih efekata

hemijske reakcije

KLASA 2 GASOVI

pritisak pare pri 50OC, veći od 3 bara ili

materija je u cjelosti u gasovitom stanju pri 20OC i standardnom pritisku od 1,013 bar

(atmosferski pritisak)

KLASA 3 ZAPALJIVE TEČNE MATERIJE

se nalaze u tečnom stanju prema kriterijumima koji su dati u ADR-u,

na temperaturi od 50OC imaju pritisak pare do najviše 3 bara i koje na standardnom

pritisku od 1,013 bar (atmosferski pritisak) i temperaturi od 20OC nisu u potpunosti u

gasovitom stanju,

imaju temperaturu paljenja do najviše 60OC.

Pored gore navedenih uslova, u klasu 3 spadaju i:

zapaljive tečne materije i rastopljene čvrste materije sa tačkom paljenja iznad 60OC koje

se prevoze ili predaju na prevoz zagrejane do temperature koja je jednaka ili viša od

njihove temperature paljenja,

dizel gorivo, mešavine gasa i sirove nafte, lako ulje za grejanje i u slučaju kada je

temperatura paljenja iznad 60OC.

KLASA 4.1 ZAPALJIVE ČVRSTE MATERIJE, SAMOREAGUJUĆE MATERIJE I ČVRSTI

DESENZITIVISANI EKSPLOZIVI

Lako zapaljive čvrste materije i predmeti koji mogu da se upale pomoću varnica ili

usled trenja,

Samoreagujuće čvrste materije, ili tečnosti,

Čvrsti desenzitivisani (umanjene osetljivosti) eksplozivi,

Materije povezane sa samoreagujućim materijama.


KLASA 4.2 MATERIJE SKLONE SAMOZAPALJENJU

Samozapaljive-piroforne materije su materije uključujući i smeše i rastvore (tečne ili

čvrste), koje se u dodiru sa vazduhom već u malim količinama pale u roku od pet

minuta.

Samozagrevajuće materije i predmeti su materije i predmeti, uključujući mešavine i

rastvore, koji su prilikom kontakta sa vazduhom skloni zagrevanju bez bilo kakvog

dovođenja energije (potrebne su veće količine - više kilograma i duži periodi

vremena - više sati ili dana).

KLASA 4.3 MATERIJE KOJE U DODIRU SA VODOM EMITUJU ZAPALJIVE GASOVE

Materije koje reaguju sa vodom i emituju zapaljive gasove koji mogu sa vazduhom da

formiraju i eksplozivnu smešu, kao i predmeti koji sadrže takve materije.

KLASA 5.1 OKSIDIRAJUĆE MATERIJE

Materije koje same po sebi ne moraju biti zapaljive ili sagorljive, ali zbog viška

kiseonika kojim raspolažu, mogu da izazovu ili doprinesu paljenju ili sagorevanju

drugog materijala koji je zapaljiv.

KLASA 5.2 ORGANSKI PEROKSIDI

Organske materije koje sadrže bivalentni -O-O- strukturni elemenat i koji mogu da se

smatraju derivatima vodonik peroksida, gde su jedan ili oba vodonikova atoma

zamenjena organskim radikalima.

KLASA 6.1 OTROVNE MATERIJE

Materije za koje je iz iskustva poznato ili se na osnovu eksperimenata na životinjama

može pretpostaviti, da one pri jednokratnom ili kratkotrajnom delovanju u relativno

maloj količini udisanjem, upijanjem preko kože ili gutanjem mogu da škode zdravlju

ili da dovedu do smrti ljudi.

KLASA 6.2 INFEKTIVNE MATERIJE

Materije za koje je poznato ili se može pretpostaviti da sadrže izazivače bolesti, kao

što su mikroorganizmi(uključujući bakterije, viruse, rikecije, parazite i gljive) ili

rekombinovani mikroorganizmi (hibridi ili mutanti), za koje je poznato ili se može

pretpostaviti da kod životinja ili ljudi prouzrokuju zarazne bolesti. Takođe i predmeti

koji su zagađeni virusima ili mikroorganizmima smatraju se materijama ove klase.

KLASA 7 RADIOAKTIVNE MATERIJE

Materije koje sadrže radionukleide kod kojih je koncentracija aktivnosti, kao i

ukupna aktivnost za pošiljku iznad vrednost koje su date prema kriterijumu ADR- a.

KLASA 8 KOROZIVNE (NAGRIZAJUĆE) MATERIJE

Materije i predmeti koji sadrže te materije, koje hemijskim delovanjem napadaju

površinsko tkivo kože i sluzokože sa kojim dolazi u dodir ili koje prilikom

oslobađanja nanose štetu drugoj robi ili transportnim sredstvima ili mogu da ih

razore, a mogu da izazovu i druge opasnosti.


Materije koje sa vodom stvaraju korozivne tečnosti ili sa prirodnom vlagom iz

vazduha korozivne pare ili maglu.

KLASA 9 OSTALE OPASNE MATERIJE I PREDMETI

Materije i predmeti koji za vrijeme prevoza predstavljaju neku opasnost koja nije

obuhvaćena pojmovima drugih klasa.

5.3. Pakovanje i označavanje opasnih materija.

Cjelokupan postupak obilježavanja pakovanja sa kombinovanom ambalažom:


5.3.1. Označavanje transportnih sredstava

U nastavku su je prikazana tabla za obilježavanje opasnih materija koja se postavlja na

transportno sredstvo.

Slika 5.3.1. Tabla za obilježavanje

OZNAKE OPASNOSTI (oznake u gornjem delu table):

Prva cifra predstavlja glavnu (osnovnu) opasnost:

2 - sabijen gas,

3 - zapaljive tečnosti,

4 - zapaljive čvrste materije

5 - oksidirajuće materije ili organski peroksidi,

6 - otrovne materije,

8 - nagrizajuće (korozivne) materije,

9 - ostale opasne materije

Druga i treća cifra predstavljaju dodatne opasnosti i imaju sledeće značenje:

0 - nema dodatnih opasnosti, tj.osnovna opasnost nije pojačana

1 - opasnost od eksplozije,

2 - oslobađanje gasova zbog pritiska ili hemijske reakcije (načešće izazvana vodom ili

vlagom),

3 - zapaljivost tečnosti (para) ili gasova,

4 - zapaljive čvrste materije

5 - oksidirajuće delovanje,

6 - otrovnost,

8 - korozivnost,

9 - opasnost od spontane energične reakcije.


Slovo X u gornjem dijelu table znači „Opasnost od burne reakcije sa vodom“.

Table (prikazane na slici 5.3.1.) se skidaju kada se u vozilu ne nalazi opasna materija,

izuzev slučaja kada se radi o cisternama. Kod cisterna table se ne skidaju ni kada su prazne, već

samo u slučaju kada su cisterne bile na čišćenju tovarnog prostora. Same table moraju da budu

čitljive i posle 15 minuta provedenog u plamenu. Primeri obeležavanja vozila dati su na slikama:

Slika 5.3.1. Obilježavanje vozila: vozilo cisterna sa istom materijom u svim komorama

Slika 5.3.1. Obilježavanje vozila: teretno vozilo sa demontažnom cisternom

Slika 5.3.1. Obilježavanje vozila: vozilo sa opasnim materijama


Slika 5.3.1. Obilježavanje vozila: Vučno vozilo i poluprikolica sa velikim kontejnerom

5.3.2. Listice opasnosti

Listice opasnosti prikazane su na slici. Dimenzije listica su 250x250mm po ADR-u. Po

ADR-u iz 2007. godine broj listice opasnosti ne predstavlja broj klase opasne materije, i nema

nikakve veze sa etiketom koja se nalazi na samom proizvodu. Etiketa na proizvodu se odnosi na

upotrebu samog proizvoda, dok listica opasnosti se odnosi na transport opasne materije.

KLASA 1

Br.1 Br 1.4 Br 1.5 Br 1.6

KLASA 2

Br. 2.1 Zapaljivi gasovi Br 2.2 Nezapaljivi, neotrovni gasovi Br 2.3 Otrovni gasovi

KLASA 3

Br. 3


KLASA 4

Klasa 4.1 (Br. 4.1) Klasa 4.2 (Br. 4.2) Klasa 4.3 (4.3)

KLASA 5

Klasa 5.1 (Br. 5.1) Klasa 5.2 (Br. 5.2)

KLASA 6

Klasa 6.1 (Br. 6.1) Klasa 6.2 (Br. 6.2) Klasa 6.2 (Br. 6.2)

KLASA 7

Br. 7A Br. 7B Br. 7C Br. 7D Br. 7E

KLASA 8

Br. 8

KLASA 9

Klasa 9 (Br. 9) Opasno po okoliš (Br. 9.1)

-

Ograničene količine


5.4. Transportna dokumentacija

Prilikom transporta opasne robe u vozilu se moraju nalaziti sledeći dokumenti:

1. Certifikat za vozača

2. Certifikat za vozilo

3. Isprava o prevozu

4. Uputstvo o posebnim mjerama bezbjednosti

5. Odobrenje za prevoz

6. Potvrda o osiguranju robe

1. Certifikat za vozača. Obaveza predviđena:

ADR-om

Pravilnikom o stručnom osposobljavanju vozača motornog vozila kojima se prevoze

opasne materije i drugih lica koja učestvuju u prevozu tih materija(Sl.list 17/91)

Zakonom o prevozu opasnih materija

Pravilnikom o načinu prevoza opasnih materija u drumskom saobraćaju

Certifikat koji dobijaju vozači je utvrđenog sadržaja i oblika. Izdavanje certifikata vrši

ovlaštena ustanova. Ispisuje se na engleskom ili francuskom ili nemačkom i jeziku zemlje koja ga

je izdala. Prihvata se bez prevođenja u svim državama potpisnicama ovog sporazuma do isteka

njegove važnosti (pet godina). Sama obuka vozača se izvodi kroz osnovni kurs koji moraju da

prođu svi vozači i koji se odnosi na transport svih opasnih materija. Pored osnovnog postoje i tri

dodatna specijalistička kursa za vozače eksplozivnih materija, radioaktivnih materija i vozače

cisterna. Izgled certifikat prikazan je na slici.


Slika 5.4. Certifikat o stručnoj osposobljenosti vozača za vozila koja prevoze opasne materije

2. Certifikat za vozilo.

Obaveza predviđena:

ADR-om



Pregled vozila i izdavanje odgovarajućeg certifikata vrše ovlašćene ustanove prema

zahtjevima i kriterijumima koji su dati u ADR-u. Ispisuje se na engleskom ili francuskom ili

nemačkom i jeziku zemlje koja ga je izdala. Prihvata se bez prevođenja u svim državama

potpisnicama ovog sporazuma do isteka njegove važnosti (jedna godina).

Neophodno je znati da za određene opasne materije konstrukciono izvođenje vozila mora biti

usklađeno sa zahtjevima Dodatka B.2, ADR-a. Posebno se ističe kontrola zahtjeva koji se odnose

na:

električne instalacije (kablovi i razvodne kutije u "S" izvođenju)

odgovarajući baterijski prekidač strujnih krugova (npr. "Šlemer")

tahograf (VDO u "S" izvođenju)

limitator brzine (VDO)


ABS kočioni sistem i odgovarajući sistem za trajno kočenje

Ovakvim certifikatom (slika) je precizno definisana namjena vozila, odnosno tačno se zna

kakvim materijama se smije tovariti ovakvo vozilo.

Slika 5.4. Sertifikat o ispravnosti vozila koja prevoze određene opasne robe


3. Isprava o prevozu


ADR-om



Popunjava se na mjestu utovara. Nije u potpunosti definisana forma pisanja. Može da

bude u obliku tovarnog lista, otpremnice ili nekog drugog dokumenta (kao što je npr. prikazano

na slici 5), ali mora da ima sledeće informacije u vezi opasne materije:

Naziv materije i identifikacioni broj (UN - broj)

Klasu, ambalažna grupa

Broj i opis paketa

Ukupna količina

Ime i adresa pošiljalaca

Ime i adresa primaoca

Potrebno je takođe da se popunjava isprava o prevozu i za prazno i neočišćeno vozilo sa

odgovarajućim napomenama.

Slika 5.4. Sadržaj isprave o prevozu prema ADR-u

4. Uputstvo o posebnim mjerama bezbjednosti ili uputstvo u slučaju nezgode u

cestovnom transportu (pisane instrukcije)


ADR-om




Obaveza pošiljalaca opasnih materija je da vozaču predaju pisana uputstva o postupku sa

materijom u slučaju nezgode najkasnije pre započinjanja prevoza.

Uputstvo se izdaje na jeziku koji vozač razume, jeziku zemlje gde se vrši utovari i istovar,

kao i na jezicima zemalja kroz koje se prolazi.

Uputstvo treba da sadrži:

Naziv materije, ADR - klasa, ambalažna grupa br.opasnosti, identifikacioni broj materije

UN- broj

Osobine materije

Opasnosti

Lična zaštitna oprema

Mere predostrožnosti u slučaju nezgode,isticanja, požara

Brojeve telefona policije i vatrogasaca

Prva pomoć:

Adresa i broj telefona pošiljalaca

Izgled ovog uputstva dat je na slici.

Slika 5.4. Uputstvo o posebnim mjerama bezbjednosti


5. Odobrenje za prevoz



Pravilnikom o načinu prevoza opasnih materija u cestovnom saobraćaju

Za određene opasne materije predviđaju se posebni uslovi za transport, zbog stepena

opasnosti koju imaju.

CILJ: Da se vozila sa ovim materijama ne kreću nekontrolisano po saobraćajnoj mreži kao

ni po naseljenim mestima.

Uobičajeno je da se ovaj problem rešava nacionalnom regulativom.

Moguće je poslati i zahtjev za posebno odobrenje nadležne ustanove ukoliko se vrši

prevoz:

eksplozivnih materija

Infektivnih materija

otrovnih materija

radioaktivnih materija

opasnog otpada

5.5. Dodatna oprema


ADR-om



Kada dođu na mjesto utovara ili istovara vozač i vozilo moraju da zadovoljavaju

propisane zahtjeve za prevoz opasnih materija u cilju sopstvene zaštite.

Dodatna oprema vozila (po Zakon o prevozu opasnih materija):

vozački alat i dizalica za vozilo,

najmanje dva aparata za gašenje požara,

dvije ručne baterijske lampe narandžaste boje sa trepćućom ili stalnom svetlošću koja se

vidi sa najmanje 150 metara,

dva trougla,

dvije zastavice za označavanje vozila kojima se prevoze opasne materije

dvije lopate i jedan pijuk i

prenosna lampa koja se može uključiti na akumulator i koja ne može izazvati eksploziju

ili požar.

Dodatna oprema vozila (po ADR-u)

komplet alata za najnužnije opravke

sa najmanje jednim klinastim podmetačem za svako vozilo ponaosob, veličine

prilagođene težini vozila i prečniku točka


dva svetla narandžaste boje sa stalnim ili trepčućim svetlom koja moraju biti nezavisna

od električne opreme i tako konstruisana da njihova upotreba ne može da izazove požar

na robi koja se prevozi

propisana ručna svetiljka za svakog člana posade

neophodna oprema za preduzimanje preventivnih mera koja je data u uputstvu za slučaj

nezgode

Dodatna oprema za zaštitu vozača:

sigurnosne jakne ili sigurnosna odela za svakog člana posade u vozilu

odgovarajuća zaštita za oči

prikladna zaštita za disanje kod prevoza otrova za svakog člana posade

odgovarajuće rukavice

odgovarajuće cipele

zaštitna kecelja

boca za ispiranje očiju sa odgovarajućom tečnošću

Dodatna oprema za zaštitu okoline

prekrivač za kanalizaciju i odvode otporan na supstancu koja se prevozi (minimalne

veličine 90X90 cm)

odgovarajuća lopata

metla

odgovarajuće sredstvo za upijanje opasne materije

odgovarajuća posuda za sakupljanje opasne materije (samo za male količine)

5.6. Utovar istovar i manipulacija.

Vozilo i vozač, kao i veliki kontejneri, kontejneri za rasutu robu, kontejner cisterne ili

prenosive cisterne ako postoje moraju u potpunosti odgovarati odredbama (posebice onima

koje se odnose na sigurnost, čistoću i ispravni rad opreme vozila koja se koriste pri utovaru i

istovaru) nakon dolaska na mjesto utovara i istovara što uključuje i kontejnerske terminale.

Ako znamo da drugi uzročnik nezgoda sa opasnim materijama je njihovo neispravno

obezbeđenje tokom transporta, onda posebnu pažnju treba posvetiti učvršćivanju tereta tokom

transporta. Primjeri obezbeđenja tereta dati su na sljedećim slikama.


5.6.1. Mješoviti teret

Određene opasne materije mogu opasno da reaguju jedna sa drugom. Iz tog razloga ne

smiju da budu zajedno u tovarnom prostoru vozila ili kontejnera. Iz prikazane tabele na slici 6

lako se određuje koje materije smeju, a koje ne smiju sa se transportuju zajedno (slika). Postoje

određeni zahtjevi i kod prevoza otrova i hrane za ljude i životinje.

Kada u tovarnom listu piše napomena "mešovita roba", to znači da se roba mora utovariti

ili je utovarana prema propisima o mešovitom teretu, i tada se mora znati međusobni odnos

pojedinih opasnih materija. Roba mora biti u originalnoj ambalaži i prema zahtjevima ADR

propisa što je obaveza i odgovornost pošiljalaca.


X – Zajednički utovar je dozvoljen.

a - Zajednički utovar je dozvoljen s materijama i predmetima 1.4S

b – Zajednički utovar je dozvoljen između materije klase 1 i sprava za spašavanje klase 9 (UN brojevi 2990, 3072 i

3268)

c – Zajednički utovar je dozvoljen između sprava za naduvavanje vazdušnih jastuka ili modula za vazdušne jastuke ili

zatezivačima pojasa u podgrupi 1.4, kompatibilna grupa G, (UN br. 0503) i naprava za napuhavanje naduvavanje

vazdušnih jastuka ili modula za vazdušne jastuke ili zatezivačima pojasa u grupi 9 (UN br. 3268)

d – Zajednički utovar je dozvoljen između eksploziva za miniranje (osim UN br. 0083 eksplozivi, miniranje, tip C), i

amonijum nitrata i anorganskih nitrata klase 5.1 (UN brojevi 1942 i 2067) pod uslovom da se zbirno tretiraju kao

eksplozivi za miniranje pod klasom 1 za potrebe obilježavanja listicama opasnosti, razdvajanja skladištenja i najvećeg

dozvoljenog opterećenja.

ZABRANJEN

TRANSPORT

DOZVOLJEN

TRANSPORT

DOZVOLJEN TRANSPORT

PREMA GRUPAMA KOMPATIBILNOSTI


5.7. Obaveze glavnih učesnika u transportu opasne robe

Učesnici transportnog procesa opasnih materija moraju izvršiti odgovarajuće mere

prema karakteru i obimu opasnosti koje mogu predvideti, tako da se spreči nastanak štete,

povreda ili eventualno da se minimiziraju njihove posledice. U svim slučajevima moraju ispuniti

zahtjeve ADR- a koji se odnose na njihovu delatnost i obaveze. U transportnom procesu imamo

sledeće učesnike: pošiljalac, prevoznik, primalac, utovarivač, vozač, paker. Svaki od učesnika je

dužan da je kontroliše rad predhodnika u transportnom lancu, jer za eventualne greške svako od

učesnika odgovara. Npr. ako vozač vozi nepravilno obilježenu ambalažu, odgovorni su i plaćaju

kaznu: vozač, utovarivač i pošiljalac.

Pošiljalac

Pošiljalac opasnih materija je obavezan da preda za transport samo pošiljke koje

odgovaraju zahtjevima ADR-a.

U sklopu obaveza učesnika transportnog procesa, prema poglavlju 1.4.1. obaveze pošiljalaca su

sledeće:

a) Utvrdi da su opasne robe klasifikovane i dozvoljene za prevoz u skladu sa ADR-om;

b) Da snadbe prevoznika informacijama i podacima i ako je potrebno, potrebnim

transportnim dokumentima kao i pratećim dokumentima (dozvole, odobrenja,

obaveštenja, sertifikati, itd) Uzimajući u obzir specifičnosti koje su zahtjevane u poglavlju

5.4 i tabela u delu 3;

c) Da koristi isključivo ambalaže, velika pakovanja, velika sredstva za pakovanje (IBC) i

cisterne (vozilo-cisterna, demontažne cisterne, vozilo baterija, MEGCs, prenosive

cisterne i konterner-cisterne) koje su odobrene i prilagođene za prevoz datih supstanci i

koje su propisano označene prema zahtjevima ADR-a;

d) Da postupi u skladu sa zahtjevima koji se odnose na način otpreme i ograničenja pri

otpremanju opasne robe;

e) Da obezbjedi da i prazna neočišćena ili neispražnjena ambalaža, cisterne (vozilo-

cisterna, demontažne cisterne, vozilo baterija, MEGCs, prenosive cisterne i kontener-

cisterne) ili prazna neočišćena vozila, veliki ili mali konteneri za rasuti teret su

odgovarajuće obeleženi tablama i listicama opasnosti i da prazne neočišćene cisterne

budu zatvorene kao da su napunjene opasnom materijom.

Ako pošiljalac koristi usluge drugih učesnika (pakera, utovarivača, punioca, itd.), on će

preduzimati odgovarajuće mere da obezbjedi da pošiljka zadovoljava zahtjeve ADR-a. On može,

da se pouzda (osloni) na informacije i podatke dostupne od ostalih učesnika.

Pošiljalac može da se pouzda na informacije i podatke koje su mu dostupne od ostalih učesnika u

slučaju zahtjeva pod (a), (b), (c), (e).

Kada pošiljalac radi u ime trećeg lica, to treće lice će informisati u pismenom obliku

pošiljalaca o kojim opasnim materijama se radi (tačan naziv opasne robe koju treba

transportovati, oznaku klase, UN broj, vrstu i stepen opasnosti (osnovnu i dodatnu opasnost),

količinu) i omogućiće mu dostupne informacije i dokumenta koja su mu neophodna za

izvršavanje obaveza.

Prevoznik

Obaveze prevoznika su sledeće:


a) Konstatuje da su opasne materije koje se upućuju na prevoz dozvoljene za prevoz prema

ADR-u;

b) Obezbjedi da su propisana dokumenta u transportnoj jedinici;

c) Vizuelno konstatuje da vozilo i teret nemaju očigledne defekte, curenje ili pukotine,

opremu koja nedostaje i itd.;

d) Konstatuje da datumi sledećeg testiranja (provere) vozila-cisterni, vozila-baterija,

demontažnih cisterni, prenosivih cisterni, kontenera-cisterni i MEGCs nisu istekli;

e) Potvrdi da vozila nisu pretovarena;

f) Konstatuje da su listice opasnosti i propisane oznake bezbednosti pričvršćene za vozilo;

g) Konstatuje da su propisana oprema i pisana upustva za vozača u vozilu.

Prevoznik može da se pouzda na informacije i podatke koje su mu dostupne od ostalih

učesnika u slučaju zahtjeva pod (a), (b), (e), (f).

Ako prevoznik primeti neispunjavanje zahtjeva ADR-a, on neće započeti prevoz dok se

problem ne otkloni.

Ako je za vrijeme vožnje primećen neki prekršaj koji bi mogao ugroziti bezbednost

saobraćaja, vozilo natovareno opasnom robom bi trebalo da bude zaustavljeno čim to bude

moguće, imajući na umu zahtjeve bezbednosti saobraćaja. Prevoz može biti nastavljen samo ako

pošiljka bude u skladu sa primenljivim propisima.

Primalac

Primalac ima obavezu da ne odlaže prijem robe bez nekih jakih razloga i da potvrdi,

posle istovara, da su zahtjevi ADR-a koji se odnose na njega ispoštovani.

Obaveze primaoca su sledeće:

a) Propisno čišćenje i dekontaminacija vozila i kontenera u slučaju da je to predviđeno

ADR-om;

b) Da obezbjedi da su konteneri kompletno istovareni, očišćeni i dekontaminirani i da ne

nose oznake opasnosti koje su u skladu sa zahtjevima ADR-a.

Ako primalac koristi usluge drugih učesnika (punioca, čistioca, dekontaminacioni

prostor, itd.) on će preduzeti odgovarajuće mere da obezbjedi da su zahtjevi ADR-a u saglasnosti

s tim.

Ako provere dovedu do kršenja zahtjeva ADR-a, primalac će vratiti kontener prevozniku

jedino pošto se prekršaj otkloni.

5.7.1. Obaveze ostalih učesnika u transportu opasne robe

Utovarivač

Obaveze utovarivača su sledeće:

a) Da preda opasnu robu prevozniku samo onda ako je roba dozvoljena za prevoz prema

zahtjevima ADR-a;

b) Da proveri da li je ambalaža oštećena. On neće predati na prevoz pošiljku čija je

ambalaža oštećena, posebno ako nije otporna na isticanje opasne materije i ako postoji

isticanje ili mogućnost isticanja opasne materije, dok oštećenje ne bude otklonjeno. Ova

obaveza se odnosi i na prazne neočišćene ambalaže;


c) Da prilikom utovara opasne robe u vozilo, ili veliki ili mali kontener, postupa prema

specijalnim zahtjevima koji se odnose na utovarivanje i rukovanje (manipulisanje);

d) Da posle utovara opasne robe u kontener postupa prema zahtjevima koji se odnose na

propisno označavanje ambalaže i vozila koja prevoze opasne robe, prema zahtjevima

poglavlja 5.3ADR-a;

e) Da se prilikom utovara pridržava zabrane mešanja tereta vodeći računa pri tom o

opasnoj robi koja je već u vozilu i zahtjevima koji se odnose na odvajanje prehrambenih

namirnica, ostale robe široke potrošnje ili stočne hrane.

Utovarivač može da se pouzda na informacije i podatke koje su mu dostupne od ostalih

učesnika u slučaju zahtjeva pod (a), (d), (e).

Paker

Obaveze pakera su sledeće:

a) Vodi računa o zahtjevima koji se odnose na uslove pakovanja, uslove zajedničkog

pakovanja i

b) Vodi računa o zahtjevima koji postoje u ADR-u u pogledu korišćenja narandžastih tabli i

listica opasnosti, kada priprema ambalažu za prevoz.

Operator kontejner cisterne / prenosne cisterne

Operator za kontejner cisterne / prenosne cisterne, će:

a) Da obezbjedi ispunjenje zahtjeva za konstrukcije, opremu, testiranje i označavanje,

b) Da obezbjedi održavanje cisterne i njene opreme na taj način da se obezbjedi da pod

normalnim uslovima rada, cisterna-kontejner/prenosiva cisterna zadovoljava zahtjeve

ADR-a do sledeće inspekcije (kontrole),

c) Da obezbjedi posebne provere koje se rade kada su moguća oštećenja cisterne ili njene

opreme prilikom neke opravke, neke promene ili nezgode.

Punilac

Obaveze punioca su sledeće:

a) Da obezbjedi pre punjenja cisterne da cisterna i njena oprema tehnički zadovoljavaju uslove;

b) Da obezbjedi da datum sledećeg testiranja vozila-cisterni, vozila baterija, demontažnih

cisterni, prenosivih cisterni, kontener cisterni i MEGC nije istekao;

c) Da puni cisterne opasnom materijom dozvoljenom za prevoz u tim cisternama;

d) Da se pridržava zahtjeva (uslova) koji se odnose na opasne materije u susjednim (okolnim)

komorama cisterne;

e) Da se pridržava maksimalno dozvoljenog stepena punjenja ili maksimalno dozvoljene mase

sadržine po litri kapaciteta za materije koje se pune;

f) Da proveri otpornost na curenje posle punjenja cisterne - zaptivenost i zatvaranja svih

uređaja;

g) Da ostatak opasne materije koja se puni neće da bude zalepljen za spoljašnju stranu cisterne;

h) Da obezbjedi da su narandžaste table i propisane listice opasnosti pričvršćene za cisternu, na

vozilo i na veliki i mali kontejner za prevoz robe u rasutom stanju u skladu sa zahtjevima.

Prikazane karakteristike transporta opasnih materija uslovljavaju da nepoštovanje

pravila vezanih za njihov transport bude oštro sankcionisano (nepravilno popunjen CMR

3,200€, pogrešan UN broj 3,200€, korišćenje ambalaže koja nema ili ima neodgovarajući


ambalažni kod 2,400€, vozač nema sertifikat 2,400€...). Poznavanje ADR-a (kada će tovar biti

oslobođen ADR-a, kada teret zahtjeva da se transportuje kao ADR, kako to pravilno izvesti i sl.) u

cilju sprečavanja nezgoda sa opasnim materijama i iz razloga izbegavanja visokih novčanih kazni

zahtjeva konstantno praćenje promena vezanih za transport opasnih materija i prilagođavanje

novim pravilima.

5.8. Detaljna analiza klasa opasnih materija

5.8.1. Eksplozivne materije

Eksplozivne materije su čvrste i tečne hemijske materije koje imaju osobinu da pod

pogodnim spoljnim dejstvom, eksplozivnim hemijskim razlaganjem oslobađaju energiju u vidu

toplote ili gasova.

Ekspolozija je proces stvaranja, odnosno oslobađanja toplotne energije praćena pojavom

gasovitih produkata pod pritiskom većim od pritiska okolne sredine.

Svaka ekspolozija je praćena oslobađanjem energije ali za taj proces nije bitna količina

oslobođene energije nego brzina kojom se ova energija oslobađa.

Hemijska ekspolozija je proces brzog pretvaranja hemijske energije u toplotnu pri čemu

nastaju produkti detonacije u gasovitom stanju sa zapreminom koja je veća i do 1000 puta od

inicijalne zapremine.

Uslovi za nastanak hemijske eksplozije:

PROCES HEMIJSKE REAKCIJE MORA DA TEČE BRZO (detonacija ili sagorijevanje,

primijer uglja, zatvoreni prostor bolje tlo....);

DA JE PRAĆEN OSLOBAĐENJEM ENERGIJE (nova jedinjenja sa manjom količinom

energije);

DA JE PRAĆEN OSLOBAĐANJEM GASOVITIH PRODUKATA (porast gasovitih

produkata povećava pritisak, kompletna gasifikacija, uglavnom, dio ima čvrste

ostatke);

PROCES ZAPOČET NA JEDNOM MJESTU MORA DA SE KREĆE DO KRAJA DOK SE NE

DETONIRA CIJELA MASA EKSPLOZIVA (dolazi nakon ispunjavanja prethodnih

preduslova pri čemu je bitna masa, oblik punjenja koje detonira, temperature i

pritiska u momentu detoniranja).

Osnovna razlika između eksploziva i goriva je u tome što za proces gorenja trebamo

kiseonik, a kod eksploziva kiseonik je uključen u njegov sastav, u isti molekul sa gorivim

elementima ugljenikom i vodonikom. Do momenta probuđivanja detonacije oni su obično

rastavljeni atomima elemenata koji ne učestvuju u detonacionom preobražaju eksplozivnog

jedinjenja. Do razlaganja eksplozivnih materija dolazi kada se samoj materiji dovede minimalna

energija aktivacije.

Prema hemijskom sastavu sve eksplozive dijelimo na:

EKSPLOZIVNA JEDINJENJA;

EKSPLOZIVNE SMJEŠE.

Prema agregatnom stanju eksplozive dijelimo na:

ČVRSTE;


TEČENE;

GASOVITE (najmanja koncetracija energije..).

Prema nemijeni eksplozivi mogu biti: privredni i vojni.

Privredni eksplozivi se sastoje od: gorive materije, oksidansa, senzibilizatora i

flegmatizatora.

Prema konzistentnom stanju eksplozivne materije mogu biti:

PLASTIČNE I POLUPLASTIČNE;

VODOPLASTIČNE;

PRAŠKASTE I GRANULATNE.

Pakovanje i ambalaža

Ambalaža treba da štiti eksplozive, da spriječi njihovo ispadanje, nenamijerno paljenje,

curenje iz ambalaže. Pakovanje zavisi od vrste eksploziva koji se u njega pakuje. Na kutiji se

mora nalaziti naljepnica sa natpisom da se radi o eksplozivu, nazivom proizvođača i količinom

eksploziva.

Manipulacija

Manipulacijom opasnih materija mogu se baviti stručno osposobljena lica, preko 21

godine, zdravstveno sposobna. Obaveza poštovanja jasnih procedura. Utovar, pretovar i istovar

se radi na posebno određenim lokacijama, danju, uz pomoć viljuškara opremljenim sa

viljuškama koje ne varniče (viljuške od brnoze). Zabranjen otvoreni plamen, pušenje, rad sa

alatom koji varniči. Obavezno prisustvo PP aparata.

Skladištenje

Skladištenej se vrši na posebnim lokacijama (površinski, poluukopani, ukupani i u

jamama). Kada su pakovane u sanducima skladište se ili na police ili bez polica, a ako su u

kartonskoj ambalaži, redaju se isključivo na police, najmenje 10 cm od poda do prve police.

Gornja ivica sanduka ne može biti veća od 1,5 metara od poda a kartonske kutije od 1,2 metra od

poda. Prostor do tavanice treba da bude minimum 60 cm. Zabranjeno je držati materije koje su

sklone samozapaljenju. Ventilacioni sistem predstavljaju osnovnu prevenciju i ljeti i zimi,

obavezno provjetravanje. Relativna vlažnost može biti maksimalno 70-75%. Pod magacina mora

biti uzemljen i elektroprovodan. Svi metalni dijelovi moraju biti uzemljeni. Površinski magacini

moraju imati zaštitu od groma. Na terenu se smještaju u posebne kontejnere (maksimalno 2000

kg eksploziva i 4000 inicijalnih sredstava u kontejneru).

Transport eksplozivnih materija

Osnovna pravila: obavezna upotreba specijalnih vozila (sandučar), zaštićena od

atmosferskih prilika, zatvorena ili sa negorivom ceradom, isključivo dizel motori, i da

ispunjavaju ADR zahtijeve. Svako vozilo mora biti obilježeno naljepnicama opasnosti sa bočnih i

zadnje strane, teret osiguran od pomijerenja i prevrtanja. Transport vršiti samo u orginalnoj

ambalaži, ekspolozivi moraju biti odvojeni od inicijalnih sredstava. U tovarnom prostoru se ne

smije prevoziti ništa drugo. Uvijek moraju biti pod nadzorom stručno osposobljenog lica. Vrijedi

zabrana pušenja, otvorenog plamena i alata koji varniči. Vozač mora biti stručno osposobljen,

mora imati pomoćnika. Ograničenje brzine van grada do 60 km/h, a u gradu do 15 km/h.


5.8.2. Opasni gasovi

Opasni gasovi su gasovi kojima je kritična temperatura niža od 50°C ili je 50°C pri čemu

je pritisak pare veći od 3 bara. Kritična temperatura je temperatura kod koje ne postoji razlika

između gasne i tečne faze. Transportuju se u sudovima od metala, plastike ili stakla. Da bi se

gasovi pretvorili u tečnost potreban je veliki pritisak i niska temperatura (vodonik, kiseonik,

azot...).

Razlikujemo: komprimovane, tečene i smrznute.

Komprimovanje gasova se radi zbog toga da bi se povećala količina gasa u što manjem

prostoru. Sam proces i veličinu komprimovanja određuje veličina kritičnog pritiska za neki gas

(za 25% manja od kritičnog pritiska). Komprimovani gasovi su gasovi čiji je pritisak na

temperaturu od 15°C veći do 1 bara. Osim prema kvalitetu i pritisku komprimovani gasovi se

razlikuju i prema: zapaljivosti, toksičnost ili inertnosti. Najčešće se pune u čelične sudovo do 40

litara.

Tečni i pod pritiskom rastvoreni gasovi su gasovi čiji je pritisak na temperaturi od

40°C veći od 1,25 bara. Razlikujemo tečne gasove pod visokim (čija je kritična temperatura od -

10°C do 70°C) i pod niskim pritiskom (čija je kritična temperatura iznad 70°C). Tečni gasovi

nastaju pod visokim pritiskom ili niskom temperaturom ili njihovom kombinacijom.

Smrznuti gasovi se dobijaju pod uticajem veoma visokih vrijednosti pritiska i niskih

temperatura. Logično, ne skladište se u većim količinama niti se transportuju na veće udaljenosti

(izuzetak suhi led – rashladno sredstvo).

Prema vrsti opasnosti razlikujemo sljedeće vrste gasova:

A – zagušujući (nisu zapaljivi, nisu otrovni, ne oksidišu i nerazgrađuju kiseonik u

vazduhu, opasni su ako se koriste van procedure (azot, argon i sl.)).

O – oksidirajući (gasovi koji sadrže kiseonik i u dodiru sa nekom materijom pospiješuju

proces njihovog sagorijevanja).

F – zapaljivi (gasovi koji su na temperaturi od 20°C, pri standardnom pritisku, zapaljivi).

T – otrovni (gasovi koji su opasni po zdravlje ljudi).

C – korozivni (gasovi i smješe koji razgrađuju tkiva i ili neku materiju).

Kombinacije vrste opasnosti:

TF – otrovni, zapaljivi,

TC- otrovni, korozivni,

TO – otrovni, oksidirajući

TFC – otrovni, zapaljivi, korozivni

TOC – otrovni, oksidirajući, korozivni

Svaki od navedenih gasova ima svoje karakteristike i neophodno je da se svi korisnici,

prije početka rada upoznaju sa svim karakteristikama, fizičkim i hemijskim, sa osnovnim

mjerama zaštite na radu i načinom pružanja prve pomoći, načinom skladištenja, prevoza,

nivoom zapaljivosti i slično. Zbog svega toga je neophodno ulaganje u prevenciju kao vid borbe u

procesu smanjivanja preduslova za dešavanje akcidenata koji su uzrokovani opasnim gasovima.


Problematični za pakovanje jer teže da zauzmu maksimalnu zapreminu.


Sudovi u kojima se čuva neki gas moraju da imaju mehaničke osobine i hemijskih sastav

shodno karakteristikama gasa koji se u njih skladišti, pa tako se čelik i bakar upotrebljavaju

samo za gasove u tečnom stanju koji sa navedenim materijalima ne stvaraju hemijska jedinjenja,

dok aluminijum nije dozvoljen za tečne gasove kao što su acetilen, flour.

Obaveze prilikom pakovanja:

pakovanja moraju biti čvrsta da izdrže nisku temperaturu i potrese,

pakovanje mora biti zaštićene od otvaranja ventila,

sigurnosne naprave moraju biti postavljene tako da se ne mogu pomjerati ili izvitoperiti

tokom transporta,

pakovanje na sebi mora „nositi“ instrukciju „šta ako...“

Svaka boca u koju se smještaju opasni gasovi mora na sebi imati sljedeće oznake:

Registrovan znak proizvođača i fabrički broj suda, godina izrade,

Naziv gasa koji se puni u sud, masu praznog suda, zapreminu suda,

Probni pritisak, žig toplotne obrade,

Žig nadležnog organa sa datumom posljednje kontrole.

Naljepnice opasnosti namjenjene označavanju prevoznih sredstava za transport opasnih

gasova su u osnovi:

Crvene- za zapaljive gasove

Zelene- za nezapaljive gasove

Bijele – toksične

Crvena osnova sa crnim i bijelim plamenom u gornjoj polovini označavaju zapaljivi gas,

zelena – gas pod pritiskom. Tabele upozorenja sadrže pored UN broja i Kemlerov broj koji sadrži

osnovnu opasnost: 20 – inertni gas; 22 – ohlađen; 23 – zapaljiv; 25 – oksidirajući; 26 – otrovan;

223 – ohlađen i zapaljiv gas; 225 – ohlađen, oksidans; 236 – zapaljiv, otrovan; 229 – zapaljiv gas

koji se spontano može dovesti do burne reakcije; 265 – otrovan, oksidans; 266 – veoma otrova

gas; 268- otrovan, korozivan; 286 – korozivan, otrovan.

Skladištenje

Prostorija u kojoj se skladište opasni gasovi mora:

da onemogući prodor sunčevih zraka do boca;

da temperatura unutar skladišta ne bude visoka da ne bi došlo do povećavanja pritiska u

bocama (popuštanje ventila, eksplozija boce);

da poseduje dobru ventilaciju (lakši i teži gasovi);

da prostorije u koje se skladište opasne materije klase dva mora imati stabilni sistem za

gašenje požara.

Transport

Prilikom transporta boca sa opasnim gasovima moguće je gasove pakovati u snop boca

koje su međusobno povezane glavnom sabirnom cijevi i učvršćene metalnim okvirom. U prevozu

boce mogu da se postavljaju horizontalno ili vertikalno. Prevoz se vrši otvorenim prevoznim

sredstvima, sa zaštitom od štetnih atomsferskih uticaja. Zatvorenim prevoznim sredstvima se


vrši prevoz opasnih gasova ukoliko imaju ventilaciju. Komprimovani gasovi se prevoze u

cisternama. Svaka cisterna se puni do određene mase shodno koeficijentu širenja gasa. Svaka

cisterna mora imati uređaj za odvod statičkog elektriciteta koji se pre utovara/istovara

priključuje na uzmeljenje.

5.8.3. Zapaljive tečnosti

Zapaljive tečnosti su tečnosti koje na temperaturi 50°C imaju pritisak pare ispod 3 bara i

kojima se pare u određenom odnosu sa vazduhom i uz prisustvo izvora paljenja pale. Njihova

temperatura paljenja je ispod 100°C.

Sagorijevanje tečnosti je proces u kome dolazi do sagorijevanja gasovite materije pošto u

procesu sagorijevanja gore pare koje se obrazuju iznad površine tečnosti. Zbog toga je od velike

važnosti za zapaljive tečnosti njihovo isparavanje. Ako u nekom prostoru postoje zapaljive

tečnosti, do obrazovanja eksplozivnih smijesa može doći miješanjem para zapaljivih tečnosti sa

vazduhom samo ako su ispunjeni uslovi za njihovo isparavanje, tj. ako je radna temperatura

tečnosti iznad njihove temperature bljeska, zapaljivosti.

Prema tački paljenja razlikujemo tri grupe zapaljivih tečnosti:

I grupa – tečnosti čija je temperatura zapaljivosti ispod 38°C;

II grupa - tečnosti čija je temperatura zapaljivosti između 38°C-60°C;

III grupa - tečnosti čija je temperatura zapaljivosti iznad 60°C.

U okviru I grupe postoji tri pod grupe:

Temperatura zapaljivosti ispod 23°C, a temperatura ključanja ispod 38°C

Temperatura zapaljivosti ispod 23°C a temperatura ključanja preko 38°C

Temperatura zapaljivosti između 23°C - 38°C

Osnovna opasnost koja se može pojaviti prilikom udesa bilo koje vrste pri radu sa

zapaljivm tečnostima je požar. Shodno tome, razlikujemo tri zone opasnosti kod posuda ili

prostorija sa zapaljivim tečnostima:

Zona 1 – najveće opasnosti (unutrašnjost posude sa zapaljivom tečnosti);

Zona 2 – povećane opasnosti (prostor oko posude, 3 metra, ili 5 metara kod pretakanja,

visina 1 metar; zatvorena prostorija koja se koristi kod punjenja);

Zona 3 - opasnosti (prostor iznad 1 metra i 12 metara od zone II).

U zapaljive tečnosti prema propisima za transport opasnih materije spadaju i:

Zapaljive materije koje se na temperaturi od 15°C nalaze u tečnom ili žitkom stanju;

Zapaljive tečnosti sa tačkom paljenja iznad 60°C koje se prevoze ili se predaju na prevoz

zagrijane do temperature koja je jednaka ili viša od njihove temperature paljenja;

Dizel gorivo, miješavine gasa i sirove nafte, lako ulje za grijanje i kada je temperatura

paljenja iznad 60°C.


Pakovanje se određuje u zavisnosti od zapaljivosti tečnosti tj.temperature paljenja. Za

pakovanje je bitna i temperatura ključanja.

Razlikujemo tri ambalažen grupe:

1. Ambalažnja grupa velike opasnosti /TP manja od 23°C, TK manja ili jednaka 35°C/


2. Ambalažna grupa srednje opasnosti /TP manja od 23°C, TK veća od 35°C/

3. Ambalažnja grupa niske opasnosti /TP jednaka ili veća od 23°C ali manja ili jednaka od

60,5°C, TK veća od 35°C/.

Ambalaža koja se koristi mora biti takva da prilikom prevoza ne dođe do rasipanja,

isparavanja, mešanja otrovnih materija, kao ni dodira sa podom i zidovima prevoznog sredstva

Pri pakovanju zapaljivih tečnosti uvijek postoji slobodna zapremina od 2% radi

mogućnosti širenja u ljetnim mjesecima.

Manipulacija

Uređenje mjesta za pretakanje: obavezna betonska podloga, kretanje tečnosti u jednom

pravcu, uređaj za punjenje autocisterne mora biti najmanje 15 cm iznad nivoa pristupnog puta.

Na mjestu pretakanja moraju biti jasno istaknuti natpisi koji se postavljaju na početak

pristupnog puta: stop, zabranjeno pušenje, nezaposlenim zabranjen prilaz, opsnost od požara i

eksplozije, obavezna upotreba alata koji ne varniči. Oprema na mjestu rada mora biti uzemljena,

izvedba EX instalacije1.

Skladištenje

Pod skladištenjem zapaljivih tečnosti smatra se trajno i povremeno držanje tečnosti u

objektima. Organizacija mjesta skladištenja i pristup vatrogasnim vozilima. Posude (kante, boce,

burad) mogu da se skladište u:

otvorenom prostoru (otvori na gore, sigurna podloga minimum 15 cm od podloge, širok

prostoru između grupa posuda)

građevinskim objektima (vatrootpornost elemenata ugradnje 2 sata, lagan krov, veštačka

ventilacija i struja u EX izvedbi, da se prozori i vrata otvaraju „napolje“, nepropusan pod,

nagib u kontra smjeru od vrata 1%, stope za smještaj (betonske ili drvene grade),

zagrijavanje prostora isključivo toplom parom, temperatura ne sme biti veća od 18°C.

Postoji i skladištenje u rezervoare koji mogu biti: nadzemni i podzemni.

Transport

U zavisnosti od toga da li su zapaljive tečnosti upakovane u odgovarajuću ambalažu ili

ne, za transport se koriste sljedeće vrste cestovnih vozila:

kamioni sandučari

kamioni cisterne

Prema ADR propisu cisterne se pune najmanje sa 80% svoje zapremine zbog dejstva

inercijalnih sila u transportu. Cisterna ne smije biti puna jer zbog temperature može doći do

povećanja zapremine.

5.8.4. Opasne čvrste materije

Opasne čvrste materije spadaju u Klasu 4 i sastoje se od 3 podgrupe:

ZAPALJIVE ČVRSTE MATERIJE (materije koje su u suvom stanju, mogu lako da se zapale

u dodiru sa plamenom, nisu sklone samozapaljenju);

1 Vrsta elektroinstalacije koja se izvodi u prostorim velikog rizika od izbijanja požara (Benzinske stanice,

tvornice i skladišta sa lakozapaljivim sirovinama i materijalom).


SAMOZAPALJIVE MATERIJE (materije koje se pale u dodiru sa vazduhom ili vodom, bez

posredovanja druge materije, sklone zapalenju);

SUPSTANCE KOJE SU OPASNE U DODIRU SA VODOM (u ovu grupu spadaju supstance

koje u reakaciji sa vodom oslobađaju zapaljive gasove sklone formiranju zapaljivih

smiješa sa vazduhom i artikli koji sadrže takve supstance. Takve materije se pale uz

pomoć običnih izvora vatre ili otvorenog plamena).

Na zapaljivost brojnih materija u velikoj mjeri utječu osobine samog materijala. Na

zapaljivost čvrstih materijala utječu:

poroznost (može biti od 0-85%; odnos zapremine pora prema ukupnoj zapremini tela,

uticaj pora (kiseonik u porama) na zapaljivost čvrstih materija);

toplotna provodljivost (sposobnost da se prenosi toplota sa jedne na drugu česticu);

termička stabilnost (sposobnost materijala da sačuvaju svoje fizičko hemijske osobine

prilikom oštrih promjena temperature – mineralne materije imaju visoku termičku

stabilnost za razliku od organskih materija).

Mehanizam gorenja čvrstih zapaljivih materija može biti:

direktno sagorijevanje (vezuje se za pojedine elemente kao što je magnezijum i ugljenik);

sagorijevanje uz promijenu agregatnog stanja (čvrsto stanje prvo prelazi u tečno stanje,

nakon toga u parno u kome se i vrši ostatak sagorijevanja, čvrste organske materije

sagorijevaju na ovaj način)

sagorijevanje uz raspadanje (kod većine čvrstih materija sagorijevanje se vezuje za

raspadanje materije tj. termičku destrukciju materije i stvaranju različitih produkata te

destrukcije koji mogu biti u čvrstom, tečnom ili gasovitom stanju. Količina produkata

zavisi od temperature, režima zagrijavanja, količine kiseonika i sl.). Početak termičke

destrukcije zavisi od vrste materijala, temperature i vremena.

Sagorijevanje čvrste materije se odvija u dvije faze. U prvoj fazi sagorijeva gasovita faza

proizvoda koji se razgrađuje uz sagorijevanje plamenom. U drugoj fazi sagorijevaju ostaci čvrste

materije, sa žarom.

Zapaljive čvrste materije klasifikujemo na:

1. grupa F – zapaljive čvrste materije bez dodatnih opasnosti

2. grupa FO – zapaljive čvrste materije, oksidirajuće

3. grupa D – čvrsti desintetizovani eksplozivi bez dodatnog rizika

4. grupa DT – čvrsti desintetizovani eksplozivi, otrovni

5. grupa SR – samoreagujuće supstance


Za pakovanje opasnih čvrstih materija postoje tri ambalažne grupe u zavisnosti od

stepena opasnosti: kutije, vreće i kombinovana ambalaža (čelične, aluminijumske, drvene,

plastične, do 400 kg). Obilježavanje ambalaže se vrši sa odgovarajućim naljepnicama.

Manipulacija


Vrši se na jasno utvrđenim mjestima sa jasnim oznakama. Na tim mjestima zabranjeno je:

držanje materija koje mogu izazavati požar, otvoreni plamen, pušenje, rad sa alatima koji

varniče, rad motornih vozila). Manipulacija se vrši samo danju. Ako je prostor zatvoren redovno

se moraju ispitivati koncetracije. Potrebno je provesti instalacije EX izvedba, stolarija mora biti

od nezapaljivih materijala, osvetljenje pomoću ekonomičnih svetiljki (sijalica).

Skladištenje

Skladišta treba da ispunjavaju osnovne uslove:

automatski sistem za dojavu požara,

efikasan sistem ventilacije,

onemogućuje prodor vode do upakovane opasne robe,

efikasan sistem kontrole temperature,

bez sunčevih zraka, zabranjeno pušenje i otvoreni plamen.

5.2.5. Oksidirajuče materije

Oksidirajuće materije se nalaze u klasi 5 pri čemu razlikujemo dvije vrste materija:

OKSIDIRAJUĆE MATERIJE;

ORGANSKE PEROKSIDE.

Oksidirajuće materije su materije koje se u dodiru sa drugim materijama razlažu i pri

tome mogu da prouzrokuju požar. Same po sebi nisu zapaljive ali u dodiru sa kiseonikom mogu

doprinijeti paljenju ostalih materijala koji imaju ovakve supstance.

Organski peroksidi su organske materije sa višim stepenom oksidacije koji mogu da

izazovu štetne posljedice po zdravlje i život ljudu ili ostalih materijalnih dobara.

Oksidirajuće materije se dijele u 14 podgrupa dok se organski peroksidi dijele u dvije

grupe. Organski peroksidi su skloni organskoj dekompoziciji pri normalnim ili povišenim

temperaturama što može imati za posljedicu oslobađanje štetnih i zapaljivih gasova i para.


Oksidirajuće materije se pakuju u tri ambalažne grupe i zavise od agregatnog stanja:

čvrste, tečne. Pakuju se u sudove maksimalne težine 2,5 kg (staklo) i 5 kg (metal i kompozitna

plastika). Spoljno pakovanje je drvo ili iverica maksimalne količine do 25 kg.

Manipulacija

Prilikom manipulacije potrebno je znati da su tečni i čvrsti peroksidi po prirodi

nestabilni te se zbog toga moraju stablizovati dodavanjem stabilizatora (npr. vode) da bi postali

stabilni i neosjetljivi na udare, potrese i dodire.

Skladištenje

Prostorije namijenjene za skladištenje moraju da posjeduju: automatski sistem

protivpožarne zaštite, efikasan ventilacioni sistem, da onemogući prodor sunčevih zraka,

kontrolu temperature u skladištu.

Transport


Mogu da se prevoze samo ako su zapakovani:

u odgovarajuće sudove bez ventilacije

kompatibilne plastične tube.

5.2.6. Otrovne i infektivne materije

Spadaju u 6 klasu opasnih materija i razlikujemo dvije grupe:

Otrovne materije (otrovi)

Infektivne materije.

Otrovi su supstance sintetičkog, biološkog ili prirodnog porijekla kao i preparati koji su

proizvedeni od tih supstanci koji uneseni u organizam ili u dodiru sa organizmom mogu ugroziti

zdravlje ljudi i štetno dijelovati na životnu sredinu.

Infektivne materije su one materije koje šire neprijatan miris ili sadrže mikroorganizme

ili njihove toksine za koje se zna da mogu izazvati zarazna oboljenja kod ljudi i životinja.

Kada govorimo o izloženosti ovim materijama moramo razlikovati: oralnu, dermalnu i

inhalacionu izloženost. Stepen opasnosti za otrovne materije je definisan letalnom dozom LD

ako je otrovnost dermalna i letalnom koncetracijom LC, ako je otrovnost inhalaciona.

Kada govorimo o izloženosti ovim materijama moramo razlikovati: oralnu, dermalnu i

inhalacionu izloženost. Stepen opasnosti za otrovne materije je definisan letalnom dozom LD

ako je otrovnost dermalna i letalnom koncetracijom LC, ako je otrovnost inhalaciona.

Otrovi prema porijeklu i hemijskom sastavu mogu biti:

MINERALNI (neorganska jedinjenja različitih agregatnih stanja)

BILJNI (organska jedinjenja prisutna u nekim biljkama)

SINTETIČKI (su ustvari pesticidi i oni mogu biti: insekticidi (insekti), rodenticide (glodari,

miševi), fungicidi (za suzbijanje biljnih bolesti), herbicidi (za suzbijanje korova).

Infektivne materije prema opasnostima klasifikujemo na:

I 1- INFEKTIVNE MATERIJE KOJE DIJELUJU NA LJUDE;

I 2 - INFEKTIVNE MATERIJE KOJE DIJELUJU NA ŽIVOTINJE;

I 3 - MEDICINSKI OTPAD;

I 4 - DIJAGNOSTIČKE UZORKE.


Kod ovih materija se ne koriste ambalažne grupe i sve materije koje se primaju na prevoz

imaju isti stepen opasnosti. Dakle, postoje tri različite drupe:

Primarna posuda – vodonepropusna posuda koja sadrži uzorak. Posuda je izrađena od

apsorbirajućeg materijala, tako da u slučaju loma ili propuštanja upije svu tekućinu.

Sekundarna ambalaža. Drugo izdržljivo, vodonepropusno pakiranje treba da osigura i

zaštiti primarnu posudu/e. Moguće ga je obložiti jastučićima, sa dovoljnom količinom

dodatnog upijajućeg materijala kako bi se mogle apsorbirati sve tekućine u slučaju loma

ili propuštanja.

Vanjska ambalaža. Sekundarna pakiranja nalaze se u vanjskoj ambalaži s

odgovarajućom apsorbirajućim materijalom. Vanjska ambalaža štiti njihov sadržaj od


vanjskih utjecaja, kao što su fizička oštećenja tokom transporta. Najmanje vanjske

dimenzije moraju biti 10 x 10 cm.

Svako pojedinačno pakovanje je ispravno označene, obilježeno sa popratnom

odgovarajućom otpremnom dokumentacijom.

Slika 5.2.6. Pakovanje, ambalaža i označavanje infektivnih materija

5.2.7. Radioaktivne materije

Radioaktivne materije spadaju u klasu 7 pri čemu se one dijele na:

7A, 7B, 7C i 7D radioaktivne materije sa rizikom unosa u organizam i spoljašnje

radijacije;

7E fisioni materijali, rizik od lančane nuklearne reakcije.


Radijacija je energija koja dolazi iz izvora i putuje kroz neki materijal ili prostor. Može

biti:

prirodna ili vještačka;

inonizirajuća ili neionizirajuća

Veličine koje opisuje međudijelovanje zračenja i materije su: apsorbovana doza (tretira

odnos energije koju je zračenje predalo jedinici mase te materije) i ekvivalentna doza (je

proizvod doze i težinskog koeficijenta zračenja). Za osobe koje rade sa izvorima ionizirajućeg

zračenja su jasno definisane zone izloženosti apsorbovanim dozama, u jednoj godini, za očna

sočiva, za kožu.


Pakovanje ovih materija zavisi od mnogo faktora (vrste materije, količine radionukleida

koje sadrži ta materija, toplote koja se razvija tokom radijacije, mogućnost curenja radioaktivne

opasne materije). Generalno, ralikujemo sljedeća pakovanja:

ČVRSTO INDUSTRIJSKO PAKOVANJE TIP 1, 2 i 3

PAKOVANJE TIPA A (vibracije, integritet sprava za zatvaranje, amb.mat. zaštita svih

ventila od slučajnih curenja,)

PAKOVANJE TIPA B (veći zahtjevi za pakovanje, ne zahtijevaju kontrolu)

PAKOVANJE TIPA C

Transport

Radioaktivne materije ne smiju da se prevoze u unutrašnjem transportu sa ostalim

životnim namirnicama

5.2.8. Korozivne materije

Njihova osnovna osobina je da u dodiru sa drugim materijama ili organizmima izazivaju

njihova oštećenja ili uništenje. Dijele se na:

VEOMA OPASNE (u dodiru sa tkivom u roku od 3 minuta izazivaju odumiranje);

OPASNE (pri dijelovanju na tkivo u periodu od 3-60 minuta razaraju tkivo u periodu od

14 dana);

MANJE OPASNE (razaranje tkiva će se nastaviti posle 14 dana ako je tkivo bilo izloženo

između 60 minuta i 4 sata).

Prema hemijskom sastavu razlikujemo podijelu na KISELINE i BAZE. Kiseline i baze

možemo razvrstavati po pH vrijednosti. Ako je pH vrijednost između 0 i 6,9 u pitanju su kiseline,

a ako je pH vrijednost između 7,1 i 11, riječ je o bazama.


U zavisnosti od stepena opasnosti koji predstavljaju u transportu, ove materije se pakuju

u tri vrste ambalaže:

Ambalažna grupa I (u dodiru sa tkivom u roku od 3 minuta izazivaju odumiranje);

Ambalažna grupa II (pri dijelovanju na tkivo u periodu od 3-60 minuta razaraju tkivo u

periodu od 14 dana);


Ambalažana grupa III (razaranje tkiva će se nastaviti posle 14 dana ako je tkivo bilo

izloženo između 60 minuta i 4 sata).

5.2.9. Razne opasne materije

Klasu 9 čine razne opasne materije koje obuhvataju rastvore i smijese ovih materija koje

su štetne više ili manje kada se nalaze u koncetrovanom obliku. Tu spadaju i ostale opasne

materije koje se ne mogu svesti u neke druge razrede (azbest, magnetni materijali). U ovu grupu

spadaju i sirovine od kojih se proizvode opasne materije kao i otpaci ako imaju svojstvo tih

materija.

Otpad predstavlja jednu od mogućih ostalih opasnih materija. On može biti opasan ili

neopasan, u čvrstom ili tečnom stanju. Može se javiti i kao organski ili neorganski. Prema mijestu

nastanka otpad može biti iz domaćinstva, industrije ili komercijalnost sektora. Prema načinu

upravljanja sa otpadom razlikujemo: čvrsti, opasni i radioaktivni otpad.

Radioaktivni otpad može biti prema svojoj aktivnosti:

NISKE (medicinski, industriji, skladišti se u kontejnere, plitke rovove)

SREDNJE (hemijske komponente i dijelovi nuklearnog reaktora)

VISOKE (nuklearno gorivo, ima ga 3% a daje 95% ukupne radioaktivnosti)

radioaktovnosti.


PITANJA ZA PRIPREMU

1. Nabrojati međunarodne propise po kojima se vrši transport opasnih materija!

2. Objasniti važnost UN broja! (2-3 rečenice)

3. Nabrojati klase opasnih materija!

4. Napisati cjelokupan postupak obilježavanja pakovanja sa kombinovanom ambalažom!

5. Nabrojati koji se dokumenti moraju nalaziti u vozilu prilikom transporta opasne robe!

6. Nabrojati dodatnu opremu na vozilu!

7. Nabrojati neke od načina učvršćivanju opasnih tereta tokom transporta! (4 nabrajanja)

8. Nabrojati glavne i ostale učesnike u transportu opasne robe!

„Upitajte se: Da li smo nešto naučili na kraju?“ (******)

predavanje 9 i 10 - poznavanje robe

Documents