E D R E J T Ë T R E G T A R E

KONTRATA E RIBLERJES SË TITUJVE

Elvis ZAIMIJurist në Bankën Qendrore të Shqipërisë,

Tiranë

Hyrje

Zhvillimi ekonomik i vendit tonë është i lidhur ngushtë me krijimin e një ekonomie tregu sa më funksionale, e cila përmirëson infrstrukturën ligjore ose mjedisin ligjor në të cilin vepron biznesi në Republikën e Shqipërisë, duke krijuar dhe prezantuar në të drejtën pozitive institute juridike të cilat kontribuojnë dhe lehtësojnë shkëmbimet dhe transaksionet me natyrë tregtare. Dihet se e drejta tregtare, si një degë e vecantë e të drejtës private, ka për tipar të spikatur se e pasqyron pasurinë në aspektin e saj dinamik, dhe pikërisht për këtë arsye shquhet për karakterin e saj novator dhe joformalist. Në mjaft raste e drejta tregtare, për vetë karakterin e saj pragamatik, është krahasuar me një “laborator të gjallë”, ku janë prezantuar në praktikë mjaft kontrata fillimisht atipike, por më vonë, për shkak të përdorimit të gjithanshëm të tyre në praktikën tregtare, janë shndërruar në kontrata tipike duke u rregulluar edhe formalisht nga legjislatori.

Në këtë kuptim, edhe e drejta bankare dhe ajo financiare, si pjesë e së drejtës tregtare ka një rëndësi përcaktuese për zhvillimin ekonomik të një vendi, pasi në këto tregje realizohet funksioni jetik i ndërmjetësimit financiar, përmes të cilit mobilizohen fonde e lira të investitorëve dhe kursimet e publikut të gjerë, të kanalizuara më pas nëpërmjet institucioneve të kreditit (bankare dhe jobankare) në procesin e huadhënies, për t’u përdorur për të kredituar ekonominë dhe bizneset. Tregu ndërbankar dhe finnciar ka një rëndësi përcaktuese për funksionimin e ekonomisë së një vendi, pasi në të përcaktohet niveli i duhur i çmimeve, drejtohet prodhimi, shpërndarja, investimi dhe konsumimi i mjeteve, sigurohet rritja ekonomike dhe plotësohen nevojat e prodhuesve dhe konsumatorëve.

Me ndryshimin e sistemit politik dhe ekonomik në Shqipëri, dhe kalimin në sistemin e ekononomisë së tregut, të sanksionuar nga Kushtetuta e vitit 1998, e cila në nenin 11 pika 1 të saj afirmon shprehimisht, se (citoj): ”Sistemi ekonomik i Shqipërisë bazohet në pronën private dhe publike, si dhe në ekonominë e tregut dhe lirinë e veprimtarisë ekonomike”, nevoja për krjimin dhe zhvillimin e një ekonomie funksionale tregu është e lidhur pazgjidhshmërisht me krjimin e tregjeve financiare dhe strukturave dhe instrumentave të posaçme në mbështetje të tyre, shpeshherë me natyrë jotipike. Për krijimin e këtyre të fundit një rëndësi thelbësore paraqet hartimi dhe miratimi i kuadrit të nevojshëm ligjor dhe nënligjor, i cili krijon bazën e nevojshme ligjore lidhur me parimet dhe institutet specifike të së drejtës financiare, dhe siguron disiplinimin e veprimtarive që ushtrohen në tregjet financiare.

Në këtë drejtim edhe në legjislacionin shqiptar janë miratuar në vijimësi pas vitit 1992 një sërë ligjesh, me qëllim krjimin e tregjeve financiare, atyre të kapitalit dhe tregjeve monetare, duke synuar zhvillimin dhe krijimin e një ekonomie sa më funksionale tregu. Më konkretisht, Bursa e Tiranës filloi veprimtarinë e saj si departament i Bankës së Shqipërisë (1996), si pjesë e Bankës Qendrore, deri sa u nda si entitet më vete në vitin 2002. Qëllimi dhe objekti i krijimit të saj ishte ngritja i një tregu kapitalesh apo titujsh (letrave me vlerë), duke krijuar një sistem

1

tregtimi, me anë të të cilit ofertat për shitje, blerje apo këmbim të titujve kryhen apo pranohen rregullisht.

Ligje të tjera kanë plotësuar kuadrin juridik mbi strukturat institucionale dhe instrumentat juridike të cilat rregullojnë sistemin dhe tregun financiar të Republikës së Shqipërisë. Në kuadrin institucional mund të përmendim ligjin Nr.8269 datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë”, i cili përcakton pozicionin dhe statusin juridik të Bankës së Shqipërisë si banka qendrore e Republikës së Shqipërisë, Ligji Nr.9662 datë 18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë” i cili përcakton kushtet lidhur me lirinë e themelimit dhe ofrimit të shërbimeve bankare dhe financiare, Ligji Nr.9879 datë 21.02.2008 “Për titujt”, i cili përcakton llojet e titujve rregullon kushtet për emetimin, identifikimin, regjistrimin e titujve, përcakton personat dhe individët e autorizuar për kryerjen e transaksioneve me titujt, organizimin e tregtimit publik të titujve, mbrojtjen e investitorëve dhe të mbajtësve të të drejtave mbi titujt, për organizimin e funksionimin e regjistrave të titujve, shkëmbimin dhe rregullimin e tregut të tyre.

Në kuadrin e prezantimit të kontratave/instrumentave të reja juridike, përvec leasing-ut dhe factoring-ut, mund të përmendim ligjin Nr.9978 datë 28.07.2008 “Për kontratën e riblerjes së titujve” (më poshtë “kontrata repo”), i cili prezanton një kontratë të re që përbën një instrument juridik të posaçëm për të lehtësuar realizimin eficent (me më pak shpenzime) të procesit të huadhënies/huamarrjes ndërmjet institucioneve bankare dhe financiare. Ky ligj synon modernizimin e legjislacionit financiar në Shqipëri, me qëllim harmonizmin e tij më të drejtën komunitare, përkatësisht me Direktivën 2002/47/EC e 6 Qershorit 2002 mbi marrëveshjet e kolateralit financiar. Përpara miratimit të ligjit për kontratën repo e vetmja referencë ligjore në legjislacionin shqiptar për këtë lloj kontrate ishte neni 16 i Ligjit Nr.8269, datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë”, ndërkohë që ligji i lartpërmendur krijoi bazën solide ligjore për lidhjen dhe ekzekutimin e kontratave repo, duke minimizuar risqet ligjore që ekzistonin para miratimit të tij, lidhur me mundësinë e deklarimit të pavlefshmërisë së transakaioneve të tilla, për shkak se këto vinin në kundërshtim me një parim të rendit publik.1

Rrënjët historike të këtij instituti

Kontratat repo, ndonëse në këndvështrimin historik janë intrumenta juridikë të rinj, rrënjët e tyre i kanë në të drejtën romake. Në këtë aspekt, transferimi i përkohëshëm i titullit të pronësisë me qëllim sigurimin e një detyrimi, mund ta gjejë pararandësin e tij në institutin e të drejtës romake të njohur si fiducia cum creditore contracta. Me këtë institut, fiduciant-i (debitori) transferonte pronësinë e një sendi tek fiduciari (kreditori) me kushtin që fiduciari t’ia ritransferonte fiduciantit përsëri kur borxhi të paguhej. Ky transferim realizohej nëpërmjet mancipatio ose in jure cessio dhe kryhej në mënyrë solemene dhe abstrakte. Pronari i ri (mancipio accipiens) merrte në duart e tij sendin e luajtshëm nga pronari i mëparshëm. Në këtë moment, një njeri me një peshore në dorë (libripens) i binte pjatave të saj me një purtekë bronzi (aes et libra). Kthimi i sendit ishte i mundur nëpërmjet një actio fiduciae të veçantë. Kjo actio jepej nga pretori në rast se-si quid dolo malo domini captus fraudatusque actor est. Videtur autem dolo facere dominus, qui cum haberet restituendi facultatem, non vult restituere. Dënimi që jepej në një actio fiduciae për moskthimin e një sendi të tillë ishte infamacioni.

Një marrëveshje e ngjashme me ‘të në të drejtën romake njihej si lex commissoria. Lex commissoria ishte një klauzolë kontraktore e veçantë e cila i jepte të drejtën shitësit që në rast se blerësi dështon të paguajë çmimin në përputhje me kontratën, shitësi fitonte të drejtën të zgjidhë

1 Shih nenin 540 të Kodit Civil Shqiptar në fuqi.

2

kontratën e shitjes dhe të merrte mbrapsht mallrat. Kjo dallonte nga fiducia cum creditore contracta sepse momenti i fitimit të pronësisë mbi sendin ishte i ndryshëm. Në fiducia cum creditore contracta pronësia transferohej menjëherë me kontratë dhe nuk ishte i nevojshëm ndonjë kusht shtesë, ndërsa në lex commissoria ishte e nevojshme të ekzistonte dhe elementi i neglizhencës.

Lex commissoria përdorej si një mjet juridik i zakonshëm që mund t’i shtohej në një shitje fiducia causa me qëllim sigurimin e pagimit të një borxhi (e ashtuquajtura fiducia cum creditore, dhe kushtëzonte detyrimin e kreditorit për ta kthyer mbrapsht pronësinë e dhënë në fiducia me pagimin e borxhit në datën e përcaktuar, pra bëhej fjalë për një privilegj të shitësit për të anuluar kontratën në rast se blerësi nuk paguante çmimin e blerjes.

Ndalimi i klauzolave lex commissoria ndodhi në fund të periudhës klasike, dhe duke ndjekur trashëgiminë romake, ndalimi i klauzolave lex commissoria pohoet në shumicën e kodeve civile moderne. Në vendet e common laë një ndalim i tillë nuk u shfaq kurrë, për shkak të receptimit të kufizuar të të drejtës romake, dhe të ekzistencës të trusteve të krijuara për arsye sigurie (security trusts).

E drejta romake e pronësisë përfshinte tre forma të garancisë reale në pronësinë e tjetrit; fiducia cum creditore contracta, pignus datum (që është ekuivalent me pengun), dhe pignus conventum (i quajtur në periudhën postklasike me emrin grek “hypotheca”). Fiducia ishte një marrëveshje që i bashkëngjitej një kontrate për transferimin e pronësisë, nëpërmjet të cilës atij që i transferohej pronësia merrte përsipër disa detyra në lidhje me pronësinë e transferuar, dhe pasi qëllimi i marrëveshjes të ishte arritur, pronësia duhej të ritransferohej përsëri tek zotëruesi i saj ose të paguhej një kompensim i barazvlefshëm. Fiducia mund t’i shërbente disa qëllimeve, një nga të cilët ishte krijimi i garancisë reale për kreditorin. Fiducia cum creditore u zhduk nën ndikimin e ideologjisë së krishterë në të drejtën e Justinianit, dhe për rrjedhojë termat që i referoheshin atij instituti u fshinë nga përpiluesit e Digesta-ve në të gjitha tekstet klasike dhe u zëvendësuan nga të tjera terma, kryesisht nga pignus.

Lex Commissoria, nga ana tjetër ishte një marrëveshje aksesore e cila mund t’i shtohej si kontratës së shitjes ashtu edhe shitjes fiducia causa. Kur i shtohej kontratës së shitjes ajo shërbente si një klauzolë tipike aksidentale, e cila kushtëzonte realizimin e efekteve të shitjes me pagesën e çmimit nga blerësi në një datë të caktuar. Kur i shtohej shitjes fiducia causa. ajo kushtëzonte detyrimin e atij që i transferohej pronësia t’ia kthente pronësinë fiducia transferuesit, me pagimin e çmimit nga ky i fundit në datën e përcaktuar.

Të dy klauzolat, në mjaft fusha të ndryshme të ligjit, kushtëzonin efektet e kontratës të cilës i bashkëngjiteshin, me soluta ad diem pecunia. Formulimi klasik i lex commissoria në një shitje thoshte: Cit:”Si pecunia ad diem soluta non sit, ut fundis inemptis sit”(Digestat e Justinianit, Libri 18.13.2.)

Duke ndjekur trashëgiminë romake, sic e theksuam edhe më lart, ndalimi i klauzolës commissoria pohoet në mjaft kode civile moderne, si në Kodin Civil Francez (neni 2078), në Kodin Civil Austriak (neni 1371), në Kodin Civil Spanjoll (neni 1859), në Kodin Civil Gjerman (neni 1229 dhe 1149), në Kodin Civil Zviceran (neni 894), në Kodin e ri Civil të Belgjikës (neni 3235), në Kodin Civil Shqiptar (neni 540). Pavarësisht homogjenitetit të këtyre dispozitave ligjore, ekzistojnë ndryshime të mëdha në aplikimin e ndalimit.

Në të drejtën franceze i ndalohet kreditorit të shesë pengun nëpërmjet një shitjeje private. Një klauzolë e tillë do të ishte e pavlefshme në bazë të nenit 2078 të Kodit Civil Francez. Kjo klauzolë quhet klauzola “clause de voie paree” dhe është e ndaluar. Nëqoftëse në një klauzolë të veçantë kontraktore franceze do të thuhej se kreditori mund të mbajë sendin, kjo klauzolë do të

3

kuptonte se pengmarrësi mund ta marrë sendin si pagesë por me një vendim të gjykatës dhe për një shumë të vlerësuar nga ekspertët (neni 2078). Por pa një klauzolë të tillë pengmarrësi mund të kërkojë nga gjykata që ta lejojë atë ta mbajë pengun për shumën e vlerësuar nga ekspertët dhe deri në vlerën e borxhit, duke iu detyruar për diferencën debitorit (neni 2078). Pacte commissorie është i ndaluar, që domethënë se është e pavlefshme klauzola që e lejon pengmarrësin të mbajë sendin si një pronar pa një vendim gjykate. Por pacte commissorie dhe “clause de voie paree” janë të pavlefshme vetëm kur janë vendosur në kontratën origjinale. Në bazë të vendimit të Gjykatës së Kasacionit Francez 17 Nëntor 1959, D.1960, Somm, 37; klauzola të tilla janë të vlefshme, kur marrëveshja është lidhur më vonë.

Pavarësisht nga sa më sipër, në Francë u miratua në vitin 2006 një ligj për të drejtat e garancisë reale i cili prezantoi një rregjim më liberal në lidhje me ndalimin e pacte commissorie (neni 2078). Më 2007, Parlamenti Francez miratoi një ligj që themeloi transfertat fiduciare, duke përfshirë transfertat e garancisë (fiducie-surete).

Në të drejtën gjermane palët përdorin praktikën e transferimeve të pronësisë me qëllim që të sigurojnë huatë. Këtu ndalimi në fjalë është vendosur vetëm në lidhje me hipotekën dhe pengun si në Itali. Në Gjermani autonomia private e palëve, e mbështetur nga gjykatat, përdor instrumenta atipike si shitja e kushtëzuar (neni 455 i BGB-së) ose transferimi i krediteve (neni 930 i BGB-së), me qëllim krijimin e një garancie reale pa transferimin e posedimit.

Në të kundërt, në Itali pavlefshmëria e transfertave të garancisë është frut i revirement të Gjykatës së Kasacionit, (Cass. 3 guigno 1983, n.3800, 6 dicembre 1983. n. 7271), e cila në kundërshtim me formulimin literal të Kodit Civil Italian mbi këtë çështje (neni 1963, dhe më i rëndësishmi neni 2744 c.c.), konsideronte të pavlefshme çdo marrëveshje kontraktuale, cilado qoftë përmbajtja e saj, që mund të arrijë rezultate analoge me ato të ndaluarat. Së fundmi, në vendet e common laë ndalimi në fjalë nuk u shfaq kurrë, pasi në to ligjshmëria e instrumentave si mortgage, dhe në përgjithësi transfertave të garancisë, nuk është vënë kurrë në pikëpyetje.

Lex commissoria lindi kur shitja e humbi karakterin e saj primitiv real në konsensual, ndarja e përkohshme që lindi ndërmjet efekteve të kontratës dhe ekzekutimit të tyre krijoi nevojën për të mbrojtur blerësin nga paaftësia paguese e mundshme e shitësit. Nëqoftëse ky i fundit nuk paguante çmimin në datën e përcaktuar, ai nuk mund të fitonte pronësinë e sendit të shitur2.

Ndërmjet kontratave të mirëbesimit në të drejtën romake dhe marrëveshjeve të kolateralit sipas Direktivës së Bashkimit Evropian për Kolateralet Financiare, ka një identitet të pjesshëm sepse funksioni i përbashkët është të japin një garanci nëpërmjet transferimit të përkohshëm të pronësisë. Të dyja përfshijnë dy marrëdhënie shitjeje. Shitja fillestare funksioni i të cilës është të krijojë garancinë (res mancipi) dhe shitja e dytë funksioni i të cilës është të transferojë mbrapsht pronësinë e sendit tek pronari i parë (fides et fiducia), por në rast se ky i fundit që është njëkohësisht edhe debitor nuk e përmbush detyrimin shitja e sendit mund të ndodhë tek persona të tretë. Në rast se shitja e sendit ndodh tek të tretët, në kushtet kur debitori/pronar fillestar i tij nuk e përmbush detyrimin, ky i fundit nuk gëzon të drejtën të kërkojë kthimin e tij me padinë e rivendikimit (rei vindicatio).

Përveç të drejtës romake, në këndvështrimin historik të zhvillimit të së drejtës private shqiptare pararendësen e kontratës repo mund ta gjejmë në nenet 1449-1460 të Kodit Civil të vitit 1929, që rregullojnë “riblemjen konvencionale”.

Nocioni dhe veçoritë e kontratës repo,

2 Shih nenin 540 te Kodit Civil Shqiptar

4

të kuptuara në lidhje me funksionin që përmbush

Kontrata repo përbëhet nga një çift transaksionesh që ekzekutohen në kohë të ndryshme 31) transaksioni i parë konsiston në shitjen e një sendi ose aseti (titulli/letre me vlerë në rastin e ligjit shqiptar), funksioni i të cilit është krijimi i garancisë për rikhtimin e fondeve nëpërmjet kalimit të titullit të pronësisë dhe 2) i dyti konsiston në një marrëveshje të njëkohshme për të blerë një aset të barazvlershëm në një datë në të ardhmen, të paracaktuar nga palët ose me kërkesë të riblerësit, përkundrejt pagesës së një çmimi të ri. Funksioni i transaksionit të dytë është të kthejë mbrapsht titullin e pronësisë tek pronari fillestar, pasi rishitësi (debitori) të ketë paguar çmimin e riblerjes (shlyer detyrimin për rikthimin e fondeve të marra hua sëbashku me interesin përkatës).

E kuptuar në thelbin e funksionit ekonomik që përmbush, kontrata repo realizon praktikisht të njëjtin funksion me kontratën e huasë, pasi në të dyja kontratat kemi njërën palë që është në gjendje dhe ofron fonde për huazim, përkatësisht huadhënësi në kontratën e huasë dhe riblerësi në kontratën repo, dhe palën tjetër e cila është në kërkim dhe merr fonde, përkatësisht huamarrësi në kontratën e huasë dhe rishitësi në kontratën repo. Ndryshimi ndërmjet dy kontratave konsiston në faktin se në kontratën e huasë mjetet juridike për të siguruar ekzekutimin e detyrimit për kthimin e fondeve të marra hua janë, hipoteka, pengu ose barrët siguruese mbi titujt në pronësi të huamarrësit, ndërkohë që në kontratën repo ky mjet juridik është vetë e drejta e pronësisë mbi këto tituj, e cila i përket ofruesit të fondeve që nga fillimi i ekzekutimit të kontratës.Duke qenë se pronësia është pushteti më i lartë juridik mbi një aset (send), në rast të mospërmbushjes së detyrimit për kthimin e fondeve, huadhëënsi në kontratën repo ndryshe nga huadhënsi në kontratën e huasë, mund të realizojë vetë shitjen e sendit, pa ndërmjetësimin e një autoriteti publik (gjykata, përmbaruesi) sic ndodh për sendin e vënë në hipotekë apo peng në kontratën e huasë.Pikërisht tek ky tipar i kontratës repo mund të gjejmë edhe shpjegimin ose arsyen e ekzistencës të saj, nevojën e realizimit të procesit të huadhënies ndërbankare me procedura joformaliste, më të shpejta ligjore, dhe me më pak shpenzime.

Elementët e kontratës repo

Objekt i kontratës repo në legjislacionin shqiptar mund të jenë vetëm titujt (letrat me vlerë) në kuptim të ligjit për titujt, i cili në paragrafin 2 të nenit 3 të tij parashikon se në nocionin “tituj” do të përfshihen pa kufizim aksionet, obligacionet e shoqërive tregtare dhe të pushtetit vendor, bonot e thesarit dhe obligacionet e emetuara nga shteti shqiptar, titujt e emetuar nga Banka e Shqipërisë, dëftesat tregtare, aksionet ose kuotat e fondeve të investimit, si dhe instrumenta të tjera financiare, të krahasueshme me aksionet dhe obligacionet dhe që vlerësohen dhe miratohen si të tillë nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare. Gjithashtu objektin e kontratës repo e përbën dhe “keshi” që paguhet si çmimi i blerjes dhe riblerjes së titujve në transaksionin e parë dhe të dytë të kontratës. Në këtë drejtim është e rëndësishme të kuptohet se në kontekstin e kontratës repo fjala “kesh” nuk i referohet kuptimit të saj të zakonshëm si para fizike (në dorë), por ka kuptimin e parashikuar në pjesën 18 të recitaleve të Direktës së BE-së mbi marrëveshjet e kolateralit financiar sipas të cilave me kesh do të kuptohen paratë e përfaqësuara nga krediti i një llogarie ose pretendime të ngjashme për ripagimin e parave (p.sh. depozitat por duke përjashtuar kartmonedhat).

3 Shih nenin 3 të ligjit Nr.9974 datë 28.07.2008 “Për kontratën e riblerjes së titujve”

5

Në këtë mënyrë objekti i kontratës repo reflekton objektin e marrëveshjeve të kolateralit financiar sipas Direktivës, ku objektin e këtyre marrëveshjeve në bazë të pikës 4 të nenit 1 dhe shkronjës “e” të pikës 1 të nenit 2 të saj e përbëjnë instrumenta financiarë të tillë si: aksionet dhe tituj të tjerë të barazvlefshëm me aksionet e shoqërive tregtare, obligacione dhe forma të tjera të instrumentave të borxhit nëqoftëse ata plotësojnë kushtin e të qenurit të negociueshëm (tregtueshëm) në tregun e kapitalit, dhe të gjithë titujt e tjerë të cilët janë normalisht të tregtueshëm dhe japin të drejtën për të blerë aksione, obligacione ose tituj të tjerë nëpërmjet nënshkrimit, blerjes ose shkëmbimit, ose që shkaktojnë një detyrim për pagesë (shlyerje) në cash (të holla), duke përfshirë njësitë e sipërmarrjeve kolektive të investimeve, instrumenta të tregut të parasë, dhe pretendime ose të drejta të lidhura me secilën nga instrumentat e lartpërmendura. Prej këtej mund të nxjerrim dhe një dallim tjetër ndërmjet kontratës repo dhe kontratës së huasë së rregulluar nga nenet 1050-1055 të Kodit Civil. Objekt i kontratës repo janë vetëm të hollat dhe titujt (instrumenta financiare) ndërsa sipas nenit 1055 të Kodit Civil me kontratën e huasë mund të prestohen dhe sende të tjera materiale jofinanciare të përcaktuara në gjini.

Në pikën 1 të nenit 7 të ligjit për kontratën repo, parashikohet se kjo kontratë është e paefektshme nëqoftëse nuk shoqërohet me transferimin dhe ritransferimin e pronësisë së titujve që përbëjnë objektin e saj, ndaj prej këtej mund të nxjerrim tiparin e saj, se kontrata repo është një kontratë reale dhe jo një kontratë konsensuale.

Subjektet e kontratës repo, sipas termilologjisë së zgjedhur nga legjislatori shqiptar janë “Riblerësi” dhe “Rishitësi”, emërtimi i të cilëve reflekton logjikën juridike të kontratës repo, por mund të shkaktojë dhe kqekuptime pasi në fakt rilblerësi është debitori ndërsa rishitësi është kreditori i asaj që në thelb është një proces huadhënie fondesh. Riblerësi është tjetërsuesi fillestar i pronësisë së titujve, i cili ka detyrimin për t’i riblerë ato në transaksionin e dytë të saj, në një datë të paracaktuar nga palët ose me kërkesë të tij, me një çmim të ri (çmimi i riblerjes) të paracaktuar nga palët. Shpesh herë në literaturën mbi repot “Riblerësi” referohet edhe si “Huadhënsi” dhe “Rishitësi” si “huamarrësi” pasi siç u parashtrua më lart, meqenëse praktikisht kontrata repo përmbush të njëjtin funksion ekonomik me kontratën e huasë që është plotësimi i nevojave për fonde, Riblerësi në fakt është ofruesi i fondeve ndërsa rishitësi është në fakt marrësi hua i fondeve, thënë ndryshe rishitësi është në fakt kreditori i cili për të sigurur rikthimin e kredisë së tij (çmimin e riblerjes që përfaqëson fondet e dhëna hua plus normën e interesit) pranon të marrë si garanci në pronësi të përkohshme një aset (titujt) të debitorit të tij (riblerësit).

Karakteristikë e kontratës repo është se në të, të paktën njëra nga palët është gjithmonë një subjekt i liçencuar për të ushtruar veprimtari bankare ose veprimtari bankare jofinanciare në Republikën e Shqipërisë nga Banka e Shqipërisë ose Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare4, që domethënë se kjo kontratë nuk mund të lidhet ndërmjet dy subjekteve juridike në rast se të paktën njëri nga to nuk është një subjekt i liçencuar nga institucionet e lartpërmendura.

Përmbajtja e kontratës/të drejtat dhe detyrimet e palëve

Ekzekutimi i të drejtave dhe detyrimeve të palëve në kontratën repo ndodh nëpërmjet dy transaksioneve që ndodhin në kohë të ndryshme, pavarësisht se përbëjnë një kontratë të vetme.

1-Në fazën e parë riblerësi është i detyruar të transferojë tek rishitësi pronësinë e titujve që përbëjnë objektin e kontratës, përkundrejt pagimit nga rishitësi të çmimit fillestar, të quajtur çmimi i blerjes. Do të ishte gabim konceptual të kuptohej se kjo fazë përbën një kontratë shitjeje

4 Shih pikën 1 të nenit 1 të ligjit për kontratën repo

6

brenda vetë kontratës repo, pasi transaksioni që ndodh gjatë kësaj faze nuk ka një ekzistencë dhe vlefshmëri juridike të pavarur. Përmbushja e detyrimeve të palëve dhe pasojat juridike që rrjedhin prej saj vlerësohen nga korrektesa dhe përpikmëria e ekzekutimit të detyrimeve gjatë të dyja fazave të kontratës, përndryshe do të dështonte vetë funksioni ekonomiko-juridik i kontratës. Në këtë drejtim mund të vërehet se pikërisht për të shmangur këtë keqkuptim, legjislatori ka përdorur një teknikë legjislative të kujdesshme duke përdorur termin “transferim pronësie” dhe jo “shitje”.

2-Në fazën e dytë rishitësi është i detyruar të ritranferojë tek riblerësi titujt, pronësinë e të cilëve ai e fitoi gjatë fazës së parë, por përkundrejt një çmimi të ri (çmimit të riblerjes) që paracaktohet nga palët që në momentin e lidhjes së kontratës. Çmimi i riblerjes si rregull është më i lartë se çmimi i blerjes pasi diferenca ndërmjet tyre përfaqëson pikërisht fitimin që realizon rishitësi nga kontrata repo, të ashtuquajturën “normë e interesit repo”. Në këtë aspekt është e rëndësishme të kuptohet se përdorimi i termit “çmim” është konvencional pasi në fakt çmimi i blerjes përfaqëson fondet që jepen hua ndërsa çmimi i riblerjes përfaqëson kthimin e këtyre fondeve sëbashku me interesin për përdorimin e tyre. Gjithsesi, ligjvënsi në pikën 2 të nenit 3 të ligjit ka parashikuar dhe mundësinë që çmimi i riblerjes së titujve të jetë më i ulët ose i barabartë me çmimin fillestar të blerjes/shitjes së tyre. Rasti kur çmimi i riblerjes është më i ulët së çmimi i blerjes nënkupton përsëri se logjika e kontratës repo mbetet një kontratë huaje, por në këtë rast janë titujt dhe jo fondet që jepen hua, dhe diferencën ndërmjet dy çmimeve (normën e interesit repo) të titujve e përfiton pronari fillestar i titujve, i cili merr interes për titujt e “dhënë hua”. Rasti kur çmimi i blerjes dhe i riblerjes është i barabartë, është një rast i pazakontë, që përfaqëson situatën kur të dyja palët “i japin hua” njëra-tjëtrës pa interes, përkatësisht titujt dhe fondet.

Për të njëjtat arsye që u thanë për transaksionin e fazës së parë, do të ishte gabim konceptual të kuptohej se edhe transaksioni i dytë përbën një kontratë shitjeje brenda vetë kontratës repo. Lidhur me transaksionin e dytë legjislatori ka parashikuar në nenin 3 të ligjit të drejtën e palëve që me marrëveshje, përpara se të ndodhë ekzekutimi i tij, të zëvendësojnë titujt që përbëjnë objektin e kontratës. Ligji nuk parashikon rregullime të hollësishme mbi mënyrën e zëvendësimit duke u shprehur në mënyrë të përgjithshme se modalitetet e zëvendësimit përcaktohen nga marrëveshja e palëve. Pavarësisht nga mungesa e rregullimeve specifike ligjore, kusht thelbësor është që titujt që zëvendësohen duhet të kenë vlerë tregu të barabartë me titujt e zëvendësuar, përndryshe do të cënoheshin pritshmëritë për fitim të palëve, të rrjedhura nga kontrata dhe që konsiton në diferencën ndërmjet cmimit të riblerjes dhe cmimit të rishtjes, diferencë e cila përbën normën e interesit në kontratën analoge të huasë.

Kalimi i përkohshëm i pronësisë në kontratë dhe tagrat që rrjedhin prej saj

Meqenëse gjatë kontratës repo kemi transferim të përkohshëm të pronësisë nga riblerësi tek rishitësi deri në shlyerjen e detyrimit për rikkthimin e fondeve, atëherë titulli i pronësië kalon i plotë që domethënë se riblerësi gjatë kohës që është pronar i titujve mund të ushtrojë të gjitha tagrat që rrjedhin nga e drejta e pronësisë, përkatësisht atë të gëzimit, të posedimit dhe të disponimit.

Objektin e kontratës repo mund ta përbëjnë titujt e borxhit (bonot e thesarit, obligacionet) etj, dhe ata të pjesëmarrjes në kapital. Për këta të fundit pronësia mbi ta jep dhe të drejta vote (p.sh. në rastin e aksioneve), ndaj rishitësi gjatë kohës që është pronar i tyre gëzon jo vetëm të drejtën e gëzimit të fryteve civile (të vjeljes së dividentit) por edhe të drejtën e votës në

7

asamblenë e aksionerëve, duke pasur mundësi të infuencojë në vendimarrjen e kësaj të fundit. Ky përfundim, përveçse rrjedh nga vetë kuptimi i të drejtës së pronësisë sipas nenit 149 të Kodit Civil, është sanksionuar dhe shprehimisht nga ligjvënësi në nenin 6 të ligjit për kontratën repo. Lidhja dhe përdorimi i kontratës repo jo për të plotësuar kërkesat për fonde por për të fituar disponibilitetin mbi të drejtat e votës do të përbënte një rast kur kontrata nuk do të përmbushte shkakun e saj tipik, ndaj ligjvënsi e ka çmuar të arsyeshme ta parashikojë shprehimisht këtë rast.

Një e drejtë tjetër e rëndësishme që rrjedh nga pronësia e titujve e fituar me kontratën repo, është dhe e drejta/tagri për t’i disponuar ato. Kuptohet se ushtrimi i këtij tagri nga rishitësi duhet të respëktojë detyrimin e tij për t’ia rikthyer pronësinë e titujve riblerësit në momentin e ekzekutimit të transaksionit të dytë të kontratës. Për rrjedhojë, rishitësi nuk mund të disponojë mbi pronësinë e titujve që përbjënë objektin e kontratës repo duke i shitur, dhuruar apo shkëmbyer ato sepse kjo do të nënkuptonte humbjen e përhershme të pronësisë dhe pamundësinë e rishitësit për t’ia rikthyer pronësinë e titujve riblerësit në momentin e ekzekutimit të transaksionit të dytë. Efektivisht dhe praktikisht, rishitësi mund të tjetërsojë pronësinë e titujve të fituar në bazë të kontratës repo në dy raste:

1-duke i shitur ato tek të tretët nëqoftëse riblerësi nuk përmbush detyrimin e tij për t’i riblerë ato, duke realizuar rithkthimin fondeve nëpërmjet pagesës së çmimit të riblerjes. Nëpërmjet shitjes së menjëhershme dhe vetë të titujve, në rast se riblerësi nuk paguan çmimin e riblerjës në masën dhe mënyrën e përcaktuar në kontratë, rishitësi është në gjendje të sigurojë ekzekutimin (e detyrueshëm) të kredisë së tij pa ndihmën e organeve të pushtetit gjyqësor dhe të përmbarimit, pra pa qenë e nevojshme të ngrejë dhe zhvillojë një proces gjyqësor bazuar në një padi themeli, apo t’u drejtohet organeve të shërbimit përmbarimor për realizimin e procedurave të ekzekutimit të detyrueshëm. Pra jemi përpara si ushtrimit të tagrit të disponimit nga pronari i titujve (rishitësi) ashtu dhe përpara një procedure sui generis të ekzekutimit të detyrueshëm të detyrimeve kontraktore, që është e lidhur me mospërmbushjen e detyrimit kontraktor nga pala tjetër. Nga ky këndvështrim kontrata repo paraqet një tipar novator në të drejtën kontraktore shqiptare, sepse mundëson ekzekutimin e detyrueshëm të detyrimeve kontraktore jashtë procedurave gjyqësore dhe përmbarimore të ekzekutimit të detyrueshëm, si një përjashtim nga rregulli i përcaktuar në nenin 510 të Kodit të Procedurës Civile që parashikon se ekzekutimi i detyrueshëm kryhet vetëm në bazë të një titulli ekzekutiv. Në këtë mënyrë ligji arrin të njëjtin qëllim me atë të shprehur në pikën 10 të recitaleve të Direktivës mbi marrëveshjet e kolateralit financiar, sipas të cilit ekzekutimi i marrëveshjeve të kolateralit financiar, pra edhe i kontratës repo, nuk duhet të varet nga paraqitja e ndonjë kërkese përpara ndonjë zyrtari apo nëpunësi publik. Në këtë mënyrë ky ligj realizon të njëjtin qëllim me kërkesat e pikës 4 të Direktivës mbi marrëveshjet e kolateralit financiar, e cila parashikon se ekzekutimi i detyrimeve të lindura në bazë të këtyre marrëveshjeve duhet të kryhet pa qenë e nevojshme të përmbushet ndonjë kërkesë, sipas të cilës:

- pala kreditore duhet të njoftojë paraprakisht palën tjetër lidhur me qëllimin e saj për realizimin e kolateralit, domethënë për shitjen e titujve

- kushtet e shitjes të miratohen nga ndonjë gjykatë, zyrtar publik ose person tjetër- shitja të kryhet në ndonjë ankand publik ose në ndonje mënyrë tjetër të paracaktuar

me ligj, ose- të ketë kaluar ndonjë periudhë kohe përpara se të realizohet kolaterali, domethënë të

kryhet shitjaUshtrimi i kësaj të drejte nuk duhet të tejkalojë qëllimin për të cilin ajo ushtrohet, i cili

është nxjerrja nga pala kreditore të vlerës së kredisë së tij. Për këtë arsye ligjvënësi ka

8

parashikuar në pikat 2 dhe 3 të ligjit, se në rast se çmimi i shitjes është më i ulët se shuma e çmimit përkatës të përcaktuar në kontratë me shpenzimet për shitjen e tyre, pala kreditore ka të drejtë të kërkojë nga pala tjetër edhe pagesën e kësaj diference. Nga ana tjetër në rast se çmimi i shitjes së titujve është më i lartë se shuma e çmimit përkatës të përcaktuar në kontratë me shpenzimet për shitjen e tyre, pala kreditore mban nga shuma e çmimit të shitjes aq sa i nevojiten për përmbushjen e të drejtave të saj dhe mbetjen ia kthen palës tjetër. Ky parashikim ligjor është i rëndësishëm pasi nëqoftëse rishitësi do të lejohej të mbante tepricën ndërmjet çmimit të realizuar nga shitja dhe kredisë së saj, do të ndodheshim përpara institutit të begatimit pa shkak. Me anë të këtyre parashikimeve ligjvënësi shqiptar ka realizuar përcaktimin e shprehur në pikën 17 të recitaleve të Direktivës mbi marrëveshjet e kolateralit financiar, ku afirmohet se nga njëra anë kjo Direktivë siguron procedura të shpejta dhe joformaliste për ekzekutimin e detyrimeve të marrëveshjeve të kolateralit financiar, por nga ana tjetër u njeh shteteve anëtare të drejtën që të ushtrojnë kontroll gjyqësor a posteriori në lidhje me vlerën e realizuar nga ekzekutimi i këtyre detyrimeve, për të verifikuar nëse ky ekzekutim kryhet sipas praktikave tregtare të arsyeshme.

2- rasti i dytë kur rishitësi mund të ushtrojë tagrin e disponimit për titujt, është kur ai lidh një kontratë tjetër repo afati i ekzekutimit të së cilës është brenda afatit të kontratës së parë. Le ta sqarojmë këtë me një shembull: Pala A në bazë të kontratës repo fiton nga pala B pronësinë e një bono thesari me detyrimin për t’ia ritransferuar pronësinë e tyre kësaj pale pas 3 muajsh. Kjo palë mund të hyjë në një kontratë repo me një palë tjetër C, në bazë të së cilës mund t’ia kalojë pronësinë e këtyre titujve palës C për dy muaj, pasi ka parashikuar se pas dy muajsh kjo pronësi do t’i rikthehet asaj dhe në këtë mënyrë do të ketë mundësi të përmbushë detyrimin e kontratës së parë për t’i ritransferuar Palës B pronësinë e këtyre titujve. Njëkohësisht vetë Pala C, sipas të njëjtës logjikë, mund të lidhë për të njëjtët tituj një kontratë të tretë repo me një palë D dhe me afat njëmujor, e kështu me radhë. Pra, në parim dhe si rregull mekanizmi i kontratës repo jep mundësinë që të njëjtët titujt të jenë njëkohësisht objekt i disa kontratave, mjafton që afatet e secilës prej tyre të mos krijojnë konflikte për ekzekutimin e detyrimeve të njëra-tjetrës. Gjithsesi ligjëvënësi shqiptar, në pikën 2 të nenit 5 të ligjit për kontratën repo, ka parashikuar se të njëjtët tituj nuk mund të jenë njëkohësisht objekt i më shumë se një kontrate, me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe me akt nënligjor të Bankës së Shqipërisë dhe Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare. Arsyeja pas këtij përcaktimi dëshmon maturinë dhe kujdesin e ligjvënsit shqiptar, i cili ashtu si në vende të tjera me ekonomi në tranzicion ka kufizuar mundësinë që të njëjtit tituj të jenë njëkohësisht objekt i disa kontratave repo, derisa institucionet përgjegjëse për mbikëqyrjen e tregut financiar, të jenë të kënaqura mbi standartet e funksionimit në treg të kësaj kontrate të re.

Mënyrat e ekzekutimit të detyrimeve të kontratës

Meqenëse titujt mund të jenë emetuar me çertifikatë (me formë fizike) ose book-entry (rregjistrime elektronike)5, ligji për kontratën repo ka përcaktuar dhe mënyrën e kalimit të pronësisë për secilin rast. Në rastin e titujve me çertifikatë ligji parashikon se kalimi i pronësisë është i paefektshëm nëse nuk shoqërohet me dorëzimin fizik të tyre. Në rastin e titujve të dematerializuar ligji parashikon se kalimi i pronësisë është i paefektshëm nëse nuk shoqërohet me rregullimet përkatëse në llogaritë përkatëse ku janë rregjistruar dhe mbahen titujt6.

5 Shih nenet 115-122 të Ligjit Nr.9879 datë 21.02.2008 “Për titujt” 6 Shih nenin 118 të ligjit për Titujt

9

Ndryshimi i kontratës repo nga veprime të tjera juridike të ngjashme

Përveç ngjashmërive të ngushta funksionale që ka me kontratën e huasë, të cilat u përmendën më lart, kontrata e huasë ngjan dhe veprime të tjera juridike si kontrata e shitjes, shitja me kusht, shitja me afat, shitja e titujve me qëllim riblerje të tyre, ndaj për të kuptuar thelbin juridik të kontratës repo është e rëndësishme të shqyrtohen dhe vihen në dukje dallimet e saj me veprimet juridike të ngjashme.

Ngjashmëritë dhe dallimet e kontratës repo me kontratën e shitjes. Kontrata repo ngjan me kontratën e shitjes sepse të dyja realizojnë kalimin e pronësisë me kontratë, në kuptim të nenit 164 të Kodit Civil. Dallimi thelbësor ndërmjet tyre qëndron si na shkakun e ndryshëm të secilës kontratë ashtu dhe në faktin se kalimi i pronësisë në kontratën e shitjes është përfundimtar, ndërkohë që në kontratën repo transferimi i pronësisë është i përkohshëm, pasi ai rikthehet përsëri te shitësi fillestar (riblerësi) gjatë ekzekutimit të transaksionit të dytë. Ky tipar juridik është rrjedhojë e funksioneve të ndryshme ekonomike-sociale (shkakut) që përmbushin këto kontrata. Siç u tha më lart kontrata repo përmbush një funksion të ngjashëm me kontratën e huasë, dhe në të ofruesi i fondeve (rishitësi) nuk është i interesuar për të përfituar pronësinë përfundimtare mbi sendin, por ai është i interesuar për ta pasur këtë pronësi me efekte garancie për të siguruar rikthimin e fondeve (pagimin e çmimit të riblerjes), që domethënë se nëse fondet nuk rikthehen ai mund të realizojë këtë të drejtë duke ushtruar tagrin e disponimit, pra shitjen vetë dhe të menjëhershme të titujve në treg. Një dallim tjetër ndërmjet këtyre dy kontratave është se objekti i kontratës së shitjes mund të jenë të gjitha llojet e sendeve, qofshin këto të luajtshme ose të paluajtshme, të luajtshme të trupëzuara ose të patrupëzuara (të drejtat), ndërsa në kontratën repo objekti i kontratës është gjthmonë specifik dhe i paracaktuar nga ligjvënësi, titujt (sende të luajtshme të patrupëzuara). Në vijim, një dallim tjetër ndërmjet dy kontratave konsiston në faktin se palë në kontratën e shitjes mund të jetë çdo person fizik ose juridik, pa kufizime. Ndërkohë në kontratën repo palët mund të jenë vetëm personat juridikë tregtarë, të liçencuar nga Banka e Shqipërisë dhe Autoriteti i Mbikëqyrjës Financiare për të ushtruar veprimtari bankare dhe/ose financiare në Republikën e Shqipërisë. Një dallim tjetër i rëndësishëm ka të bëjë me mënyrën e ekzekutimit të detyrimeve juridike, pasi në kontratën e shitjes ky ekzekutim përbën një transaksion të vetëm në të cilin pasi shitësi ka transferuar pronësinë e sendit dhe blerësi ka paguar çmimin, kontrata e ka ezauruar funksionin e saj dhe konsiderohet e perfeksionuar. Ndërkohë, në kontratën repo ekzekutimi i të drejtave dhe detyrimeve ndodh në dy faza, ku nuk mund të kalohet në fazën e ekzekutimit të transaksionit të dytë nëse nuk është ekzekutuar në mënyrë korrekte transaksioni i parë, dhe nga ana tjetër kontrata nuk mund të quhet e përmbushur dhe e perfeksionuar nëse nuk është ekzektuar në mënyrë korrekte edhe transaksioni i dytë, pavarësisht se transaksioni i parë mund të jetë ekzekutuar në mënyrën e duhur. Ky tipar u fundit është sanksionuar shprehimisht nga ligjvënësi në nenin 10 të ligjit për kontratën repo, në bazë të të cilit, nëse palët nuk kanë parashikuar një afat për përfundimin e ekzekutimit të kontratës repo, kjo e fundit do të konsiderohet e përfundur pasi të jenë ekzektuar plotësisht të gjitha detyrimet për ritransferimin tek riblerësi të pronësisë së titujve që përbëjnë objektin e kontratës.

Kontrata repo nuk duhet ngatërruar dhe me kontratën e shitjes me kusht të titujve, pasi transaksioni i dytë i kësaj kontrate nuk është një element rastësor apo aksidental i veprimit juridik në kuptim të neneve 84-89 të Kodit Civil. Në kontratën repo ekzekutimi i transaksionit të dytë nuk është i lidhur me vullnetin e palëve por është një detyrim i mirëfilltë kontraktor, gjithmonë i pranishëm në çdo kontratë repo dhe pa të cilin kjo kontratë humbet identitetin e saj si kontratë e veçantë. Pra detyrimi për ritransferimin e pronësisë të titujve tek riblerësi nuk është

10

vullnetar dhe i pasigurt, i vendosur në kontratë me vullnetin e palëve, por është një kusht ligjor (condicio iuris), i cili qëndron në themel të vetë efikasitetit të kontratës repo dhe përbën arsyen pse ligjvënësi i ka dhënë asaj statusin e një kontrate të veçantë. Gjithashtu, transaksioni i dytë i kontratës repo nuk është kushti nga varet lindja dhe shuarja e detyrimeve të parashikuara në këtë kontratë, në kuptim të nenit 84 të Kodit Civil. Kjo pasi të drejtat dhe detyrimet lindin nga momenti i lidhjes së saj me shkrim, ndërkohë që ekzekutimi i tyre fillon përpara transaksionit të dytë, d.m.th nga momenti kur ndodh ekzekutimi i transaksionit të parë.

Gjithashtu, kontrata repo nuk duhet ngatërruar dhe me kontratën e shitjes me afat të titujve, pasi në kontratën repo afati që përcaktojnë palët brenda të cilit duhet të ritransferohet pronësia e titujve nga rishitësi tek riblerësi nëpërmjet ekzekutimit të transaksionit të saj të dytë, nuk është një element rastësor apo aksidental i veprimit juridik në kuptim të neneve 84-89 të Kodit Civil. Ky afat përcaktohet që në momentin e lidhjes së konntrës nga palët, dhe është një element i qenësishëm dhe gjithmonë i pranishëm në kontratat repo, me përjashtim të rastit kur ritransferimi i pronësisë ndodh me kërkesë të riblerësit. Ky afat, nuk është një afat pezullues në kuptim të nenit 90 të Kodit Civil, pasi pasojat juridike të kontratës repo nuk lindin me plotësimin e këtij afati, por ato lindin që në datën e lidhjes së kontratës. Afati në kontratën repo përfaqëson vetëm instrumentin që palët përdorin që në momentin e lidhjes së kontratës për të fiksuar në kohë momentin/datën e ekzekutimit të transaksionit të dytë të kontratës repo, që ka lidhje me ekzekutimin e detyrimeve për ritransferimin e pronësisë së titujve tek riblerësi (me përjashtim të rastit kur ritransferimi ndodh me kërkesë të këtij të fundit). Ky afat ka rëndësi thelbësore për përmbushjen e funksionit të kontratës repo sepse me vërtetimin e tij lind detyrimi i riblerësit për t’i paguar rishitësit çmimin e riblerjes (kthimin e fondeve), përndryshe këtij të fundit i lind e drejta për t’i shitur vetë dhe menjëherë titujt në pronësi të tij. Por plotësimi i këtij afati nuk shkakton si pasojë juridike lidhjen e kontratës repo, por përfaqson vetëm afatin me skadimin e të cilit kompletohet funksioni i kontratës repo, që është rikthimi i fondeve (sëbashku me normën e interesit repo) tek rishitësi nëpërmjet pagimit nga riblerësi të çmimit të riblerjes, dhe kthimin e pronësisë së titujve tek pronari i tyre fillestar (ribleresi), për arsyen e thjeshtë se transferimi i përkohshëm i kësaj pronësie reflekton qëllimin e përbashkët të palëve që pronësia të kalojë për efekte garancie.

Dallimet e kontratës repo me kontratën e huasë së titujve ose fondeve. Kontrata repo, në rastin kur çmimi i blerjes është i barabartë me çmimin e riblerjes, nuk duhet ngatërruar dhe me kontratën e dhënies hua të titujve të parashikuar nga pika 8 e nenit 42 të ligjit për tituj, pasi në kontratën repo edhe kur çmimi i blerjes është më i vogël i se çmimi i riblerjes (që domethënë se është riblerësi që realizon interes për titujt e dhënë hua), në këtë rast realizimi i normës së interesit për titujt e dhënë hua nga riblerësi ndodh nëpërmjet diferencës ndërmjet çmimit të blerjes dhe riblerjes dhe jo nëpërmjet kamatave apo interesit në kuptim të nenit 1051 të Kodit Civil, pavarësisht se ky ndryshim është vetëm formal dhe praktikisht jemi përpara kontratës së huasë së titujve. Dallimi tjetër ndërmjet këtyre dy kontratave është se në bazë të nenit 1052 të Kodit Civil, e cila është një dispozitë me karakter lejues, palët në kontratën e huasë mund të merren vesh për kthimin me këste të parave ose të sendeve të dhëna hua, ndërkohë që në kontratën repo kjo nuk mund të ndodhë, pasi kthimi i pronësisë së sendeve dhe fondeve të marra hua ndodh në një moment/datë të vetme, në momentin/datën kur ekzekutohet transaksioni i dytë i kontratës.

Një dallim tjetër i rëndësishëm ndërmjet kontratës repo dhe asaj të huasë qëndron në faktin se kur këto kontrata lidhen me afat (pra kthimi i fondeve nuk ndodh me kërkesë të palës kontraktore që i ka dhënë fondet), në kontratën repo riblerësi detyrohet t’ia kthejë fondet

11

rishitësit nëpërmjet pagimit të çmimit të riblerjes në përfundim të afatit kontraktor7 dhe jo brenda afatit kontraktor, siç ndodh në kontratën e huasë8.

Konkluzione

Duke përmbledhur në nivel racional sa jam munduar të argumentoj në këtë artikull, kontrata repo paraqet disa tipare novatore në të drejtën tregtare shqiptare, të tilla si:

1. Prezanton në të drejtën e pronësisë transferimin e përkohshëm të pronësisë së një sendi të paprekshëm (titulli/letre me vlerë), jo me qëllim gëzimin por krijimin e një mjeti garancie për sigurimin e ekzekutimit të detyrimeve kontraktore. Nga ky aspekt kontrata repo ndryshon thelbësisht nga kontratat e hipotekësa dhe pengut ku debitori nuk zhvishet nga pronësia gjatë kohëzgjatjes së marrëdhënies së detyrimit dhe kreditori mbi sendin e debitorit fiton një të drejtë të kifizuar “jura in re aliena”.Në kontrast me kontratën e hipotekës dhe pengut, në rastin e kontratës repo kreditori bëhet pronar i përkohshëm i sendit të debitorit gjatë gjithë kohëzgjatjes së marrëdhënies juridike të detyrimit, deri në shlyerjen e detyrimit nga debitori.Nga ky këndvështrim, rezulton një dimenson më bashkëkohor i nocionit të së drejtës së pronësisë shqiptare, e kuptuar në mënyrë klasike si gëzimi imediat i një sendi, ku si kriter përcaktues tashmë për termin “send” nuk është thejsht kriteri material por ai i dobishmërisë si dhe i përdorimit të pronësisë për të krijuar një mjet për të siguruar ekzekutimin e detyrimeve.

2. Nga pika më lart, rrjedh tipari tjetër se, duke qenë se pronësia është pushteti më i lartë juridik mbi një send (aset), kontrata repo mundëson ekzekutimin e detyrimeve kontraktore jashtë procedurave gjyqësore dhe përmbarimore të ekzekutimit të detyrueshëm, duke u paraqitur si një instrument juridik joformalist në këtë drejtim.

3. prezanton konceptin e marrëveshjeve kuadër9, si një kontratë që rregullon njëkohësisht disa kontrata.

4. prezanton nocionin ”netting”10, si një formë kompensimi e detyrimeve kontraktore të hapura dhe të paekzekutuara plotësisht ndërmjet dy palëve, përfshirë dhe ato të pamaturuara, në rastin kur njëra palë rrezikon të bjerë në paaftësi paguese

Për rrjedhojë, mund që pohohet se kontrata repo ofron avantazhe të padiskutueshme në procesin e humarrjes/huadhënies ndërmjet institucioneve bankare dhe/ose financiare, për shkak të novatorizimit të saj në përdorimin e transferimit të përkohshëm të pronësisë si mjet ër të siguruar ekzekutimin e detyrimeve, duke e lehtësuar këtë process nëpërmjet mënyrave të shpejta dhe joformaliste juridike të ekzekutimit të detyrimeve kontraktore, dhe pikërisht për këtë arsye realizimin me më pak shpenzime-me një normë më të ulët interesi-të procesit ekonomik të huadhënies ndërbankare, duke e krahasur këtë kontratë me kontratën analoge të huasë të rregulluar nga Kodi Civil11 .

---------------------------------------------------------

Literatura:

7 Shih pikën 1 të nenit 3 të ligjit për kontratën repo8 Shih nenin 1050 të Kodit Civil9 Shih nenin 9 të Ligjit për kontratën e riblerjes së titujve10 Shih nenin 8 pika 4 të Ligjit për kontratën e riblerjes së titujve11 Shi nenet 1050 e në vijim të kodit Civil Shqiptar mbi kontratën e huasë

12

Burime Parësore- Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë- Kodi i Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë- Kodi Civil i Mbretërisë Shqiptare (1929), botim i ‘Toena’, Tiranë 2008- Kodi Civil i Italisë- Kodi Civil i Francës- Kodi Civil i Gjermanisë - Kodi Civil i Spanjës- Kodi Civil i Zvicrës- Kodi Civil i Belgjikës- Ligji Nr.9978 datë 28.07.2008 “Për kontratën e riblerjes së titujve”, Fletore Zyrtare

Nr.128, Viti 2008; Faqe 5637-5640

- Ligji Nr.8269 datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë”, Botuar në Fletoren Zyrtare në datën 07.01.1998

- Ligji Nr.9879 datë 21.02.2008 “Për titujt”, Fletore Zyrtare Fletore Zyrtare Nr.36, Viti 2008, Faqe 1629

- Ligji Nr.9965 datë 18.12.2006 “Për huamarrjen shtetërore, borxhin shtetëror dhe garancitë shtetërore të huasë në Republikën e Shqipërisë”.

- Ligji Nr.8537 datë 18.10.1999 “Për barrët siguruese”- Buletinet Zyrtare të Bankës së Shqipërisë- Statuti i Bankës Qëndrore Evropiane dhe Eurosistemit- Directive 2002/47/EC of the European Parliament and of the Council of 6 June 2002 on

financial collateral arrangements, Official Journal of the European Communities, 27/06/2002, L168/43

- Directive 98/26/EC on Settlement Finality in payment and securities settlement systems, Official Journal of the European Communities, 11.06.98 L 166/45

- Directive 2001/24/EC of the European Parliament and of the Council of 4 April on the reorganization and ëëëëëinding up of credit institutions

- Direktiva 2006/49/EC of the European Parliament and of the Council of 14 June 2006 “On the capital adecuacy of the investment firms and credit institutions” Official Journal of the European Union, 30.06.2006, L.177/2001

- Global Master Repurchase Agreement, GMRA 2000, published in /ëëëëëëëëëëëëëëë.icmagroup.org/legal1/global.aspx

- European Master Agreement, published in www.ebf-fbe.eu/index.php?page=ema- Decreto Legislativo 21 Maggio 2004, n.170 “Attuazione della diretiva 2002/47/CE, in

materia di contratti di garanzia finanzaria” pubblicato nella Gazzetta Ufficiale n.164 del 15 Luglio 2004

- Dokumenti OIC 1, Efektet kryesore të reformës së të drejtës së shoqërive tregtare në redaktimin e bilancit ushtrimor, miratuar nga Organizimi Italian i Kontabilitetit, 25 tetor 2004

- Monetary and Financial Code of France- Austrian Banking Act, Federal Laëëëëë Gazette No.532/1993 - Ligji slloven për bankat, Botuar në Gazetën Zyrtare të Republikës së Sllovenisë Nr.131

viti 2006, hyrë në fuqi më datë 29 Djetor 2006, i ndryshuar- US Bankruptcy Code enacted by Pub. L. 95–598, title I, § 101, Nov. 6, 1978, 92 Stat.

2549

13

Burime dytësore:- Ardian Nuni, Luan Hasneziri, Leksione të pronësisë dhe trashëgimisë, Tiranë 2008- Ardian Nuni, E Drejta Civile, Pjesa e Përgjithshme, Tiranë 2009- Ardian Nuni, Ilir Mustafaj, Asim Vokshi, E Drejta e Detyrimeve, Tiranë, 2008- Ardian Nuni, E Drejta e Biznesit, Tiranë 2007- Francesco Galgano, E Drejta Private, botimet Luarasi, Tiranë 1999- Mariana Tutulani-Semini, E drejta e detyrimeve dhe e kontratave, Skanderbeg books,

Tiranë 2006- Alban Abaz Brati, Procedura Civile, Botimet Dudaj, Tiranë 2008 - Andreëëëëë Borkoëëëëëski&Paul Du Plessis, E Drejta Romake, UET Press - Lavdosh Zaho, Brunilda Duraj Tregjet dhe institucionet financiare, Botimet Dita,

Tiranë 2000- Komentar i Ligjit Nr.8269 datë 23.12.1997 “Për Bankën e Shqipërisë” dhe

amendamentet e bëra atij, Banka e Shqipërisë, Tiranë 2003- Jani Vasili, Procedura Civile e Republikës së Shqipërisë, Tiranë 2005- Sulo Hadëri, Ekonomia monetare, Paraja, bankat dhe tregjet financiare, Ribotim 4,

Tiranë 2003- Kristaq Gjyli, Shkenca e Financës dhe e Drejta Financiare, OMBRA GVG, Tiranë

2009 - Baltasar Bennusi, Sendet, Zotënimi dhe Modifikimet e Tija, Libri III I KC, Komentar I

Kodit Civil, Botim i Ministrisë së Drejtësisë 1931- Hajdar Noka, Ekzekutimi i detyrueshëm sipas te drejtës proceduriale të Republikës së

Shqipërisë, Tiranë 2005- Jeff Madura, Financial Markets and Institutions, Second Edition- Linda Allen, Capital Markets and Institutions, A Gobal Vieë, Ëiley 1997- Security over Corporeal Movebales, Volume 1971 By J. G. Sauveplanne, United

Kingdom National Committee of Comparative Laë- Martin Vranken, Fundamentals of European Civil Law, Second Edition, The Federation

Press, 2010- Barbara Pasa & Gian Antonio Benacchio, the harmonization of civil and commercial

laëëëëë in europe, CEU Press, 2005- E.P.Ellinger, E.Lomnicka, R.J.A. Hooley, Modern Banking Law, Third Edition Oxford

University Press, 2002- K. Zëeigert & H. Kotz, An Introduction to Comparative Law, Third Edition, Third

Edition, Oxford University Press, 1998- I Contratti Commerciali Andrea Sirotti Gaudenzi, experta edizioni 2007- Codice di Procedura Civile, Annotato con la Giurisprudenza, XV Edizione, Luglio

2009, Edizioni Giuridiche Simone- Francesco Capriglione, Commentario al Testo Unico delle Leggi in Materia Bancaria e

Creditizia, Seconda Edizione, CEDAM 2001- International Economic Laëëëëë, Second Edition, Asif H.Qureshi and Andreas

R.Ziegler, Thomson Sëeet and Maxëell- Principles of Banking Laë, Ross Cranston, Oxford University Press, Second edition- The repo handbook Mourad Choudhry, Butterwerth-Heienemann Finance, 2002

14

- Philip R Wood Set-off and Netting, Derivatives, Clearing Systems, 2007 London,Sëeet & Maxëell

- Philip R Wood International Finance Law and Regulation, Second Edition, Hal .S.Scot, Thomson,Sëeet & Maxëell

- Philip R Wood, Regulation of Internantional Finance: 2007 Thomson,Sëeet & Maxëell- Philip R Wood, Comparative Laë of Security Interests and Title Finance 2007

Thomson,Sëeet & Maxëell- Alaistair Hudson, Securities Law, 2008, Thomson, Sweet & Maxwell- Roy Goode Commercial Law , Second Edition, Penguin Books 1985- Goode on Payment Obligations in Commercial and Financial Transactions, Second

Edition, Sëeet and Maxëell, Second Edition 2009- Regulating Financial Services and Markets in the 21st Century, Edited by Ellis Ferran

and Charles AE Goodhart, Hart Publishing 2001

15