psİkososyal rİsk etmenlerİ · psİkososyal rİsk etmenlerİ ... fiziksel temas, laf atma,...
TRANSCRIPT
PSİKOSOSYAL RİSK
ETMENLERİ
Dr. Aydan İZGİ
Çalışmak kişiyi üç büyük dertten kurtarır;
yoksulluk, aylaklık ve dedikodu…
Voltaire
Çalışmak, üretmek, iş ortamında değişik kişilerle sosyal
ilişkilerde bulunmak, kişinin psikososyal sağlığını
olumlu etkiler.
İş psikologu……..
Şirket psikologu……….
Kurumlara özel “Psikolojik Destek Programı”………
PSİKOSOSYAL TEHLİKE;
İş tasarımının, iş yönetiminin ve
işin gerçekleştirildiği toplumsal ve çevresel
koşulların çalışanlarda;
psikolojik,
sosyal veya
fiziksel hasara yol açma potansiyelidir.
Levi, 1984 te çalışma hayatında sağlığı
etkileyebilecek psikososyal etkileri 4 ana başlıkta
sınıflandırmıştır:
Nicel yük
Nitel yük
İş üzerindeki denetim eksikliği
Sosyal destek eksikliği
Psikososyal tehlikeler sağlığı genellikle stres
yaratarak etkilerler.
İş Stresi Tanımı
“İşin gereklerinin çalışanın ihtiyaçları, kapasitesi ya
da bilgisiyle uyuşmadığı zaman oluşan zararlı
fiziksel ve duygusal tepkilerdir”.
(Birleşmiş Milletler İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü’nün tanımı)
ILO’nun 2016 yılı teması; iş stresi
Stresin yoğun olduğu işler:
Yüksek beklentisi olan işler
Yöneticiler
Eğiticiler
Askeri ve güvenlik iş kolları
Sağlık çalışanları
Düşük beklentili işler
Doyumsuzluk
Kendini olumsuz algılama
Çalışma düzeninin kontrol dışı olduğu işler
Makine denetimi
Genel Stres Faktörleri
Haftada 75 saatin üzerinde çalışma
Kısa sürede çok iş değiştirme
İşini sevmemek ve sıkıcı bulmak
Zeka ve beceriyi zorlayan işler yapmak ya da pek
kolay ve sıkıcı işler yapmak
Kalabalık bir aile ortamı ya da yalnızlık
Sosyal ilişkileri zayıf olmak
…………………..
İşin strese yol açan özellikleri,
işin yapıldığı koşullar ve iş çevresi
işin içeriği
olarak iki ana bölümde incelenir.
İŞİN STRESE YOL AÇAN ÖZELLİKLERİ
İŞİN YAPILDIĞI KOŞULLAR VE İŞ ÇEVRESİ
Örgütsel kültür ve
işlev
İletişim, sorun çözme, kişisel gelişim olanakları yetersiz,
Örgütsel rol Rol belirsizliği, rol çatışması.
Kariyer gelişimi Kariyer durgun ve belirsiz, düşük ücret, güvencesiz iş,
işe verilen toplumsal değer yetersiz.
İşte kişiler arası
ilişkiler Kişiler arası çatışma, üstlerle yetersiz ilişki, mobbing
İş / ev çatışması İş ve evdeki beklentilerin çatışması, evde yetersiz
destek, ikili kariyer çatışması.
İŞİN İÇERİĞİ
İş çevresi ve
donanımı
İşle ilgili donanımın güvenilirliği, uygunluğu, bakım ve
onarımı ile ilgili sorunlar.
Görev tasarımı Tekdüze, tekrarlayıcı iş, parçalanmış iş
İş yükü / iş hızı İşte aşırı ya da yetersiz yüklenme, yüksek zaman
baskısı.
Çalışma Saatleri Vardiyalı çalışma, uzun, belirsiz süre çalışma, asosyal
iş saatleri.
İŞİN STRESE YOL AÇAN ÖZELLİKLERİ
MOBBİNG
“İşyerinde psikolojik taciz - terör”
“Yıldırma”
“İşyerinde yıldırmaya yönelik psikolojik saldırı”
Bir çalışana yönelik;
bir veya birkaç kişi tarafından
düşmanca ve ahlak dışı yöntemlerle
sistematik bir biçimde uygulanan
psikolojik terördür .
Mobbing Davranışları
Yapılan yanlışlardan sorumlu tutulma
Kişiye mantıksız işler verilmesi
Yeteneğinin eleştirilmesi
İşin kaybettirileceğine ilişkin tehditler
Küçük düşürülme
Şerefin lekelenmesi
İşyerinde Cinsel Taciz: Arzu edilmeyen,
çalışanın onurunu zedeleyebilecek cinsel ilgi.
(Her türlü cinsel nitelikte sözlü, sözlü olmayan,
aşağılayıcı, utandırıcı ve saldırgan davranış – fiziksel
temas, laf atma, sarkıntılık, cinsel içerikli sözler,
şakalar, gözetleme, vs.)
STRES – SAĞLIK (Sonuçlar genellikle geri dönüşlüdür)
1. Fiziksel sonuçlar:
(Stres, hormonal sistemde değişikliğe neden olarak)
kalp ve dolaşım
solunum
sindirim
kas-iskelet ve
bağışıklık sistemlerini
etkilemektedir.
Mide ağrıları-baş ağrıları-yüksek tansiyon…..
2. Davranışsal sonuçlar:
İş stresiyle sigara ve çay, kahve tüketiminin
artması, madde bağımlılığı, uyku bozuklukları,
yeme bozuklukları, işe gitmeme gibi davranışsal
bozukluklar arasında ilişki vardır.
Ayrıca kişide saldırganlık,
endişe, unutkanlık, sinirlilik,
konsantrasyon güçlüğü gibi bir çok
davranış değişikliği de görülebilir.
i eri
İşle ilgili akıl ve ruh hastalıkları:
Kişisel farklılıklar…
İşe bağlı anksiete:
Anlamsız korku ve takıntılar
Panik ataklar
Aşırı yorgunluk hali
Uyku bozuklukları
Kas gerginlikleri anksiyete yakınmalarıdır.
Ancak işçilerin çoğu bu yakınmalarını dile getirmezler.
Süre ile sınırlı tekrarlayıcı işin yol açtığı nevrozlar
Travma sonrası stres bozukluğu:
Beklenmedik ve genellikle yaşamı tehdit eden bir
yaralanma ya da ölümle sonuçlanan, bir iş kazası
veya saldırı olayı gibi, kişide korku, dehşet ve
çaresizlik yaratan, yaşanan bir olayı veya durumu
tekrar yaşama bulguları ile ortaya çıkan
bozukluklardır.
Bankacı……………….Silahlı soygun
Madenci……………….Maden kazası
Strese bağlı tükenmişlik sendromu:
İşçinin enerjisinin tükendiği, giderek
duygu, düşünce ve davranışlarında
değişimin ortaya çıktığı bir
aşırı yüklenme durumudur.
Yavaş bir süreç vardır.
Önce aşırı yorgunluk, sindirim sistemi yakınmaları, baş
ağrıları, açıklanamayan kalp ve dolaşım sistemi yakınmaları,
giderek uyku bozuklukları, cinsel işlev bozuklukları başlar.
Süreç depresyonla sonuçlanır.
Depresyon:
İş ile ilişkili en önemli ruh sağlığı sorunudur.
On işçiden ikisi tüm yaşamı boyunca
bir depresif dönem ile karşı karşıya
kalıyor ve
her on işçiden birisi işten ayrı kalmasına
neden olacak düzeyde ciddi klinik
bir depresif dönem yaşıyor.
İşin sürdürülebilmesi için isteklerin bastırılması ve
sıkıntıya direnilmesi sonuçta depresyona yol açar.
İşçinin kendisini değersiz olarak görmesi,
toplumsal ilişkilerden ve etkinliklerden zevk
almaması akut depresyon öncesini tanımlar.
Depresyonda intihara eğilim vardır.
Karoshi: (Aşırı çalışmaya bağlı ölüm)
Yapılan işin çok ağır,sosyal desteğin zayıf olduğu
İşlerde ve işine çok bağlı, dinlenme sürelerini bile
kullanmayan kişilerde görülmektedir.
Genellikle ölüm, beyin veya kalp damarlarındaki
kanamalar sonucunda meydana gelir.
Zehirli madde maruziyetine bağlı psişik bozukluklar:
Merkezi sinir sisteminde biriken bazı kimyasal
maddeler zihinsel bozuklukları tetikleyebilir.
Kurşun buharı, karbonmonoksit, klorlu çözücüler …
Bulgular bilinç bulanıklığı, dikkat, konsantrasyon,
bellek bozuklukları olabilir.
Stres Yönetimi:
Stres işçilerin sağlığını ve verimliliğini azalttığı
için çözümü de önem kazanmıştır.
-Ya bireyi stresten uzak tutarsınız,
-Ya da stresle başa çıkmasını sağlarsınız.
Stresten Korunma:
Birincil koruma:
Stresle başa çıkmanın en önemli yöntemi
stresi kaynağında yok etmektir.
Stres kaynağını belirlemek için;
Anket uygulamaları…
İş doyumu
Çalışma koşulları
Beklentiler
İletişim olanakları…….
İkincil koruma:
(Stres kaynağında yok edilememişse)
Eğitim ile;
İşçinin, stresle başa çıkma becerisini
geliştirmesine yardımcı olunur.
Sorunu olan işçiyi en erken sürede saptamak ve
tedavisini gerçekleştirmek…
Üçüncül koruma:
Ruhsal sağlık sorunu yaşayan işçinin iyileşmesi ve
işe geri dönüş aşamasını kapsar.
Rehabilitasyon…
1. Kişisel Stres Yönetimi:
Gevşeme: Nefes alma, meditasyon ve
zihinsel gevşeme…
Davranış değişiklikleri: Stresi algılama
biçimini değiştirme, zaman yönetimini öğrenme
Egzersiz
2- Örgütsel stres yönetimi:
Yöneticilerin Rolü…
Toz, gürültü ve titreşim veya ortam ışığının
düzenlenmesi …
Sosyal etkinlikler…
Psikososyal Sağlık Kontrolleri
Mental muayeneler
Uluslararası geçerli ölçek ve formlar
Beck Anksiyete Ölçeği
Beck Depresyon Ölçeği
Maslach Tükenmişlik Ölçeği
Uyku düzeni sorgulama formu
Dikkat Dağınıklığı Testi
Fransa'da çalışanlar mesai saatleri dışında iş
e-postalarına bakmak zorunda olmayacak (Ocak 2017)
Yeni yasaya destek verenler, çalışma saatleri dışında iş e-
postalarına bakıp bunlara yanıt vermek zorunda kalan
personele fazla mesaileri için ek ücret ödenmediğini, bunun
stres, tükenmişlik, uyku sorunu ve ilişki zorluklarına yol açtığını
söylüyor.
2014'te Alman otomotiv şirketi Daimler'de başlatılan
uygulamayla çalışanlar tatildeyken, iş mesajlarının
otomatik olarak silinmesi seçeneğini tercih edebiliyor.
Aşağıdakilerden hangisi işin içeriği bakımından
strese yol açan özelliklerden değildir?
a- Monoton iş
b- Vardiyalı çalışma
c- Değişmez çalışma saatleri
d- Liyakate uygun yükselme olanağı
D
Aşağıdakilerden hangisi aşırı çalışma
sonucunda ölümle sonuçlanan durumdur?
a- Tükenmişlik
b- Kaizen
c- Karoshi
d- Minamata
C
Toplumun riskler konusunda bilgilendirilmesi,
yapılacak sağlık eğitimi ve etkin bir iletişimle sosyal
kabul edilebilirliğin sağlanması, maruziyet yaşının
yükseltilmesi, gençlerin problem çözme, mücadele
etme becerilerinin geliştirilmesi gibi faaliyetlerin tümü
ne olarak adlandırılır?
a- Birincil koruma
b- İkincil koruma
c- Üçüncül Koruma
d- Periyodik kontrol A
