revistë e përmuajshme, nr. 3, viti ii, shkurt 2012 edukimi është...

Revistë e përmuajshme, Nr. 3, Viti II, shkurt 2012

Edukimi është transformimi i civilizimit !Will Durant

Ministri Buja: Dita e Mësuesitështë ditë magjike

Planifikimi – bazamentpër rrugëtim të suksesshëm

Kurrikula aktuale dhedomosdoshmëria për ndryshime

Takime dhe vizita të rëndësishme...............................................3Zëvendësministri Mustafa priti ambasadorin austriak...................3Ministri Buja priti një delegacion të Bankës Botërore...................4Një delegacion i MAShT qëndroi për vizitë në Mal të Zi.............4Ministri Buja mori pjesë në shënimin e 'Ditës Ndërkombëtaretë Gjuhës Amtare'......................................................................5Për një model ndryshe të Maturës Shtetërore 2012......................5Vendimi për kompensimin e ditëve të humbura të mësimit..........5MAShT prezantoi dokumentin “Standardepër Tekstet Shkollore”.................................................................6Vazhdon procesi i trajnimit të mësimdhënësvedhe drejtorëve të shkollave..........................................................6Ministri Buja: Dita e Mësuesit është ditë magjike........................7

Të shpërblyerit me rastin e 7 Marsit – Ditës së Mësuesit..............8Tekstet shkollore - me standarde...............................................10Krijimi i një mjedisi më tërheqës mësimor.................................11Planifikimi – bazament për rrugëtim të suksesshëm...................12Kurrikula aktuale dhe domosdoshmëria për ndryshime.............14Nxënësit me çrregullime në të folur dhe gjithëpërfshirja.............16Roli i familjes në realizimin e aktiviteteve me nxënës.................18Së bashku për sigurinë e fëmijëve..............................................19Edukata estetike përmes aktiviteteve të lira në shkollë................20

Edhe ata shohin!......................................................................22

Shkollat profesionale përkrahen në lëminë e bujqësisë ..............24

Poezi.....................................................................................25

Disa nga rregullat shkollore më tëçuditshme të shekullit 21 .........................................................26

Mësuesi dhe mësimdhënia

Fotogaleri.................................................................27

MAShT gjatë muajit

Mësuesi dhe mësimdhënia

Reportazh

Arsimi nëpër botë

Takime dhe vizita të rëndësishme7 marsi është iveçantë në historinëe shekullit të funditp ë r t ë g j i t h ëshqiptarët Sivjet,më7 Mars u mbushen125 vjet nga dita kurnë qytetin e Korçës uhap Mësonjëtorja eParë Shqipe. Ky hap

vlerësohet si kurorëzim i suksesshëm i njërës prejdetyravekryesoretëlëvizjessonëkombëtare.Përpjekjet e patriotëve të Bukureshtit dhe Stambollit,midis të cilëve vëllezërit Sami e Naim Frashëri, dhanërezultatin e dëshiruar. Siç do të shënohet ndër kronika tëkohës për këtë ngjarje se "dëshira jonë u plotësua,shkollashqipeuhap,druriqëvumënëdhet,këtuedyvjet,sot lulëzoj dhe dha pemët e ëmbla". Mësonjtorja Shqipe eKorçës nuk ishte thjesht një arritje arsimore, por edhe njëakt me vlera të mëdha politike e kombëtare. Kjo shkollëme një fizionomi kombëtare atëbotë do të shndërrohej nënjë model për shkollat shqiptare, që do të çeleshinanekëndnëvend.Tekstet e përdorura në shkollë si; Abetarja e Gramatika eSami Frashërit, aritmetika e Jani Vretos, historia e NaimFrashërit etj., si vepra të rilindasve tanë të shquar, ipërshkonte një frymë e shëndoshë dhe përmbajtjepatriotike. Sa herë kujtojmë këtë ditë, vëmë në spikamëudhën e vështirë të shkronjave shqipe dhe punën epalodhur të mësuesve e drejtorit të saj të parë, PandeliSotiri, si dhe mbështetjen e fuqishme të popullsisëarsimdashëse dhe angazhimin serioz të patriotëvebrendadhejashtëvendit.Duke qenë një fitore e rëndësishme arsimore e politike ekrejt lëvizjessonëkombëtare,shkollashqipeeKorçësubëpishtare dhe shembull i rrugës së ndjekur nga rilindasitshqiptarëdhekudokuflitej shqip.Prandaj,gazeta"Drita"e patriotëve të mërgimit shkruante se "e para dritë, e cila ezbukuron Korçën, gëzon edhe tërë Shqipërinë, u jepshpresëtërëmëmëdhetarëvezemër-djegur".Kjo ditë sublimon dhe reflekton dëshirën e madhe tëshqiptarëve për mëvetësi dhe shënon realizimin e njërësprej detyrave thelbësore të lëvizjes sonë kombëtare, qësynonte Shpalljen e Pavarësisë. Prandaj, 7 marsi për tëgjithë shqiptarët është i veçantë në historinë e shekullit tëfundit. Kjo ditë, është e veçantë për mësimdhënësit egjithë brezave dhe na rikujton dhe udhën e vështirë tëshkronjave, sidomos, jashtë Shqipërisë londineze! Kjoditëpërputhetmerënien,sakrificëndheqendresënbibliketëFamiljesJashari.Në nderim të veprës së madhe të mësuesit patriot ShabanJashari dhe në shenjë respekti të veçantë për të gjithëmësuesit model, nga ky vit MAShT ka vendosur që tëndajë çmimin special për kontribut të veçantë vjetor, përarsimin parauniversitarmeemrineShabanJasharit.Jemi të vetëdijshëm se të gjithë mësimdhënësit qëkontribuan në këtë fushë të rëndësishme meritojnëmirënjohjet më të çmueshme, por simbolika e çmimevetona shënon përkujdesin institucional, në kujtim të tëgjithë atyre që hodhën një gur në kështjellën e madhe tëdijes.Urimetmëtëmirapër tëgjithëmësimdhënësit!

KËSHILLI BOTUES ADRESA:Ragip Gjoshi

Afërdita Maliqi

Besa Bytyqi Baraliu

Miranda Kasneci

Qamilje Sinanaj

Mensur Neziri

Rr. Agim Ramadani

10000, Prishtinë, Kosovë

Tel. 038 213 065

EMAIL:[email protected]

[email protected]

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehenOpinionet e shprehura të autorëve nuk janë domosdoshmërisht

pikëpamje të MAShT-it

EditorialUdha e shkronjave shqipe

MAShT gjatë muajit

Ministri Buja pritiambasadorene Suedisë

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, Ramë Buja, ka pritur nëtakim ambasadoren e Suedisë nëKosovë, Ingrid Johansson, e cilashoqërohej nga Maria Melbing,koordinatore e projektit SIDA -donacion i Suedisë për Kosovën. Temëe këtij takimi ishte shqyrtimi imundësive për bashkëpunim tëmëtejmë.Minis t r i Buja ka fa lënder uarambasadoren Johansson për ndihmënqë Suedia ka dhënë për Kosovën, dukefilluar që nga njohja e pavarësisë e mëpastaj në zhvillimin institucional tëvendit tonë, me theks të veçantësektorin e arsimit."Ne çmojmë shumë kontributin eSIDA-s suedeze në ngritjen e cilësisë nëarsim, duke konsideruar se përvojat

tuaja janë ndër më të mirat. Arsimiështë një ndër prioritetet e Qeverisë sëKosovës dhe ndihma juaj në këtëdrejtim është më se e nevojshme", thaministri Buja. Ambasadorja Johansson

tha se vendi i saj prioritet të investimevenë Kosovë e ka sektorin e arsimit, por"në të ardhmen do të fokusohemi edhenë sektorin e ekonomisë dhe fusha tjerazhvillimore.

Zëvendësministri i Arsimit, Shkencësdhe Teknologjisë, Nehat Mustafa, pritiambasadorin e Austrisë në Kosovë,Johann Brieger. Qëllimi i këtij takimiishte për të parë si po implementohetmarrëveshja që ka të bëjë me projektinADA, fuqizimin, përkrahjen ngaMAShT-i në funksion të përmbushjessë objektivave që ka ky projekt.Zëvendësministri Mustafa tha seMAShT-i është shumë mirënjohësAustrisë për ndihmën që ka dhënë nësferën e arsimit. "Ne ju kemi sugjeruartë gjithë bartësve të arsimit të lartë nëKosovë që të shfrytëzojnë përvojat mëtë mira në arsimin e lartë të vendeve tëzhvilluara evropiane, siç është edheAustria, të bindur se vetëm më arsimcilësor, kuadro të afta mund tëpërshpe j to jmë zhvi l l imin dheafirmimin e vendit tonë", thazëvendësministri Mustafa .

Nga ana e tij, ambasadori Brieger tha seKosova është vend mik i Austrisë dhene kemi marrë përsipër të ndihmojmënë përshpejtimin e integrimit të vendit

tuaj në Bashkimin Evropian. "Kjomund të arrihet nëse kemi arsim cilësor,kushte të mira për sigurim të cilësisëdhe kuadro të afta menaxhuese", tha ai.

Zëvendësministri Mustafa priti ambasadorin austriak

Ministri Buja në takim me ambasadoren e Suedisë

Zëvendësministri Mustafa në takim me ambasadorin e Austrisë

2 3

Mësimdhënësi krijues

MAShT gjatë muajit MAShT gjatë muajit

Për një model ndryshe të MaturësShtetërore 2012

Ministri Buja pritinjë delegacion tëBankës BotëroreMinistri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja priti njëdelegacion të Bankës Botërore (BB), tëkryesuar nga menaxheri i Sektorit tëArsimit, Alberto Rodriguez. Temëqendrore e takimit ishte ndërtimi i"Shkollës Model", zbatimin e projektitIDEP , efektshmërinë e grandeveshkollore dhe projekte tjera, me të cilatBB ka mbështetur arsimin në Kosovë nëtë gjitha fazat e zhvillimit.Në konferencën për media, duke folurpër ndërtimin e Shkollës Model nëPrishtinë ministri Buja tha se vonesatpër fillimin e ndërtimit të kësaj shkolleishin të natyrës procedurale, porse kjodo të kompensohet në të ardhmen."Natyrisht ndihma dhe bashkëpunimi iBB-së do të vazhdojë edhe më tutje",tha ministri Buja.Ndërkaq, Rodriguez u shpreh i kënaqur

me të arriturat e arsimit në Kosovë dheofroi bashkëpunimin e mëtutjeshëm nëprocese të ndryshme.Delegacioni i BB , i shoqëruar ngazëvendësministri i Arsimit, NehatMustafa, gjatë po kësaj dite, vizitoi

Shkollën e Mesme Profesionale " FerizGuri dhe vëllezërit Çaka" në Kaçanik,për të parë nga afër se si po zbatohetprojekt i për decentra l izmin efinancave.

Ministri i Arsimit, Ramë Buja ka marrëpjesë në aktivitetet e organizuara përshënimin e 'Ditës Ndërkombëtare tëGjuhës Amtare', e cila ka bashkuarnxënës të cilët flasin gjuhë amëtare tëndryshme.MinistriBujakauruarnxënësitqë të mësojnë dhe komunikojnë në sa mëshumë gjuhë, ndërkaq ka vlerësuar segjuha amëtare është gjuha bazë të cilënduhet ta dijë secili prej tyre. "Porosia imeështë që ta mësoni mirë gjuhën e mëmësdhepastajgjithsesido tëkenimundësidheaftësi të mësoni gjuhë të tjera. "Njeriuvlenë aq sa gjuhë di" është një fjalë që ethonë të urtit dhe nëse është kështuatëherë përpiquni dhe mësoni gjuhët etjetrit, sepse kjo është pasuri e juaja dhe e

jona", ka thënë ministri Buja.Ministri iArsimit ka thënë se nisma për të shënuarkëtë ditë edhe në Kosovë është nismë ebashkimit të të gjitha komuniteteve, andajedhe ka marrë mbështetjen e Ministrisë sëArsimit, e cila është shembull i mirë id ive r s i t e t i t d h e b a s h k i m i t , ishumëgjuhësisë dhe unitetit. Ndërsa ,drejtoresha e USAID-it, MaureenShauket, ka theksuar se shoqërimi inxënësve të kulturave të ndryshme meaktivitete të tilla e bën dallimin meskulturave të ndryshme. Shauket tha sesikur të gjithë njerëzit të kishin të njëjtënkulturë dhe të flisnin të njëjtën gjuhë do tëishtegjëemërzitshme.

Komisioni Qendror Shtetëror iMaturës (KQShM) dhe Divizioni përStandarde dhe Vlerësim në MAShTkanë organizuar debat me nxënës,mësimdhënës dhe drejtorë të shkollavetë mesme dhe të arsimit profesional tëKosovës për të diskutuar rreth modelit,formave të reja të organizimit dhevlerësimit të Maturës Shtetërore 2012.Zëvendësministri i Arsimit njëherëshKryetar i Komisionit QendrorShtetëror të Maturës, Nehat Mustafa,tha se modeli i ri i Maturës Shtetëroreështë bazuar në rekomandimet qëdolën nga Konferenca ndërkombëtare embajtur në fund të vitit të kaluar për një

vizion ndryshe të Maturës 2015, në tëcilën morën pjesë ekspertë nga vende tëndryshme të vendeve evropiane dhe tërajonit, por edhe nga përvojat më tëmira nga e kaluara. "Synimi është që tëbëjmë një test, i cili do të ofrojë mundësipër vlerësim real të dijes dhe krahaskësaj provimin ta organizojmë dheadministrojmë sa më mirë të jetë emundshme, që rezultatet nxjerra të jenëtë besueshme dhe të vlefshme me rastine regjistrimit në fakultet", tha z.Mustafa.Mustafë Kadriu, udhëheqës iDivizionit për Standarde dhe Vlerësimnë MAShT, ka prezantuar modelin e ritë testit për të cilin fjalën e vet do ta thotëedhe ministri Buja dhe Komisioni

Parlamentar për Arsim. Pjesëmarrësitnë debat dhanë vërejtjet e tyre, por nëpërgjithësi e vlerësuan pozitivishtmodelin, qasjen e re ndaj provimit tëmaturës.

Ministri Buja në takim me delegacionin e Bankës Botërore

Ministri Buja mori pjesë në shënimin e'Ditës Ndërkombëtare të Gjuhës Amtare'

Një delegacion i Ministrisë së Arsimit,Shkencës dhe Teknologjisë, i prirë ngazëvendësministri Nehat Mustafa, kaqëndruar për një vizitë zyrtare në Mal të Zi.Zëvendësministri Mustafa është takuar mehomologen e tij, Vesna Vuçuroviq, me tëcilën shkëmbyen mendimet dhe përvojat edy vendeve për avancimin e arsimit dukepotencuar plotësimin e standardeve dhekërkesavengaBE-ja,kutëdyvendettentojnëqëtëbëhenanëtare.Gjatëkësajvizite,delegacioniiMAShT-itkazhvilluar edhe shumë takime tjera tërëndësishmemeudhëheqëstëinstitucionevetë ndryshme të arsimit, ndërsa realizoi edhenjë takim miqësor edhe në ministrin përMbrojtjen e të Drejtave të PakicaveNacionale në Qeverinë e Malit të Zi, ku u

pritën nga zëvendësministri i kësaj ministrie,SabahudinDeliq.Nëkëtëtakim,poredhenëtakimet tjera, u bisedua për pozitën eshqiptarëvenëMaltëZi,methekstëveçantënë lëmin e arsimit dhe nevojën e nxënësveshqiptarë nga Mali i Zi për t'u regjistruar nëfakultetet e Kosovës. Delegacioni kosovar

mori pjesë edhe në konferencën eorganizuar nga Komisioni Evropian dhevendet e Ballkanit Perëndimor, në të cilën uinicuaplatformaeBallkanitPerëndimorpërarsimim dhe përgatitje në shkollën rajonalepër administratën publike -RESPA - nëDanillovgrad.

Zëvendësministri Mustafa gjatë vizitës në Mal të Zi

Delegacioni iMAShT qëndroipër vizitë nëMal të Zi

Vendimipër kompensimin e ditëve të humbura të mësimit

4 5

Ministri Buja: Dita e Mësuesit është ditë magjikeMinistri i Arsimit ka themeluar edheçmimin “Shaban Jashari”, një çmimspecial për arsimin parauniversitar, icili u nda këtë vit për herë të parëdhe do të jetë tradicional.Mësimdhënësit e Kosovës, rreth 25mijë sa janë, kanë kremtuar 7Marsin – Ditën e Mësuesit, e bashkëme ta edhe Ministria e Arsimit,Shkencës dhe Teknologjisë(MAShT), me ç'rast këtë ditë e kashënuar me disa aktivitete.Këtë ditë të veçantë të arsimitkosovar, ministri i Arsimit, RamëBuja, i shoqëruar ngabashkëpunëtorët e tij e ka filluar mehomazhe në varrezat e dëshmorëvenë Prekaz, për t'u kthyer më pas nëPrishtinë, në manifestimin qendror,nga ku ministri Buja uroi të gjithëmësimdhënësit e Republikës sëKosovës dhe të gjithëmësimdhënësit shqiptarë.

Në këtë manifestim, morën pjesëpërfaqësues të institucioneve tëarsimit, mësimdhënës të shumtë, epo ashtu edhe përfaqësues tëfamiljes Jasharaj.Ajo që e veçon këtë vit këtë festë tëarsimit është edhe 100 vjetori ipavarësisë së Shqipërisë. MinistriBuja theksoi faktin se kjo ditëpërputhet edhe me shumë festa ngahistoria jonë, por edhe nga historiamë e re e Kosovës, siç janë ditët eEpopesë së lavdishme të UÇK-sëdhe “epopesë së veçantisë sonë,një familje legjendë dhe epope nëvete, që nuk ka askund shembull nëbotë, familjes Jashari”. Ministritheksoi se fakti që jemi tubuar për tanderuar punën e arsimit në Kosovë,e arsimit gjithshqiptar, ështëmadhështore.

Duke folur për historinë e kësaj dite,ministri Buja theksoi faktin se sotfestohet 125 vjetori i Ditës sëMësuesit, që nisi me shkollën e parëshqipe në Korçë. “Dhe, krajatat tonanuk u ndalën. Kishim vështirësi tëmëdha. Për dallim nga Shqipëria esotme administrative, ne këtej kufirit

kemi pasur vështirësi nga më tëndryshmet deri në rëniet heroike tëmësuesve tanë. Epo, nuk ka akt mësublim!”, tha ministri dhe theksoi senë këtë drejtim një nga rëniet mëheroike, ishte rënia e një udhëhqësitë mësimit dhe të luftës, ShabanJasharit.Ministri, po ashtu, theksoi searsimin e pavarësuam në vitin 1992dhe sivjet shënuam 20 vjetorin eshkollës së pavarur dhe shkollave-shtëpi. “Kjo për ne ishte shumë emadhe. Janë pak vite, por janë vitetë mëdha, të bujshme, të pasura tërritës sonë dhe pavarësimit tonë”, kathënë tutje Ministri. Ndërsa, dukefolur për atë që është arritur sot nëarsim, ministri Buja theksoi se kemi2 universitete publike dhe një tjetërnë themelim, ndërsa tha sepretendojmë të kemi edhe tri tëtjera, e po ashtu kemi edhe 19institucione të arsimit të lartë privat.“Synim i yni është jo të shtojmëcilësi, por të rrisim cilësinë nëmënyrë të pandalur. Ky është synimi yni, është synim i miqve tanë që dotë na ndihmojnë për të na sjellë nëpozicionin që të mos themi që jeminë Evropë vetëm fizikisht, por edheme dije dhe ta materializojmëslloganin tonë - Kosovën e dijes.Nëse e realizojmë këtë, jemirealizuar plotësisht dhe kush ka

mision të parë për këtë? Ju, tëdashur mësues dhe mësuese. Askushtjetër më shumë se ju”, u shprehministri i Arsimit.

Ministri Buja, me këtë rast, ndauedhe mirënjohje për kontribut tëveçantë në arsimin parauniversitarpër 10 mësimdhënës, të cilët janëpropozuar nga Drejtoritë Komunaletë Arsimit. Ndërsa, e veçanta e kësajdite ishte se sot, për herë të parë, njëmësuese nga Gjakova morishpërblimin special për arsiminparauniversitar “Shaban Jashari”,çmim ky i themeluar nga ministriBuja dhe i cili do të jetë tradicional.Këtë çmim e ndau ministri Buja sëbashku me Lulzim Jasharin, djali iKomandantit Legjendar AdemJashari.Mësuesja që e mori këtë çmimShkëndije Nagavci – Bokshi theksoise ndjehet e privilegjuar që ka marrëkëtë çmim të madh, sepse mbanemrin e një njeriu të madh, ShabanJasharit. Ajo theksoi se ky privilegj ijep edhe një përgjegjësi më tëmadhe. “Po që se do të më jepejrasti ta kisha edhe një jetë, prapmësuese do të isha”, theksoi ai përta theksuar dashurinë përprofesionin.

Ministri Buja dhe Lulzim Jashari ndajnë çmimin “Shaban Jashari”

Ministria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë (MAShT), ka organizuartakim me Bordin Drejtues të Projektit"Trajnimi i Mësimdhënësve dhe ngritja eKapaciteteve të Drejtorëve të Shkollave nëKosovë " (projekt i financuar nga IPA-Komisioni Evropian). Në këtë takim morënpjesë zëvendësministri i Arsimit, NehatMustafa, Sophi Beaumon nga ZyraNdërlidhëse e Komisionit Evropian si dhepërfaqësues të GIZ -it, (implementues iProjektit), përfaqësues të USAID-it, SWAP-it,Swisscontact-itdhezyrtartëMAShT-it.Temë e takimit ishte shqyrtimi i raportit përtrajnime nga projekti IPA -2009 (KomisioniEvropian), zbatimin e të cilit e bën GIZ-i. Ufol edhe për akreditimin e programeve dhekoordinimin e MAShT-it dhe mbështetësvendërkombëtarë për trajnime me qëllim tëpengimit të duplifikimit të programevetrajnuese.Zëvendësministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, Nehat Mustafa, kafalënderuar mbështetësit ndërkombëtarë tëarsimit për ndihmën profesionale dhemateriale që ata iu ofrojnë proceseve

zhvillimore të arsimit në Kosovë . "Ne keminevojë për ngritjen e vazhdueshme tëperformancës së mësimdhënësve dhedrejtorëve të shkollave, por për këtëparaprakisht duhet të akreditojmëprogramet trajnuesesidhe të sigurohemipërcilësinëetrajnimeve.Duhet tëdimëedhepërnivelin profesional të ekspertëve, të cilëtofrojnë këto trajnime", tha z Mustafa ."MAShT nuk do të lejojë që dikush të ofrojëtrajnime pa qenë i akredituar dhe licencuarpër këtë çështje", theksoi ne fund

zëvendësministri Mustafa.Sophi Beaumon,nga Zyra Ndërlidhës e KomisionitEvropian, ndër tjera tha se organizatat qëduan të ofrojnë trajnime përkatëse, duhet tëshfrytëzojnë arkivin elektronik përkatësishtedicionin e parë "Katalogu i programeve tëakredituara për zhvillim profesional tëmësimdhënësve dhe të udhëheqësve tëarsimit", të hartuar nga SWAP e që ështëbazuarnëKurrikulëneretëKosovës.Pjesëmarrësit në këtë takim miratuanraportinfillestarpërtrajnime.

MAShT prezantoi dokumentin“Standarde për Tekstet Shkollore”Ministria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë (MAShT) ka prezantuardokumentin “Standarde për TekstetShkollore”, i cili ka për qëllim sigurimin ecilësisësëtekstevenëRepublikëneKosovës.Zëvendësministri iArsimit,NehatMustafa,pasi e vlerësoi lartë dokumentin eprezantuar, tha se “ky është një dokumentkapital, në hartimin e të cilit janë marrë përbazë përvojat më të mira të shteteve, të cilat ikanë të hartuara standardet për tekstetshkollore”.Mustafa ka shprehur bindjen e tij segjashtëmbëdhjetë fushat, të cilat janëpërcaktuar në këtë dokument, do tëmundësojnëeliminiminetëgjithadefekteveqë kanë mundur të shfaqen në tekstet ekaluara që përdoren aktualisht nëRepublikëneKosovës.Zëvendësministri i Arsimit gjithashtu tha seqëllimi i lansimit të një dokumenti të tillëështë hartimi i teksteve konform të gjithakërkesave, të cilat i parashtron Korniza e Ree Kurrikulws së Republikës së Kosovës.Ndërsa, ambasadorja e Zvicrës në Kosovë,

Christina Marty Lang, fillimisht ka folur përrëndësinë që Kosova ka arritur të ketë njëstandard të duhur për tekstet shkollore.Ambasadorja Lang ka thënë se këtostandarde janë të rëndësishme jo vetëm përnjerëzit që jetojnë në Kosovë, por edhe përata të cilët jetojnë në diasporë, pasi ajo kavlerësuar se është shumë e rëndësishme që

fëmijët nga diaspora të kenë qasje në tekstetstandarde, të cilat më tepër do t'i njoftoninme historinë, gjeografinë dhe fushat tjera tërëndësishme. Dokumenti "Standarde përTekstet Shkollore" është një projekt iMinistrisë së Arsimit, i cili është përkrahurdhe financuar nga Shkolla e LartëPedagogjikeeCyrihut.

Vazhdon procesi i trajnimittë mësimdhënësve dhe drejtorëvetë shkollave

MAShT gjatë muajit MAShT gjatë muajit

6 7

Të shpërblyerit me rastin e 7 Marsit – Ditës së Mësuesit

Me çmimin special “Shaban Jashari” u shpërblye mësuesjanga Gjakova Shkëndijë Nagavci-Bokshi

Ndërsa, për kontribut të veçantë në fushën e arsimit, morënmirënjohje:

Shkëndijë Nagavci-Bokshi ka lindur më 10 prill të vitit 1963në Gjakovë. Ka mbaruar Shkollën e Lartë Pedagogjike nëGjakovë dhe më pas Fakultetin e Edukimit, ndërsa ështëduke i ndjekur studimet master “Kurrikulë dheMësimdhënie”. Si mësimdhënëse punon që nga viti 1989dhe aktualisht punon në shkollën “Zekeria Rexha” nëGjakovë. Biografia e saj është shumë e pasur. Ka ndjekurtrajnime të shumta, ndër të cilat ka marrë edhe titullin eTrajnerit në shumë programe, ndërsa është certifikuar edhesi këshilltare për të drejtat e njeriut/fëmijës. Po ashtu, kaqenë recensente e Abetares në vitin 2004 dhe e tekstitMatematika I dhe Fletore pune I në vitin 2003. Duhettheksuar se përveç sukseseve të shumta, ajo është shpërblyerme vendin e parë në nivel kombëtar në Forumin eMicrosoft-it për Mësimdhënësit Novatorë me projektin “Të

argëtohemi me thyesa”, me të cilëin më pas e kapërfaqësuar Kosovën në Lisbonë të Portugalisë, ku ështëshpërblyer me vendin e tretë.Ndrësa, për veprimtarinë e saj si mësimdhënëse, punënshumë të suksesshme me nxënës dhe bashkëpunëimin meprindër, ajo edhe ka marrë çmimin “Shaban Jashari” simësimdhënëse e dalluar, i themeluar nga ministri i Arsimit,Ramë Buja, çmim i cili është dhënë për herë të parë këtë vitdhe do të jetë tradicional.

Isuf Krasniqi u lind më 6 shkurt 1959 në fshatin Grashticë.Është një nga mësimdhënësit e dalluar në Shkollën eGjelbërt në Prishtinë, e cila edhe e ka propozuar për këtëçmim. Punon në procesin edukativo-arsimor që 27 vite. Kandjekur shumë trajnime në mënyrë që procesin edukativo-arsimorë ta zhvillojë ashtu siç e kërkon koha dhe kurrikulate reja (me metoda bashkëkohore), që ora mësimore të bëhetsa më atraktive dhe e suksesshme për nxënësin.

Bukurije Gllareva – Thaçi u lind më 10. 9. 1955 nëLLapushnik të Drenasit. Ajo ishte një ndër mësueset e paranë Komunën e Drenasit, prandaj krahas punës që bënte menxënës në shkollë, mbante edhe kurset kundëranalfabetizmit që organizoheshin në atë kohë në këtëkomunë. Ka punuar në disa shkolla, ndërsa që nga viti 1979punon në shkollën “Rasim Kiçina” në Drenas. Ka ndjekurtrajnime të shumta, ka një sëri diplomash dhe dekoratashpër punën e saj dhe me punën që ka bërë me nxënësit esaj, ka fituar edhe shumë projekte, prej të cilave kapërfituar shkolla ku punon.

1. Jëlldëzë Buçinca- Mitrovicë2. Isuf Krasniqi- Prishtinë3. Izet Krevanjeva- Kaçanik4. Behxhet Berisha- Suharekë5. Ibrahim Gashi- Malishevë6. Bukurie Gllareva- Drenas7. Emin Ramadani- Gjilan8. Jakup Hoti- Prizren9. Hana Kojiç - Pejë10. Ferhat Dervish – Prizren

Shkëndijë Nagavci-Bokshi – mësimdhënëse në shkollën“Zekeria Rexha” në Gjakovë – fituese e çmimit “ShabanJashari”

Isuf Krasniqi – mësimdhënës në shkollën e Gjelbërt nëPrishtinë

Bukurije Gllareva - mësimdhënëse në shkollën“Rasim Kiçina” në Drenas

Nga manifestimi qendror për shënimin e Ditës së Mësuesit

Mësuesi dhe mësimdhënia Mësuesi dhe mësimdhënia

Jëlldëzë Buçinca – mësimdhënëse në shkollën“Elena Gjika” në Mitrovicë

Izet Krivanjeva – mësimdhënës në shkollën“Emin Duraku” në Kaçanik

Ibrahim Gashi – mësimdhënës në shkollën“Beqir Gashi” në Malishevë

Bexhet Berisha – mësimdhënës në shkollën“7 Marsi” në Suharekë

Jakup Hoti – mësimdhënës në shkollën“Gjon Buzuku” në Prizren

Emin Ramadani – mësimdhënës në shkollën“Selami Hallaçi” në Gjilan

Hana Kojiç – mësimdhënëse në shkollën“7 Shtatori” në Pejë

Ferhat Dervish – mësimdhënës në shkollën“Avdyl Frashëri” në Prizren

Jëlldëzë Buçinca ka lindur më 26.2.1947 në Shkup.Në procesin edukativo-arsimor punon nga viti 1965,që nga viti 1992 punon në shkollën “Ismail Qemali”në Mitrovicë. Pra, arsimit i ka shërbyer plot 47 vite,ndërsa tani pritet të pensionohet. Nxënësit e saj,çdoherë kanë qenë të shquar dhe të dalluar. Kandihmuar vazhdimisht shkollën në organizimin eaktiviteteve shkollore dhe jashtëshkollore. Ka marrëshumë mirënjohje edhe nga drejtoria e shkollës e poashtu edhe nga Drejtoria Komunale e Arsimit përkontributin e dhënë në edukimin e shumë brezave.

Izet Krivanjeva ka lindur më 20.10. 1948 në fshatinKrivanjevë të Kaçanikut. Në arsim punon që nga viti1969 si arsimtar i TIK-ut. Aktualisht punon nëshkollën “Emin Duraku” në Kaçanik. Ka arritursuksese të shkëlqyeshme në procesin arsimor dheështë organizator i mirë i garave në lëndën të cilën ejep. Përveç punës shumë të suksesshme në arsim, aika qenë pjesëmarrës edhe në demonstratat e vitit1968, ndërsa në vitin 1981 është dënuar simësimdhënës dhe person i papërshahtshëm përautoritetet. Është njëri nga prijësit e organizimit tëarsimit paralel në Kaçanik gjatë vitet 90-ta. Ka qenëedhe anëtar i Këshillit të pajtimit të gjaqeve. Poashtu, ka qenë edhe pjesëtar i UÇK-së dhe iniciator ishumë aktiviteteve politike dhe humanitare.

Brahim Gashi u lind më 6.6 1952 në Mleqan tëMalishevës. Punon në shkollën “Beqir Gashi”,shkollë e cila mban emrin e vëllait të tij dëshmor. Simësimdhënës shumëvjeçar në lëndën e EdukatësMuzikore, përveçse është dëshmuar si mësues idashur dhe bashkëpunëtor i mirë, ai është dëshmuaredhe si novator, krijues dhe mbështetës i ndryshimevepozitive në arsim dhe shoqëri. Përveç punës siedukator dhe arsimtar ndikues, ai ka organizuar edheshumë aktivitete kulturore-arstistike në shkollë.Nxënësit e tij kanë marrë pjesë në gara të këndimit nënivel komunal dhe nivel vendi.

Bexhet Berisha ka lindur më 11.3. 1947 në Suharekë.Nga viti 1975 deri në vitin 1983 ka punuar si profesori Biologjisë në Shkollën e Mesme “Jeta e Re” nëSuharekë, vit kur ai u largua nga procesi edukativo-arsimor si i papërshtatshëm nga politika e asaj kohekur kërkohej diferencimi ideo-politik. Ai punon nëShkollën Fillore “7 Marsi” si arsimtar i Biologjisë.

Shumë breza e mbajnë mend Berishën simësimdhënës i afërt dhe shumë i dashur me nxënësit.Në muajin mars të këtij viti, ai i ka dhënë fund punëssë tij si mësimdhënës, pasi që ka mbushur moshën 65vjeçare, pra është pensionuar.

Jakup Hoti është mësimdhënës i lëndës së Fizikës nëGjimnazin “Gjon Buzuku” në Prizren. Gjatë punëssë tij 20 vjeçare si mësimdhënës ai ka kryer edheshumë trajnime të rëndësishme për procesinedukativo-arsimor. Gjithmonë ka qenë bashkëpunëtori mirë me nxënësit e tij dhe një bashkëpunëtor i mirëedhe me prindërit. Si një mësimdhënës që në lëndën etij aplikon metodologji moderne, ai punon me zelledhe në laborator me nxënësit e tij.

Emin Ramadani u lind më 4 janar 1949 në Novosellëtë Gjilanit. Punon si mësimdhënës i lëndës sëMatematikës në shkollën “Selami Hallaçi” në Gjilan,që nga viti 1973 kur edhe është themeluar shkolla. Kymësimdhënës është i përgatitur profesionalisht dhe kandjekur të gjitha trajnimet e përcaktuara ngaMinistria e Arsimit dhe për suksesin e treguar ështëpërzgjedhur trajner për lëndën e Matematikës.Suksesin e tij si mësimdhënës e kanë dëshmuar edhenxënësit e tij, të cilët kanë marrë pjesë në nivele tëndryshme të garave.

Hana Kojiç ka lindur më 20 qershor 1954 në Likovctë Skenderajt. Punon si mësimdhënëse që nga viti1982, ndërsa në shkollën “7 Shtatori” në Pejë punonqë nga viti 1985. Gjatë tërë përvojës së saj simësimdhënëse është dalluar në shumë aktivitete dhenë bashkëpunimin e saj të shkëlqyer me nxënësit, metë cilët ka aplikuar gjithmonë metodat e reja tëmësimdhënies dhe rezultatet nuk kanë munguarasnjëherë.

Ferhat Dervish ka lindur në prill të vitit 1947 nëPrizren. Punon si mësimdhënës i lëndës sëMatematikës qe 43 vjet. Fillimisht ka punuar nëshkollën “Motrat Qiriazi”, ndërsa aktualisht punonnë shkollën “Avdyl Frashëri” në Prizren, ku edhepritet të pensionohet. Ai është bartës i shumësukseseve të treguara nga puna e tij shumëvjeçare menxënës dhe gjenerata të shumta e mbajnë mend simësimdhënës të afërt dhe bashkëpunues.

8 9

Basic Education Program (Programi përArsimin Themelor), i financuar ngaUSAID-i dhe Qeveria e Kosovës kandërmarrë iniciativë për renovimin eklasave së bashku me shkollat dhekomunitetin. Qëllimi i këtij aktiviteti ështëtë promovohet bashkëpunimi shkollë-prind-komunitet për shfrytëzimin eresurseve materiale dhe njerëzore për tëkrijuar ambient sa më miqësor dhetërheqës për nxënësit e shkollave nëKosovë.

Basic Education Program është dukepërdorur konceptin e "renovimit", do tëthotë transformimin e klasës gjatë njëperiudhe të shkurtër kohore. Ky konceptështë testuar me sukses në shkollën “NaimFrashëri” në Vushtrri, e cila vazhdoirenovimin e të gjitha klasave në shkollë mendihmën e prindërve dhe komunitetitvendor.Për ta përcjellë këtë ide tek audienca e gjerënë Kosovë, në shtator 2011, u nënshkruanjë marrëveshje mirëkuptimi mekompaninë e televizionit kombëtar RTK-në për prodhimin e gjashtë programevetelevizive që shfaqin “renovimet” e klasavenë gjashtë shkolla. Në vijim janëpërmbledhur gjashtë emisionet televizivetë renovimit të gjashtë klasave në Kosovë,të cilat janë shfaqur në RTK gjatë dhjetorit2011 dhe janarit 2012.Më 2-5 shtator tëvitit 2011, ekipi i renovimit të klasave,duke përfshirë edhe ekspertët e arsimit,teknologjisë, renovimit të klasave,prezantuesin televiziv dhe ekipin efilmimit, udhëtoi drejt Shkollës Fillore tëMesme të Ulët "Lidhja e Prizrenit" nëDeçan, për t'i filluar xhirimet etransformimit të një klase tradicionale nëklasë të përqendruar në teknologji.Transformimi u bë nga prindërit,mësimdhënësit dhe nxënësit membështetjen e ekipit "të renovimit". Klasa epërzgjedhur ishte një klasë e zakonshme, ecila do të përdoret si një klasë praktike përmësimin e teknologjisë, por gjithashtu dotë përdoret si një klasë me qëllime tëpërgjithshme të mësimdhënies.Më 13-16 shtator të vitit 2011, u filmuarenovimi i klasës në Shkollën Fillore tëMesme të Ulët "17 Shkurti" në Banjë tëMalishevës. Më shumë se 30 prindër,

mësimdhënës dhe anëtarë tjerë tëkomunitetit punuan së bashku për t'içmontuar tavolinat dhe orenditë e vjetratë dëmtuara dhe për t'i renovuar dhengjyrosur muret e klasës. Prindërit dhekomuniteti i formuan ekipet e punës nëoborrin e shkollës për t'i ringjyrosur pjesëte sipërme të tavolinave të vjetra për tëkrijuar prej tyre rafte dhe dollape të reja.Shumë biznese private dhuruan perde,ngjyra, llamba të reja elektrike dhe pajisjendihmëse për mësim. Më 27-28 tetor tëvitit 2011, u filmua renovimi në ShkollënFillore të Mesme të Ulët "Zef LushMarku", në fshatin Brekoc të Gjakovës.Ky program u përqendrua në krijimin enjë biblioteke dhe një këndi të leximit nëklasë. Prindërit dhe mësimdhënësit ngaBrekoci punuan për ta transformuar njëklasë të 'zhveshur' në një mjedis punetërheqës dhe miqësor për fëmijët mendihmën e ekipit të programit.

Më 5-8 tetor të vitit 2011 u filmua njërenovim tjetër, kjo u bë në Mogillë, një

fshat i vogël në komunën e Kllokotit.Shkolla Fillore e Mesme e Ulët "GjonSerreqi" ka dy ndërtesa shkollore nëlokacione të ndryshme brenda fshatit.Ndërtesa e vjetër, ku mësojnë nxënësit mëtë vegjël, ishte në gjendje më të keqe dhe kyishte vendi ku u zhvillua renovimi i klasës.Në mëngjes ajo u shërben nxënësve qëmësojnë në gjuhën serbe dhe pasditenxënësve në gjuhën shqipe. Programiteleviziv shfaq renovimin e një klase përnxënësit e klasës së parë. Mësimdhënësitdhe prindërit punuan së bashku me ekipine renovimit të klasës për të krijuar njëmjedis më të mirë të mësimit. Xhirimet upërqendruan në këndin e matematikës nëklasë dhe rreth krijimit të mjetevendihmëse të mësimdhënies dhe të

mësimnxënies.Më 12-14 tetor 2011, njëprogram televiziv i "Renovimit të klasës" ufilmua në Shkollën Fillore të Mesme tëUlët "Naim Frashëri" në fshatin Zaskok,në komunën e Ferizajit. Fokusi i programittë asaj jave ishte renovimi i një klase tëzakonshme për ta përdorur si klasëshkence me shumë qëllime. Jeff Nowak -këshilltar shkencor nga SHBA, ishtekëshilltari kryesor në këtë renovim. Jeffgjithashtu punoi me nxënësit,mësimdhënësit dhe prindërit për t'indihmuar ata që të krijojnë mjetendihmëse të mësimdhënies dhemësimnxënies me kosto të ulët ngamaterialet e përditshme. Nxënësit pastaj ishfrytëzuan ato në eksperimentet dheaktivitetet shkencore. Programi i fundit ufilmua me 21-24 tetor 2011 në ShkollënFillore të Mesme të Ulët "Gjergj Fishta",një shkollë e madhe urbane në Prishtinë.Fokusi kryesor arsimor në këtë episod ishtenë teknologjinë e informimit dhe nëshkencë.Basic Education Program ka hartuar edhenjë udhëzues që të ndihmojë shkollat për tëorganizuar rinovimet e tyre. Ky udhëzuesdo t'u shpërndahet të gjitha shkollavefillore dhe të mesme të ulëta në Kosovë.Programi poa shtu do të ofrojë kursetrajnimi për mësimdhënësit dhe këshillatdrejtuese të shkollave për të menaxhuar mesukses renovimet e klasave të tyre.

Shndërrimi i klasëstradicionale në klasë moderne

Ndryshime të mëdha me pakpara

Valmira Haxhaj – Gushlla

Krijimi i një mjedisi më tërheqës mësimor

Udhëzuesi për 'Renovimin e Klasave'

Në 2012 dhe 2013, programi do të ofrojë

mbështetje të drejtpërdrejtë për rreth 100

klasa, të cilat aplikojnë për financim nga

programi. Shkollat që janë të interesuara të

ndërmarrin një "Renovim të klasës" mund

të shkarkojnë formularin e aplikimit nga

www.bep-ks.org.

Mësuesi dhe mësimdhëniaMësuesi dhe mësimdhënia

Tekstet shkollore - me standardeKohë më parë u miratuan dhe u botuan si libër “Standardetpër tekste shkollore”, që paraqesin një dokument shumë tërëndësishëm për MAShT-in.Ky dokument u hartua falëndihmës materiale të Shkollës së Lartë Pedagogjike të Cyrihutdhe ndihmës profesionale të prof. dr. dr. Basil Schader,profesor i kësaj shkolle, dhe i një grupi ekspertësh nga Zvicra.Por, në hartimin e tij morën pjesë ekspertë të fushave tëndryshme mësimore nga MAShT-i, profesorë universitarëdhe mësimdhënës të shkollës fillore, të shkollës së mesme tëulët dhe të shkollës së mesme të lartë të Kosovës.

Në këtë dokument janë përfshirë kriteret themelore përvlerësimin e teksteve shkollore. Dokumenti është kompleks nëdukje të parë, mirëpo në të njëjtën kohë edhe mjaft pragmatik.Pas një leximi të vëmendshëm, çdo i interesuar mund tëbindet për mundësinë për t'u zbatuar në praktikë, qoftë përvlerësimin e teksteve që janë në përdorim, qoftë për ta pasur simbështetje për hartimin e teksteve të rejashkollore.Dokumenti “Standardet për tekste shkollore” kakëtë përmbajtje: hyrje, standardet e përgjithshme, standardetplotësuese sipas lëndëve, formularin përmbledhës,bibliografinë dhe listën e hartuesve.Në standardet e përgjithshme janë përfshirë 15 standarde, tësistemuara në këto katër fusha: a) aspekte formale, b) aspektemetodike dhe didaktike, c) aspekte pedagogjike dhe d) aspektetë praktikës pedagogjike, kurse në standarde të veçanta janëpërfshirë kriteret për tekstet shkollore të lëndëve mësimore veçe veç, duke filluar nga tekstet e abetares, të gjuhës dhe të libërleximit e deri te materialet për fëmijët që ndjekin mësimet nëinstitucionet parafillore.Secili standard përbëhet nga një numër i konsiderueshëmtreguesish, të cilët vlerësohen me poena (0-4), varësisht ngashkalla e sendërtimit të tyre. Në fund nxirret mesatarjaaritmetikore dhe kështu vlerësohet standardi përkatës. Nëfund plotësohet formulari për standardin sipas lëndës, të cilit ishtohet edhe vlerësimi i standardeve të përgjithshme dhekështu nxirret vlerësimi përfundimtar.

Pra, synohet që vlerësimi i ardhshëm idorëshkrimeve/teksteve shkollore të bëhet me metodastatistikore dhe t'i afrohet saktësisë matematikore. Kjobesojmë se do ta largojë në masë të madhe subjektivizmin qëka mundur të ekzistojë herë pas here gjatë vlerësimit të testeveshkollore në mënyrë klasike, domethënë vetëm duke shkruarnjë recension, i cili ka ndodhur të jetë i përgjithësuar dhe jo aqargumentues as për vlerësim pozitiv as për vlerësim negativ tëdorëshkrimeve të teksteve shkollore. Në të vërtetë, edhe tashmbetet vlerësimi me shkrim, mbetet mundësia për vërejtje dhesugjerime, mirëpo krejt kjo do të bëhet në bazë të treguesve të

standardeve të veçanta, pa plotësimin e së cilëve nuk do tëmund të miratohej për botim asnjë tekst shkollor.Këto ditë kydokument u prezantua si botim, por edhe iu shtrua një testi nënjë punëtori. Puna që u zhvillua në grupe, në të cilat uvlerësua nga një njësi mësimore nga tekstet shkollore tëgjuhës, historisë, shkencave, edukatës qytetare, teksteve përnxënësit me mësim plotësues në gjuhën shqipe në diasporëetj., u dëshmua se këto standarde mund të zbatohen mesukses në vlerësimin e teksteve shkollore. Ishte edhe diçkatjetër befasuese për të mirë. Në të gjitha grupet në punën etyre të varur rezultatet ishin përafërsisht të njëjta: merrnin mbi3 poena, domethënë i afroheshin optimales.Prandaj, si përfundim, falë këtij dokumenti, në të ardhmen dotë hartohen tekste shkollore shumë më cilësore, kursevlerësimi i tyre do të jetë shumë më objektiv. Këto janë dyqëllime shumë të rëndësishme në fushë të hartimit dhe tëvlerësimit të teksteve shkollore te ne, përkatësisht për ngritjene cilësisë së mësimit në shkollat tona, sepse hë për hë tekstishkollor vazhdon ta ketë primatin në fushë të marrjes sëinformatave jo vetëm nga nxënësit, por edhe ngamësimdhënësit dhe nga prindërit.

“Standardet për tekste shkollore”, dokumenti rëndësishëm

Në të ardhmen do të hartohen tekste shkolloremë cilësore

Arif Demolli

10 11


Planifikimi – bazament përrrugëtim të suksesshëm

Planifikimi mësimor është pikënisjadhe bazamenti për një rrugëtim tësuksesshëm, i cili na shpie drejt arritjessë rezultateve mësimore, duke na elehtësuar çdo aktivitet që e zhvillojmënë procesin mësimor.Janë tri çështje kryesore, të cilatmësimdhënësi duhet t'i ketë parasyshnë procesin e planifikimit mësimor:1)Çka dëshiron të arrijë? (Përcaktimi irezultateve mësimore);2) Si do t'i arrijë rezultatet që i kaplanifikuar (Përcaktimi i qasjesmetodologjike);3) Si do të sigurohet që rezultatet epërcaktuara si prioritet i ka arritur(Përcaktimi i kritereve të vlerësimit).Pra, vërja në prioritet e rezultateve tënxënit, përcaktimi i rrugës për t'i arriturato dhe vlerësimi i njohurive,shkathtësive dhe performancës sënxënësve mbështetur në rezultatet enxënies janë shtyllat themeloi për njëplanifikim të suksesshëm.

Të planifikosh mësimdhënien do tëthotë të përcaktosh nivelin apo shkallëne arritshmërisë për nxënësit për njëperiudhë të caktuar kohore, përshembull kjo mund të jetë për një vit,tre muaj, një muaj apo për një orëmësimore. Pra, duhet të dimë saktësishtse pse po planifikojmë, çka dëshirojmëtë arrijmë, çka duhet të jenë në gjendjetë dinë dhe të bëjnë nxënësit paspërfundimit të një ore mësimore, njëmuaji apo një viti shkollor, si duhet t'iarrijmë pritjet tona të planifikuara dhesi mund ta dimë nëse pritjet tona janëarritur?Në mbështetje të planifikimit të bërëdhe në funksion të tij, mësimdhënësiduhet ta bëjë vlerësimin e nxënësve.Mësimdhënësi duhet ta dijë saktësishtse çka do të vlerësojë te nxënësit përsecilin rezultat mësimor, në mënyrë qëtë mund t'i vlerësojë të arriturat e

nxënësve, përparimet e tyre,shkathtësitë që i kanë fituar ata dhenjëkohësisht të identifikojë vështirësitëdhe problemet me të cilat ballafaqohennxënësit.Qëllimi parësor i vlerësimit të nxënësvenuk do të duhej të ishte vërja numerikee notës për nxënësit, por do të duhej tëkërkonte përgjigjet në vijim: A janëarritur pritjet e mia si mësimdhënës, aduhet të ndryshojë diçka nëplanifikimin tim, sa i kam përmbushurkërkesat e Planeve dhe Programevemësimore, a e kam përdorur qasjen eduhur metodologjike në procesinmësimor, a e kam shfrytëzuar gjithëpotencialin tim që të arrijë rezultatet eplanifikuara etj. Përgjigjet në këtopyetje do ta orientojnë punën emësimdhënësve për hapat emëtutjeshëm, për ndryshimet dherishikimet që duhet t'i bëjnë në procesine planifikimit dhe në procesin mësimor,në mënyrë që të mos përsëritenproblemet dhe vështirësitë nga njërafazë në tjetrën.

Qëllimi i planifikimi mësimor duhet tëjetë në harmoni me qëllimet dherezultatet e nxënies të përcaktuara nëPlanet dhe Programet mësimorezyrtare apo në kurrikulë.Mësimdhënësi i mirë kupton dhedallon Planet dhe Programetmësimore, kërkesat dhe qëllime e tyrenë raport me tekstet shkollore. Ai poashtu dallon rezultatet e përcaktuara nëPlanet dhe Programet mësimore mepërmbajtjet e trajtuara në tekstetshkollore. Një planifikim i mirëfilltëmësimor nuk mbështetet në tekstetshkollore, çfarëdo qofshin ato, portekstin shkollor dhe burimet tjera tëinformacionit i shfrytëzon për t'i arriturpritjet e tij/saj që janë në funksion tëpërmbushjes së rezultateve tëpërcaktuara në Planet dhe Programet

mësimore apo në kurrikulë.Nëse nëtekstin shkollor zgjedhim përmbajtjenmësimore “Borëbardha dhe shtatëxhuxhët”, logjika e përzgjedhjes sëkësaj njësie mësimore do të duhej të

ishte arritja e ndonjërit nga rezultatetmësimore, që do të përqendrohej nëpërfitimet dhe të arriturat e nxënësvepas realizimit të kësaj njësie mësimore.Qëllimi kryesor nuk do të duhej të ishtefokusimi në ngjarjet dhe personazhet epërrallës në fjalë, edhe pse do të mundtë marrim mesazhe interesante ngangjarja, por fokusimi do të duhej tëishte në atë se pas përfundimit të orësmësimore nxënësit do të duhej të jenënë gjendje të identifikojnë përrallën, tëdallojnë atë nga tekstet e tjera letrareapo joletrare, të krahasojnë personazhete përrallës me personazhet e realitetit të

Planifikimi mësimor mbështeturnë rezultatet e të nxënit

Planifikimi të mbështetet nëPlane dhe Programe mësimorezyrtare

përditshëm etj.Në funksion të arritjes së rezultatit nëfjalë, mësimdhënësit nuk janë tëdetyruar që të marrin për ta realizuarme nxënës pikërisht përrallën, të cilën eka përzgjedhur autori në tekstinshkollor. Mësimdhënësit duhet tëndjehen dhe të jenë të lirë nëpërzgjedhjen e përrallës. E rëndësishmeështë që arsyeja e përzgjedhjes sëpërrallës të jetë në harmoni dhe nëfunksion të arritjes së kërkesave tërezultatit. Ata mund të përzgjedhinçfarëdo përralle tjetër, e cila do t'u

shërbente atyre për realizim të njëmësimdhënieje atraktive dhe cilësore,që do t'i aktivizonte lehtësisht të gjithënxënësit në procesin mësimor dhe t'ibënte ata pjesë të rëndësishme në tëgjitha aktivitetet. Mësimdhënësi duhettë ketë lirinë e përzgjedhjes sëpërmbajtjeve programore, jo vetëmbrenda një teksti shkollor, por ai mundtë shfrytëzojë sa më shumë burime tëinformacionit, të cilat e pasurojnë dhe elehtësojnë realizimin e aktiviteteve dhearritjen e rezultateve në mësim.

Mësimdhënësit mund të bëjnëmrekulli në procesin mësimor. Këtë ekanë dëshmuar gjatë me punën e tyredhe po vazhdojnë ta bëjnë edhe sot.Mësimdhënësit kanë potenciale dhekanë ide të jashtëzakonshme për tabërë mësimdhënien atraktive dhecilësore. Që idetë e tyre të mos mbesindëshira, ato duhet të planifikohen dhetë realizohen në mbështetje tëplanifikimit të bërë, përndryshe idetëtë cilat nuk planifikohen mirë mbesinvetëm dëshira. Gjatë procesit tëplanifikimit mësimor, mësimdhënësitduhet të ndryshojnë së pari qasjen etyre metodologjike nga mësimdhëniee orientuar në përmbajtje nëmësimdhënien e orientuar nërezultatet e nxënies. Ata duhet tëfokusohen në njohuritë, shkathtësitë,qëndrimet dhe vlerat, të cilat duhet t'izotërojnë nxënësit brenda njëperiudhe kohore apo kompetencat qëjanë të përfaqësuara në KurrikulënKombëtare, pas të cilave fshihenvërtetë nxënësit e suksesshëm. Ataduhet të përqendrohen në atë se: joçka duhet t'i mësojnë nxënësit, por sit'i mësojnë ata dhe si të arrijnërezultate produktive.Qëllimi i ndërrimit të qasjesmetodologjike nga mësimdhënia eorientuar në përmbajtje mësimore nëmësimdhënien e orientuar nërezultatet e të nxënit favorizonautonominë e mësimdhënësit dhefleksibilitetin në procesin mësimor.Po ashtu, mundëson atraktivitet,ndërveprim dhe gjithëpërfshirje nëprocesin mësimor. Nuk lejon qëmësimdhënia t'u servohet e gatshmenxënësve, por krijon mundësi që t'ibëjë ata pjesë të rëndësishme tëprocesit mësimor. Gjithashtu, në këtëfazë mësimdhënësit duhet tëpërgatiten që të punojnë, duke ipërzgjedhur vetë përmbajtjetmësimore, jo vetëm nga një tekstshkollor, por kudo që ata kanëmundësi dhe qasje.Ata duhet të bëhen hulumtues dhekrijues në të gjitha fazat e procesitmësimor, duke filluar nga planifikimimësimor.

Për dallim nga Planet dhe Programetaktuale, të cilat kanë një qasje tëkombinuar, pra një qasje e cila i ka tëpërcaktuara rezultatet e të nxënit përsecilën klasë e lëndë dhe po ashtu kapërmbajtjet mësimore, të cilatndihmojnë realizimin e rezultateve nëfjalë, dokumentet zyrtare që do tëhartohen në mbështetje të kurrikulës sërishikuar zyrtare, si për shembull:hartimi i kurrikulave lëndore për niveletë shkollimit, për shkallë kryesore tëkurrikulës, për fusha kurrikulare apoPlanet dhe Programet e reja mësimore,do të hartohen vetëm me rezultatemësimore, duke e përjashtuarkrejtësisht përmbajtjen programore.Mësimdhënësit duhet të gjejnë dhekrijojnë përmbajtje mësimore, dukeshfrytëzuar burime të ndryshme, të cilatdo ta ndihmojnë arritjen e rezultateve.Në këtë perspektivë, mësimdhënësit dotë jenë më të pavarur në planifikimindhe realizimin e mësimdhënies, mëkreativ në të gjitha proceset që janë meinteres për nxënësit, më hulumtues përgjetjen e mundësive të ndryshme përarritjen e rezultateve mësimore dhe mëbashkëpunues. Sa më shpejtë që tëfillojnë mësimdhënësit që punën e tyreta mbështesin në dokumentet zyrtaredhe në rezultatet e përcaktuara në to,aq më shpejtë do të vërehen ndryshimetdhe rezultatet pozitive në vlerësimet ejashtme, pra në vlerësimet që bëhen nëfund të niveleve të shkollimit, të cilatorganizohen nga Ministria e Arsimit.Testet e vlerësimeve të jashtmembështeten në rezultatet e përcaktuaranë Plane dhe Programe mësimore dhejo në përmbajtjet e teksteve shkollore,kështuqë përqendrimi i vëmendjes sëmësimdhënësve për ta ndryshuar këtëqasje, do ta ndihmonte, lehtësonte dheorientonte ndryshimin e tyre nëfunksion të arritjes së rezultateve nënxënie, përkushtimi, puna dhe suksesete të cilëve do të vërehen në vlerësimet ejashtme në fund të niveleve tëshkollimit. Çdo ndryshim dhe çdo risinë sistemin arsimor, që të jetësohet nëprocesin mësimor dhe të ketë efektin eduhur, fillimisht duhet të projektohetdhe të planifikohet mirë dhe këtë mundta bëjnë me së miri vetë mësimdhënësit.

Idetë nuk duhet të mbesindëshira, ato duhet tëplanifikohen mirë

Dokumentet e reja zyrtare papërmbajtje të gatshme

Hajrije Devetaku

12 13


Kurrikula aktuale dhedomosdoshmëria për ndryshimeShoqëria njerëzore nuk është epërkryer dhe domosdoshmëria përndryshime në përputhje me zhvillimetshoqërore, ekonomike, shkencore, tëkulturës dhe të teknologjisë ndihetgjithmonë jo vetëm në arsim, por edhenë fusha të tjera..Divizioni për sigurimin e cilësisë sëMAShT-it, për t'u njohur me situatënaktuale të zbatimit të kurrikulave dhepër të filluar me përmirësimet endryshimet pozitive të saj, kaorganizuar seminare- punëtori në 17komuna të Republikës së Kosoves, kumorën pjesë mbi 553 mësimëdhënës tëtri niveleve.

Elementet kryesore që janë përfshirënë vlerësimin janë: planet dheprogramet mësimore, tekstetshkollore, metodologjitë e të të

mësuarit, vlerësimi i nxënësve,trajnimi i mësimdhënësve.Metoda dhe instrumenti kryesor qëjanë përdorur për vlerësim ekurrikulës ishin: debati memësimdhënës dhe pyetësori.Nga ky vlerësim u identifikuanaspektet pozitive dhe aspektet negativetë kurrikulës ekzistuese.

-Planet dhe programet aktualemësimore, po të krahasohen meprogramet e mëparshme janë mëfunksionale, më të përparuara, mëcilësore, por ende mungoninfrastruktura shkollore dhe mjetet edomosdoshme mësimore për zbatiminme sukses të tyre;

-Programet aktuale mësimore nukpërmbajnë një listë të përmbajtjevemësimore me një vëllim të gjërëinformacioni, por ato i specifikojnënjohuritë, shkathtësitë, shprehitë,

qëndrimet dhe vlerat. Renditja e dijeveështë bërë sipas taksonomisë sëBlumit. Te këto programe ekzistonlidhja e brendshme e përmbajtjevemësimore si dhe lidhjet ndërlëndore.Këto programe mundësojnëpërmirësimin e metodologjisë sëmësimdhënies dhe të të nxënit, si dhezhvillimin e aftësive praktike;

-Tekstet e reja shkollore janë shumëmë cilësore po të krahasohen metekstet që janë përdorur më parë: janëshkarkuar nga informacioni i tepërt,janë liruar nga ideologjizmi i ngjarjevedhe i figurave historike dhe letrare,kanë më tepër fotografi, ilustrime dhetë gjitha janë të botuara me ngjyra,kanë aparaturë didaktike më tëpërshtatshme e më bashkëkohore, janëmë të përshtatshme me moshën enxënësve, kanë një gjuhë më të pastëre më të rrjedhshme, pjesa më e madhejanë plotësisht në përputhje me planindhe programin e lëndës përkatëse;-Fletoret e punës e kanë ndihmuar

Aspektet pozitive dhenegative të kurrikulësekzistuese

Aspektet pozitive:

procesin mësimor, por kërkohet edhelibri për mësimdhënësin;

-Mësimdhënësit në diskutimet e tyrekishin mendime të ndryshme për sa ipërket hartmit të planit dhe tëprogramit vjetor, mujor dhe javor (disamësimdhënës planet i hartojnë, dukeu bazuar në tekstet shkollore, disa tëtjerë i kanë marrë dhe i kanë kopjuarmodelet e planeve dhe programevemësimore të botuara në revistën“Shkëndija”, ndërsa numër shumë ivogël i mësimdhënësve i hartojnë vetëdhe bazohen në planin dheprogramin mësimor të miratuar ngaMAShT-i, i cili është dokument bazëzyrtar, normativ për zhvillimin eprocesit mësimor;

-Mësimdhënësit zbatojnëmetodologjinë tradicionale dhe atëbashkëkohore varësisht nga kushtetmateriale;-Diskutuesit dalin me mendime tëndryshme për vlerësimin e brendshëmdhe vlerësimin e jashtëm të nxënësve.Disa mësimdhënës e përkrahinmendimin se vlerësimi i brendshëmështë më real, sepse ai bëhet në formatë ndryshme, të tjerët përkrahinvlerësimin e jashtëm, i cili është injëjtë për të gjithë nxënësit eRepublikës së Kosovës, por kamendime se vlerësimi i brendshëmdhe vlerësimi i jashtëm janë joreal,sepse vlerësimi i brendshëm është ifryrë, ndërsa në vlerësimin e jashtëmnxënësit po kopjojnë nga njëri- tjetri,por ka edhe raste kur vetëadministruesit i ndihmojnë nxënësitnë plotësimin e fletëpërgjigjeve. Po ecitojmë një mësimdhënëse: “Më edobishme do të ishte edhe nëse suksesii nxënësve është i ulët, por real, sesuksesi i lartë, por jo real d.m.th.irrejshëm, sepse me gënjeshtra dhekopjime nuk mund të ecet përpara”.Përcaktimi i saktë i „diagnozës“ sësuksesit të nxënësve na ndihmon përmarrjen e masave adekuate, përngritjen e cilësisë;

-Trajnimi i mësimdhënësve e kangritur cilësinë e mësimit.

-Programet aktuale mësimore kanëmangësi e lëshime që duhet të

përmirësohen në shumë lëndë (disa tëplotësohen me përmbajtje programoretë reja dhe disa të shkarkohen ngapjesë të përmbajtjeve programore);

-Në programet mësimore të disalëndëve janë dhënë të njëjta rezultatete pritshme të të nxënit, për nivele tëndryshme të shkollimit;

-Në disa lëndë ka munguarkomunikimi ndërlëndor( p.sh.nëfizikën e klasës së 6 mësohen njësitëmatëse me numra dhjetor, ndërsa nëmatematikë numrat dhjetor mësohennë klasën e 7. Në lëndën TIK, nëklasën e 9, mësohet elektriciteti, e poashtu elektriciteti mësohet edhe nëlëndën e fizikës, klasa e 9);-Në disa lëndë tekstet shkollore janë tëngarkuara me informata të tepërta;-Vlerësimi i brendshëm ende vazhdontë jetë subjektiv;

-Mungon trajnimi në lëndë të veçanta;

-Tendenca që mësimdhënësit për tëpasur gjithçka të gatshme.

-Planet dhe programet aktualemësimore duhet të rifreskohen nëfunksion të ndryshimeve shoqërore,ekonomike, teknologjike dheshkencore dhe të zbatohen;

-Në disa lëndë tekstet shkollore të jenënë përputhje me planin dhe programinmësimor dhe gjatë ribotimeve tëkorrigjohen gabimet teknike;

-Plani vjetor, mujor dhe javor tëhartohen nga vetë mësimdhënësit elëndëve përkatëse dhe të bazohen nëplanin dhe programin mësimor tëmiratuar nga MAShT-i;

-Mësimdhënësit, përveç tekstitshkollor dhe fletores së punës, tëmarrin informacione edhe nga burimetë tjera (interneti, televizioni, revistat,gazetat, enciklopeditë, etj);

-Programet aktuale të shoqërohenedhe me zbatimin e metodave të rejapër t'ua lehtësuar nxënësve procesinmësimor, për ta bërë atë sa më të

pranueshëm;-MAShT-i dhe komunat të bëjnë mëshumë për pajisjen e shkollave memjete të nevojshme mësimore;

-Vlerësimi i nxënësve ende është“thembra e Akilit”.Të rritetvetëdijësimi dhe përgjegjësia e tëgjithë faktorëve që ndikojnë nëvlerësimin e suksesin të nxënësve;

-Të vazhdohet me kualifikimin dhetrajnimin e mësimdhënësve. Trajnimi imësimdhënësve të bëhet për lëndë tëveçanta, nga ekspertë të lëndëvepërkatëse.

-Të monitorohet vazhdimishtmbarëvajtja e procesit mësimor në tëgjitha shkollat (publike dhe private);

-Të krijohet një sistem stimulimi për t'ishpërblyer materialisht mësimdhënësite mirë, nxënësit e të cilëve kanëtreguar sukses të lartë;

-Domosdoshmëria e hartimit tëteksteve shkollore për shkollatprofesionale;

-Mësimi me zgjedhje të bëhet sipaskërkesës së nxënësve, e jo përplotësimin e normës sëmësimdhënësve;

-Divizioni i Sigurimit të Cilësisë iMAShT-it vlerëson se përmbarëvajtjen e procesit mësimor dherritjen e cilësisë në arsiminparauniversitar, vazhdimisht duhet tëmarrim prononcimet dhe opinionet emësimdhënësve, nxënësve dheprindërve, prandaj me debate dheanaliza të merremi vazhdimisht.

Pas zbatimit disavjeçar të kurrikulaveekzistuese dhe analizave të bëra nëmënyrë të vazhdueshme, doli sidomosdoshmëri hartimi i

që është miratuarpara pak kohësh.Ky dokumentrëndësishëm do të sjellë vetvetiu,ndryshime pozitive në arsiminparauniversitar te ne.

Aspektet negative:

Rekomandimet

Kornizës sëKurrikulës së Arsimit Paraunuversitar të

Republikës së Kosovës,

Rexhep Xh. Kastrati

14 15


Shumica e aktiviteteve në shkollëpërfshijnë të folurit, shkrimin, leximindhe nga shkalla e përvetësimit tëkëtyre shkathtësive varet edhe suksesii fëmijëve në shkollë dhe me këtë edhebesimi për vetveten.Shkollat, institucionet parashkolloreduhet të bazohen në bashkëpunimaktiv me profesionist kompetent për tëndihmuar zhvillimin e komunikimit sishkathtësi të rëndësishme për nxënie.Në këto institucione duhet të veprojnëprofesionistët, të cilët do t'i ndihmojnëtë gjithë ata të cilët kërkojnë këshillasi: fëmijët/nxënësit, edukatorët/mësimdhënësit si dhe prindërit.Në procesin gjithëpërfshirës nëkushtet e sotme të shkollës është nërritje numri i fëmijëve me çrregullimenë komunikim. Por, tani për tanimundësia e përkrahjes përmësimdhënës, po edhe të vetënxënësve është e vogël, sepse ështëevidente se në sistemin e arsimit nëKosovë nuk punon asnjë logoped asedhe si bashkëpunëtorë i jashtëm.Sot si asnjëherë me parë për shkak teparimeve gjithëpërfshirës, të cilat janëtë mbështetura edhe me ligje (Ligji përarsimin parauniversitar), ndihma ebashkëpunëtorëve profesional- në këtërast logopedit (profesionist për çështjetë komuniminit në gjuhë, të folur dhezë) është e nevojshme me qëllim qënxënësit të zotërojnë shkathtësi për tënxënë dije.

Periudha më e ndjeshme dhe meintensive e zhvillimit të fëmijës ështënë moshën parashkollore. E dimë qëçdo fëmijë e ka nivelin e tij tëzhvillimit në të cilën prindërit dhe tëgjithë, të cilët merren me fëmijënduhet të përcjellin secilin nga aspekti ivet dhe në përgjithësi nëbashkëpunim. Me rëndësi është tëvërehet se deri në cilën shkallë mundtë zhvillohet dhe një ngecje tavlerësojmë si vështirësi. Duhet tanjohim ngecjen për arsye tëintervenimit të menjëhershëm dhemarrjes së masave adekuate. Ndihmandonjëherë kuptohet si mbështetje elehtë prindërore dhe ndonjëherë sindihme e caktuar nga profesionisti.Disa vështirësi është e mundur qëplotësisht të zhduken ndërsa disa tjeratë zbuten. Ndonjëherë është e mundurqë evidentohen disa tregues tëhershëm, të cilët mund të sjellin nëvështirësi më të mëdha më vonë.Është e rëndësishme që të njihen, tëdimë të ndikojmë në ta dhe ashtu t'iparandalojmë ose edhe t'i zbusimpasojat eventuale.Shoqata e Logopedëve të Kosovës(SHLK), në dhjetor të vitit 2010, karealizuar një hulumtim me fëmijët einstitucionit parashkollor “Gëzimiynë” në Prishtinë përmes njëpyetësori të përkthyer dhe përshtaturnga Shoqata Evropiane e Logopedëvedhe Foniatarëve/ CPLOL. Pyetësoriishte i dedikuar për moshën e fëmijëve4.5 vjeç dhe në fokus i kishtemendimet e prindërve për zhvillimin etë folurit dhe vështirësitë që ata i kanëvërejtur për fëmijën e tyre.Pas analizës së të dhënave ka dalë se30 për qind e fëmijëve në moshën 4.5vjeç në institucione parashkollorekanë vështirësi në gjuhë dhe të folur,vështirësi në artikulim, që pastaj në të

ardhmen mund të jenë potencial përçrregullime në lexim dhe shkrim,konsiderohet se në klasat e para diku20 deri në 40 për qind paraqiten këtoprobleme në shkrim, lexim dheçrregullime tjera eventuale në të folur.

Në bashkëpunim me mësimdhënës,logopedi do të identifikojë fëmijët meçrregullime në komunikim, do tëorientojë në trajtim të mëtutjeshëm nëkuadër të institucioneve të përgatituradhe specializuara për këtë çështje, tëbashkëpunojë me prindër,mësimdhënës ashtu që të ndihmohetlargimi i çrregullimeve dhe efektevepërcjellëse. Ndonjëherë është imjaftueshëm ndërrimi i qëndrimeve tërrethit ashtu që çrregullimi të largohetose të zbutet në masë të dukshme.Në klasat e ulëta numri i fëmijëve me

Funksioni i institucioneveparashkollore për zhvillimine të folurit

Roli i shkollës në zhvillimine të folurit

çrregullime në komunikim ësht më imadh, ndërsa në klasa të larta forma eçrregullimit është më e rëndë. Ka edhenga ato çrregullime siç ështëbelbëzimi, i cili me vite bëhet më i

vështirë. Disa nga ato çrregullimeshkatërrojnë vetëm pjesën estetike tëtë folurit, por ka edhe aso që epamundësojnë komunikimin merrethin, nuk lejojnë që fëmija tëpërfshihet në rreth dhe së fundmindikojnë në pamundësinë për tëmësuar. Të gjitha çrregullimet engushtojnë më vonë edhe zgjedhjen eprofesionit dhe janë me pasoja tëndryshme në jetën e individit.Trajtimi logopedik me kohë nëshkollë, e që është më ekonomik përfëmijën dhe prindërit, bashkëpunimime mësimdhënës dhe prindër, duke epërcjell vazhdimisht fëmijën dhebashkëpunimi me institucione tëspecializuara do t'i ndihmonin fëmijëst'u ikë situatave të pakëndshme,mossuksesit si dhe traumave qëçrregullimet në komunikim sjellin mevete. Secili çrregullim ka specifikat eveta dhe kërkon qasje individuale dhek pak raste kur fëmija mund të

trajtohet në grup. Dhe atë më sëshumti tre-katër fëmijë me çrregullimetë ngjashme dhe në fazën e trajtimit tëngjashëm. Për këtë nuk është emundur të jepen udhëzime tëpërgjithshme, të cilët mund t'ishfrytëzojnë mësimdhënësit.Në klasat gjithëpërfshirëse sotgjenden fëmijët që kanë vështirësi mëtë theksuara, nuk janë këto vetëmçrregullimet në komunikim, kryesishttë prejardhjes funksionale, belbëzimidhe pengesat në lexim. Tani ka fëmijëedhe me mosnjohjen e strukturavegramatikore, me fjalor të vobektë, mevështirësi specifike serioze në lexim,shkrim dhe matematikë.Çrregullime në të folur janë shpesh tëlidhura me ndërtimin e organeve të tëfolurit, por mund të vijnë ngadëmtimet e tjera fizike oseintelektuale.Mësimdhënësi mund të ndikojë, nësee udhëzon fëmijën tek profesionisti.Prezenca e logopedit në shkollë dhebashkëpunimi me mësimdhënës do tëishte zgjidhja më e mirë për fëmijëme çrregullime ne komunikim nëgjuhë dhe të folur.U përmend se në shkollat e Kosovësnuk punon asnjë logoped, aq mëshumë gjendja vështirësohet kur edhenë Qendrat Burimore për mësimështë situatë e njëjtë, ndërsa numri ifëmijëve me çrregullime nëkomunikim verbal dhe joverbal ështëshumë i madh. Këto qendra do tëduhej të ndanin ekspertizën e tyre nëqasjen ndaj fëmijëve me çrregullimenë komunikim të integruar në shkollate rregullta për të ndihmuarmësimdhënësit dhe vetë nxënësit.Por i vërtetë është fakti se Kosovanumron shumë pak logoped edhe ataqë janë kanë përfunduar shkolliminjashtë vendit, pra është nevojë e kohëshapja e studimit të logopedisë përnevojat e shoqërisë kosovare.

Nuk ka dy nxënës me vështirësi tënjëjta;Asnjëherë mos e përmirësoni të

folurit, mos e përqeshni, mos e imitoni

dhe mos i lejoni fëmijët tjerë që tabëjnë këtë;Bëhuni model më të folur të drejtë,

me tempo të qetë dhe të ngadaltë kur idrejtoheni fëmijëve;Mos insistoni që fëmija të fletë nëse

ai nuk do dhe në situatë preferoni testeme shkrim;Shkathtësi të dobëta semantike:

emërim i ngadalshëm, kërkim ingadaltë i fjalës së duhur, fjalor ivarfër, përdorimi i fjalës vetëm me njëkontekst, pamundësia për të kuptuardhe përdorimin në shumëdomethënie;Për nxënës që kanë vështirësi në

lexim dhe shkim (disleksi);Sa më herët të vëreni vështirësitë dhe

të jeni të gatshëm për ndihmë;Të ndërtoni bashkëpunim sa më të

mirë me prindërit;T'i udhëzoni prindërit të kërkojnë

ndihmë nga profesionistët;Të tregoni mirëkuptim për

vështirësitë e fëmijëve;Në punë të jeni kritik, të kujdesshëm

dhe me taktik;Ta inkurajoni, ta nxisni dhe ta

lavdëroni për suksese të vogla;Të vërtetoni nivelin e njohurive të tij

dhe shkathtësitë e përvetësuara;Kohë pas kohe t'i jepni detyra më të

lehta, të cilat mund t'i zgjidhë mesukses;Gjatë punës të përdoreni mjete të

ndryshme;Mos prisni që nxënësi të përmbahet

gjithëherë asaj të “mësuares”;T'i jepni kohë që të përgatitet sa më

mirë para notimit;Më shpesh të përdoreni mënyra të

vlerësimit që i përshtatet nxënësit;Të punoni me të mësim plotësues, ku

janë vështirësitë të shprehura;Më shpesh vërtetoni nivelin e tyre t

dijes dhe shkathtësive-si faktormotivues;Të ndërtoni në klasë klimë të mirë-si

e drejtë për diversitet.

ë

ë

Veçoritë e punës me nxënësme çrregullime të gjuhës dhetë folurit

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

Luljeta Kabashi

Nxënësit me çrregullime në tëfolur dhe gjithëpërfshirja

16 17

Sepse, nuk mund të mësojnë

fëmijët nëse ndonjë herë nuk

kuptojnë se çka i flitet ose me

vështirësi mësojnë shkrimin

dhe leximin.

Familja është bazë e shoqërisë,ndikimet e së cilës janë të shtrira nëçdo fushë të jetës. Fëmijët hapat eparë i marrin në familje, duke fituaredukatën dhe mësimet e para përjetën. “Edukata që marrin fëmijët nëfamilje është detyrë e rëndësishme mekarakter shoqëror, që lidhet jo vetëmme interesat e familjes, por edhe meinteresat e shoqërisë në përgjithësi”.Ndikimet nga familja janë aq tëmëdha në zhvillimin intelektual tëfëmijës, saqë nuk mund ta lësh anashasnjë veprimtari që zhvillohet nëshoqëri, sidomos ato edukativo-arsimore.

Në inicimin dhe organizimin eaktiviteteve të lira në shkolla, familjazë vend të rëndësishëm, dukembështetur fëmijët (nxënësit) në idetëe tyre dhe duke iu mundësuar atyrepjesëmarrjen aktive në to.Dihet mirë se shkolla është pjesë eshoqërisë, kështuqë bashkëpunimiduhet të jetë i ndërsjell me të gjithainstitucionet shoqërore, duke përfshirëedhe familjen. Familja është ajo e cilanjeh më së miri tiparet dhekarakteristikat e fëmijës, dukendihmuar edhe shkollën që t'ipërshtatet më lehtë nevojave dhekërkesave të tyre, andaj kjo reflektohetedhe në zhvillimin e aktiviteteve të liranga nxënësit.

Nëse bazohemi në praktikë, dukereflektuar në aktivitetet e lira qëorganizohen në shkolla, shumë lehtë

mund të vërejmë se në vendet qëpjesëmarrja aktive e prindërve(familjes) në këto veprimtari është mëprezent, atëherë numri i këtyreveprimtarive është shumë më i madhnëpër shkolla. Vetë prezenca eprindërve dhe mbështetja e tyre evazhdueshme krijon një siguri dhe

vetëbesim te nxënësit, duke shtyrë ataqë të jenë më të prirë për të planifikuardhe organizuar aktivitete të ndryshmenë fushat që kanë prirje më shumë.Për fat të keq në Kosovë, është bërëpraktikë që prindërit të mos shprehininteresim të mjaftueshëm për të qenëpjesë aktive e jetës shkollore, dukeshkaktuar mangësi në përmbushjen ekërkesave të nxënësve, por dukereflektuar drejtpërsëdrejti edhe nëcilësinë e arsimit. Çdo fëmijë do tandjente veten më të rëndësishëm nëprocesin edukativo-arsimor dhe nëveprimtaritë jashtëmësimore(aktivitetet të lira) në rast se prindëritdo të jenë të kyçur në shkollë. Kjopraktikë është më shumë e shprehurnë shkollat e rurale, me ç'rast prindëritthuajse janë të shkëputur nga jetashkollore, e në veçanti në aktivitete tëlira, duke vështirësuar edhe më shumëgjendjen ndër shkolla dhe duke iminimizuar mundësitë për të realizuaraktivitetet e lira në mënyrë tëvazhdueshme dhe produktive.Në familjet që është e ngritur kultura epedagogjisë, vëmendja e tyre është epërqendruar në zhvillimin e brezave tërinj, duke iu përgjigjur kërkesave dhenevojave të fëmijëve dhe duke qenëaktiv në procesin edukativo-arsimor,por edhe në veprimtaritë tjera që i

organizon shkolla, apo shoqëria nëpërgjithësi. Kjo ndihmon nxënësit tëorganizojnë sa më shumë aktivitete tëlira në shkollën e tyre dhe më gjerë.

Prindërit mund të marrin pjesë nëmënyra të ndryshme në aktivitetet elira që i organizojnë nxënësit nëshkolla. Ndër këto mënyra janë:

- prindërit mundtë jenë pjesë e ndonjë aktiviteti të lirëbashkërisht me nxënësit. P.sh. nëndonjë aktivitet sportiv mund të jenëpjesë e ekipeve që formohen për tëzhvilluar garat, duke e bërë edhe mëmadhështore veprimtarinë dhe duke idhënë jehonë punës së nxënësve.

– në këtë aspekt,prindërit mjafton të jenë prezent gjatërealizimit të aktiviteteve të lira nganxënësit, e cila i bën të ndjehen tërëndësishëm nxënësit për prindërit etyre.

– nxënësitkanë nevojë shumë për mbështetjefinanciare, sidomos në shkollat qëkanë mungesë fondesh për zhvillimine aktiviteteve të lira, kështu ndihma qëofrojnë prindërit për këtë qëllim do tëjetë shtysë për të ndërmarrë sa mëshumë veprimtari të tilla në shkolla.

– prindëritmund të marrin iniciativa përorganizimin e aktiviteteve të lira për t'imundësuar nxënësve pjesëmarrje tëgjerë në to.

Mund të jenë aktiv edhe përmesveprimtarive tjera që shkojnë në tëmirë të aktiviteteve të lira, por është edomosdoshme pjesëmarrja e tyre nëveprimtaritë shkollore, duke përfshirëedhe aktivitete e lira.

Familja i njeh më së mirikarakteristikat e fëmijës

Prindërit mund të jenëpjesëmarrës në shumëmënyra

“Familja bashkëvepruese dhe

ndërvepruese bën që të sigurohet një

ambient më i rehatshëm mbështetës dhe

më i sigurt për fëmijën. Kjo rezulton me

vendosje të marrëdhënieve të

humanizuara familjare dhe me këtë

pritet që fëmija të jetë më komunikativ,

pra i hapur, më kooperativ, kritik, i

gatshëm për vetëvlerësim, i guximshëm

gjatë vlerësimit, fleksibil etj.”

�

�

�

�

Pjesëmarrja aktive

Mbështetja morale

Mbështetja financiare

Ndërmarrja e iniciativave

(Fusnotat janë hequr nga redaksia)

Fidan Shaqiri

Roli i familjes në realizimine aktiviteteve me nxënës

18

Së bashkupër sigurinëe fëmijëveIncidentet në shkolla si ngacmimetmes nxënësve, sulmet ndajmësimdhënësve, përdorimi iarmëve, sjelljet asociale dhe dëmetqë shkaktohen ndaj pronës dhendërtesave shkollore janë problemetë përhapura jo vetëm në Kosovë,por në tërë Evropën dhe botën.Këto çështje problematike nëshkolla dhe rreth objekteveshkollore duhet të vihen në këtokontekste të shumëfishta.Rrjedhimisht, nuk ka dyshim sedhuna në shkolla është çështje përshqetësim, duke ditur se Kosova kapopullatën më të re në Evropë. Më edukshmja dhe e drejtpërdrejta ështëdëmi që u shkaktohet viktimave, apodëmi që shkaktohet ndaj mjedisit tëshkollës, në raste të vandalizmit.

Numri i incidenteve të raportuaranë shkolla, detyrat dhe obligimet qërrjedhin nga Strategjia për sigurinënë shkolla dhe qasja proaktive ndajincidenteve të tilla kanë shtyrëzyrtarët e Policisë së Kosovës nëbashkëpunim me zyrtarët e MAShT-it dhe misionit të OSBE-së nëKosovë që të fillojnë me projektin etitulluar “I sigurt në shtëpi, shkollëdhe me shokë”.Në një konferencë për media që umbajt në stacionin policor 'Qendra'në Prishtinë filloi edhe shpërndarjae doracakëve për sigurinë efëmijëve.Përpilimi i këtij doracaku është bërënë bashkëpunim të Policisë sëKosovës, Ministrisë së Arsimit,Shkencës dhe Teknologjisë dhemisionit të OSBE-së në Kosovë mendihmën e të cilëve i njëjti ështështypur në tri gjuhë: shqipe, serbe

dhe gjuhën turke.Ky doracak u dedikohet fëmijëve,prindërve dhe mësimdhënësve dhepërfshinë këshilla se si të veprojnënë situata të ndryshme, në mënyrëqë fëmijët të jenë të sigurt.Synimi i përgjithshëm i doracakutpër siguri është që të mbrojë fëmijëtnga mjediset e pasigurta, duke iusiguruar udhëzime dhe këshilla.

Togeri policor Sali Dragidella, ngaDrejtoria e policisë në bashkësi dhepreventivë, duke folur për synimet ekëtij publikimi për sigurinë efëmijëve potencoi rëndësinë ebashkëpunimit të policisë dheqytetarëve në parandalimin ekriminalitetit:“Policia i Kosovës ka treguar dhe potregon një përkushtim dhe sukses tëmadh në parandalimin e dukurivenegative në shoqëri dhe krijimin enjë ambienti sa më të qetë përqytetarët e Kosovës. Policia eKosovës përmes projekteve dheprogrameve u ndihmon fëmijëve,por edhe të rriturve në përmirësimine sigurisë në komunitet qoftë nëinstitucione shkollore apo edhe nëlokacione tjera. Nga praktika epërditshme është vërtetuar semënyra më e mirë për t'iparandaluar dukuritë negative nëshoqëri është ajo nëpërmjetkontakteve dhe bisedave tëdrejtpërdrejta me qytetarët e tëgjitha grup-moshave”, – theksoi nëkonferencë togeri policor SaliDragidella.Edhe zyrtarët e misionit të OSBE-sënga Departamenti për siguri publike

dhe Departamenti për të drejtat enjeriut dhe komunitete vlerësuankëtë projekt të përbashkët, që kasynim ndërgjegjësimin e të rinjvembi çështjet e sigurisë: “Doracaku, ipërpiluar nga misioni i OSBE-sëdhe Policia e Kosovës, është njëmjet praktik për fëmijët, prindëritdhe mësimdhënësit me qëllim tëndërgjegjësimit mbi çështjet esigurisë, duke filluar nga siguria nëtrafik, komunikimin me të huaj dhepërdorimin e internetit”.Shpërndarja e këtij doracaku qëështë shtypur në 50.000 ekzemplarëka filluar dhe do të përfshijë tëgjitha shkollat fillore në tërëterritorin e Republikës së Kosovëspër nxënësit nga klasa e gjashtë derinë klasën e nëntë.Policia e Kosovës është epërkushtuar që përmes projekteve tëkomunitetit t'iu ndihmojë fëmijëvedhe të rriturve në përmirësimin esigurisë nëpër shkolla, shtëpi dhevende tjera.Megjithëse strategjia e përbashkët eMAShT-it dhe disa institucioneve tëtjera për siguri në shkolla ishte përvitin 2009-2011, vizionet e kësajstrategjie për bashkërendimin ereagimeve të përbashkëta ndajçështjeve që prekin komunitetin eshkollës mund të vazhdojnë, duke unisur nga projekte të tilla që synojnëqë shkollat të jenë një mjedis i sigurtpër punonjësit, nxënësit, prindëritdhe mysafirët dhe krijimin e besimitdhe i marrëdhënieve me të rinjtë, tëcilët i dinë përgjegjësitë e veta dhekanë respekt për bashkëmoshatarëtdhe për komunitetin e gjerë.

Mbrojtja e fëmijëve ngamjedise të pasigurta

Doracaku shpërndahetnëpër shkolla fillore

Arbër Beka

19



Shkolla është pjesë përbërëse eshoqërisë dhe faktor i rëndësishëm ikombinimit të interesave shoqëroredhe atyre familjare në edukimin dhearsimimin e brezit të ri. Si e tillë,shkolla është përgjegjëse parashoqërisë dhe familjes për suksesin enxënësve dhe për zhvillimin egjithanshëm të tyre.

Që në kohët më të vjetra është diturse edukata, arsimi dhe kultura nëpërgjithësi kanë qenë ngushtë tëlidhura njëra me tjetrën dhekushtëzoheshin në mes veti. Melindjen e shkollës si institucionedukativ-arsimor filloi të zhvillohetnjerëzimi në aspektin intelektual,moral, estetik dhe të zgjerohetkultura e përgjithshme njerëzore.Prandaj, nëpër sistemet e kaluaraekonomike shoqërore ka patur ndasinë mes funksionit edukativ prej atijarsimor e estetik. Në kohënbashkëkohore, për dallim nga ekaluara, fushat e edukatës nukshkojnë të ndara, por janëreciprokisht të lidhura dhe në këtëkontekst bashkarisht ndikojnë që tëformohet personaliteti i gjithanshëmi gjeneratave të reja.Edukimi estetik nuk është ndonjëveprimtari e veçantë, por ajo është elidhur edhe me proceset tjera eposaçërisht me proceset intelektualedhe duke e përfshirë sferënemocionale dhe aktivitetet tjera tëvullnetit të njeriut e në këtë mënyrëbëhet njohja e realtitetit dhendikohet kah veprimtaria krijuese enjeriut.Detyrë permanente e shkollës ështëqë te nxënësit të zgjerojnëinteresimin sipas aftësive psiko-fizike të tyre e sidomos tek ata qëkanë prirje për art, respektivisht përpunën krijuese.Çdo qenie njerëzore normale kamundësi që të zhvillohet dhe të

krijojë në çdo fushë, por edhe nëpikëpamje estetike. Dihet se estetikaështë shkencë mbi ligjshmërine etrajtimit estetik të botës nga ana enjeriut. Mirëpo, estetika si shkencë ika kategoritë e veta estetike, që nëradhë të parë janë: e bukura, eshëmtuara, e larta, kategoriatragjike, komike etj.Nga kjo del se detyrë e shkollësbashkëkohore është që te nxënësi, qënga klasa e parë e shkollës fillore tëndikojë në mënyrë që te ata tëzhvillohet dëshira e përherëshme përshfaqjen dhe krijimin e së bukurësnë mënyra dhe forma që i përgjigjetmoshës dhe aftësive kuptimore tëtyre.Zhvillimi i aftësive për vrojtim,veçim, vlerësim, përjetësim, kultivimdhe krijimin e së bukurës në mësimdhe aktivitete tjera në shkollë duhettë bëhët në mënyrë të organizuar,sistematike, të vetëdijshme duke iapërshtatur aftësive psiko-fizike tënxënësve.

Profesioni i arsimtarit ështëprofesioni më human dhe irëndësishëm për shoqërinë.Përgjegjësia dhe obligimet earsimtarit janë më të mëdha se sa nëçdo profesion tjetër. Kuptimi i drejtëpër realizimin e drejtë të punësmësimore.Edhe pse kemi mendime tëndryshme sa i përket vendit dhe rolittë arsimtarit në shkollën e sotme,përsëri karakteristike është sekoncepti i sotëm i arsimtaritngërthen në vete aktivitete të shumtasi p.sh. planifikimin, programimin epunës mësimor, kontrollimin dhenotimin e nxënësve, bashkëpuniminme prindër, punën me aktivitete tëlira të nxënësve, pjesëmarrjen nëjetën kulturore dhe shoqërore tërrethit ku jeton etj.“Në shkollën bashkëkohore

arsimtari është organizator dheudhëheqës i procesit mësimor,ligjërues dhe edukator, i cili me plandhe në mënyrë të organizuar idrejton nxënësit në shkollë, zhvillontek ata sistemin e diturive, memetoda, mjete dhe forma tëndryshme të punës mësimore,ndikon në formimin e botëkuptiminshkencor, zgjeron kulturën epërgjithshme jetësore të tyre”.Për një përparim të gjithanshëm tënxënësve arsimtari duhet të jetë ingritur në aspektin profesional epedagogjik, ai duhet ta njohë mirëlëndën që e zhvillon dhe t'i bindënxënësit me punën dhe shembullin etij personal.Arsimtari që nga klasa e parë duhettë ndikojë në zhvillimin e aftësive tënxënësve, me qëllim të kuptimit dhevlerësimit të së bukurës në jetë dhenë art. Lidhur me këtë Bjelinskithotë: “…ndjeshmëria estetike, qënjeriut ia jep natyra, duhet me engritë në shkallën e shijes estetike,që arrihet me të mësuem ezhvilluem”.Arsimtari duhet të ndikojë që tëzhvillohet shija dhe kuptimi për tëbukurën në art, përmes literaturës,pikturës, muzikës etj.Meqë te nxënësit hasen dallimeindividuale, atëherë kjo punë duhettë kryhet në mënyrë të organizuar,sistematike, të vetëdijshme, duke iupërshtatur fuqive psiko-fizike tënxënësve. Shembulli personal iarsimtarit duhet të jetë si shembull iedukimit estetik. Pamja e tij erregullt, e pastër, modeste, puna eqëlluar e formësuar me shije, sjelljakulturore ndaj kolegëve, prindërvedhe nxënësve duhet t'i nxisë nxënësitqë të kultivojnë tiparet humanitareestetike të personalitetit të tyre dhemarrëdhëniet ndërmjet tyre me tëtjerët.Te nxënësit arsimtari duhet tëzhvillojë interesime për bukurinëdhe artin. Këto interesime ia bëjnëtë mundur nxënësit që jetë i

Ndikimi i shkollës nërealizimin e edukatës estetike

Roli i arsimtarit në realizimine detyrave të edukatës estetike

orientuar gjithmonë kah e bukura

Aktivitetet e lira jashtë mësimore,ose aktivitetet kulturore dhe publiketë shkollës janë pjesë përbërëse e tëgjitha aktiviteteve të punës edukativearsimore. Ato me aktivitetet e vetakrijuese e zbavitëse ndikojnë nëformimin e personalitetit të ri. Gjatëorganizimit të aktiviteteve të lirajashtëmësimore zbulohen talentët erinj dhe kështu përmes punës vijuesendikohet në përsosjen e veçantisëkrijuese në një ose më shumë fushatë aktiviteteve të lira. Prandaj, detyrëe shkollës është që të afirmohet siqendër kulturore dhe arsimore nëvendin ku ndodhet dhe në atëmënyrë të krijojë kushtet optimalepedagogjike dhe shoqërore nërealizimin e qëllimeve të edukimitdhe të arsimimit dhe të pasurohetniveli estetik e kulturor i nxënësit.Duhet theksuar se llojet emundshme të aktiviteteve të lira nëshkollë janë: aktivitetet e lirafiskulturale e sportive, aktivitetet elira teknike, aktivitetet e lira kulturo-artistike e argëtuese etj.Në këtë kontekst rëndësi ka edheorganizimi i shëtitjeve dheeskursioneve për nxënës.Përmes aktiviteteve të lira në lëndëne edukatës fizike e shëndetësorekontribuohet në zhvillimin e

përgjithshëm psiko-fizike tënxënësve, në përputhje memundësitë dhe nevojat e tyre, t'inxisë për veprimtari krijuese nëlëminë kulturës fizike. Duke filluarprej ushtrimeve, formimi që ngaklasa e parë e shkollës fillore,mandej përmes gjimnastikësestetike-ritmike dhe vallevepopullore, të gjitha këto, por edhelloje tjera sportive që organizohennë shkollë, ndikojnë që edukimi fizikdhe estetik te nxënësit të kompletojëpersonalitetin e tyre në mënyrë tëgjithëanshme.Edhe përmes aktiviteteve të lira ngalënda e edukatës figurative nxënësiaftësohet për komunikim vizual dheduke i zhvilluar aftësitë krijueseinkuadrohet në mënyrë më efikasedhe më bashkëkohëse në aktivitete tëndryshme. Përmes inkorporimit tënxënësve në aktivitetet e lira të artitsi në vizatim, pikturë, skulpturëndikohet në zhvillimin e aftësiveestetike, intelektuale-krijuese, nëaftësitë motorike-manuale e në këtëmënyrë kontribuohet drejtëpërdrejtnë realizimin e detyrave të edukatësestetike në shkollë.Kurse, përmes organizimit tënxënësve në vizita të ekspozitave,galerive, muzeumeve, vizitapërmendoreve kombëtare, ndikohetnë ruajtjen dhe trajtimin estetik tëambientit jetësor të njeriut.Aktivitetet e lira teknike mund të

jenë të orientuara kah fitimi iditurive teknike, përvetësimi iveprimeve punuese teknike dheformimi i kulturës teknike. Secilanga këto drejtime gjejnë vend tëpërshtatshëm metodik nëpërmbajtjen e edukatës estetike dhenjëkohësisht ndikojnë që tërealizohen detyrat e edukatësestetike në shkollë.Përmes aktiviteteve të lira nga lëmi ikulturës muzikore në shkollëndikohet te nxënësit që të zhvillohenaftësitë muzikore, duke e pasuruarjetën emocionale dhe të kultivojënevojën për muzikë.Për realizimin e detyrave të edukatësestetike prioritet ka edhe organizimii aktiviteteve të lira nga gjuhaamtare. Kjo punë e nxënësve, që kalidhje me mësimin e gjuhës amtare,mund të ketë qëllime të ndryshmespecifike. Mund të kultivohet drejtëtë shprehurit me gojë e me shkrim,drejt interesit më të thellë përgjuhën, për letërsinë, për shfaqjen epjesëve dramatike, pastaj përkrijimin dhe orientimin e drejtë tëpublikut lexues, teatral e të filmit.Funksionimi grupit të gjuhës, grupitletrar, grupit dramatik, grupit tëgazetarëve, grupit të filmit... ndikonnë ngritjen e kulturës sëpërgjithshme të nxënësve,veçanërisht të kulturës së tëshprehurit të tyre me gojë dhe meshkrim e që të gjitha këto aktivitetendikojnë në mënyrë direkte dheindirekte rreth realizimit të detyravetë edukatës estetike në shkollë.Punë me rëndësi rreth realizimit tëdetyrave të edukatës estetike bëhetedhe me rastin e organizimit tëeksursioneve të nxënësve. Vlera eeksursioneve në kontaktin direkt meambientin fizik të natyrës, nëshoqëri e teknike. Kjo formë e punësu mundëson nxënësve që të kuptojnëse dukuritë e ndryshme janë pjesë tënatyrës, shoqërisë dhe teknikës.Pra, fusha e edukimit estetik nukvepron e ndarë, por së bashku mefushat tjera edukative-arsimore si:intelektuale, morale, punuese efizike përbëjnë një tërësi unike qëkanë për qëllim formimin e njeriutdhe formimin e gjithëanshëm tëpersonalitetit të tij.

Ndikimi i aktiviteteve të lira

(fusnotat janë hequr nga redaksia)

Mustafë Shala

Edukata estetike përmesaktiviteteve të lira në shkollë

20 21

Reportazh Reportazh

Të buzëqeshin sapo vërejnë praninëtënde, të urojnë mirëseardhje dhe tëpërshëndesin ngrohtësisht. Përmesmënyrës së të ecurit, zhurmës të cilën ekrijojnë rrobat e caktuara apo ndonjëmënyre tjetër janë në gjendje të dijnë secilin person kanë afër. Krijojnë nëndërdijen e tyre fizikun e çdo njërit ngane dhe në bazë të lartësisë prej nga juvjen zëri mësojnë nëse personi me tëcilin flasin është i shkurtër apo i gjatë.Ata kanë një rutinë sikurse çdonjëri prejnesh, lexojnë, mësojnë, shkruajnë,zhvillojnë aktivitete sportive etj., dhearrijnë të përfundojnë sukseshëm çdoaktivitet në të cilin i angazhon stafi ishkollës. Shkolla për persona të verbërQendra Burimore “Dr. Xheladin Deda”në Pejë, e themeluar në prill të vitit 1982,ka rreth 60 nxënës në të gjitha nivelet,nga niveli parafillor deri në klasën etrembëdhjetë. Kjo shkollë këtë vitshënon 30-të vjetorin e punës, ndërkohëjanë duke u bërë përpjekje që nëshënimin e kësaj dite të përurohet edhelibri me krijimet e nxënësve.

Punon me orar më të gjatë se të tjeratdhe ofron shërbime speciale, konformmisionit që ka, si e vetmja shkollë nëvend e kësaj natyre. Drejtori i shkollës,

Xhavit Kastrati, bën të ditur se shkollapër persona të verbër dhe personapjesërisht të verbër, e cila funksionon qëtri dekada vazhdimisht është duke ukonsoliduar dhe kompletuar meteknologji të avancuar.“Me parafillor e kemi kabinetin mjaftmirë të kompletuar, ndoshta më tëmirin në rajon. Cikli i parë gjithashtu ika kabinetet e kompletuara dhe jemi tëfurnizuar mirë me material shkollor.Në nivelin e tretë apo arsiminprofesional jemi konsoliduar. Para dyviteve e kemi kompletuar një kabinetpër informatikë, sepse tash e kemiDrejtimin e Informatikës, ka internet,programe akustike dhe tastaturë të Brait.Këtë vit shkollor e kemi bërë edheinstalimin e të mësuarit elektronik që kaqenë një projekt i Komisioni Evropian”,thekson ai. Ky institucion, i cili strehondhe përgatit profesionalisht nxënës menevoja të veçanta, në gjirin e vet pranonedhe fëmijë të viseve të tjera shqiptare.Drejtori Kastrati bën të ditur seaktualisht në këtë institucion është dukevijuar mësimet një nxënës ngaMaqedonia dhe se më herët kishte pasurnxënës nga Lugina e Preshevës dheveriu i Shqipërisë.Shkolla për të Verbër, e cila gradualishtështë shndërruar në Qendër Burimorepër nevoja të veçanta arsimore, ka staf tëkualifikuar për secilën nga fushat që

mbulon, duke përfshirë edhe trajnimetshtesë, të cilat organizohen përmesfondacioneve të ndryshme dheMinistrisë së Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë.Aktualisht ekziston edhe

shërbimi i mbështetjes në shkollat erregullta përmes dy mësuesve udhëtues,ndërkohë që janë duke u bërë përpjekjepër të shtuar mënyrat e mbështetjes përnxënësit e këtij komuniteti. DrejtoriKastrati sqaron edhe emocionet, të cilatpërjeton familja e cila konstaton sefëmija i tyre është i verbër. “E kemiinicuar si shërbim dhe kemi formuar njëgrup punues për të krijuar një kuadër tëshërbimeve të mbeshtetjes në familje,sepse këto familje kanë shumë nevojëpër këtë lloj të mbështetjes, duke iudhënë këshilla, materiale, sugjerime,sepse kur një familje konstaton se u kalindur një person i verbër pëson një llojtraume. Në anën tjetër nuk është fundi ibotës, por është një mënyrë e jetës qëmund të jetohet”, deklaron ai.

Qendra Burimore “Dr. XheladinDeda”përgatit kuadro, të cilat mevullnetin dhe kurajon që kanë arrijnë qëtë sfidojnë vetën duke iu qasur studimevetë rregullta në universitetet publike dheprivate të vendit. Sipas drejtorit Kastrati,aktualisht rreth 20 studentë nga kjoshkollë vijojnë studimet në ndonjërinnga institucionet e arsimit të lartë.Shkolla për të Verbër vazhdimishtzhvillon një komunikim human me ish-nxënësit e kësaj shkolle dhe kohë paskohe u ndihmon me shumëzim dheincizim të materialeve të nevojshme.Meqenëse kjo ndihmesë konsiderohetsimboblike, drejtori thotë se ka ngritur si

Staf i kualifikuar

Është rritur numri i studentëve

çështje me Departamentin e Arsimit tëLartë mbështetjen institucionale tëstudentëve.

Këta nxënës të rajoneve të ndryshme tëvendit dhe më gjerë, të cilët i kabashkuar jeta konviktore, tashmë janëbërë si një familje e madhe, e cila jetën ezhvillon konform rregullave. Furnizimime ngrohje dhe ushqim është i nivelit tëlartë, ndërsa menynë e përcakton vetënxënësi. Gjatë ditës mbahet mësimi irregullt, ndërsa pas dite është pjesa eedukimit. Edukatoret i angazhojnënxënësit në aktivitete të lira...atavullnetarisht mund të zhvillojnë edheaktivitetete në grupe punuese,përkatësisht zgjedhin vetë se si do takalojnë pjesën tjetër të ditës, por assesinuk lejohet që jeta të dalë jashtëkontrollit. Shërbimi i kujdestarisë është24 orë, motrat konviktorekujdestarojnë gjatë natës bashkë mepersonat, të cilët kujdesen për sigurinëe objektit dhe në raste nevoje kryhenedhe shërbime mjekësore edhe gjatënatës.

Profesori i artit figurativ, MuharremRexhepi, bën të ditur se shumica e

nxënësve kanë shumë talent në krijimine punimeve artistike, shumica prej tëcilave shiten. Sipas Rexhepit, ata më sëshumti preferojnë të krijojnë punime nëteknikën e mozaikut dhe tapiseri.

“Nxënësit kanë shumë durim që tëpunojnë në këso lloj teknikash dhepërpos orëve gjatë javës, në këtë sallëkalojnë edhe një pjesë të kohës së lirë.Gjatë vitit kemi edhe ekspozita, të cilatjanë mjaft të vizituara”, shprehet ai.Nxënësit e kësaj shkolle pos aktivitetevenë fushën e artit, janë mjaft tësuksesshëm edhe në sport, ata marrinpjesë në gara ndërkombëtare, të cilatorganizohen në vende të ndryshme tëbotës.

Sa i përket garave sportivendërkombëtare, bëhet fjalë për gara nësportet gollball dhe torball, që janësporte për të verbër në të cilat ekipi ishkollës merr pjesë në kuadër të ekipit tëKosovës, si pjesëmarrëse në garatolimpike për të verbër.

Qeveria e Kosovës, më 23 nëntor të vitit2011, ka miratuar Projektligjin përpersonat e verbër dhe personat pjesërishttë verbër, i cili është para miratimit.Ky ligj do të fillojë të zbatohet nga data 1janar 2013 dhe rregullon të drejtat dhepërfitimet, si dhe përcakton kriteret përkategorizimin e personave të verbërvedhe personave pjesërisht të verbër.

Jeta në konvikt

Aktivitetet artistike

Shpresa Kokollari - Berisha

22 23

Shkolla për të Verbër- Qendra Burimore

“Dr. Xheladin Deda”, përmes dy

mësuesve udhëtues mbështet rreth 50

nxënës, të cilët zhvillojnë mësimet në

shkollat e rregullta.

“Sistemi i neuroneve funksionon edhe

nëse njeriu nuk është i aftë të shikojë.

Truri është i organizuar në mënyrë shumë

të rregullt dhe është në gjendje të thithë

çdo informacion që vjen nga shqisat ”-

Emiliano Ricciardi (shkenëctar italian).

Edhe ata shohin!

Mësuesi dhe mësimdhënia Mësimdhënësi krijues

Fikrije Zymberi

Shkollat profesionalepërkrahen në lëminëe bujqësisëProgrami “Promovimi i Punësimitnëpërmjet Zhvillimit të Biznesit dheShkathtësive” në Kosovë ka filluar nëjanar 2008. Prioriteti kryesor iprogramit është që të promovojëgjenerim të punësimit tëqëndrueshmërisë nëpërmjetpërmirësimit të mjedisit të agrobiznesitdhe rritjes së mundësive për punësimpër të diplomuarit e shkollaveprofesionale bujqësore. Buxheti ipërgjithshëm për këtë program është 80milionë DKK (njësi monetareDdneze), pra 3.8 milionë €.Programipërbëhet prej tri komponentëve:Mbështetje e Agrobiznesit; Përmirësimii Punësimit për të Rinjtë; Përmirësimi iqasjes në Shërbimet Financiare.Kyprogram adreson dy nga sfidat më tërëndësishme me të cilat Kosovaballafaqohet në ditët e tanishme –shkallën e lartë të papunësisë dhevarësinë e importit të produktevebujqësore. Ministria e Arsimit,Shkencës dhe Teknologjisë (MAShT)në bashkëpunim dhe me fonde tëMinistrisë së Punëve të Jashtme tëDanimarkës / Programit të Asistencëssë Fqinjësisë (DANIDA), është dukeimplementuar programin “Përmirësimii Punësimit për të Rinjtë”. Programipërkrah sektorin e Arsimit dhe

Aftësimit Profesional (AAP) nëMAShT dhe ka për qëllimpërmirësimin e kushteve teorike dhepraktike në shkollat e mesme të larta nëkëto profile bujqësore: teknologjiushqimore,hortikulturë,lavërtari/perimkulturë, pemtari/vreshtari).

Renovimi i shkollave në Ferizaj dheVushtrri, ndërtimi i shkollës në Gjilan, icili është në proces, pajisja e shkollaveme laboratorë, sera, plantacione,makineri bujqësore dhe firma virtualepër të bërë të mundur realizimin epraktikës profesionale.Të gjitha shkollatpartnere tanimë disponojnë me tokë, ecila me vendimet e kuvendevekomunale është në pronësinë eshkollave.

Është bërë trajnimi i mësimdhënësvepër sera, laboratore, firma virtuale, përdatabazën e themelimit të sistemitinformativ për tregun e punës,plantacione, për përdorimin ematerialeve mësimore, ndërmarrësi,kompost.

Hartimi i 43 materialeve mësimoresipas planprogrameve për 4 profilet elartëpermendura.

Themelimi i 4 Qendrave për shërbimetë nxënësve (QSHN) në kuadër të 4shkollave partnere që mundësojnëlidhjet në mes shkollave dhe tregut tëpunës, të cilat përmes zyrtarëve të

punësuar kanë për obligim të punojnëpër: orientimet e nxënësve në karrierëpërmes fushatave informative;shfrytëzimin e bazës së të dhënave përtregun e punës; për bashkëpunimin mendërmarrjet dhe krijimin e mundësivepër internshipe; mbajtjen e evidencavepër braktisjen e shkollës nga nxënësit;për punësimin e tyre gjatë shkollimitdhe pas përfundimit; orientimin e tyrenë arsim të lartë.

Doracaku për vetëmenaxhimin einstitucioneve arsimore/bujqësore ështëfinalizuar dhe sipas rekomandimeve tëKAAP do të përdoret në të gjithashkollat profesionale.

Së fundi u nënshkruan marrëveshjetpër transferimin e fondeve në shkollatpartnere nga programiMAShT/Danida. Këto marrëveshjekanë për qëllim implementimin efektivtë programit "Promovimi i Punësimitnëpërmjet Zhvillimit të Biznesit dheShkathtësive" në Kosovë.Marrëveshjetpër transferin e fondeve /Grantet përPërmirësimin e Shkollës do të krijojnëmundësitë që të zhvillohen kapacitetete menaxhimit në shkolla, kushtet përmësimdhënie dhe mësimnxënie,kapacitetet për decentralizimin nësistemin e arsimit profesional-bujqësornë shkollat partnere, që do të shërbejnësi model për të gjitha shkollatprofesionale.Shkollat do të shfrytëzojnë fondet përpagesën e pagave të mësimdhënësve,për realizimin e aktiviteteve sipasplaneve të veprimit të Qendrave përShërbime të Nxënësve, për realizimin eplaneve të ndryshme zhvillimore,projekt-propozimet në përputhje meDoracakun për Grante të Shkollave dheManualin për Prokurim.Transferi ikëtyre fondeve duhet të kuptohet sipjesë e decentralizimit të buxhetit tëKosovës. Me këto mjete do të mbulohetpagesa e pagave për 12 mësimdhënësit,për zyrtarët e qendrave për shërbime tënxënësve prej 50 për qind në bazë tëmarrëveshjes së mëhershmeMAShT/DANIDA.Transferimi i fondeve nga programiMAShT/Danida do të fillojë nëgjysmën e parë të vitit 2012 dhe do tëmbështetet nga Drejtoritë Komunale tëArsimit, drejtorët e shkollave dhemësimdhënësit.

Rezultatet e arritura janë:�

�

�

�

�

POEZI

ILIR MUHARREMI

Poezi e dehjes

Pi sa të duash në fatin tëndAsgjë nuk mund të ndërrohetMendja kërkon atë që e gjenShpreson në përjetësinëE përjetësia është pak dinake nukpërcakton pikënisjenAndaj fiton emblemën në tëpashtershmen, rrjedhojën epërjetshmes ....

Luftoj me terrin e natës

Nuk kam frikë fare, dergjem në vetmiShkruaj vargje si Ernest Hemingway: në mur, në dërrasë,gjithkundShpreh atë që nuk mund gjithmonë ta shprehëJam i tëri, shpirti, ndjenja, egoja, peneliNuk kam më frikë, e sfidova pesimizmin, fitova betejënJashtë është shumë kthjellët, hëna gjysmë e plotë.

Në këtë natë pa gjumë, dëgjohen ta pagjumurit, ata që prishingjumin Të gjithë flenë, zhyten në rregullin e pavetëdijshëm të gjumitUnë belbëzoj me shpirtin tim, sepse me të jam edhe pas vdekjes Iburgosu në mua, i përjetshëm në vetvete, ka masë të rritet vetëDehem, dehem dhe dua të dehem, shpirti udhëzon, fiton.....Frymëmarrja rrokulliset e pavetëdijshme, shkëput kontrollinE thërret thënien e grekëve të lashtë, identifikim shpirtërorUnë e sfidoj frikën, nuk jam më peng i saj Vdekja troket sizakonisht, ngase ka të drejtë, është më e vërteta, e mund realen,realja sfidon dehjen, vdekja fiton betejën.....Shpirti vetëm shkruan, kupton kohën, jetën, mundin, sfidën...Rreshton vargjet sipas qejfit, pa dëshirën time…Krijon ritmin, pakuptimësinë, mesazhin etj...I fortë është ai që di ta rrokullisë gënjeshtrën me armën ethjeshtësisë,Budalla është ai që shpërfaq sinqeritetin dhe me dashuri pretgoditjen...

Bota është frikë, sfidë, elips, gënjeshtër, mrekulli, pesimizëm,përjetësi...E unë dehem në pakuptimësi të shpirtit, dirigjimi vjen nga jodija eSokratitNuk e dua as atë, asnjë filozofi pesimiste të dhimbjes,Dua të dehem, pastaj prapë të dehem, të vjellë, të më zë gjumi nëndonjë përroskë të vjetër, pastaj prapë të dehem, deri në dëshirën eNapolonit.

Kur të vjen ora e zgjimit dhe të kërkimit të turmës, jo, përgjigjjaështë e thjeshtë- dehja, realiteti i lirë, i pa varur.

Edhe nëse nuk kuptohem, nuk kam kthjelltësi për vesh,Nuk brengosem sepse shpirti ka fuqi për vetën, atë e kuptoj dhe eshteroj.E unë vazhdoj të luftoj me terrin e natës, dritë prapë terr, të bëhetdritë...

Amedeo Modigliani

Dëgjoj muzikë vetëm për vetënTingujt shpirtëror shpërfaqin imazhet e AmedeoModiglianiVena e kuqe kafshon qëllimshëm egonDehem ngase dua të dehem, jo sepse duanJam i mbyllur në individualizmin timMë qartë dëgjoj melodinëKrijoj skenën e pakrijuar në kohën postmodernePasionohem në portretet me qafa të gjata, e me sy të padefinuarI lirë jetoj autori, nuk e dinte gjatësinë e jetës, po sikurta dijë, nuk do ishte ai që ështëPablo Pikaso ngriti në superlativ penelin e tij,objektivisht e kopjojDergjej për kohën, penelin, ngjyrën, portretinIshte poet i figuracionit dhe i ngjyrësKopjoj jo vetëm modelin e objektitPor, syrin si pasqyre shpirtëroreMadje ka shënuar: “Kur ta kuptoj shpirtin, do tapikturoj syrin”E kuptoj në të pavetëdijshmenZbrazëtirën e syrit shpesh e linteNën ndikim të ëndrrës përshtatej në realenDehja përdorej si instrument krijimi, forcë artistike,meteor ngjyrashIku si gjithë të tjerët me pakuptimësinë e shpirtit dhe papërgjigjjen e shkuarjes!

24 25

Biçikleta

Shumë shkolla dhe universitete indalojnë biçikletat e paregjistruara ngakompleksi shkollor ose universitar. Këtorregulla kanë qenë kokëdhembje përshumë student universiteti. Një rregullkolegji kërkon që të gjitha biçikletat që utakojnë studentëve të regjistrohen me

një shkronjë dhe një numër parafangën(baltëprirësen) e pasme. Studentët qëtashmë i kanë regjistruar biçikletat e tyrei mbajnë numrat që i posedojnë. Nësebiçikleta të reja vijnë në kompleksinuniversitar, duhet të aplikohet te portieripër dhënien e një numri. Biçikletat eparegjistruara do të largohen ngakornizat e kolegjit për biçikleta.

Nuk lejohet rock and rolli

Universiteti Bob Jones University ua kandaluar studentëve kënaqësinë me rockand roll në komplekset universitare. Kjoështë menduar se ndikon arsimimin dhe

të mësuarit e studentëve. Pas kësaj,“mbrojtësit” e universitetit kanë bërë njëlëvizje të mençur për të kontrolluar atëse çfarë disqe vendosin studentët në CDplayer.

Jo flokë të çuditshme në Britaninë eMadhe

Në shkollat angleze nuk lejohen stile tëçuditshme të flokëve, por ato i lejojnë

studentët të bëjnë stile të caktuar tëflokëve gjatë viteve të Kupës Botërore.Sido që të jetë, kjo gjë nuk lejohet ngashkolla pas përfundimit të saj.

Ndalimi I fjalorit

Në një shkollë të Kalifornisë ështëprovuar të ndalohet fjalori nga klasa ekatërt dhe e pesta me arsyetimin se

përmban fjalë të “papërshtatshme përmoshën”. Fjalori është ndaluar pasi njëprind u ankua se djali i tij kishte mësuardhe përdorte fjalë të papërshtatshme.

Ndalimi i përqafimit

Studentët duhet të përqafojnë njëpolitikë të mospërqafimit në disashkolla. Në një raport të televizionit Fox

u paraqit rregulli i ri i disa shkollave tëOregonit për ndalimin e përqafimit.

Ndalimi i ngjyrës së kuqe

Qindra shkolla i kanë ndaluar mësuesittë përdorin ngjyrën e kuqe në rast se idëshpëron fëmijët. Ato po e largojnëmetodën tradicionale të përmirësimit,

sepse e konsiderojnë si “konfrontuese”dhe “kërcënuese”. Tiku dhe kryqi nëdetyrat e fëmijëve të këtyre shkollavetani bëhen me hijezime më të lehta si metë gjelbër, të katërt, rozë, të verdhë,madje edhe vetëm me laps të thjeshtë.

Disa nga rregullat shkollore më tëçuditshme të shekullit 21

Arsimi nëpër botë Fotogaleria

26 27

revistë e përmuajshme, nr. 3, viti ii, shkurt 2012 edukimi është...

Documents