کالن و خرد کاذب مناقشاتریتزر( جرج بر )نقدی

1عبدی مصطفیچکیده:

‌ش��ده ترجمه و ت��ألیف شناسی‌جامعه ه��ای‌نظریه زمینه در بس��یاری آث��ار اینکه وج��ود با‌ن��زد در ری��تزر ج�رج ‌ت��ألیفمعاص��ر« دوران در شناسی‌جامعه ‌»نظ��ریه کت��اب هن��وز اما اس�ت،

‌رویک��ردی با مقاله اس��ت.‌این برخ��وردار ای‌ویژه جایگاه از رشته این دانشجویان و استادان‌اس��ت. کش��یده چالش به را آن اصلی های‌بنیان از یکی و پرداخته اثر این مطالعه به انتقادی

‌شده، ایران در آن کاربرد و شناسی‌جامعه های‌نظریه نقد برای ابزاری به تبدیل ‌که بنیان ایناست.‌ کالن و خرد پارادایم دو به شناسی‌جامعه های‌نظریه بندی‌تقسیم همان

‌و خ��رد نظریه‌پ��ردازان س��راغ به گونه‌شناسی این بر ح��اکم اص��ول و مفاهیم کشف با‌بررسی این نم��ائیم.‌نت��ایج بررسی را آن‌ها نظریه‌ بودن کالن یا و بودن خرد تا رفتیم کالن

‌نظریه‌پ��ردازان نزد در را خرد به موسوم نظریه بنیان‌های و مفاهیم که است آن از حاکی‌دچ��ار بنی��ان از کالن و خرد به نظریه‌ تقسیم‌بندی یافت.‌پس می‌توان را آن عکس و کالن

باشد. نظریه‌ها نقد و بررسی برای مالکی نمی‌تواند و بوده تناقض‌نظریه یک ب��ودن کالن یا خ��رد ح.ا.تنه��ایی، مع��رفت شناسی‌جامعه نظریه براس��اس

‌س��اختارهای و نظریه بین دیالکتیک و ت��اریخی ضرورت این بلکه نیست، فضیلت یا رذیلت‌به شناسی‌جامعه توجه به منجر شناسی‌جامعه ت��اریخ از ای‌ب��رهه در که است اجتم��اعی

‌س��مت به را شناسی‌جامعه دیگر ای‌ب��رهه در و ش��ده اجتم��اعی واقعیت کالن س��طوح‌و ��� ری��تزر نظر از ها‌آن نظریه که شناس��انی‌جامعه نتیجه اس��ت.‌در کشانده خرد مسائل‌خود مطالعات بیشتر شوند،‌می قلمداد خرد � بندی‌تقسیم این پیرو ایرانی شناسان‌جامعه

‌در آن وب��رعکس ان��د،‌داده انج��ام خ��رد س��طوح های‌پدی��ده روی بر هومنز��� همچ��ون ��� را‌از بوریکو و ب��ودن تعریف طبق اس��ت.‌اما ص��ادق گ��را‌کالن اص��طالح به پارادایم خصوص‌س�طح نمی‌ت��وان به را مطالعه سطح این از حاصل نتایج که نیست معنا آن به این پاردایم

‌خرد نظریه نه آورد میان به سخن کالن یا خرد شناسی‌جامعه از باید داد.‌پس تعمیم دیگرکالن.‌‌ یا

‌کنش، کالن، شناسی‌جامعه‌نظریه خ���رد، شناسی‌جامعه‌‌نظریهکلی��دی: مف���اهیمکالن شناسی‌جامعه خرد، شناسی‌جامعه ذهن، عین، ساختار،

مقدمه:‌در دانش��گاهی رش��ته یک بعنوان شناسی‌جامعه علم تولد از دهه چند از بیش اینکه با

‌اس��ت.‌شده ترجمه و ت��ألیف رش��ته این در بسیاری آثار خوشبختانه ولی نگذشته، ایران‌‌»نظ��ریه کت��اب شناسی‌جامعه ه��ای‌نظریه زمینه در ش��ده ترجمه آث��ار ت��رین‌مهم از یکی

‌به ام��روزه و 2ش��ده ترجمه بار سه کنون تا اثر ‌است.‌اینمعاصر« دوران در شناسی‌جامعه‌اس��ت.‌با‌شده تب��دیل ای��ران در شناسی‌جامعه ه��ای‌نظریه ی‌حوزه کالسیک آثار از یکی

‌س��ئوال ط��رح منبع بعن��وان م��ذکور کت��اب هن��وز جدی��دتر آث��ار ت��ألیف و ترجمه وج��ود‌ای‌وی��ژه جایگ��اه از اس��تادان و دانش�جویان ن�زد دک�تری و ارشد کارشناسی های‌آزمون

است. برخوردار‌ه���ای‌نظریه از ج���امع و کامل ش���رحی کت���اب این در کند‌می تالش ری���تزر ج���رج

‌بس��یاری ایرانی دهد.‌دانشجویان ارائه ها‌آن تاریخی های‌ریشه و معاصر شناسی‌جامعه M_ abdi1357@yahoo.com ایران قشم، اسالمی، آزاد دانشگاه ، قشم واحد اجتماعی، علوم -‌گروه‌1‌ثالثی، محسن ترجمه همکاران، و مهدوی صادق محمد ترجمه تهران، غروی‌زاد، احمد و سیاهپوش محمد ترجمه‌.2

علمی انتشارات تهران،

1

‌های‌دی��دگاه از ش��ناختند.‌ب��رخی ری��تزر با را شناسی‌جامعه در مط��رح ه��ای‌نظریه از‌این توسط ب��ار اولین ب��رای م��ور، و دی��ویس کارکردی قشربندی ی‌نظریه مانند نظری،

شد. معرفی ایران شناسی‌جامعه به کتاب‌بحث م��ورد اثر مترجم��ان و ریتزر به ایران شناسی‌جامعه که دینی داشتن نظر در با

‌شناسی‌جامعه در را جدی��دی اندازهای‌چشم تواند‌می کت��اب این به انتق��ادی نگ��اه دارد،‌در ب��االیی بس��یار اعتب��ار درجه از که حجیمی اثر چ��نین انتق��ادی بگشاید.‌بررسی ایران

‌را آن ت��وان‌نمی دش��وار، و وسیع بسیار کاریست است، برخوردار ایران شناسی‌جامعه‌را خ��ود توجه است درصدد حاضر نوشتار وسعت، همین دلیل داد.‌به جای مقاله یک در

‌را اص��لی بنیادهای از یکی مفهوم دارد.‌این معطوف آن بنیادی مفاهیم از یکی به صرفااست. شده بنا آن بر کتاب ساختار که دهد‌می تشکیل

‌ه��ای‌نظریه از بندی‌تقس��یم ‌دوگونهمعاص��ر« دوران در شناسی‌جامعه »نظریه در ری��تزر‌ه��ای‌نظریه تا کند‌می تالش کت��اب مختلف ه��ای‌بخش در و ک��رده، ارائه شناسی‌جامعه

‌سه به ها‌نظریه بندی‌تقس��یم ها‌آن از کن��د.‌یکی تحلیل مبناها این براس��اس را مختلف-1380‌��:634)ری��تزر، اجتماعی رفتار و اجتماعی تعریف اجتماعی، ی:‌واقعیت‌انگارهاست. کالن و خرد به ها‌نظریه بندی‌تقسیم دیگری و (،636

‌ای‌وی��ژه اهمیت شناس��ی(‌از‌جامعه انگ��اره )سه اول بندی‌تقس��یم به توجه اگرچه‌خ��ود به را انتق��ادی بررسی این محت��وای که بنی��ادی مفه��وم آن اما اس��ت، برخ��وردار‌دارد؛ دلیل دو انتخ��اب .‌این1است کالن و خ��رد به ها‌نظریه بندی‌تقسیم داده، اختصاص

‌بندی‌تقسیم این در باید را ریتزر از ایران شناسی‌جامعه تأثیرپذیری بیشترین که آن اول-1389‌��:150 )تنه��ایی، دیگر جایی در اول بحث که‌آن دیگر و کرد جستجو کالن و خرد

است. گرفته قرار انتقادی بازبینی (‌مورد151مسئله: طرح

‌در شناسی‌جامعه ه��ای‌نظریه ارزی��ابی اص��لی معیاره��ای از یکی کالن و خرد مسئله‌و ها‌نظریه از ب��رخی که است نظر این بر اس��ت.‌وی ری��تزر ج��رج کتاب مختلف فصول‌دلیل به دیگر ب��رخی و اند،‌درمانده اجتماعی واقعیت خرد سطوح به پرداختن از مکاتب‌واقعیت کالن س��طح و اجتم�اعی س��اختارهای ب�رای ش��دن قائل ان�دازه از بیش اهمیت

‌ع��املیت و کنش همچ��ون اجتم��اعی واقعیت خ��رد س��طوح تحلیل ت��وان از اجتم��اعینیستند.‌ برخوردار‌در مس��اله یک ‌بعن��وان80 دهه‌ی تا کالن و خ��رد پیوند که است ب��اور ب��راین ری��تزر

‌الگزن��در، هابرم��اس، چون:‌گیدنز، کسانی دهه این از پس و بوده مطرح پردازی‌نظریه‌‌همان: )ریتزر، برت رانلد و امرسون هیندس، باری کلمن، هکتر، مایکل کالینز، کرپس،

‌نظریه مانند � که نظریه‌ای هر انداز‌چشم این آمده‌اند.‌در فائق مساله این (‌بر105‌جامعه‌شناسی و مردم‌نگارانه روش‌شناسی پدیده‌ش����ناختی، جامعه‌شناسی تب����ادل،‌ق��رار خ��رد ه��ای‌نظریه ج��زء دارد نظر فکر ص��احب و خالق کنش��گران به ��� وج��ودی

‌ن��دارد، نظر فکر ‌صاحب و خالق کنشگران بر میان این در تبادل نظریه گرچه‌گیرد.‌می‌کارشناسی دوره جامعه‌شناسی بینش‌های کالس‌های در ح.ا.تنهایی شفاهی مباحث از برگرفته نقد این اولیه -‌ایدۀ|‌1

‌و التین منابع دادن قرار اختیار در بابت استاد این از را خود دانی قدر دارد جا دلیل همین (‌است.‌به1383ارشد)نماییم. اعالم مکرر هایی‌راهنمایی

2

‌گ��یرد.‌می ق��رار ها‌نظریه از دس��ته این ج��زء واقعیت، خ��رد سطوح بر تاکید دلیل به اما‌کالن ه��ای‌نظریه و یافتند ق��درت شناسی‌جامعه در ،1970 ی‌دهه در خ��رد ه��ای‌نظریه‌بر که نومارکسیستی(‌را های‌نظریه و کشمکش نظریه ساختاری، کارکردگرایی )مانند(.‌98کردند)همان: تهدید داشتند غلبه شناسی‌جامعه

کند:‌می بیان گونه این را کالن و خرد پردازی‌نظریه بودن مسئله ریتزر‌اهمیت و وج��ود که کرد ذکر توان‌می را ای‌بینانه خرد حد از بیش های‌نظریه مقوله، همین »در

‌[،1974 ؛1969 ؛1967] می‌ش��مارند ن��اچیز یا و کنند‌می انک��ار را کالن س��طح های‌پدی��ده؛1962] بل��ومر نمادین متقابل کنش نظریه [،1986] بالدوینها [‌و1971] اسکینر رفتارگرایی

‌و کنند‌می انک��ار را خرد سطح های‌پدیده نقش که کالن سطح افراطی های‌نظریه نیز [‌و1969‌نظریه [،1966] ف���رهنگی ج���برگرایی به پارس���ونز آوردن روی )مانند گیرند‌می کم دست یا

‌و...(‌« فوکو س��اختارگرایی بعد ما [،1980] هیو‌می س��اختارگرایی [،1977] بالو س��اختاری(.598)همان:‌در را مسئله این دیگر بعد یک ریتزر کالن، و خرد تمایز بودن مسئله بعد این بر عالوه

‌اما دارند توجه کالن و خ��رد رابطه مس��ئله به پ��ردازان‌نظریه از ب��رخی که داند‌می این‌الگزن��در همچ��ون یا و شوند‌می کشانده خرد افراطی جهت به کالینز همچون سرانجام

(.599افتند)همان:‌‌می کالن افراطی مسیر در‌‌به1980 ی‌دهه از پیش ها‌نظریه از برخی که واقعیت این گونه مسئله طرح با حال

‌ذهن به ها‌س��ئوال این کالن، س��طح بر دیگر ب��رخی و اند‌کرده توجه بیش��تر خ��رد س��طحکه: شود‌می متبادر

‌به ها‌نظریه این اینکه یا و ندارن��د؟ را کالن مسائل تحلیل توان خرد های‌نظریه آیا-اند؟‌نکرده توجه کالن ساختارهای

‌به ها‌نظریه این اینکه یا و ندارن��د؟ را خرد مسائل تحلیل توان کالن های‌نظریه آیا-نکرده‌اند؟ توجه فردی کنش همچون خرد موضوعات

آیا- ‌در اس��ت؟ ص��حیح کالن و خ��رد به جامعه‌شناسی نظریه بندی‌تقس��یم اساس��اگیرند؟‌می قرار کجا در زیمل چون کسانی بندی‌تقسیم چنین

‌های‌پدی��ده تحلیل به معط��وف نظریه‌ها شناس��ی،‌جامعه تاریخ از ای‌برهه در چرا-‌هستیم؟ خرد مسائل به ها‌آن توجه چرخش شاهد بعد به ای‌دوره از و بوده، کالن

کالن – خرد به نظریه بندی تقسیم تاریخ‌که را موض���وعاتی و مس���ائل باید ش���ده مط���رح های‌پرسش پاسخ ی���افتن ب���رای

‌ک��الینز رن��دال نظر ک��رد.‌به آش��کار را اند‌کالن(‌ش��ده ��� )خ��رد شکافی چنین ساز‌زمینه‌اما داش��ته، وج��ود قبل س��الیان از ش��ناختی‌جامعه تئ��وری به کالن و خ��رد رویکرده��ای

‌[1970-��‌1960] اخ��یر ی‌دهه دو در که است آن��ان پیوند و ارتب��اط چگ��ونگی موض��وع‌ادعاه��ای علت به زی��ادی م��یزان به رخ��داد این وی نظر از اس��ت.‌فقط ش��ده مط��رح‌اولیه نم��ادی گرایی‌متق��ابل افتاد.‌کنش اتفاق خرد رویکرد توسط شده پیشنهاد تجربی

‌ی‌مب��ارزه و کرد زندگی خود زمان کالن شناسی‌جامعه با صلح و آشتی در توماس و مید‌ج��رج کالن، رویک��رد دیگر شود.‌حریف‌می ‌آغاز50 ی‌دهه در بلومر زمان از مکتب این

‌پارس��نز س��اختارگرایی تئ��وری نقد در را خ��ود ک��ار از بخشی که است هوم��نز کس��پر‌یک��دیگر از انتق��اد و مج��ادالت این بطن در که آنچه بی‌ت��ا(.‌اما )ک��الینز، کند‌می ریزی‌پی

3

‌اینجا در بلکه نب��ود، ب��العکس و کالن ه��ای‌نظریه از خ��رد مک��اتب نقد ش��د،‌می دنب��ال‌ط��ور‌همین و س��اختار و کنش یا و ع�املیت و س��اختار چ�ون موضوعاتی سر بر مناقشه

‌کالس��یک شناسی‌جامعه در باید را مناقش��ات این ریشه ب��ود.‌گرچه ذهن و عین تقابل‌چ��ون کس��انی توسط مف��اهیم این مج��دد ط��رح با که رسد‌می نظر به اما کرد، جستجو‌از انتق��اد ط��رح و گرفته دوب��اره ج��ان مناقشه (‌این1979 و1976) گی��دنز آنت��ونی

‌کم�تری اهمیت فع�ال و خالق کنش�گران ب�رای که �� اجتماعی ساختارگرایی های‌تئوری‌طی��ف، این قطب یک در فروغلتی��دن مثابه به ها‌نظریه از ب��رخی س��وی از ��� بودند قائل‌ش��د.‌در تلقی آنها عمل از جامعه و ساختارها برآمدن و خالق کنشگران به اعتقاد یعنی‌س��اختارگرایی منتق��دان که گ�رفت ش��کل ب�اور این انتقادات، از تلقی گونه این ی‌ادامه

‌متقابل »کنش ری��تزر زب��ان به یا و ندارن��د، اعتق��ادی جامعه کالن ساختارهای به اجتماعی(.307همان:‌ )ریتزر،‌دارد« گرایش دامنه پهن اجتماعی ساختارهای از پوشی چشم به نمادی

) شناسی‌جامعه روش جدید قواعد در وی���ژه به ه���ایش‌کتاب از ای‌مجم���وعه در گی���دنز‌س��ازی‌(‌مفهوم1984) جامعه ق��وام (‌و1979)اجتم��اعی نظریه اص��لی مس��ائل (،1976

‌ده��د.‌می ارائه نظ��ام و ف��رد نظ��ام، و ک��ارگزار س��اختار، و کنش بین رابطه از بنی��ادینی‌بحث ک���انون در که است موض���وعی اجتم���اعی س���اختار و کنش بین رابطه مس���ئله‌اجتم��اعی پ��ردازان‌نظریه تر‌بیش وی نظر از دارد.‌و ق��رار گی��دنز اجتم��اعی ی‌نظ��ریه‌کنند.‌براساس بیشتری تاکید آن بر و برگزینند را یکی ساختار و کنش بین دارند گرایش

یا و اختی��ارگرا یا ج��برگرا رویک��رد دو از یکی به توسل با وی، اس��تدالل ‌تکمیل با ص��رفا‌ک��ارگزار یک کنش که داد پاسخ پرسش این به ت��وان‌نمی دیگ��ری، کمک به یکی ک��ردن‌(.‌گیدنز1390‌�:520)الیوت، یابد‌می ارتباط جامعه ساختاری های‌جنبه با چگونه فردی

‌در‌خ��رد« شناسی‌»جامعه را یکی خ��ود عصر شناسی‌جامعه در موج��ود س��نت دو از نقد با‌که را دومی و پ��ردازد،‌می مقی��اس ‌کوچکاالشخاص��ی« »بین راوبط به که گیرد،‌می نظر

‌(.1384‌��:60 نامد.‌)گی��دنز؛‌می‌کالن« شناسی‌»جامعه دارد عهده بر را فراگیرتر وظایف‌نظریه س�����اختار و ع�����املیت تلفیق با است آن ص�����دد در خ�����ود نقد این ی‌ادامه در

‌:1381 ارمکی؛ )آزاد کند‌ ارائه بست بن این ب���رای حلی راه بعن���وان را س���اختاربندیدر283 ‌شود،‌می تصور کالن � خرد مسئله مثابه به متحده ایاالت در آنچه واقع (.‌

) گرایی‌ذه��نیت تقابل (‌و1389‌��:301 )ری��تزر، گی��دنز ن��زد س��اختار و ع�املیت مس��ئلهSubjectivism)گرایی‌ع��نیت ‌و (Objectivism)بعن��وان تقابل این به اس��ت.‌بوردیو بوردیو ‌ن��زد‌

‌)گرنف��ل، کند‌می اش��اره اجتم��اعی علوم در دستگی دو ‌عاملترین«‌مخرب و ترین‌»بنیادی1388‌:97.)

‌شناس��ان‌جامعه ترین‌سرش��ناس از می‌ت��وان را ک��الینز رن��دال و ترنر ‌اچ ‌جانات��ان‌ه��ای‌)نظریه دیگر ش��کلی به را س��اختار و ع��املیت دوگانگی که آورد، بشمار آمریکایی

‌این به ری���تزر ج���رج همه از بیش رسد‌می نظر به ان���د.‌اما‌کرده کالن(‌دنب���ال و خ���رد‌کت��اب پای��انی فصول در زند.‌وی‌می دامن شناسی‌جامعه در مسئله یک بعنوان موضوع

‌از بیش انس��جام بر دال بس��یاری های‌‌نش��انه1980 ی‌دهه در نویسد؛‌می گونه این خود‌پ���یرامون انس���جام خ���ورد.‌این‌می چشم به ش���ناختی‌جامعه ی‌نظ���ریه زمینه در پیش

‌شناس��ی،‌جامعه نظریه در اص��لی مس��اله که زند‌می دور چش��مگیر توافق این پی��دایش‌کالن و خ���رد س���طوح یا و نگرانه‌کالن و خردبینانه ه���ای‌نظریه می���ان ی‌رابطه بررسی

4

‌گوید‌می مس��ئله این بر پ��رداختن تاریخ خصوص در سپس است.‌وی اجتماعی واقعیت‌شناسی‌جامعه نظریه اساسی قض��یه وکالن، خ��رد س��طوح رابطه مسأله که قضیه این

‌(1986) او از پیش ک��الینز اس��ت.‌رن��دال نش��ده عن��وان او توسط ب��ار نخس��تین است،‌مهم ه��ای‌زمینه از یکی همچن��ان ن��یز آین��ده »در مسئله این ی‌درباره کار که است شده مدعی

‌کت��اب ی‌مقدمه در هل و آیزنشتاد .‌همچنینماند« خواهد باقی شناسی‌جامعه نظری پیشرفت‌اختصاص کالن نظریه به را دیگری و خرد نظریه به را یکی که (‌�1985) شان‌جلدی دو

‌ی‌نظ��ریه می��ان »روی��ارویی که رس��یدند نتیجه این به و کردند بیان را همانندی نظر � اند‌داه(.597-596همان:‌ )ریتزر؛دارد«‌ تعلق گذشته به دیگر کالن، ی‌نظریه و خرد

‌به که گرفته ق��رار بحث م��ورد کم��تر تاکنون آن برای نوپدید توافق این ریتزر نظر از‌عن��وان متخالف بسیار پردازان‌نظریه کار در و متفاوت بسیار اصطالحات با و ها‌صورت

‌گی��دنز، همچ�ون:‌آنت��ونی پ�ردازانی‌نظریه ک�ار در باید بیش�تر را توافق است.‌این شده��ر، مایکل ک��الینز، رن��دال ک��رپس، الگزن��در، جف��ری هابرماس، یورگن ‌کلمن، جیمز هکت

کرد)همان(. جستجو بودن ریمون و رانلدبرت امرسون، ریچارد هیندس، باری)گ��را«‌‌»کل اجتم�اعی نظریه می�ان ش�دن قائل تم�ایز از (‌نیز1381‌�:29کرایب)‌یان

holistic) که کند.‌او‌می یاد ‌نظریه تقسیم تر‌سنتی های‌شیوه از یکی عنوان با‌»فردگرا« و‌‌و کنش مفه��وم دو در را‌آن ریشه دان��د،‌می نظری بحران یک را بودن گرا‌فرد یا گرا‌کل

‌جلد در شناسی‌جامعه ه��ای‌نظریه نقد و ش��رح ب��رای کن��د.‌ک��رایب‌می جستجو ساختار‌بر کت��اب »ایننویس��د:‌‌می چ��نین و داده ق��رار توجه مورد را مسئله این خود، کتاب دوم

‌ریتزر همچون مبنا ‌برهمین(.144است«)همان:‌ یافته سازمان کنش و ساختار گانگی دو محور‌س��طح در عقالنی انتخ��اب و نم��ادی متقابل کنش مانند ها‌نظریه از برخی که پذیرد‌می

‌ای‌نظ��ریه پارس��نز نظریه یا و رس��ند،‌نمی ها‌نظام س��طح به و مانده باقی کنش تحلیل‌ب��رای شد ای‌به��انه ک��رایب کت��اب فارسی (.‌ترجمه185-��‌109اس��ت)هم��ان:‌ کالن

‌اثر بودن��د.‌این ری��تزر کت��اب ج��ایگزین بعن��وان جدی��دی منبع دنب��ال به که اس��تادانی آزم�ون، من�ابع ش�دن تر‌تکمیل و روزتر‌به ب�رای مت�نی طور‌همین ‌ه�ای‌آزمون خصوص�ا

‌دوام و ش��دن تر‌مس��تحکم م��وجب اق��دامات ب��ود.‌این 1اس��المی آزاد دانش��گاه دکتریشد.‌ ریتزر ادعای بیشتر

ایران شناسی‌جامعه در آن تأثیر و کاذب دوگرایی‌اس��ت، کالن و خ��رد س��طح دو نظ��ری تلفیق دنبال به که ای‌مقاله در ترنر اچ جاناتان

کن��د)‌می ی��اد بغ��رنج مس��ائل عن��وان با ها‌آن از و ک��رده مط��رح را گ��رایی دو گونه سه‌مش��خص را ش��ناختی‌جامعه نظریه بودن کالن یا خرد ها‌دوگانه این وی نظر (.‌از1387

‌اس��ت. س��اختار و ع��املیت مس��ئله بغ��رنج(؛ )مس��ائل ها‌دوگانه این از نمای��د.‌یکی‌می هس��تند، ع��املیت تق��دم طرف��دار کش��اکش این در که کس��انی ‌ها‌ن‌انسا ب��رای معم��وال‌تری‌س��اختاری وجه به که کس��انی نگ��اه در که ح��الی در اند،‌قائل آزاد ی‌اراده از میزانی

‌چهارم و سوم های‌بخش عنوان از که اسالمی، آزاد ‌دانشگاه1386 سال دکتری کنکور آزمون در سئوال‌ها از _‌‌یکی‌1‌و کنند‌می آغاز کنش از که را شناسی‌جامعه نظریات از نظریه »دوبود:‌ شده طرح این‌گونه بود شده گرفته کرایب کتاب

دهید«.‌ توضیح را شوند‌می شروع ساختار از که را نظریه دو‌تقدم دوگانه‌ها از یکی بر پارادایم‌ها از برخی اینکه تصور و نموده تقویت را دیالکتیکی غیر تفکر مباحث گونه این طرح‌تشکیل را خرد/کالن گونه‌شناسی اصلی مبنای رویکردی نماید.‌چنیین‌می ایجاد دانشجویان بین در را می‌شوند قائل

می‌دهد.

5

‌اس��ت.‌از ف��رهنگی و س��اختاری عوامل ت��أثیر تحت ش��دت به انسانی کنش دارند، نظر وجه هیچ به نگرش دو این ترنر نظر ‌کنش است ممکن ابت��دا زی��را نیس��تند، متض��اد ذات��ا

‌نه��ایی ی‌کنن��ده تع��یین عوامل آن ح��ال عین در ولی باش��د، عواملی فشار تحت انسانی‌این ش��وند.‌اما بازس��ازی اف��راد ه��ای‌کنش با توانند‌می نیز ساختارها اینکه نباشند.‌دوم

‌با ساختار� عاملیت پرسش که مواردی دهد.‌در‌نمی توضیح را چیز ‌همه ‌ساده پاسخ است، شده آمیخته کالن� خرد مسائل اند.‌مبهم ها‌نظریه معموال‌‌اس��ت.‌از(Objective)‌»عی��نی« ‌و(Subjective)‌»ذه��نی« می��ان تمایز ها،‌گانه دو از دیگر یکی

‌است »عینی«‌چ��یزی و گذرد‌می ها‌انسان سر در که است »ذهنی«‌چیزی معلوم قرار‌بر که گ��روهی ترنر نظر ک��رد.‌به مش��اهده ها‌انس��ان سر از خارج در را آن توان‌می که

کنند،‌می »ذهنی«‌تاکید ‌و دارند اص��رار ع��املیت و انسانی آزاد ی‌اراده وجود بر معموال ‌که گ��روهی مقابل گ��یرد.‌در‌می ش��کل اجتماعی طور به ما نگری‌جهان معتقدند عموما

دهند،‌می »عینی«‌اهمیت واقعیت به ‌که بینند‌می س��اختارمندی جهان را، جهان معموال‌بر هم دوگ��انگی این ها،‌دوگانگی از بسیاری مثل او نظر است.‌از علمی تحلیل پذیرایی

‌ط��ور به توان‌نمی که است آن گانگی دو این باطل است.‌فرض مبتنی باطل فرض یک‌های‌فناوری در � سریع های‌کرد.‌پیشرفت مطالعه یا مشاهده »ذهنی«‌را امر عینی،

‌دوگانه این زودی به کند‌می ترس����یم را مغز شناسی‌عصب که ذه����نی تصویرس����ازی‌فکر اف��راد که است س��ازد.‌درست‌می معنا‌بی را آن و ب��رد‌می س��ئوال زیر را انگ��اری

‌ک��نیم.‌در مطالعه عی��نی بط��ور را فرآیند این نتوانیم که شود‌نمی دلیل این اما کنند،‌می‌بسیاری مثل نیز ذهنی و عینی دوگانه از است بهتر که رسد‌می نتیجه این به ترنر نهایت

‌کمکی خ��رد-‌کالن مش��کل حل در زی��را بکش��یم، دست تر‌ق��دیمی فلس��فی تمایزات ازکند.‌‌نمی

‌‌و(Action)‌»کنش« مسئله کالن� خرد پرسش زمینه در رایج ی‌پیچیده مسئله دیگر اجتماعی واقعیت از بندی‌صورت این است.‌در( Order) »نظم« ‌ب�رای جدی�دی ن�ام ص�رفا

است. شده برگزیده ساختار و عاملیت‌پیش��گامان از ترنر که است رو‌آن از نوش��تار این در ترنر مقاله محتوای به پرداختن

‌رندال و او از متأثر حدودی تا ریتزر و است آمریکا در کالن و خرد به نظریه بندی‌تقسیم‌این (،1389 و1380) ش��ده ترجمه فارسی به که خ��ود اثر دو در اس��ت.‌ری��تزر کالینز

‌اس��ت. داده ق��رار شناسی‌جامعه ه��ای‌نظریه نقد و تحلیل در بحث مبن��ای را ها‌دوگانهنقد در است کوششی ترنر��� تعب��یر به ��� بغ��رنج مس��ائل این کش��یدن چالش به بنابراین

ریتزر. از شده یاد اثر دو بنیان‌نظم،/‌کنش جامع��ه،/‌ف��رد بت��وان زب��ان در ک�ه:‌ش��اید است آن نوش��تار این ادع��ای‌به اما داد ق��رار هم مقابل در و ک��رد ج��دا یک��دیگر از را ذهن/‌عین و س��اختار/‌ع��املیت

‌گ��ورویچ نظر نیستند.‌از جدا هم از دو این هرگز عمل در جامعه‌شناسان از برخی تعبیر‌تم��ایز این و است برقرار فوق های‌دوگانه بین متقابل تضمن دیالکتیک نوعی‌(1347)

‌تحلیلی چ��نین.‌است دیالکتیک کاذب اشکال از وی نظر از که است مناظر تقابل نوعی‌دارن��دروف الیاس، مید، کولی، چون کسانی او از پس و پیش نیست، گورویچ آن از تنها

یا ص��راحت به ن��یز ب��ودن ریمون و ‌در این ان��د،‌خوانده ص��وری را ها‌دوگرایی این تلویح��ا‌ع��املیت ک��ار این با او.‌آید‌می بشمار جدایی این اصلی عامالن از گیدنز که است حالی

6

‌مس���ائل از دو این بین پیوند که دارد را عقی���ده این و داده ق���رار س���اختار برابر در را‌ص��دد در بس��یاری جامعه‌شناس��ان او از پیش که بوده، جامعه‌شناسی تاریخ در اساسی

‌اتف����اق وی س����اختاربندی تئ����وری در ک����ار این اما برآمده‌ان����د، آن‌ها بین زدن پل‌فص��ل‌بندی ری��تزر که می‌شود آن به منجر تقابل این نهایت در(.��‌1383گیدنز،)می‌افتد

‌و اجتم��اعی واقعیت کالن و خ��رد س��طوح به نظریه توجه براس��اس را خ��ود کتاب‌ه��ای‌این ت��أثیر ن��یز ای��ران در.‌نماید تنظیم س��اختار �‌عاملیت و س��اختار‌ �کنش همچون مسائلی

‌جامعه‌شناسی نظریه‌ه��ای تلفیق درس سرفصل تنظیم در که می‌رسد ج��ایی تا مسئله‌وزارت)می‌یابد اختص��اص‌«کالن و خ��رد نظریه‌ه��ای ارتب��اط» به هم فص��لی دک��تری دورۀ|

(.‌1378 عالی، آموزش و فرهنگ‌و کالن نظریه‌ه��ای به دوفصل اختص��اص از پس خ��ود مت��أخرتر آث��ار از یکی در ریتزر

‌گونه این‌«معاصر تلفیقی نظریه‌‌ه��ای» عن��وان با را بع�دی فصل خرد، نظریه‌های به فصلی:کند آغاز

‌ک���انون که ک���ردیم برخ���ورد معاصر نظریه‌ه���ای از ان���واعی با پیش فص���ل‌های در»‌خ�ردی برس�طوح یا(�‌5 و‌4 فصل) جامعه نهاده�ای و کالن ساختارهای بر یا توجه‌شان

‌تالش‌ه��ایی به فصل این در(��‌6 فصل) می‌ک��نیم مرب��وط روزمره زندگی به ما که است‌نح��وی به کالن ‌� خرد مسائل از وسیعی دامنه‌ی با مقابله صدد در که می‌پردازیم نظری

(.‌1389‌:294)«تلفیقی‌ترند‌چن��دانی توجه س��اختاری ک�ارکردگرایی چون مکاتبی که است معنا بدین فوق مدخل

‌و س��اختار مس��ئله به نم��ادی متقابل کنش یا و نداش��ته‌اند ع��امیلیت و کنش مس��ائل به‌اس��تادان از برخی که؛ می‌شود این ادعائی چنین نتیجه.‌است نپرداخته جامعه نهادهای

‌پ��ای موض��وع این بر(‌2ت��بریزی محس��نی و س��رایی ،1عب��دالهی) ای��ران جامعه‌شناسی‌س��طوح در اجتم��اعی مس��ائل تحلیل قدرت نمادی متقابل کنش نظریه‌های که فشارند

.ندارد را کالن‌و )خ�رد تلفیقی دی��دگاهی ارائه درص�دد خ�رد های‌پارادایم از انتقاد با عبدالهی محمد

‌و دیگ��ر)ع��املیت ش��کلی به فراس��تخواه چ��ون دیگرانی را گرایی‌تلفیق کالن(‌بود.‌این‌تحریر با دیگر (.‌اس��تادان1391 توفی��ق، و از:‌ج��وادی نقل کنند)‌به‌می ساختار(‌دنبال

‌،(1390‌���:96 مح���دثی،)«باشد کالن یا خ���رد می‌تواند جامعه‌شناسی‌ نظریه» ک���ه؛ مطلب این‌‌غفاری.می‌کنند نشدنی محار تابویی به تبدیل دانشجویان اذهان در را این‌گونه‌شناسی

‌شناسی‌جامعه ه��ای‌پارادیم بندی‌تقس��یم براساس درسی، کتاب یک در لویه‌ابراهیمی و‌گ����رایی‌جمع و ش����ناختی‌روش گ����رایی‌)فرد شناسی‌روش گونه دو کالن، و خ����رد به

‌(18/2/1387ش�د) برگ�زار ای�ران شناسی‌جامعه انجمن توسط ای�ران درجامعه مفه�ومی :‌کنکاش‌ه�ای عن�وان با که همایشی در-�‌‌1‌کنش نظ�ری مدل با که ح.ا.تنهایی سخنرانی ایراد از پس طباطبایی عالمه دانشگاه جامعه‌شناسی نظریه کرسی استاد عبدالهی محمد

‌اظه��ار چ�نین تنه��ایی بحث از نتیجه‌گ�یری در نشست م�دیر بعن��وان می‌پرداخت، ایران اجتماعی � سیاسی تاریخ تبیین به نمادین متقابل‌موض��وع تحلیل به فرانظریه یک به توسل با تنه��ایی و نیست برخوردار کالن مسائل تحلیل توان از نمادی متقابل کنش کرد:‌مکتب نظر‌خ�بری مجله ب�ه؛ ش��ود مراجعه عب��دالهی تعب��یر س��وء این تایید ب�رای جلسه در حاضر بعن��وان بنده شفاهی نقل بر پرداخت.‌عالوه خود

.56‌:30 شماره ،92 اردیبهشت ایران، شناسی‌جامعه انجمن‌آزاد دانش�گاه علمی ه�یئت در عض�ویت جهت علمی ص�الحیت بررسی ش�فاهی آزم�ون گذران�دن ب�رای1388 ش�هریور در -‌نگارنده‌2

‌اس��تاد س��رایی حسن و ته��ران دانش��گاه اس��تاد � تبریزی محسنی علی‌رضا � کننده مصاحبه هیئت اعضاء از نفر شد.‌دو دعوت اسالمی‌التحص��یالن‌فارغ از را خ��ود مذکور جلسه در که تهران تحقیقات و علوم اسالمی آزاد دانشگاه و طباطبایی عالمه دانشگاه تحقیق روش

‌توس��عه تئ��وری و زیمل اجتم��اعی هندسه تئ��وری از اس��تفاده ارش��د، کارشناسی رس��اله ارزی��ابی در � کرد‌می معرفی شیکاگو دانشگاه‌همچ�ون کالنی مس�ائل تحلیل ت�وان از خ�رد ه�ای‌تئوری که ب�ود ادعا این بر و ک�رده مط�رح ای�راد بعن�وان را مید هربرت جرج اجتماعی

نیستند. برخوردار ایران جامعه نیافتگی‌توسعه

7

‌از بیش ت��اکنون که � اثر این در ها‌آن دهند.‌ادعای‌می تمیز یکدیگر از شناختی(‌را‌روش‌که؛ است این � شده چاپ تجدید باال تیراژ با بار هفت

‌جامعه که است این ش��ناختی‌روش فردگ��رایی رویک��رد ش��ناختی‌هستی ه��ای‌»پایه‌خ��واه اجتم��اعی ه��ای‌...‌کل اس��ت، یافته تش��کیل مردم از فقط و مردم از درحقیقت

و اند‌کاره هیچ نباشند خواه باشند ‌شان‌مقوم که آدمیانی رفتار در دخالتی هیچ خصوصا‌به نیست اف��راد مجموع از فراتر چیزی دیگر جامعه نگاه نوع این ندارند.‌...‌با هستند،‌ج��وهر اس��ت، ان��تزاعی مفه��وم یک آن ن��دارد، وجود جامعه عنوان تحت چیزی تعبیری‌���1389‌��:39 لوی��ه، اب��راهیمی و سازیم«)غف��اری‌می را آن ما که است چیزی زندگی

40.)‌اس��تناد گونه‌هیچ ب��دون فردگ��رایی به موسوم های‌پارادایم های‌ویژگی از ها‌آن شرح‌اس��تناد با مقاله این در ما اس��ت، مکتب این پ��ردازان‌نظریه از مس��تقیم غیر و مستقیم‌مت��أثر باورهای گونه این بودن کذب فردگرا اصطالح به پاردایم گذاران‌بنیان از مستقیم

کرد. خواهیم اثبات را دوانیده ریشه ایران شناسی‌جامعه در که ریتزر از‌به ها‌آن نظریه که شناس��انی‌جامعه آثار به رجوع با که است برآن نوشتار این تالش

‌به رج��وع ش��ود.‌اما بررسی کالن و خ��رد بندی‌تقسم اعتبار است، کالن یا خرد اصطالح .نیست پ��ذیر امک��ان مقاله یک در شناسی‌گونه این انتقاد مورد شناسان‌جامعه همه آثار

‌آن از است.‌اما گونه‌ها این اصلی صاحب‌نظران به معطوف بیشتر ما توجه حال این با‌جامعه‌شناس��ان و ری��تزر بیش��تر دلیل:‌انتق��اد دو به نمادین متقابل کنش مکتب به میان

و � کم‌خوانی و بودن خردگرا خاطر به آن‌ها از ایرانی ‌اول دست آث��ار نخوان��دن احتم��االاست. سایرین از بیشتر او� طرح پیروان و ریتزر توسط مکتب این

اجتماعی واقعیت دیالکتیک ‌در ریشه ش�ود،‌می منتهی کالن � خرد نظریه به که فوق هایی‌دوگرایی طرح اساسا

‌دی��دن متن��اوب (‌این1351دارد.‌گ��ورویچ) اجتم��اعی واقعیت دی��دن دی��الکتیکی غ��یر‌ک���اذب« ه���ای‌تناوب تکمیلی »ج���دل را‌آن و داند‌می دیالکتیک ک��اذب اش��کال از را واقعیت‌یا اجتم��اعی از اعم واقعی��تی هر ش��ناخت متد و منطق بعن��وان را دیالکتیک .‌اومی‌نامد

‌اس��لوب پنج کن��د.‌وی‌می مع��رفی کالن و خرد های‌حالت از حالی هر در و غیراجتماعی Complimentary)متقابل اکم���ال ج���دل یا تکمیلی کن���د:‌دیالکتیک‌می مع���رفی را دیالکتیک

Dialectic)، فراخ��وانی هم یا متب��ادل تض��من(Mutual Implication) ��،دی��الکتیکی ابه��ام(Dialectical

Ambiguoity)، قطبی دیالکتیک(Polarized Dialectic) متقابل تناظر و(Reciprocity of Perspectives) .از‌‌کالن و خ��رد مناقشه در ش��ده مط��رح ه��ای‌دوگانه چون واقیعیت‌های بین گورویچ نظر‌دو و کنند‌می تکمیل را یک��دیگر ها‌دوگانه این یع��نی اس��ت، برق��رار متقابل اکمال جدل

‌ها‌آن ک��ردن تصور باشد.‌جدا داشته تقدم دیگری بر یکی که نیستند هم از جدا واقعیت‌برپایه که است منظر یا ان��داز چشم در تناوب نوعی شد گفته که همان‌طور یکدیگر از

‌کن��د.‌می ضایع را دیالکتیکی بینش مسئله این و شده بنا کاذب های‌تناوب تکمیلی جدل‌تناوبن��د، ها‌این ک��نیم‌می تص��ور که هستیم ما این گورویچ نظر از که است حالی در این‌واحد درآن پدی��ده دو یا عنص��ر، دو این از هرکدام نیست.‌وجود طور‌این که صورتی در

است.‌ ضروری‌در را این باید و است ش��دن دی��الکتیکی جری��ان اولین گ��ورویچ نظر از ک��اذب تناوب

‌در باشد ک��اذب تن��اوب آید‌می نظر به که تن��اوبی ش��ناخت در که باش��یم داش��ته نظر8

‌بغ�رنج(‌که م�ذکور)مس�ائل ه�ای‌دوگانه متن�اوب نیس�ت.‌ام�ور ک�ار در تناوبی حقیقت اما یکدیگرند مکمل آین���د،‌می نظر به مج���زا و منفک ها‌آن جنبش ‌هم روی به متق���ابال

‌و گی��دنز ترن��ر، ری��تزر، نظر از � کالن و خرد دهنده تشکیل های‌اند.‌دوگانه‌کشیده پرده‌ها‌آن بین دوم س��طح جنس از رابطه ن��وعی و کرده گذر دیالکتیک اول سطح از کالینز�‌ج��دل یع��نی هس��تند، توأم��ان دوقلوه��ای گوید‌می ک��ولی که هم��ان‌طور اس��ت، برقرار‌.(557-��‌1377‌��:553تنه��ایی،) است برقرار ها‌آن بین فراخوانی هم یا متبادل تضمن

‌این ریشه که را ه��ایی‌دوگانه کالن و خ��رد مسئله شارحان که است حالی در بینش این‌پیشینیان که باورند این بر و کرده تصور جدا یکدیگر از کنند‌می جستجو درآن را مسئله

‌و س��اختار چ��ون:‌نظم، بنیاده��ایی با را تقدم کالن شناسی‌جامعه سیطره دوره تا ها‌آن‌ب��ود. مق��دم طیف دیگر انته��ای خ��رد شناسی‌جامعه تسلط دوره در و دانستند‌می عیناند.‌‌آمده فائق مسئله این بر یکدیگر با دو این دادن آشتی با و داشته ابتکار ها‌آن پس‌یا منظر دلیل به دو این از یکی تنها دیدن یعنی اندازها چشم تقابل یا مناظر تقابل

‌در و عین و ذهن س��اختار(، و )ع��املیت جامعه و فرد بین تمایز بیننده، خاص انداز چشم‌ش��ود:‌می منتهی تص��ور این به شدن قائل یکی برای تقدم یا و دادن قرار یکدیگر مقابل

‌ج��برگرایی ن��وعی دچ��ار دارند اعتقاد نظم و عین ساختار، تقدم یا اصالت به که کسانی‌که پردازانی‌نظریه برعکس یا و گیرند،‌می نادیده را انسانی افراد اختیار و اراده و بوده

‌و جامعه و هس��تند قائل محض گرایی‌اراده نوعی گیرند،‌می قرار طیف این سوی آن در‌همین کنند.‌براساس‌می تلقی انسانی افراد ی‌اراده از برآمده را اجتماعی ساختارهای

‌و س��اختارها را اجتم��اعی واقعیت پ��ارادایم مطالعه موض��وع ری��تزر که است تص��ور‌اعمالش��ان و افک�ار و برکنش�گران ها‌آن آور‌ال�زام ت�أثیر و دامنه پهن اجتماعی نمادهای

‌و کنش��گران را اجتم��اعی تعریف انگ��اره موض��وع پ��ارادایم این مقابل دان��د.‌در‌می‌دی��دگاه این کن��د.‌از‌می مع��رفی ها‌آن ازس��وی اجتم��اعی واقعیت س��اخت های‌ش��یوه

‌این اجتم��اعی، واقعیت ه��واداران نظر از که آن حال خالقند، و آزاد نسبت به کنشگران‌کنن��د.‌می‌»تعین« را کنش��گران م��اهیت بیش��تر که اند‌دامنه پهن نماده��ای و س��اختارها‌و نگ��ار م��ردم شناس��ان‌روش شناس��ان،‌پدیده نم��ادین، متقابل کنش نظریه طرفداران

‌ی‌کنن��د.‌انگ��اره‌می عمل انگاره این چهارچوب در ها،‌مارکسیست نو از برخی کم‌دست‌ج��ای خ��ود در را تب��ادل نظریه و رفت��اری شناسی‌جامعه نظریه دو که اجتم��اعی رفت��ار

‌رفت��ار در اختیار و اراده از ای‌گونه و دارد، شباهت گراها‌تعریف به جهاتی از نیز دهد‌می(.1380‌:404 شود)ریتزر؛‌می قائل است شخصی زیان و سود حاصل که انسانی

‌دارای را کالن رویکردهای که شناسی‌جامعه های‌نظریه از تصوری چنین به پاسخ در‌قائل را خ��رد اص��طالح به رویکرده��ای و آورده بشمار نظم و عینیت ساختار، جبرگرایی

گوید:‌می بودن ریمون داند،‌می اختیار و اراده به‌در منفعل بازیگر را اجتماعی کارگزار گویا که کنند‌می القا چنان گاهی شناسان‌»جامعه

‌ق��رار دس��تاویز را اجتم��اعی ک��ارگزار پ��ذیری‌فعلیت این آن��ان از ب��رخی و گیرند،‌می نظر‌ت���اریخ در فک���ری ط���رز چ���نین که دهند‌می‌ نش���ان پیش���ین ه���ای‌تحلیل دهن���د.‌اما‌می

‌س��نت ت��وان‌می را فکر ط��رز این واقع اس��ت.‌در نب��وده چ��یره گ��اه‌هیچ شناسی‌جامعه‌اختی��ار‌بی ک��ارگزای عن��وان به را ش��ناختی‌جامعه انس��ان که دانس��ت، ای‌ش��ده تض��عیف‌ی‌همه که ش�ویم‌می متوجه کالس�یک شناس�ان‌جامعه آث��ار م��رور با ک�رد.‌اما‌می مالحظه

9

‌آن در که موقعی��تی حسب بر که اراده ص��احب ک��ارگزاری بص��ورت را اجتماعی فرد آناناند.‌‌کرده مطرح است برخوردار نسبی عمل آزادی از گرفته قرار

‌هر بر که است آزاد چن��ان آن اجتم��اعی کارگزار که نیست این گفتار این معنای طبیعتا،‌تواند‌می که ش��قوقی گ��یرد،‌می ق��رار انتخ��ابی برابر در او باشد.‌وقتی توانا کند اراده چه

‌:1387 باش��ند«‌)ب��ودن، خ��ارج او تص��رف از ج��زئی یا کلی بطور است ممکن کند اختیار262-263.)

‌که آورد خاطر به را شناسی‌جامعه نظریه توان‌نمی کند؛‌می ذکر بودن که همان‌طور‌و نظم از ج��دا را کنش یا و بگ��یرد نادی��ده را س��اختارها فش��ار و ک��رده تاکید عاملیت بر

‌تاکید جامعه عی��نی واقعیت و ساختارها فشار بر که کسانی و گیرد، نظر در آن بر مقدم‌گوید،‌می مید چنانکه‌اند.‌آن‌نگرفته نادیده یکسره به را ها‌انسان عاملیت هرگز کنند‌می

‌یک��دیگر از ج��دا ت��وان‌نمی کنش/نظم(‌را و ذهن/‌عین )عام��ل/‌س��اختار، جامعه و ف��رد‌به ن��یز را جامعه و باشد داشته وجود تواند‌نمی فردی گونه‌هیچ جامعه از جدا کرد، تصور‌ه�ای‌کنش رایج فراگ�رد طریق از که گ�رفت نظر در س�اختاری عن��وان به باید خود نوبه

که اشخاصی مب��ادالت و ارتب��اطی ��� اجتم��اعی ‌پدید دارن��د، گ��رایش یک��دیگر به متق��ابال‌پیش ها‌سال کنند،‌می مطرح ریتزر و ترنر که دعاوی (.‌این1379‌�:444 )کوزر؛ آید‌می

‌تحلیل به دی��الکتیکی روش با ب��ود.‌او کرده مشغول خود به (‌را1347) ژرژگوریچ ذهن‌بر و پرداخت��ه، نامد‌‌مینوزدهم« قرن شناسی‌جامعه نادرست »مسائل که هایی‌گرایی دو این‌ج��ای بر علمی ص��حنه در مس��ائل گونه این از اث��ری وی دوران در که است ب��اور این

‌جامع��ه« و فرد ادعائی ی‌»مبارزه که کند‌می مطرح را نادرست مسئله پنج است.‌او نمانده‌این در ت��وان‌می را ترنر س��وی از شده طرح های‌دوگرایی ما زعم هاست.‌به‌آن از یکی

‌جهت در است مهمی گام گورویچ توسط دوگرایی این داد.‌ابطال جایی ادعایی مبارزه‌ش��ده. مطرح دیگران و ریتزر توسط بعدها که کالن � خرد به نظریه بندی‌تقسیم ابطال

‌ای‌گ��ونه به را تم��ایز ‌این(Figuration)پیکربن��دی شناسی‌جامعه ط��رح با نیز الیاس نوربرتکند.‌می نقد دیگر

‌ش��ود نظ��اره درست دی��دگاهی از اگر گ��ورویچ نگاه از شد داده شرح که همان‌طور ‌دی��دگاه این.‌دانست یک��دیگر من��افی و مخالف عناصری را جامعه و فرد نمی‌توان دیگر

‌وج��ود جامعه‌شناس��ان اک��ثر نزد در او نظر از که است دیالکتیکی رویکرد همان درست‌هم از آزادانه س��پس و برخورد هم با که نیستند بیلیارد گوی دو شبیه جامعه و فرد.‌دارد‌جانبه دو مش��ارکت از اجتماعی حیات و یکدیگرند مکمل عنصر دو این بلکه.‌شوند جدا.می‌آید فراهم دو آن

‌دو از ص��حبت گ��ویی که ش��ود‌می برده کار به چنان اغلب جامعه و فرد »مفاهیم الیاس نظر از ‌نه ش��یء دو بی��انگر که کند‌می القا چ��نین آس��انی به ها‌واژه ک��اربرد اس��ت.‌این پایدار و متمایز موجود

بلکه متمایز فقط ‌البته هستند.‌و فرایندها بیانگر ها‌واژه این واقعیت در یکدیگرند.‌اما از مستقل کامال‌چ��ون هایی‌‌دوگانه.(1389‌��:132 ه��نیش، از نقل به الیاس)ناپذیر« جدایی اما متمایز فرایندهایی

‌دارد« وجود زبان سطح در متمایز عنصر دو مثابه »به اختیار و جبر ابژه، و سوژه جامعه، و فرد‌که ‌استک����پرنیکی« »انقالب شناسی‌جامعه و جامعه به نگ���اه این ‌نتیجه(.132)هم����ان:‌

) ب��اوری ج��وهر از عب��ور بر است مبت��نی انقالب، گوی��د.‌این‌می س��خن آن از الی��اسSubstantialiste)ارتب��اطی تفک��ری ‌به(Pensée relationnelle) فیزیک از عب��ور قی��اس هم��ان به‌‌‌چ��یزی»جامع��ه« پیکربن��دی، شناسی‌جامعه انداز چشم مدرن.‌در فیزیک به ارسطویی

10

ها‌انس��ان که وظ��ایفی »مجموعه جز نیست ‌دهن��د«.‌پس‌می انج��ام دیگ��ران با ارتب��اط در متق��ابال‌به راه ها،‌ابژه و ها‌سوژه میان شده تقسیم دنیایی بازنمایی و شناختی،‌هستی گانگیدو

‌که کند‌می القا ک��ه:‌چ��نین است آن در بازنم��ای این اشکال الیاس نظر از برد.‌می خطا‌ها‌انس��ان ذهن به پرسش این جا‌آن باش��ند.‌از موج��ود ها‌ابژه ب��دون توانند‌می ها‌سوژه‌نظ��ام ن��وعی با اس��ت.‌ما معل��ول کدامیک و علت کدامیک دو این از ‌که شود‌می متبادر

‌تب��یین علت/‌معل��ول مک��انیکی م��دل یک با درس��تی به را‌آن توان‌نمی که داریم سروکار‌کند.‌باری‌می ایجاد را اختیار و جبر سر بر ای‌مناقشه دوگانگی این دیگر حالتی کرد.‌در

‌ط��بیعی س��اده پیکر مثابه به را ها‌انس��ان اختی��ار و ج��بر دی��دگاه دو از هریک طرف��داران(.‌134-‌122بیلیارد)هنیش:‌ گوی یک جنس همان از کنند،‌می تصور

‌فرایند دریک درگ��یر عمل در را ازیکدیگر متمایز ظاهر به عناصر این الیاس درنهایت‌مانند و می‌دهند ش���کل را پیکربن���دی یک فرایند این واس���طه به که داند‌می ارتب���اطی

‌مثابه به نه را آن‌ها جغ��رافی‌دان هیچ که ،»جن��وب« ‌و»ش��مال« جغرافی��ایی ه��ای‌قطب‌را یکی می‌باید ای��دئولوژیکی گزینه‌های مثابه به نه و می‌کند مالحظه واقعی موجودهای

‌ف��رد/ دوجمله‌ای عب��ارت این که می‌گوید الی��اس وص��ف، این ش��مرد.‌با برتر دیگری به‌متخصص��ان غ��یر نزد رایج یا فکری متروک عادت یک فقط نه دوگرایی‌ها دیگر و جامعه

‌ریشه اجتم��اعی عل��وم پژوهش��گران ن��زد جمله از عم��وم، اذه��ان در هنوز بلکه نیست،‌ش��مرده مس��لم واقعیت هن��وز ع��ام ع��رف در تنها نه جامع��ه، و فرد دارد:‌تضاد عمیقی

-130اس��ت)هم��ان:‌ مط�رح ن�یز علمی دنی��ای تولی��دهای از بس�یاری در بلکه می‌شود،‌ری��تزر گی��دنز، ترن��ر، چ��ون کسانی آوردهای‌دست نوید این از تر‌پش الیاس (.‌پس131

بود.‌‌ داده و...‌را‌کشد:‌می نقد به ‌گونه‌این را تمایزگذاری این ‌نیز(32-1382‌�:59) دارندروف رالف ‌اینکه ب��دون آوریم، زب��ان به ای‌جمله هیچ یا و دهیم انج��ام اق��دامی هیچ ت��وانیم‌نمی ما

‌پیوند جهان به را ما که سومی شخص گردد.‌این واسطه جهان و ما بین سومی شخص‌آزارن��دۀ| واقعیت با ارتب��اط در انسان با شناسی‌نیست.‌جامعه جامعه جز کسی دهد‌می

‌که گفت سخن جامعه و فرد بین ارتباط از توان‌می جایی در دارد.‌فقط سروکار جامعه‌قابل ص��ورتی به بلکه یک��دیگر کن��ار در فقط نه جامع��ه، و فرد یعنی مذکور، واقعیت دو

باشند. خورده گره یکدیگر به توصیف‌یکی ب��رای ش��دن قائل تق��دم و یک��دیگر از جامعه و ف��رد واقعیت دو کردن جدا پس

‌اثب��ات‌‌اند.‌نش��ده دوگ��رایی چنین دچار نیز کالسیک شناسان‌جامعه و بوده غلط اساسا‌خ��ود به را بحث ادامه که دیگر دوعنوان در که موضوعاتی ذیل در توان‌می را مدعا این

یافت.‌ دهند‌می اختصاصدارد؟ وجود خرد جامعه‌شناسی نظریه آیا

‌پاس��خی پیش��ین ص��فحات در ش��ده مطرح سئواالت برای که رسیده آن وقت اکنون‌پذیرفتن دارد؟ وجود کالن یا خرد شناسی‌جامعه نظریه که:‌آیا است این یافت.‌سئوال

‌مس��ئله این به اس��ت، من��اظر تقابل ‌‌ایگ��ونه که این بر عالوه ه��ایی‌نظریه چ��نین وج��ود‌س��راغ به باید خ��رد س��طوح در اجتماعی های‌واقعیت تحلیل برای که شد خواهد منتهی‌م�دد کالن ه�ای‌نظریه از کالن س��طوح در مس�ائل تحلیل ب�رای و رفت خ�رد های‌نظریه

11

‌و اس��ت، علمی ای‌نظریه شناسی‌جامعه ‌نظریه که است آن نوشتار این جست.‌ادعای‌ش��ناختی‌جامعه مطالعه در اس��اس این اس��ت.‌بر مبت��نی اس��تقراء بر ن��یز علمی روش‌که ی��افت، خ��واهیم دست کلی ای‌ن��تیجه به نهایت در و کرده آغاز خرد سطوح از ناگزیر‌به که پارس��نز مثال باشد.‌برای داشته را کالن سطوح و مشابه موارد به تعمیم قابلیت

‌کند‌می آغ��از فردی کنش از را مطالعاتش است، کالن پرداز‌نظریه کرایب و ریتزر زعم‌ک��رایب ‌و1379 همیلت��ون ،1376 روشه رس��د.‌)گی‌می ها‌نظام نظریه به نهایت در و

‌درص����دد و پردازند‌نمی کالن س����طوح مطالعه به پ����ردازان‌‌نظریه ی‌همه (.‌اما1381‌برن��د، بک��ار کالن س��طوح تحلیل در را خ��رد س��طوح از آم��ده دست به م��دل تا هس��تند‌بط��ور و هوم��نز که اس��ت.‌ری��تزر هوم��نز کس��پر جرج شناسان‌جامعه گونه این مصداق

‌عالیق ده��د،‌می ق��رار خ��رد ه��ای‌نظریه ی‌زم��ره در را اجتم��اعی رفت��ار ی‌انگ��اره کلیکند:‌می معرفی گونه این را ها‌آن مطالعاتی

‌اجتماعی نهادهای و ساختارها به عالقه‌ای چندان انگاره، این به وابسته »نظریه‌پردازان‌آنها از ب��رخی ندارن��د، اجتم��اعی کنش و واقعیت اجتم��اعی س��اخت قضیه نیز و پهن‌دامنه

(.1380‌:404 می‌کنند«‌)ریتزر؛ طرد را عالقه نوع این حق‌ش��ده تن��اقض ن��وعی دچ��ار هوم��نز آراء انتق��ادی بررسی در ری��تزر رسد‌می نظر به

‌به دامنه‌پهن ه��ای‌واقعیت به پ��رداختن به عالقگی‌بی در را او که هم��ان‌طور زیرا است،‌تکنول��وژی تغییر چگونگی تبیین در او آراء شرح به بعد صفحه چند در گیرد،‌می انتقاد باد

‌چ��نین هوم��نز نظریه در را مس��ئله این پ��ردازد.‌او‌می ص��نعتی انقالب روند در نس��اجی‌باید را نم��ادی دگرگ��ونی شناس��ان‌جامعه که گفت‌می هوم��نز ک��ه، آن س��خن »کوتاهدهد:‌‌می شرح‌باش�د«‌)هم�ان: داش�ته روانش��ناختی مبن��ای باید دگرگ�ونی تب��یین گونه هر ولی دهند قرار تبیین مورد‌این با او خ��ود و زند‌نمی س��رباز واقعیت کالن س��طوح به پ��رداختن از هومنز ‌پس(.422

کند.‌می تبیین را صنعتی انقالب چون کالنی های‌پدیده خرد ظاهر به نظریه‌قیاسی ،(Conceptuels) مفهومی پارادایم گونه (‌سه694-‌1385‌:687) بوریکو و بودن

(Analogiqes)ص��وری ‌و (Formels)پ��رداز‌نظریه قیاسی ن��وع دهن��د.‌در‌می تم��یز یک��دیگر از ‌را‌‌از توانند‌می متعدد ولی متعین بیش و کم های‌پدیده از ای‌مجموعه کند اثبات خواهد‌می‌یا اجتم��اعی های‌پدیده انواع سایر مخصوص که کارهایی و ساز با مشابه کارهای و ساز‌ها‌پارادایم ن��وع این از هوم��نز مبادله نظریه مثل ای‌کنند.‌نظریه تبعیت اند‌اجتماعی غیر

‌کنش س��ازوکارهای کن��د،‌می القا هوم��نز مبادله مثابه به اجتم��اعی رفت��ار مقاله اس��ت.‌درکرد. تلقی اقتصادی مبادله سازوکارهای مشابه توان‌می را اجتماعی متقابل

‌دست به منطق که کنند ب����ازگو را واقعیت این خواهند‌می بوریکو و ب����ودن واقع در‌تحلیل در ت��وان‌می را نفر دو بین کنش همچ��ون خرد، اجتماعی واقعیت سطوح از آمده

‌کارمند دو بین مبادله از را منطق این هوم��نز اینجا در که بک��اربرد، دامنه پهن س��طوح‌شناسی‌جامعه ه��ای‌نظریه برد.‌پس‌می بکار صنعتی انقالب تحلیل در و کرده استخراج

‌از بس��یاری باور برخالف و نیستند، عاجز کالن های‌پدیده به پرداختن از خرد اصطالح به‌نم��ادی، گرایی‌متق��ابل کنش مبادل��ه، همچ��ون ه��ایی‌نظریه ای��رانی شناس��ان‌جامعه

‌بک��ار کالن مس��ائل تحلیل در ت��وان‌می را نگارانه‌مردم شناسی‌روش و پدیدارشناسی‌کالن یا خ��رد معنای به و است تحقیق استراتژی گونه یک کالن یا خرد تبیین که چرا برد،

12

‌را تحقیق س��طح خ��ویش استراتژی براساس شناسان‌جامعه نیست.‌یعنی نظریه بودنگیرد. قرار کالن و میانه خرد، سطح سه در تواند‌می که کنند،‌می انتخاب

‌ریتزر هجمه مورد همه از بیش بودن خرد دلیل به نمادی متقابل‌کنش پردازان‌نظریه‌بیش��ترین مکتب این گ��ذار‌بنیان بعن��وان بل��ومر هرب��رت می��ان این در و گیرن��د،‌می قرار

‌‌پارادایم کلی بطور و مکتب این فکری های‌ریشه دهد.‌اما‌می اختصاص خود به را انتقاد‌(.‌زیمل1386 کرد)هل��ه، جستجو زیمل جرج نظری های‌دیدگاه در باید را تفسیرگرایی

‌این بر ای��رانی شناس��ان‌جامعه از بس��یاری و نب��وده ام��ان در ب��ودن خرد گزند این از نیز‌که بس��ت.‌ری��تزر بک��ار کالن های‌پدیده تحلیل برای توان‌نمی را او های‌نظریه که باورند‌اس��ت، ش��ده آش��فتگی ن��وعی دچ��ار کالن � خرد بندی تقسیم در زیمل دادن قرار براینویسد:‌‌می چنین

‌که ای‌دامنه پهن قض��ایای هم��ان به ن��یز او که است این زیمل ک��ار های‌شگفتی از یکی»‌از بعد این ه��رروی، به پ��رداخت.‌اما ای‌ان��دازه تا بود، کرده تسخیر را وبر و مارکس ذهن

هرچند نیفت��اد، موثر متقابل کنش دربارۀ| تحقیقش اندازه به کارش ‌در هایی‌نش��انه اخ��یرا‌نش��ان زیمل جامعه‌شناسی دامن��ۀ| پهن جنبه‌ه��ای به را فزاین��ده‌ای عالق��ۀ| که است دست

‌(.‌39:‌ریتزر،همان)«می‌دهد‌ق��رار خ��رد پ��ردازان‌نظریه زم��رۀ| در ط��ور‌این را زیمل قبل س��طر چند همانجا در و

دهد:‌می‌یا و جامعه عقالنیت چ��ون دامنه پهن قض��ایای به بیش��تر م��ارکس و وبر که »درح��الی

‌تنگ قضایای زمینۀ| در کارش خاطر به همه از بیشتر زیمل پرداختند، داری‌سرمایه اقتصاداست«)همان(. شده‌شناخته فردی متقابل کنش و کنش همچون تری‌دامنه

گیرد:‌‌می نتیجه چنین نهایت در‌همین اما اس��ت، آش��کارتر او پ��ول فلس��فه کت��اب در زیمل کالن گ��یری‌جهت »هرچند

‌ک��ار در گ��یری جهت این مث��ال، است.‌برای داشته وجود همیشه زیمل آثار در جهت‌گیری(.41می‌شود«)همان: دیده روشنی به نفره سه و نفره دو گروه باره در مشهورش

‌)خ��رد/کالن( دسته دو هر در باید را او آیا کالن؟ یا است خرد نظریه‌پرداز زیمل پس ‌از دس���ته‌بندی گونه این به را اساسی ای���راد یک باید اس���ت، چ���نین اگر داد؟ ق���رار

دانست. وارد جامعه‌شناسی نظریه‌های‌س��طوح در کاربردی غیر و خرد را زیمل های‌نظریه مبنا برآن که تئوری مشهورترین

‌ش��ده م�دعی اینجا در ریتزر است.‌البته اجتماعی هندسه تئوری آورند،‌می بشمار کالن‌همان کوچک ابعاد در قضیه این یعنی» است، کالن تئوری این تدوین در زیمل گیری‌جهت که

‌این که صورتی به بیفتد، اتفاق بزرگ ساختارهای پیدایش با است ممکن که دهد‌می نشان را رویدادی‌در ش��ده انج��ام )همان(.‌تحقیق��اتکنند« ها‌آن بر تسلط به آغاز و گردند جدا افراد از ساختارها‌آن ک��ابرد خصوص در را ریتزر نظر (،1385 تئوری)عبدی، این اساس بر کالن سطوح

‌را ابه��ام این‌»نف��ر«)‌( کلمه ک��اربردن‌به رس��اند.‌اما‌می اثبات به کالن مسائل تحلیل در‌دو بین اجتم��اعی رابطه تحلیل و پرداخته ع��دد شناسی‌جامعه به زیمل ک��ه؛ کرده ایجاد

‌اس��ت، خ��رد نظریه پ��ردازد‌می آن به که ای‌نظ��ریه و است خرد ای‌پدیده نفر سه و نفر‌ک��رد. تحلیل را نفر سه و نفر دو بین رابطه همچ��ون مس��ائلی ت��وان‌می آن کمک با تنها

‌دیگر از فرزند آم��دن با ها‌آن ش��دن نف��ره سه و ش��وهر و زن بین رابطه مث��ال ط��رح‌از را مت��نی روزن��برگ و کن��د.‌‌ک��وزر‌می تش��دید را فهمی‌کج این که است موض��وعاتی

13

.K) ولف توسط که زیمل H. WOLFF)عنص���ر«)‌( بر وی تاکید اثب���ات در ش���ده ‌منتشر«‌‌دخ��الت عنصر دو درواقع ارتب��اط، یک در که است خص��لت این بی��انگر روزم��ره »تج��ارباند:‌‌آورده

‌عنصر سه بین که است ترکی���بی و س���وم عنصر گس���ترده، نقش بی���انگر شد گفته چه‌دارن���د....‌آن‌(شخص نه عنصر)اصل این ‌اگر.(73-�‌1383‌�:71ولف، از نقل به زیمل)دارد« وجود اجتماعی

‌ها‌ص��ورت »اینب��ود:‌ نخواهد خ��رد دیگر و ش��ده تر‌وس��یع تئ��وری این ک��اربرد بپذیریم، را‌گون���اگون ان���واع و دولت خ���انواده، مانند گ���روه دو بین گ���یرد،‌می ش���کل نفر دو بین که گونه‌همان

‌بعنوان سوم عنصر نقش تبیین در مثال .‌برای(71)همان:‌«‌کند‌می پیدا تحقق نیز ها‌سازمانشود:‌‌می ذکر مثال این میانجی

‌‌در[‌دوم و اول عنصر] کارفرمای����ان و ک����ارگران بین اختالف حل در نمونه »ب����رای‌از بس��یاری در مطلب کارفرم��ا....‌این نه و است ک��ارگر نه ط��رف‌بی عنصر انگلس��تان،

که گرفت��ه، وک��ارگر دار‌سرمایه بین اختالف از دارد، مصداق ها‌ستیزه ‌تا ش��د، اش��اره قبال‌س��وم[‌»خ��دمات دولت]عنصر وضعیت این در که عظیم؛ سیاسی جریان دو بین اختالف

کند.... تعدیل را سیاسی نیروی دو بین اختالفات تا دهد‌می شایانی«‌انجام‌این است ممکن گرچه ش��ود‌می گ��روه تعادل و یگانگی ‌موجب[سوم عنصر] او دخالت

‌دولت، مس��ایل در 1طبقه س��ومین مش��ارکت انگلس��تان باش��د.‌در ناپای��دار بس��یار تعادل(.79-76است«‌)همان:‌ شناختی‌جامعه مورد این از ای‌نمونه

‌در مس��ائل تب��یین ب��رای اجتم��اعی هندسه تئ��وری که دهد‌می نش��ان ها‌قول نقل این‌و رفته ک�ار به ن�یز نف�ره سه و دونف�ره جمعیت دارای ه�ای‌گروه از تر‌دامنه‌پهن سطوح

‌ش��ده اس��تفاده نظریه این توض��یح در عنصر و نفر واژه هردو از شود دقت اگر همچنین‌مح��دود ای��ران شناسی‌جامعه استادان همچون را‌آن کاربرد توان‌می چگونه است.‌پس

‌چگونه پس گ�یرد‌می ق�رار خ�رد دسته در زیمل های‌تئوری اگر دانست؟ خرد سطوح به‌برابر در وص��ف، این با دارد، وج��ود خ��اص اج��زاء اعتب��ار به هرچند »ک��ل،گوید:‌‌می را جمالت این

ون��دنبرگ، از نقل به کن��د«)زیمل‌می کسب ها‌آن از مس��تقل و بنی��ادی مخت��ار، خ��ود موقعی��تی اج��زاء،یا: ‌و(.1386‌:55

جامعه »اگر ‌گ��اه‌آن ان��د،‌بالفعل ه��ای‌واقعیت که است اف��راد از ای‌...‌مجم��وعه صرفا‌ش��ود...‌می دود جامعه مفه��وم و اند‌علم واقعی اب��ژه یا موض��وع ن��یز ورفتارش��ان اف��راد

‌و انس��انی ف��ردی موج��ودات تنها حقیقت در دارد وج��ود واضحی و محسوس بطور چه‌آن‌در باش��د، ها‌آن فهمی��دن تنها تواند‌می وظیفه است:‌بن��ابراین، آنان های‌فعالیت و شرایط که جامع��ه، ذات که ح��الی ‌درک گ��اه‌هیچ و آید‌می پدید آرم��انی س��نتزی طریق از مطلق��ا

‌درب��اره تحقیق به معط��وف که دهد تش��کیل را موضوع)ابژۀ|(‌اندیش��یدنی نباید شود،‌نمی(.1386‌:109 فریزبی، از نقل به است«)زیمل واقعیت

‌از دری��افتی درمقابل که است درصدد زیمل آخر جمله این در (Frisby)فریزبی نظر به ‌ب����رای فردگرایانه معنا تم����ام به بنی����انی ن����یز و مس����تقل هس����تی مثابه به جامعه‌.(هم��ان)بایس��تد دهد‌می تقلیل مجزا های‌اتم به را اجتماعی واقعیت که شناسی‌جامعه

‌کنم؛‌می واگ��ذار مقاله این خوانندگان به را ها‌سئوال این پاسخ جمالت، این به استناد با‌پدی��ده‌های اهمیت و »وج�ود گوید؛‌می خرد های‌نظریه درخصوص ریتزر که ‌گونه‌آن زیمل آیا

‌و خ��رد به ها‌نظریه تقس��یم توان‌می آیا تفاسیر این به باتوجه می‌کند«؟ انکار را کالن سطح پذیرفت؟ را کالن

‌والیت یا مملکت طبقۀ| سه آن‌ها به و داشتند سیاسی_‌اجتماعی قدرت که داشت (‌وجودestate) طبقه یا گروه سه انگلیس -‌در‌1‌در ارشاد فرهنگ از )نقل عوام مجلس نمایندگاه باالخره و اسقف‌ها سایر اعیان، مجلس از:‌اسقف‌های بودند عبارت و می‌گفتند

(.1383 روزنبرگ، و کوزر ترجمه

14

‌زیمل های‌دی��دگاه که؛ است دلیل آن به بخش این در زیمل نظریه به حد از بیش توجه‌تش��کیل نم��ادین(‌را متقابل )کنش خ��رد اص��طالح به مکتب مهم��ترین فک��ری های‌بنیان‌زیمل از که ه��ایی‌درس ت��أثیر تحت را پ��ارادایم این ه��ای‌پایه مید هرب��رت دهد.‌جرج‌می

‌دچ��ار هوم��نز و زیمل همچ��ون ن��یز او درخص��وص ریتزر کرد.‌البته ریزی‌پی بود آموختهنویسد:‌‌می چنین مید خصوص در ابتدا است؛ شده گویی تناقض

‌دامنه پهن اجتم����اعی س����اختارهای به ک����رد‌می اعالم چه‌آن از بیش����تر ح����تی »‌مید‌با اس��ت....‌مید سست جامعه، از مفهومش ویژه به مید شناسی‌پرداخت.....‌جامعه‌می

‌طری�ق، این از تا نک��رد ارائه را ای‌دامنه پهن شناسی‌جامعه اش،‌اص��لی اثر عن��وان وج�ود‌از مید مفه��وم س��ازد.‌اهمیت تکمیل ف��ردی آگ��اهی و کنش از را نیرومن��دش ه��ای‌بینش

‌از برخاسته را ذهنی فراگردهای و داند‌می فرد بر مقدم را جامعه که است این در جامعه(.281-‌274همان:‌ گیرد«‌)ریتزر،‌می نظر در جامعه

‌متقابل‌کنش ‌نظریه به انتقاد مهمترین اگر شود،‌می سردرگمی نوعی دچار خواننده ‌شارح گفته به چرا پس است،‌(307دامنه«)همان:‌‌پهن اجتماعی ساختارهای از پوشی »چشم

‌اگر دان��د،‌می گ��ران‌کنش بر مق��دم را اجتماعی ساختارهای یا جامعه مید انتقادات، این‌که ای‌نظ��ریه چط��ور پس اس��ت، نظریه ب��ودن خ��رد م��بین گ��رایی‌ذهن ترنر تعب��یر به‌قلم��داد خ��رد داند‌میذه��نی«‌ فراگرده��ایی و ف��رد بر مق��دم را[‌عی��نی س��اختارهای]جامعه»

‌نه و گراست‌عین نه مید که گفت باید س���خن ش���دن تر‌کوت���اه ب���رای ش���ود.‌البته‌می‌را، جامعه یا نظم نه و داند‌می مق�دم را خالق و آزاد های‌انسان کنش و فرد نه گرا،‌ذهن‌این بین دیالتیک به دلیل همین به (‌و1388 اس������ت)ش������فلر، پراگماتیست یک بلکه

‌یا »‌توس��عه‌می‌کند: بیان چنین درجایی را جامعه و فرد رابطه ‌این.دارد اعتقاد ها‌دوگانه‌ظه��ور اجتم��اعی زن��دگی فرایند خالل از خ��ود که زم��انی خ��ود، توس��عه یا تکامل و اجتم��اعی تکامل

‌و ذهن بین دیالکتیک دیگر جایی در و ،(Mead, 1974,227)هستند« وابسته هم به و همبسته کند،‌می‌خاس��تگاهش، یا ریشه در هم و اش‌ط��بیعت در هم :‌»ذهنکشد‌می تصویر به گونه این را عین

‌اس��ت.‌... اجتم��اعی که است آن ب��روز و نمایش فراگرد در و نسبت به تنها و است، شناختی‌زیست یا و داشت، نخواهد بروزی ذهن گاه‌هیچ که بگوییم خواهیم‌می ‌به مگر آم��د، نخواهد وج��ود به اساس��ا

(Ibid,223&224)« اجتماعی میدان یا پیرامون یک نسبت‌چگ��ونگی تش��ریح آث��ارش در و نداش��ت، اعتق��ادی ک��اذب های‌س��ازی تقابل به مید

‌یکی که ‌���(ME)اجتم��اعی من ‌و(I) من دیالکتیک در و اجتم��اعی فراگ��رد ‌در(Self)‌«خود»‌ش��ود.‌می دی��ده ��� است جامعه تبل��ور دیگری و فردی شناختی‌زیست های‌توانایی تبلور

‌ط��رح انداز‌چشم این اس��ت.‌پ��ذیریش دی��الکتیکی رابطه یک خ��ود تش��کیل فرایند این‌این مید نظر کن��د.‌از‌می رد وی ن��زد در را ها‌گانه دو این وتأخر تقدم و دوگرایی هرگونه‌هم رابطه ن��وع یک و نیس��تند تص��ور قابل یک��دیگر از جدا اجتماعی(‌هرگز من و دو)من

‌از یک هیچ ت.‌خ��وداس�� برق��رار ها‌آن بین کند‌می تض��مین را یکدیگر وجود که فراخوان‌به منجر خ�ود تفص��یر و هاست.‌شرح‌آن دیالکتیکی رابطه از برآیندی بلکه نیست، ها‌آن‌دلیل همین به و ک��رده معرفی اجتماعی روانشناس مختلف درمتون را مید که شده آن‌نظ��امی م��ورد، این ورای مید اما شود. تاکید اجتماعی رفتارگرایی نظریه بودن خرد بر

‌تم��ام آن در که داد وی به را اجتم�اعی نظریه یک پ��ردازش امکان که آورد پدید فلسفی ,Baldwin)کند یکپارچه ��� وخ��رد کالن عی��نی، و ذه��نی ��� را اجتم��اعی تجربه و جامعه وجوه

‌گ�رفت ش�کل که هم هرگ�اه و اس�ت، اجتم�اعی س�اخت یک مید اص�الح در ‌‌خود.(1986

15

‌تص��ور قابل آن اجتم��اعی ‌زمینه از ج��دا هرگز آورد.‌اما‌می دست به خاصی اس��تقالل‌شناسی‌جامعه مطالعه موض��وع هرگز ف��ردی خ��ود مید نگ��اه از‌.(Zeitlin,1973,225)نیست‌چگ��ونگی ش��رح از پس او بلکه ال��ف(،1391 )تنهایی، نیست آن دنبال به نیز او و نبوده‌می‌ت��وان خاطر همین دهد.‌به‌می توضیح را خود انواع آن های‌ویژگی و خود گیری‌شکل

‌کل خ��ود یا متحد خ��ود از می��د، زب��ان به یا جمعی، خ��ود یا اجتم��اعی خ��ود از گونه‌ای ازکرد. گفت‌وگو

:مید شرح به کنید نگاه‌و هس��تیم، متعلق آن به که اجتماعی به ارجاع با کل، خود از سازمانی معمول، به‌طور»

‌است واقعی��تی هم��ان جامعه.‌دارد وج��ود می‌کنیم، پیدا را خودمان آن در ما که موقعیتی‌تخیل در را آن‌ه��ا‌ ما مردمي‌که با هم و می‌ک��نیم زن��دگی آن حاضر و زن��ده مردم با هم که

‌.می‌ش��ود متف��اوت مختلف اف��راد با البته که گذش��ته، از م��ردمي می‌ک��نیم، تجربه خ��ود‌خود یک هستیم، متعلق آن به ما که کل، یک به‌عنوان ارتباطی گونه هر در طبیعی، به‌طور

‌متح��د خوده��ای روی هر به ما ام��ا،.‌...‌)بشود هم شکسته می‌تواند که دارد، وجود متحد‌با و مي‌نش��ینیم ص��حبت به سیاست ب��اب در کسی با ما(‌...‌داریم ف��راوانی و متف��اوت

‌وج�ود خ�ود از متف�اوتی بس��یار گونه‌ه�ای.‌می‌کنیم گفت‌وگو دین پیرامون دیگری شخص‌درست این.‌می‌گویند پاسخ اجتم��اعی واکنش‌ه��ا‌ی متف��اوت بس��یار ان��واع به که دارن��د،

‌.(Mead, 1974, 142 )...« است، خود بروز و ظهور مسئول که است اجتماعی فرایندی‌و ت��اریخی تبیین‌ه��ا‌ی در می‌ت��وان بیش��تر ن��یز را مید خ��ود تبیی��نی ش��رح از نم��ونه‌ای

‌بر آدمی، تم��دن‌ها‌ی مان��دگاری و پای��ایی ش��رح در مید مث��ال، ب��رای.‌دید او سیاسی‌در.‌می‌کند تاکید است، منطقه‌ای همان که ملی، خودآگاهی و خود، کارکردی ضرورت

‌ک��ارکردی ض��رورت ‌همین به مید آمریک��ایی، و اروپ��ایی تم��دن فرازونش��یب‌های ش��رحمی‌کند: اشاره‌ ملی خودآگاهی

‌آرزویی‌ مل��ل، جوامع و اجتماع��ات.‌بگیرید نظر در را خودم��ان عصر در اروپا موقعیت»‌فراهم را کنند، زندگی آن در ملت‌ها تمامی که اجتماعی عقالنی، سازمان تا دارند آشکار‌نگاه��داری ب��رای راهی به‌عن��وان دش��منی حس مبن��ای بر آرزویی هیچ براب��ر، در و کنن��د؛

‌.باش��ند خودش��ان ن��ابودی و ش��دن تکه‌تکه شاهد نمی‌توانند آن‌ها‌.‌ندارند ملی خودآگاهی‌پیش که همان‌گونه بود، اروپا پیش‌روی در ممتاز گامی ملی، خودآگاهی این کردن فراهم

.(Ibid,316-317)بود الزم(‌فئودالیسم دوران در) امپراتوری تاسیس برای نیز آن از‌ای‌ق��اره ای،‌منطقه مانن��د:‌ملی، متفاوتی های‌گونه در که است متحد یا کل خود این

‌یا خ��رد پرداز‌نظریه را مید اساسی چه بر است.‌پس شناسی‌جامعه علم ...‌موضوع و کنند؟‌می خطاب روانشناس

‌سست � اما زند‌می دامن ها‌بحث گونه این بر دیگر شکلی به خود گرچه � کرایب یان‌را اجتم��اعی س��اختارهای وجود نمادی متقابل کنش می‌گوید که ریتزر ادعای این بودن

‌و ک��ور نم��ادین متقابل کنش مکتب طرف��داران آیا»:‌می‌گیرد سخره به چنین می‌گیرد، نادیده‌به ابله یک فقط نبین��د، را آن پیام��دهای و اجتم��اعی س��اختارهای می‌تواند احمق یک ابله‌ان��د؟...‌فقط‌وارد از یک هیچ او نظر ‌به(.115 �‌1381‌�:114)«می‌دهد رضایت مبهم نظری صورت‌بندی‌های

‌گ�وش خ�ود مواضع از متقابل‌کنش پ��ردازان‌نظریه م��دافعات به انتق��ادات این کنندگان‌این 1بل��ومر اثر آخ��رین عن��وان به اجم��الی نظری با تنها بود، چنین اگر که دهند.‌چرا‌نمی

‌س��خنگوی و مید هرب��رت ج��رج خ��اص ش��اگرد بعن��وان که ‌او‌ش��د.‌‌نمی مطرح انتقادات1 - Indastirialization as an Agent of Social Change,1990

16

‌اص��ول قب��ول با م1937 س��ال در ب��ود ش��ده مع��روف اجتم��اعی رفت��ارگرایی ی‌نظریه‌ک�رد)تنه�ایی، گ�ذاری‌پایه و مع�رفی را خ�ود مکتب س��خنرانی یک طی مید کار اساسی‌خ�رد اص��طالح به ه��ای‌نظریه به شده مطرح انتقادات از ای‌عمده (.‌بخش521همان:‌گوید:‌‌می ریتزراست.‌ مکتب این متوجه

‌پدی��دار خ��رد فراگرده��ای از دامنه‌پهن س��اختارهای که پ��ذیرفت را فکر این »بل��ومر‌آید.‌یک‌می شمار به بررسی موضوع ترین‌دامنه‌پهن مشترک کنش او، نظر شوند.‌به‌می

‌خص�لتی کنش این بلکه �� نیست ف�ردی عملکرده��ای از ای‌مجم�وعه تنها مش�ترک کنش‌ای‌جنبه هایش��ان‌کنش و گ��ران‌کنش ب��رای مش��ترک کن��د.‌کنش‌می پی��دا خ��ود به مختص‌ش��ود.‌به‌می ایج��اد هایش��ان‌کنش و گ��ران‌کنش وسیله به بلکه ندارد، آور‌الزام و خارجی‌هم��ان: اس��ت«)ری��تزر، شناس��ان‌جامعه قلم��رو مش��ترک، کنش بررسی بل��ومر، عقی��دۀ|

301.) ‌‌زی��را کند،‌می القاء خواننده به را او نظریه بودن خرد بلومر خصوص در قضاوت این

‌داند.‌او‌می فردی های‌کنش از آمده پدید را اجتماعی ساختارهای بلومر ریتزر، تعبیر به‌از ری��تزر، تصور ‌برخالفنمی‌کند. ذکر خود ادعادی شاهد بعنوان بلومر از سندی هرگز‌ای‌جنبه گ��ران‌کنش ب��رای کنش‌پیوس��ته تنها نه نم��ادی متق��ابل‌گرایی کنش مکتب نظر

‌ت��وان‌نمی پس نیس��ت، ف��ردی ه��ای‌کنش به تجزیه قابل بلکه دارد، آور‌ال��زام و خارجی را دامنه‌پهن س��اختارهای ‌آورد.‌این بش��مار خ��رد فراگرده��ای از ش��ده پدای��دار ص��رفا

‌انج��ام ‌ش��اگردانش و بل��ومر اص��لی آث��ار به مراجعه ب��دون که تعبییرها سوء و ‌فهمی‌کج‌این ش��دن روشن افکن��ده.‌ب��رای‌پی ای��ران شناسی‌جامعه در را غلطی ه��ای‌بنیان شده

‌به و ک��رده توجه منتق��دین از کرایب انتقاد به آن از ناشی نادرست تعابیر و ها‌خوانی‌کمJoint)پیوس��ته‌ک��نیم.‌کنش‌می توجه نم��ادی گ��رایی متقابل‌کنش گ��ذار‌بنیان آثار Acion)که‌‌

‌در س��اخت هم��ان معنای به دهد،‌می تشکیل را ها‌متقابلی‌کنش شناسی‌جامعه موضوع‌بل��ومر ت��أثیر تحت گ��افمن که است چ��یزی هم��ان اس��ت.‌این مکتب این انداز‌چشم

‌ری��تزر دری��افت ب��رخالف واقع (.‌در611هم��ان:‌ نام��د)تنه��ایی،‌‌می(Frame) چ��ارچوب‌خص��لت پارس��نز و دورکیم چ��ون ساختارگرایانی انداز‌چشم در ساختارها که گونه‌همان

‌که است درست این اما اس��ت، چ��نین ن��یز کنش‌متقابل مکتب نظر از دارد آور‌ال��زام‌برای موجودی پیش از های‌راه دلیل همین به و ،(Blumer,1969)است مند‌تاریخ پیوسته‌کنش‌در ها‌انس��ان اما ش��ود،‌می س��اختارها تک��رار به منجر امر این و دارد، وج��ود گران‌کنش‌بل��ومر از دیگ��ری تعب��یر به نیس��تند.‌ویا شرطی پایداری و شدگی تکرار فشار این برابر

‌س��اختارها ‌این.(Maines,2005)است کنش برای چارچوبی که کنش، کننده تعیین نه ساخت‌ن��یز ها‌آن از مت��أثر آی��د،‌می بش��مار افراد تک‌تک های‌کنش از فراتر چیزی که همان‌طور

کنید:‌‌ نگاه بلومر به موضوع این بیشتر فهم باشد.‌برای تواند‌می‌آن ش��کل‌گیری در که متف��اوت اج��زاء کنش‌های از که هنگامی همان در پیوسته، »کنش‌متف���اوت ن���یز، آن‌ها اجتم���اع از و آن‌ها از هریک از می‌ش���ود، تش���کیل هس���تند س���هیم

‌آن‌ها از که ج��داگانه‌ای کنش‌ه��ای به ‌پیوس��ته کنش گفت می‌ت��وان می‌باش��د....‌بن��ابرایننمی‌باشد.... تقسیم قابل است شده تشکیل‌ش��کل به یکجانش��ین هرجامعه در وی��ژه به آدمی، جامعه در اجتم��اعی کنش مهم بخش

‌یکدیگر با آن در که موقعیت‌های اغلب در می‌باشد.‌مردم پیوسته کنش تکراری الگوهای‌دیگ��ران که کنشی چگ��ونگی و خ��ود کنش چگونگی از ثابت و پیشین فهمی می‌کنند کنش

(.93-‌1388‌:92 بلومر،)دارند« کرد خواهند

17

‌اه��داف و ها‌راه ص��ورت در نمادی کنش هر که شود‌می تشکیل زمانی پیوسته کنش‌تبدیل هستند بشری جوامع سازنده که اجتماعی های‌کنش سلسله به وجمعی مشترک

‌که کس��انی از است.‌بس��یاری نمادی کنش های‌گونه از واقعیتی پیوسته‌شود.‌کنش‌می‌دارن��د، اع��تراض او تفس��یرگرایی انداز‌چشم به و بل��ومر، ش��ناختی‌جامعه دی��دگاه به

‌شناسی‌جامعه موض��وع و اند‌داده ق��رار غفلت م��ورد را او پیوسته کنش مفهوم شک‌بی‌این مکت��بی مفهوم پیوسته‌اند.‌کنش‌کرده تصور پیوسته کنش نه نمادی، کنش را بلومر‌به مراجعه ب��دون بایس��تی که است اجتماعی های‌سازمان یا و نهادها مترادف و نظریه)ح.ال��ف.‌تنه��اییگ��یرد.‌ ق��رار مطالعه و توجه م��ورد آن دهن��ده تش��کیل کنش اج��زاء‌م��دافع و مفسر بعن��وان ای��ران در بلومرکه دس��تیار و شاگرد ‌�(666-540:‌الف1391‌مط��رح را پرسش این ها‌غفلت این با ارتب��اط در ��� ش��ده ش��ناخته نم��ادی متقابل ‌کنش

‌یا اند‌خوانده بلومر های‌نوشته کجای در که شود سئوال باید محترم منتقدین کند:‌از‌می‌س��اختی ه��ای‌موقعیت در را ف��رد تنها او که اند‌دیده وی ه��ای‌پژوهش از نمونه ک��دام در

بل��ومر آنکه وی��ژه به کن��د؟‌می مطالعه و ص��ریحا ‌تفس��یر که است نم��وده تأکید مک��ررا‌کنش نه شناس��ی،‌جامعه مطالعه موضوع اما انجامد،‌می نمادی کنشی به اگرچه فردیاست. پیوسته کنش که فردی

‌کالن یا خ�رد انگ ت�وان‌نمی کنش/س��اختار دوگانه دادن ق�رار مبن�اء با ک�ه، این نتیجه‌تاکید ب��اب در که نک��اتی ت��رین‌مهم از زد.‌یکی نظریه یا پ��ارادایم یک پیشانی بر را بودنActing)«کنی��دن »واحد گیرد قرار توجه مورد باید کنش بر بلومر unit) گ��ران‌اس��ت.‌کنش‌

توانند‌می‌بزرگ های‌اتحادیه یا ها‌کارتل قومی، های‌گروه تجاری، های‌شرکت روابط معنای‌»به

‌بر شوند.‌عالوه فهمیده جمعی اشکال دیگر یا بافته، درهم کارگزاران المللی،‌بین صنایع‌نس���بت به ها‌موقعیت این و ده‌می رخ م���وقعیت یک درون در همیشه آدمی ک���ردار آن

‌بازاره��ای تا شوند‌می شروع چهره به چهره برخورد از باشند، گون‌گونه توانند‌می اندازه‌ه��ای‌موقعیت و ش�رایط نش��انگر ها‌موقعیت المللی.‌این‌بین ق��درت روابط یا اقتص��ادی،‌برس��ازی ب��رای و کنند برخ��ورد بایستی ها‌آن با گران‌کنش که است لجوجی و سرسخت

‌‌ ‌(Maines and Morrione, in, Blumer,1990, XV)«کنند تفسیر را ها‌آن بایستی خود، کردارMoral)‌«آس��یاب دن��دان واحد» بل��ومر س��اخته‌ی اص��طالح به یا واح��دها این ‌ unit) از‌

:است این‌قرار«… ‌نم��ادی متقابل کنش آن در که روش‌ش��ناختی‌ای نتایج درباب نکته‌ای می‌خواهم من‌

‌نگ��اه آدمی جامعه نماه��ای یا «،آس��یاب دندان »واحد اص��طالح به یا بزرگ، بخش‌های به‌مهم موض��وع س��نتی به‌ط��ور آن‌چه نماه��ا، یا ب��زرگ بخش‌های بگویم.‌این چنین نیز می‌کند،

‌قش��ربندی، چی��دمان‌های نهاده��ا، یع��نی می‌سازد��� را اس��ت، جامعه‌ش��ناختی عالقه‌ی م��ورد‌ب��زرگ اش��کال دیگر و س��اخت، ب��زرگ اقتص��ادی واحدهای تقسیم‌کار، طبقاتی، سیستم‌های.(Blumer, 1969,57)«جامعه‌ای سازمان‌های

است:‌آیا این سئوال حال ‌معن��ا، به توجه ب��دون و کنش واژه‌ی ب��ردن بک��ار با ص��رفا‌خ��رد را نظ��ریه‌ای می‌ت��وان پ��ارادایم این چش��م‌انداز در آن واحد و ش��کل‌گیری فرایند

‌پ�اردایم این پ�ردازان‌نظریه آث�ار در مفه�وم این معن��ای به اش�اره ش�اید ک�رد؟ خط�اب‌کنش جامعه‌شناس���ان که بگویند کالن و خ���رد شناسی‌گونه م���دافعان و نکند کف���ایت‌در و پذیرند‌می را کالن سطوح آور‌الزام تأثیر و وجود نظری های‌بحث در نمادی متقابل

18

‌به احتم��الی نقد این به پاسخ هس��تند.‌ب��رای خردگرا شناختی،‌جامعه های‌تحلیل و عملکنیم.‌می توجه بلومر شناختی‌جامعه آثار از یکی

‌یا تطبیق »درنویسد:‌‌می چنین اجتماعی ساختار تغییر و شدن صنعتی تحلیل در بلومر‌شدن صنعتی آن در که بزرگتری، اجتماعی فرایند بایستی آغازین، شدن صنعتی های‌نمونه سنجی‌هم‌در ممکن خط��ای بزرگ��ترین ک��ار، این انج��ام در آوریم.‌شکست حساب به را است، دادن رخ حال در

‌ت��أثیرات س�نتی، »‌نظم سپس واست«‌ شدن صنعتی تطبیقی روش مطالعه از متعارف ی‌استفاده‌تأثیرگ��ذار بس��تر سه عنوان به را‌(Ibid,1990,160)درونی« رخدادهای وقوع و بیرونی، صنعتی غیر‌فرآیند تب���یین می‌ب���رد.‌در ن���ام می‌کنند کمک ش���دن ص���نعتی فرایند تش���کیل به که

‌ش��یوه گ��یرد‌می‌ ق��رار بل��ومر توجه م��ورد که عناص��ری ترین‌اصلی از یکی شدن‌صنعتی‌اقتصاد از متمایزی سنخ به شدن صنعتی که کنیم شروع ساده زمینه این از »می‌توانیم ؛است تولید

‌او‌دارد«. بس�تگی آن تولی�دی ش�یوه‌ی یا سیس�تم به ص�نعتی اقتص�اد یک می‌شود.‌...‌تم��ایز مربوط‌سیستم که بدانیم باید »ما‌می‌دهد: شرح چنین را صنعتی تولید شیوه چارچوب این سپس

(Nucleus) ی‌هس��ته اس��ت:‌یک ش��ده تش��کیل بخش سه از کند‌می متمایز را شدن صنعتی که اقتصادیAttached)متصل شبکه یک ماشینی، تولید network‌��)س��اخت یک و توزی��ع، و گ��ردآوری یا آوری‌دست‌به‌

‌تنها توضیحات این با حال‌.(Ibid,32 )«(Attendant service structure)‌فراخوان( هم مالزم)یا خدماتی‌خ��رد را بل��ومر نظریه بت��وان ش��اید باشد، مثبت آن پاسخ اگر می‌ماند، باقی سئوال یک

نامید.‌اگر است؟ خرد سطوح به توجه اجتماعی تغییرات تبیین در تولید شیوه به توجه آیا

‌پارادایم‌ه��ای مهم��ترین از یکی نامیدن خرد از می‌توان اساسی چه بر پس نیست چنین‌این کنن��ده تأیید که ه��ایی‌واقعیت بعن��وان ها‌آن ه��ای‌نظریه به اش��اره و شناسی‌جامعه‌آن به اتک��اء با که ماند‌می ب��اقی دیگری فرض بازهم البته کرد؟ دفاع است بندی‌تقسیم

‌بامحدثی:‌هم��ان(.‌)«باشد کالن یا خرد می‌تواند جامعه‌شناسی‌ نظریه»که:‌ گفت توان‌می هنوز‌مان���ده ب���اقی ف���رض این ع���املیت/س���اختار، و کنش/س���اختار دوگ���رایی ابط���ال

‌اصطالح به های‌نظریه خرد/کالن بندی‌تقسیم است.‌طرفداران گرایی گرایی/عین‌ذهن‌این از ش��اگردانش و نامن��د.‌بل��ومر‌می گ��را‌عین را کالن ه��ای‌نظریه و گ��را‌ذهن را خرد

‌رویک��رد هم��ان به دوب��اره اگر ش��وند.‌اما‌می می��ده‌نا گرا‌ذهن و نبوده امان در برچسب‌که ش��ویم‌می متوجه برگ��ردیم، س��اختار و کنش رابطه تب��یین در مید و او دی��الکتیکی

‌ها‌دوگانه این از یکی ب��رای هرگز ها‌نظریه این ن��یز مسئله این در قبلی موضوع همچون‌فلس��فه با اس��اس از ط��رحی چ��نین کلی ط��ور‌به ش��وند،‌نمی قائل ت��أخر یا و تق��دم‌را پ��ارادایم این شناسی‌هستی و شناسی‌روش ه��ای‌پایه که ‌���(Pragmatism)گ��رایی‌عمل

دارد.‌ تناقض سازد�‌می‌ذهن به اش��یاء مع��انی بر وی تأکید و نم��اد واژه ک��ابرد از بل��ومر بودن گرا‌ذهن تصور‌راه مهم��ترین که ��� مش��ترک مع��انی او ‌بنی��ادین قض��ایای کن��د.‌در‌می خط��ور منتق��دان‌اذه��ان از برخاس��ته نه ��� است پیوس��ته کنش گیری‌ش��کل وس��یله و مفه��ومی ارتب��اط

‌متقابل‌کنش در تنها مع���انی دارد.‌این وج���ود اش���یاء ذات در نه و ب���وده گ���ران‌کنش‌متقاب��ل، کنش از موضوع‌ها این »معانییابند.‌‌می تغییر و برده کار به شده،‌ ساخته اجتماعی

,Blumer)می‌رس��د« پیدایی به است، جاری افراد دیگر و فرد میان که ‌پیوسته‌کنش در ‌پس(.1969,2 ‌پیوس���ته(‌/‌س���اختار)کنش کنش و عین/‌ذهن بین دی���الکتیکی رابطه یک طی که است

19

‌وج��ود اذه��ان و مع��انی از پیش یابند.‌عین‌می وجود اجتماعی عرصه در معانی و اشیاء‌یک ندارند.‌این اجتماعی وجود عین از پیش نیز ها‌نام و معانی ذهن، و نداشته اجتماعیاست.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ متبادل تضمن نوع از دیالکتیک

‌نظریه در گی���دنز که‌آن از پیش ش���ویم،‌می متوجه ش���ود، دقت خ���وبی به اگر ‌ک��ار این بل��ومر برآید عامل و س��اختار دیالکتیکی رابطه تبیین صدد در خود ساختاربندی

‌مید البته ���� است داده انج���ام عین/‌ذهن و پیوس���ته‌کنش/‌کنش رابطه توض���یح در را‌(.Ibid) بود او گام‌پیش

‌مط��رح ب��زرگ و متوسط کوچ��ک، ه��ای‌گروه درسطح تواند‌می‌ که پیوسته‌کنش پس‌هس��تند، مند‌تاریخ ها‌کنش ف��ردی.‌این کنش نه اس��ت، شناسی‌جامعه موض��وع باشد

‌توض��یحات این نیس��تند.‌با مج��زا و منف��رد افراد کنش از برآمده ناب بصورت و یکسره‌پ��ذیرفت. ش��ناختی‌جامعه مکتب این ب��ودن خ��رد ب��رای را ری��تزر دلیل ت��وان‌می چگونه‌پذیرفته را ساختارها وجود صراحت به است مکتب این پردازان‌نظریه از که هم گافمن

‌با کن��د.‌یع��نی‌می (‌تأیید1386نن��گ) داغ و چ��ارچوب نظریه در را ها‌آن آور‌الزام تأثیر و‌داغ در ��� را س��اختار و کنش دی��الکتیکی رابطه اجتم��اعی، مس��ئله این س��ازوکار ش��رح

‌تایید ��� کنش توسط چ��ارچوب این بازتولید و اجتم��اعی چ��ارچوب براس��اس خ��وردنکند.‌‌‌‌می

دارد؟ وجود کالن جامعه‌شناسی نظریه آیا‌هر ذهن به کالن ���� خ���رد به شناسی‌جامعه ‌نظ���ریه تقس���یم از که دیگ���ری ش���به

‌که ��� خ��رد ه��ای‌نظریه از ب��رخی که اس��ت:‌هم��ان‌طور این کند‌می خط��ور پژوهشگری‌کالن مس��ائل تحلیل ت��وان از ��� گیرند‌می نادی��ده را کالن س��اختارهای آور‌ال��زام فش��ار

‌گی��دنز تعب��یر به یا کنشگر��� نقش به ن��یز کالن اص��طالح به های‌نظریه نیستند، برخوردار‌همین به دانن��د،‌می س��اختارها از ش��ده متعین یکس��ره را کنش و ن��داده اهمیت ��� عاملکرد. تحلیل را کنش همچون خرد موضوعات توان‌نمی ها‌نظریه این با دلیل‌ری��تزر شناسی‌پارادایم در که دیگرانی و دورکیم مارکس، چون کسانی راستی به آیا

‌از که نب��وغی آن با آیا اندیش��یدند؟‌می چنین شود‌می خطاب کالن ها‌آن نظریه دیگران و‌کنش خص��وص در که آنط��ور ک��رایب ی��ان تعبی��یر به ��� داریم س��راغ دورکیم و م��ارکس

‌یکسره را انسان عاملیت و کنش که بودند احمق و ابله آنقدر � شد گفته نمادین متقابل‌از خ��ود تحلیل ش��روع در م��ارکس چ��را پس است چ��نین اگر ببینن��د؟ ساختار خدمت در

‌بن��ابر مگر می‌کن��د؟ ش��روع انس��ان از ت��اریخ، در تولید نیروه��ای ش��کل‌گیری چگ��ونگی‌خ��رد مس��ائل تحلیل ت��وان از کالن نظریه و نیست کالن او نظریه ری��تزر تقس��یم‌بندی

‌ش��رایط فش��ار تحلیل ض��من م��ارکس چرا پس نیست؟ ناتوان عاملیت و کنش همچون‌چ��نین انگلس و او می‌کن��د؟ اش��اره ت��اریخ در او کنش و فعالیت به انسان از پیش مادی‌آنان فعالیت واقعی، افراد از عبارتند...‌می‌کنیم آغاز آن‌ها از ما که پیش‌گزاره‌هایی»:‌می‌کنند آغاز

‌مارکس)«است شده تولید خودشان فعالیت با یا بوده موجود پیش از که زیست‌شان مادی شرایط و‌‌‌.(1389‌:286:‌انگلس و

‌چ��ون کالس��یکی جامعه‌شناس��ان کالن، ��� خ��رد تیپول��وژی طراح��ان تص��ور خالف بر‌داش��ته‌اند.‌گ��ورویچ توجه خالق کنش��گران اراده و ع��املیت به م��ارکس مانند دورکیم

20

‌دورکیم.‌گرفت مدد می‌توان خودکشی علل از مسأله این بیشتر توضیح برای می‌گوید‌را اجتم��اعی علل نقش و نمی‌دانست س��نخ یک از را خودکشی اجتم��اعی و فردی علل‌که ه��البواکس م��وریس اما نمی‌زن��د، کن��ار به هرگز را ف��ردی علل اما می‌ش��مرد، برتر

‌هر که می‌رسد نتیجه ب�دین اس��ت، داده ادامه خودکشی امر در را دورکیم بررس�ی‌های‌بدون کرد، تبیین اجتماعی لحاظ از هم و فردی لحاظ از هم می‌توان را خودکشی مورد

‌.(73-1347‌��:71ژرژگ�وریچ،.‌)ش��ود دی��ده تب��یین دو این می��ان تع�ارض کمترین که آن را اش��خاص »مارکسکند:‌‌می معرفی گونه این را مارکس نیز روبنشتاین ‌کنش��گران عم��دتا

‌ش��واهد م��ارکس متع��دد آث��ار به مراجعه با ‌او(1386‌��:226 کن��د«‌)روبنش��تاین،‌می تلقی‌پیوند رش��ته م��ارکس نظر از گوید‌می آورد.‌او‌می م��ارکس از قرائت این برای بسیاری‌اس���ت.‌درست کنش کند‌می محقق را او سرشت که م���ادی جه���ان و انس���ان می���ان

‌کند،‌می متجسد دانست‌می انسان ذات دکارت که را ای‌معنوی آگاهی او که همان‌طور‌به انس�ان سرشت بر و است مخ��الف منفعل شناس��ندۀ| مثابه به انس�ان س��نتی مدل با

‌مارکس از جمله این در را بحث این مصداق کند.‌روبنشتاین‌می تأکید فعال عامل مثابه‌و تأیید ارگانی��ک، غ��یر ط��بیعت در تص��رف و دخل عی��نی، جه��ان عملی »س��اختنکن��د:‌‌می جستجو

‌را جامعه م�ارکس فلس�فه فقر در همچ�نین ،است« آگاه نوعی موجود مثابه به انسان تصدیق‌ب��ازیگران هم و نویس��نگان هم را »آدمی��ان و کند‌می ‌توص��یفآدمی��ان« متقابل کنش »محص��ول

(.‌177-175)همان:‌کند«‌‌می وصف خودشان نمامه نمایش‌کالن‌نگر جامعه‌شناس��ان زم��ره در که است جامعه‌شناس��انی دیگر از پارسنز تالکت

‌از را خود تحلیل پارسنز بندی،‌دسته نوع این طرفداران نظر برخالف اما می‌گیرد، قرار‌و خ���ود متقابل »کنش.نمايد‌می آغ���از کنش یع���نی جامعه‌شناسی تحلیل واحد خردت���رین

‌در اجتماعی کنش‌.(Parsons and Shils. 1952,105) است« اجتماعی نظام شکل ترین‌ابتدایی دیگری،‌مع��انی آن راهنم��ای و انگ��یزه که است انس��انی رفتاره��ای همه ش��امل پارس��نز نظریه‌جلب را ت��وجهش که مع��انی می‌کن��د، کشف خ��ارج دنی��ای در را آن‌ها کنش��گر که است

‌معن��ایش با پارسنز نظر در که اجتماعی کنش بنابراين.‌می‌دهد پاسخ آن‌ها به و می‌کند‌که اداراکی مبن��ای بر کنشگر پس.‌می‌شود تفسیر کنشگر ذهنیت با است شده تعریف

‌دارد، سر در که افک�����اری می‌انگ�����یزد، بر را او که احساس�����اتی دارد، محیطش از‌خ��ودش کنش‌ه��ای برابر در که واکنش‌ه��ایی و می‌دارد‌وا عمل به را او که انگیزه‌ه��ای

‌می‌‌کن��د، بحث آن از پارس��نز که کنش��گري.‌می‌دهد انج��ام کنش می‌کن��د، مش��اهده‌یک یا کلی جامعه یک منطق��ه، یک س��ازمان، یک گ��روه، یک یا باشد ف��رد یک می‌تواند

(.Parsons and Shils. 1965,105-107 ‌و57-56:‌همان روشه،) تمدنpattern)الگوی متغییرهای باطرح پارسنز variables) انس��ان‌ها کنش در را دوگانگی‌هایی‌‌در بلکه نمی‌کند متم��ایز هم از را کنش ن��وع دو فقط دوگ��انگی می‌کن��د.‌این مش��خص

‌آن دنب��ال به ط��رح این در او.‌باشد اجتم�اعی س��اخت نوع دو مشخصه تواند‌می نهایت‌بین ��� متب��ادل تض��من دیالکتیک گ��ورویچ تعب��یر به یا و ��� فراخ��وان هم رابطه‌ که است

‌جامع��ه، و اجتماع دوگانه طرح از گرفتن کمک با نماید.‌پارسنز تبین را کنش و ساختاردهد.‌می انجام را کار این تونیس فردیناد‌نظریه باید نماید توجه کنش به که را ای‌هرنظ��ریه ترنر بغ��رنج مسائل براساس اگر

‌ری��تزر نظر طبق دیگر ط��رف از اس��ت.‌اما خ�رد پارس��نز کنش نظریه کرد، تلقی خرد21

‌کم دست یا و می‌کنند انک��ار را خ��رد س��طح پدی��ده‌های نقش که کالن س��طح اف��راطی »نظریه‌ه��ای‌گروه در باید را (105:فرهنگی(«‌)ریتزر،همان جبرگرایی به پارسنز آوردن روی مانند) می‌گیرند

‌این در را کند:‌پارسنز‌می مشغول خود به را ما ذهن ها‌سئوال این داد.‌حال قرار کالن‌همچ��ون خ�رد های‌پدی��ده نقش پارس��نز آیا داد؟ ق��رار باید طیف ک�دام در بندی‌تقس��یم

‌دادیم، قبلی س��طور در تر‌پیش را س��ئواالت این پاسخ کن��د؟‌می انک��ار را اف��راد کنش‌است وارد بسیاری ایرادهای بندی‌‌تقسیم چنین طرح به که است آن شده حاصل نتیجه

‌جامعه‌شناسی نظریه‌ه��ای خص��وص در قض��اوت و بررسی به آن براساس نمی‌توان و‌‌‌ دهند(.‌‌ می انجام ایرانی جامعه‌شناسان از بسیاری که )کاری پرداختکالن و خرد جامعه‌شناسی تاریخی ضرورت

‌در اجتم��اعی واقعیت س��طوح برآم��دیم آن اثب��ات پی در این از پیش که هم��ان‌طور‌شناسی‌جامعه علم موض���وع ها‌واقعیت ده���د.‌این‌می رخ کالن تا خ���رد از پیوس���تاری‌توان‌می را پردازد‌می اجتماعی واقعیت کالن سطوح به که شناسی‌جامعه هستند.‌پس

‌را پ��ردازد‌می خ��رد س��طوح به که شناسی‌جامعه کالن(‌و نظریه کالن)نه‌شناسی‌جامعه‌به که شناس��انی‌جامعه مث��ال ‌نامی��د.‌ب��رای(خرد نظریه نه)خرد‌شناسی‌جامعه توان‌می

‌کوچک گ����روه دو بین یا و خ����انواده در ش����وهر و زن بین اجتم����اعی کنش مطالعه‌ب���رعکس و اند‌برگزیده خ���رد س���طح در را خ���ود مطالع���اتی موض���وع پردازن���د،‌می

‌یا اع��راب مثل دامنه بزرگ گروه دو یا کشور دو بین کنش بررسی به که شناسی‌جامعهاست. کالن شناسی‌جامعه او شناسی‌جامعه پردازد،‌می اسرائیل

‌شناسی‌جامعه که شد خ��واهیم آن متوجه شناسی‌جامعه ت��اریخ به اجمالی مروری با‌مس��ائلی و اجتم��اعی کالن س��اختارهای مانند کالنی موض��وعات به بیش��تر کالس��یک‌ت��اریخی ی‌ب��رهه این ان��د.‌در‌پرداخته جوامع ش��دن ش��هری و ش��دن ‌ص��نعتی همچ��ون

‌کلی اجتم��اعی نظم س��اخت یا و ت��رمیم ب��رای ای‌نظ��ریه ارائه پی در شناس��ان‌جامعه‌در باید مهاجر های‌گروه و ها‌فرهنگ خرده قرائتی چنین در است اند.‌بدیهی‌بوده جامعه

‌کنت آگست اجماع عوامل در صراحت به را رویکرد شوند.‌این مستحیل کالن نظم این‌نظم که ک��رد.‌م��ارکس مش��اهده توان‌می دورکیم جمعی وجدان و کار تقسیم تئوری و

‌را دیگ��ری کالن نظم که داد ارائه را ط��رحی ک��رد‌می تص��ور نظمی‌بی ای‌گ��ونه را حاکم‌ل��وای تحت ها‌فرهنگ خ��رده و ها‌گروه افراد، ی‌همه آن در که داد،‌می قرار آن جایگزین

‌مط��رح را اقت��دار و کنش ان��واع از بحث ن��یز گرفتند.‌وبر‌می قرار فرهنگ و ساختار یک‌و فرارس��یده عقالنی کنش و عقالنیت دوران که ب��ود نظر این بر نه��ایت در و ک��رد‌می‌اقت��دار صور دیگر و پذیرفته را موجود عقالنی اقتدار باید انسانی افراد و ها‌گروه ی‌همه

‌وج��ود نگریس��ت،‌می نگ��ری‌کالن فض��ای این از متف��اوت ان��دکی که زنن��د.‌زیمل پس را‌حس��ابگرانه فرهنگ در باید ن��یز غریبه نه��ایت در بود.‌اما پذیرفته شهر کالن در را غریبه

‌مش��کل با ش��هر کالن در او حی��ات ی‌ادامه صورت این غیر در شد،‌می مستحیل شهریشد.‌می مواجه‌پیش از نظمی آن در که آمریک��ا، تأس��یس ت��ازه کش��ور به شناسی‌جامعه ورود با اما‌به توجه ب��ار خ��ورد.‌این رغم دیگ��ری گونه به ش��رایط نب��ود، مق��رر مؤسس��ان ب��رای‌توجه ک��انون داش��تند هم��راه به مه��اجرین که ه��ایی‌فرهنگ خ��رده و کوچک ه��ای‌گروه

‌آزمایش���گاه به ش���یکاگو ش���هر تب���دیل با رویک���رد گ���رفت.‌این ق���رار شناسی‌جامعه22

) توماس مشترک کاراروپا«‌ و آمریکا در لهستانی »دهقان چون آثاری خلق و شناسی‌جامعهThomas)زنانیسکی ‌و (Znaniecki)(.‌1385‌:181)فکوهی، گرفت ‌اوج

‌مس�ائل به توجه ت�اریخ از ای‌ب�رهه در مکانیس�می است:‌چه مطرح سئوال این حال‌زد؟ رقم شناسی‌جامعه ب��رای را دامنه خ��رد مسائل به توجه دیگر ای‌برهه در و را کالن‌ف��رض مع��رفت شناسی‌جامعه کرد.‌در جستجو معرفت شناسی‌جامعه در باید را پاسخ

‌زیب��ایی ه��ای‌نظام نظ��یر مع��رفت، و اندیشه تخصصی ه��ای‌مجموعه که است این بر‌از علمی ه��ای‌نظریه حتی و سیاسی اصول مذهبی، عقاید فلسفی، و اخالقی شناختی،

‌گردند)م��ولکی،‌می متاثر شوند،‌می پرورده آن در که ای‌اجتماعی و فرهنگی های‌زمینه‌پدی��دار خاصی بستر در بلکه شود،‌نمی ساخته اجتماعی خالء در هرگز »نظریه (.‌زیرا1384‌��:12

‌و نظریه بین دیالکتیک ‌این(.1390‌�:18 ویتز؛ )بون‌کند«‌می الگوسازی را معضالت که شود‌می‌رابطه تب�یین در و است مع�رفت شناسی‌جامعه اص�لی موضوعات از اجتماعی ساختار

‌اس���تقالل ب���رای خط���ری را م���ذکور رابطه که اند‌رفته پیش حد این تا ب���رخی دو این‌عمیقی رابطه چ��نین وجود (.‌با1383‌��:540 )گولدنر؛ آورند‌می بشمار شناسان‌جامعه

‌پیش چن��دی که س��ئوالی پاسخ ی��افتن ب��رای اجتم��اعی، ساختارهای و علمی نظریه بینرفت. اجتماعی ساختارهای سراغ به باید شد، مطرح

‌ش��ناخت و آگاهی که:‌دیالکتیک موضوع این دادن قرار مبنا ب(‌با1391ح.ا.‌تنهایی)‌به است، گرفته شکل او عینی و مادی فرهنگ و تاریخ با فراخوان هم فرآیندی در آدمی‌و کالن تحلیل و سیس��تم ه��ای‌نظریه تاریخی ضرورت که است هایی‌ریشه یافتن، دنبال

‌چه��ار به را بش��ری ت��اریخ های‌دوره است.‌او زده رقم را خرد تحلیل و کنش های‌نظریه‌چه��ار به خود مدرن ی‌کرده.‌دوره بندی‌تقسیم مدرن و میانی باستانی، ابتدایی، ی‌دوره‌تقس���یم اخ���یر مدرنیته و درگ���ذار مدرنیته می���انی، مدرنیته آغ���ازین، ی:‌مدرنیته‌دوره

‌ش��کوهمند انقالب و فرانسه کب��یر انقالب از پس که می��انی مدرنیته ش��ود.‌دوران‌می‌ادامه اول جه��انی جنگ های‌س��ال تا و ش��ده آغ��از ص��نعتی شهرهای استقرار و انگلیس

‌دوران از مهم وی��ژگی چند خ��وار م��یراث ،1918-��‌1914 ‌تا1792 از یع��نی یاب��د،‌می‌فرهنگ در حساسی نتیجه که آغ���ازین مدرنیته ه���ای‌اس���ت.‌ویژگی آغ���ازین مدرنیتهنمود: خالصه نکته چهار در توان‌می را آورد پدید میانی مدرنیته

آن. مدرن معنای به شهر پیدایش و شهری زندگی -‌آغاز1صنعتی. انقالب شدن -‌فراهم2‌با پروتس��تانی اخالق همراهی و مذهبی پروتستانیسم یا گرایی‌اصالح جنبش -‌پیدایش3

شهری. زندگی گوهر‌سرگردان و میانه دوران اخالق از بریده مردم آسای سیل مهاجرت آغاز سرانجام -‌و4‌م�ذهبی، دی�نی، ن�ژادی، ق�ومی، متف�اوت جمعی�تی ه�ای‌طیف در به�تر، زن�دگی امید به

‌ص��نعتی شهرهای در اجتماعی تضادهای و ها‌تنش چگالی افزایش و سیاسی و طبقاتی که ‌سیاسی عل��وم و شناسی‌جامعه جدید ه��ای‌نظریه زایش برای مناسبی بستر عموما

بودند.‌دو که نم��ود‌می توصیف را ای‌جامعه مهاجرین چشم برابر در صنعتی شهرهای موقعیت

داشت: همراه به خود با را حساس و مهم ویژگیشدگی، بنا پیش از بودگی، پیش از-1

23

شدگی، بنا درست-2‌روب��رو ه��ایی‌موقعیت با ص��نعتی ش��هرهای به ورود هنگ��ام در وارد ت��ازه مه��اجرین

‌ب��رای بخش امید س��ویی از و ب��ود دلهرآم��یز و ناآش��نا ها‌آن برای سویی از که شدند‌می‌تعریف پیش از که کردند‌می تجربه را ه��ایی‌موقعیت سوی، هر از و تری،‌آسوده زندگی

‌با دیگر س��ویی از ش��ده، بنا و ب��وده پیش از های‌موقعیت داشتند.‌این استوار ساختی و‌و حف��اظت صنعتی شهرهای اقتصادی و سیاسی حقوق با و اجتماعی کار تقسیم قانون

‌پش��توانه شناس��ان‌جامعه و ریزان‌برن��امه بینش با دیگر س��ویی از و ش��د،‌می پش��تیبانی‌مدرنیته دوران دو ت��اریخی م��یراث صورت هر کرد.‌در‌می پیدا را خود نظری و فرهنگی

‌به بایستی‌می که بود، داری‌سرمایه صنعتی جامعه به کالن نگاه بر تاکید میانی و آغازین‌عظیم خیل به بخشیدن شد:‌انسجام‌می توجه نیز تاریخی مقدمات این از برخاسته نیاز

‌روش یع��نی وی��ژگی، سه ص��نعتی.‌این ش��هرهای به مختلف ه��ای‌فرهنگ با مه��اجرین‌ت��رین‌مهم بعن��وان را اجتم��اعی، نظم برای نگرانی و کالن رهیافت یا نگاه پوزیتیوستی،

‌س��اختار نه��ایت در که س��ازد،‌می را می��انی مدرنیته دوران ش��ناختی‌معرفت های‌ویژگی‌که پیداست روش��نی به زن��د.‌بن��ابراین‌می رقم را دوران این شناسی‌جامعه گ��رای‌کالن

‌این در ت��اریخی ض��رورت یک که فضیلت، یک نه کالن، سطح در شناختی‌جامعه مطالعه‌و باخته رنگ رفته‌رفته بایستی‌می تاریخی شرایط دیگرگونی در ناگزیر به و بود، دوران-115ب:‌1391 )تنه��ایی، بس��پارد جامعه پ��ژوهش در دیگ��ری راه��برد به را خ��ود ج��ای123.)‌روب��رو ای‌ت��ازه ه��ای‌واقعیت با بشری جامعه سوی، این به گذار در مدرنیته دوران از‌تدریج به اجتماعی ساخت سازمانی و جمعیتی های‌بافت اساس، برهمین و است، بوده

‌یک عن��وان به دیگر بش��ری اجتم��اع بع��د، به هنگ��ام این ان��د.‌از‌یافته تغی��یر نس��بت به و‌ه��ای‌اجتماع ص��ورت به و گذارده نابودی به روی تدریج به پیوسته هم به و کالن واقعیت‌از ن��اگزیری آمریک��ایی جامعه ب��رای ویژه به تجربه پیوندند.‌این‌می واقعیت به خردتری

‌یمن به که ه��ایی‌دوران بود، اقتصادی بحران ی‌دوره تا آغازین های‌مهاجرت آغاز دوران‌تا شد ف���راهم ای‌زمینه و شد طی آن بح���ران ت���اب و پیچ پر راه م���ردم های‌کوشش

‌از را کنش نظریه پارس��نز ت��الکت وی از پس و مید هرب��رت ج��رج چ��ون اندیش��مندانی‌و ف��رهنگی ه��ای‌زمینه ب��ار این دهن��د.‌پس قرار خویش نظریه کلیدی مفاهیم ترین‌مهم

‌خ��رد س��طح مطالع��ات به ش��ناختی‌جامعه کالن مطالع��ات جهت تغی��یر از اجتم��اعی‌ش��هرهای به که مهاجرینی برخالف آمریکا، به شده وارد مهاجرین بودند.‌زیرا تأثیرگذار‌بنا درست و ش��ده بنا پیش از نه�اد یا و س��ازمان با بودن��د، ک�رده ع�زیمت اروپا ص��نعتی

‌های‌ص��ورت به که ش��دند روب��رو بومی��انی با ب��رعکس بلکه نکردن��د، برخ��ورد ای‌ش��ده‌نه ها‌آن س��وی، دیگر از و دلیل همین گذرانیدن��د.‌به‌می زندگی ابتدایی جوامع سازمانی

‌احساس بومیان با سازگاری برای ضرورتی هیچ و انتطباق برای متناسبی مدل هیچ تنها‌و منطقه بر تس��لط برق��راری در را خ��ویش مص��لحت ب��رعکس درست نکردن��د.‌بلکه

‌دانس��تند.‌پس خ��ود پیش��ین ش��هرهای از مان��ده ی��اد به الگوه��ای براساس آن بازسازی‌خص��لت مهم��ترین اف��راد کنی��دن یا کنش براساس جدید اجتماعی های‌ساخت برسازی

‌ان���داز چشم در ن���اگزیر ص���نعتی نوپ���ای تم���دن ب���ود.‌این آمریکا ت���اریخ از برهه این‌در مکت�بی تف�اوت کمی با و بل�ومر می�د، همچون گذار در مدرنیته دوران پردازان‌نظریه

24

‌گذاش��ت.‌اص��طالح برج��ای را خ��ود مان��دگار پ��ای ج��ای ن��یز مرتن و پارسنز انداز چشم Joint) پیوسته کنش (‌وSymbolic Action) نمادی کنش (،Act Construction) کنش برسازی

Actionاس��ت. اخ��یر مدرنیته و گ��ذار در مدرنیته وی��ژگی همین یادگ��ار و نش��ان (‌بل��ومر‌(‌150-151)همان:‌

‌ت��اریخ با را آمریکا در شناسی‌جامعه از خاصی ن��وع ظه��ور (‌دلیل1386دیلی��نی) تیم‌ج��رج مطالع��ات در را دی��الکتیکی رابطه این و دانس��ته ارتب��اط در کش��ور آن اجتماعی

‌از متأثر و آمریکایی یک مثابه به مید تجربیات او نظر کشد.‌از‌می تصویر به مید هربرت‌با بس��یاری ه��ای‌تفاوت فردگ��رایی، و براب��ری آزادی، نظ��یر آمریکا جامعه ه��ای‌ارزش

‌داش��تند. نقش شناسی‌جامعه رش��ته آم��دن بوج��ود در که داشت هایی‌اروپایی تجربیات‌با هم��راه فئ��ودالی س��اختارهای که اروپاست ت��اریخ از متف��اوت بس��یار آمریکا ت��اریخ

‌امریکا منش��ورحقوق. است ک��رده تجربه را رعیتی نظام و اشرافی سلطنتی، حکومت‌رو،‌این از و ک��رد‌می مح��دود را مرکزی حکومت قدرت که بود شده طراحی ای‌گونه به

‌به امریکا در توانس��تند‌نمی بودن��د، اروپا در گذشته در که سیاسی، ساختارهای گونه‌این‌در آزاد ب��ازار بر مبت��نی داری‌س��رمایه نظ��ام ی‌توس��عه در س��هیم عوامل آین��د.‌از وجود

که امریکا، ‌و آزادی برای شدن قائل ارزش کند،‌می عمل دولت کنترل از مستقل نسبتا‌آمریک��ایی تفکر ه��ای‌روش و موضوعات عالیق، ها،‌است.‌ارزش بوده فردی های‌تالش

‌شناسی‌جامعه که ت��رتیب این به گذاش��تند، امریکا ی‌اولیه شناسی‌جامعه بر را خ��ود اثر‌گرفت.‌این پیش در را جهان به دادن انجام � توانستن عملی نگرش ی‌شیوه امریکایی

‌‌ش��رح(Shalin,1992)ش��الین که‌ش��د.‌چنان پراگماتیسم گیری‌ش��کل به منجر برخ��ورد طرز‌را آن و نپذیرفتند را پراگماتیسم ها‌اروپایی بیس��تم، ق��رن از ای‌عمده بخش در دهد،‌می

‌از دس��ته آن گرفتن��د.‌ح��تی نادی��ده ها‌انگلوساکسن س��ودگرایی از خام تعبیری مثابه به‌‌دون را آن کردن��د،‌می هم��راهی امریکا در جدید فک��ری جری��ان با که اروپ��ایی متفکران

‌نظ��یر آن��ان از ب��رخی ،1960 ی‌دهه در که‌این دانستند.‌تا‌می اروپا فلسفی سنت شأن‌را نمادین متقابل کنش ی‌نظریه یعنی آن همتای و پراگماتیسم اعتبار هابرماس، یورگن‌دالیل شالین و دیلینی سخنان (.این1387‌:265 دیلینی، از نقل به کرد)شالین، تصدیق

کند.‌‌می بیان را شناسی‌جامعه تاریخ از ای‌برهه در خرد سطوح به توجه‌در ق��درت بندی‌ص��ورت به روی آمریکا اجتم��اعی نظ��ام گ��رایش پنج��اه ی‌دهه در

‌در هم و داخلی سیاست در هم را گری‌س��لطه دوران و گ��ذارد جهانی و کالن ای‌گستره‌نم�ود. آغ�از پا‌تازه ه�ای‌طرح با را س��وم جه�ان کش��ورهای بر تسلط و خارجی سیاست

‌ه��ا،‌دولت تغی��یر و کش��ورها داخلی سیاست در دخالت و بالعوض کمک مانند هایی‌طرح‌ک��رد.‌این‌می طلب برهه این در را پارس��نز نگر‌کالن انس��جامی رویکرد شرایطی چنین

‌در را کنش و آورد، ها‌سیس��تم نظریه به روی کنش نظریه ط��رح از پس پارس��نز که بود‌رقم دیگر ای‌گ��ونه به وض��عیت شصت ی‌دهه به ورود با کرد.‌اما محدود نظام چارچوب‌س��اختارهای فشار که هستیم اجتماعی های‌جنبش انواع بروز شاهد برهه این خورد.‌در

‌م��دنی جنبش دانش��جویی، ه��ای‌برآمدن��د.‌جنبش آن تغییر صدد در و برنتافند را شده بنا‌ن��وع این و...‌از ها‌بیتل ها،‌هیپی فمینیستی، جنبش لوترکینگ، مارتین رهبری به سیاهان‌چ��الش به را شناسی‌جامعه کالن مطالع��ات و نگ��ری کالن رویک��رد که هستند ها‌حرکت(.153-152همان: )تنهایی، کردند جلب خود به را شناسان‌جامعه توجه و کشیده

25

‌س��طح در اجتم�اعی مس��ائل به توجه مع�رفت، شناسی‌جامعه قواعد براس��اس پس‌اجتم��اعی ش��رایط تغی��یر اس��ت.‌با اجتم��اعی و ت��اریخی های‌زمینه از متاثر خرد یا کالن

‌منتج ه��ای‌نظریه کنن��د.‌اما‌می جلب خود به را شناسان‌جامعه توجه جدیدی موضوعات‌موض��وعات و ش��رایط به تعمیم قابلیت باید سطحی هر در شناختی‌جامعه مطالعات از

باشد. داشته را مشابهنتیجه‌گیری

‌ابط��ال را کالن ��� خ��رد به نظریه بندی‌تقس��یم که شد ارائه ش��واهدی مقاله این در ‌اجتم��اعی« »هندسه نظریه همچ��ون را ای‌‌نظ��ریه بت��وان آن در که بندی‌ک��رد.‌تقسم‌می

‌...‌را و هومنز،‌»تبادل« نظریه بلومر، هربرت‌پیوسته« »کنش مید،‌اجتماعی« »خود زیمل،‌این ه��ای‌بنیان که ن��دارد.‌موض��وعاتی علمی ق��ابلیت داد ق��رار ها‌گونه از هرک��دام در

‌نمونه نیس��تند.‌ب��رای برخ��وردار روایی و اعتب��ار از دهند‌می تش��کل را بندی‌تقس��یم‌است درص��ورتی شود.‌این‌می خطاب خرد پردازد‌می فعال گران‌کنش به که ای‌نظریه‌کشد.‌و‌می تصویر به را ها‌انسان بودن فعال و خالقیت مارکس کالن اصطالح به ‌نظریه

‌فش��ار تحت را ها‌آن کنش است، معتقد ها‌انسان بودن کنشگر به که گافمن برعکس یا‌چ�نین ی��افت، ن��یز بل��ومر و مید ن��زد:‌زیم��ل، ت��وان‌می را بینش دان��د.‌این‌می چ�ارچوب

کند.‌‌‌‌‌می ابطال را ریتزر بندی‌تقسیم هایی‌مصداق‌و ب��ودن تج��ربی فلس��فه، از علمی دانش تم��ایز فصل است، علم یک شناسی‌جامعه

‌هرگز آن کلیت در اجتم���اعی کالن های‌پدی���ده ست‌اس���ت.‌بدیهی روش در اس���تقراء‌بررسی و مش��اهد با ش��ناس‌درآی��د.‌جامعه گر‌پژوهش مس��تقیم تجربه م��ورد تواند‌نمی

‌می کالن گیری‌نتیجه به خرد سطح در کالن پدیدهای عینی شواهد تجربی ‌رس��د.‌اساس��ا‌این در گران‌پژوهش تمام اما هاست،‌داد جزء‌به‌جزء آوری‌جمع بر مبتنی استقراء روش‌بررسی به س��طح این در بیش��تر هوم��نز همچ��ون ب��رخی مانن��د،‌نمی ب��اقی ج��زء سطح

‌آغ��از است خرد مسئله یک که فردی کنش از پارسنز همچون دیگر برخی و پردازند،‌می‌پ��رداختن این کند.‌پس‌می طی را راهی چنین نیز رسند.‌مارکس‌می ساختار به و کرده

‌آن معنای به هرگز و است تحقیق استراتژی یک دامنه خرد ریتزر اصطالح به مسائل به‌وج��ود ب��العکس یا کالن س��طوح در آن از آمده بدست نظریه کاربست امکان که نیستندارد.

‌شناس��ان‌جامعه از بس��یاری اقدام برخالف که؛ است آن نوشتار این برآیند ترین‌مهم‌ه��ای‌نظریه ارزی��ابی ب��رای مناس��بی معی��ار خ��رد و کالن به ها‌نظریه تقس��یم ای��رانی‌از که افکند‌پی نو ه��ای‌طرح و ک��رده گ��ذر مف��اهیم این از باید و نیس��ت، شناسی‌جامعهباشد.‌ برخوردار الزم روایی و اعتبار

منابعoدوم چاپ سروش، تهران، جامعه‌شناسی، نظریه‌های(‌1381) تقی ارمکی، آزادoمت���اخر ه���ای‌در:‌نظریه کالن، و خ���رد تحلیل نظ���ری تلفیق ب���رای جدید رهی���افتی (،1387) جانات���ان ترن���ر، اچ‌

نی. تهران، محمدی، جمال و پور‌جالیی رضا حمید تألیف و ترجمه شناسی،‌جامعهo،ته��ران، معاصر، اجتماعی نظریه در برداشت‌هایی:‌در ارشاد، فرهنگ ترجمه گیدنز، آنتونی(��‌1390) آنتونی الیوت‌

.جامعه‌شناسانo،توتیا تهران، گهر، نیک عبدالحسین ترجمه اجتماعی، کنش منطق ،(1383) ریمون بودن

26

o،ته��ران، گه��ر، نیک عبدالحس��ین ترجمه جامعه‌شناس��ی، انتق��ادی فرهنگ ،(1385) فرانسوا بوریکو، و ریمون بودن‌.معاصر فرهنگ

oپورسفیر، حسن و جهانگیری جهانگیر ترجمه بوردیو، پی‌یر جامعه‌شناسی از درس‌هایی ،(1391) پاتریس ویتز، بون‌.آگه تهران،

o،برنا.‌بهمن تهران، ح.ا.‌تنهایی، تألیف و ترجمه نمادی، گرایی متقابل‌کنش و بلومر (‌هربرت1388هربرت) بلومرo،نی. تهران، طلوعی، وحید و صدیقی بهرنگ ترجمه کالسیک، شناسی‌جامعه های‌(‌نظریه1386تیم) دیلینیo،دوم ویرایش سوم، چاپ مرندیز، مشهد، جامعه‌شناسی، نظریه‌های و مکاتب بر ‌درآمدی(1377.)ا.ح تنهایی.o،سوم. ویرایش سوم، چاپ برنا،‌بهمن تهران، نظری، جامعه‌شناسی ،(1389.‌)ا.‌ح تنهاییo،دوم، گ��ذار(:‌نسل در ی‌شناس��ی)م��درنیته‌جامعه م��درن ه��ای‌نظریه تحلیلی بازشناسی(‌الف1391.‌)ا.ح تنه��ایی‌

.برنا بهمن تهران،o،برنا بهمن تهران، نظریه، معرفت‌شناسی و معرفت جامعه‌شناسی ،(ب1391.‌)ا.ح تنهایی.o،دوفص��لنامه: ای��ران، آکادمیک شناسی‌برجامعه ش��ناختی مع��رفت (‌ت��املی1391ابراهیم) توفیق، و علیرضا جوادی‌

خوارزمی. دانشگاه تهران، یک، شماره سوم، سال ایران، اجتماعی مسائلo،نی. تهران، پرست،‌مسمی شهناز ترجمه ویتگنشتاین، و (‌مارکس1386دیوید) روبنشتاینo،دوم چاپ آگه، تهران، خدیوی، غالمرضا ترجمه اجتماعی، انسان ،(1383) رالف داندروف.o،دوم.‌ ویرایش سوم، چاپ مرکز، تهران، حکیمی، محسن ترجمه پراگماتیست، (‌چهار1388اسرائیل) شفلرo،نظریه اساس بر ایران نیافتگی توسعه و توسعه پیرامون مطرح نظریه‌های نقد و بررسی(‌1385) مصطفی عبدی‌

‌و اجتم��اعی عل��وم دانش��کده مرک��ز، ته��ران واحد اس��المی آزاد دانش��گاه می��د، هرب��رت ج��رج اجتماعی رفتارگرایی.ارشد کارشناسی نامه پایان روانشناسی،

o،لوی��ه، نشر و آگ��را نشر ته��ران، اجتم��اعی، تغییرات شناسی‌(‌جامعه1389عادل) لویه، ابراهیمی غالمرضا، غفاری‌هفتم. چاپ

o،علم تهران، ثالثی، محسن ترجمه معاصر، دوران در جامعه‌شناسی نظریه(‌1380) جرج ریتزر.o،پرس��ت، مس��می ش��هناز ترجمه آن، کالسیک ریشه‌های و معاصر جامعه‌شناختی نظریه مبانی(��‌1389) جرج ریتزر‌

.ثالث تهران،o،تبیان تهران، گهر، نیک عبدالحسین ترجمه پارسنز، تالکت جامعه‌شناسی(‌1376) گی روشه.o،برن��ارد، روزن��برگ، و ل��وئیس ک��وزر،:‌در ولف از نقل به س��ه‌تای، و دوت��ایی مجموعه‌ه��ای(��‌1383)ج��رج زیم��ل‌

.دوم چاپ نی، تهران، ارشاد، فرهنگ ترجمه ،«جامعه‌شناختی بنیادی نظریه‌های»o،ققنوس. تهران، مسمی‌پرست، شهناز ترجمه زیمل، گئورگ (،1386دیوید) فریزبیo،سوم چاپ نی، تهران، شهری، انسان‌شناسی ،(1385) ناصر فکوهیo،مس��ئله تج��ربی پایه عن��وان به کالن و خ��رد پیوند(:‌تعامل) متقابل کنش مناس��کی ه��ای‌زنجیره(‌بی‌تا) رندال کالینز‌

‌وبالگ: ‌‌از8/1391/ 11 ت������اریخ در ش������ده برگرفته هاش������می، عظیمی مژگ������ان ترجمه تئوری������ک،http://www.hbakhshi.com/index.php?module=pagesetter&func=view&tid=9

o،دوم چاپ آگه، تهران، مخبر، عباس ترجمه هابرماس، تا پارسونز از مدرن اجتماعی نظریه(‌1381) یان کرایب.o،هشتم چاپ علمی، تهران، ثالثی، محسن ترجمه جامعه‌شناسی، بزرگان اندیشه و زندگی(‌1379) لوئیس کوزو.o،مرکز. کیانپور.‌تهران، مسعود ترجمه شده، ضایع هویت برای اندیشی ننگ:‌چاره (‌داغ1386اروینگ) گافمنo ،ققنوس. تهران، چاوشیان، حسن ترجمه گیدنز، آنتونی آثار چکیده ،(1383) آنتونی گیدنزo،سعاد تهران، رضایی، محمد ترجمه اجتماعی، درنظریه محوری مسائل(‌1384) آنتونی گیدنز.o،افکار تهران، لیبی، محمدی محمد ترجمه بوردیو، پیر مفاهیم(‌1388) مایکل گرنفل.o،مسائل طرح:‌در گهر، نیک عبدالحسین ترجمه نوزدهم، قرن جامعه‌شناسی نادرست ‌مسائل(1347) ژرژ گورویچ‌

.مشهد دانشگاه چاپخانه مشهد، امروز، جامعه‌شناسیo،انتشار سهامی شرکت قم، حبیبی، حسن ترجمه جامعه‌شناسی، و جدالی سیر یا دیالیتیک(‌1351) ژرژ گورویچ‌.o،سوم چاپ سهامی، انتشارات تهران، ممتاز، فریده ترجمه غرب، جامعه‌شناسی در بحران(‌1383) آلوین، گولدنز.o،چشمه تهران، آلمانی، ایدئولوژی و فوئرباخ لودیک(‌1389)فردریش انگلس، و کارل مارکس.o،س��ازي‌اسالمي مش��كل ب��راي حلي‌راه ش��ناختي:‌جامعه نظرية و اجتم��اعي نظرية (‌تم��ايز1390حس��ن) مح��دثی‌

‌شناسی‌جامعه انجمن ته��ران، ،4 ش��مارة پنجم، دورة اي��ران، اجتم��اعي مطالع��ات مجلة اي��ران، در شناسي‌جامعهایران.

o،دوم. چاپ نی، تهران، کچویان، حسین ترجمه معرفت، شناسی‌جامعه و (‌علم1384) مایکل مولکی

27

o،توتیا. تهران، گهر،‌نیک عبدالحسین ترجمه زیمل، جرج شناسی‌(‌جامعه1386فردریک) واندنبرگoدکترای دوره دروس سرفصل و برنامه کلی، مشخصات ریزی،‌برنامه عالی شورای عالی، آموزش و فرهنگ وزارت‌

.‌20/4/1378ریزی، برنامه عالی شورای جلسه سیصدوهفتادومین مصوب جامعه‌شناسی،o،شماره ارغنون، جاه،‌رفعت مریم ترجمه خرد، شناسی‌جامعه های‌پارادایم در کالسیک (‌بنیادهای1386اچ.جی) هله

دوم. چاپ اسالمی، ارشاد و فرهنگ وزارت تهران، ،17o،هرمس تهران، تدین، احمد ترجمه پارسنز، تالکت(1379) پیتر همیلتون.o،نی. تهران، گهر،‌نیک عبدالحسین ترجمه الیاس، نوربرت شناسی‌(‌جامعه1389ناتالی) هنیش

o Mead. G. H., 1974, ‘Mind, Self & Society: From the Standpoint of a Social Behaviorist’, ed., By Charles W. Morris, Chicago: The University of Chicago Press.

o Blumer, H, 1990, Industralization as the agent of social changed. By: David R. Maines and Thomas J. Morrione, New York: Aldine de Gruyter.

o Blumer,H,1969,” Symbolic Interactionism: Perspective and Method” , N.J: Prentice – Hall Inc inc.,o Baldwin,J, 1986,George Herbert Mead; A Unifying Theory for Sociology. Beverly Hills; Sage

Publishingo Maines D. R. 2005, ‘Herbert Blumer’, in: Encyclopedia of Social Theory’, Ed by: G. Ritzer, London:

Sage Publications.o Parsons Talcott, Sills E.,Naegele K.D. and J.R. Pitts, 1965, ‘Theories of Society: foundations of

modern sociological theories’, New York: The Free Press. o Zeitlin I.M., 1973, ‘Rethinking Sociology: ACritique of Contemporary Theory’, Englewood Cliffs,

NJ.: Prentice – Hall.

Macro-Micro untrue controversies)A critic to George Ritzer(

Mostafa Abdi

Abstract

Although many works in sociologic theories had been written or translated, but the اسم( George Ritzer( is used considerably by professors and university students. This( written by )کتابarticle is studying the book critically and challenging one of its basic bases. This basis which is used to criticize sociologic theories and its usage in Iran is classifying the sociologic theories in two paradigms: macro and micro.

By discovering the principles and concepts of this typology, we have talked to different theorists to contemplate the theories if they are immense or minute. The result of this contemplation shows that the micro-principles and bases are accepted by macro-theorists and on the contrary the macro-principles and bases are accepted by micro-theorists. So classifying a theory to macro and micro is basically contradictory and it shouldn’t be considered as a proof for contemplation and criticism.

28

According to the sociologic theory of H.A.Tanhaie for a theory; to be micro and macro isn’t vice or virtue, but it is the historical and dialectic necessity of a theory and the sociologic foundations which has attracted the sociologists’ attention once to micro-affairs and the other time to macro-ones. As a result, the sociologists whose theories according to Ritzar’s theories –and his Iranian disciples- are micro, studied the events in micro-levels, and on the contrary did the macro-sociologists. But according to the description of ) بوریکو و of paradigm this )بودنdoesn’t mean that the results of micro-studies can’t be extended to macro-levels. So micro- and macro-sociology should be considered, not micro- and macro-theory.

Basic concepts: micro sociologic theory, macro sociologic theory, action, foundation, essence, mind, micro sociology, macro sociology

29