Õ¿íñíèé çîðèóëàëòòàé ýôèðèéí òîñíû ìèêðîáèéí ýñðýã èäýâõè

¯íäýñëýë

Äýëõèéä 2500 ãàðóé ç¿éëèéí ýôèðèéí òîñò àíõèëóóí óðãàìàë îëäñîí áîëîâ÷ 200 îð÷ìûã õýðýãëýõ òºäèé áàéíà. Ãýòýë àìòàò óíäàà, òàëõ ÷èõýð íàðèéí áîîâ, çàãàñ, ìàõ-íîãîîíû êîíñåðâ, ñ¿¿ öàãààí èäýý çýðýã õ¿íñíèé ¿éëäâýðò òºäèéã¿é õ¿í, ìàëûí ýìíýëýã, ä¿ðñëýõ óðëàã, õýâëýë ÷èìýãëýë, áóäàã, îî ñàâàí, òàíñàã ¿íýðòíèé ¿éëäâýðò ýôèðèéí òîñíû õýðýãëýõ õýìæýý æèëýýñ æèëä ºññººð áàéíà.(Øàòàð.Ñ 1989).

Ýôèðèéí òîñò óðãàìëûí ò¿¿õèéã ýäèéã ýìèéí òºðºë á¿ðèéí õýëáýðèéã áýëòãýõ, ýìèéí ¿íýð àìòûã çàñàõ çýðýãò ºðãºí õýðýãëýäýã.

Ýôèðèéí òîñ íü ººðèéí íàéðëàãààñ õàìààð÷ íÿíã ¿õ¿¿ëýõ, íÿíãèéí ºñºëòèéã ñààòóóëàõ, àìüñãàë òýòãýõ, ìýäðëèéí ñèñòåìèéã öî÷ðîîõ, õýñýã ãàçðûí ìýäýý àëäóóëàõ, àðüñ ñàëñòûã öî÷ðîîõ çýðýã ôàðìîêîëîãèéí ¿éëäýë ¿ç¿¿ëäýã áàéíà.Èéì ó÷ðààñ õ¿íñíèé çîðèóëàëòòàé çàðèì ç¿éë óðãàìëûí ýôèðèéí òîñíû ìèêðîáèéí ýñðýã èäýâõèéí òîäîðõîéëîõ òóðøèëòûí àæèë õèéõ çîðèëãî òàâèëàà.

Çîðèëãî

Õ¿íñíèé áîëîí àõóéí õýðýãöýýýíä çîðèóëàëòòàé ýôèðèéí òîñò 4 ç¿éë(Íàìãèéí ñóðãàð-Ledum palustre , Äîðíîäûí áàòðàø- Mentha austriaca, Ñèáèð íàðñ-Pinus sibirica-, Ѻºãºíöºð áîðîëçîé- Ajania fruticulosa) óðãàìëóóäûí ìèêðîáèéí ýñðýã èäýâõè òîäîðõîéëîõ.

Çîðèëò Òóðøèëòàíä óðãàìëûí äýýæ áýëòãýõ Óðãàìëûí äýýæíýýñ Ãèíçáåðãèéí àðãààð ýôèðèéí

òîñûã ãàðãàí àâàõ Ãàðãàí àâñàí ýôèðèéí òîñûã öýâýðø¿¿ëýõ Òýæýýëèéí îð÷èí áýëäýæ, ìèêðîáèéí (áàêòåð,

캺ãºíöºð) ºñãºâºð õèéõ Ãàðãàí àâñàí ýôèðèéí òîñíû áàêòåðèéí ýñðýã

èäýâõèéã òîäîðõîéëîõ

Ñóäàëãààíû àðãà ç¿é

1.Óðãàìëûí ìº÷ðººñ íàâ÷ûã íü ñàëãàæ, õàòààæ íýðõýä áýëòãýõ

2. Óðãàìëàà íýðõèéí òóëä 200 ãð óðãàìëûí íàâ÷ûã êîëáîíä õèéæ, äýýðýýñ íü 50ìë óñ õèéæ 200îÑ- ûí òåìïåðàòóðò 5-7 öàã áóöàëãàí ýôèðèéí òîñ ãàðãàæ àâíà.

3. Ãàðãàí àâñàí ýôèðèéí òîñîî õóðèìòëóóëàõ.

4. Òýæýýëèéí îð÷èí áýëòãýæ ìèêðîáèéí (áàêòåð, 캺ãºíöºð) ºñãºâºð õèéõ.

5. Ãàðãàí àâñàí ýôèðèéí òîñíû áàêòåðèéí ýñðýã èäýâõèéã òîäîðõîéëîõ

Òóðøèëòûí àæëààñ...

Ñèáèð íàðñ Pinus sibirica Áîð ñààðàë ºíãèéí õîëòîñ á¿õèé 20-35ì ºíäºð

ìîä. Ìîä íü èõ òºëºâ ãîëûíõîî äîîä õýñãýýñ ýõëýí ìº÷èðëºñºí áàéõ áºãººä çàëóó ìº÷èð õ¿ðýíä¿¿ ¿ñýýð á¿ðõýãäñýí áàéíà.

• Òàðõàëò: Õºâñãºë, Õýíòèé,Õàíãàé, Ìîíãîë- Àëòàé, Òºâ, Àðõàíãàé, Ñýëýíãý, Çàâõàí àéìãóóäûí íóòàãò óðãàíà.

• Óðãàõ ãàçàð, îð÷èí ç¿é: Óóëûí òàéãèéí á¿ñë¿¿ðèéí äýýä õýñãýýð îé ¿¿ñãýí óðãàíà.

• Çàëóó íàõèàíààñ ÿëãàñàí ýôèðèéí òîñûã Ẻð, öºñºíä ÷óëóó ¿¿ñýõ ¿åä äîòóóð, ¿å ìº÷íèé õýðëýã, èäýýëæ áóãëàñàí õàâäðûí ¿åä ãàäóóð ò¿ðõýæ õýðýãëýíý.

Äîðíîäûí áàòðàø

Mentha austriaca Äîðíîäûí áàòðàø ìºëõºº ¿íäýñëýã

èøýýñ ãàðñàí 15-60 ñì ºíäºð ¿ñýðõýã, ñàëàà èø á¿õèé îëîí íàñò ºâñëºã óðãàìàë.

Äîðíîäûí áàòðàø ìîíãîë îðíû Ìîíãîë äàãóóð, Äîðíîä ìîíãîë çýðýã óðãàìàë ãàçàð ç¿éí ðàéîíóóäàä òàðõæýý. (Â.È Ãðóáîâ ). Äîðíîäûí áàòðàø ãîëûí ýðýã îð÷ìûí íóãà, ãîë ãîðõèíû ÷èéãòýé íàìàãäóó ýðýã, òàðèàëàíãèéí òàëáàéä õîã áîëîí óðãàäàã.

Íàìãèéí ñóðãàð Ledum Palustre • Ñóðãàð îëîí øèðõýã ºíäèéìºë ìº÷èð á¿õèé 12-125 ñì óðò

õýâòýý èøòýé, õóðö ¿íýðò ìºíõ íîãîîí æèæèã ñººã þì.• Òàðõàëò: Õºâñ., Õàíã., Ìîí., Äàã.• Íàìãèéí ñóðãàð Õºâñãºë, Õýíòèé, Òºâ, Ñýëýíãý, Áóëãàí,

Àðõàíãàé, àéìãóóäûí íóòàã, ªâºðõàíãàé, Çàâõàí, Áàÿíõîíãîð àéìãóóäûí íóòãèéí õîéä õýñãýýð ýëáýã óðãàíà.

• Óðãàõ ãàçàð, îð÷èí ç¿é: ªòãºí øèíýñýí îé, øèëì¿¿ñò õîëèìîã îé,õóñàí îé,íàìàã, ÿí îðãèë, ñººã, øèðýíãýíä ýëáýã óðãàíà.

• Ñóðãàðûí öýâýð ýôèðèéí òîñ áîëîí ëåäîë íü àëòëàã ñòàôèëîêîêê, ñòðåïòîêîêê, ãýäýñíèé ýìãýã òºð¿¿ëýã÷ ñàâõàíöàðûí ýñðýã íºëººëæ ¿õ¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé.

Ѻºãºíöºð áîðîëçîé Ajania fruticulosa

• Óðãàõ îð÷èí: Öºë, öºëºðõºã õýýðèéí óóë, òîëãîäûí õàæóó, õîðìîé, ñàéðûí õºâºº, ÷óëóóðõàã î¸îð õàäàíä óðãàäàã.

• Òàðõàëò: Õàíãàé, Õîâä, Ìîí-Àëò.., Èõ íó, Äîð.Ãîâü, Ãîâü-Àëò

• Îðîîëòûí ãàäààä íàâ÷èíöàð í¿öãýí þìóó ÿëèìã¿é ¿ñýðõýã, ÿëèìã¿é õÿíãàòàé. Íàâ÷èñ ãóðâàëñàí öóóëáàð þìóó õîøîîä ãóðâàëñàí öóóëáàð.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа

Ýôèðèéí òîñ ãýæ þó âý?

Ýôèðèéí òîñ íü øàðàâòàð áóþó òóíãàëàã øèíãýí áàéõ áà çàðèìäàà õàð õ¿ðýí, íîãîîí ºíãºòýé áàéäàã. Ýôèðèéí òîñ íü ºâºðìºö àíõèëóóí, õóðö ¿íýðòýé áàéõ áà õýë äàðâèãíóóëñàí àÿòàéõàí àìòòàé, õóâèéí æèí íü óñíààñ õºíãºí. Óðãàìëûí ºñºëòèéí ¿åä ýôèðèéí òîñ íü íàâ÷èíä, öýöýãëýëòèéí ¿åä ãàçðûí äýýä õýñýãò, ¿ð æèìñ áîëîâñðîõ ¿åä æèìñýíä õàìãèéí èõ àãóóëàãääàã áàéíà.

Òåðïåíîèä õèìè ¯íýðòýí óðãàìàë, àíõèëóóí äàâèðõàé, õ¿íñíèé õàëóóí íîãîîíä

àãóóëàãäàõ äýãäýìõèé, óóðøèìòãàé ýôèðèéí òîñíû õèìèéí á¿ðýëäýõ¿¿í òåðïåí, òåðïåíîèä íýãäëèéã ñóäëàõ øèíæëýõ óõààíûã “Òåðïåíîéä” õèìè ãýíý. XIX-XX çóóíû çààã äýýð áèå äààí õºãæñºí õèìèéí øèíæëýõ óõààíû ýíýõ¿¿ øèíýõýí ñàëáàð àíõ ýðòíèé ãðåêèéí äàâèðõàéòàé ìîäíû Terebinthinos õýìýýõ íýðíýýñ ¿¿ñ÷ýý. (Ñëîâàðü, Èíîñòð, Ñëîâ. 1980 ).

Óðãàìëààñ ýôèðèéí òîñ îëáîðëîõ óð óõààíû õºãæèë óëàìæëàë

Õ¿í òºðëºõòíèé íèéãìèéí õºãæèë äýâøèëèéí äàãóó àíõèëóóí ¿íýðòýé ýôèðèéí òîñò óðãàìëûã àõóéí õýðýãöýý, àíàãààõ óõààíä õýðýãëýõ ( òåõíîëîãèéí) óð óõààí 3000-4000 æèëèéí óð óõààíûã òóóëæýý. Íýí ýðòíèé áè÷èã ñî¸ëòîé Åãèïåòýýñ øàðèëæ ìýò ¿íýðòýí óðãàìëûí àíõèëóóí ñîäîí àìò ¿íýðòýé áîäèñûã óñàíä ÷àíàõ, ñàðõäààð õàíäëàõ, óñàí óóñìàëä èäýýøë¿¿ëýí ñàëãàæ àâàõ óð óõààí Êðèò àðàë, ýðòíèé Ãðåê, Ðèì,Èñïàí, Ôðàíöààð Åâðîïîä äýëãýð÷ýý.

Òºâ Àçèéí í¿¿äýë÷èí Ìîíãîë÷óóä ñ¿¿ öàãààíààñ “íýðìýë” àðõè ¿éëäâýðëýõäýý áèò¿¿, çàäãàé õî¸ð àðãà õýðýãýëýæ èðñýí óëàìæëàëòàé. Ýíý ýðòíèé óð óõààí íü îð÷èí ¿åèéí ýôèðèéí òîñ ñóäëàõ ëàáîðàòîðè, ýôèðèéí òîñ îëáîðëîõ ýôèðèéí òºõººðºìæòýé èæèë ó÷èð àãóóëãàòàé áàéãàà ¿¿íèéã äàðààõ çóðãààð õàðüöóóëàí õàðóóëüÿ.

1.Ìîíãîë÷óóäûí íýðìýë àðõè 2. Ëàáîðàòîðèò óðãàìëààñ ýôèðèéíòîñ íýðýõ

áèò¿¿ àðãà ãàðãàæ àâàõ áàãàæ

1.õºðãºã÷

2. æèéðãýâ÷ ¿éñýí áºã뺺

3. òîñ, óñ òîñîã÷ õóâààðüòàé øèëýí òîñãóóð

4. íýðýõ óðãàìàëòàé óñòàé øèëýí ñàâ

5 .õàëààãóóð

Óðãàìëûã íýðæ ýôèðèéí òîñ ãàðãàí àâäàã áàãàæ, òºõººðºìæ

Ëàáîðàòîðò óðãàìëààñ ýôèðèéí òîñ ãàðãàí àâàõ áàãàæèéã Ãèíçáåðã çîõèîí á¿òýýæýý. (1932)

Óðãàìàë ÷àíàõ (êîëáî) òîãîî, òîãîîíîîñ óóðøñàí óñ, ýôèðèéí òîñíû óóðûã õºðãºæ øèíãýð¿¿ëýõ áîñîî õýëáýðèéí áàéíãûí õ¿éòýí óñ óðñàõ õºðãºã÷,õºðãºã÷èéí äîîä ãóóðñ õîøóóí äîîð óñ òîñîí äóñëûã òîñ÷ õóðèìòëóóëàõ ëàòèí U ¿ñýã õýëáýðèéí øèëýí òîñãóóð õºðãºã÷èéí äîîä õîøóóíä ä¿¿æèëæ íÿãò ¿éñýí áºã뺺 ñóóëãàæ õèé àëäàõã¿éãýýð êîëáîî òàãëàíà. ×àíàãäñàí óðãàìëûí õàëóóí óóð áîñîî õºðãºã÷èéí õàíàíä øèíãýðýí òîñãóóðò äóñàæ õóðèìòëàãäàíà.

Íîì ç¿é Øàòàð. Ñ “ Ìîíãîë îðíû àíõèëóóí óðãàìàë ” 1989 îí. ÓÁ Øàòàð.Ñ , Àëòàíöýöýã. Ø “ Ìîíãîë íóòãèéí øàðèëæíû ýôèðèéí òîñíû

õèìèéí á¿ðýëäýýõ¿¿í, òåõíîëîãè ÷àíàð à÷ õîëáîãäîë” 2011 îí. ÓÁ Øàòàð. Ñ “ Òåðïåíîèä õèìè” 2011 îí. ÓÁ