species diversity of edible insects in community forests (plant …scijournal.kku.ac.th › files...

ว.วทย. มข. 45(3) 551-565 (2560) KKU Sci. J. 45(3) 551-565 (2017)

ความหลากหลายชนดของแมลงกนไดในปาชมชน โครงการ อพ.สธ.จงหวดขอนแกน

Species Diversity of Edible Insects in Community Forests (Plant Genetic Conservation Project) in Khon Kaen Province

ศวลย สรมงครารตน1, 2, 3*, วระศกด ศกดศรรตน 3, 2 , เดอนเพญ วงคสอน2, ดวงรตน ธงภกด1 และกรวภา พงษอนนต 2

1 สาขากฏวทยา ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน จ. ขอนแกน 40002 2 กลมวจยการเพาะเลยงและพฒนาผลตภณฑไหมปาและแมลงส าคญทางเศรษฐกจเพอสรางมลคาเพม

หาวทยาลยขอนแกน จ.ขอนแกน 40002

3 ศนยวจยเทคโนโลยชวภาพทางการเกษตรเพอเศรษฐกจทยงยน และศนยความเปนเลศทางเทคโนโลยชวภาพเกษตร ส านกพฒนาบณฑตศกษาและ วจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย (AG–BIO/PERDO– CHE)

*Corresponding Author, Email: [email protected]

บทคดยอ การส ารวจและรวบรวมแมลงกนไดเพอการใชประโยชน จากพนทปาชมชนในโครงการอนรกษพนธกรรม

พชฯ เขตอ าเภอบานฝางและอ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน โดยการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟ ในชวงเดอนพฤษภาคม 2556 – เมษายน 2557 ในพนทปาชมชน อ าเภอบานฝาง พบแมลงกนไดจ านวน 37 ชนด ใน 7 อนดบ โดยพบแมลงกนไดในอนดบ Coleoptera มากทสด (45.95%) รองลงมาคอ Orthoptera (27.03%), Hemiptera (13.51%), Hymenoptera (5.41%), Homoptera (2.70%), Lepidoptera (2.70%) และNeuroptera (2.70%) สวนพนทปาชมชน อ าเภอมญจาคร พบจ านวน 25 ชนด จาก 5 อนดบ ไดแก Coleoptera (52%), Orthoptera (28%), Hemiptera (8%), Hymenoptera (8%) และ Homoptera (4%) นอกจากนน ในการศกษาคาดชนความหลากหลาย (Shannon – Wiener index) และคาความสม าเสมอ (Shannon evenness)นน แมลงกนไดทส ารวจและรวบรวมไดจากปาชมชนอ าเภอบานฝาง แมลงในอนดบ Coleoptera มคาดชนความหลากหลายสงทสด (1.7705) รองลงมาไดแก แมลงในอนดบ Hemiptera (1.4019), Orthoptera (1.3529) และ Hymenpotera (0.1949) ตามล าดบ ขณะทแมลงกนไดจากพนทปาชมชนอ าเภอมญจาคร อนดบ Orthoptera มคาดชนความหลากหลายสงสดเทากบ 1.1802 รองลงมา ไดแก อนดบ Coleoptera (1.0884) และ Hemiptera (0.5623) ตามล าดบ อกทงปาชมชนอ าเภอบานฝางยงมคาดชนความหลากหลายและคาความสม าเสมอโดยรวม

552 KKU Science Journal Volume 45 Number 3 Research

เทากบ 2.4847 และ 0.6831 ตามล าดบ ซงสงกวาปาชมชนอ าเภอมญจาคร ในขณะทปาชมชนอ าเภอมญจาครมคาเทากบ 1.7590 และ 0.5465 ตามล าดบ ในดานการเจรญเตบโตและวงจรชวตจงหรดทองแดงซงเปนตวแทนของแมลงกนไดทมความส าคญทางเศรษฐกจของทง 2 พนทปา โดยศกษาในสภาพเลยนแบบธรรมชาต อณหภมเฉลย 30.57 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 79.58% นน จงหรดทองแดงมการเจรญเตบโต 3 ระยะ คอ ไข ตวออน และตวเตมวย และระยะไข – ตวเตมวย ใชเวลา 92 – 111 วน

ABSTRACT Survey and collection of edible insects from community forests, Amphoe Ban Fang and

Amphoe Munja Kiri, Khon Kaen Province, were conducted for the exploitation by walking observation and using light trap (May 2013 – April 2014). In Amphoe Ban Fang, result from walking observation showed 37 species in 7 Orders of edible insects with the highest species numbers from Coleoptera (45.95%) followed by Orthoptera (27.03%), Hemiptera (13.51%), Hymenoptera (5.41%), Homoptera (2.70%), Lepidoptera (2.70%) and Neuroptera (2.70%). For Amphope Munja Kiri, 25 species of edible insects from 5 Orders; Coleoptera (52%), Orthoptera (28%), Hemiptera (8%), Hymenoptera (8%) and Homoptera (4%) were recorded. Besides, the diversity index (Shannon–Wiener index) and Shannon evenness were studied. From Amphoe Ban Fang Coleoptera exhibited the highest diversity index of 1.7705. And Hemiptera, Orthoptera and Hymenoptera had indexs of 1.4019, 1.3529 and 0.1949, respectively. Whereas, Amphope Munja Kiri showed that Orthopteran insects had maximum diversity index of 1.1802, the latter values were Coleoptera (1.0884) and Hemiptera (0.5623), respectively. In addition, the total result of the diversity index together with Shannon evenness revealed that Ban Fang (2.4847 and 0.6831, respectively) were higher than of Munja Kiri (1.7590 and 0.5465, respectively). In the case of house cricket (Gryllus testaceus Walker), a representative of edible insects from both locations, was studied on growth and life cycle by rearing under nearly natural conditions (Ø= 30.57 °C, R.H. Ø 79.58%). The house cricket developed in 3 stages; egg, nymph and adult which lasted 92–111 days.

ค าส าคญ: แมลงกนได, ปาชมชน, อพ.สธ., จงหวดขอนแกน, ความหลากหลายชนด Keywords: Edible insect, Community forest, Genetic conservation project, Khon Kaen province, Species diversity

งานวจย วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 45 เลมท 3 553

บทน า

ในบรรดาสงมชวตทกชนดทมอยในโลกนน แมลงจดวามความหลากหลายชนดมากถง 50.8% (วสทธ, 2538) สวนในประเทศไทยทมการจ าแนกรชอแลวมเพยง 6,121 ชนด (species) ในขณะทวนจฉยและทราบชนดแลวในโลกมมากกวา 751,012 ชนด โดยทวไปแลวแมลงสวนใหญประมาณ 99.9% เปนสตวทมประโยชนหรอไมใหโทษแกคนและสตวอน ซงสวนหนงเปนแมลงทใชเปนอาหารคนหรอแมลงกนไดนนเอง แมลงจดวาเปนแหลงโปรตนทดมคณคาทางโภชนาการสงของคนและสตวมานานอยางตอเนอง โดยเฉพาะส าหรบประชากรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ปจจบนประมาณการวาประชากรโลกราว 2 พนลานคนรจกและบรโภคแมลงมานาน โดยเปนวฒนธรรมของทองถนนนๆ ซงจากเดมนนชาวชนบทจะนยมน าแมลงมาปรงเปนกบขาว แตขณะนกลายเปนการบรโภคเปนอาหารวาง ทงนแตละปมปรมาณการบรโภคแมลงทกชนดหลายรอยตน จนกระทงมธรกจเพาะพนธแมลงเพอน ามาขายทงในประเทศและสงออกตางประเทศ สรางรายไดใหผเลยงแมลงสงขายและผน าไปแปรรปขาย ปจจบนมแมลงกวา 1,900 ชนดทสามารถใชเปนอาหารได และรอยละ 31 ของแมลง กนไดเปนแมลงจ าพวก (อนดบ, order) ดวง (Coleoptera) รอยละ 18 คอแมลงจ าพวกผเสอ (Lepidoptera) รอยละ 14 คอแมลงจ าพวก ผง ตอ แตน และมด (Hymenoptera) รอยละ 13 เปนกลมของตกแตน (Orthoptera) รอยละ 10 คอกลมของมวน (Hemiptera) รอยละ 3 มสองกลมคอ กลมปลวก (Isoptera) และกลมแมลงปอ (Odonata) รอยละ 2 เปนกลมของแมลงวน (Diptera) และสวนท เหลอ รอยละ 5 เปนกลมอนๆ (องคณา, 2556) นบวนการบรโภคแมลงจะยงไดรบความนยมและยอมรบกนมาก

ขน โดยทความตองการของตลาดมมากขนเรอยๆ แตปรมาณทมและผลตไดไม เพยงพอตอผบร โภค โดยประเทศไทยจ าเปนตองมการน าเขาแมลงกนไดจากตางประเทศ เชน พมา ลาว เขมร โดยเฉพาะอยางยงทตลาดชายแดนไทย – กมพชา (ตลาดโรงเกลอ) มการน าเขาแมลงชนดตางๆ คอตกแตนขาเหลก ตกแตนเขยวใหญ ตกแตนปาทงกา ตกแตนขาว ตกแตนเลก จงหรดทองแดง จงหรดทองด า จงโกรง แมลงกระชอน แมลงมน ตกโตง ดวงดง แมลงเหนยง แมลงนน แมเปง และไขมดแดง สวนแมงปองทกนไดมเพยงชนดเดยวคอ แมงปองชาง การน าเขาแมลงในกลมนมมากถงปละ 727.89 ตน ในจ านวนนดกแดไหมน าเขามากทสด คอ 267.29 ตน มลคา 11.58 ลานบาท รองลงมาคอ จงหรดทองแดง จ านวน 225.07 ตน คดเปน 8.74 ลานบาท และตกแตนขาเหลก 101.04 ตน คดเปน 4.12 ลานบาท รวมมลคาการน าเขาทงหมดประมาณ 40.01 ลานบาท (นรนาม, 2556) ดวยคณคาทางโภชนาการทดของแมลง โดยแมลงน าหนก 100 กรม จะมพลงงาน 98–231 กโลแคลอร มโปรตน 9–28 กรม ไขมน 2–20 กรม คารโบไฮเดรต 1–5 กรม ซงโปรตนในแมลงทกชนดยกเวนหนอนไมไผ มปรมาณเทยบเทาเนอหม เนอไก ปลาทนง และไขไกในขนาดน าหนกเทากน แมลงทมพลงงานและไขมนสงทสดคอ หนอนไมไผ แมลงทมโปรตนสงสด คอ ตกแตนปาทงกา รองลงมาคอแมงปอง กองโภชนาการ (2530) การส ารวจแมลงโดยเฉพาะแมลงกนไดในพนทปาชมชนทอยในโครงการ อพ.สธ. น จงเปนสงส าคญอยางยงในการรวบรวมขอมลแมลงกนได เพอเปนแนวทางในการอนรกษและการเพาะเลยงเพอใชประโยชนในแงการเปนแหลงโปรตนและเปนแนวทางสรางรายไดใหชมชนไดอยางดและยงยนอกทางหนง


วธการด าเนนการวจย 1. พนทท าการศกษา พนททท าการศกษาเปนพนทปาชมชน ในโครงการอนรกษพนธกรรมพช จ านวน 2 พนท คอ ปาชมชนในเขตอ าเภอบานฝาง และปาชมชนในเขตอ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน 2. การส ารวจและรวบรวมแมลงกนได โดยการส ารวจ รวบรวม บนทกขอมลและภาพแมลงกนไดในพนทปาชมชนในเขต อ าเภอบานฝางและอ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน โดยส ารวจและรวบรวมตวอยางแมลงเปาหมาย 2 รปแบบ คอ

2.1 การส ารวจโดยตรง โดยการก าหนดเสนทางการเดนส ารวจ เดอนละ 1 ครง (วนท 20 – 25 ของทกเดอน)ตลอดจนในระหวางการเดนส ารวจนน หากเจอแหลงน า จะใชสวงชอนหาแมลงกนไดดวย

2.2 การวางกบดกแสงไฟ ส าหรบการใชกบดกแสงไฟนน ไดท าการตดตงกบดกแสงไฟในชวงเดยวกนกบขอ 2.1 โดยวางกบดกแสงไฟบรเวณปาชมชน ตรงต าแหนงทเปนตวแทน และตดหลอด black light ไวทปลายเสาซงสงจากพนประมาณ 9.5 เมตร โดยมการตดหลอดไฟนออนแสงสขาวขนาด 40 วตต หางจากโคนเสาสงประมาณ 1 เมตร เพอลอแมลงบางชนดทบนในระดบต าและรองดวยผาสขาวเพอรองรบตวแมลง ซงมชวงระยะเวลาการเปดไฟในแตละวนทท าการส ารวจตงแต 18.00 – 22.00 น.

3. การวเคราะหขอมลความหลากหลายและความสม าเสมอ

3.1 การจ าแนกชนดแมลงกนได แมลงทไดจากการเดนส ารวจ และการตดตงกบดกแสงไฟนน น ามาจ าแนกชนดแมลงกนได สวนแมลงทยงมชวตเมอท าการนบจ านวนตวและจ าแนกแลวจะน ากลบคนสปาชมชน

3.2 การเปรยบเทยบคาดชนความหลากหลายของแมลงกนได จากสตร Shannon diversity ( ) (Nolan and Callahan, 2006) ดงน

∑

เมอ = ดชนความหลากหลาย = จ านวนแมลงชนดใดชนดหนง/ จ านวนแมลงทงหมด = จ านวนชนดของแมลงทงหมด

3.3 การเปรยบเทยบความสม าเสมอของแมลงกนได จากสตร Shannon Evenness (J´) (Nolan and Callahan, 2006) ดงน

J´=

เมอ = ดชนความหลากหลาย = จ านวนชนดของแมลงทงหมด 4. การศกษาการเจรญเตบโตและวงจรชวตแมลงกนไดทส าคญทางเศรษฐกจ แมลงกนไดทส ารวจและรวบรวมไดน ามาจ าแนกชนด และน าชนดทมความส าคญทางเศรษฐกจมาเปนตวแทนเพาะเลยง เพอศกษาการเจรญเตบโตและวงจรชวต โดยศกษาในสภาพเลยนแบบธรรมชาต เกบขอมลการเจรญเตบโต วงจรชวต และบนทกภาพ

ผลการวจย 1. ความหลากหลายชนดของแมลงกนไดในพนทปาชมชนในโครงการ อพ.สธ.

1.1 พนทปาชมชนเขตอ าเภอบานฝาง ในการส ารวจและรวบรวมแมลงกนได จากพนทปาชมชน อ าเภอบานฝาง จงหวดขอนแกน ทงการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟ พบแมลงกนไดจ านวน 37 ชนด ใน 7 อนดบ โดยพบแมลงกนไดในอนดบ Coleoptera มา ก ท ส ด ( 45.95%) ร อ ง ล งม าค อ Orthoptera


(27.03%), Hemiptera (13.51%), Hymenoptera (5.41%), Homoptera (2.70%), Lepidoptera (2.70%) และ Neuroptera (2.70%) โดยในอนดบ

Coleoptera นพบแมลงนนมากทสด (รปท 1, ตาราง ท 1)

รปท 1 แมลงกนไดทส ารวจไดจากพนทปาชมชน อ าเภอบานฝาง จงหวดขอนแกน

ตารางท 1 จ านวนและชนดแมลงทไดจากการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟในปาชมชน อ าเภอ บานฝาง จงหวดขอนแกน ระหวางเดอนพฤษภาคม 2556–เมษายน 2557

ล าดบ อนดบและชนด

ของแมลง

2556 2557 รวมทงหมด (ตว)

พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย.

อนดบ Coleoptera*

1 แมลงนนเขยว (Anomala grandis)

– – 8 1 7 4 29 18 – 25 6 – 98

2 แมลงนนหลวง (Lepidiota stigma)

– 3 9 7 – – – – – – 1 – 20

3 แมลงคอมทอง (Hypomeces squamosus)

– 2 13 – – – – – – – – – 15

4 ดวงมลสตว (Paragymnopleurus aethiops)

– – 36 3 10 1 – 1 – 2 2 2 57

5 แมลงนน (Holotrichia sp.)

– – 47 51 48 – 7 1 3 9 3 151 320

6 แมลงนนแดง(Holotrichea sp.)

– – – – – – – – – – 12 2 14

Coleoptera 45.95%

Orthoptera 27.03%

Hemiptera 13.51%

Hymenoptera 5.41%

Homoptera 2.70%

Lepidoptera 2.70%

Neuroptera 2.70%


ตารางท 1 จ านวนและชนดแมลงทไดจากการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟในปาชมชน อ าเภอ

บานฝาง จงหวดขอนแกน ระหวางเดอนพฤษภาคม 2556–เมษายน 2557 (ตอ)






7 ดวงหนวดยาว (Rhytidodera grandis)

– – – – – – – – – 1 – – 1

8 ดวงดด (Camprosternus sp.)

– – 1 – 1 – – – – – – 2

9 ดวงงวง (Sternochetus sp.)

– – 1 54 1 – – – – – – – 56

10 กดจเขา (Copris iris)

– – – 1 – – – – – – – – 1

11

ดวงหนวดยาวออย (Dorysthenes (Lophosternus) bugueti )

– – 1 1 – – – – – – – – 2

12 ดวงดน (Craspedophorus sp.)

– – – – 1 – – – – – 2 – 3

13 แมลงทบ (Sterocera acquisignata)

– – – 28 6 – – – – – – – 34

14 ดวงดง (Cybister limbatus)

– – – – – – – 1 2 – – – 3

15 แมลงเหนยง (Hydrous cavistanum)

– – – – – – 3 2 10 – – – 15

16 ดวงกวาง (Xylotrup esgideon)

– – – – 2 6 2 – – 1 – – 11

17

ดวงหนวดปมจดเหลองด า (Aristobia approximator)

– – – 3 – – – – – – – – 3



บานฝาง จงหวดขอนแกน ระหวางเดอน พฤษภาคม 2556–เมษายน 2557 (ตอ)





อนดบ Orthoptera*

18 ตกแตนหนวดยาว (Euconocephalus incertus)

– – 3 – 1 – – – – – 2 – 6

19 ตกแตนต าขาว (Hierodula sp.)

– – 3 – 1 – – – – – – – 4

20 ตกแตนปาทงกา (Patanga Succincta)

– – 2 – – 1 – – – – – – 3

21 จงหรดทองด า (Gryllus bimaculatus)

– – 10 19 2 3 7 15 3 6 7 12 84

22 จงหรดทองแดง (Gryllus testaceus)

– – 8 – – 15 82 6 – 30 18 8 167

23 แมลงกระชอน (Gryllotalpa orientalis)

– – – – 1 – 24 3 34 11 11 – 84

24 จงโกรง (Brachytrupes portentosus)

– – – – – 5 – – – – – – 5

25 ตกแตนหนาแหลม (Acrida turrita)

– – – – – – 3 – – 3 – – 6

26 ตกแตนใบโศก (Pseudophyllus titan)

– – – – – – 1 – – – – – 1

27 ตกแตนแมงมน (Neocorocephalus melanorhinus)

– – – – – – – – – 1 – – 1

อนดบ Hemiptera*

28 แมลงดานา (Lethocerus indicus)

– – 1 – – – 1 1 – – 1 – 4

29 มวนนกกลาม (Anoplocnemis phasiana)

– – – 3 – – – – – – – – 3

30 มวนล าไย (Tessaratoma papillosa)

– – – 2 – – 4 – – – – – 6

31 มวนหลงแขง (Chrysocoris stollii)

– – – – 1 – – – – – – – 1



บานฝาง จงหวดขอนแกน ระหวางเดอนพฤษภาคม 2556–เมษายน 2557 (ตอ)

ล าดบ อนดบและชนดของ

แมลง



32 มวนแมงปองน า(Laccotrephes rubber)

– – – – – – – 1 – – – – 1

อนดบ Hymenoptera*

33 มดแดง (Oecophylla smaragdina)

5 – – 2 – – – – – – – – 7

34 แมลงแมงมน(Carebara castanea)

– – – – – – – – – 34 5 – 39

อนดบ Homoptera*

35

จกจน (Meimunaopalifera Walker)

– – 13 – – – – – – – 8 – 21

อนดบ Lepidoptera*

36

ผเสอโมนารช (Danaus chrysippus)

– – – 2 – – – – – – – – 2

อนดบ Neuroptera*

37 แมลงชาง (Myrmeleon sp.)

– – – 2 – – – – – – – – 2

หมายเหต – คอ ไมพบ *จ านวนทงหมดทพบ: Coleoptera (45.95%), Orthoptera (27.03%), Hemiptera (13.51%), Hymenoptera (5.41%), Homoptera (2.70%), Lepidoptera (2.70%) และ Neuroptera (2.70%)

1.2 พนทปาชมชนอ าเภอมญจาคร จากการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟในชวงเดอนพฤษภาคม 2556 – เมษายน 2557 พบแมลงกนไดจ านวน 25 ชนด จาก 5 อนดบ ไดแก Coleoptera

(52%), Orthoptera (28%), Hemiptera (8%), Hymenoptera (8%) และ Homoptera (4%) โดยในอนดบ Coleoptera มแมลงกนไดหลายชนดทสด (รปท 2, ตารางท 2)


รปท 2 แมลงกนไดทส ารวจไดจากพนทปาชมชน อ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

ตารางท 2 จ านวนและชนดแมลงทไดจากการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟในปาชมชน อ าเภอ มญจาคร จงหวดขอนแกน ระหวางเดอนพฤษภาคม 2556– เมษายน 2557


แมลง

2556 2557 รวมทงหมด(ตว)



1 กดจหวาย หรอ กดจเนวนสน (Copris nevinsoni)

– 2 – – 1 – – – – – – – 3

2 แมลงเหนยง (Hydrous cavistanum)

– 1 – 3 3 – – – – – 1 – 8

3 ดวงกวาง (Xylotrupes gideon)

– 2 – – 2 7 – – – – – – 11

4 แมลงนนเขยว (Anomala grandis)

– 24 1 – 13 16 – 27 10 13 6 11 121

5 แมลงนน (Holotrichia sp.)

– 228 52 15 67 3 – 7 1 11 249 24 657

6 ดวงมลสตว (Paragymnopleurus aethiops)

– – 3 – 2 2 – 1 – 8 11 1 28

7 แมลงทบ (Sterocera acquisignata)

– – – 8 – – – – – – – – 8

8 แมลงนนหลวง (Lepidiota stigma)

– – – 5 – – – – – – 12 – 17

Coleoptera 52%

Homoptera 4%

Hymenoptera 8%

Hemiptera 8%

Orthoptera 28%



มญจาคร จงหวดขอนแกน ระหวางเดอนพฤษภาคม 2556– เมษายน 2557 (ตอ)


แมลง


พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย


9 ดวงดด (Camprosternus sp.)

– – – – 1 – – – – – – 1 2

10 ดวงดน (Ophionea sp.)

– – – – 1 4 – – 2 – 1 – 8

11 ดวงดง (Cybister limbatus)

– – – – – – – – – – – – 1

12

ดวงหนวดยาว (Dorysthenes (Lophosternus) bugueti Guerin)

– – – – – – – – – 1 – – 1

13 แมลงนนแดง (Holotrichea sp.)

– – – – – – – – – – 56 4 60

อนดบ Orthoptera*

14 แมลงกระชอน (Gryllotalpa orientalis)

– 33 – 2 5 11 – 2 3 14 3 – 73

15 จงหรดทองด า (Gryllus bimaculatus)

– 4 7 – 2 2 – 2 2 5 1 – 25

16 ตกแตนปาทงกา (Patanga succincta)

– 3 1 –

– – – – – – 4

17 จงหรดทองแดง (Gryllus testaceus)

– – 8 – 7 87 – 2 – 1 1 – 106

18 ตกแตนต าขาว (Tenoder sinensis)

– – 1 – –

– – – 1 – 2

19 ตกแตนหนวดยาว (Euconocephalus incertus)

– – – – – 3 – – – – 1 – 4

20 ตกแตน (Odaleus sp.)

– – – – – 1 – – – – – – 1



มญจาคร จงหวดขอนแกน ระหวางเดอนพฤษภาคม 2556– เมษายน 2557 (ตอ)


แมลง


พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย

อนดบ Hemiptera*

21 มวนนกกลาม (Anoplocnemis phasiana )

– – – 2 – – – – – – – – 2

22 แมลงดาสวน (Sphaerodema sp.)

– – – – 6 – – – – – – – 6

อนดบ Hymenoptera*

23 แมลงภ (Xylocopa varipuncta)

– – – – – – – – 4 – – – 4

24 แมลงแมงมน (Carebara castanea )

– – – – – – – – 26 20 – – 46

อนดบ Homoptera*

25 จกจน (Meimuna opalifera)

– – – – – – – – – – 4 – 4

หมายเหต – คอ ไมพบ * จ านวนทงหมดทพบ: Coleoptera (52%), Orthoptera(28%), Hemiptera(8%), Hymenoptera(8%) และ Homoptera(4%)

2. ความหลากหลายชนดของแมลงกนได แมลงกนไดทส ารวจและรวบรวมไดจากปาชมชน อ า เภอบานฝางและอ า เภอมญจาคร น น หลงจากการจ าแนกอนดบและชนดแลว น ามาศกษาความหลากหลาย ดวยการหาคาดชนความหลากหลาย Shannon–Wiener index (ตารางท 3) พบวาแมลงกนไดทส ารวจและรวบรวมไดจากปาชมชน อ าเภอบานฝาง นน แมลงในอนดบ Coleoptera มคาดชนความหลากหลายสงทสด (1.7705) รองลงมาไดแกแมลงในอนดบ Hemiptera, Orthoptera และ Hymenop-tera ซงมคาเทากบ 1.4019, 1.3529 และ 0.1949 ตามล าดบ สวนแมลงกนไดทส ารวจและรวบรวมไดจากพนทปาชมชนอ าเภอมญจาคร พบวาแมลงในอนดบ

Orthoptera มคาดชนความหลากหลายสงสดเทากบ 1.1802 รองลงมา ไดแก อนดบ Coleoptera (1.0884) และ Hemiptera (0.5623) ตามล าดบ นอกจากนนในดานความสม าเสมอของแมลงกนไดในเขตปาชมชนอ าเภอบานฝาง แมลงทมคาความสม าเสมอสงสด คอแมลงในอนดบ Hemiptera ซงมคาเทากบ 0.8711 รองลงมาไดแกแมลงในอนดบ Coleoptera (0.6125), Orthoptera (0.5876) และ Hymenoptera (0.2812) ตามล าดบ สวนในเขตปาชมชน อ าเภอมญจาคร พบวา แมลงในอนดบ Hemiptera มคาความสม าเสมอสงสด(0.8113) รองลงมาไดแก แมลงในอนดบ Orthoptera (0.6065) และ Coleoptera (0.4243) ตามล าดบ (ตารางท 3)


ตารางท 3 คาดชนความหลากหลาย(Shannon – Wiener index) และคาความสม าเสมอ (Shannon

evenness) ของแมลงกนไดในแตละอนดบ ในเขตปาชมชนอ าเภอบานฝางและปาชมชนอ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

อนดบ ปาชมชน อ าเภอบานฝาง

ปาชมชน อ าเภอมญจาคร

ดชนความหลากหลาย (H´) ความสม าเสมอ (J´)

ดชนความหลากหลาย (H´) ความสม าเสมอ (J´)

Coleoptera 1.7705 0.6125

1.0884 0.4243 Orthoptera 1.3529 0.5876

1.1802 0.6065

Hemiptera 1.4019 0.8711

0.5623 0.8113 Homoptera 0.0000 0.0000

0.0000 0.0000

Hymenoptera 0.1949 0.2812

– – Lepidoptera 0.0000 0.0000

– –

Neuroptera 0.0000 0.0000

– –

สวนคาดชนความหลากหลายและคาความสม าเสมอโดยรวม(ตารางท 4) ของแมลงกนไดในปาทง 2 พนทนน พบวาปาชมชนอ าเภอบานฝาง มคาดชนความหลากหลายและคาความสม าเสมอ มคาเทากบ

2.4847 และ 0.6831 ตามล าดบ ซงสงกวาปาชมชนอ าเภอมญจาคร ในขณะทปาชมชนอ าเภอมญจาครมคาทง 2 เทากบ 1.7590 และ 0.5465 ตามล าดบ (ตารางท 4)

ตารางท 4 คาดชนความหลากหลาย(Shannon – Wiener index) และคาความสม าเสมอ (Shannon evenness) โดยรวมของแมลงกนไดในแตละอนดบ ในเขตปาชมชนอ าเภอบานฝางและปาชมชนอ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

สถานท ดชนความหลากหลาย ( ) ความสม าเสมอ (J´)

ปาชมชน อ.บานฝาง 2.4847 0.6831 ปาชมชน อ.มญจาคร 1.7590 0.5465

3. การศกษาการเจรญเตบโตและวงจรชวตแมลงกนไดทส าคญทางเศรษฐกจ

จากการส ารวจและรวบรวมแมลงกนไดจากพนทปาชมชน อ าเภอบานฝาง และอ าเภอมญจาคร ไดคดเลอกแมลงกนไดชนดทส าคญเพอเปนตวแทนมาเพาะเลยงโดยศกษาการเจรญเตบโตและวงจรชวต เพอเปนแนวทางในการเพาะเลยงในเชงปรมาณ คอ จงหรดทองแดง ซ งจากการเพาะเลยงนน พบวาจ งหรด

ทองแดงมการเจรญเตบโตแบบงาย(Paurometa-bolous) ประกอบดวยการเจรญเตบโต 3 ระยะ คอ ไข ตวออน (nymph) และตวเตมวย ภายใตสภาพอณหภมเฉลย 30.57 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 79.58% ตงแตระยะไข – ตวเตมวย ใชเวลา 92 – 111 วน (รปท 3) ซงในแตละระยะการเจรญเตบโตมลกษณะและระยะเวลาแตกตางกน ดงน


รปท 3 วงจรชวตจงหรดทองแดง

ระยะไข จงหรดเพศเมย วางไขลงในภาชนะทมแกลบเผา โดยมลกษณะคลายเมลดขาวสาร สขาวนวล ขนาด 0.66×3.16 มลลเมตร ระยะไขใชเวลา 9 – 13 วน

ระยะตวออน ตวออนแรกฟกจะมลกษณะคลายมด มอวยวะภายนอกครบเหมอนจงหรดตวเตมวยแตยงไมมปก ลกจงหรดเกดใหมยงไมกนอาหารแตจะเดนหากนน า จงจ าเปนตองใหน ากบจงหรดแรกเกด หลงจากฟกออกจากไขประมาณ 2–3 วน จงหรดจะหากนอาหาร ( ใ ชอาหารไก เ ลกบดเปนหลก ) และเจรญเตบโตขนเรอยๆ จะใหอาหารไกเลก เสรมดวยผกผลไมตามฤดกาล และหญาท เหมาะสมและหางาย จงหรดมการลอกคราบ 8 ครง จงจะเปนตวเตมวย รวมระยะเวลาตวออนนาน 53 – 56 วน

ระยะตวเตมวย จงหรดเพศผมปกคหนายน มอวยวะทท าใหเกดเสยงเพอการสอสาร เพศเมยมปกคหนาเรยบและมอวยวะวางไขยาวแหลมยนออกมาจากสวนปลายของทอง ตวเตมวยมอายระหวาง 30 – 42 วน หลงจากตวเตมวยผสมพนธแลวจะวางไข โดยตว

เตมวย 1 แม วางไข 2 – 12 ครง ซงมเปอรเซนตไขฟก 97.64 – 100.00%

สรปและวจารณผลการวจย จากการส ารวจและรวบรวมแมลงกนได ซง

เปนชนดทในชมชนมความคนเคยและมการน าไปบรโภค แตบางชนดในบางชมชนกไมเคยชนกบการน าไปบรโภค โดยการศกษานในพนทปาชมชน อ าเภอบานฝาง พบแมลงกนไดจ านวน 37 ชนด ใน 7 อนดบ ไดแก Coleoptera, Orthoptera, Hymenoptera, Homoptera, Hemiptera, Lepidoptera และNeuroptera โดยแมลงในอนดบ Coleoptera มความหลากหลายชนดทสดทงจากการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟ (45.95%) สวนพนทปาชมชน อ าเภอมญจาคร พบแมลงกนไดทงจากการเดนส ารวจและการตดตงกบดกแสงไฟ จ านวน 25 ชนด ใน 5 อนดบ Coleoptera, Orthoptera, Hemiptera, Hymenoptera และ Homoptera ซงยงคงพบแมลงในอนดบ Coleoptera (52%) มหลายชนดกวาอนดบอนๆ สอดคลองกบรายงานขององคณา (2556) เมอศกษาคาดชนความหลากหลาย(Shannon – Wiener


index)แมลงกนไดทส ารวจและรวบรวมไดจากปาชมชน อ าเภอบานฝางนน แมลงในอนดบ Coleoptera มคาดชนความหลากหลายสงทสด สวนแมลงกนไดจากพนทปาชมชนอ าเภอมญจาคร อนดบ Orthoptera มคาดชนความหลากหลายสงสด ส าหรบคาความสม าเสมอ (Shannon evenness) นน ปาชมชนของทง 2 อ าเภอ อนดบHemiptera มคาสงสด และเมอเปรยบเทยบคาดชนความหลากหลายและคาความสม าเสมอโดยรวมของแมลงกนไดในปาทง 2 พนทน พบวาปาชมชนอ าเภอบานฝาง มคาดชนความหลากหลายและคาความสม าเสมอสงกวาปาชมชนอ าเภอมญจาคร ซงอาจจะเปนไปไดวาในปาชมชนอ าเภอบานฝางนนมความอดมสมบรณของปามากกวา จงมความหลากหลายชนดของแมลงกนไดมากกวา โดยสามารถสงเกตไดจากสภาพปาชมชนอ าเภอบานฝางเปนปาเตงรง มตนไมใหญสลบกบตนไมเลก และยงมแหลงน าสาธารณะอยดวย ทงนจากการส ารวจแมลงกนไดทงสองพนทปาน จะพบแมลงกนไดในอนดบ Coleoptera มากทสด ทงชนดและปรมาณ รองลงมาคออนดบ Orthoptera อยางไรกตามในการส ารวจตลาดแมลงและแมงปองทกนไดทตลาดชายแดนไทย–กมพชา(ตลาดโรงเกลอ) อ าเภออรญประเทศ จงหวดสระแกว ในชวงเดอน พฤศจกายน 2549 – ตลาคม 2550 พบวามการน าเขาแมลงกนไดทมมากทสดคอ แมลงในอนดบ Orthoptera รองลงมาคออนดบ Coleoptera (นนทยา, 2553) จากการศกษาในครงนท าใหทราบถงขอมลแมลงกนไดเพอการอนรกษหรอแมแตการหาแนวทางในการเพาะเลยงแมลงกนได ดงเชนการศกษาเพอหาแนวทางการเพาะเลยงจงหรดทองแดงเพอการเพาะเลยงในชมชนและคนสถน ซงพบวาประเทศไทยมการน าเขาจงหรดทองแดงมากเปนอนดบสองรองจากดกแดไหม (นรนาม, 2556) ส าหรบการน ามาบรโภคในภาวะเชนปจจบน

ทก าลงจะตกอยในภาวะขาดแคลนแหลงโปรตน ซงองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาตหรอเอฟเอ-โอ ก าลงวางแผนสงเสรมใหแมลงเปนอาหารทวโลก ขณะทประชากรโลกพงเขาใกล 7,000 ลานคน เอฟเอ-โอจงมองวาการท าฟารมแมลงเปนทางเลอกหนงในการเพมความมนคงทางดานอาหาร (Gullan and Cranston, 2004; โจเอล และคณะ, 2553)

กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณทนอดหนนทวไปในชดโครงการ

อนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร มหาวทยาลยขอนแกน กลมวจยการเพาะเลยงและพฒนาผลตภณฑไหมปาและแมลงส าคญทางเศรษฐกจเพอสรางมลคา เพม ศนย เทคโนโลย ชวภาพทางการเกษตรเพอเศรษฐกจทยงยน คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ศนยเทคโนโลยชวภาพ ส านกพฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย (AG–BIO/PERDO–CHE) และทนอดหนนทวไป มหาวทยาลยขอนแกน ประจ าปงบประมาณ 2554–56 ทสนบสนนทน เครองมอ และสถานทในการวจย

เอกสารอางอง กองโภชนาการ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. (2530).

ตารางแสดงคณคาทางโภชนาการของอาหารไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพสามเจรญพานช (กรงเทพ) จ ากด.

โจเอล ชารโทร สเตฟาน ชอลลฟอรส และ Alamy (มด). (2553). เปบพสดาร. National Geographic (ภาษาไทย) (กนยายน).

นนทยา รตนจนทร. (2553). แมลงและแมงปองกนไดทตลาดชายแดนไทย–กมพชา (ตลาดโรงเกลอ) จงหวดสระแกว. วทยาสารก าแพงแสน 8(1): 20 – 28.


นรนาม. (2556). ไทยนยมเปบ "แมลงเขมร" โรงเกลอคกปละ

700 ตน. (อางองเมอ 10 กมภาพนธ 2558) สบคนจาก http://www.prachachat.net/news_detail. php?newsid=1368935957

วสทธ ใบไม. (2538). สถานภาพความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย. ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

องคณา สวรรณกฏ. (2556). เมอ FAO ชวนชาวโลกกนแมลง. จดหมายขาวผลใบ กาวใหมการวจยและพฒนาการเกษตร. กรมวชาการเกษตร.

Gullan, P.J., and Cranston, P.S. (2004). The insect an outline of Entomology. Phamaceutical 42(1): 237–259.

Nolan, A.K., and Callahan, E.J. (2006). Beachcomber biology:The Shannon–Weiner species diversity index. ABLE 2005 Proceedings Vol. 2.

http://www.prachachat.net/news_

species diversity of edible insects in community forests (plant …scijournal.kku.ac.th › files...

Documents