tcmb enflasyon raporu 2006 i

8/6/2019 TCMB Enflasyon Raporu 2006 I

http://slidepdf.com/reader/full/tcmb-enflasyon-raporu-2006-i 1/68



Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas ı

Enflasyon Raporu 2006-I I

İÇİNDEK İLER

1. GENEL DEĞERLENDİRME 1

1.1. 2005 Y ı lı na Genel Bir Bak ı ş 1

1.2. 2006 Y ı lı nı n Görünümü 2

2. ENFLASYON GELİŞMELER İ 5

3. ARZ VE TALEP GEL İŞMELER İ 21

3.1. Arz-Talep Dengesi 21

3.2. D ı ş Talep 28

3.3. Maliyetler 30

4. MALİ PİYASALAR ve FİNANSAL ARACILIK 35

4.1. Mali Piyasalar 35

4.2. Finansal Arac ı lı k ve Krediler 40

5. KAMU MALİYESİ 45

5.1. Bütçe Geli şmeleri 46

5.2. Bütçenin Finansman ı ve Borç Stokundaki Geli şmeler 48

5.2.1. Bütçenin Finansman ı 48

5.2.2. Borç Stokundaki Geli şmeler 49

6. ORTA VADEL İ ÖNGÖRÜLER 53

6.1. Mevcut Duruma İlişkin Saptamalar, K ı sa Vadeli Görünüm ve Varsay ı mlar 53

6.2. Tahminlerin Yorumlanmas ı 56

6.3. Risk Unsurlar ı 59



Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas ı

II Enflasyon Raporu 2006-I

/

/

/

/



Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Enflasyon Raporu 2006-I 1

1. GenelDeğerlendirme1

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Ocak 2006 itibar ı ylaenflasyon hedeflemesi rejimine geçmiştir. Enflasyon Raporu, yeni dönemdePara Politikası Kurulunun temel iletişim araçlar ı nı n baş ı nda gelmektedir.Rapor’da, genel makroekonomik gelişmeler enflasyonun orta vadede alacağ ı eğilime ı ş ı k tutacak şekilde değerlendirilmekte ve geleceğe yönelik öngörüler sunulmaktadı r. Bu bölümde, Rapor’da ayr ı ntı lı biçimde sunulanmakroekonomik görünüm ve enflasyon öngörüleri özetlenmektedir.

1.1. 2005 Y ı l ı na Genel Bir Bak ı ş

Enflasyondaki düşüş, 2005 yı lı nda geçtiğimiz dört yı la k ı yaslayavaşlamakla birlikte devam etmiştir. Söz konusu yavaşlamaya rağmen; para politikası nı n ihtiyatlı duruşu, bütçe disiplininin sürmesi ve gerçekleşenenflasyonun hedefle uyumlu olması sonucu enflasyon bekleyişleri olumluseyrini korumuştur. Bunun yanı nda yapı sal reformlardaki ilerlemeler, bütçedeüç yı llı k planlamaya geçilmesi, orta vadeli programı n kararlı lı kla sürdürülmesi,Avrupa Birliğine tam üyeliğe yönelik müzakerelerinin başlaması ,

gerçekleştirilen para reformu ve finansal istikrar ı n güçlenmesi gibi gelişmeler risk primini düşürerek Yeni Türk lirası yatı r ı m araçlar ı na olan talebi artı rmı ştı r.Bu gelişmeler sonrası nda ekonomi genelinde vadeler uzamaya başlamı ş, ortave uzun vadeli reel faizlerdeki kademeli düşüş devam etmiş ve Yeni Türk lirası nı n güçlü konumu sürmüştür. Diğer yandan mali disiplinin sürmesi vefaizlerin düşmesi Hazine’nin borçlanma ihtiyacı nı azaltmı ş, bu da kredi arzı nı destekleyen bir unsur olmuştur.

Faizlerin düşmesi, vadelerin uzaması , borçlanma olanaklar ı nı n artması ,

göreli fiyat etkisi ve artan güven nedeniyle, 2005 yı lı nda dayanı klı tüketim veyatı r ı m harcamalar ı hı zlı bir artı ş göstermiştir. Ancak, bir önceki yı ldan farklı olarak, kamu harcamalar ı nı n yanı sı ra inşaat sektöründeki gelişmeler doğrultusunda, bu dönemde ekonomik faaliyetteki canlanmanı n sektörel olarak daha geniş bir tabana yayı lmı ş olması dikkat çekmektedir.

Yukar ı daki gelişmeler sonrası nda artan tüketim ve yatı r ı m talebi ve ithalmallar ı n göreli fiyatlar ı nı n düşük kalması sonucu, yatı r ı m ve tüketim mallar ı

1 Bu rapor 23 Ocak 2006 tarihine kadar olan veriler kullanı larak hazı rlanmı ştı r.




2 Enflasyon Raporu 2006-I

ithalatı ndaki hı zlı artı şlar devam etmiştir. Ekonomik faaliyetteki canlanmasürecinin ve dünya hammadde fiyatlar ı ndaki hı zlı artı şlar ı n etkisiyle ara malı ithalatı da yüksek oranlarda artmı ştı r. Dünya ekonomisindeki güçlü büyümeninsürmesi, artan dı şa açı klı k ve verimlilik artı şlar ı ihracatı destekleyen unsurlar olmuştur. Ancak yukar ı da sı ralanan nedenlerle ithalat daha hı zlı artmı ş ve cariişlemler açı ğ ı yükselmiştir. Doğrudan yabancı yatı r ı mlarda kaydedilen performans, uzun vadeli kredi kullanı mı ndaki artı ş eğilimi ve bütçe disiplinininsürmesi, beklentilerde bu kanaldan doğabilecek bozulmalar ı kontrol altı ndatutmuştur.

Tüketim talebindeki canlanma, tar ı m dı ş ı iş gücü talebindeki hı zlı artı ş eğiliminin sürmesi ve hizmet enflasyonundaki katı lı k 2005 yı lı ndaenflasyondaki düşüş sürecinin yavaşlaması na neden olan başlı ca unsurlar olarak sı ralanabilir. Bunlar ı n yanı nda, aynı dönemde ithal ham maddefiyatlar ı nı n enflasyon üzerindeki olumsuz etkisi de devam etmiştir. Özellikle petrol fiyatlar ı ndaki öngörülemeyen artı şlar, yı llı k enflasyondaki düşüşünzaman zaman duraksaması na neden olmuştur. Ancak, bu dönemde Yeni Türk lirası nı n güçlü konumunun sürmesi petrol fiyatlar ı nı n olumsuz etkilerinisı nı rlamı ş, verimlilik artı şlar ı nı n devam etmesi ise birim iş gücü maliyetlerinin

enflasyona verdiği katk ı nı n azalarak da olsa sürmesini sağlamı ştı r.

Bütün bu gelişmeler, Merkez Bankası nı n politika aracı olan k ı sa vadelifaiz oranlar ı nı 2005 yı lı nı n ilk yar ı sı nda kademeli olarak indirebilmesineolanak tanı mı ştı r. Bununla birlikte, 2005 yı lı nı n ikinci yar ı sı ndan itibaren 2006yı l sonu enflasyonuna odaklanmaya başlayan Merkez Bankası , enflasyondakidüşüş sürecini yavaşlatan faktörlere dikkat çekerek temkin düzeyini artı rmı ştı r.

1.2. 2006 Y ı l ı n ı n Görünümü

2005 yı lı nı n son üç aylı k dönemine ilişkin talep, üretim ve kredigöstergeleri, ekonomik aktivitenin, yeni bir ivmelenme olmaksı zı n, canlı lı ğ ı nı koruduğuna işaret etmektedir. Geçtiğimiz yı l içinde hane halk ı borçluluk oranı nı n hı zla yükselmesi ve bu durumun özellikle konut kredisi geri ödemelerikanalı yla harcanabilir gelir artı ş ı nı sı nı rlama olası lı ğ ı , önümüzdeki dönemdeözel tüketim ve iç talep artı ş hı zı nı denetim altı nda tutacak bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Ayr ı ca iş gücü piyasası ndaki rekabet, verimlilik artı şlar ı nı n devamı ve mali disiplinin sürmesi de enflasyondaki düşüşe katk ı sağlayacaktı r.





Özel kapsamlı TÜFE endekslerindeki artı ş hı zlar ı nı n 2005 yı lı nı n ikinciyar ı sı nda kademeli olarak azalması , enflasyonun ana eğilimindeki düşüşündevam ettiğini teyit eder niteliktedir. Nitekim, enflasyon bekleyişleri 2005yı lı nı n son çeyreğinde de iyileşmeye devam etmiştir. 2006 yı lı Ocak ayı itibar ı yla yı l sonu enflasyon beklentisi 2006 hedefinin yaklaş ı k 0,7 puanüzerindedir. Petrol fiyatlar ı ndaki yüksek artı şlara rağmen enflasyon bekleyişlerindeki düşüşün 2005 yı lı boyunca devam etmesi, petrol fiyatlar ı nı nikincil etkilerinin sı nı rlı kalacağ ı na işaret etmektedir. Bu değerlendirmeler ı ş ı ğ ı nda Merkez Bankası bünyesinde oluşturulan k ı sa vadeli öngörüler, 2006yı lı nı n ilk çeyreğinde yı llı k enflasyonun genelde yatay bir seyir izleyeceği ve

ikinci çeyrekten itibaren tekrar düşüş göstereceği yönündedir.

Sonuç olarak enflasyondaki düşüş sürecinin devam edeceği tahminedilmektedir. Burada önemli olan soru, yukar ı da sı ralanan bütün bugelişmelerin enflasyondaki düşüş sürecinin orta vadedeki hı zı ve hedefeulaş ı labilirlik açı sı ndan ne ifade ettiğidir. Bu soruya yanı t verebilmek amacı yla,makroekonomik görünüm ile tutarlı olarak üretilen orta vadeli enflasyontahminleri Rapor’un son bölümünde ayr ı ntı lı olarak sunulmaktadı r. Enflasyontahminleri önümüzdeki dönemde açı klanan yeni veriler ve dı şsal şoklar ı n

gerçekleşmesine bağlı olarak güncellenecek, bir önceki döneme k ı yaslafarklı lı klar oluştuğunda ise enflasyon hedeflemesi rejiminin gereği olarak budurumun nedenleri kamuoyuyla paylaş ı lacaktı r.

/

/

/

/

/

/

/

/

/





/

/

/

/

/

/

/

/

/

/





2. EnflasyonGelişmeleri

2005 yı l sonu itibar ı yla TÜFE enflasyonu yüzde 7,72’ye ulaşarak, 2005yı lı için belirlenen yüzde 8 oranı ndaki hedefin altı nda kalmı ştı r (Grafik 2.1).2005 yı lı nı n son çeyreği itibar ı yla, Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (ÖKTG)yı llı k bazda düşüş eğilimini sürdürmekte ve tüketici enflasyonunun anaeğiliminin aşağı yönlü olduğu sinyalini vermektedir.

Grafik 2.1. Yıl Sonu Enflasyon Hedefi ve Yıllık TÜFE Enflasyonu(Yüzde Değişim)

05

101520253035

O c a .

0 3

M a y .

0 3

E y l . 0 3

O c a .

0 4

M a y .

0 4

E y l . 0 4

O c a .

0 5

M a y .

0 5

E y l . 0 5

Yı llı k Enflasyon Hedef

Kaynak: TÜİK.

2005 yı lı dördüncü çeyreğinde yüzde 3,65 oranı nda artan tüketicifiyatlar ı nı n seyrinde öne çı kan unsurlar: (i) mevsimsel etkiler, (ii) uluslararası ham petrol fiyatlar ı nı n etkileri, (iii) hizmet sektörü fiyatlaması ndaki katı lı ğı nyansı malar ı ve (iv) tütün ürünleri fiyat gelişmeleri olarak sı ralanabilir (Grafik 2.2). Bunlara ek olarak, Yeni Türk lirası nı n güçlü seyrinin enflasyonun olumluseyrine katk ı da bulunduğu görülmektedir.

Grafik 2.2. Son Çeyrek Enflasyonuna Alt Kalem Katkılar ı

42%

6%

22%

13%7%

Gı da ve Alkolsüzİçecekler Alkollüİçecekler ve TütünGiyim ve Ayakkabı KonutEv Eşyası

Lokanta ve Oteller Diğer Alt Kalemler

Kaynak: TÜİK, TCMB.





Mevsimsel fiyat hareketleri yı lı n son üç aylı k bölümünde enflasyonu belirleyen temel etken olmuş, tüketici fiyat enflasyonu gı da ve alkolsüziçecekler ile giyim ve ayakkabı gruplar ı fiyatlar ı ndaki artı şlardan olumsuzetkilenmiştir. Ekim-Aralı k döneminde gı da ve alkolsüz içecekler grubu fiyatlar ı hı zlanarak yüzde 5,31 oranı nda artı ş göstermiştir. Bu gelişmede, özellikleKası m ayı nda taze meyve ve sebze fiyatlar ı nda mevsimsel eğilimlerin oldukçaüzerinde gerçekleşen artı şlar belirleyici olmuştur. Benzer mevsimsel artı şlar giyim ürünleri fiyatlar ı nda da gözlenmektedir. Mevsimlik ürünler (endeksiçinde değişken ağı rlı ğa sahip olan çeşitli gı da ve giyim ürünleri) dı şlandı ğı nda(ÖKTG-A), son çeyrek tüketici enflasyonunun yüzde1,48 ile sı nı rlı bir oranda

gerçekleştiği görülmektedir.

Uluslararası ham petrol fiyatlar ı ndaki gelişmeler, yı lı n ilk üç çeyreğindetüketici enflasyonuna genellikle olumsuz yansı mı ş olmakla birlikte, söz konusuetkilerin dördüncü çeyrekte zayı fladı ğı görülmektedir (Tablo 2.1).

Tablo 2.1. TÜFEİçinde Yer Alan Petrol Ürünleri Fiyatlar ı* (Yüzde Değişim)

Ocak-Eylül 2005 16,21

Ekim-Aralı k 2005 -3,24* Likit yakıtlar, kişisel ulaştırma araçlar ının yakıt ve yağlar ı.

Kaynak: TCMB, TÜİK.

Petrol fiyatlar ı ndaki artı şı n TÜFE'ye etkisinin daha iyi anlaşı labilmesiiçin birincil etkiler olarak adlandı r ı lan doğrudan ve dolaylı etkilerinayr ı ştı r ı larak incelenmesi yararlı olacaktı r (Grafik 2.3). Konut grubundaki likityak ı tlar ve ulaştı rma grubundaki benzin vb. ürünleri içeren doğrudan etkiler,yı lı n son çeyreğinde uluslararası petrol fiyatlar ı nda gözlenen gelişmelere paralel olarak belirgin oranda gerilemiştir. Bu keskin gerileme, petrol ürünlerifiyatlar ı nı n 2004 yı lı son çeyreğine k ı yasla oldukça düşük düzeylerde

gerçekleşmesinden kaynaklanmı ştı r. Diğer taraftan, petrol fiyatlar ı nı n ulaştı rmahizmetlerindeki taşı macı lı k gibi alt sektörlere etkilerini içeren dolaylı etkilerindoğrudan etkilere göre gecikmeli olarak ortaya çı ktı ğı ve 2005 yı lı genelinde petrol fiyatlar ı ndan dolaylı olarak etkilenen mal ve hizmet grubu fiyatlar ı ndakiyı llı k artı ş oranlar ı nı n yüzde13-14 aralı ğı nda seyrettiği görülmektedir.

/

/





Grafik 2.3. Petrol Fiyatlar ının TÜFE Üzerindeki Doğrudan ve Dolaylı Etkileri(Yıllık Yüzde Değişim)


Yı lı n son çeyreğinde petrol fiyatlar ı nı n tüketici fiyatlar ı üzerindekiolumsuz etkisinin azalması na kar şı n, kira ile lokanta ve oteller gibi hizmetkalemlerinde, ekonomideki göreli canlanma ve yapı sal faktörlere bağlı olarak hı zlı fiyat artı şlar ı nı n devam ettiği görülmektedir. Kira fiyat artı şlar ı ndakiatalet, kiralar ı n büyük ölçüde geçmiş enflasyona endeksli bir fiyatlamaanlayı şı yla saptanması ndan kaynaklanmaktadı r. Ancak, son dönemde geçmiş enflasyondaki düşüşe rağmen kira artı şlar ı nda yavaşlama gözlenmemesi, artankonut talebine konut arzı nı n k ı sa vadede cevap verememesiyle açı klanabilir.Lokanta ve otel grubu fiyatlar ı üzerinde belirleyici ana unsurlar hem talep hemde maliyet artı şlar ı olarak görülmekte, ulaştı rma sektörüne yönelik hizmetfiyatlar ı ise daha çok akaryak ı t fiyatlar ı ndaki gelişmelerden etkilenmektedir.

Hizmet grubunda büyük ölçüde kira, lokanta ve otel ile ulaştı rmahizmetlerinin belirleyici olduğu dikkate alı ndı ğı nda, bu gruptaki yüksek fiyatartı şlar ı nı n önümüzdeki dönemde zayı flayarak da olsa, hedefin üzerindekalarak, sürmesi olası görülmektedir. Diğer taraftan, TÜFE altı nda yer alanhizmet kalemleri arası ndan emek yoğun olan, fakat fiyatlar ı doğrudanyönlendirilmeyen ve enerji fiyatlar ı ndan doğrudan etkilenmeyen hizmetkalemlerinin (bak ı m ve onar ı m hizmetleri, berber ve kuaför hizmetleri vb.)kapsandı ğı “emek yoğun hizmetler” endeksi ise 2005 yı lı nda yüzde 14seviyesinde artmı ştı r.

Dördüncü çeyrek enflasyonunu belirleyen diğer bir önemli unsur ise,tütün ürünlerinde gözlenen fiyat artı şlar ı olmuştur. 2005 yı lı nda vergiayarlamalar ı nı n da etkisi ile yüzde 28,33 gibi oldukça yüksek seviyede artan

-10

0

10

20

30

40

O c a . 0 4

M a r . 0 4

M a y . 0 4

T e m . 0 4

E y l . 0 4

K a s . 0 4

O c a . 0 5

M a r . 0 5

M a y . 0 5

T e m . 0 5

E y l . 0 5

K a s . 0 5

Doğrudan Etki Endeksi Dolaylı Etki Endeksi





tütün ürünleri fiyatlar ı tüketici enflasyonuna yaklaşı k 1,23 puan katk ı da bulunmuştur. 2003 temel yı llı yeni tüketici fiyatlar ı endeksinde ağı rlı ğı da artansöz konusu alt kalem fiyatlar ı nı n, tüketici enflasyonuna etkisinin 2005 yı lı ndaoldukça yüksek gerçekleştiği dikkat çekmektedir (Grafik 2.4).

Grafik 2.4. Tütün Ürünleri Fiyat Artışlar ının TÜFE Enflasyonuna Katkısı (Yüzde)

Kaynak: TÜİK, TCMB.2001-2003 dönemi için TÜFE (1994=100), 2004 ve 2005 yıllar ı için TÜFE (2003=100) kullanılmıştır.

Mal ve hizmet gruplar ı nı n yı llı k enflasyona etkileri incelendiğinde,hizmet grubunun yaptı ğı katk ı nı n 2005 yı lı içinde fazla değişmediğigörülmektedir (Grafik 2.5). Öte yandan, mal grubu içinde, enerji fiyatlar ı nı n

yı llı k enflasyona yaptı ğı katk ı nı n yı l içinde kademeli olarak azaldı ğı ,işlenmemiş gı da ürünlerinin katk ı sı nı n ise son çeyrekte önemli ölçüde arttı ğı gözlenmektedir.

Grafik 2.5. Mal ve Hizmet Gruplar ının Yıllık TÜFE Enflasyonuna Katkılar ı (Puan)

-1

1

3

5

7

9

11

O c a . 0 5

Ş u b . 0 5

M a r . 0 5

N i s . 0 5

M a y . 0 5

H a z . 0 5

T e m . 0 5

A ğ u . 0 5

E y l . 0 5

E k i . 0 5

K a s . 0 5

A r a . 0 5

Hi zmet En erj i İşlenmemiş Gı da Enerji veİşlenmemiş Gı da Dı şı Mal


Mal grubu, dayanı klı , yar ı dayanı klı ve dayanı ksı z mallar ayr ı mı ndaincelendiğinde, 2004 yı lı nda önemli oranda artan yar ı dayanı klı mal

15,95

4,94

0

5

10

15

20

2001 2002 2003 2004 2005





fiyatlar ı nı n, özellikle enerji fiyatlar ı ndaki artı ş oranlar ı nı n yavaşlaması nı netkisiyle, 2005 yı lı nda gerilediği, öte yandan bir önceki yı lda olumlu seyredendayanı klı mal fiyatlar ı nı n artı ş hı zı nı n ise 2005 yı lı nda yükseldiğigörülmektedir (Grafik 2.6). Dayanı klı mal grubu enflasyonunun hı zlanması nda,mobilya ile elektrikli ve elektriksiz ev aletleri gruplar ı nda gözlenen fiyatartı şlar ı belirleyici olmuştur. Tüketim mallar ı talebine gösterge olabilecek mobilya imalatı nda 2005 yı lı başı ndan bu yana gözlenen yüksek oranlı artı şlar dikkat çekmekte ve bu gelişmelere paralel olarak mobilya sektörü fiyatlar ı nı n bir önceki yı ldaki yüksek artı ş eğilimini 2005 yı lı nda da sürdürdüğügözlenmektedir. Ayr ı ca, genel olarak rekabete açı k ve döviz kurundaki

gelişmelere duyarlı olan teknoloji yoğun mallar ı içeren elektrikli ve elektriksizev aletleri grubunun, bir önceki senedeki olumlu etkisinin 2005 yı lı nda tersinedöndüğü görülmektedir (Grafik 2.6).

Grafik 2.6. Mal Grubu Fiyatlar ı (Yıllık Yüzde Değişim)

0

2

4

6

8

10

12

H a z .

0 4

A ğ u .

0 4

E k i . 0 4

A r a .

0 4

Ş u b .

0 5

N i s . 0 5

H a z .

0 5

A ğ u .

0 5

E k i . 0 5

A r a .

0 5

Dayanı klı Mallar Yar ı Dayanı klı Mallar Dayanı ksı z Mallar

-20

-15

-10

-5

0

5

1015

20

O c a .

0 4

M a r .

0 4

M a y .

0 4

T e m . 0 4

E y l . 0 4

K a s .

0 4

O c a .

0 5

M a r .

0 5

M a y .

0 5

T e m . 0 5

E y l . 0 5

K a s .

0 5

Dayanı klı Mallar MobilyaElektrikli ve Elektriksiz Aletler


2005 yı lı nı n dördüncü çeyreğindeki enflasyon gelişmeleri çerçevesinde,hizmet fiyat enflasyonu ile mal fiyat enflasyonu arası ndaki fark ı n korunduğugözlenmektedir (Tablo 2.2). Diğer bir deyişle, nispi fiyatlar hizmetler sektörülehine gelişmeye devam etmektedir.

/





/Tablo 2.2. Mal ve Hizmet Grubu Fiyatlar ı

2005 Yı lı Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Yı llı k

TÜFE 0,83 1,74 1,30 3,65 7,721. Mallar -0,24 1,16 0,80 4,42 6,21

Enerji 1,73 0,73 3,81 1,20 7,65İşlenmemiş Gı da 3,61 -7,87 0,25 11,12 6,34Enerji veİşlenmemiş Gı da Dı şı Mallar -1,94 3,91 -0,05 3,79 5,71

Dayanı klı Mallar -0,37 3,61 -0,80 4,41 6,91 Yar ı Dayanı klı Mallar -3,38 5,75 -1,10 3,76 4,85Dayanı ksı z Mallar 2,11 -2,58 2,60 4,91 7,07

2. Hizmetler 3,85 2,77 3,65 1,87 12,68Kira 4,26 3,74 7,06 4,04 20,48Lokanta ve Oteller 5,19 2,65 3,29 3,09 14,98Ulaştı rma Hizmetleri 7,87 2,04 6,00 1,11 17,97Diğer Hizmetler 1,75 2,73 1,72 0,56 6,92

Kaynak: TCMB.

2005 yı lı sonu itibar ı yla alt kalemler incelendiğinde, beş gruptaki yı llı k enflasyon oranı nı n yı l sonu enflasyon hedefinin üzerinde gerçekleştiğigörülmektedir (Grafik 2.7). Alkollü içecekler ve tütün ile ulaştı rmagruplar ı ndaki artı şlar temel olarak, para politikası nı n etkisi dı şı ndaki vergiayarlamalar ı ve uluslararası ham petrol fiyat artı şlar ı neticesinde ortayaçı kmı ştı r. Öte yandan, hizmet fiyatlar ı nı n etkili olduğu gruplar arası nda yer alan konut ile lokanta ve oteller gruplar ı ndaki yı llı k fiyat artı şlar ı nı n da hedefinüzerinde gerçekleştiği gözlenmektedir.

Grafik 2.7. TÜFE ve Alt Kalemleri(Yıllık Yüzde Değişim)

27,87

9,87 11,01

14,98

8,52

-4

0

4

8

12

16

20

24

28

32

T Ü F E

G ı

d a v e

A l k o l s ü z İ ç

.

A l k o l l ü İ ç

.

v e T ü t ü n

G i y i m v e

A y a k k a b ı

K o n u t

E v

E ş y a s ı

S a ğ l ı k

U l a ş t ı r m a

H a b e r l e ş m e

E ğ l e n c e v e

K ü l t ü r

E ğ i t i m

L o k a n t a v e

O t e l l e r

Ç e ş

i t l i M a l

v e H i z .

Kaynak: TÜİK.

Yı llı k enflasyon alt gruplar itibar ı yla incelendiğinde, petrol fiyatlar ı nı ndoğrudan etkilerinin ağı rlı klı olarak görüldüğü ulaştı rma ve konut gruplar ı nı nyı llı k enflasyona yaptı klar ı toplam katk ı nı n, 2004 yı lı nı n ikinci yar ı sı ndanitibaren artmaya başladı ğı gözlenmektedir (Grafik 2.8). 2005 yı lı nı n son

çeyreğinde ise, uluslararası ham petrol fiyatlar ı ndaki artı ş eğiliminin





yavaşlaması ile ulaştı rma grubunun katk ı sı azalmaktadı r. Öte yandan, petrolfiyatlar ı ndaki söz konusu eğilim, kiranı n yüksek ağı rlı ğa sahip olduğu konutgrubu üzerinde aynı derecede etkin olmamı ştı r.

Grafik 2.8. Yıllık TÜFE Enflasyonuna Alt Kalem Katkılar ı (Yüzde)

0%

20%

40%

60%

80%

100%

O c a .

0 4

M a r .

0 4

M a y .

0 4

T e m . 0 4

E y l . 0 4

K a s .

0 4

O c a .

0 5

M a r .

0 5

M a y .

0 5

T e m . 0 5

E y l . 0 5

K a s .

0 5

Diğer

Lokanta ve oteller

Ulaştı rma

Konut

Alkollü içecekler ve tütünGı da ve alkolsüziçecekler


Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri incelendiğinde, enerji, alkollüiçecekler, tütün ürünleri ve fiyatlar ı yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler iledolaylı vergiler hariç olarak hesaplanan ÖKTG-F ve bu endeksten işlenmemiş gı da ürünlerinin çı kar ı lması yla elde edilen ÖKTG-G endekslerinin yı llı k artı ş hı zlar ı nı n yı lı n son çeyreği itibar ı yla yüzde 6 ile 7 arası nda seyrettiğigörülmektedir (Grafik 2.9). Dolayı sı yla, fiyatlar ı daha çok para politikası dı şı ndaki etkenlerle belirlenen gruplar dı şlanarak derlenen ÖKTG serileri,enflasyondaki düşüş eğilimine ve enflasyonun k ı sa vadeli seyrinin aşağı yönlü olduğuna işaret etmektedir (Kutu 2.1).

Tablo 2.3. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (2003=100)

2005 Yı lı Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Yı llı k

TÜFE 0,83 1,74 1,30 3,65 7,72A. Mevsimlik ürünler hariç TÜFE 2,06 1,84 2,75 1,48 8,39B. İşlenmemiş gı da ürünleri hariç TÜFE 0,37 2,95 1,58 2,68 7,78C. Enerji hariç TÜFE 0,67 1,94 0,89 4,07 7,75D. İşlenmemiş gı da ürünleri ve enerji hariç TÜFE 0,09 3,44 1,14 2,98 7,84E. Enerji, alkollü içecekler ve tütün ürünleri hariç TÜFE 0,59 2,05 -0,16 4,00 6,58F. Enerji, alkollü içecekler, tütün ürünleri,fiyatlar ı yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler vedola lı ver iler hari TÜFE 0 30

2 23

-033

4 45

6 75G. Enerji, alkollü içecekler, tütün ürünleri, fiyatlar ı yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler ve işlenmemiş gı da ürünleri hariç TÜFE -0,38 3,98 -0,32

3,25 6,61 Kaynak: TÜİK, TCMB.





Grafik 2.9. TÜFE ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (F ve G)(Yıllık Yüzde Değişim)

6

7

8

9

10

11

O c a . 0 5

Ş u b . 0 5

M a r . 0 5

N i s . 0 5

M a y . 0 5

H a z . 0 5

T e m . 0 5

A ğ u . 0 5

E y l . 0 5

E k i . 0 5

K a s . 0 5

A r a . 0 5

TÜFE F G


Üretici fiyatlar ı 2005 yı lı nda yüzde 2,66 oranı nda artmı ştı r. Üreticifiyatlar ı perakende sektörü için maliyet niteliği taşı dı ğı ndan gelecek dönemenflasyonu açı sı ndan bilgiler içerebilmektedir. Üretici fiyatlar ı enflasyonuüzerinde özellikle petrol ürünlerinin fiyatlar ı ndaki değişimlerin belirleyiciolduğu görülmektedir. Petrol ürünlerinin doğrudan etkili olduğu kalemler dı şlandı ğı nda, imalat sanayi fiyatlar ı nı n tarihsel olarak düşük düzeylerdeseyrettiği gözlenmektedir (Grafik 2.10). Bu gelişme, gelecek dönem

enflasyonuna yönelik olumlu sinyaller vermekte, üretici fiyatlar ı nı n tüketicifiyatlar ı na geçişkenliği bağlamı nda k ı sa dönemde bir olumsuzluk görülmemektedir.

Grafik 2.10. ÜFE ve Petrol Ürünleri Hariçİmalat Sanayi Fiyatlar ı (Yıllık Yüzde Değişim)

0

4

8

12

16

A r a . 0 4

O c a . 0 5

Ş u b . 0 5

M a r . 0 5

N i s . 0 5

M a y . 0 5

H a z . 0 5

T e m . 0 5

A ğ u . 0 5

E y l . 0 5

E k i . 0 5

K a s . 0 5

A r a . 0 5

ÜFE Petrol Ürünleri Hariçİmalat Fiyatlar ı


TCMB Beklenti Anketi gelecek on iki aylı k döneme ilişkin enflasyon

beklentilerinin yı lı n son çeyreğinde de azalı ş eğilimini devam ettirdiği





gözlenmektedir (Grafik 2.11). 2006 yı lı Ocak ayı ikinci anket dönemi itibar ı ylayı l sonu tüketici enflasyonu beklentisi 2006 yı l sonu hedefinin 0,67 puanüzerindedir. Düşüş beklentilerindeki süreklilik Özel Kapsamlı TÜFEGöstergeleri’nin dördüncü çeyrek eğilimi ile birlikte değerlendirildiğinde, 2006yı lı na yönelik öngörüler olumlu bir görünüm arz etmektedir.

/

Grafik 2.11. Gelecek 12 Aylık Dönemdeki TÜFE Beklentisi(Yüzde Değişim)

4

5

6

7

8

9

A r a .

0 4

O c a .

0 5

Ş u b .

0 5

M a r .

0 5

N i s . 0 5

M a y .

0 5

H a z .

0 5

T e m . 0 5

A ğ u .

0 5

E y l . 0 5

E k i . 0 5

K a s .

0 5

A r a .

0 5

O c a .

0 6

Kaynak: TCMB.

/

/





//

KUTU 2.1. ÇEKiRDEK ENFLASYONUN ÖLÇÜMÜNDE ÖZEL KAPSAMLI TÜFE GÖSTERGELERiNiNKULLANIMI

Enflasyon hedeflemesi rejiminde hedef değişken olarak genelde yıllık tüketici fiyatlar ı enflasyonunun

kullanı

ldı

ğı

görülmektedir. TÜFE enflasyonunun hedeflenmesi TCMB ile kamuoyu arası

ndakiiletişimin olabildiğince sorunsuz olması için gerekli zemini teşkil etmektedir. Buna kar şılık, TÜFE,kapsamlı bir endeks olduğundan geçici mahiyetteki bazı etkileri de yansıtabilmektedir. Parapolitikasının etki alanı dışında kalan söz konusu geçici fiyat hareketlerinin TCMB politika kararlar ını etkilememesi beklenmektedir. Zira, enflasyon hedeflemesi rejiminde cari dönemdeki enflasyondanziyade gelecekteki enflasyonun görünümü ve bu görünümün altında yatan bekleyişler politikakararlar ına esas teşkil etmelidir. Bu bağlamda, 2005 yılı Şubat ayından bu yana TürkiyeİstatistikKurumu (TÜİK) taraf ından yayımlanan ÖKTG vazgeçilmez bir önem taşımaktadır. ÖKTG serilerininetkin kullanımı ile hem geçici karakterdeki fiyat hareketlerinin politika kararlar ına yansıması ihtimaliazaltılmakta hem de kamuoyu ile iletişimde enflasyon görünümüne ilişkin algının netleştirilmesi

mümkün olmaktadı

r. Diğer bir deyişle, ÖKTG serileri analitik açı

dan olduğu kadar söylem açı

sı

ndanda önem taşıyan araçlardır.

ÖKTG serilerinin yüzde değişimi iktisat literatüründe kar şılığını “çekirdek enflasyon” olarakbulmaktadır. Ancak, geçici fiyat hareketleri farklı kaynaklardan ve farklı zamanlardaoluşabildiğinden, Türkiye ekonomisi için çekirdek enflasyonun birden fazla gösterge ile ölçülmesitercih edilmiştir.1 Uygulamada yedi farklı özel kapsamlı gösterge, dolayısıyla yedi farklı çekirdekenflasyon söz konusudur.

Kısa tarihçesine rağmen, özel kapsamlı fiyat endeksleri, fiyatlarda gözlenen değişimlerin kaynağınınkamuoyuna açıklanmasında önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Örneklemek gerekirse, iklimkoşullar ına bağlı olarak işlenmemiş gıda üretiminde oluşabilecek bir değişimin tüketici fiyatlar ınaetkisi, işlenmemiş gıda ürünlerinin fiyatlar ının dışlandığı fiyat endeksi kullanılarak elealınabilmektedir. Benzer biçimde, uluslararası petrol fiyatlar ından kaynaklanan fiyat dalgalanmalar ı enerji kalemlerinin dışlandığı gösterge kullanılarak ele alınabilmekte; vergi düzenlemelerinin tüketicifiyatlar ına etkileri de fiyatlar ı yönetilen-yönlendirilen kalemleri dışlayan gösterge ile daha kolayanlaşılabilmektedir. Özel kapsamlı göstergelerin para otoritesi taraf ından değil de, TÜİK taraf ındanhesaplanıyor ve açıklanıyor olması ise para politikası çerçevesininşeffaflığına işaret etmektedir.

ÖKTG ile ilgili olarak gözardı edilmemesi gereken en önemli nokta, göstergelerin para politikasınınoluşturulmasına ve performansının değerlendirilmesine yardımcı olacakşekilde tasarlanmış olmalar ıdır. Diğer bir deyişle, göstergeler TÜFE’ye alternatif teşkil etmemekte olup, TÜFE ve ÖKTGbilgi kümeleri birbirini tamamlamaktadır. Göstergeler birbirinden keskin çizgilerle ayr ılmamakta, bir arada ve TÜFE ile birlikte kullanıldığında anlamsal bütünlüğe kavuşmaktadır. Bu nedenle, enflasyonanalizi yapılırken özel göstergelerin süreklilik arz eden bir bütün olarak ele alınması yaklaşımı benimsenmiştir.

1. Benzer yaklaşım diğer ülke örneklerinde de görülmektedir. Ayr ıntılar için bakınız: Türkiye için Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri, ÇekirdekEnflasyon Çalışma Raporu, 3Şubat 2005, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/kitaplar/oktg.pdf





//

Kutu 2.1. Tablo 1. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri

Gösterge % (TÜFE

içinde)TÜFE 100-Mevsimlik ürünler hariç [A] 87,2-İşlenmemiş gıda ürünleri hariç [B] 85,8

- İşlenmemiş gıda ürünleri ve enerji hariç [D] 70,9-Enerji hariç [C] 85,1

-Enerji, alkollü içkiler ve tütün ürünleri hariç [E] 80,4- Enerji, alkollü içkiler, tütün ürünleri,fiyatlar ı yönetilen/yönlendirilen

di ğ er ürünler ve dolayl ı vergiler hariç [F] 70,3

- Enerji, alkollü içkiler, tütün ürünleri, fiyatlar ı yönetilen/yönlendirilendiğer ürünler, dolaylı vergiler ve i ş lenmemi ş g ı da ürünleri hariç [G] 56,1

Temel Göstergeler

Mevsimlik Ürünler Hariç TÜFE (A):Üretim miktarlar ı ve fiyatlar ı mevsimsel koşullarca belirlenenkalemlerin TÜFE’den dışlanmasıyla oluşturulan A göstergesi, TÜFE’deki mevsimsel etkileritümüyle gidermemekle birlikte, büyük ölçüde filtrelemektedir. Mevsimlik ürünler, işlenmemiş gıda ve giyim ürünlerinden ağırlıklar ı TÜFE içinde yıl içinde değişkenlik gösterenlerikapsamaktadır.

İşlenmemi ş Gıda Ürünleri Hariç TÜFE (B):B göstergesi işlenmemiş gıda ürünleri fiyatlar ınınTÜFE’den dışlanmasıyla hesaplanmaktadır. Böylelikle TÜFE, tar ımsal üretim kaynaklı fiyatşoklar ından ar ındır ılmış olmaktadır. Türkiye ekonomisinde tar ım sektörü üretimperformansının mevsimsel koşullara büyük ölçüde hassasiyet gösterdiği göz önündebulundurulduğunda B göstergesinin bilgi içeriğinin önemi ortaya çıkmaktadır.

İşlenmemi ş Gıda Ürünleri ve Enerji Hariç TÜFE (D): D göstergesi ile hem işlenmemiş gıdaürünlerinden hem de enerji fiyatlar ından gelebilecekşoklar ı TÜFE’den ar ındırmaktadır.

C, E, F ve G göstergelerinin temel işlevi, yönetilen veya yönlendirilen fiyatlar ile vergidüzenlemelerinden kaynaklanan fiyat oynaklıklar ını TÜFE’den ar ındırmak olarak özetlenebilir. Buçerçevede, enerji ile alkollü içecekler ve tütün ürünleri fiyatlar ı yönetilen veya yönlendirilen anakalemler olarak düşünülebilmektedir. Diğer taraftan, fiyatlar ı kamu düzenlemesine tabi olmaklabirlikte, mevcut özelleştirme sürecinin başar ısına bağlı olarak söz konusu kalemlerin artan düzeydepiyasa serbestisine kavuşması olasılığı gözardı edilememektedir. Bu noktadan hareketle, enerji ilealkollü içecekler ve tütün gruplar ı müstakil kalemler olarak, fiyatlar ı yönetilen-yönlendirilen diğer

kalemler ise “Fiyatlar ı Yönetilen/Yönlendirilen Diğer Ürünler” başlığı altında ele alınmaktadır. Enerjikaleminin müstakil olarak ele alınmasının diğer bir nedeni de uluslararası fiyatşoklar ına açıkolmasıdır. Söz konusu madde gruplar ının buşekilde ele alınması ile ÖKTG’nin zaman serisiözelliklerinde gelecekte oluşabilecek kır ılmalar sınırlanmaktadır.

Enerji Hariç TÜFE (C):C göstergesi enerji fiyatlar ının TÜFE’den dışlanmasıyla elde edilmektedir.TÜFE endeksinde bir ana grup olarak yer almayan “enerji”, hane içinde ve dışında,doğrudan veya dolaylı olarak kullanılan enerji kalemlerinin toplamına kar şılık gelmektedir. Buçerçevede enerji kalemi, hane içinde tüketilenısınma ve mutfak amaçlı enerji kaynaklar ı,şebeke suyu ve hane dışındaki akaryakıt giderleri ve benzeri unsurlardan oluşturmaktadır.





//

/

Enerji, Alkollü İ çkiler ve Tütün Ürünleri Hariç TÜFE (E):Alkollü içecekler ve tütün ürünlerinin Cgöstergesinden dışlanması ile E göstergesi elde edilmektedir.

Enerji, Alkollü İ çkiler, Tütün Ürünleri, Fiyatlar ı Yönetilen/Yönlendirilen Di ğer Ürünler ve Dolayl ı Vergiler Hariç TÜFE (F):F göstergesi ile fiyatlar ı yönetilen veya yönlendirilen tüm kalemler TÜFE’den dışlanmaktadır. Ayr ıca, endeksten dışlanmayan diğer madde fiyatlar ının içerdiği vergiler de F göstergesince dışlanmaktadır. Dolaylı vergiler, katma değer, özel tüketim ve özel iletişimvergilerini kapsamaktadır. F göstergesi, kamu sektörünün fiyatlar genel seviyesine birinci dereceetkilerini büyük ölçüde filtrelemektedir.

Enerji, Alkollü İ çkiler, Tütün Ürünleri, Fiyatlar ı Yönetilen/Yönlendirilen Di ğer Ürünler, Dolayl ı Vergiler veİşlenmemi ş Gıda Ürünleri Hariç TÜFE (G): İşlenmemiş gıda ürünleri F göstergesinden dışlanarak

G göstergesi hesaplanmaktadır.

Göstergelerin yukar ıda sunulan sıralamasının da işaret ettiği gibi, Özel Kapsamlı TÜFEGöstergeleri, 3 ana gösterge ve bunlar ın türevleri olarak düşünülebilmektedir. Ana göstergeler olanA, B ve C TÜFE’den; D, B’den; E, C’den; F, E’den ve G, F’den türetilmektedir.

Türetilen Göstergeler

Özel kapsamlı göstergeler dışlama yöntemiyle türetilmiş olmalar ından dolayı dinamik bir yapı arzetmektedir. Bu noktadan hareketle, mevcut göstergelerden içeriği farklı yeni göstergeler türetmek

mümkün olmaktadı

r. Örneğin, TCMB bünyesinde E göstergesinden mevsimlik ürünlerindışlanmasıyla türetilen E* göstergesi, çekirdek enflasyonu ölçmede oldukça başar ılı bir performanssergilemektedir. E* serisinin yıllık yüzde değişimleri, Türkiye ekonomisinde enflasyonun düşmeeğiliminin kuvvetini koruduğuna işaret etmekte olup orijinal göstergelere kıyasla daha az oynak bir seyir izlemektedir (Kutu 2.1.Grafik 1).

Kutu 2.1. Grafik 1. TÜFE, ÖKTG-E ve ÖKTG-E*

6,0%6,5%

7,0%7,5%8,0%

8,5%9,0%9,5%

10,0%10,5%

0 5 - 0 1

0 5 - 0 2

0 5 - 0 3

0 5 - 0 4

0 5 - 0 5

0 5 - 0 6

0 5 - 0 7

0 5 - 0 8

0 5 - 0 9

0 5 - 1 0

0 5 - 1 1

0 5 - 1 2

TÜFE E E*





//2005 Öncesindeki Çekirdek Enflasyon Yaklaş ımı Geçerliliğini Nasıl Yitirdi?

2003 temel yıllı tüketici ve üretici fiyat endekslerinin kullanıma sunulmasından önce, Toptan EşyaFiyat Endeksi’nin (1994=100) alt kalemlerinden Özelİmalat Sanayi Fiyatlar ı’nın yıllık yüzdedeğişiminin “çekirdek enflasyon” olarak kullanımı yaygındı. 2005 yılı Şubat ayından itibarenTEFE’nin yerini ÜFE’nin almasıyla birlikte bu yaklaşımın uygulanabilirliğinin ortadan kalktığı görülmektedir. Bunun altında yatan temel nedenlerin başında 2003 temel yıllı Üretici Fiyatlar ı Endeksi’nin özel-kamu ayr ımını kaldırmış olması gelmektedir.İkinci neden olarak ise, ÜFE’ninTEFE’deki yaklaşımdan farklı olarak, vergi hariç fiyatlar ı derliyor olması kar şımıza çıkmaktadır.Fiyatlar ın vergiler hariç tutularak derlenmesi, üreticilerin vergi değişikliklerine kar marjlar ını değiştirerek tepki vermeleri durumunda yanıltıcı olabilmektedir. Örneğin, vergi oranlar ının artışı halinde üreticilerin satış fiyatlar ını sabit tutarak kar marjlar ından feragat etmesi, vergi hariç fiyatlar ınolduğundan daha düşük ölçülmesini beraberinde getirmektedir. Bu ise üretici fiyatlar ında değişimolmadığı halde, azalış yönünde bir sonuç çıkar ılmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Bu nedenlerle,çekirdek enflasyonun üretici fiyatlar ına dayalı olarak ölçümü hatalı sonuçlara yol açmaktadır. Kaldı ki parasal otoritenin yıllık TÜFE enflasyonunu hedeflediği bir ortamda, çekirdek enflasyonun daTÜFE’ye dayalı olarak ölçülmesinin, üretici fiyatlar ına dayalı olarak ölçülmesinden daha akla uygunbir yaklaşım olduğu açıktır.





//

/

KUTU 2.2. TÜRKİYE’DE DÖVİZ KURUNDAN FİYATLARA GEÇİŞKENLİK:YENİENDEKSİLE BİRLİKTE GEÇİŞKENLİK DEĞİŞTİMİ?

Enflasyon hedeflemesi uygulayan ülkelerin kar şılaştığı temel zorluklardan biri ithalat fiyatlar ı iledöviz kurundakişoklar ın yurt içi fiyatlar üzerindeki etkisinin değerlendirilmesidir. Özellikle, dövizkurunun sermaye girişlerine duyarlı olduğu küçük, açık ve gelişmekte olan ekonomiler için bu tür şoklar enflasyon hedefine ulaşılması konusunda engel teşkil edebilmektedir. Bu sebeple, fiyatistikrar ını temel hedef olarak kabul eden bir parasal otorite için döviz kurundan fiyatlarageçişkenliğin anlaşılması önem arz etmektedir.

2001 yılında yaşanan krizin ardından, Türkiye ekonomisinde dalgalı kur rejimine geçilmiştir. Budönemde, merkez bankası bağımsızlığının sağlanması ve fiyat istikrar ının ana hedef olarakvurgulanması ile enflasyon dinamikleri de değişime uğramıştır. Bu çerçevede, Türkiye için politikauygulaması anlamında bir rejim değişikliğini ifade eden dalgalı döviz kuruna geçiş ile birlikte, dövizkurlar ından fiyatlara geçişkenliğin ne ölçüde değiştiğinin belirlenmesi önem taşımaktadır. Ayr ıca,2005 yılından itibaren fiyat endekslerinde değişikliğe gidilerek, 1994 temel yıllı yerine 2003 temelyıllı yeni tüketici fiyat endeksi yayımlanmaya başlamıştır. Bu bağlamda, endeks değişiminin dövizkurundan tüketici enflasyonuna geçişi ne derecede etkilediği de üzerinde durulması gereken bir konu olarak değerlendirilmektedir.

Türkiye için döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçiş etkisi Mc Carthy’nin (1999) vektör otoregresyon (VAR) modeli çerçevesinde incelendiğinde, dalgalı döviz kuru rejimi öncesi dönemde,döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçişin büyük bir kısmının 4-5 ay gibi kısa bir dönemdetamamlandığı gözlenmektedir (Kutu 2.2.Grafik 1). Dalgalı döviz kuru rejimi sonrasında ise geçiş etkisinin tamamlanmasının daha uzun (yaklaşık 1 yıl) sürdüğü görülmektedir. Dalgalı döviz kururejimi sonrasında döviz kurundan enflasyona geçiş etkisinin zayıfladığı, fakat bu zayıflamanınboyutunun 2003 temel yıllı tüketici enflasyonunda bir önceki endekse (1994 temel yıllı) kıyasla dahasınırlı olduğu dikkat çekmektedir (Kutu 2.2.Tablo 1). Sonuçlar 2001 yılı sonrasında geçişkenliktegözlenen zayıflamaya kar şılık, yeni tüketici fiyat endeksi özelinde döviz kuru ve ithalat fiyatlar ınınhalen önemini koruduğuna işaret etmektedir.

Kutu 2.2.Grafik 1. Döviz Kurundan Tüketici Enflasyonuna Geçiş Etkisi(1)

a. Dalgalı Döviz Kuru Rejimi Öncesi b. Dalgalı Döviz Kuru Rejimi Sonrası

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23

1994=100 Bazl ı TÜFE

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 232003=100 Bazl ı TÜFE 1994=100 Bazl ı TÜFE

(1)Döviz kuru geçişkenliğini incelemek üzere aylık VAR modeli kullanılmıştır. Temel model, dört değişkenden oluşmakta ve bir üçgen-nedensellik sistemi içermektedir. Modelde kullanılan değişkenler şoklar ı tanımlamaktaki sıralamasıyla, çıktı açığı, Yeni Türk lirası cinsinden ithalat fiyatlar ı, özel imalat fiyatlar ı ve tüketici fiyatlar ı endeksişeklindedir. Çalışmada dışsalşoklar, döviz kuru (ABD dolar ı)ve ithalat fiyatlar ının birleşik etkileri üzerinden, Yeni Türk lirası cinsinden ithalat fiyatlar ı ile tanımlanmıştır. Bu nedenle, bu kutudageçen geçişkenlik tanımı geniş bir kavram olup, ithalat fiyatlar ı ve döviz kurundan kaynaklanan bütün maliyet baskılar ını kapsamaktadır. Konu ve yöntemsel açıklama ile ilgili daha detaylı bilgi için bakınız: Kara ve Öğünç (2005).





//

//////////

//////////////////////////////

Kutu 2.2.Tablo 1. Kurdan Tüketici Fiyatlar ına Geçişkenlik-Özet Tablo

HIZ: Uzun dönemli döviz kurugeçişkenliğinin yüzde 80’inintamamlanması ne kadar sürüyor? (Ay)

MİKTAR: 24 ayı

n sonunda dövizkurundaki değişimin ne kadar ı tüketicienflasyonuna yansıyor? (%)

Dalgalı dövizkuru rejimi öncesi

Dalgalı döviz kururejimi sonrası

Dalgalı döviz kururejimi öncesi

Dalgalı döviz kururejimi sonrası

1994=100 Temel Yıllı TÜFE 4-5 10-11 63 332003=100 Temel Yıllı TÜFE 9-10 42

Döviz kurundan tüketici enflasyonuna olan geçişkenliğin, yeni tüketici fiyat endeksinde 1994temel yıllı endekse oranla daha yüksek olabileceğine yönelik saptamalar daha öncekiraporlar ımızda belirtilmiştir.(2) Söz konusu geçişkenlik düzeyinin yeni endekste daha yüksekolmasında temel olarak yeni endekste, özellikle kira kaleminin sepet içerisindeki ağırlığınınazalmasıyla, döviz kuruna duyarlılığı daha yüksek olan dış ticarete konu mallar ın göreli ağırlığınınartmasının etkili olduğu düşünülmektedir. Ayr ıca, bir önceki tüketici fiyat endeksine dahil olmayıp,2003 temel yıllı endekse yeni giren çeşitli teknoloji ürünleri (bilgisayar vb.) ile kombi, yurtdışı paket turlar gibi döviz cinsinden fiyatlandır ılan bazı ürünlerin de bu gelişmede etkili olabileceğidüşünülmektedir.

Sonuç olarak, 2001 yılı sonrasında döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçişkenlik azalmak ilebirlikte, yeni tüketici fiyat endeksi döviz kuruna kar şı 1994 temel yıllı endekse kıyasla daha duyarlı bir görünüm ortaya koymaktadır.

Kaynaklar:Kara, H. ve Öğünç, F. (2005) “Exchange Rate Pass-Through in Turkey: It is Slow, but is it Really Low?*”, TCMB Çalışma Tebliği, No:05/10.McCarthy J. (1999) “Pass-Through of Exchange Rates and Import Prices to Domestic Inflation in Some Industrialized Economies”, BISWorking Papers, No.79.

(2) Bakınız Para Politikası Raporu, 2004-IV, Kutu II.1 “Türkiye’de Döviz Kurundan Fiyatlara Geçişkenlik: Fiyat Yapıcılar ın Davranış Kalıplar ı Değişiyor mu?”





//

////////





3. Arz veTalep Gelişmeleri

3.1. Arz-Talep Dengesi

Gayri Safi Yurt İçi Hası la (GSYİH), 2005 yı lı nı n üçüncü üç aylı k döneminde geçen yı lı n aynı dönemine göre yüzde 7 oranı nda artarak büyümeyedevam etmiştir. Böylelikle yı lı n ilk dokuz aylı k döneminde GSYİH büyümesi bir önceki yı lı n aynı dönemine k ı yasla yüzde 5,5 olarak gerçekleşmiştir. Geçenyı lı n ilk yar ı sı ndaki kuvvetli baz etkisinin belli sektörlerde zayı flaması , 2005yı lı nı n üçüncü üç aylı k döneminde göreli olarak daha yüksek bir yı llı k büyümeoranı nı n görülmesinde etkili olmakla birlikte, tek başı na bu durumu açı klayan bir gelişme değildir. Zira, mevsimsellikten ar ı ndı r ı lmı ş veriler, bu dönemdeekonomik aktivitenin hı zlandı ğı nı göstermektedir (Grafik 3.1.1). Bu bilgiler yı lı n son üç aylı k dönemine ilişkin mevcut verilerle birleştirildiğinde,makroekonomik program dahilinde yüzde 5 olarak belirlenen yı l sonu büyümeöngörüsünün aşı lması beklenmektedir. Nitekim, TCMB Beklenti Anketi’nde2005 yı l sonu GSMH büyüme beklentisi Aralı k ayı nı n ikinci anket dönemindeyüzde 5,5 olarak belirtilmiştir.

Grafik 3.1.1. GSYİH ve Toplam Nihai Yurtİçi Talep(Mevsimsellikten Ar ındır ılmış)

27000

29000

31000

33000

35000

37000

39000

03-I 03-II 03-III 03-IV 04-I 04-II 04-III 04-IV 05-I 05-II 05-III20000

23000

26000

29000

32000

35000

38000

GSYİH, sol eksen Toplam Nihai Yurtİçi Talep

Bin YTL Bin YTL


2005 yı lı nı n üçüncü üç aylı k döneminde, yı lı n ilk yar ı sı ndan farklı olarak, tar ı m sektörü katma değeri yüksek bir oranda artarak GSYİH büyümesine 1,3 puanlı k katk ı yapmı ştı r. Ayr ı ca, sanayi ve inşaat sektörü katmadeğerlerindeki istikrarlı büyüme sürerken, ticaret ve ulaştı rma-haberleşme





sektörleri kaynaklı olmak üzere hizmet sektörü yı lı n ilk yar ı sı na k ı yasla büyümeye daha yüksek bir katk ı yapmı ştı r.

Harcamalar yönünden incelendiğinde ise, bu dönemde GSYİH büyümesine en yüksek katk ı yı 7,3 puan ile özel tüketim harcamalar ı nı n yaptı ğı görülmektedir. Bu gelişmede, yı lı n ilk yar ı sı nda oldukça sı nı rlı bir oranda artı ş gösteren dayanı klı tüketim mallar ı nı n, bu dönemde yı llı k yüzde 31,2 oranı ndaartarak GSYİH büyümesine 3,5 puanlı k katk ı yapması etkili olmuştur. Öteyandan, özel yatı r ı m harcamalar ı ndaki güçlü büyüme eğilimi bu dönemde desürerken, kamu harcamalar ı da yı lı n ilk yar ı sı na benzer bir eğilim sergileyerek ekonomik büyümeyi desteklemiştir. Buna kar şı lı k, ithalatı n aksine ihracatartı şlar ı ndaki yavaşlama devam etmiş ve net ihracat, yı lı n ikinci üç aylı k döneminde olduğu gibi büyümeye olumsuz katk ı yapmı ştı r.

Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri(Yıllık Yüzde Değişim)

2003 2004 2005

Yı llı k I II III IV Yı llı k I II IIIDokuzAylı k

1-Tüketim Harcamalar ı 5,6 11,6 15,4 5,9 4,7 9,0 4,0 4,4 10,6 6,6Kamu -2,4 2,6 -7,8 -7,0 11,1 0,5 4,3 4,0 3,3 3,9Özel 6,6 12,4 18,4 7,3 3,6 10,1 4,0 4,4 11,2 6,9Dayanı klı Tüketim Mal. 24,0 48,0 61,4 28,9 -5,7 29,7 1,5 2,6 31,0 11,2Gı da 4,1 5,3 2,6 0,0 5,4 2,8 4,6 8,8 10,3 8,3Yar ı Day. Ve Day.sı z 2,1 8,2 36,8 18,3 16,3 18,8 12,0 4,2 5,1 7,1

2-Sabit Sermaye Yatı r ı mlar ı 10,0 57,6 47,4 26,1 11,2 32,4 6,9 17,9 27,8 18,1Kamu -11,5 -5,9 -8,7 -10,8 0,9 -4,7 36,6 31,1 32,8 32,7Özel 20,3 65,5 63,1 38,9 17,7 45,5 4,8 15,8 26,7 15,9

3- Stok Değişimi* 3,0 2,5 1,4 -1,2 2,5 1,1 0,1 -0,9 -2,8 -1,34-Mal ve Hizmetİhracatı 16,0 10,9 17,2 8,2 14,4 12,5 11,3 4,7 2,7 5,85-Mal ve Hizmetİthalatı 27,1 31,3 32,7 16,1 19,6 24,7 9,3 9,2 11,9 10,16-Toplam Yurtiçi Talep 9,3 20,6 21,4 8,1 8,5 14,1 4,4 6,4 11,0 7,47-Toplam Nihai Yurtiçi Talep 6,5 19,8 22,9 9,9 6,3 14,1 4,7 8,2 14,5 9,58-GSYİH (Harcama Yoluyla) 5,8 11,8 14,4 5,3 6,3 9,0 4,8 4,2 7,0 5,4*GSYİH büyümesine katkı, yüzde.Kaynak: TÜİK.

Bu gelişmeler çerçevesinde, yı lı n ilk üç aylı k döneminde yı llı k bazdaGSYİH ile aynı oranda büyüyen toplam nihai yurt içi talep, ikinci üç aylı k dönemde olduğu gibi, bu dönemde de GSYİH’nin oldukça üzerinde artı ş

göstermiştir (Tablo 3.1.1). Mevsimsellikten ar ı ndı r ı lmı ş veriler de toplam nihaiyurt içi talepteki hı zlı artı ş eğiliminin sürdüğünü göstermektedir (Grafik 3.1.1).Bu noktada, talep-enflasyon ilişkisi açı sı ndan, yurt içi talep kompozisyonununirdelenmesi önem arz etmektedir.

2005 yı lı nı n üçüncü üç aylı k dönemine ilişkin mevsimselliktenar ı ndı r ı lmı ş veriler incelendiğinde, özel tüketim alt gruplar ı ndan gı da, yar ı -dayanı klı ve dayanı ksı z mallar ı n tüketimi bir önceki döneme k ı yaslayavaşlayarak artarken, dayanı klı tüketim mallar ı na yönelik talep artı şı nı n

oldukça hı zlandı ğı gözlenmektedir. Dayanı klı tüketim harcamalar ı ndaki





mevcut büyüme eğilimi, 2004 yı lı nı n ilk yar ı sı na benzer bir dönem yaşandı ğı naişaret etmektedir. Bu çerçevede, Yeni Türk lirası nı n güçlü konumu veverimlilik artı şlar ı yla dı ş ticarete konu olan mallar ı n göreli fiyatlar ı ndagözlenen düşük düzeyler, finansman maliyetlerindeki düşüş eğilimi ile birlikteözellikle dayanı klı tüketim mallar ı tüketimini körüklemektedir. Ancak, geçenyı ldan farklı olan nokta, kamu harcamalar ı nı n yanı sı ra inşaat sektöründekigelişmeler doğrultusunda, bu dönemde büyümenin daha geniş bir sektöreltabana yayı lmı ş olması dı r. Bu nedenledir ki, iç talepteki canlanmaya dair göstergeler mevcut dönemde daha fazladı r. Yı l başı ndan bu yana yüksek oranlı artı şlar gözlenen mobilya imalâtı ile bu sektördeki fiyat gelişmeleri buna

çarpı cı bir örnek teşkil etmektedir (Grafik 3.1.2). Dolayı sı yla, yı lı n son üç aylı k dönemine ilişkin veriler incelenmeden önceki resim, yı lı n üçüncü üç aylı k dönemi itibar ı yla, talep koşullar ı nı n enflasyondaki düşüş sürecine yaptı ğı katk ı nı n azaldı ğı yönündeki öngörümüzü destekler niteliktedir.

Grafik 3.1.2. Mobilya Sektöründe Emek Kullanımı ve Göreli Fiyat

90

92

94

96

98

100

102

104

106

9 5

- I 9 5

-

9 6

- I I I

9 7

- I I

9 8

- I 9 8

-

9 9

- I I I

0 0

- I I

0 1

- I 0 1

-

0 2

- I I I

0 3

- I I

0 4

- I 0 4

-

0 5

- I I I0.80

0.85

0.90

0.95

1.00

1.05

1.10

1.15

1.20

Mobilya Sektöründe Kişi Başı na Çalı şı lan Saat, sol eksen

Mobilya Fiyatlar ı / TÜFE


Ancak, yı lı n üçüncü üç aylı k dönemindeki talep gelişmelerinin enflasyonaçı sı ndan kaygı lar ı azaltı cı yanlar ı da bulunmaktadı r. Bunlardan ilki, dayanı klı tüketim mallar ı talebini gelir artı şı ndan ziyade daha çok göreli fiyat avantajı belirlediğinden, böyle bir talep artı şı nı n enflasyon açı sı ndan bir risk oluşturmayacağı dı r. Kaldı ki, bu mallara yönelik harcamalar ı n finansmanı yalnı zca cari dönem gelirine değil gelecek dönem gelirine de bağlı dı r. Bunedenle, faiz oranlar ı nı n gerilemesi ve ekonomiye duyulan güvenin artması ,tüketicilerin göreli fiyat avantajı ndan faydalanma güdüsünü hareketegeçirmekte ve sözü edilen mallara yönelik talepte zamanlararası ikame etkisi





yaratmaktadı r. Diğer bir deyişle, cari dönem gelirinde yüksek bir artı ş olmaksı zı n harcamalar ı n yoğun kredi kullanı mı ile finanse edilmesi, gelecek dönem tüketiminin feda edilmesi anlamı na gelmektedir. Kuşkusuz, bu durumyalnı zca dayanı klı tüketim mallar ı için değil, uzayan vadelerde taksitli satı ş imkanlar ı nı n olduğu yar ı -dayanı klı ve dayanı ksı z mal gruplar ı için degeçerlidir.

İkinci olarak, her zaman vurgulandı ğı üzere, k ı sa vadede yurt içi talebiartı ran bir harcama bileşeni olması na kar şı n yatı r ı mlar, verimlilik ve birimmaliyetler kanalı yla, enflasyonist olmayan büyüme açı sı ndan öneminisürdürmektedir. Ekim 2005 Para Politikası Raporu’nda, yı lı n ikinci üç aylı k döneminde yatı r ı m harcamalar ı nı n GSYİH büyümesine yaptı ğı katk ı nı n toplamtüketim harcamalar ı na k ı yasla yüksek olduğu, dolayı sı yla yurt içi talepkompozisyonunun enflasyon açı sı ndan olumlu algı lanması gerektiği belirtilmişti. Yı lı n üçüncü üç aylı k döneminde bu durum tersine dönmüş görünse de, dayanı klı tüketim mallar ı na yönelik harcamalar dı şlandı ğı nda,yatı r ı m harcamalar ı nı n yaptı ğı katk ı nı n göreli olarak hâlâ yüksek olduğugörülmektedir.

Yı lı n üçüncü üç aylı k dönemindeki talep gelişmelerine ilişkindeğerlendirmelerin yanı sı ra, iç talepteki hı zlı büyüme eğiliminin son üç aylı k dönemde de korunup korunmadı ğı nı n değerlendirilmesi, talep-enflasyonilişkisine dair algı lamalara ı şı k tutacaktı r. Bu amaçla seçilmiş göstergelerdekigelişmeler şu şekilde özetlenebilir: Mevsimsellikten ar ı ndı r ı lmı ş verilerle beyazeşya yurt içi satı şlar ı Ekim ayı ndan sonra Kası m ayı nda da gerilerken, özeltüketim harcamalar ı na ilişkin öncü bir gösterge olan Merkez Bankası ÖzelTüketim Endeksi (MBÖTE) Ekim-Kası m dönemi itibar ı yla yı lı n üçüncü üçaylı k dönemindeki düzeyini korumuştur. Öte yandan, mevsimsellikten

ar ı

ndı

r ı

lmı

ş veriler, yurt içine yapı

lan otomobil satı

şlar ı

ndaki artı

ş eğilimininyı lı n son üç aylı k döneminde de sürdüğünü göstermektedir. Benzer şekilde,mevsimsellikten ar ı ndı r ı lmı ş verilerle sanayi üretiminin Ekim-Kası mdönemindeki ortalama düzeyi bir önceki üç aylı k dönemin üzerindegerçekleşmiştir. Harcamalar ı n finansmanı açı sı ndan incelendiğinde ise, reeltüketici kredisi artı şı Ekim ve Kası m aylar ı nda yavaşlarken Aralı k ayı ndayeniden hı zlanmı ştı r. Dolayı sı yla, yı lı n son üç aylı k dönemine ilişkin mevcuttalep, üretim ve kredi göstergeleri, ekonomik aktivitenin canlı lı ğı nı koruduğunaişaret etmektedir.





Buraya kadar sunulan bilgiler çerçevesinde, talep koşullar ı nı nenflasyondaki düşüş sürecine yaptı ğı katk ı nı n azaldı ğı açı ktı r. Zira, çı ktı açı ğı na ilişkin tahminler de bu yönde sinyal vermektedir (Grafik 3.1.3). Ortavade talep-enflasyon ilişkisi açı sı ndan benzer bilgi taşı yan bir diğer gösterge isetar ı m-dı şı istihdam gelişmeleridir.

Grafik 3.1.3. Çıktı Açığı (Yüzde)

-10

-8

-6

-4

-20

2

4

6

0 0

- I

0 0

- I I I

0 1

- I

0 1

- I I I

0 2

- I

0 2

- I I I

0 3

- I

0 3

- I I I

0 4

- I

0 4

- I I I

0 5

- I

0 5

- I I I

Kaynak: TCMB.

Ekonominin normalleşme sürecinde, fiyatlama davranı şı ile olanilişkisinin güçlenecek olması nedeniyle istihdamı n, para politikası kararlar ı ndaağı rlı ğı nı n artacağı kamuoyu ile paylaşı lagelen bir husustur. Bu çerçevede, sondönemde açı klanan istihdam gelişmelerinin analizi önem taşı maktadı r. 2005yı lı nı n üçüncü üç aylı k döneminde toplam istihdam ve özel sektör istihdamı geçen yı lı n aynı dönemine göre sı rası yla yüzde 0,2 ve yüzde 0,7 oranlar ı ndaazalmı ştı r. Böylelikle, toplam istihdam ve özel sektör istihdamı nda 2004 yı lı nı nikinci üç aylı k döneminden bu yana yı llı k bazda gözlenen artı ş eğilimi son bulmuştur. Ancak, dikkat çekilmesi gereken nokta bu durumun istihdam

eğiliminde bir bozulmaya işaret etmediğidir. Nitekim, çalı

şı

lan yer veekonomik faaliyete göre istihdam verileri incelendiğinde, özel sektör istihdamı nı n önemli bir k ı smı nı n tar ı m sektörü istihdamı ndan oluştuğugörülmektedir. Bu dönemde, tar ı m sektörü istihdamı yı llı k olarak yüzde 15oranı nda gerilemiştir. Buna kar şı lı k, tar ı m sektörü dı şlandı ğı nda, aynı dönemdetoplam istihdam ve özel sektör istihdamı ndaki yı llı k artı ş oranlar ı sı rası ylayüzde 8,2 ve yüzde 9,2 olmaktadı r. Bu açı dan düşünüldüğünde, tar ı m-dı şı istihdamı n yı llı k bazda çok yüksek artı şlar göstermeye devam etmesi,ekonomik faaliyetteki canlı lı ğı n istihdama destek verdiğini göstermektedir.

Tar ı m-dı şı istihdamı n 2004 yı lı nı n ikinci çeyreğinden bu yana istikrarlı bir





şekilde hı zlanarak artması ve tar ı m-dı şı işsizlik oranı ndaki hı zlı gerileme,ekonominin istihdam yaratma performansı açı sı ndan arzulanan bir durumolmakla birlikte, talep genişlemesine destek veren bir yanı da bulunması nedeniyle yak ı ndan izlenmesi gereken bir gelişmedir (Grafik 3.1.4). Bunoktada, enflasyon dinamikleri açı sı ndan rolü sürekli olarak vurgulananverimlilik gelişmelerinin mevcut ve gelecek dönemdeki seyrinin incelenmesiönem arz etmektedir.1

Grafik 3.1.4. Tar ım-Dışı İşsizlik Oranı ve Tar ım-Dışı İstihdam

89

101112131415161718

03-I 03-II 03-III 03-IV 04-I 04-II 04-III 04-IV 05-I 05-II 05-III13000

13500

14000

14500

15000

15500

Tar ı m-dı şı İstihdam, yı llı klandı r ı lmı ş Tar ı m-dı şı İşsizlik Oranı , sol eksen

Bin Kişi%

Kaynak: TÜİK.

Toplam faktör verimliliğindeki artı şlar ı n sürdürülebilir olması ndaekonomideki yapı sal reform sürecinin devamı kritik öneme sahiptir. Kamusektörünün gerek mali yük gerekse üretim aktivitesi bağlamı nda ekonomidekirolünün azaltı lması na yönelik çabalar, bu sürecin önemli bir ayağı nı oluşturmaktadı r. 2005 yı lı nda yakalanan özelleştirme performansı , cari açı ğı nfinansmanı na katk ı sağladı ğı gibi, daha rekabetçi bir ortamda firmalar ı ,

verimlilik kazanı mlar ı na yönelik çabalar ı nı yoğunlaştı rmaya teşvik edecektir.Enerji ve haberleşme sektörlerinde faaliyet gösteren başlı ca kuruluşlar olanTÜPRAŞ ve Türk Telekom’un özelleştirilmesinin 2005 yı lı nda tamamlanması , bu açı dan dikkate değer bir gelişmedir. Nitekim, yapı sal düzenlemeler çerçevesinde, enerji sektörünün 2003 yı lı ndan bu yana hı zlı verimlilik artı şlar ı sergilemesi ve sanayi üretimine istikrarlı biçimde katk ı yapı yor olması sürprizdeğildir. Dahası , özelleştirme portföyündekişirketlerin kompozisyonu, enerjive ulaştı rma sektörlerinde orta vadede verimlilik kazanı mlar ı nı mümkün

1 Ayr ı ntı lar için bak ı nı z Kutu 3.1.





k ı lacak niteliktedir. Kuşkusuz, hizmet sektöründeki verimlilik artı şı nı ndoğrudan etkisinin yanı sı ra bu sektör çı ktı sı nı ara girdi olarak kullanansektörlere olan dolaylı etkisi bağlamı nda ikili bir kazanı mdan söz edilebilir.2 Diğer bir deyişle, dı ş ticarete konu olmayan bu sektörlerde rekabet veverimliliğin artması , dı ş ticarete konu olan sektörlere yayı lma etkileri bak ı mı ndan da önemlidir.

Öte yandan, yatı r ı m harcamalar ı na ilişkin göstergeler de olumlu seyrinikoruyarak, sermaye derinleşmesinin verimlilik artı şlar ı na destek vereceğiyönünde sinyal vermektedir. Yı lı n son üç aylı k dönemine ilişkin göstergeler incelendiğinde, Ekim-Kası m döneminde makine-teçhizat ve elektrikli makineimalatı nı n yanı sı ra sermaye mallar ı ithalatı nı n da geçen yı lı n aynı döneminegöre yüksek oranlarda artması , yatı r ı m harcamalar ı ndaki artı şlar ı n sürdüğünügöstermektedir. Yı lı n son üç aylı k dönemine ilişkin ticari araç yurt içi satı şlar ı da benzer bilgi taşı maktadı r. TCMB İktisadi Yönelim Anketi (İYA) gelecek oniki aylı k döneme ilişkin yatı r ı m eğilimi de Aralı k ayı itibar ı yla güçlü seyrinisürdürmüştür (Grafik 3.1.5). Yatı r ı mcı güvenindeki olumlu gidişatı n yanı sı ra,kredi koşullar ı ndaki iyileşme ve yatı r ı m mallar ı ndaki göreli fiyat avantajı nı n,makine-teçhizat yatı r ı mlar ı nı desteklemesi beklenmektedir.

/// Grafik 3.1.5. TCMBİYA Kredi Faiz Oranı Beklentisi ve Yatır ım Harcaması Eğilimi

-80

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

0 0 0 5

0 0 1 0

0 1 0 3

0 1 0 8

0 2 0 1

0 2 0 6

0 2 1 1

0 3 0 4

0 3 0 9

0 4 0 2

0 4 0 7

0 4 1 2

0 5 0 5

0 5 1 0

Gelecek 12 Aylı k Dönemde Yatı r ı m Harcaması Eğilimi,Yukar ı -Aşağı

Gelecek 12 Aylı

k Dönemde K ı

sa Vadeli Türk Lirası

KrediFaiz Oranı Beklentisi (yüzde, uygun ortalama)

Kaynak: TCMB.

Makine-teçhizat yatı r ı mlar ı nı n yanı sı ra inşaat yatı r ı mlar ı da 2005 yı lı nı nüçüncü üç aylı k döneminde hı zlı bir şekilde büyümeye devam etmiştir. TÜİK

2 Bkz. Giuseppe Nicoletti ve Stefano Scarpetta (2005), “Regulation and Economic Performance: Product Market

Reforms And Productivity In The OECD”, OECD Economics Department, Çalı

şma Tebliği Sayı

. 460,ECO/WKP(2005)47.





taraf ı ndan yayı nlanan inşaat istatistikleri, yapı ruhsatlar ı ndaki artı şı n yı lı nüçüncü üç aylı k döneminde de devam ettiğini göstermektedir. Yapı ruhsatlar ı nı n inşaat sektörü katma değeri ve inşaat yatı r ı m harcamalar ı hesaplar ı nı gecikmeli olarak etkilediği dikkate alı ndı ğı nda, inşaat katmadeğerinin önümüzdeki dönemde de artacağı düşünülmektedir. Konutkredilerindeki mevcut eğilime ek olarak, borçlanma koşullar ı nı n önümüzdekidönemdeki seyrine ilişkin iyimser bekleyişler de inşaat sektöründeki canlı lı ğı nsüreceği yönünde sinyal vermektedir.

Özetle, 2005 yı lı nı n ikinci yar ı sı ndaki gelişmeler, talep koşullar ı nı nenflasyondaki hı zlı düşüş sürecine verdiği katk ı nı n geçmiş yı llara k ı yaslaoldukça azaldı ğı nı göstermektedir. Büyümenin arz yönlü kaynaklar ı incelendiğinde ise, yatı r ı mlar ı n, GSYİH içindeki payı nı 2004 yı lı ndan sonra2005 yı lı nda da artı rarak ekonomideki sermaye stoku büyümesini hı zlandı rdı ğı görülmektedir. Bu durumun, verimlilik kazanı mlar ı nı desteklemesiyle birlikte,enflasyondaki düşüş sürecine katk ı sı nı sürdürmesi beklenmektedir.İstihdamgelişmelerinde dikkat çeken nokta ise, tar ı m-dı şı sektördeki yüksek oranlı artı şlar ı n, iç talebe ilişkin içerdiği bilgi açı sı ndan dikkatle takip edilmesigerekliliğidir.

3.2. D ı ş Talep

Yı llı klandı r ı lmı ş veriler ile incelendiğinde, 2005 yı lı nı n ilk dokuz ayı itibar ı yla cari açı ğı n Gayri Safi Milli Hası la’ya (GSMH) oranı yüzde 6 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 3.2.1). Yı lı n ilk on bir ayı itibar ı yla ise cari açı k 18,7milyar ABD dolar ı olmuştur.

Grafik 3.2.1. Cariİşlemler Dengesi / GSMH*(Yüzde)

-8

-6

-4

-2

0

2

4

9 4

- I

9 4

- I V

9 5

- I I I

9 6

- I I

9 7

- I

9 7

- I V

9 8

- I I I

9 9

- I I

0 0

- I

0 0

- I V

0 1

- I I I

0 2

- I I

0 3

- I

0 3

- I V

0 4

- I I I

0 5

- I I

* Yıllıklandır ılmış veriler ile.Kaynak: TCMB.





TÜİK taraf ı ndan açı klanan verilere göre, 2005 yı lı nı n ilk on bir aylı k döneminde 2004 yı lı nı n aynı dönemine k ı yasla ihracat yüzde 16,5, ithalat iseyüzde 20,1 oranı nda artmı ştı r. 2004 yı lı ndaki yüksek oranlı artı şlardan sonragerek ihracatı n gerekse ithalatı n artı ş oranı nı n gerilediği görülmektedir.Bununla birlikte, ihracattaki yı llı k artı ş oranı nı n yı lı n ikinci yar ı sı nda gerilediğive ithalattaki artı ş oranı nı n oldukça altı nda gerçekleştiği görülmektedir (Grafik 3.2.2). Türkiye İhracatçı lar Meclisi (TİM) taraf ı ndan açı klanan veriler,ihracattaki yı llı k artı ş oranı nı n Aralı k ayı nda da düşük bir orandagerçekleşeceğine işaret etmektedir.

Grafik 3.2.2.İthalat veİhracat*(Milyar ABD Dolar ı , Yıllık Yüzde Değişim)

05

101520253035404550

0 3

- 0 3

0 5

- 0 3

0 7

- 0 3

0 9

- 0 3

1 1

- 0 3

0 1

- 0 4

0 3

- 0 4

0 5

- 0 4

0 7

- 0 4

0 9

- 0 4

1 1

- 0 4

0 1

- 0 5

0 3

- 0 5

0 5

- 0 5

0 7

- 0 5

0 9

- 0 5

1 1

- 0 5

İthalat

İhracat

* Üç aylık hareketli ortalamalar.Kaynak: TÜİK.

İthalatı n kompozisyonu incelendiğinde, ara malı ithalatı ndaki artı şı ntoplam ithalat artı şı na en yüksek katk ı yı yapmaya devam ettiği görülmektedir.Petrol fiyatlar ı ndaki artı şı n, ara malı ithalatı na önemli ölçüde arttı r ı cı etkisiolmuştur. 2005 yı lı nı n ilk on bir aylı k döneminde ara malı ithalatı artı ş oranı yüzde 22,1 olurken, ara mallar ı ndan yak ı t ve yağlar kalemi çı kar ı ldı ğı nda söz

konusu artı ş oranı yüzde 13,3 olarak gerçekleşmiştir. Yı lı n ilk yedi aylı k döneminde düşük oranlarda artan tüketim mallar ı ithalatı nı n Ağustos ayı ndanitibaren oldukça yüksek oranlarda artmaya başladı ğı dikkat çekmektedir.Benzer bir eğilim, tüketim mallar ı kadar belirgin olmasa da, yatı r ı m mallar ı ithalatı nda da gözlenmektedir. Tüketim ve yatı r ı m mallar ı ithalatı nda gözlenensöz konusu canlanmada, 2004 yı lı nı n ikinci yar ı sı nda zayı flayan baz etkisi veYeni Türk lirası nı n bulunduğu seviyenin yanı sı ra petrol dı şı ithalat fiyatlar ı ndagenel olarak gözlenen gerilemenin de etkili olduğu düşünülmektedir. Tüketimve yatı r ı m mallar ı ithalat fiyat endekslerinin Haziran ayı nda başlayan yı llı k bazda gerileme eğilimi Kası m itibar ı yla devam etmektedir.





Cari işlemler açı ğı nı n 2005 yı lı sonunda GSMH’nin yüzde 6,2’sicivar ı nda gerçekleşmesi beklenmektedir. Doğrudan yabancı sermayeyatı r ı mlar ı ndaki ve uzun vadeli kredi kullanı mı ndaki artı ş eğilimi, cari açı ğı n,finansman açı sı ndan k ı sa vadede önemli bir risk taşı madı ğı nı göstermektedir.Diğer bir deyişle, cari açı ğı n kurlar ve bekleyişler yoluyla enflasyon hedefiaçı sı ndan risk oluşturmayacağı düşünülmektedir. Buna kar şı n, ihracatartı şlar ı nda gözlenen yavaşlama, cari açı ğı n ve büyümenin sürdürülebilirliğiaçı sı ndan yak ı ndan izlenmektedir. Cari açı ğı n sürdürülebilir olması ndafinansman yapı sı ndaki iyileşmenin yanı nda uzun vadeli bir perspektifle ihracat potansiyelinin yükseltilmesi de kritik öneme sahiptir. Bu noktada, reel kur

düzeyinin ihracatı n tek ve ana belirleyicisi olmadı ğı nı n anlaşı larak yapı salunsurlara odaklanı lması gerekliliği bir kez daha vurgulanmalı dı r. Dolayı sı yla,istihdam üzerindeki vergi yükünün azaltı lması ve enerji maliyetlerinindüşürülmesi gibi maliyet düşürücü önlemlerin mali disiplinle çelişmeyecek şekilde alı nması nı n yanı sı ra, rekabetin artı r ı lması ve yatı r ı m ortamı nı niyileştirilmesi gibi verimlilik artı şlar ı nı teşvik edecek yapı sal düzenlemelerindevamlı lı ğı büyük önem taşı maktadı r.

3.3. Maliyetler

2005 yı lı nı n üçüncü üç aylı k döneminde imalat sanayi istihdamı geçenyı lı n aynı dönemine göre azalmı ş, aynı dönemde üretim artı şı nı n devametmesiyle birlikte iş gücü verimliliğinde yüksek oranlı artı ş gerçekleşmiştir.Ancak, imalat sanayi verimliliğinde gözlenen olumlu gelişmelerin temkinliyorumlanması gerekmektedir.3 Öte yandan, imalat sanayinde reel ücretler gerek kamu sektöründe gerekse özel sektörde artı ş eğilimini devam ettirmektedir (Tablo 3.3.1).

3 Ayr ı ntı lar için bak ı nı z Kutu 3.1.

Tablo 3.3.1.İmalat Sanayindeİstihdam, Reel Ücret ve Verimlilik Gelişmeleri(Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişim)

2003 2004 2005Yı llı k I II III IV Yı llı k I II III

İstihdam(1) 1,8 0,7 2,7 2,2 2,2 2,0 1,9 -1,7 -1,8Kamu -6,8 -13,6 -11,0 -9,6 -9,7 -11,0 -10,2 -7,1 -8,6Özel 3,1 2,4 4,5 3,7 3,6 3,6 3,2 -1,2 -1,1

Ücret(2) -1,9 0,2 5,1 3,4 1,6 2,5 3,2 2,1 1,6Kamu -5,3 2,9 7,7 5,6 2,9 4,7 8,7 5,4 9,0Özel 0,6 2,5 7,5 5,3 3,9 4,8 3,5 2,0 1,0

Verimlilik (3) 7,2 8,5 13,6 6,4 1,6 7,3 5,1 4,3 6,1Kamu 8,1 14,8 13,1 5,6 8,5 10,5 7,0 11,8 4,3Özel 7,9 9,0 15,0 7,6 1,2 8,0 6,1 3,4 5,2

Kazanç(4) -6,3 -0,6 3,7 1,5 -0,5 1,3 2,8 2,7 2,5Kamu -5,6 -0,6 9,2 1,2 2,5 3,2 10,6 3,5 8,8Özel -4,7 2,6 5,9 4,6 2,3 4,3 2,9 3,2 2,0

Kaynak: TÜİK.(1)İmalat Sanayinde Üretimde Çalışanlar Endeksi, 1997=100.(2) Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Reel Ücret Endeksi, 1997=100.(3) Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi, 1997=100.(4) Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışan Kişi Başına Reel Kazanç Endeksi, 1997=100.





Özel imalat sanayinde, verimliliğin yüksek bir oranda artarak reelücretlerdeki artı şı n oldukça üzerinde gerçekleşmesi sonucunda, reel birimücretler bir önceki yı lı n aynı dönemine göre yüzde 4 oranı nda gerilemiştir (Grafik 3.3.1). Bu çerçevede, reel birim ücretlerin enflasyon ve imalatsanayinin rekabet gücü açı sı ndan olumlu düzeyini koruduğu düşünülmektedir.

Grafik 3.3.1. Özelİmalat Sanayinde Birim Reel Ücret Endeksi*//

(1997=100)

55

65

75

85

95105

115

125

9 7

- I

9 7

- I I I

9 8

- I

9 8

- I I I

9 9

- I

9 9

- I I I

0 0

- I

0 0

- I I I

0 1

- I

0 1

- I I I

0 2

- I

0 2

- I I I

0 3

- I

0 3

- I I I

0 4

- I

0 4

- I I I

0 5

- I

0 5

- I I I

* TÜİK özel imalat sanayi üretimde çalışılan saat başına reel ücret endeksi ile TÜİK özel imalat sanayi üretimde çalışılansaat endeksinin çarpılmasıyla oluşturulan toplam reel ücret endeksinin; TÜİK özel imalat sanayi üç aylık sanayi üretimendeksine bölünmesiyle oluşturulmuştur. Diğer bir deyişle birim reel ücret endeksi, reel ücretlerin kısmi emekverimliliğine oranı şeklinde ifade edilmektedir. Kaynak: TÜİK, DPT, TCMB.

Kamu sektöründe 2006 yı lı için öngörülen gelirler politikası na bak ı ldı ğı nda, işçi ücretlerine yapı lan zammı n enflasyon hedefine yak ı n bir oranda olduğu görülmektedir. Ancak, ortalama memur maaşı nda enflasyonhedefinin oldukça üzerinde, yüzde 12,7 oranı nda artı ş belirlenmiştir. Öteyandan, 2006 yı lı için asgari ücrete yüzde 8,6 oranı nda zam yapı lmı ştı r.Dolayı sı yla, reel ücretlerin 2006 yı lı nda da artı ş eğilimini sürdürmesi beklenmektedir. Bu noktada, verimlilik kazanı mlar ı nı n fiyat istikrar ı nı nsağlanması konusundaki önemi daha da artmaktadı r.

Maliyetleri etkileyen bir diğer unsur olan hammadde fiyatlar ı yüksek seviyelerini korumaya devam etmektedir (Tablo 3.3.2). Uluslararası piyasalarda ham petrol fiyatlar ı Eylül ayı nda rekor seviyelere ulaştı ktan sonragerilemeye başlamı ş, ancak bu gerileme eğilimi, olumsuz hava koşullar ı nı n daetkisiyle tersine dönmüştür. Öte yandan, 12 Aralı k 2005 tarihinde yapı lanOPEC toplantı sı nda, mevcut arz seviyesinin yeterli düzeyde olduğuna dair işaretler bulunduğu, bu sebeple üretim artı şı nı n düşünülmediği belirtilmiştir.





Sonuç olarak, k ı ş aylar ı nda mevsimsel olarak petrol talebinin yüksek seyretmesi nedeniyle, 2006 yı lı nı n ilk çeyreğinde petrol fiyatlar ı nı n bir öncekiçeyreğe göre gerilemesi beklenmemektedir.

Uluslararası metal fiyatlar ı nda ise yükseliş eğiliminin güçlenerek yı lı nson çeyreğinde de devam ettiği görülmektedir. Üretim artı şlar ı nı n gecikmeliolarak talep artı şlar ı na yanı t vermesi, bununla beraber bazı metallerde talepartı şı nı n stoklardan kar şı lanmı ş olması , Çin ve Hindistan kökenli talebincanlı lı ğı nı korumaya devam etmesi gibi nedenlerle 2006 yı lı nı n ilk çeyreğindeuluslararası metal fiyatlar ı nda herhangi bir gerileme beklenmemektedir. TÜİK taraf ı ndan açı klanan ithalat birim değer endeksinde ise yı l boyunca devam edengerileme eğiliminin Ekim ayı nda tersine döndüğü ve 2,5 puanlı k artı ş gerçekleştiği görülmektedir. Sonuç olarak, petrol başta olmak üzere,hammadde fiyatlar ı nı n 2006 yı lı enflasyon hedefi açı sı ndan risk oluşturmayadevam etmesi beklenmektedir.

Tablo 3.3.2. Hammadde Fiyatlar ınaİlişkin Göstergeler

2004 2005

I II III IV Yı llı k I II III IV

İthalat Birim Değer Endeksi 111,4 112,7 116,6 123,3 116,0 125,4 124,6 122,9 125,4(1)

Ham Petrol Fiyatlar ı ($/varil) 30,0 32,0 36,7 39,6 34,6 41,7 48,0 56,6 54,1(2)

Emtia Fiyatlar ı Endeksi 117,3 126,7 136,1 140,9 130,2 151,4 162,0 182,2 180,6(1)

Metal Fiyatlar ı Endeksi 130,0 130,2 133,8 141,9 134,0 161,5 163,5 168,2 172(1)

(1) 2005 yılı dördüncü çeyrek verileri Ekim ayını kapsamaktadır.(2) Kasım ve Aralık aylar ı verileri için tahmin kullanılmıştır.Kaynak: DPT, IFS, TÜİK.





/KUTU 3.1.İMALAT SANAYİNDE VERİMLİLİK GELİŞMELERİ

İmalat sanayindeki verimlilik gelişmeleri TÜİK taraf ından üçer aylık dönemler itibar ıyla yayınlanan‘İmalat Sanayinde Çalışanlar, Üretimde Çalışılan Saat ve Kısmi Verimlilik Endeksi’ bültenleri yoluylaizlenmektedir. 2005 yılının üçüncü üç aylık dönemi itibar ıyla, imalat sanayi üretiminin, üretimdeçalışan kişi endeksine bölünmesiyle elde edilen kısmi emek verimliliğindeki artışlar devam etmiştir.Buna kar şılık, kısmi emek verimliliği, sektör katma değeri ve Hane Halkı İşgücü Anketi’ndeyayınlanan istihdam verileri ile hesaplandığında, iki ayr ı verimlilik göstergesinin 2005 yılınınbaşından bu yana ters yönlü sinyal verdiği ve bu durumun yılın üçüncü üç aylık dönemindebelirginleştiği görülmektedir (Kutu 3.1. Grafik 1). Bunun temel kaynağı, katma değer ve üretimrakamlar ından ziyade iki farklı anketten elde edilen istihdam verilerindeki farklılaşmadır. Zira, 2005

yı

lı

nı

n üçüncü üç aylı

k döneminde, imalat sanayinde çalı

şan kişi endeksi geçen yı

lı

n aynı

döneminegöre yüzde 1,8 oranında gerilerken, Hane Halkı İşgücü Anketi’nde yer alan imalat sanayiistihdamındaki büyüme yüzde 8,9 olmuştur.

Kutu 3.1. Grafik 1.İmalat Sanayiinde Kısmi Emek Verimliliği(Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişim)/

-15

-10

-5

0

5

10

15

0 1

- I

0 1

- I I I

0 2

- I

0 2

- I I I

0 3

- I

0 3

- I I I

0 4

- I

0 4

- I I I

0 5

- I

0 5

- I I I

Katma Değer / İstihdam

Üretim / Çalı şan Kişi

/

Kaynak: TÜİK7/

Bu noktada, imalat sanayi istihdamına ilişkin söz konusu iki anketin türetilmesinde kullanılan veri

kaynaklar ındaki farklılıklar ın anlaşılması , anket sonuçlar ının yorumlanması açısından önemkazanmaktadır. ‘İmalat Sanayi Üretimde Çalışanlar Endeksi’ imalat sanayinde faaliyet gösteren tümkamu işyerleri ile özel sektörde 10 ve daha fazla kişi çalışan imalat sanayi işyerlerinin katmadeğerinin yaklaşık % 89' unu oluşturan orta ve büyük ölçekli işyerlerinde uygulanan ‘Üç Aylık SanayiÜretim Anketi’ ile derlenmektedir. ‘Hane Halkı İşgücü Anketi’ ise, Türkiye çapında yüzyüze anketyoluyla, belirlenen örneklem çerçevesinde derlenmektedir.





/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

/

2004 yılı üçüncü çeyreğinde imalat sanayinde üretimde çalışanlar endeksine dahil firmalardaüretimde çalışan sayısının, Hane Halkı İşgücü Anketi’nden elde edilen imalat sanayi istihdamınaoranı yüzde 19,1, bu firmalarda toplam çalışanlar ın (üretimde ve diğer işlerde) oranı ise yüzde24,3’tür. Dolayısıyla, imalat sanayi katma değerinin büyük bir kısmını oluşturan firmalar ınistihdamdaki payı oldukça düşüktür. İmalat sanayinde çalışanlar endeksinin türetilmesine yönelikanketin, alt sektörler bazında katma değerin yüzde 89’unu oluşturan firmalara uygulanması nedeniyle, bu firmalardaki verimlilik ve birim maliyet gelişmeleriyle tutarlı genel fiyatlama davranışını daha iyi yansıtması beklenebilir. Buna kar şılık, Hane Halkı İşgücü Anketi verilerinin ekonomidekigenel istihdam ve dolayısıyla istihdam kaynaklı talep artışlar ına daha iyi gösterge olması beklenmelidir. Öte yandan, Hane Halkı İşgücü Anketi’nin kayıt-dışı istihdamı temsil gücündeki göreli

üstünlüğü, imalat sanayindeki verimlilik artışlar ının sürdüğü yönündeki verilere ihtiyatlı yaklaşmagereğini doğurmaktadır. 2005 yılı üçüncü üç aylık dönem Hane Halkı İşgücü Anketi verileri, tar ımdışı faaliyetlerde ücretli çalışanlarda kayıt-dışılık oranının geçen yılın aynı dönemine göre arttığını göstermektedir. Kayıt-dışı istihdamda gözlenen artışın, İmalat Sanayi Çalışanlar Endeksihesaplanırken kullanılan örneklemde de gerçekleşmiş olma olasılığı, kısmi işgücü verimliliğindegörülen yüksek oranlı artış yorumlanırken temkinli olunmasını gerektirmektedir.





4. Mali Piyasalar veFinansalAracı lı k

4.1. Mali Piyasalar

2005 yı lı başı ndan itibaren beklentilerde süregelen iyileşmeler ve risk primindeki düşüş devam etmektedir. Yı l sonu enflasyon hedefinin tutması ve bütçe hedeflerinin ulaşı labilir olduğunun anlaşı lması bu sürece destek vermektedir. Son dönemde, uluslararası derecelendirme kuruluşu Moody’staraf ı ndan Türkiye’nin notunun bir kademe yükseltilmesi, Uluslararası ParaFonu (IMF) ile ilişkilerin uygulanabilir bir reform takvimiyle yeniden

belirlenmesi ve Avrupa Birliği üyelik süreci mali piyasalar açı sı ndan öne çı kanolumlu gelişmeler olmuştur. Diğer taraftan, cari işlemler açı ğı nı n 2005 yı lı başı ndaki tahminlerin oldukça üzerinde seyretmesi bazı uluslararası kuruluşlar ı n Türkiye ekonomisine temkinli yaklaşması nı beraberindegetirmiştir. Ancak, özelleştirmede kaydedilen performans ve faiz dı şı fazlahedefinin 2006’da da sı k ı maliye politikası na işaret etmesi, beklentilerde bukanaldan doğabilecek bozulmalar ı kontrol altı nda tutmuştur. 2005 yı lı nı n sonaylar ı nda sermaye hareketleri Türkiye’nin lehine olmaya devam etmiştir.

Uluslararası likidite koşullar ı da gelişmekte olan ülkeler lehineseyretmektedir. ABD’de k ı sa dönemli faiz artı r ı mlar ı nı n 2006 ortası nda sonaermesi ve Avrupa Merkez Bankası nı n dört yı ldan sonra yaptı ğı çeyrek puanlı k artı r ı mı n bölge ekonomilerinde gözlenen düşük büyüme sebebiyle sürekliolmaması beklenmektedir. Bu koşullar altı nda, 2006 yı lı nda gelişmekte olanülkelerden önemli sayı labilecek miktarda fon çı k ı şı nı n olması ihtimaliazalmı ştı r.

Grafik 4.1.1. Hazineİhaleleri Reel Faiz Oranı ve Getiri Farkı

Hazineİhaleleri Reel Faiz Gelişmeleri*(Yüzde)

5

10

15

20

25

30

O c a .

0 3

M a r .

0 3

M a y .

0 3

T e m . 0 3

E y l . 0 3

K a s .

0 3

O c a .

0 4

M a r .

0 4

M a y .

0 4

T e m . 0 4

E y l . 0 4

K a s .

0 4

O c a .

0 5

M a r .

0 5

M a y .

0 5

T e m . 0 5

E y l . 0 5

K a s .

0 5

/

Getiri Fark ı (JPM Endeksi)

200

300

400

500

600

700

800

900

O c a .

0 3

N i s . 0 3

T e m . 0 3

E k i . 0 3

O c a .

0 4

N i s . 0 4

T e m . 0 4

E k i . 0 4

O c a .

0 5

N i s . 0 5

T e m . 0 5

E k i . 0 5

/

*TÜFE yıllık enflasyon beklentilerine göre hesaplanmıştır.

Kaynak: JP Morgan ve Hazine.





Olumlu yurt içi likidite koşullar ı ile beraber kamu borçlar ı nı n milli gelireoranı ndaki düşüş eğiliminin devam etmesi, Hazine’nin TCMB nezdinde bulunan yüksek nakit bakiyesi ve önümüzdeki yı l bütçe açı ğı nı n milli gelireoranı nı n Maastricht kriteri olan yüzde 3’ün altı na düşeceğine dair beklentiler;Hazine’nin reel borçlanma maliyetinin ve ülke risk primi göstergesi olan getirifark ı nı n (spread) azalma eğilimini desteklemiştir (Grafik 4.1.1). 2001 krizindensonra kamu ve özel bankalar ı n sermaye yapı lar ı nı n bozulması nedeniyle Hazineüzerinde oluşan ek borç yükünün kamu dengesini bozucu etkisi, özellikle 2005yı lı nda etkisini yitirmeye başlamı ştı r. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF)taraf ı ndan yürütülen varlı k satı şlar ı ndan elde edilen gelirlerin ve özelleştirmegelirlerinin 2006 yı lı nda borçlanma gereğini azaltmaya devam etmesi beklenmektedir.

3 Ekim 2005 tarihinde Avrupa Birliğine tam üyeliğe yönelik müzakeresürecinin başlayacağı nı n kesinleşmesi ekonomideki olumlu bekleyişlerikuvvetlendirmiş ve Hazine borçlanma araçlar ı na olan talebi artı rmı ştı r. Diğer taraftan, 2006 yı lı ndan itibaren ihraç edilecek tahvil ve bonolardan stopajkesintisi yapı lacak olması da mevcut k ı ymetlere olan talebi artı ran önemli bir faktör olmuştur. Stopaj uygulaması nı n brüt borçlanma maliyetleri üzerindegözlenebilecek k ı smi olumsuz etkisinin, kamu kesimi borçlanma gereğindeki

azalı ş ile dengelenmesi beklenmektedir.

TCMB, 2005 yı lı başı nda yüzde 18 olan k ı sa vadeli borçlanma faizinikademeli olarak indirerek yı l sonunda yüzde 13,5 seviyesine düşürmüştür.İMKB Tahvil ve Bono Piyasası ’nda oluşan gösterge niteliğindeki faiz oranı nı nhareketi de TCMB faiz kararlar ı nı takip etmiştir (Grafik 4.1.2). 2005 yı lı Ekim

Grafik 4.1.2. Faiz Oranlar ındaki Gelişmeler (Bileşik, Yüzde)

13

151719212325272931

0 1 . 0 2 .

0 4

0 1 . 3 0 .

0 4

0 3 . 0 3 . 0 4

0 3 . 3 1

. 0 4

0 4 . 2 9 . 0 4

0 5 . 2 8 . 0 4

0 6 . 2 5 . 0 4

0 7 . 2 3 . 0 4

0 8 . 2 0 . 0 4

0 9 . 2 0 . 0 4

1 0 . 1 8 . 0 4

1 1

. 1 8 . 0 4

1 2 . 1 6 . 0 4

0 1 . 1

3 . 0 5

0 2 . 1 4 . 0 5

0 3 . 1 4 . 0 5

0 4 . 1 1

. 0 5

0 5 . 0 9 . 0 5

0 6 . 0 7 . 0 5

0 7 . 0 5 . 0 5

0 8 . 0 2 . 0 5

0 8 . 3 1

. 0 5

0 9 . 2 8 . 0 5

1 0 . 2 6 . 0 5

1 1

. 2 5 . 0 5

1 2 . 2 3 . 0 5

İMKB Tahvil ve Bono Piyasası Faiz Oranı (Gösterge Niteliğinde, Bileşik)TCMB Gecelik Faiz Oranı

Kaynak: TCMB.





ayı ndan sonra ise gösterge faizin TCMB k ı sa vadeli borçlanma faizinin dealtı nda seyretmekte olduğu görülmektedir.

Getiri eğrileri, 2005 yı lı ortası nda 2004 yı lı sonuna k ı yasla her vadedeaşağı kaymı ştı r. Bu gelişmede, TCMB’nin faiz indirimleri, beklentilerin olumluseyrini sürdürmesi ve yukar ı da sı ralanan gelişmeler eşliğinde risk primindesüregelen düşüş etkili olmuştur. Yı lı n ikinci yar ı sı ndan itibaren faizindirimlerinin yavaşlaması sebebiyle, yı l sonunda oluşan faiz hadlerinin,Haziran 2005 sonuna göre her vadede daha aşağı da olmakla beraber, yı lı n ilk yar ı sı na göre daha sı nı rlı bir düşüş gösterdiği görülmektedir (Grafik 4.1.3).Ayr ı ca, Haziran sonunda faiz oranlar ı nda 12 aylı k vadeden itibarengözlemlenen azalan eğimli getiri eğrisi, yı l sonunda 6 aylı k vadeden itibarenoluşmaya başlamı ştı r. 2006 yı lı nda beklentiler kanalı ndan verim eğrisinietkileyebilecek unsurlar ı n başı nda para politikası nı n duruşu, Avrupa Birliğiyak ı nsama süreci ve yapı sal reformlar ı n gerçekleştirilmesi gelmektedir. Ayr ı ca,Hazine borçlanma araçlar ı na yabancı talebi, TMSF ile özelleştirme gelirleri vekurumlar vergisi oranı ndaki indirimin toplam vergi gelirlerine etkisi verimeğrisi üzerinde belirleyici olabilecektir.

Grafik 4.1.3. Getiri Eğrileri

13

15

17

19

21

1 AY 2 AY 3 AY 4 AY 6 AY 9 AY 12 AY 18 AY

Vadeye Kalan Ay Sayı sı

F a i z

O r a n l a r ı

31 Aralı k 2004 30 Haziran 2005 30 Aralı k 2005

Kaynak:İMKB.

2005 yı lı boyunca Yeni Türk lirası nı n güçlenme eğilimi devam etmiştir.Yı lı n ikinci yar ı sı ndan itibaren bu eğilimin ABD dolar ı kar şı sı nda zayı fladı ğı görülse de, Euro-Dolar paritesindeki gelişmelerin de etkisiyle Yeni Türk lirası Euro kar şı sı nda değer kazanmı ştı r. Genel olarak Yeni Türk lirası nı n yabancı paralar kar şı sı ndaki güçlenme eğilimi nominal bazda düşük olması na rağmen,enflasyon halen gelişmiş ülkelerdeki düzeyin üzerinde seyrettiğinden, YeniTürk lirası nı n reel değerlenme süreci yı l boyunca devam etmiştir (Grafik

4.1.4).





Grafik 4.1.4. Döviz Kuru Gelişmeleri

0,8

0,9

1

1,1

1,2

1,3

1,4

0 2 . 0 1

. 2 0 0 2

0 2 . 0 5 . 2 0 0 2

0 2 . 0 9 . 2 0 0 2

0 2 . 0 1

. 2 0 0 3

0 2 . 0 5 . 2 0 0 3

0 2 . 0 9 . 2 0 0 3

0 2 . 0 1

. 2 0 0 4

0 2 . 0 5 . 2 0 0 4

0 2 . 0 9 . 2 0 0 4

0 2 . 0 1

. 2 0 0 5

0 2 . 0 5 . 2 0 0 5

0 2 . 0 9 . 2 0 0 5

1,001,101,201,301,401,501,601,701,80

EURO/ABD dolar ı kuru (sol eksen)YTL/ABD dolar ı kuru

/

100110120130140150160170180

O c a .

0 3

M a y .

0 3

E y l . 0 3

O c a .

0 4

M a y .

0 4

E y l . 0 4

O c a .

0 5

M a y .

0 5

E y l . 0 5

5

10

15

20

25

30

35

Reel Efektif Kur Endeksi (TÜFE Bazlı ) (sol eksen)Yı llı k Enflasyon Oranı (TÜFE)

/

Kaynak: TCMB.

2005 yı lı nda gerçekleştirilen para reformu ile Türk lirası ndan altı sı f ı r ı natı lması , Yeni Türk lirası cinsinden borçlanma araçlar ı nı n uluslararası takaskuruluşlar ı nda saklanması na olanak sağlamı ştı r. Ekonomideki olumlugelişmeler ile birlikte, kredi notu yüksek yabancı finans kuruluşlar ı Yeni Türk lirası cinsinden tahvil ihraçlar ı na başlamı şlardı r. Söz konusu tahvillerin ihracı hem vade uyumsuzluğu yaratmadan kredi arzı nı n genişlemesine yol açma

potansiyeli taşı ması ve Hazinenin uzun vadeli tahvil ihraç edebilme yetisiniartı rması nedeniyle ekonomide vadelerin uzaması na ve finansal derinliğinartması na katk ı da bulunmaktadı r. Bütün bu gelişmeler enflasyonhedeflemesinin işlevselliği açı sı ndan olumlu sinyaller içermektedir. Vadelerinuzaması ve risk priminin azalması yla, para politikası nı n sadece mevcut seviyesideğil, aynı zamanda gelecek dönemde alacağı duruş önem kazanmakta, bu daTCMB’nin orta vadeli bir perspektifle hareket edebilmesine olanak tanı maktadı r.

Yabancı finans kuruluşlar ı nı n ihraç ettiği Yeni Türk lirası cinsitahvillerde en uzun vade 2020 olması na rağmen, büyük bir çoğunluğunun itfatarihi 2006-2008 arası ndadı r. 2005’in ikinci ve üçüncü çeyreğinde duraksayantoplam ihraç miktar ı , Avrupa Birliğine tam üyeliğe yönelik müzakere sürecinin başlayacağı nı n kesinleştiği Ekim ayı ndan itibaren yeniden artı ş eğiliminegirmiştir (Grafik 4.1.5). Fiyat istikrar ı nda kazanı mlar ı n sürmesi ile birlikte buk ı ymetlerdeki arzı n artmaya devam etmesi ve ortalama vadenin daha dauzaması beklenmektedir.





Grafik 4.1.5. Yabancı Bankalar ın YTL Cinsinden ihraç Ettikleri Tahviller

0200400600800

1.0001.2001.4001.6001.8002.000

O c a k

Ş u b a t

M a r t

N i s a n

M a y ı s

H

a z i r a n

T e m m u z

A ğ u s t o s

E y l ü l

E k i m

K a s ı m

A r a l ı

k

İhraç Gerçekleşen Ay

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

6.00

7.00

8.00

9.00Yeni İhraç Miktar ı (Milyon YTL, sol eksen)

Kümülatif İhraç Miktar ı (Milyon YTL)

Kaynak: TCMB/

0

500

1000

1500

2000

2500

2 0 0 6

2 0 0 8

2 0 1 0

2 0 1 2

2 0 1 4

2 0 1 6

2 0 1 8

2 0 2 0

Vade Yı lı

M i k t a r ( M i l y o n Y T L )

/

Banka dı şı kesimin yabancı para portföyünün toplam portföyüne oranı olarak tanı mlanan varlı k dolarizasyon endeksi 2004 yı l sonundaki 29,3seviyesinden Kası m 2005 sonu itibariyle 25,2 seviyesine gerilemiştir. Bugelişme, büyük oranda dolaşı mdaki para ve vadeli Yeni Türk lirası cinsimevduattaki artı ştan kaynaklanı rken, hisse senetlerinde de yükseliş eğilimigözlenmiştir. Banka dı şı kesimin elinde tuttuğu Yeni Türk lirası cinsi Devletİç

Borçlanma Senetleri’nde (DİBS) 2004 yı l sonuna göre düşüş gerçekleşmiştir.Toplam yabancı para portföyde ise önemli bir değişim olmamı ştı r. Sonuçolarak, 2005 yı lı nda, yurt içi yerleşik banka dı şı kesimin yeni yatı r ı mlar ı nı YeniTürk lirası cinsi enstrümanlarda değerlendirme eğiliminin devam ettiğigözlenmiştir (Grafik 4.1.6). Makroekonomik istikrar devam ettiği taktirde 2006yı lı nda da benzer bir sürecin yaşanması beklenmektedir.

Grafik 4.1.6. Varlık Dolarizasyon Endeksi*(Yüzde)

24262830323436384042

O c a .

0 2

N i s . 0 2

T e m . 0 2

E k i . 0 2

O c a .

0 3

N i s . 0 3

T e m . 0 3

E k i . 0 3

O c a .

0 4

N i s . 0 4

T e m . 0 4

E k i . 0 4

O c a .

0 5

N i s . 0 5

T e m . 0 5

E k i . 0 5

Kaynak: TCMB.*Cari kur ve parite ile hesaplanmıştır Bknz: Akıncı Ö., Barlas Özer Y., Usta B.; “Dolarizasyon Endeksleri: Türkiye’de Dolarizasyon SürecineİlişkinGöstergeler” TCMB Çalışma Tebliği No: 05/17.





TCMB 2005 yı lı nda, 14,5 milyar ı müdahalelerden ve 7,7 milyar ı günlük döviz alı m ihalelerinden olmak üzere yaklaşı k 22,2 milyar ABD dolar ı dövizalı mı gerçekleştirmiştir. 30 Aralı k 2005 verilerine göre, TCMB brüt dövizrezervleri 50,5 milyar ABD dolar ı seviyesine ulaşmı ştı r.

2006 yı lı nda, rezerv artı rma amacı yla gerçekleştirilen günlük döviz alı mihalelerinin miktar ı 15 milyon ABD dolar ı ndan 20 milyon ABD dolar ı seviyesine çı kar ı lmı ş, opsiyon miktar ı da 30 milyon ABD dolar ı ndan 40 milyonABD dolar ı na yükseltilmiştir. 2006’da da döviz kurlar ı arz ve talep koşullar ı taraf ı ndan belirlenmeye devam edecektir. Avrupa Birliği ve IMF çapalar ı ,kamu maliyesindeki olumlu gelişmeler, özelleştirilen varlı klar ı n taksitödemeleri, doğrudan yabancı yatı r ı mlarda beklenen yüksek seviye, yabancı laragayrimenkul satı şı na olanak sağlayan yasanı n TBMM’de kabul edilmesi,özellikle yabancı kaynaklı şirket birleşmeleri ve satı n almalar, halenözelleştirme portföyünde önemli gelir getirebilecek varlı klar ı n mevcudiyeti,uluslararası likiditenin olumlu seyri ve yurt içi yerleşiklerin portföy tercihleriyerli paranı n güçlenmesi yönünde bask ı yaratabilecektir. Diğer taraftan,Avrupa Birliği müzakere sürecinde ve IMF programı nda olabilecek sapmalar,uluslararası likidite koşullar ı ndaki olası değişimler ve cari işlemler açı ğı nı n

seyrine ilişkin kaygı lar Yeni Türk lirası nda değer kaybı yönünde bask ı ya yolaçabilecek risk unsurlar ı dı r.

4.2. Finansal Arac ı l ı k ve Krediler

Bankacı lı k sistemi, aracı lı k fonksiyonunu giderek daha etkin bir şekildeyerine getirmektedir. Bu sağlı klı gelişmeye yol açan makroekonomik faktörler;enflasyonun düşmesi, Avrupa Birliği yak ı nsama sürecinin olumlu seyri, IMFçapası nı n gücünü koruması , yapı sal reformlar ı n sağladı ğı kazanı mlar ve mali bask ı nı n azalması ile krediye dönüştürülebilir kaynaklar ı n artması olmuştur.Sektöre has faktörler ise bankalar ı n yeniden yapı landı r ı larak mali yapı lar ı nı ngüçlendirilmesi, risk yönetimi ve iç denetim bilincinin artması , sektördekiyabancı payı nı n yükselmesi ile rekabetin artması ve bankalar ı n gözetim vedenetim sisteminin güçlendirilmesi olarak sı ralanabilir.

Finansal piyasalar ı n aracı lı k fonksiyonunu daha sağlı klı bir şekildeyerine getirebilmesinde elde edilen kazanı mlar fiyat istikrar ı açı sı ndan da büyük önem taşı maktadı r. Sektördeki olumlu gelişmeler risk algı laması nı etkileyerek yurt içi birimlerin portföy davranı şlar ı nı değiştirmekte ve yabancı





para tercihi eğilimini azaltmaktadı r. Ayr ı ca, bankalar ı n kullandı rmı ş olduğukredilerin vadelerinin uzaması finansal kesimin ekonomideki ağı rlı ğı nı artı rmaktadı r. Böylelikle para politikası aktar ı m mekanizması nda finansalsistem üzerinden çalı şan kredi kanalı nı n etkinliği artmakta ve fiyat istikrar ı nadoğrudan katk ı sağlanmaktadı r.

Son dönemde kredi arzı ndaki genişleme, bankalar ı n portföy tercihlerindeortaya çı kan bir değişimi yansı tmaktadı r. Mali bask ı nı n azalması yla DİBSarzı nı n düşmesi sonucu menkul değerler portföyünün zamanla azalabileceği beklentisi, kredi arzı nı desteklemektedir. Ekonomideki normalleşme sürecinin bir yansı ması olarak kredi faiz oranlar ı nda belirgin bir gerileme olması vevadelerin kademeli bir şekilde uzama eğilimine girmesi kredi kullanı mı nı caziphale getirmiş, böylece kredi talebinde de ciddi bir artı ş ortaya çı kmı ştı r. Bugelişmeler sonucunda 2005 yı lı nda tüketici kredilerinde hı zlı bir genişlemegörülmüş, şirketlere açı lan krediler ise istikrarlı artı ş eğilimini sürdürmüştür (Grafik 4.2.1, Tablo 4.2.1).

Tüketici kredilerindeki hı zlı artı ş süreci, 2003 yı lı ndan itibaren, sı rası ylaihtiyaç, taşı t ve konut kredilerinde kendini göstermiştir. Konut kredilerinintüketici kredileri içindeki payı 2004 yı lı başı nda yüzde14 iken, 2005 yı lı Aralı k ayı itibar ı yla yüzde 43 seviyesine ulaşarak taşı t ve diğer kredilerin önünegeçmiştir. 2005 yı lı nı n son çeyreğinde konut kredilerinin artı ş hı zı nda bir önceki çeyreğe göre sı nı rlı bir yavaşlama olduğu görülse de, bu eğilimin kalı cı

Grafik 4.2.1. Reel Sektöre Açılan Krediler/GSMH(Yüzde)

*GSMH 2005 4. çeyrek için tahmini rakamlar kullanılmıştır.Kaynak: TCMB.

12

16

20

24

28

9 6 Q 3

9 7 Q 3

9 8 Q 3

9 9 Q 3

0 0 Q 3

0 1

Q 3

0 2 Q 3

0 3 Q 3

0 4 Q 3

0 5 Q 3





olduğunu söyleyebilmek için henüz erkendir (Tablo 4.2.1). Kaldı ki, ülkemizdetoplam kredilerin milli gelire oranı nı n hâlâ düşük düzeylerde olması , kredilerinfaiz oranlar ı ndaki düşüş, uzun vadeli kredi arzı ile birlikte ortalama vadelerinuzaması , bankacı lı k sisteminin artan sermaye ve kârlı lı k yapı sı ve Hazine borçlanma ihtiyacı ndaki azalmanı n sürmesi gibi faktörlerin önümüzdekidönemde de kredi hacmindeki artı şı destekleyeceği öngörülmektedir. Bunakar şı n, artan borçluluk nedeni ile kredi artı ş hı zı nı n orta vadede doyumaulaşarak daha istikrarlı bir seyir takip edebileceği ve yı llı k reel artı ş hı zı ndagörece bir yavaşlama olabileceği düşünülmektedir.

Tablo 4.2.1. Tüketici Kredilerinin ve Kredi Kartlar ından Alacaklar ın Gelişimi(Reel Üç Aylık Yüzde Değişim)2004Q3 2004Q4 2005Q1 2005Q2 2005Q3 2005Q4

Tüketici Kredileri 7,7 4,0 17,6 23,4 23,3 14,0Konut Kredileri 12,4 9,1 33,7 61,9 50,6 32,9Taşı t Kredileri 4,5 0,7 -0,7 11,7 11,4 5,6Diğer Krediler 8,3 4,4 23,8 11,7 11,3 1,2

Kredi Kartlar ı 14,6 25,5 -2,4 8,4 6,3 1,9Kaynak: TCMB.

Hı zlı kredi genişlemesi, talep gelişmelerinin yanı nda dı ş ticaret dengesiaçı sı ndan da yak ı ndan takip edilmesi gereken bir olgudur. Yurt içi yerleşiklerinharcamalar ı nı n kredi kullanı mı aracı lı ğı yla artması , harcamalar ı n daha çok ithal mallara yönelmesi durumunda dı ş ticaret dengesi üzerinde bask ı oluşturabilmektedir. Nitekim, 2004 yı lı ndan günümüze kadar gelinen süreçtetüketici kredileriyle tüketim mallar ı ithalatı arası nda yak ı n bir ilişkigözlenmektedir (Grafik 4.2.2).

Grafik 4.2.2. Tüketici Kredileri ve Tüketim Malı İthalatı (Yıllık Yüzde Değişim)

-20

0

20

40

60

80

100

120

O c a .

0 4

M a r .

0 4

M a y .

0 4

T e m . 0 4

E y l . 0 4

K a s .

0 4

O c a .

0 5

M a r .

0 5

M a y .

0 5

T e m . 0 5

E y l . 0 5

K a s .

0 50

50

100

150

200

250

300

Tüketim Malı İthalatı (Sağ Eksen)Taşı t + İhtiyaç KredileriToplam Tüketici Kredileri

Kaynak: TCMB.* YTL cinsinden değerlerin, üç aylık hareketli ortalamalar ının yıllık değişimleri alınmıştır.





Kredi hacmindeki hı zlı artı ş iç talebi destekleyici bir unsur olmakla birlikte, hane halk ı nı n özellikle konut kredilerinden kaynaklanan borçluluk oranı nı n yükselmesi ve kredi geri ödemelerinin harcanabilir gelir üzerinde bask ı yapma olası lı ğı nı n artması , önümüzdeki dönemde özel tüketim ve iç talepartı ş hı zı nı sı nı rlandı rabilecek bir unsur olarak görülmektedir. Bu noktada,hane halk ı nı n gelir düzeyinin ve mali sistemdeki kârlı lı ğı n seyri, orta dönemdeoluşabilecek olası k ı r ı lganlı klar açı sı ndan ayr ı ca önem taşı maktadı r.

Sonuç olarak, TCMB orta vadeli bir perspektif içinde, başta konutkredileri olmak üzere toplam kredi artı ş hı zı nı gerek fiyat istikrar ı gereksefinansal istikrar açı sı ndan yak ı ndan izlemeye devam edecektir.

/





/

/

/

/

/





5. K amu Maliyesi

Son yı llarda, mali disiplin, ekonomik istikrar ı n sağlanması yönünde eldeedilen kazanı mlar ı n arkası ndaki temel unsurlardan bir tanesi olmuştur. Busüreçte, enflasyon düşerken ekonomi yüksek oranda büyümeye devametmiştir. Önümüzdeki dönemde, istikrar ve güven ortamı nı n korunması , para politikası nı n etkin bir şekilde yürütülmesi ve bu çerçevede enflasyonunhedeflenen seviyelerde gerçekleşmesi için mali disiplinin sürdürülmesiönemini korumaktadı r.

Bütçe performansı ndaki iyileşme, belirsizliklerin azalması na bağlı olarak güven ortamı nı n oluşması na ve ekonomideki istikrar ı n kalı cı olarak sağlanacağı yönündeki bekleyişlerin güçlenmesine katk ı sağlamı ştı r. Sözkonusu bekleyişlerdeki iyileşmeler, öncelikle risk primini ve buna bağlı olarak reel faiz oranlar ı nı düşürerek özel sektör tüketim ve yatı r ı m talebininartması na katk ı da bulunmuştur. Özelleştirmeden sağlanan gelirler ve bütçe performansı ndaki iyileşme kamu borçlanma gereğini azaltmı ştı r. Bu durum, bankalar ı n özel sektöre kullandı rabilecekleri kredi hacmini artı rarak tüketim

ve yatı r ı m harcamalar ı nı desteklemiştir. Sonuç olarak, kamu kesimi performansı nda sağlanan iyileşme, bir yandan mali kuruluşlar ı n daha etkinolarak çalı şması nı sağlamak, diğer yandan, özel sektör faaliyetlerinihı zlandı rmak suretiyle ekonomik büyümeye önemli ölçüde katk ı da bulunmuştur. Ayr ı ca, 2005 yı lı nda, maliye politikası nı n bahsedilen dolaylı etkisine ek olarak kamu harcamalar ı ndaki artı ş kanalı yla da ekonomik büyümeye doğrudan destek sağladı ğı görülmektedir.

2005 yı lı nda yüksek faiz dı şı fazla hedefine ulaşı lması nı n yanı sı ra faiz

oranlar ı nda gözlenen düşüş eğilimi ve borçlanma vadesinin uzaması bütçeaçı ğı nı n gerilemesinde etkili olmuştur. 2006 yı lı başı ndan itibaren üç yı llı k orta vadeli bütçe uygulaması na geçilmesi ve bu dönem boyunca faiz dı şı bütçefazlası hedefinin GSMH’ye oran olarak yüzde 6,5 olarak açı klanması ve yoğunreform gündemi önümüzdeki dönemde sürdürülebilir mali disiplininsağlanması yönündeki kararlı lı ğı n devam edeceğine işaret etmektedir.Belirlenen hedeflere ulaşı lması ve bu sayede bekleyişlerin enflasyon hedefinidestekler yönde gelişmesi, mali disiplinin sürdürülmesine yönelik düzenlemelerin geciktirilmeksizin yerine getirilmesiyle mümkün olacaktı r.





5.1. Bütçe Geli ş meleri

2005 yı lı nda bütçe disiplini sürdürülmüş, yapı sal reformlar alanı nda,gecikmeler yaşanmakla birlikte, önemli mesafe alı nmı ştı r. Yı l boyunca, azalanfaiz harcamalar ı na bağlı olarak düşük bir seviyede seyreden konsolide bütçeaçı ğı nı n yı l sonu hedefinin oldukça altı nda gerçekleşeceği öngörülmektedir.Ocak-Kası m dönemi gerçekleşmeleri ı şı ğı nda faiz dı şı bütçe fazlası nı n ise yı lsonu hedefini aşması beklenmektedir. 2005 yı lı bütçesinde, sosyal güvenlik kurumlar ı na yapı lan ödemeler nedeniyle cari transferler beklenenin üzerindeartarken, vergi dı şı gelirler programlananı n üzerinde gerçekleşmiştir. Kamu bankalar ı temettü gelirleri, faiz ve ikrazlardan geri alı nanlar ile Telekomözelleştirme gelirleri, vergi haricindeki gelir kalemlerinin olumlu performansı nı n kaynağı nı oluşturmaktadı r. Diğer taraftan, bahsi geçen gelir kalemlerinin program tanı mlı bütçe içerisinde yer almaması nedeniyle yı lsonunda program tanı mlı faiz dı şı bütçe fazlası nı n beklenen oranı nı n bir miktar altı nda kalmak suretiyle GSMH’nin yüzde 4,8’i olarak gerçekleşmesi beklenmektedir (Tablo 5.1.1).

Tablo 5.1.1. Konsolide Bütçe BüyüklükleriGerçekleşmelerin Bütçe

Tahminlerine Oranı *(Yüzde)

2005-2004Yı llı k Artı ş

Oranı GSMHİçindeki Pay (%) Yı llı k Artı ş Oranı (%)

2004 2005 Yüzde Art ı ş 2005* 2006* 2005* 2006*

Ocak-Kası m Ocak-Kası m Ocak-Kası mYı l SonuTahmin Program

Yı l SonuTahmin Program

Gelirler 89,2 95,9 22,8 27,0 26,7 18,3 10,01.Genel Bütçe Gelirleri 89,1 95,9 22,9 26,6 26,3 18,2 10,1

Vergi Gelirleri 90,0 90,7 19,3 22,1 21,9 18,8 10,5Diğer Gelirler 84,8 127,4 41,1 4,5 4,4 15,3 7,9

2. Katma Bütçe Gelirleri 94,8 93,2 19,3 0,4 0,4 21,3 5,8Harcamalar 87,3 81,4 2,9 30,1 29,1 3,5 7,8

Faiz Harcamalar ı 92,6 73,4 -20,8 9,6 8,6 -17,8 -0,3Faiz Dı şı Harcamalar 83,8 86,0 20,4 20,5 20,6 17,7 11,5

Personel Giderleri 92,5 93,4 11,3 6,5 6,6 9,3 12,7Mal ve Hizmet Alı mlar ı 62,8 70,3 27,4 2,9 3,0 11,3 12,8Cari Transferler 92,9 99,0 25,1 7,4 6,9 30,2 3,7

Sosyal Güvenlik Kurumlar ı 93,8 100,8 22,2 4,8 4,3 24,1 -0,7Sermaye Giderleri 62,5 64,4 29,1 2,0 2,0 21,8 9,5

Bütçe Dengesi 80,5 18,7 -77,7 -3,1 -2,4 -52,4 -11,8Faiz D ı ş ı Denge 106,6 131,8 29,0 6,5 6,1 20,0 5,2Program Tan ı ml ı Faiz D ı ş ı Denge 110,9 109,7 5,7 4,8 5,1 6,4 17,2Kaynak: Maliye Bakanlığı, DPT.*DPT 2006 Yılı Programından alınmıştır.

GSMH’nin yüzde 6,5’i düzeyinde bir kamu kesimi faiz dı şı fazla hedefiile tutarlı olarak hazı rlanan 2006 yı lı bütçesi, vergi dı şı gelirlerin artı ş eğiliminisürdürmesinin de etkisiyle orta vadede denk bütçe hedefine yaklaşı lacağı naişaret etmektedir. 2005 yı lı na k ı yasla 2006 yı lı nda, bütçe harcamalar ı içerisinde





cari transferlerin ağı rlı ğı nı n azaltı ldı ğı , bu kalemden tasarruf edilen kaynaklar ı ndiğer faiz dı şı harcama kalemlerine kaydı r ı ldı ğı gözlenmektedir.

2006 yı lı maliye politikası mali disiplinin sağlanması nı n yanı sı ra malidisiplinin kalitesinin artı r ı lması yönünde düzenlemeler içermektedir. Budoğrultuda, vergi yükünün hafifletilmesi ve bütçeden sosyal güvenlik kurumlar ı na yapı lan transfer harcamalar ı nı n azaltı lması amacı yla bazı düzenlemeler getirilmektedir. Vergi oranı nı n düşürülmesi, vergi indirim vemuafiyetlerinin kademeli olarak kaldı r ı lması suretiyle kurumlar vergisiçerçevesi değiştirilmektedir. Kurumlar üzerindeki vergi yükünün hafifletilmesidoğrultusundaki uygulamalar ı n kurumlar ı n maliyetini azaltmak ve rekabetgücünü artı rmak suretiyle özel sektör faaliyetlerini ve yatı r ı m ortamı nı olumluyönde etkilemesi beklenmektedir. Kurumlar vergisine ilişkin uygulamalar ı nyanı sı ra, gelir vergisi sisteminde de değişikliklere gidilmektedir. Budoğrultuda, 2006 yı lı nda gelir vergisinin sadeleştirilmesini, verginin tabanayayı lması nı ve etkinliğinin artı r ı lması nı amaçlayan yasal düzenlemelerinuygulamaya konulması planlanmaktadı r. Vergi alanı nda göze çarpan bir diğer uygulama da, 2005 yı lı Mayı s ayı nda yasalaşan vergi idaresi reformusonrası nda kurulan Maliye Bakanlı ğı na bağlı Gelir İdaresi Başkanlı ğı nı

güçlendirmek amacı yla yapı lan çalı şmalardı r.

Harcamalar taraf ı nda ise sosyal güvenlik kurumlar ı na transferlerinazaltı lması amacı yla söz konusu kurumlar ı n sağlı k harcamalar ı nı n kontrolaltı na alı nması ve prim tahsilatlar ı n iyileştirilmesine yönelik önlemler getirilmektedir. Bu önlemler ı şı ğı nda, 2005 yı lı nda GSMH’nin yüzde 4,5’iniaşması beklenen sosyal güvenlik kurumlar ı na transferlerin 2006 yı lı ndaGSMH’nin yüzde 4,3’ü düzeyinde olması hedeflenmektedir. 2006 yı lı bütçesinde cari transferlerde sı nı rlı miktarda öngörülen artı ş sosyal güvenlik

kurumlar ı

na ilişkin önlemlerin sonuç vereceği beklentisini yansı

tmaktadı

r (Tablo 5.1.1).1

Son olarak, 2006 yı lı nda faiz dı şı fazla gelişmelerinin hedeflerle tutarlı olması için vergi alanı nda getirilen düzenlemelerden oluşacak gelir kayı plar ı nı n sı nı rlı düzeyde olması , sosyal güvenlik kurumlar ı na transferlerinise alı nan önlemler vası tası yla kontrol altı nda tutulabilmesi önem taşı maktadı r.Yeni kurumlar vergisi düzenlemesi çerçevesinde, vergi oranı nı n indirilmesinin

1

Yürütülen program kapsamı nda yukar ı da bahsi geçen önlemler ve reformlar ile ilgili ayr ı ntı lar ve öngürülen uygulama takvimi Kutu5.1’de verilmiştir.





yanı sı ra yatı r ı m indirimlerinin de kaldı r ı lması öngörülmektedir. Bu nedenle,vergi oranı nı n indirilmesi ile ortaya çı kacak gelir kaybı nı n, yatı r ı mindirimlerinin kaldı r ı lması sonucu k ı smen telafi edilmesi beklenmektedir.Kurumlar vergisine ilişkin düzenlemeler neticesinde ortaya çı kabilecek gelir kayı plar ı nı kar şı lamak için kaynağa ihtiyaç duyulması halinde harcamakalemlerinde tasarrufa gidileceği taahhüt edilmiştir. Bütçe hedeflerineulaşabilmek amacı yla, bahsi geçen uygulamalar neticesinde oluşabilecek açı klar ı n kapatı lması için dolaylı vergilere başvurulması nı n enflasyon hedefiaçı sı ndan oluşturacağı riskler göz ardı edilmemelidir.

5.2. Bütçenin Finansman ı ve Borç Stokundaki Geli ş meler

5.2.1. Bütçenin Finansmanı

2005 yı lı genelinde net borçlanma, finansman ihtiyacı üzerinde tutularak nakit rezervleri güçlendirme yönünde bir strateji benimsenmiştir. Hazine, bütçe açı ğı nı n finansmanı nda ağı rlı klı olarak net iç borçlanmaya başvurmuş,dı ş borçlanma konusunda ise net ödeyici konumunda olmuştur. 2006 yı lı konsolide bütçe finansman yapı sı nda ise ağı rlı k borçlanma dı şı kaynaklarakaymakta, Hazine net dı ş borç ödeyici konumunu sürdürmektedir (Tablo

5.2.1).Tablo 5.2.1. Konsolide Bütçe Nakit Açığının Finansmanı

2005 Ocak-Aralık 2006(1) Milyar YTL Pay % Milyar YTL Pay %

Finansman 13,3 100,0 12,1 100,0Borçlanma (Net) 18,9 142,3 2,0 16,5

Dı ş Borçlanma (Net) -2,5 -19,2 -0,7 -5,8İç Borçlanma (Net) 21,4 161,4 2,6 21,5

Diğer Finansman -5,6 -42,3 10,1 83,5Özelle ş tirme Gelirleri 3,6 26,8 7,0 57,9Borç Geri Dönüşü(2) 1,3 10,2 3,1 25,6Borç Verme (-) 0,9 6,9 - -Kasa/Banka ve Diğer İşlemler (3) -9,6 -72,3 0,0 0,0

Kaynak: Hazine.(1)2006 Yı lı Hazine Finansman Programı ndan alı nmı ştı r .(2)Ağı rlı klı olarak TMSF geri ödemelerinden oluşmaktadı r .(3) Negatif değer artı şı ifade etmektedir.

2005 yı lı nda, TMSF geri ödemeleri ile özelleştirme gelirlerindensağlanan transferler konsolide bütçe finansman ihtiyacı nı n yaklaşı k yüzde35’ini kar şı lamı ştı r (Tablo 5.2.1). Bu gelişmenin, 2006 yı lı nda da devamedeceği düşünülmektedir.2 2005 yı lı nda gerçekleştirilen özelleştirmeuygulamalar ı na ilişkin gelirler, satı ş işlemleri kesinlik kazandı kça, ödeme

2 TMSF, bankacı lı k sisteminin yeniden yapı landı r ı lması nı n finansmanı çerçevesinde, TMSF’ye ikrazen ihraç edilen Özel Tertip

DİBS’lerden doğan Hazine alacaklar ı nı Mayı s ayı ndan itibaren ödemeye başlamı ştı r. Önümüzdeki dönemde, TMSF, tahsilat performansı na bağlı olarak Hazine’ye olan borçlar ı nı geri ödemeye devam edecektir.





vadelerine bağlı olarak önümüzdeki yı llarda kademeli olarak tahsil edilecektir.Özelleştirme İdaresinin harcamalar ı na bağlı olarak özelleştirme gelirleritahsilatı nı n bir k ı smı Hazine’ye aktar ı lacaktı r.3

5.2.2. Borç Stokundaki Geli ş meler

2005 yı lı nda, azalan faiz ödemeleri ve yüksek faiz dı şı fazla kamu borçstoku artı ş hı zı nı n gerilemesine neden olmuştur. Bu gelişmeye bağlı olarak toplam kamu kesimi borç stokunun GSMH içindeki payı azalma eğiliminisürdürmüştür (Grafik 5.2.1).

Grafik 5.2.1. Kamu Sektörü Borç Stoku Göstergeleri

73,3

56,6

40

90

140

190

240

290

2 0 0 1

2 0 0 2

2 0 0 3

2 0 0 4

2 0 0 5 Ç 1

2 0 0 5 Ç 2

2 0 0 5 Ç 3

A r a l ı

k

M i l y a r Y T L

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

Y ü z d e

Konsolide Bütçe Borç Stoku (Milyar YTL)Konsolide Bütçe Dı ş Borç stoku (Milyar YTL)Toplam Kamu Brüt Borç Stoku/GSMHToplam Kamu Net Borç Stoku/GSMH

/

Konsolide Bütçe Toplam Borç StokundakiDeğişimin Analizi

-40

-20

0

20

40

60

80

Toplam Kur Etkisi*

14.9 -19.4 -4.7 -0.8

Net Dı şBorçlanma

26.0 10.8 7.2 -5.6

Net İç Borçlanma 23.9 48.8 31.2 21.1

2002 2003 2004 2005

M i l y a r Y T L

/

(*)Çapraz kurlardaki hareketlerden kaynaklanan değişimleriiçermemektedir./

2005 yı lı nda, borçlanma ağı rlı klı olarak iskontolu senet ihracı yoluylagerçekleştirilmiştir. İskontolu senetlerin yanı sı ra borç stokunun vadesini

uzatmak amacı yla, büyük bir k ı smı değişken faizli olmak üzere, üç ve beş yı lvadeli iç borçlanma senetleri ihraç edilmiştir. Bu borçlanma stratejisi borçstoku içerisinde değişken faizli senetlerin payı nı n artması na neden olmuştur.2006 yı lı Hazine borçlanma stratejisinde, her ay düzenli olarak değişken faizlikuponlu senetlerin yanı sı ra sabit faizli kuponlu senetlerin ihraç edilmesiöngörülmektedir. Kuponlu senetler cinsinden sabit faizli borçlanmanı nartı r ı lması borç stokunun faiz hareketlerine kar şı duyarlı lı ğı nı azaltmakla

3

26 Mayı s 2000 tarihinde yürürlüğe giren 4568 sayı lı yasa uyar ı nca, özelleştirme gelirleriyle öncelikle Özelleştirme Fonununharcamalar ı kar şı lanmakta, Fon’un nakit fazlası ise iç ve dı ş borç ödemelerinde kullanı lmak üzere Hazine’ye transfer edilmektedir.





birlikte, azalan faiz ortamı nda borç stokunun maliyetindeki gerilemeyisı nı rlandı racaktı r (Grafik 5.2.2).

2005 yı lı nda k ı sa vadeli, döviz cinsi ve dövize endeksli borç stokununtoplam borç stoku içindeki payı nı n düşmesi, borç stokunun faiz ve kur hareketlerine kar şı duyarlı lı ğı nı azaltarak bekleyişleri olumlu yönde etkilediğidüşünülmektedir. Bu gelişmenin 2006 yı lı ve sonrası nda da tekrarlanması kamu borç stoku yapı sı nı n ima ettiği risk priminin azalması na imkantanı yacaktı r (Grafik 5.2.2).

Grafik 5.2.2.İç Borç Stokunun Reel Faiz Oranı ve Toplam Borç Stokunun Yapısı

İç Borç Stokunun Reel Faiz Oranı Toplam Borç Stokunun Borçlanma Araçlar ına Göre Yapısı*

-20-15-10-5

05

101520253035

0 4 0 3

0 7 0 3

1

0 0 3

0 1

0 4

0 4 0 4

0 7 0 4

1

0 0 4

0 1

0 5

0 4 0 5

0 7 0 5

1

0 0 5

YTL cinsiDöviz cinsi/Dövize EndeksliToplam İç Borç Stoku-Piyasa

/

15,520,4 25,223,7 18,8

16,118,0

22,810,6

7,6

13,310,5

9,0

55,858,1

46,3 41,537,6

3,2 9,9 15,3 8,7 9,6

29,2

20,7

46,9

5,4

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Sabit Getirili-Bono hariç Faize endeksliTÜFE'ye Endeks li FX Cins i/FX EndeksliBono

*Dış borç stokunun tamamı FX cinsi borç stokuna dahiledilmiştir.

Kaynak:Hazine, TCMB. Kaynak:Hazine, TCMB.

2005 yı lı nda nakit rezervlerin artı r ı lması , borç geri ödemelerinde kaynak

yetersizliğinin ortaya çı kma riskini azaltmı ştı r. 2006 yı lı nda, 2005 yı lı ndakiuygulamaya paralel olarak, borç yönetiminde oluşabilecek likidite riskininazaltı lması na imkan tanı yacak ve geçicişoklar kar şı sı nda yüksek maliyetlerle borçlanı lması nı engelleyecek şekilde, yı l boyunca yüksek düzeyde rezervtutulması öngörülmektedir. Bununla birlikte, 2006 yı lı nda, borçlanmavadesinin uzatı lması , ağı rlı klı olarak sabit faizli ve Yeni Türk lirası cinsinden borçlanı lması yönündeki uygulamaya devam edilecektir. Bahsi geçenşekildedüzenlenen borç yönetim stratejisinin borç stokunun riskliliğini azaltarak bekleyişleri olumlu yönde etkileyeceği düşünülmektedir.





/

/KUTU 5.1. MALIYE POLİTİKASINAİLİŞKİN TAAHHÜTLER

2006 yılı ve sonraki dönemlerde bütçe uygulamalar ında etkinliğin ve verimliliğin artır ılmasına yönelik,başta gelirler olmak üzere, sosyal güvenlik ve personel yönetimi ve ücretler alanında bir dizi reform vedüzenleme yapılması öngörülmüştür. Bu düzenlemeler, kurumsal yapının güçlendirilmesi, bütçe kalitesininartır ılmasının yanı sıra bütçe hedeflerinin gerçekleştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Buçerçevede, bütçe hedeflerine ulaşılmasına yönelik tasarlanan bu düzenlemelerin zamanında yapılması enflasyon bekleyişleri açısından önem taşımaktadır.

Kutu 5.1.Tablo.1. IMF ile Yürütülen Program Çerçevesinde Öngörülen Taahhütler Taahhütler Zamanlamas ı Kriter

Özelleştirme dairesinin portföyünde bulunan kuruluşlar haricinde, kamu kesimi alacaklar için yeni af getirilmemesi Sürekli Performans Kriteri

Kamu iktisadi teşebbüsleri sektöründe i şten ayr ı lanlar ı n enfazla %10’u kadar yeni personel al ı m yap ı lmas ı Sürekli Yapısal Kriter

Maktu vergilerin ve KİT fiyatlar ı nı n program varsay ı mlar ı ileuyumlu olması Sürekli Yapısal Kriter

Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu’na ilişkinuygulamaya yönelik yönetmeliklerin kabul edilmesi

Aralık 2005 sonu(Tamamland ı . İç Kontrol veÖn Malî KontroleİlişkinUsul ve Esaslar 31.12.2005 tarihli 3.Mükerrer Resmi Gazete’deyayı nlanmıştı r.)

Yap ısal Kriter

Maliye Bakanlı ğı bünyesinde bir vergi politikası birimikurulmas ı

Aralık 2005 sonu(Kanun Tasla ğı TBMM PlanBütçe Komisyonundagörüşüldü.)

Yap ısal Kriter

Kamu sektörü istihdam ve ücret yap ı s ı nı n kapsaml ı gözdengeçirilmesinin tamamlanmas ı

Aralık 2005 sonu(Tamamland ı .) Yap ısal Kriter

Ücret ve ücret d ış ı gelirlere uygulanan vergi tarifelerininbirleştirilmesi ve vergi dilimi sayı s ı nı n azalt ı lmas ı suretiyleverginin yapı s ı nı n iyileştirilmesine yönelik yasaldeğişikliklerinkabul edilmesi

Aralık 2005 sonu(TBMM Plan BütçeKomisyonundagörüşülüyor.)

Yap ısal Kriter

Sosyal güvenlik idari reformuna ilişkin yasan ı n TBMM’dekabul edilmesi Ocak 2006 sonu Performans Kriteri

Emeklilik reformu yasa tasar ıs ını n TBMM’de kabul edilmesi 15 Şubat 2006 Performans Kriteri

Gelir dairesinin fonksiyonel yeniden yapı landır ı lmas ı nın yerelvergi dairelerinin yenidenörgütlenmesini de içerecek şekilde tamamlanmas ı

Nisan 2006 sonu Yap ısal Kriter

Gelir vergisi reformuna ilişkin yasal düzenlemenin TBMM’yesunulmas ı Mayı s 2006 sonu Performans Kriteri

Gelir dairesi bünyesinde büyük vergi mükellefleri birimininkurulmas ı

Haziran 2006 sonu Yap ısal Kriter

Gelir vergisi reformuna ilişkin yasal düzenlemenin TBMM’dekabul edilmesi Eylül 2006 sonu Performans Kriteri





/

/

/

/

/

/

/

/

/





6. Orta Vadeli Öngörüler

Bu bölümde, önümüzdeki dönemde temel makro ekonomik değişkenlereilişkin varsayı mlar özetlenmekte, bu varsayı mlarla uyumlu enflasyontahminleri sunulmakta ve tahminlerin belirgin olarak sapması na yol açabilecek olası riskler incelenmektedir. Para politikası nı n ortalama kontrol ufkunun bir buçuk yı llı k bir zaman dilimini içerdiği bir çerçeve göz önüne alı narak,tahminler 2007 yı lı nı n ilk yar ı sı nı da kapsayacak şekilde sunulmaktadı r.

6.1. Mevcut Duruma İ li şkin Saptamalar, K ı sa Vadeli Görünüm ve

Varsay ı mlar

Orta vadeli tahminlere temel oluşturan varsayı m seti bu raporun diğer bölümlerinde detaylı olarak ortaya konulan bilgi ve çözümlemelerintoplulaştı r ı lması ve rakamlara dönüştürülmesi sonucunda elde edilmiştir.Varsayı mlar iki grupta ele alı nmaktadı r: Yurt içi ekonomik aktiviteye ve dı şsalfaktörlere ilişkin varsayı mlar.

Yurt içi ekonomik aktiviteye ilişkin varsayı mlar, ekonominin içinde bulunduğu duruma dair saptamalara ve k ı sa vadedeki görünümünün detaylı analizine dayanmakta olup, tahminlerin başlangı ç noktası nı oluşturması açı sı ndan kritik önem taşı maktadı r. 2005 yı lı üçüncü çeyreğine ilişkinaçı klanan GSMH verileri, büyümenin yeni bir ivme olmadan devam ettiğini vesektörel bazda daha geniş bir tabana yayı ldı ğı nı göstermektedir. Ancak, budönemde, özellikle tüketim harcamalar ı nda GSYİH büyümesinin de üzerindegözlenen artı ş, daha çok göreli fiyat hareketlerinden kaynaklanmı ş ve dayanı klı tüketim mallar ı ağı rlı klı gerçekleşmiştir. Dolayı sı yla, söz konusu talep artı şı nı nenflasyon üzerinde oluşturduğu bask ı nı n sı nı rlı olacağı düşünülmektedir.

Bunun yanı nda, 2005 yı lı nda yatı r ı m harcamalar ı ndaki büyüme eğilimi devametmiştir. Bu durum tar ı m-dı şı istihdamda gerçekleşen büyük orandaki yükselişekar şı n verimlilik artı şlar ı nı n sürmesini sağlamı ştı r. Söz konusu yatı r ı m artı şı ,aynı zamanda üretim kapasitesini yukar ı çekmesi bak ı mı ndan da önemlidir.

Özetle, talep koşullar ı nı n enflasyonun düşüş sürecine yaptı ğı katk ı nı n2006 yı lı nda da devam edeceği ancak bu katk ı nı n geçtiğimiz yı llara oranladaha sı nı rlı olacağı tahmin edilmektedir. Orta vadeli görünüm oluşturulurkenyurt içi arz ve talep koşullar ı na ilişkin bu saptamalar göz önüne alı nmı ştı r.





Mevcut konjonktürde hizmet grubu fiyat dinamikleri ayr ı bir önem

taşı maktadı r. Ekonomide gözlenen canlanma ve yapı sal dönüşüm süreci içindehizmet ve mal fiyatlar ı farklı laşması 2005 yı lı nda daha da belirginleşmiştir.Hizmet enflasyonunda gözlenen katı lı k, büyük ölçüde hizmet talebindekisüreklilikten ve hizmet fiyatlamalar ı nda geriye dönük endekslemedavranı şı ndan kaynaklanmaktadı r. Dı ş ticarete konu olan mallardaki yüksek verimlilik artı şlar ı ve ekonominin içinden geçtiği yapı sal dönüşüm süreci gözönüne alı ndı ğı nda, hizmet grubundaki enflasyonun mal grubu fiyat artı şı nı n bir hayli üzerinde kalmaya devam etmesi normal kar şı lanabilir. Ancak, özellikleson yı llarda konut sektöründeki arz açı ğı ve buna bağlı olarak hı zla yükselenkonut fiyatlar ı nı n ilgili hizmet kalemlerinin fiyatlar ı nda dönemsel bir ek bask ı oluşturduğu görülmektedir. Enflasyondaki düşüş sürecinin devam etmesinerağmen TÜFE içerisinde kira alt kalemindeki ve kiralar ı n önemli bir girdimaliyeti teşkil ettiği yemek hizmetleri alt grubundaki fiyat artı şlar ı nı n 2004 yı lı ile yaklaşı k aynı düzeylerde olması bu saptamayı güçlendirmektedir. Budoğrultuda, tahminler üretilirken, ülkemizin içinden geçtiği yapı sal dönüşüm veyüksek enflasyon dönemine özgü fiyatlama alı şkanlı klar ı nedeniyle hizmetfiyat artı şlar ı nı n enflasyona olumsuz katk ı sı nı n 2006 yı lı nda da devam edeceği bir görünüm ele alı nmı ştı r.

Bunun yanı nda, 2005 yı lı nı n ilk çeyreğinde gı da, sağlı k ve eğitimsektörlerinde yapı lan KDV indirimlerinin oluşturduğu baz etkisi ve 2005 yı lı Aralı k ayı nda tütün ürünlerine yapı lan zammı n Ocak ayı na da yansı yacak olması nedeniyle 2006 yı lı nı n ilk çeyreğinde yı llı k enflasyondaki düşüşüngeçici olarak duraksayacağı ve yüzde 8 civar ı nda dalgalanacağı tahminedilmektedir.

Yurt içi ekonomik aktiviteye ilişkin saptamalar ı n yanı sı ra dı şsal

faktörlere ilişkin öngörü ve varsayı mlar da orta vadeli enflasyon tahminleriüretilirken kullanı lan önemli girdilerdir. Bu varsayı m seti, uluslararası emtiafiyatlar ı (ham petrol, ana metal fiyatlar ı , vb), global likidite koşullar ı ve dı ş dünyaya ilişkin büyüme, faiz, enflasyon gibi temel makro ekonomik değişkenlerin 2006 yı lı sonuna kadar olan öngörülerini içermektedir. En büyük ticaret ortağı mı z olan Avrupa Birliğindeki gelişmeler tahminlerin merkezindeyer almaktadı r.

Avrupa Birliğine ilişkin varsayı mlar, çok sayı da uzman taraf ı ndan

üretilen farklı tahminlerin birleştirilmesiyle oluşturulan “Consensus Forecast”





sonuçlar ı nı n Aralı k 2005 bülteninden alı nmı ştı r. Buna göre, Avrupa Birliğineilişkin büyüme tahminleri aşağı yönlü güncellenmiş olup 2006 yı lı nda yüzde1,9 olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir. Büyüme oranlar ı nı n düşük seyredeceği öngörüsünün, Avrupa Merkez Bankası nı n dört yı llı k bir aradansonra yaptı ğı çeyrek puanlı k faiz artı r ı mı na devam etme olası lı ğı nı azalttı ğı düşünülmektedir. Yine, “Consensus Forecast” Aralı k 2005 tahminleri bazalı narak Avrupa Birliği Harmonize TÜFE enflasyonunun 2006 yı lı nda dahedeflenen yüzde 2 seviyesine yak ı n olacağı varsayı lmaktadı r.

İthalat fiyatlar ı nı n enflasyona olan katk ı sı nda ham petrol fiyatlar ı ndakigelişmelerin önemli olduğu bir çerçeve oluşturulmuştur. Ham petrol fiyatlar ı 2005 yı lı içerisinde oldukça yüksek düzeylere çı kmı ş, yı l sonuna doğru bir miktar gerileme gözlenmesine kar şı n bu hareket geçici olmuş ve yüksek seviyeler korunmuştur. 2006 yı lı nda ham petrol fiyatlar ı na ilişkin çeşitlikuruluşlar ı n farklı tahminler vermesi net bir öngörüde bulunulması nı güçleştirmektedir. Dolayı sı yla, tahminler üretilirken petrol fiyatlar ı nı n yatay bir seyir izleyeceği varsayı mı ndan hareket edilmiştir. Böyle bir durumda, ham petrol fiyatlar ı nı n enflasyon üzerindeki girdi maliyeti kaynaklı etkilerinin bir süre daha devam edeceği, ancak söz konusu etkilerin bekleyişler üzerinde

olumsuzluk yaratmayacağı öngörülmektedir.

Buraya kadar özetlenen yurt içi ekonomik gelişmeler ve dı şsal faktörlereilişkin değerlendirme ve varsayı mlara ek olarak 2006 yı lı nda risk primineilişkin öngörüler de orta vadeli tahminler açı sı ndan oldukça önem taşı maktadı r.Zira, risk primindeki düşüş hem döviz kurunu hem de uzun vadeli faizleridoğrudan etkilemektedir. 2006 yı lı nda Avrupa Birliğine tam üyeliğe yönelik müzakere sürecinde bir aksama olmayacağı , mevcut programı nı n uygulanmayadevam edeceği, uluslararası likidite koşullar ı nı n gelişmekte olan ülkeler lehine

devam edeceği, mali disiplinden taviz verilmeyeceği, yapı

sal reformlar ileözelleştirmelerin süreceği bir ana senaryo altı nda, risk primindeki düşüşündevam edeceği varsayı lmı ştı r. Dolayı sı yla, tahminler üretilirken sermayegirişlerinin kompozisyonundaki uzun vade lehine gelişmenin süreceği ve buna bağlı olarak orta vadede Türk lirası nı n güçlü konumunu koruyacağı varsayı lmı ştı r.





6.2. Tahminlerin Yorumlanmas ı

Örtük enflasyon hedeflemesi çerçevesinde 2002-2005 yı llar ı arası nda yı lsonu enflasyon hedefleri açı klanmı ş, ve bu süreçte enflasyon belirlenenhedeflerin altı nda gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde enflasyonun hedeflerinaltı nda kalması , üzerinde kalması na oranla daha kabul edilebilir bir durumolarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda TCMB’nin ilan ettiği hedefler, örtük bir şekilde “üst sı nı r” olarak algı lanmı ştı r. Ancak, bundan böyle TCMB,enflasyon hedeflemesi rejimi sürecinde hedeften aşağı ya da yukar ı yönlüsapmalar ı aynı şekilde değerlendirecektir. Bir diğer deyişle, enflasyonun

hedefin belirgin olarak altı nda kalması , belirgin olarak üzerinde olması kadar önem taşı yacaktı r. Ancak para politikası kararlar ı nı n ekonomiyi etkilemesi belirli bir süre gerektirdiğinden, para politikası bugünkü enflasyonun değilgelecekteki enflasyonun hedefle tutarlı lı lı ğı na odaklanacaktı r. Bu bağlamda,dı şsal şoklar ı n enflasyon üzerindeki geçici etkilerine anı nda tepkiverilmeyecek, orta vadeli hedeflere vurgu yapı larak politika tepkisi zamanayayı lacaktı r. Bir diğer ifadeyle, TCMB açı sı ndan önemli olan enflasyondakigeçici dalgalanmalardan ziyade uygulanan politikalar ı n orta vadeli hedeflerletutarlı olması dı r. Söz konusu orta vadeli perspektif gözönüne alı narak,

tahminler 2007 yı lı nı n ortası na kadar üretilmiştir.

Tüketici Fiyat Endeksi gibi kapsamlı bir endeksle ölçüldüğünden,enflasyonda para politikası nı n kontrolü dı şı ndaki unsurlardan kaynaklananoynaklı klar gözlenebilmektedir. Petrol fiyatlar ı ndaki gelişmeler, uluslararası likidite koşullar ı ile küresel risk algı laması ndaki değişimler, dolaylı vergi vekamu fiyat ayarlamalar ı , işlenmemiş gı da fiyatlar ı ndaki öngörülemeyenhareketler gibi unsurlar, enflasyonda zaman zaman dalgalanmalar yaratabilmektedir. Bütün bu unsurlara para politikası nı n enflasyonu etkileme

derecesindeki belirsizlikler de eklenince, enflasyonun nokta hedefle birebir aynı olma olası lı ğı nı n son derece düşük olduğu açı ktı r. İşte bu nedenle,öngörüler de nokta tahminden ziyade aralı k olarak sunulmaktadı r.

Yukar ı daki öngörü ve varsayı mlar altı nda ve TCMB politika aracı olank ı sa vadeli faizlerin yı lı n ilk aylar ı nda yatay bir seyir izlediği ve sonrası ndakademeli olarak aşağı indiği bir para politikası duruşunda, 2006 yı lı sonundaenflasyonun yüzde 4,7 ile 6,3 aralı ğı nda gerçekleşeceği tahmin edilmektedir (Grafik 6.2.1). Burada dikkat çekilmesi gereken nokta, söz konusu faiz

patikası nı n bugünkü bilgiler ı şı ğı nda orta vadeli hedeflerle tutarlı olarak





5

-2-10123456789

10

0 5 : 0

3

0 5 : 0

4

0 6 : 0 1

0 6 : 0

2

0 6 : 0

3

0 6 : 0

4

0 7 : 0 1

0 7 : 0

2

Tahmin Aralı

ğı

*Çı ktı Açı ğı

± 2 Belirsizlik Aralı ğı

türetilmiş bir patika olduğu, kesinlikle TCMB taraf ı ndan verilmi ş bir taahhüt

niteli ğ i ta şı mad ı ğ ı ve ekonomik koşullar ile varsayı mlar değiştiğinde bu patikanı n da doğal olarak değişeceğidir.

/Grafik 6.2.1. Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri

*Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 70’tir.♦ 5 Aralık 2005 tarihli “Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Genel Çerçevesi ve 2006 yılı Para ve Kur Politikası”başlıklı duyuruda açıklanan ve “hesap verebilirlik ilkesi”nin uygulaması sırasında temel alınacak “enflasyon hedefi iletutarlı” patikayı göstermektedir.• 2006 yıl sonu nokta hedefi.♦ Bugünkü bilgiler ışığında 2007 yıl sonu hedefi ile tutarlı patikayı göstermektedir.

Sonuç olarak, bugünden bir buçuk yı la uzanan zaman diliminde yı llı k enflasyonun düşmeye devam edeceği öngörülmektedir. Buna göre, 2006 yı lı nı nilk çeyreğinde enflasyon yukar ı doğru bir hareket gösterecek, ikinci çeyreğindeise tekrar aşağı doğru yönelecektir. Üçüncü çeyrekten itibaren ise düşüş eğilimi belirginleşecek ve enflasyon yı l sonunda hedefe çok yak ı n gerçekleşecektir.Bugünkü bilgiler ı şı ğı nda ve yukar ı da sı ralanan varsayı mlar altı nda 2007yı lı nı n ortası nda enflasyonun yüzde 3 ile 5,5 arası nda olacağı tahmin

edilmektedir. Dikkat edilirse, enflasyon tahminlerinin hedefle tutarlı

lı

ğı

yukar ı da değinilen orta vadeli yaklaşı m dahilinde ele alı nmakta ve para politikası na ilişkin yapı lan varsayı m da bu çerçeveyi yansı tmaktadı r.

Grafik 6.2.1’de aynı zamanda enflasyon öngörüsünün arkası nda yatançı ktı açı ğı tahminleri de verilmektedir. Bu senaryo altı nda, çı ktı açı ğı nı n 2006yı lı boyunca negatif kalmaya devam etmekle beraber sı f ı ra yak ı ngerçekleşeceği öngörülmektedir (çı ktı açı ğı nı n negatif olması toplam talepdüzeyinin enflasyon üzerinde bask ı yaratmadı ğı anlamı na gelmektedir).

Üretilen tahminlere göre, yurt içi nihai talep istikrarlı

olarak artmaya devam





5

-3-2

-10123456789

10

0 5 : 0

3

0 5 : 0

4

0 6 : 0

1

0 6 : 0

2

0 6 : 0

3

0 6 : 0

4

0 7 : 0

1

0 7 : 0

2

Tahmin Aralı ğı *Çı ktı Açı ğı

± 2 Belirsizlik Aralı ğı

ederken, göreli fiyat farklı laşması na dayalı olarak net ihracatı n yurt içi katma

değere yaptı ğı katk ı nı n sı nı rlı kalacağı ve toplam talebin yurt içi bileşenininenflasyonun düşüş sürecine yaptı ğı katk ı nı n sı nı rlı da olsa devam edeceğiöngörülmektedir.

Grafik 6.2.2. de sunulan tahminler ise, yukar ı da çerçevesi çizilen mevcutdurum saptaması ve diğer varsayı mlar ı n aynı şekilde korunduğu, ancak, k ı savadeli faizlerin 2006 yı lı sonuna kadar yüzde13,5 düzeyinde sabit tutulduğu bir ana senaryo altı nda oluşturulmuştur. Sabit faiz senaryosunda orta vadeliyaklaşı m gözetilmemekte, para politikası tamamen mekanik bir varsayı m

olarak ele alı nmaktadı r. Böylesi bir durumda enflasyondaki düşüşün bir öncekisenaryoya k ı yasla daha hı zlı olacağı ve enflasyonun 2006 yı lı sonunda yüzde4,2 ile 5,8 aralı ğı nda, 2007 yı lı ortası nda ise yüzde1,5 ile yüzde 4 aralı ğı ndagerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, sabit faiz varsayı mı altı nda enflasyon 2007 yı lı nı n ortası itibar ı yla orta vadeli hedeflerle tutarlı patikanı n altı nda kalmaktadı r. Yine aynı senaryo altı nda, çı ktı açı ğı 2006yı lı nı n ikinci çeyreğinden itibaren belirgin bir şekilde negatif olmakta vetoplam talep potansiyel üretimin altı nda kalmaktadı r.

/Grafik 6.2.2. Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri (Sabit Faiz)

*Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 70’tir.♦ 5 Aralık 2005 tarihli “Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Genel Çerçevesi ve 2006 yılı Para ve Kur Politikası”başlıklı duyuruda açıklanan ve “hesap verebilirlik ilkesi”nin uygulaması sırasında temel alınacak “enflasyon hedefi iletutarlı” patikayı göstermektedir.• 2006 yıl sonu nokta hedefi.♦ Bugünkü bilgiler ışığında 2007 yıl sonu hedefi ile tutarlı patikayı göstermektedir.

Vurgulanması gereken bir diğer önemli husus, nokta tahminlerin

bugünkü bilgi setiı şı ğı nda üretildiğidir. Tahminlerin arkası nda yatan bütün





varsayı mlar ı n zaman içinde değişme ihtimalinin olduğu ve böyle bir durumdadoğal olarak hem tahminlerin hem de para politikası nı n geleceğe yönelik duruşunun değişeceği unutulmamalı dı r. Örneğin, gı da fiyatlar ı ndakioynaklı klar, dolaylı vergi ayarlamalar ı veya yukar ı da sı ralanan diğer varsayı mlar ı etkileyebilecek herhangi bir gelişme tahminlerin gözdengeçirilmesine neden olacaktı r.

6.3. Risk Unsurlar ı

Önümüzdeki dönemde tahminlerin belirgin olarak sapması na yolaçabilecek temel risklerin genelde dı ş kaynaklı olacağı düşünülmektedir. Bu

risklerin birincisi petrol fiyatlar ı ndaki yüksek artı şlar ı n devam etme olası lı ğı dı r.Petrol fiyatlar ı konusunda yapı lan tahminler sı k sı k değişmekte ve tutarlı bir görünüm arz etmemektedir. Bu nedenle TCMB, petrol fiyat artı şlar ı nı n devametme olası lı ğı nı temel risk unsurlar ı arası nda değerlendirmektedir. Petrolfiyatlar ı nı n enflasyon üzerindeki etkileri birincil ve ikincil etkiler olarak ikiyeayr ı labilir. Birincil etkiler, petrol fiyatlar ı nı n yoğun olarak girdi niteliği taşı dı ğı mal ve hizmetlerde görülmektedir. Özellikle ulaştı rma ve konut grubunun bazı alt kalemlerinde kendini gösteren birincil etkiler, 2005 yı lı nda enflasyonaolumsuz katk ı da bulunmuştur. Petrole duyarlı alt kalemlerin enflasyona katk ı sı yı l içinde 1,5 puana kadar çı kmakla birlikte, toplam etki, petrol fiyatlar ı nı nyı lı n son döneminde gevşemesiyle beraber 1 puan civar ı na düşmüştür.

İkincil etkiler ise daha çok göreli fiyatlar ve bekleyişler yoluyla ortayaçı kmaktadı r. Örneğin, petrol fiyatlar ı ndaki yükselişin genel TÜFE endeksinietkilemesi ve bu yolla enflasyon bekleyişlerinin yükselerek bu durumunfiyatlama davranı şlar ı na ve ücretlere yansı ması ikincil etki olarak ifadeedilebilir. Petrol fiyatlar ı nı n yükselmesi durumunda, bu yükselişin birinciletkilerine kar şı merkez bankalar ı nı n tepki vermemeleri gerektiği genel kabulgören bir görüştür. Bu bağlamda, 2005 yı lı nda petrol fiyatlar ı nı n enflasyonaikincil etkileri sı nı rlı kalmı ş ve dolayı sı yla TCMB tepki vermemiştir. 2005 yı lı boyunca enflasyonun1,6 puan düşmesine rağmen 12 ay sonrası için enflasyon bekleyişlerinin yaklaşı k 2,9 puan düşmesi ikincil etkilerin 2006 yı lı nı n başı ndada sı nı rlı kalmaya devam edeceğine işaret etmektedir.

Diğer yandan, petrol fiyatlar ı nı n mevcut düzeyinden çok daha yüksek seviyelere çı kması durumunda ise ikincil etkilerin ortaya çı kma olası lı ğı artacaktı r. Örneğin önümüzdeki aylarda petrol fiyatlar ı nı n varil başı na 100





ABD dolar ı na çı ktı ğı ve 2006 yı lı boyunca bu seviyenin devam ettiği bir

senaryo altı nda, petrol fiyatlar ı nı n enflasyon üzerindeki birincil etkileri 3-4 puana ulaşabilecektir. Söz konusu durumun gerçekleşmesi halinde TCMBsadece olası ikincil etkilere tepki verecektir. Bir diğer deyişle, petrolfiyatlar ı nı n aşı r ı yükselmesi durumunda TCMB 2006 sonunda hedeftensapmalara müsamaha gösterecek, diğer yandan ikincil etkileri önlemek, bekleyişleri denetim altı nda tutmak ve enflasyonu 2007 yı lı nda yüzde 4’eindirmek amacı yla gerekli tepkiyi verecektir.

Önümüzdeki dönem tahminlerinde belirgin bir sapma potansiyeli

oluşturan ikinci unsur, risk priminde oynaklı ğa yol açabilecek gelişmelerdir.Bölüm 6.1’in sonunda da açı klandı ğı gibi, risk primi içsel ve dı şsal bir çok faktörden etkilenebilmektedir. 2006 yı lı nda risk primini etkileyecek gelişmelerin temelde uluslararası likidite koşullar ı ndaki olası dalgalanmalar gibi dı şsal faktörlerden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Son yı llardagelişmiş ülkelerdeki uzun vadeli faizlerin tarihsel olarak düşük düzeylere inmiş olması , global fonlar ı n özellikle Türkiye gibi istikrar yolunda önemli adı mlar atan gelişmekte olan ülkelere yönelmesine sebep olmuştur. Bu eğilimlerintersine dönmesi durumunda mali piyasalarda dalgalanmalar olabilecektir. Her ne kadar son dönem gelişmeleri 2006 yı lı nda da bu eğilimin devamedebileceğine dair bir tak ı m sinyaller içerse de, söz konusu yönden gelebilecek şoklar, içinde bulunduğumuz konjonktürde enflasyon üzerinde etkiliolabilecektir. Böyle bir durumda,şokun geçici olarak algı lanması halinde ortavadeli yaklaşı m çerçevesinde hareket edilecek ve k ı sa vadede tepkiverilmeyecektir. Diğer yandan, risk primindeki kalı cı bir artı ş, Yeni Türk lirası nı n kalı cı olarak değer kaybetmesine yol açarak enflasyon üzerinde bask ı yaratabilecektir. Döviz kuru-enflasyon ilişkisi dalgalı kur rejiminde yavaşlamı ş olmakla beraber, bu dönemde kalı cı artı şlar ı n etkileri tam olarak test edilmiş değildir. Dahası , TÜİK taraf ı ndan açı klanan yeni endeksle beraber enflasyonundöviz kurlar ı na olan duyarlı lı ğı az da olsa artmı ş görünmektedir (Kutu 2.1).Sonuç olarak risk primindeki kalı cı bir hareket para politikası nı n tepkivermesini gerektirebilecektir.

2006 yı lı enflasyon hedefine ulaşı labilmesi açı sı ndan üçüncü temel risk,yukar ı da da ayr ı ntı lı olarak değinilen hizmet enflasyonundaki katı lı ktı r.Önümüzdeki dönemde hizmet fiyatlar ı ndaki artı şlar ı n kademeli olarak yavaşlayacağı tahmin edilse de, yine de hizmet grubu fiyat artı şı nı n 2006 yı lı





enflasyonuna toplam katk ı sı nı n hedefin yar ı sı na yaklaşacağı öngörülmektedir.Böylesi bir durumda enflasyon hedefine ulaşı labilmesi için, önümüzdeki yı lmal grubu fiyat artı şı nı n yüzde 3-3,5 aralı ğı nda kalması gerekmektedir ki bu damaliyet faktörlerindeki gelişmelerin olumlu yönde seyretmesine bağlı dı r.

Bunlar ı n dı şı nda tar ı msal ürünlerin fiyatlar ı ndaki oynaklı klar, diğer enerji ve emtia fiyatlar ı , dolaylı vergi ayarlamalar ı ve kamu taraf ı ndan kontroledilen mal ve hizmet fiyatlar ı para politikası nı n kontrolü dı şı nda olduğundan,enflasyona bu yönden gelebilecek riskler her zaman mevcuttur. Burada önemliolan, enflasyonun hedeften uzaklaştı ğı dönemlerde TCMB’nin bununnedenlerini şeffaf bir şekilde açı klayabilmesi ve enflasyonun tekrar hedefeyak ı nsama süresi ile bu konuda izlenecek para politikası konusundakamuoyunu bilgilendirmesidir. Kuşkusuz, söz konusu süreşoklar ı n cinsine ve büyüklüğüne göre farklı laşabilecektir. Farklı şoklar ı n enflasyon üzerindekietkileri zamana ve döneme bağlı olarak değişebildiğinden, hedeften belirginolarak sapı lması durumunda enflasyonun tekrar hedefe yak ı nsama süresi,şoklar gerçekleştikten ve kaynağı belirlendikten sonra açı klanacaktı r.





KUTU 6.1. ENFLASYON HEDEFLEMESİREJİMİVE HESAP VEREBİLİRLİK

Enflasyon hedeflemesi çerçevesinde, 2006 yılı için, yüzde 5 yıl sonu hedefi ile tutarlı enflasyonpatikası oluşturulmuş ve her iki yönde iki puan olmak üzere belirsizlik aralıklar ı tanımlanmıştır. Yılsonu hedefi ile tutarlı enflasyon patikası ve etraf ındaki belirsizlik aralıklar ı Tablo 1’de verilmektedir.Bu aralıklar ın dışına çıkılması durumunda, hesap verebilirlik ilkesi dahilinde, Merkez Bankası bununnedenlerini ve alınması gereken önlemleri ayr ı bir raporla Hükümete sunacak ve bu raporukamuoyu ile paylaşacaktır.

Kutu 6.1. Tablo 1. Yıl Sonu Hedefiİle Tutarlı Enflasyon Patikası ve Belirsizlik Aralığı

Mart2006

Haziran 2006 Eylül2006

Aralı k2006

Belirsizlik Aralı ğ ı ÜstS ı nı r 9.4 8.5 7.8 7

Hedefle Tutarl ı Patika

7.4 6.5 5.8 5

Belirsizlik Aralı ğ ı AltS ı nı r 5.4 4.5 3.8 3

Bu patika, aynı zamanda IMF ile yapılan program çerçevesinde, üçer aylık gözden geçirmelerdekullanılacak performans kriterlerine de baz oluşturmaktadır. Buna göre, bu aralıklar ın dışınaçıkılması durumunda, söz konusu durum programşartlılığının ihlal edilmesi anlamına geleceğinden,program esaslar ı dahilinde alınması gereken önlemler açıklanacak ve IMF yetkilileri ilegörüşmelerde bulunulacaktır. Böylece programşartlılığının olası bir ihlalinde kamuoyuna yapılacakolan açıklama IMF’ye de sunulacak ve bu konudakişeffaflık tesis edilmiş olacaktır.

Bu noktada, açıklanan üç aylık enflasyon patikasının, para politikasının üç aylık dönemlereodaklanması anlamına gelmeyeceği vurgulanmalıdır. Merkez Bankası açısından orta vadede önemliolan enflasyonun kademeli olarak aşağı inerek bir yıl içinde yüzde 5, iki yıl içinde ise yüzde 4civar ına gelmesi ve belirli bir istikrara kavuşmasıdır. Belirsizlik aralığı ise, Merkez Bankası’nın parapolitikası duruşunuorta vadeli bir bakış açısıyla belirlemesine katkı sağlayacak bir unsur olmaktadır.Bu çerçevede, Merkez Bankası para politikasının duruşunu dışsal şoklar ın neden olabileceğimakroekonomik dalgalanmalardan ziyade enflasyonun orta vadeli eğilimini etkileyecek gelişmeler belirleyecektir.

Enflasyon tahminlerinin hedefle tutarlılığı yukar ıda vurgulanan orta vadeli perspektif dahilinde elealınmış ve bu Rapor’daki tahminler 2007 yılının ortasına kadar üretilmiştir. Buna göre, Raporun OrtaVadeli Öngörüler bölümünde sunulan Grafik 6.2.1’de de görüldüğü gibi, bugünkü bilgi setiışığındaüretilen enflasyontahmin aral ığı n ı n 2006 yılı boyuncabelirsizlik aral ığın ın içinde kalacağı öngörülmektedir.





GRAF İKLER

2. ENFLASYON GEL İŞMELER İ

Grafik 2.1. Yı l Sonu Enflasyon Hedefi ve Yı llı k TÜFE Enflasyonu 5Grafik 2.2. Son Çeyrek Enflasyonuna Alt Kalem Katk ı lar ı 5Grafik 2.3. Petrol Fiyatlar ı nı n TÜFE Üzerindeki Doğrudan ve Dolaylı Etkileri 7Grafik 2.4. Tütün Ürünleri Fiyat Artı şlar ı nı n TÜFE Enflasyonuna Katk ı sı 8Grafik 2.5. Mal ve Hizmet Gruplar ı nı n Yı llı k TÜFE Enflasyonuna Katk ı lar ı 8Grafik 2.6. Mal Grubu Fiyatlar ı 9Grafik 2.7. TÜFE ve Alt Kalemleri 10Grafik 2.8. Yı llı k TÜFE Enflasyonuna Alt Kalem Katk ı lar ı 11Grafik 2.9. TÜFE ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (F ve G) 12Grafik 2.10. ÜFE ve Petrol Ürünleri Hariçİmalat Sanayi Fiyatlar ı 12Grafik 2.11. Gelecek 12 Aylı k Dönemdeki TÜFE Beklentisi 13Kutu 2.1. Grafik 1. TÜFE, ÖKTG-E ve ÖKTG-E* 16Kutu 2.2. Grafik 1. Döviz Kurundan Tüketici Enflasyonuna Geçiş Etkisi 18

3. ARZ VE TALEP GEL İŞMELER İ

Grafik 3.1.1. GSYİH ve Toplam Nihai Yurtİçi Talep 21Grafik 3.1.2. Mobilya Sektöründe Emek Kullanı mı ve Göreli Fiyat 23Grafik 3.1.3. Çı ktı Açı ğı 25Grafik 3.1.4. Tar ı m-Dı şı İşsizlik Oranı ve Tar ı m-Dı şı İstihdam 26Grafik 3.1.5. TCMBİYA Kredi Faiz Oranı Beklentisi ve Yatı r ı m Harcaması Eğilimi 27Grafik 3.2.1. Cariİşlemler Dengesi / GSMH 28Grafik 3.2.2.İthalat veİhracat 29Grafik 3.3.1. Özelİmalat Sanayiinde Birim Reel Ücret Endeksi 31Kutu 3.1. Grafik 1.İmalat Sanayinde K ı smi Emek Verimliliği 33

4. MAL İ P İYASALARDAK İ GEL İŞMELER

Grafik 4.1.1. Hazineİhaleleri Reel Faiz Oranı ve Getiri Fark ı 35Grafik 4.1.2. Faiz Oranlar ı ndaki Gelişmeler 36Grafik 4.1.3. Getiri Eğrileri 37Grafik 4.1.4. Döviz Kuru Gelişmeleri 38Grafik 4.1.5. Yabancı Bankalar ı n YTL Cinsinden ihraç Ettikleri Tahviller 39Grafik 4.1.6. Varlı k Dolarizasyon Endeksi 39Grafik 4.2.1 Reel Sektöre Açı lan Krediler/GSMH 41

Grafik 4.2.2 Tüketici Kredileri ve Tüketim Malı

İthalatı

42

5. KAMU MAL İYES İ

Grafik 5.2.1. Kamu Sektörü Borç Stoku Göstergeleri 49Grafik 5.2.2.İç Borç Stokunun Reel Faiz Oranı ve Toplam Borç Stokunun Yapı sı 50

6. ORTA VADEL İ ÖNGÖRÜLER

Grafik 6.2.1. Enflasyon ve Çı ktı Açı ğı Tahminleri 57Grafik 6.2.2. Enflasyon ve Çı ktı Açı ğı Tahminleri 58





TABLOLAR

2. ENFLASYON GEL İŞMELER İ Tablo 2.1. TÜFEİçinde Yer Alan Petrol Ürünleri Fiyatlar ı 6Tablo 2.2. Mal ve Hizmet Grubu Fiyatlar ı 10Tablo 2.3. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (2003=100) 11Kutu 2.1. Tablo 1. Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri 15Kutu 2.2. Tablo 1. Kurdan Tüketici Fiyatlar ı na Geçişkenlik-Özet Tablo 19

3. ARZ VE TALEP GEL İŞMELER İ Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri 22Tablo 3.3.1.İmalat Sanayiindeİstihdam, Reel Ücret ve Verimlilik Gelişmeleri 30Tablo 3.3.2. Hammadde Fiyatlar ı na İlişkin Göstergeler 32

4. MAL İ P İYASALARDAK İ GEL İŞMELER

Tablo 4.2.1 Tüketici Kredilerinin ve Kredi Kartlar ı ndan Alacaklar ı n Gelişimi 42

5. KAMU MAL İYES İ

Tablo 5.1.1. Konsolide Bütçe Büyüklükleri 46Tablo 5.2.1. Konsolide Bütçe Nakit Açı ğı nı n Finansmanı 48 Kutu 5.1. Tablo 1. IMF ile Yürütülen Program Çerçevesinde Öngörülen Taahhütler 51

6. ORTA VADEL İ ÖNGÖRÜLER

Kutu 6.1. Tablo 1. Yı l Sonu Hedefiİle Tutarlı Enflasyon Patikası ve Belirsizlik Aralı ğı 62




KISALTMALAR

ABD Amerika Birleşik DevletleriDİBS Devlet İç Borçlanma SenediDPT Devlet Planlama Teşkilatı GSMH Gayrî Safi Millî Hası laGSY İH Gayrî Safi Yurtİçi Hası laIFS Uluslararası Finansalİstatistikler IMF Uluslararası Para FonuİMKB İstanbul Menkul K ı ymetler Borsası İYA İktisadi Yönelim AnketiKDV Katma Değer VergisiK İT Kamu İktisadi Teşebbüsleri

MBÖTE Merkez Bankası Özel Tüketim EndeksiOPEC Petrolİhraç Eden Ülkeler OrganizasyonuÖKTG Özel Kapsamlı TÜFE GöstergeleriTEFE Toptan Eşya Fiyat EndeksiTBMM Türkiye Büyük Millet MeclisiTCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TMSF Tasarruf Mevduatı Sigorta FonuT İM Türkiyeİhracatçı lar MeclisiTÜFE Tüketici Fiyat EndeksiTÜ İK Türkiyeİstatistik KurumuTÜPRA Ş Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş.TÜRK TELEKOM Türk Telekomünikasyon A.Ş. ÜFE Üretici Fiyatlar ı EndeksiYTL Yeni Türk lirası

tcmb enflasyon raporu 2006 i

Documents