teorija na bilansot

1. ВОВЕД

I

1. Поим, содржина и сфаќање на билансот

1.1. Поим на билансот

Билансот е табеларен преглед за средствата, изворите и финансискиот

резултат на претпријатието. Тој ја покажува eкономската цeлина на претпријатието.

Таквото гледање сe вика статичко гледање на билансот. Тоа произлегува оттаму што

билансот се набљудува како -книговодствено техничка метода. Според оваа метода

биланс постои само тогаш кога има изготвено преглед во којшто се искажани

средствата, изворите на средствата и финансискиот резултат. Ова е класично гледање

на билансот, а е познато уште од времето на Luca Pacioli (14 - 15 век), кој прв има

изготвено биланс како преглед, со кој се изразуна економската целииа на

претпријатието. Оттогаш па наваму се прави преглед и кога ќе се направи -

претставува биланс.

Постои и динамичко гледање на билансот, според кое треба да се има предвид

дека како резултат на стопанските настани кои се случуваат во претпријатието, биланс

секогаш постои. Тој постои и тогаш кога не е искажан во формална билансна шема.

Покрај тоа, искажувањето на состојбата и на резултатите од појавите во формална шема

не значи дeка дејството на појавата престанало, дека нејзиниот развиток, нејзината

динамика е дефинитивна, па после тоа состојбата и резултатите на појавите да се

искажуваат во билансот. Напротив, најчесто се работи за формално искажување на

состојбата и резултатите на појавите во определен момент, на определен ден, која што е

непрекината, значи, се уште во развиток. Значи, динамичкото гледање на билансот

произлегува оттаму што во претпријатието секогаш постои рамнотежа помеѓу

средствата и нивните извори и истата не е поврзана со изготвувањето на табеларен

преглед. Постојано во претпријатието постои една економска целина која после секоја

промена се менува. Тоа менување може да предизвика збирот на билансот да остане

ист, да се зголеми, или пак да се намали.

Доколку како цел на билансот е утврдувањето на периодичните, меѓусебно

споредливите финансиски резултати, вниманието на билансирањето се обрнува на

проценувањето на приходите и расходите кои што припаѓаат на пресметковниот

период, додека билансот на состојбата во таков случај има карактер на сметка на

израмнување, што одговара на динамичкото сваќање на билансот, а искажаната билансна

имовина по правило ќе биде пониска од имовината на претпријатието. Тоа произлегува

оттаму што во таков случај во билансот на состојбата реалните добра (постојаните

средства и залихите) се третираат како идни расходи, за наредните пресметковни

периоди, и во таа смисла ќе се проценуваат по набавна цена, под услов набавната цена да

е пониска од важечката пазарна (дневна) цена. Побарувањата ќе се третираат; како идни

примања и таради претпазливост ќе се проценуваат по пониска вредност. Од друга

страна, обврските во пасивата, како идни издвојувања, ќе се проценуваат, заради

претпазливост, по повисока вредност. Покрај тоа, на страната иа пасивата ќе бидат

искажани и приходите кои не припаѓаат на тековниот, туку на наредниот пресметковен

период. Јасно е дека динамичкото на билансот тежнее имовината во билансот да

проценува пониско, а обврските по повисоко, заради што билансната имовина се

оддалечува од имовината на претпријатието, а како резултат на тоа во билансот на

успехот расходите се повисоки, а приходите пониски, што одговара на внимателноста

на искажувањето на тековниот периодичен финансиски резултат. Ако сакаме да ја

знаеме точната состојба, треба после секоја промена да составуваме биланс. Тоа е

динамичко гледање на билансот. Ако ги испитуваме сите тие промени, во суштина го

испитуваме работењето на претпријатието. (со едсн збор, на билансот се гледа како на

една филмска лента која ги снима сите дејствија во претпријатието.

Кога билансот го набљудуваме статички, тој покажува и финансиски резултат,

и тоа, било добивка или загуба. Како резултат на тоа имаме можност да видиме

зголемување, односно намалување на износот на активата и пасивата. Секое

зголемување на активата и пасивата произлегува од зголемувањето на средствата и

изворите, а намалувањето настанува како рсзултат на намалувањсто на средствата во

активата, односно на изворите во пасивата. Вакви случаи ќе се јават кога има прилив

на нови или намалувања на средствата со кои претпријатието располага, како и

создавањето на нови обврски или ликвидирањето на постојните. Но, покрај ваквите

движења може да настане промена и во рамките на самата актива и пасива, што

доведува до тоа во различни биланси тие да се разликуваат. Тоа може да се констатира

од наредните неколку биланси и тоа:

БИЛАНС 1

АКТИВА ПАСИВА

1. ПАРИЧНИ СРЕДСТА 85 000 1. ТРАЕН КАПИТАЛ 40 000

2. ПОСТОЈАНИ СРЕДСТВА 35 000 2. ДОЛГОРОЧНИ ОБВРСКИ 80 000

ВКУПНО 120 000 ВКУПНО 120 000

БИЛАНС 2


1. ПАРИЧНИ СРЕДСТВА 75 000 1. ТРАЕН КАПИТАЛ 40 000

2. МАТЕРИЈАЛИ 10 000 2. ДОЛГОРОЧНИ ОБВРСКИ 80 000

3. СТОКИ 10 000 3. ДОБАВУВАЧИ 10 000

4. ПОСТОЈАНИ СРЕДСТВА 35 000


БИЛАНС 3




3. ПРОИЗВОДСТВО 4 000 3. ДОБАВУВАЧИ 10 000

4. СТОКИ 5 000

5. ПОБАРУВАЊА 5 000



БИЛАНС 4




3. ПРОИЗВОДСТВО 2 000 3. ДОБАВУВАЧИ 10 000

4.ПРОИЗВОДИ 5 000 4. ДОБИВКА 1 000

5. ПОБАРУВАЊА 5 000



Од наведените биланси можеме да видиме дека секогаш постои рамнотежа

на левата и десната страна. Ако позициите во билансите сукцесивно ги набљудуваме,

ќе констатираме дека настанала трансформација на средствата во активата од еден

во друг вид. Го други зборови, од билансите се согледува движењето на средствата

и правецот на тоа движсње.

Од активата на билансот се согледува состојбата на средствата со кои што

претпријатието располага во моментот на составувањето на билансот, додека од

пасивата се согледува колку средства претпријатието требало да има во активата.

Односот на активата и пасивата може да се спореди со односот на касовиот извештај

и касата. Имено, како што е познато, касовиот извештај треба да покаже колку

средства треба да има во касата, а касата покажува колку фактички средства има.

Од првите почетоци на составувањето на билансот, па до дснес, постојано се

скратувал периодот на неговото составување. Така, во прво време се мислело

дека билансот треба да се составува на две години, за да покасно тој период се

намали на една година, а денес се составува и тримесечно, месечно, па и дневно, во

претпријатија кои располагаат со современа компјутерска тсхника за водење и

обработка на податоцитс, а се заинтересирани за дневна состојба на средствата,

Изворите и финансискиот резултат. Со други зборови, потребата да се согледа

динамиката и состојбата во претпријатието придонела да сс скрати периодот за

којшто се составува билансот.

Во практиката кај нас, главно, е присутио статичкото гледање на билансот.

Тоа била и причината и самиот предмет да се нарече теорија и анализа иа билансот.

Но, ведиаш да нагласиме дека за анализата на работењето не се доволни само

податоци од книговодството, кое не ги евидентира сите економски промени во

претпријатието. Имено, книговодството ги евидентира само извршените стопански

настани и оние што можат вредносно да се изразат, додека за другите настани тоа не

дава податоци. Така, за работната сила, како еден од основните фактори за

работењето, податоци не можат да се добијат од кииговодството. Тоа ја наметнува

потребата, покрај книговодствените податоци за анализата да се користат и податоци

кои што можат да се добијат од други извори.

Покрај билансите кои покажуваат состојба на средствата, изворите на

средствата (билансот на состојбата), постојат и биланси од кои се согледуваат

приходите и расходите направени во опрсделен период и остварениот резултат

(успешен биланс), големината на направените трошоци и постигнатите ефекти

(биланс на трошоци и ефекти).

Основна разлика меѓу овие биланси е тоа што од билансот на состојбата се

согледува можноста - перспективата на претпријатието за извршување на својата

задача во наредниот период.

Од билансот на успехот се согледува големината на расходите и приходите и

остварената добивка, односно загуба.

Под расходи се подразбираат загубени средства - трошоци кои не создаваат

учиноци. Тие можат да бидат редовни и вонредни. За редовни расходи станува збор

кога создаденитс ефекти се продаваат по пониска цена од цената на чинењето.

Вонредни расходи се оние кои не се резултат на нормалното работење и

извршувањето на задачите (платени пенали, затечни камати и сл.)

Приходи се прилив на средства кои не произлегуваат од наплата на

побарувања или создавање на обврски. Приходитс придонесуваат за зголемување на

масата на средствата и затоа така се нарекуваат. За редовни приходи станува збор

кога остварените ефекти се продадат по повисока продажна од нивната цена

на чинење.

Вонредните приходи не се резултат од редовното извршување на

задачата (наплатени пенали, затезни камати и сл.). Финансискиот резултат

(добивката, односно загубата) којшто се искажува во билансот, претставува разлика

помеѓу вкупните приходи и вкупните расходи.

Билансот на потрошоци и ефекти се изготвува за организациони делови на едно

претпријатие. Во него потрошоците се искажуваат на левата, а ефектите на десната

страна. Во зависност од тоа што се зема како трошок во активата и по која цена

учиноците ќе се пресметаат, од овој биланс ќе се согледа постигнатата економичност

или профитабилност.

1.2. Етимолошко потекло на зборот биланс

Зборот биланс потекнува од италијанскиот збор “bilancio” што значи вага со

два таса, а кај вагата мора едниот тас да е равен на другиот тас.

Во поглед на коренот на италијанскиот збор “bilancio” не постои истоветно

гледиште во литературата. Според едно гледиште тој потекнува од италијанскистг

збор “bilanx”. Тоа е сложен збор составен од “bi " (двоен, двостраниче ) и "lanx" (тас на

вага). Според второ мислење зборот биланс потекнува од францускиот збор

"bilan", кој исто така е сложен и составен од два збора и тоа: “bi” што значи сметка, и

зборот “an” што значи година. Според тоа, зборот биланс претставува годишна

сметка.

Второто гледиште тршко може да се одржи. До овој заклучок доаѓаме врз

основа па фактот шго барањето за составување на годишна сметка го поставил Simon

Stewin дури во 1605 година, па според тоа во поранешните периоди не е, а ниту можел

зборот биланс да потекнува од годишна смстка.

За време на Luca Pacioli, биланс не се составувал на крај на годината, туку

тогаш кога биле исполнети книгите и кои требало да се отворат нови.

Зборот биланс се среќава 1564 година во книговодството на фирмата Del Bene (член на

цехот на преработка на волна). Оваа фирма биланс составувала за една година, како

период кој бил потребен за изработка на извесна количина на штоф.

Посебно треба да се истакне дека Benco Koturlic, кој се смета како

најзаслужен за објаснувањсто на двојното книговодство, уште во 1458 година прави

разлика помеѓу заклучната книга и билансот. Според Koturlic заклучна книга се

составува во моментот кога целата главна книга е исполнета, а биланс се составува

секоја година, со цел да се проверат аритметичките точности на книжењата. Оттука

произлегува дека Пачиолиевото тврдење не е точио, бидејќи мора јасно да се

разликува биланс "bilancio" од заклучна книга.

Во француската литература има и еден нов збор "balance”. Balance е

книговодствен бруто биланс кој не гарантира точност, а зборот “bilan” се употребува

за биланс составен врз основа на инвентар, и е поточен.

Во различни земји се употребуваат различни термини за збирот биланс.

Така, кај нас се употребува биланс, во Бугарија баланс, во Русија баланс, во

Чехословачка “balance”, во Германија “bilanz” во Англија “balance cheet” итн.

Од самите термини и нивниот изговор може да се заклучи дека разликата

кај поодделните земји се јавува во смисла на тоа дали е земено значењето на зборот

од италијанската или од француската литература.

Кај нас под биланс обично се подразбира оној кој што се изготвува на крајот

на годината и претсггавува составен дел на завршната сметка. Најверојатно е дека

ние сме го усвошле овој збор од италијанскиот збор "bilancio".

Самото значeње на зборот биланс упатува на нeколку заклучоци и тоа:

- дека со билансот нешто се мери и се искажува резултатот,

- дека тоа што се мери се набљудува од два аспекта, две

перспективи, и

- дека со тие два аспекта на набљудување она што се мери се доведува во

рамнотежа, формирање на еднаквост помеѓу нив.

1 .5. Содржина на билансот на успехот

Билансот на успехот или сметката на добивката и загубата како што честопати

се нарекува во литературата, е преглед на приходите, расходите и финансискиот

резултат, како разлика помеѓу нив, остварени во определен пресметковен период.

Билансот на успехот може да биде во форма на двостраничен преглед или во форма на

едиостраничен преглед. Содржината на билансот на успехот зависи од методата по која е

изготвен. Кога билансот на успехот е изготвен по методата на продадените учиноци,

тогаш на расходната страна се искажуваат редовните расходи и вонредните расходи, а

на претходната страна сс искажуваат редовните приходи и вонредните приходи.

******************Редовните расходи, во суштина, се трошоци содржани во

продадените производи, извршените услуги и трошоците на финансирањето.

Вонредните приходи се приходи кои настанале независно од редовното работење на

претпријатието и тие се јавуваат повремено. Редовните приходи се приходи од

финансираљето. Вонреднитс приходи сс приходи кои настанал^ исто така, не.ависно од

редовнсгго работен>е на прстпрИЈатис о и тис сс јавуваат повремено. Билансот на

успсхот во вид на сдносграничеИ п|>еглед, во скратена ф^рма, ичгледа

вака.****************

1. Приходи од продажба;

2. Вонредни приходи;

3. Вкупни приходи (1+2);

4. Редовни расходи;

5. Вонредни расходи;

6. Вкупни расходи (4 +5)

7. Добивка (3-6);

8. Загуба (6-3).

Билансот на успехот изготвен според методата на вкупните трошоци, поаѓа од

трошоците кои настанале во пресметковниот период (трошоци на периодот). Токму

затоа во билансот на успехот се вклучува и разликата помеѓу крајните и почетните

залихи на недовршеното производство, полупроизводите и готовите производи, кои што

се искажуваат преку намалувањето па залихите (доколку крајнитс залихи се помали од

почетните) и преку зголемуваљето на залихите (ако крајните залихи се поголеми од

почетните залихи). Ова намалување или зголемување на залихите во билансот на

успехот може да се вклучи алтернативно - или на расходната или на приходната страна.

Доколку намалувањето, односно зголемувањето на залихите се вклучува на расходната

страна од билансот на успехот, во вид на двостраничен преглед во скратена форма,

изгледа вака:

БИЛАНСНЛУСТШХ

1. ^Грошоци на 1 . Приходи од 2. Намалување на 2. Вонредни приходи3. Зголемунање на 3. Нкупен нриход 4. Рсдовни расходи 5. Нонрсдии расходи6. Нкунни расходи (4+5)7. Добивка 4. Загуба

Во овој случај редовнитс расходи се добиени по сметковен пат, ако е остварено

намалување на залихите - редовните расходи се јавуваат како збир на трошоците од

тековниот период плус трошоците од претходниот период содржани во намалените

ПРИХОДИ^АСХЈОДИ

залихи ако е остварено зголемување па залихите – редовните расходи се јавуваат како

разлика на трошоците од тековниот период намалени за трошоците содржани во

зголемените залихи. Независно од методата по која се изготвува билансот на успех,

приходите мораат да бидат билансирани или по системот на фактурирана реализација,

или по системот на наплатена реализација. Билансирање на приходите по фактурирана

реализација значи во приходите да се вклучува секоја продажба на производи и

извршена услуга, под услов производот да е испорачан, односно услугата да е изршена

и фактурирана на купувачот. Се разбира дека во таков случај расходитс ги сочинуваат

трошоците содржани во продадените производи, односно извршените услуги.

Билансирањето на приходите по наплатена реализација значи во приходите да се

вклучува само наплатените приходи од продадените производи, односно извршените

услуги. Во тој случај расходитe ги сочинуваат трошоците содржани во наплатените

приходи од продажбата на производите и извршените услуги.

1.6. Поврзаност на билансот на состојбата и билансот на успехот

Поврчаноста на билапсот па состојбата и билапсот па успехот сс одвива В(^>

два процсса - во процесот па настаиуваи>сто на приходитс и расходите, и во процсссгг

па самото билапсиран.с.

Во прог^ссот на настануиањето на приходите и расходите во тскот иа

конкрстеи прссмстковсп период, новрчанскта па биланагг па состојбата од сдн.а

страи.а и билансот на уепехот од друга страна можс да се илустрира прску повсќс

билапспи слики кои ќс бидат пречептирапи но иродолжение:

БИЛАНГНА(Ч)(Т()ЈНА

БИЛАНГ НАУСПЕХ 1

За (^бјасиуваи>ето на новрчаноста помеѓу билансот насосгојбата и билапсот

на успсхсгг треба да сс имаат предвиЈ|; ^:слсдните констатации:> от ^ : 3 -';ј^^"/;'ЖЅ

а) дска расходитс пастануваат или со.ЦамаЈгуваЈБетоПа ^: срсдспзата (1) под

услов дска тоа намалуваљс на срсдетвата нс прсдичвикало намалување на обврскитс,

или зголемуван>с ?№: обврските (2), иод услс)В 'мчмЈсмуваПЈСТс^ ^а абв прсди-шикало

чго.иемунан>(^на срсдсгва:га. , Ѕ;̂ ^^

б) приходитс да Љстануваат и;|^^ срсдств;ата (3),;::с;;1!р|;.успов.Т(>а^7'3[^е ^ ^|}|

а^^:м расхс^

.(-)стаиуваат;ли" сск()['амг:.^.^^^^ '̂М^скитс''-''" сс 'нчхиемуваат, стацувгаат НиТ1|3()К|

Ш^г^^ сскогаш когаI'племуваат, а обврските остамуваат пспрс^мспсти, илио|-а

обврскитс сс наматтуваат, а средствата (^сгаиувиат билансот непроменети. Тоа е

суштинската поврзаност, меѓузависност, помеѓу билансот на состојбата и билансот на

успехот во процесот па настанувањето на приходите и расходите.

Трсба посебно да се има предвид дека билансот на состојбата и билансот на

успехот постојат во секој момент во претпријатието, тис до моментот на

билансирањето формално сс певидливи, соединети се во едсн биланс, а фактички се

искажани иа книговодствените сметки. Оттаму и се вели дека книговодствениот биланс

е во динамика, а графички би можсл да се претстави на следниот начин:

БИЛАНС 2

АКТИВА

+ РАСХОДИ

ПАСИВА

)-ПРИХОДИ

Во момснтот на билансираљсто доаѓа до разделуваље на книговодствените

сметки на сметки на состојба и сметки на успсх. Тогаш доаѓа до билансна нерамнотежа

и во билансот на состојбата и билапсот на успехот заради финансискиот резултат. Го

цсл да се воспостави билансна рамнотежа, финансискиот резултат се искажува на

помалата страна од билансот па успсхот и сс вклучува во билансот на состојбата, но

сскогаш на спротивната страна, и тоа е всушност поврзувањето на овие два биланси

во моментот на билансирањсто.

Во сообразност со реченото на почетокот на ова поглавјс, дека билансот

секогаш искажува состојба на нскоја појава пабљудувана од два различни аспскти и

резултатот на таа појава, с^д изнесеното јасно е:

- дека билансот на успсхот ја искажува појавата на вкуппото 'пчхпсмување

на сопствениот капитал (приходи) и вкугшото намалување на сопствсниот капита,л

(расходи) во тскот па (]рссмстковпиот период, а рачликата помсгу мив с финансискиот

рсзултат којшто се вклучува во билаисот на состојбата или како нсто зголемуватве на

сопствениот капитал (добивка), или пак, како

- дека билансот на состојбата ја искажува состојбата на срсдствата и нивните

извори на финансираље ма денот на билансирањето, при што добивката претставува

зголемување па средствата и сопствениот капитал, а загубата претставува намалување

на средствата и сопствениот капитал.

1.7* Биланс и книговодство

и

Книговодството има задача вредносно да ги опфати по хронолошки ред сите

вистински настанати деловни промеии кои игго придонесуваат за промената на

структурата на средствата и изворите во определен временски период, заради што има

карактер на временска сметка. Билансот започнува со основањето, а завршува со

ликвидацијата на претпријатието. Со оглед на тоа што тој на своите сметки на состојба

го искажува парич^иот промет, движењето на капиталот, средствата и обврските, а на

сметките на успехот расходите, како вкупна побарувачка на вредности и приходи, како

вкупно зголемување на вредностите, книговодството, во склад со законските прописи,

редовно изготвува годишна сметка, која содржи биланс на состојба, биланс на успех, и

извештај за работењето. •

Билансот претставува една од функциите на книговодството, па затоа треба да

се определи неговото место во рамките на книговодството. Имено, ако книговодството

го свидентира работењето на претпријатието, а билансот како скономска целина

пре^сТавува слика на тоа работење, треба да се согледа к^Кво е местото на таа слика во

книговодството.

Динамички гледано, и билансот ' го претставува работењето, но работењето во

билансот се евидентира преку сметките кои, всушност, се индикатори на тоа работе^ве.

Секој настан се одразува на средствата, изворите на срсдствата, приходите и

расходите, па затоа се врши нивно свидентирање преку сметките. Евидентирањето на

книговодствените промени се врши преку четири книговодствени фази или функции.

Значи, не е можно да постои книговодствсна свидеиција без целосно извршување на

овие функции, и тоа:

1. Утврдување (констатирање ) на настаните,

2. Анализирање на настаните,

-

teorija na bilansot

Documents

luca pacioli

balance

bilan

bilancio