บทท 2ประเภทและพนธโคเนอ

1. ลกษณะทวไป โคเนอในทนหมายถงโคทมเนอมาก โคพนธเนอทดพงมลกษณะตางๆ

ดงน 1.1 มรปทรงรปสเหลยม หนา ตวกวาง ลก มกลามเนอมาก 1.2 มหลงกวาง และยาว 1.3 มบนทายกวาง ขาใหญ มกลามเนอขามาก 1.4 มการเจรญเตบโตเรว 1.5 มการเปลยนอาหารเปนเนอไดด 1.6 มไขมนสะสมในกลามเนอมาก 1.7 มเนอนม รสชาตด 1.8 มความทนทานตอโรค แมลง และสภาพดนฟาอากาศของ

ประเทศไทย

2. การแบงโคเนอตามถนกำาเนดโคสามารถแบงออกไดเปนกลมตามลกษณะโครงสรางและถนกำาเนด

ดงน 2.1 Bos indicus : ซงเรยกกนวา ซบ (Zebu) หรอโคอนเดย เปน

โคทมตะโหนก (humped cattle) 2.2 Bos Taurus : มกจะเรยกวา โคยโรป เปนโคทไมมตะโหนก

(humpless cattle) 2.3 Bos gaurus : ไดแก พวกววกระทงทเปนสตวปา2.4 Bos banteng : ไดแก ววแดง หรอววบาหลทเลยงกนใน

อนโดนเซย

ตารางท 2.1 เปรยบเทยบลกษณะของโคยโรปและโคอนเดย

ทมา:

3. พนธโคเนอทนาสนใจ การเลยงโคเนอจะใหไดกำาไรจะตองสามารถผลตลกโคใหไดจำานวนมาก

เชน แมโคควรสามารถใหลกไดปละตว เมอหยานมลกโคมขนาดใหญและมคณภาพดเปนทตองการของตลาด การทจะสามารถทำากำาไรไดดดงกลาวจะตองเรมตงแตเลอกพนธ ใหอาหารใหเหมาะสม และมการจดการเลยงดทเหมาะสม

3.1 โคพนเมอง หมายถง โคทเลยงในทองถนมาชานาน ดงนนโคพนเมองในแตละภาคอาจมส รปรางลกษณะแตกตางกน แมโคพนเมองจะถกจดเปนพวก Bos indicus แ ตกมรปรางผดจากโคอนเดยทวๆไป โดยภาพรวมโคพนเมองไทย มแนวหลงเกอบเปนเสนตรง ไมมตะโหนกหรอมตะโหนกขนาดเลก เหนยงคอไมหยอนยาน ผวหนงมหลายส เชน สแดง สดา และขาว โคพนเมองภาคใต ตวผจะมตะโหนกใหญ บนทายเลกในลกษณะของโคชน โคพนเมองภาคเหนอในพนทจงหวดลาพน เชยงใหม นยมเลยงโคทมสขาว โคพนเมองทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มกจะมขนาดโตกวาโคภาคอนเพราะมพนธโคอนเดยผสมอยพอสมควร เพราะมหนวยงานของกรมปศสตวเคยสงเสรมปรบปรงพนธ

โคพนเมองของไทยมลกษณะรปราง กะทดรด ลาตวเลก ขาเรยวเลก ยาว เพศผมตะโหนกขนาดเลก อตราการเจรญเตบโตโดยทวไปไมเกน 500

กรมตอวน โคพนเมองเปนโคททนทานตออากาศรอน ทนแมลงรบกวน มความตานทานโรคในทองถนไดดมากตารางท 2.2 ขอเปรยบขอดและขอเสยของโคพนเมองของไทย

ทมา:

โคพนธขาวลำาพน มถนกำาเนดแถบจงหวดภาคเหนอ เชน ลำาพน ลำาปาง เชยงใหม เชยงราย พะเยา เกษตรกรเลยงไวเพอใชแรงงาน โดยเฉพาะมกจะถกคดเลอกเปนพระโคพระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ มลกษณะผวหนงสขาว ขนตาและพหางสขาว เขาและกบสสม จมกสชมพ ใบหนาเลก หเลก พนงทองตดแนบลำาตว มตะโหนกใหญ เหนยงคอมพอประมาณไมพบยนมาก มขนาดเลก นำาหนกแรก 18-20 กก. นำาหนกหยานมเมออาย 200 วน 100 กก. เพศผโตเตมท 400-500 กก. เพศเมยเตมวย 250-300 กก. อายเมอใหลกตวแรก 33 เดอน ระยะอมทอง 290-295 วน ชวงหางการใหลก 380 วน

ภาพท 2.1 โคขาวลำาพน

โคพนเมองอสานหรอโคกระโดน เลยงกนมากทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอทงตอนบนและตอนลางของประเทศ เพอใชลากจง เทยมเกวยน และเปนอาหารโปรตนทสำาคญโดยเฉพาะในงานพธและเทศกาลทสำาคญ ลกษณะประจำาพนธ ลำาตวสนำาตาลแกมแดง อาจมสแตกตางกน เชน ดำา แดง นำาตาล เหลอง ขาว เปนตน หนายาวบอบบาง หนาผากแคบ ตะโหนกเลก เหนยงคอและหนงทองมไมมาก รปรางเลก นำาหนกแรกเกด 15-17 กก. นำาหนกหยานม 200 วน 78 กก. เพศผเตมวยหนก 350-450 กก. เพศเมยหนก 230-260 กก. อายเมอใหลกตวแรก 33 เดอน ระยะอมทองนาน 270-275 วน ชวงหางการใหลก 356-380 วน

ภาพท 2.2 โคพนเมองอสานหรอโคกระโดน

โคพนเมองภาคใตหรอโคชน นยมเลยงกนมากทางภาคใต ซงจากการทคนภาคใตสวนใหญประกอบอาชพทำานา เมอหลงฤดเกบเกยวประมาณเดอนมนาคม -เมษายน ชาวนาจะปลอยโคออกหากนตามทองทงเปนฝงใหญ โคจากในหมบานมโอกาสพบกน ประกอบกบเปนชวงฤดผสมพนธโคตวผจงชนกนแยงชงเปนจาฝง เพอจะไดยดครองโคตวเมย ชาวบานจงไดเหนลลาการชนของโคบางตว เกดความรสกพอใจ ประทบใจ และคดเลอกไวเปนโคชน ซงโคชนจะตองเปนโคตวผทมลกษณะด มอายประมาณ 4-5 ป ตองมสายพนธเปนโคชนโดยเฉพาะ ผานการเลยงดฟตซอมรางกายใหแขงแรงและฝกชนบอยๆ จนกลายเปนโคชนทมคณสมบตเดนเฉพาะ เชน แขงแรง สมบรณ มไหวพรบในการชน และทรหดอดทนเปนพเศษ เปนตน โคชนมมากทสดในจงหวดนครศรธรรมราช พทลง ตรง และสงขลา

ลกษณะประจำาพนธ มขนสแดง สนำาตาลออน นำาตาลแก ดำา แดง และดาง ไมมเหนยงสะดอ มเหนยงคอบาง นำาหนกแรกเกด 14-15 กก. นำาหนก

หยานมเมออาย 200 วน 76 กก. นำาหนกเพศผโตเตมท 350-450 กก. นำาหนกเพศเมยโตเตมท 230-250 กก. อายเมอใหลกตวแรก 39 เดอน ระยะการอมทอง 270-275 วน ระยะชวงหางการใหลก 365-380 วน

ภาพท 2.3 โคพนเมองภาคใตหรอโคชน

โคพนเมองภาคกลาง หรอโคลาน นยมเลยงมากในภาคกลาง โดยเฉพาะจงหวดเพชรบร ราชบร กาญจนบร ประจวบครขนธ นครปฐม และสพรรณบร จากการทเกษตรกรในจงหวดดงกลาวสวนใหญประกอบอาชพทำานา เมอเพาะปลกเสรจแลว พอถงฤดเกบเกยวขาวเกษตรกรจะนาขาวทเกบเกยวแลวมาวางเรยงวนในลกษณะวงกลม มเสาไมเปนจดศนยกลางสำาหรบผกโคราว (คาน) โดยใชวธขอแรงงานจากโคของเพอนบานมาชวย ซงผกโคเรยงเปนแถวรายตวใหพอเพยงกบขาวทตงกองรายลอมไว จากนนไลโควงวนเวยนรอบๆ เสาไมทปกไวจนกวาเมลดขาวรวงหลนจากรวง เกษตรกรจะชวย

กนเกบฟางขาวออกจนหมดใหเหลอเฉพาะเมลดขาวเปลอก หลงจากเสรจสนการเกบขาวแลว เกษตรกรจะมเวลาวางในชวงเดอนมนาคม-พฤษภาคม จงไดมผคดนำาวธการนมาใชและเพมจำานวนโคทวงใหมากขน นยมจดการแขงขนในบรเวณวด ตอมาเรมจดการแขงขนนอกวด จากเรมแรกเพอความสนกสนานและตอมาไดมการพฒนาวธการแขงขนเรอยๆ จนถง ป พ.ศ. 2500 จงไดรเรมเดมพนการแขงขนวงววลานกนมากขน

ลกษณะประจำาพนธนสยเปรยว ตนตกใจงาย ลำาตวยาวบาง มขนสแดง สนำาตาลออน นำาตาลแก ดำา แดง และดาง ไมมเหนยงสะดอ มเหนยงคอบาง นำาหนกแรกเกด 15-17 กก. นำาหนกหยานมเมออาย 200 วน 78 กก. นำาหนกเพศผโตเตมท 350-450 กก. นำาหนกเพศเมยโตเตมท 230-250 กก. อายเมอใหลกตวแรก 33 เดอน ระยะการอมทอง 270-275 วน ระยะชวงหางการใหลก 365-380 วน

ภาพท 3.4 โคพนเมองภาคกลางหรอโคลาน

2. บราหมนหรออเมรกนบราหมน (Branman; American Brahman) โคพนธนพฒนาขนในเขตมลรฐตะวนตกเฉยงใตของสหรฐอเมรกาเมอรอยกวาปมาแลว (ค.ศ.1854) โดยมบรรพบรษเปนโคอนเดยพนธตางๆ เชน Kankrej, Ongole, Gir และ Krishna Valley เปนตน ดงนนโคพนธนสามารถปรบตวเขากบสภาพอากาศรอนและกงรอนไดด ลกษณะของโคบราหมนโดยทวไปมสขาวหรอสเทาตลอดตว บางพวกมสแดงหรอนำาตาลแกมแดงเรยกวา บราหมนแดง (Red Brahman) นำาหนกแรกเกดอยระหวาง 23-29 กก. นำาหนกหยานมเมอ 205 วนประมาณ 150 กก. ขนาดเมอโคโตเตมทตวผหนก 750-1,000 กก. ตวเมยหนก 550 กก. ตวผมหนอกใหญ มหนงใตคอและทองหยอนยานมาก

พนธบราหมนเปนพนธโคเนอทมบทบาทสำาคญนยมนำามาผสมกบโคยโรป ลกผสมทไดสามารถปรบตวเขากบสภาพอากาศรอนไดด โตเรว และเนอมคณภาพด ลกผสมเหลานบางกไดรบการปรบปรงพนธเปนพนธใหม เชน

พนธแบรงกส (Brangus) มเลอดบราหมน 3/8, แองกส 5/8 พนธบราหฟอรด (Braford) มเลอดบราหมน 3/8, เฮยรฟอรด 5/8 พนธชารเบรย (Chabray) มเลอดบราหมน 3/16-3/8, ชาโรเลส

5/8-13/16

ตารางท 2.3 พนธโคเนอบางพนธทเกดจากการผสมระหวาง B. indicus กบ B. tausus

ทมา:

ภาพท 2.5 โคพนธบราหมน

3. อนดบราซล หรอฮนดบราซล (Indu-Brazil, Hindu-Brazil) เปนโคทพฒนาปรบปรงขนมาจากโคอนเดยหลายพนธทนำาเขาไปเลยงในประเทศบราซล มลกษณะคลายคลงกบโคบราหมนอยบาง แตขนาดสงใหญกวา หตบยาว ลำาตวยาว สงเพรยวสวยงาม มการสรางกลามเนอนอย ครงหนงเคยไดรบความนยมเลยงกนในประเทศไทยในลกษณะของโคสวยงาม มผนำาเขาพอพนธจากประเทศบราซลเขามารบจางผสมพนธหลายตว

ภาพท 2.6 โคพนธอนดบราซล

4. โคพนธเฮยรฟอรด (Hereford) มถนกำาเนดในประเทศองกฤษ ลกษณะเฉพาะตวคอหนามสขาว ลำาตวมสแดง ใตทองตามขาและขนหางจะมสขาวดวย บางสายพนธไมมเขา เรยกวา polled Hereford เปนโคเนอมาตรฐานพนธหนงทใชเปนพนธตนตอในการพฒนาโคพนธใหมๆ ในสภาพเขตอากาศหนาว เปนโคทกนหญาเกง ทนทานตอการเปลยนแปลงอากาศ พอโคโตเตมทหนกถง 834 กก. แมโคหนกประมาณ 544 กก.

ภาพท 2.7 โคพนธเอยรฟอรด

5. โคพนธแองกส (Angus) แหลงกำาเนดของโคพนธนอยทสกอตแลนด ประเทศองกฤษ มสดำาลวนไมมเขา เปนโคทปราดเปรยวแขงแรง เจรญเตบโตและใหเนอมคณภาพด สายพนธทมสแดง เรยกวา แองกสแดง (Red Angus) ซงสแดงในโคพนธนเปนลกษณะดอย (recessive) จากการคดเลอกพนธและปรบปรงอยางตอเนองแมวาโค Angus และ Red Angus จะมบรรพบรษคลายกน ลกษณะการใหผลผลตแตกตางกน โคตวผโตเตมทหนกประมาณ 900 กก. ตวเมยหนก 750 กก.

ภาพท 2.8 โคพนธแองกส

6. โคพนธชอรตฮอรน (Shorthorn) ดงเดม มถนกำาเนด ในประเทศองกฤษ จดทะเบยนเปนโคพนธแทเมอป พ.ศ. 2382 โดยทวไปมส

แดง แตบางตวมสขาวแซมปะปน ถาเปนสายพนธไมมเขา เรยกวา polled Shorthorn เขาของโคพนธนมลกษณะสนโคงเขาดานใน จดเปนโคพนธหลกทสำาคญพนธหนง ตวผตวเตมทหนกประมาณ 1,000 กก. ตวเมยหนก 750 กก.

ภาพท 2.9 โคพนธชอรตฮอรน (Shorthorn)

7. โคพนธชาโรเลส (Charolais) โคพนธนเปนโคพนธเกาแกของประเทศฝรงเศส เดมเปนโคงาน มสขาวครมทงตว ขาสน ลำาตวกวาง ยาว และลก มกลามเนอตลอดทงตว มกลามเนอเปนมดสวยงาม เปนโคขนาดใหญ มอตราการเจรญเตบโตเรว ซากมขนาดใหญ เนอนม มกนำามาผสมขามพนธใหลกผสมโตเรวมเนอมาก ตวผมขนาด 900-1,100 กก. ตวเมยหนก 680-800 กก. มทงพวกทมเขาและไมมเขา มขอเสยถาเลยงเปนพนธแทหรอมเลอดสงๆ จะไมทนตอสภาพอากาศในบานเรา

ภาพท 2.10 โคพนธชาโรเลส

8. โคพนธซมแมนทอล (Simmental) ถนกำาเนดเดมอยในประเทศสวสเซอรแลนด ในประเทศเยอรมนเรยกโคพนธนวา เฟลคฟห (Fleckvieh) เปนโคกงเนอกงนม (dual purpose) เปนโคพนธเกาแกพนธหนงของยโรป มขนาดใหญใหเนอด ลกษณะสแดงออกเหลองมดางขาวตามลำาตวโดยเฉพาะใบหนา ใตทองและพหาง โตเรว มเนอมาก ซากมไขมนนอย ตวผหนก 900-1,100 กก. ตวเมยหนก 680-800 กก.

ภาพท 2.11 โคพนธซมเเมนทอล

9. โคพนธตาก เปนพนธโคเนอทสรางขนใหมจากการผสมพนธและปรบปรงพนธใหเปนโคทเตบโตเรวในสภาพแวดลอมการเลยงดของประเทศไทย มสายเลอดโคพนธชารโรเลส 62.5% โคพนธไทย บราหมน 37.5% ใหเนอคณภาพดทสามารถสนองความตองการของตลาดเนอโคชน

สง ไดแก ภตตาคารและโรงแรมชนนำา ทำาใหทดแทนการนำาเขาเนอโคคณภาพดจากตางประเทศได เปนโคทมขนาดใหญปานกลาง อกกวางและลกมาก หลงตรง สะโพกใหญ ไหลหนา คอสน ลำาตวมองดเปนสเหลยมผนผา มกลามเนอมาก ขนมลกษณะสนเกรยน สขาวครมหรอนำาตาลออน หกางขนาดเลกและสนพอสมควร มตะโหนกเพยงเลกนอย เหนยงคอหยอนยานพอสมควร หนงสะดอหยอนยานเลกนอยเพศผโตเตมทนำาหนกประมาณ 900-1,000 กก. เพศเมย 600-700 กก. นำาหนกแรกเกด 29-32 กก. นำาหนกหยานม 170-200 กก. โคสาวผสมพนธทอาย 14 เดอน นำาหนก 280 กก. ขนไป ชวงหางการใหลก 500 วน อตราการเจรญเตบโตตอวนเมอขน 1.1-1.4 กก,ตอวน เปอรเซนตซากสด 61-63% และเปอรเซนตซากเยน 60-62%

ขอด มการเจรญเตบโตเรว เนอนม เนอสนมไขมนแทรก (marbling) ซากมขนาดใหญ เลยงงาย หากนเกง ไมเลอกกนหญา ทนทานตอสภาพอากาศรอน

ขอเสย การเลยงตองอาศยการดแลเอาใจใสพอสมควร ไมเหมาะทจะนำาไปปลอยเลยงในปาหรอทงนา โดยไมดแลเอาใจใส

ภาพท 2.12 โคพนธตาก

10. โคพนธกบนทรบร เปนโคลกผสมระหวางพนธซมเมนทอลกบพนธบราหมน โดยกรมปศสตวไดมอบหมายใหสถานวจยทดสอบพนธสตวปราจนบร (ตงอยท อำาเภอกบนทรบร) ทำาการสรางโคพนธใหมใหเปนโคกงเนอกงนม โดยลกโคเพศผใชเปน โคขนไดและแมโคใชรดนมได การสรางพนธ

ในฝงปรบปรงพนธ ดำาเนนการโดยนำานำาเชอโคพนธซมเมนทาล คณภาพสงจากประเทศเยอรมน ผสมกบแมโคบราหมนพนธแท ไดโคลกผสมชวท 1 ทมเลอด 50% ซมเมนทอล และ 50% บราหมน แลวผสม โคชวท 1 เขาดวยกน คดเลอกปรบปรงใหเปนโคเนอพนธใหม เรยกวาโคพนธ กบนทรบร โคพนธกบนทรบรมสแดงเขมคลายโคพนธซมเมนทอล เปนโคขนาดกลาง เพศผโตเตมทนำาหนกประมาณ 900 ถง 1,000 กโลกรม เพศเมย 600 ถง 700 กโลกรม

โคพนธนมขอดคอ หากเลยงแบบโคเนอมการเตบโตเรว ซากม ขนาดใหญทสนองความตองการของตลาดเนอโคคณภาพดได ทนทานตอสภาพอากาศรอนไดดพอสมควร เหมาะทจะนำามาผสมกบแมโคพนเมอง โคบราหมนและลกผสมบราหมนเพอนำาลกเพศผมาเลยงเปนโคขน ลกเพศเมยใชรดนมไดมากพอสมควร หากจะเลยงเปนโครดนมควรเลยงใกลกบแหลงเลยงโคนมทสามารถรบซอนำานมดบได จะไดไมมปญหาในการจำาหนายนม แตการเลยงตองอาศยการดแลเอาใจใสพอสมควร ไมเหมาะทจะนำาไปปลอยเลยงในปาหรอปลอยในทง และตองดแลเอาใจใสใหด นำาหนกแรกเกด 29-31 กก. นำาหนกหยานม 160-165 กก. เมอเลยงขนโคมอตราการเจรญเตบโตเฉลยวนละ 900-1,211 กรม เปอรเซนตซากอน 56.60 เปอรเซนตซากเยน 53.40 เปอรเซนต เนอมสแดงเขม อาจเปนขอตของตลาดเนอโคคณภาพด เมอเปรยบเทยบกบโคลกผสมชารโรเลส เชน โคพนธตากและโคกำาแพงแสน

ภาพท 2.13 โคพนธกบนทรบร

11. โคพนธกำาแพงแสน เปนการปรบปรงพนธโคเนอโคพนเมองของไทย ทมคณสมบตทดเลศในเรองความสมบรณ คอ เปนสดเรว ผสมตดงาย ไดลกทกป ทงๆ ทไดรบอาหารไมคอยสมบรณนก แตเนองจากโคพนเมองของไทยไมสามารถนำามาเลยงเปนโคขนในระบบธรกจได เพราะมขนาดลำาตวเลกและโตชา จงไดมการปรบปรงโคพนเมอง โดยนำาโคบราหมนเขามาผสมเพอใหไดลกโคทมขนาดใหญและโตเรวขน แตมการทราบกนดอยแลววาโคบราหมน มขอดอยเรองความสมบรณพนธ การยกระดบโคบราหมนใหสงขนจะมปญหาการผสมตดอยากมากขน ยงถาหากไดรบอาหารไมสมบรณโคจะไมยอมเปนสด นอกจากนคณภาพของโคบราหมนกดอยกวาโคเมองหนาว การผสมโคกำาแพงแสนจงมเลอดโคพนเมองไว 25 เปอรเซนต เพอใหไดโครงสรางใหญขนแลว จงมการคดนำาเอาโคชาโรเลสเขามาชวยในเรองการใหเนอและการเจรญเตบโต โดยจำากดเลอดของพนธชาโรเลสไวเพยง 50 เปอรเซนต

โคพนธกำาแพงแสน มเลอดผสมพนเมอง 25 เปอรเซนต บราหมน 25 เปอรเซนต ชาโรเลส 50 เปอรเซนต ปรบปรงขนมาโดยมหาลยเกษตรศาสตร

ภาพท 2.14 โคพนธกำาแพงแสน