1

� การดแลเกยวกบสารนำ�าและอเลคโทรไลดอ.กนยา นภาพงษ

วตถประสงคของการเรยน1.อธบายความสำาคญของสารนำ�าในรางกายได2.ระบการกระจาย องคประกอบ การเคลอนยาย และกลไกการควบคมสารนำ�าและอเลคโทรไลดได3.บอกปจจยทมผลตอสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลดได4.บอกการซกประวตทเกยวของกบปญหาของสารนำ�าและอเลคโทรไลดในรางกายได5.อธบายการตรวจรางกายผปวยทมปญหาของสารนำ�าและอเลคโทรไลดในรางกายได6 อธบายการตรวจพเศษทเกยวของกบผปวยทมปญหาของสารนำ�าและอเลคโทรไลดในรางกายได7.บอกการวนจฉยทางการพยาบาลผปวยทมปญหาของสารนำ�าและอเลคโทรไลดในรางกายได8.บอกการวางแผนการพยาบาลผปวยทใหสารนำ�าและอเลคโทรไลดได9.ปฏบตการพยาบาลการใหสารนำ�าและอเลคโทรไลดแกผปวยได10.บอกการประเมนผลการใหสารนำ�าและอเลคโทรไลดแกผปวยได ความสำาคญของนำ�าในรางกาย1. เปนตวกลางของการขนสงสารอาหารเขาสเซลล และ ขบถายของเสยออกจากเซลล รวมท�งการขนสงสารอนๆ เชน ฮอรโมน เอนไซม เกลดเลอด เมดเลอดแดง และเมดเลอดขาว

2

2. เปนตวกระตน ขบวนการเผาผลาญและการเกดปฏกรยาเคม ของเซลลตางๆในรางกาย 3. เปนตวทำาละลายของสารอเลคโทรไลด และสารทไมใชอเลคโทรไลด 4.ชวยรกษาอณหภมของรางกาย 5.ชวยกระตนการยอยอาหาร และสงเสรมการขบถาย 6.ชวยหลอลนเน�อเยอตางๆการกระจายของสารนำ�าในรางกาย ปรมาณของสารนำ�าในรางกาย ม ประมาณ 50-70% ของนำ�าหนกตว ซงจะกระจาย อย 2 สวนใหญๆในรางกายคอ� 1. Intracellular fluid : ICF (สารนำ�าในเซลล)

ประมาณ 35-40% ของนำ�าหนกตว � 2. Extracellular fluid : ECF คอปรมาณนำ�าท�งหมดท

อยนอกเซลล มประมาณ 20 % ของนำ�าหนกตว หรอ 30% ของปรมาณนำ�าท�งหมดในรางกาย ประกอบดวย

� 2.1 Interstitial fluid เปนสารนำ�าทอยรอบๆระหวางเซลล รวมท�งนำ�าเหลอง มประมาณ 10-15% ของนำ�าหนกตว

� 2.2 Intravascular fluid or plasma (นำ�าทอยหลอดเลอด หรอ พลาสมา) มประมาณ 5% ของนำ�าหนกตว

� ตารางท1 . WATER AS A PERCENTAGE OF BODY WEIGHT (TAYLOR , et. AL., 2008)

WATERCOMPART

MENT

INFANT(%)

� ADULT ELDERLY

(%) MAN (%)

WOMEN (%)

Extracellular

3

IntravascularInterstitial

425

411

510

515

Intracellular 48 � 45

35 25

Total - Body Water

77 � 60 � 50 � 45

�องคประกอบของสารนำ�าในรางกาย สารนำ�าในรางกายประกอบดวย � 1. Electrolytes ซงเปนสารประจไฟฟาทเปนประจบวก

ไดแก sodium , potassium , calcium ,magnesium และประจลบ ไดแก chloride , bicarbonate , phosphate , sulfate เปนตน ทำาหนาทเรงปฏกรยาเคมในการตอบสนองของเสนประสาท การหดตวของกลามเน�อและกระบวนการเผาผลาญสารอาหารตางๆ

� 2. Nonelectrolytes ซงเปนโมเลกลของสารประกอบเคมในรางกายเชน glucose , urea เปนตน

� 3. Cell ทพบใน plasma เชน red blood cell , white blood cell

� กราฟแทงแสดงปรมาณอเลคโทรไลดในสารนำ�าในรางกาย (Taylor , et.AL., 2008)

4

� คาปกตของอเลคโทรไลดในรางกาย

Na+ 135-145 mEq/l K+ 3.5-5.0 mEq/l Cl- 95-105 mEq/l HCO3- 22-26 mEq/lSerum osmolality 280-300 mOsm/Kg water

การควบคมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลด กลไกการควบคมสารนำ�าภายในรางกายเปนผลจากการทรางกายไดรบสารนำ�าและขบออกจากรางกายในแตละวน ประมาณ 1500-3500 มลลลตร โดยเฉลยประมาณ 2500-2600 มลลลตร ตอวน ( Taylor , et. al., 2008 )

ปรมาณนำ�าทรางกายไดรบ(fluid intake) มลลลตร

ปรมาณนำ�าทรางกายขบออก(fluid output) มลลลตร

Ingested water 1300Ingested food 1000Metabolic oxidation 300 total 2600 �

� Kidneys 1500� Skin � insensible loss 200-400� sensible loss 300-500� lungs 400� Gastrointestinal 100

5

� Total 2500-2900 �

ปจจยทมผลตอปรมาณสารนำ�าและอเลคโทรไลดในรางกาย1. อาย ในทารกแรกเกดจะมปรมาณสารนำ�าท�งหมดในรางกายและสารนำ�านอกเซลลมากกวาในวยผใหญ และเนองจากสารนำ�านอกเซลลจะสญเสยออกจากรางกายไดงายกวาสารนำ�าในเซลล ทารกแรกเกดจงเสยงตอภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลดไดงายกวาผใหญ สวนผสงอายปรมาณสารนำ�าท�งหมดในรางกายลดลงเหลอ 45% ประกอบกบการทำางานของไตลดลง การเจบปวยเร�อรงจงมความเสยงตอภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลดไดงายเชนกน 2. เพศและขนาดของรางกาย พบวาในคนอวนจะมปรมาณนำ�าในรางกายนอยกวาคนทมนำ�าหนกตวปกตเนองจากเซลลไขมนจะมนำ�าเปนองคประกอบนอยกวาเน�อเยอกลามเน�อ และพบวาผหญงจะมปรมาณนำ�าในรางกายนอยกวาผชายเพราะผหญงมสดสวนของไขมนมากกวาผชาย 3. อณหภมของสงแวดลอม สภาพแวดลอมทมอณหภมสงข�น รางกายจะมการปรบตวโดยหลอดเลอดแดงขยายตว เลอดมาเล�ยงบรเวณผวหนงมากข�นทำาใหมการสญเสยนำ�าและอเลคโทรไลด โดยเฉพาะโซเดยมและคลอไรดเพมข�นการประเมนผปวยทมปญหาของสารนำ�าและอเลคโทรไลด1.การซกประวต ควรสอบถามผปวยและญาตเกยวกบปจจยเสยงดงน�

6

1.1 อาย ในทารกและผสงอายมโอกาสเสยงตอการเกดภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลดไดงายกวาวยอนๆ 1.2 ปรมาณและชนดของนำ�าดมโดยปกตในรอบ 24 ชวโมง 1.3 ปรมาณและจำานวนคร�งของการขบถายปสสาวะในรอบ 24 ชวโมง 1.4 ปญหาในการรบประทานอาหาร เชน เบออาหาร คลนไสอาเจยน ถายอจจาระเหลว 1.5 ชนดของอาหารทชอบรบประทาน เชน อาหารรสเคม อาหารทมโซเดยม โปตสเซยมสง 1.6 การออกกำาลงกาย ทมการสญเสยเหงอมาก และการไดรบสารนำ�าทดแทน 1.7.ประวตการเจบปวยและการผาตด โดยสอบถามเกยวกบโรคเร�อรงตางๆไดแก มะเรง หลอดเลอดหวใจ โดยเฉพาะหวใจวาย เปนโรค เบาหวาน ภาวะทพโภชนาการ โรคไต 1.8 ประวตการไดรบอบตเหต เชน การเกดบาดแผลไฟไหม หรอนำ�ารอนลวก 1.9 มประวต การรกษาทไดรบเชน การใชยาสเตยรรอยด ยาขบปสสาวะ การไดรบสารนำ�าทางหลอดเลอดดำา การไดรบอาหารทดแทนทางหลอดเลอดดำา การดดนำ�ายอยจากกระเพาะอาหาร และการมรเปด ทอระบายตางๆ

7

1.10 ภาวะเครยด เนองจากรางกายจะมการหลง ฮอรโมน Aldosterone และ Glucocorticoid เพมข�น ทำาใหมการคงของนำ�าและโซเดยม 2.การตรวจรางกาย ภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลด สงผลตอการทำางานของรางกายทกระบบ การตรวจวดสญญาณชพ การชงนำ�าหนก การประเมนผวหนงเพอดความตงตว และอาการบวม ตลอดจนการบนทกสารนำ�าเขาออกจากรางกาย (Fluid intake and output) จะเปนขอมลสนบสนนทสำาคญในการประเมนภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลด Assessment parameters� 1. Fluid intake and output � 2.Urine volume and concentration� 3.Body weigh � 4.Skin turgor (elasticity)� 5.Tongue turgor � 6.Moisture and oral cavity� 7.Tearing and salivation � 8.Facial appearance � 9.Edema (excessive accumulation of

interstitial fluid)

8

เปรยบเทยบปรมาณสารนำ�าท�งหมดทเขาสรางกาย และปรมาณสารนำ�าท�งหมดทออกจากรางกาย

สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

- fluid intake หมายถงสารนำ�าท�งหมดทเขาสรางกาย ไดแก นำ�าดม เครองดมอนๆ อาหารเหลวทไดรบทางปากหรอทาง NG tube , IV , TPN- fluid output หมายถงสารนำ�าท�งหมดทออกจากรางกาย ไดแก ปสสาวะ สารคดหลงจากสายระบายจากแผล สายระบายจากปอด สายระบายจากทอง สารระบายจากกระเพาะอาหาร อาเจยน (vomitus), และทสำาคญหากมการถายอจจาระเหลว ตองประมาณจำานวนไวดวย รวมท�งบนทกกรณทมการสญเสยเหงออยางมาก

- ปรมาณ fluid intake 1500-3500 มล. ตอวนปรมาณ fluid output 2000 มล. ตอวน ในคนปกตบนทกจากปสสาวะ นำ�าทเกดจากการยอยและการเผาผลาญอาหารทปนออกทางอจจาระ เหงอ และทางลมหายใจ

- การวดและบนทก Fluid intake and output (I&o) ถาปรมาณ Fluid intake นอยกวา Fluid output เปนขอมลสนบสนนวามภาวะขาดนำ�า(Fluid volume deficit.)และ ถาปรมาณ Fluid intake มากกวา Fluid output เปนขอมลสนบสนนวามภาวะนำ�าเกน (Fluid volume excess.)

�

9

�������� ปรมาตรและความเขมขนของปสสาวะ

สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

-ในกรณทปสสาวะออกนอยควรวดและจดบนทกปรมาตรของนำ�าปสสาวะโดยใชกระบอกตวงทกชวโมง ปจจยทมผลตอปรมาตรของนำ�าปสสาวะ:1. ปรมาตรนำ�าทไดรบเขาสรางกาย 2. ปรมาณนำ�าทสญเสยทางผวหนง ทางปอดจากการหายใจ และทางเดนอาหาร 3. จำานวนของของเสยทขบออกจากรางกาย4. ความสามารถของไตในการกรองนำ�าปสสาวะ

-ในภาวะปกตคาปกตของจำานวนปสสาวะทออกใน 1 ชวโมงคดเปน 1 มล. ตอนำ�าหนกตว 1 กก. หรอคาเฉลยในผใหญ 1500 มล. ตอ 24 ชม. (40-80 มล.ตอ ชม.)-ในภาวะเครยด ในผใหญ ปรมาตรของนำ�าปสสาวะใน 24 ชม.จะลดลง เหลอ 750-1000 มล. (30-50 มล.ตอ ชม.) เนองจากมการหลงของฮอรโมน aldosterone และ ADH - คาปกตของความถวงจำาเพาะของนำ�าปสสาวะ (specific gravity) คอ 1.003-1.035.

-ปรมาตรของปสสาวะนอย และคาความถวงจำาเพาะสงบงช�วามภาวะขาดนำ�า -ปรมาตรของปสสาวะนอย และคาความถวงจำาเพาะตำาบงช�วามภาวะโรคไต -ปรมาตรของปสสาวะมากเปนขอมลสนบสนนวามนำ�าเกน-ภาวะปรมาตรการไหลเวยนเลอดลดล

10

5. ปรมาตรของเลอดในรางกาย 6. อทธพลของฮอรโมน ทสำาคญคอ aldosterone และ ADH

- คาปกตของ Urine osmolality อยระหวาง 500 - 800 mOsm/kg (mnol/kg).

ง(Hypovolemia )เปนสาเหตทำาใหเลอดไปเล�ยงไตลดลงปสสาวะจงออกนอย (oliguria)-ภาวะทไตสามารถทำาหนาทไดตามปกต การเพมข�นของปรมาตรการไหลเวยนเลอด(Hypervolemia ) จะทำาใหปรมาตรของปสสาวะเพมข�นดวย

�

นำ�าหนกตว

สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

คำาแนะนำาในการชงนำ�าหนกผปวย 1. ใชเครองชงนำาหนกเดยวกนในแตละคร�ง 2. ควรชงนำ�าหนกใน

นำ�าหนกตวควรมคาคงท การเลยนแปลงของนำ�าหนกอยางรวดเรวสะทอนใหเหนวามการเปลยนแปลงของปรมาตรนำ�าในรางกาย การลดลงอยางรวดเรวของนำ�าหนกตวเกดจาก

11

เวลาเดยวกนคอตนนอนตอนเชาหลงถายปสสาวะเรยบรอยและตองกอนรบประทานอาหารเชา 3. เส�อผาทสวมใสควรมลกษณะและเน�อผาเดยวกน(ในกรณทไมสวมชดผปวย)4.ในกรณทผปวยไมสามารถเดนไดใช bed scale แบบ portable scale

ปรมาณสารนำ�าทไดรบท�งหมดนอยกวาปรมาณสารนำ�าท�งหมดทขบออก1.นำ�าหนกตวทลดลงอยางรวดเรว 2%บงช�วามภาวะขาดนำ�าระดบนอย 2. นำ�าหนกตวทลดลงอยางรวดเรว 5%บงช�วามภาวะขาดนำ�าระดบปานกลาง3. . นำ�าหนกตวทลดลงอยางรวดเรว 8%บงช�วามภาวะขาดนำ�าระดบรนแรง การเพมข�นอยางรวดเรวของนำ�าหนกตวเกดจากปรมาณสารนำ�าทไดรบท�งหมดมากกวาปรมาณสารนำ�าท�งหมดทขบออก1.นำ�าหนกตวทเพมข�นอยางรวดเรว 2%บงช�วามภาวะนำ�าเกนระดบนอย 2.นำ�าหนกตวทเพมข�นอยางรวดเรว 5%บงช�วามภาวะนำ�าเกนระดบปานกลาง3. นำ�าหนกตวทเพมข�นอยางรวดเรว 8 %บงช�วามภาวะนำ�าเกนระดบรนแรงการเพมข�นหรอลดลงของนำ�าหนกตวอยางรวดเรว 1 kg (2.2 lb)จะเทากบปรมาณนำ�าทไดรบหรอขบ

12

ออก 1 ลตร.

ความตงตวของผวหนง (Skin turgor)สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

- ทดสอบความตงตวโดยการหยบผวหนงบรเวณกระดกหนาอก โคนขาดานใน หรอ หนาผาก ใหต�งข�น - ความตงตวจะเปลยนแปลงตามอาย ,ภาวะโภชนาการ

- ผวหนงจะกลบสภาวะปกตทนทเมอปลอย - ความตงตวของผวหนงในผสงอายจะลดลงเนองจากความยดหยนของผวหนงลดลง

ในคนทมภาวะขาดนำ�าการกลบคนของผวหนงจะชาลงผวหนงอาจต�งอยนานเปนวนาท

ความตงตวของล�น (Tongue turgor )สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

ไมเหมอนความตงตวของผวหนง tongue turgor ไมเปลยนแปลงตามอายจงสามารถใชประเมนไดทกอาย

ล�นปกตจะมรองยาวรองเดยว

ในคนทมภาวะขาดนำ�า ล�นจะเลกลงและเปนรองมากข�น ในคนทมภาวะโซเดยมเกนล�นจะบวมแดง

ความชมช�นภายในชองปาก

สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

13

ในคนทมภาวะขาดนำ�า หรอหายใจทางปากจะพบปากแหง

ปกตจะพบภายในชองปากจะชมช�น

-ตรวจพบเยอบภายในกระพงแกม เหงอก แหง บงช�วามภาวะขาดนำ�า -ตรวจพบ เยอบภายในปากเหนยวแหงในผทมภาวะโซเดยมสง.

Tearing and salivation สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

ปกตพบนำ�าตาและนำ�าลายลดลงในคนทมอายมากข�น

- ในเดกตรวจพบวาไมมนำ�าลายและนำ�าตาบงช�วามภาวะขาดนำ�า ซงจะพบเมอขาดนำ�า 5% ของ TBW.

Facial expression สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

คนทขาดนำ�ารนแรงพบหนานว ตาลกโบ

Edema (excessive accumulation of interstitial fluid)สงทพยาบาลควร คาปกต ทตรวจพบปกต การแปลผลสงท

14

พจารณา ในวยผใหญ ตรวจพบ

-ตรวจวดโดยใชเทปวดตรงตำาแหนงของแขน ขา ลำาตวทมอาการบวมทำาเครองหมายไวสำาหรบวดทตำาแหนงเดมทกวน -ในคนทเดนไดและมการสะสมของนำ�า interstitial fluid จะพบมอาการบวมตามปลายมอปลายเทา สวนคนทลกจากเตยงไมไดพบมอาการบวมทกระดกกนกบ ถาพบวามเปลอกตาบวมควรตรวจหาอาการบวมทสวนอนๆของรางกาย

No edema อาการบวมจะปรากฏใหเหนเมอมการคงของนำ�า 5-10 lb หรอมนำ�าหนกเพมอยางนอย 10%อาการบวมเฉพาะท (localized) เชน thrombophlebitis อาการบวมทวตว (generalized heart failure, c irrhosis of liver, or nephrotic’s yndrome).

Body temperatureสงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

- ภาวะไขจะทำาใหเกดการสญเสยนำ�าหากตรวจวดไดควรใหการพยาบาลเพอลดไข

Baseline temperature: diurnal variations

อณหภมรางกายสงพบใน hypernatremia อณหภมรางกายสง 101 ◦F (38.8 ◦C) -103 ◦F

15

(39.4 ◦C) ตองการนำ�าเพมข�นอยางนอย 500 mL ตอ 1 วน, ถาอณหภมรางกายสงเกน 103 ตองการนำ�าเพมข�นอยางนอย 1000 mL ตอ 1 วน

Pulseสงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

Baseline pulse rate, rhythm, and volume

-ตรวจพบ Tachycardia เปน earliest sign ของการลดลงของปรมาตรในหลอดเลอดซงเกดจากภาวะขาดนำ�า -Irregular pulse rates พบใน potassium imbalances และ magnesium deficit.-ความแรงของ pulse ลดลงในภาวะขาดนำ�า และเพมข�นใน

16

ภาวะนำ�าเกน

Blood pressure สงทพยาบาลควรพจารณา

คาปกต ทตรวจพบปกตในวยผใหญ

การแปลผลสงทตรวจพบ

ในคนทมภาวะความไมสมดลของสารนำ�าควรตรวจวดในทานอน นงและยน

Baseline blood pressure

ถาพบความดน systolic pressure ตกมากกวา 15 mm Hg จากทานอน ไปนงหรอยน (postural hypotension) บงช�วามภาวะขาดนำ�า

LABORATORY FINDINGS - - Increased osmolality(> 295 mOsm/ kg)

� - Increased or normal serum sodium level (> 145mEq/ L )

� - Increase BUN (>25 mg / L )� - Hyperglycemia ( >120 mg /dl )� - Elevated hematocrit (> 55%) � -Increased specific gravity ( > 1.030)

การวนจฉยทางการพยาบาล1.เสยง/ มโอกาสเกด/เกดภาวะขาดนำ�า

ขอมลสนบสนน :นำ�าหนกตวลดลงอยางรวดเรว ½ -1 กโลกรม ภายใน 1- 2 วน

17

ทองเสย มอาการคลนไสอาเจยน ผปวยบนกระหายนำ�า ตรวจพบรมฝปากแหง แตกเปนขย Skin turgor ลดลง มไข อตราการเตนของหวใจ อตราการหายใจเพมข�น intake < output

2 เสยง/ มโอกาสเกด/เกดภาวะนำ�าเกนขอมลสนบสนน :นำ�าหนกตวเพมข�นอยางรวดเรว ½ -1 กโลกรม ภายใน 1- 2 วน ตรวจพบอาการบวมบรเวณเปลอกตา ปลายมอ ปลายเทา ฟงปอดไดยนเสยง crepitation intake >outputการวางแผนการพยาบาลเปาหมายของการพยาบาล เพอตอบสนองความตองการสารนำ�าและอเลคโทรลยดของบคคล ไดแกผปวยมภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรลยด แกไขสาเหตและไมเกดภาวะแทรกซอนเกณฑการประเมน สญญาณชพปกต นำ�าหนกตวคงท ปรมาณ ปสสาวะเพมข�น คาความถวงจำาเพาะปกต ความยดหยนของผวหนงปกต ไมกระหายนำ�า

การใหสารนำ�าทางหลอดเลอดดำาAdministering intravenous (iv) therapy

วตถประสงค

18

1.เพอแกไขภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลดทสญเสยไป อยางรวดเรว เชน อจจาระรวง บาดแผลไฟไหม การสญเสยเลอดมากเปนตน2.เพอปองกนภาวะไมสมดลของสารนำ�าและอเลคโทรไลด เชน ผปวยงดนำ�าและอาหารทางปากกอนหรอหลงผาตด หรอ กนไมได เบออาหาร คลนไส3.เพอใหยาทางหลอดเลอดดำาเนองจากยาบางชนดไมสามารถดดซมเขาสระบบทางเดนของอาหารหรอรบประทานทางปากแลวถกทำาลาย โดยนำ�ายอยจากกระเพราะอาหาร 4.เพอรกษาภาวะสมดลของความเปนกรด - ดางในรางกาย ขอควรปฏบตและบทบาทของพยาบาลในการใหสารนำ�า1.ยดหลก aseptic technique อยางเครงครด

� 2.ตรวจสอบชนดของสารนำ�าทให จำานวน วนหมดอาย ลกษณะของสารละลาย ตรวจสอบความเรยบรอยของถงหรอขวดสารนำ�าไมอยในสภาพทชำารดเสยหาย3.เลอก ชนดของชดใหสารนำ�า และ/หรอเครองควบคมปรบหยดการใหสารนำ�า(infusion pump)ใหเหมาะสมตามแผนการรกษาของแพทย4. เลอกตำาแหนงหลอดเลอดดำาทจะแทงเขมใหถกตองเหมาะสม5. ควบคมอตราการหยดของสารนำ�าใหถกตองตามขนาดและเวลาตามแผนการรกษาของแพทย6.ทำาความสะอาดบรเวณตำาแหนงทแทงเขม7.จดบนทกปรมาณสารนำ�าทเขาและขบออกจากรางกาย

19

ชนดของสารนำ�าทใหทางหลอดเลอดดำา1.Isotonic solution จะมความเขมขนเทากบนำ�านอกเซลล (extracellular fluid) ซงมออสโมลารต�ระหวาง 275-295 m0sm/l เมอใหทางหลอดเลอดดำาจะไมมการเคลอนทของนำ�า เขาหรอออกจากเซลล ฉะน�นการใหสารนำ�าชนด  isotonic จงชวยเพมปรมาตรของนำ�าทอยนอกเซลล ใชรกษาผทมการเสยนำ�านอกเซลลมาก เชน อาเจยน ทองเดน หรอมเลอดออกผดปกต ตวอยาง Isotonic solution 1.1 5% dextrose in water (D5W) สารละลายประกอบดวย glucose 50 กรม ใหพลงงาน 170cal/l ขอควรระวง ไมควรใหในปรมาตรทมาก เพราะ สารละลายจะไมมโซเดยมเปนสวนประกอบ ปรมาตรสารละลายทใหมากและเรวจะไปละลายโซเดยมในเลอดใหเจอจาง ทำาใหเกดสมองบวม (Brain swelling) และเสยชวตไดอยางรวดเรวถาไมไดรบการรกษาทนทวงท 1.2 0.9% NaCl (normal saline) สารละลายมสวนประกอบ เฉพาะ Na+ และ Cl- ใชรกษาชวคราว เพอทดแทนการสญเสยนำ�านอกเซลล และในผปวย Diabetic ketoacidosis 1.3 Lactated Ringer’s solution สารละลายมสวนประกอบของอเลคโทรไลดหลายชนดทมความเขมขนเหมอนกบในเลอด (ทไมมคอ แมกนเซยมไอออนและ ฟอสเฟต) ใชรกษา Hypovolemia , Burns , มการสญเสยนำ�าออกจากรางกาย เชน สญเสยนำ�าด Diarrhea ภาวะทรางกายเปนกรดจากเมตาบอลกระดบนอย

20

�

รปแสดงตวอยาง 5% dextrose in water รปแสดงตวอยาง 0.9% NaCl (normal saline)

1. Hypertonic Solutions สารละลายชนดทมแรงดนออสโมตก มากกวา blood serum ( > 295 mOsm/l) ผลทำาใหนำ�าออกนอกเซลล มาอยใน intravascular compartment ทำาใหเซลลเหยว จะใหกบผปวยทมการสญเสยโซเดยมจำานวนมากๆ และผปวยทมนำ�าคงในเซลลเพอชวยใหมการดงนำ�าออกเซลล เชน เน�อสมองบวม ขอควรระวง ควรใหในปรมาณ นอยและใหอยางชาๆ เพอปองกนมให ความดนเลอดเพมข�นตวอยาง สารละลาย Hypertonic

5% dextros in 0.45% Nacl ใชรกษา hypovolemia ,maintain fluid intake.

� 10% dextros in water (D10W) ใหพลงงาน 340 cal/l , Peripheral Parenteral Nutrition (PPN)

21

5% dextros in 0.9% Nacl (normal saline) ใชเพอทดแทนสารอาหารและอเลคโทรไลด

2. Hypotonic Solutions สารละลายชนดน�มความเขมขนของโซเดยมคลอไรด เปนครงหนงของ สารละลาย Isotonic มแรงดนออสโมตกนอยกวา blood serum ( <275 mOsm/l) จงทำาใหเกดการเคลอนของนำ�าเขาสเซลล ซงมผลทำาใหเซลลขยายตว และบวม เซลลแตกได มประโยชนในการทดแทนนำ�าทรางกายสญเสยโดยไมตองการใหระดบของโซเดยมในพลาสมาสงข�น 0.33NaCl ( 1/3 strength saline) สารละลายมสวนประกอบของ Na+ , Cl-,และ free water ซงไตสามารถเลอกและเกบ Na+ , Cl- ในปรมาณทตองการได free water จะเปนตวชวยใหไตกำาจด solutes ออก 0.45 NaCl ( ½ strength saline) สารละลายมสวนประกอบของ Na+ , Cl- และ free water ใชรกษา ภาวะทมโซเดยมในเลอดสงเนองจากสารละลายประกอบดวยโซเดยมไอออนนอยซงจะทำาใหโซเดยมในเลอดเจอจางลง

ขนาดของสารนำ�า สารนำ�าทใชโดยทวไปมขนาด 500 มลลลตร หรอ 1000 มลลลตร บรรจอยในถงพลาสตกทมความยดหยน หรอขวดพลาสตกชนดแขง ซงเปนสญญากาศ ดงน�นเมอสารนำ�าในขวดไหลออกเขาหลอดเลอดดำา ขวดพลาสตกจะแฟบลงจากการกระทำาของแรงดนบรรยากาศภายนอกขวด ซงปญหาน�จะหมดไปถาขวดสารนำ�ามทางเปดใหอากาศเขาไปแทนท

22

สารนำ�า ขนาด 50 มลลลตร 100 มลลลตร และ 250 มลลลตร ใชสำาหรบผสมยาทใหทางหลอดเลอดดำา

รปแสดงตวอยางขนาดและชนดของสารนำ�า ตำาแหนงหลอดเลอดดำาทใชแทง (Venipuncture sites)� ตำาแหนงหลอดเลอดทเหมาะสมและดสำาหรบการใหสารนำ�าคอ หลอดเลอดดำา บรเวณทองแขน ( Accessory cephalic vein , Median antebrachial vein, Median cubital vein)

� � หลอดเลอดดำาบรเวณหลงมอและแขน ( Dorsal venous

network ,Cephalic vein, Basilic vein )

� Dorsal metacarpal vein

23

�

� ขอปฏบตในการเลอกหลอดเลอดดำาสำาหรบใหสารนำ�า1.เลอกหลอดเลอดดำาของแขนขางทผปวยไมถนดกอน  เพอใหผปวยสามารถใชแขนขางทถนดทำากจวตรตางๆไดดวยตนเอง 2.ตรวจสอบบรเวณตำาแหนงทจะแทงเขมวามสภาพทเหมาะสม เชน ไมมบาดแผล หรอแผลไหมททำาใหหลอดเลอดถกทำาลาย แขนขางน�นไดรบการผาตดเลาะตอมนำ�าเหลองออกหรอไม ถาใชหามแทงเขม หรอเจาะเลอดแขนขางน�นเพราะจะทำาใหเกดการตดเช�อไดงายและการรดสาย tourniguet จะขดขวางระบบไหลเวยนแขนอาจบวมได

� 3.ไมควรใช antecubital vein ถายงมหลอดเลอดอนทพอจะหาไดเพราะการงอแขนของผปวยจะทำาให IV catheter เลอน4.ไมควรใชหลอดเลอดทขาเนองจากอาจเกดอนตรายการไหลเวยนของเลอดไมดไดงาย 5.ไมใชหลอดเลอดดำาบรเวณทไดรบการผาตด เนองจากบรเวณน�หลอดเลอดดำาถกรบกวนจากการไดรบการผาตด หรอบรเวณทหลอดเลอดไดรบการผาตดเชอมระหวางหลอดเลอด 2 หลอด (shunt)6.ในทารกแรกเกด ใหแทงเขมบรเวณ scalp vein เนองจากเหนชด ตำาแหนงของเขมเลอนหลดไดยาก กวาเมอทารกด�น7.คำานงถงชนดของสารนำ�าทให สารนำ�าชนด hypertonic เนองจากสารนำ�ามความเขมขนของสารละลายสง และมความหนดควรเลอกหลอดเลอดเสนใหญในการใหสารนำ�า

24

8.ผปวยทใหยาทางหลอดเลอดดำา เชน ยาปฏชวนะ โปตสเซยมคลอไรด อาจมการระคายเคองและปวด บรเวณหลอดเลอด9.ควรเปลยนตำาแหนงหลอดเลอดทก 72-96 ชม. การแทงเขมใหเรมจากตำาแหนงสวนปลายของหลอดเลอดเขาหาสวนตนในทศทางเขาหาหวใจ10.ควรเลอกเขมเบอรเลก ความยาวส �น ในผปวยทมคำาสงการรกษาตองใหสารนำ�าทางหลอดเลอดดำาเปนเวลาหลายวน11.หลกเลยงการแทงเขมบรเวณขอ ขอพบเพราะจะทำาใหเขมเคลอนไปมา ทำาใหเกดการบาดเจบตอหลอดเลอด

� การเตรยมอปกรณสำาหรบใหสารนำ�า 1. ชดใหสารนำ�า (IV infusion set)ชดใหสารนำ�าถกทำาใหปลอดเช�อบรรจอยถงพลาสตก มหลายรปแบบ ข�นอยกบบรษททผลต แตมสวนประกอบทใชงานเหมอนกนตางกนทรปลกษณะ เมอนำาออกจากถงแลวสวน spike และสวน connector จะตองปราศจากเช�อโดยมปลอกพลาสตกสวมไว

รปแสดงชดใหสารนำ�าแบบพ�นฐานทพบไดบอยบรรจอยในซอง

25

ทควบคมการไหลของสารนำ�าโดยใชมอบงคบลกลอเลอนหนบสายยาง (roller clamp)

� สวนประกอบของชดใหสารนำ�า

� ภาชนะรองรบสารนำ�า (drip chamber) สวนเชอมตอ(connector) กบ IVcatheter

เขมแทงฝาปดขวดสารนำ�า(Spike ) สวมปลอกพลาสตก ชนดของชดใหสารนำ�า1.ชดใหสารนำ�าชนดหยดใหญ (Macrodrip) หมายถงชดใหสารนำ�าทมเขมพลาสตกสำาหรบหยดสารนำ�าใน drip chamber โดยกำาหนดใหอตราหยดของสารนำ�า (drop factor) เทากบ 10,15,20 หยดเทากบ 1 มลลลตร ข�นอยกบการผลตซงตรวจสอบไดทฉลากของถงทบรรจชดใหสารนำ�า

� 2. ชดใหสารนำ�าชนดหยดเลก (Microdrip ) หมายถงชดใหสารนำ�าทมเขมเหลกสำาหรบหยดสารนำ�าใน drip chamber โดยกำาหนดให กำาหนดใหอตราหยดของสารนำ�า (drop factor) เทากบ 60 หยด เทากบ 1 มลลลตรมกเลอกใชในผปวยเดก

26

3. ชดใหสารนำ�าชนดควบคมปรมาตร(Volume controlled set (Solu set)) หมายถงชดใหสารนำ�าทมกระบอกบรรจสารนำ�า และมสเกลบอกปรมาตรขางกระบอกไวสำาหรบผสมยา ทตองการควบคมปรมาตรของสารนำ�า ซงกำาหนดใหอตราหยดของสารนำ�า (drop factor) เทากบ 60 หยด เทากบ 1 มลลลตร � Macrodrip Spike

Microdrip

� � รปแสดง Infusion spikes และ drips

chambers�� Spike

Drip chamber

Roller clamp 2 ตว กระบอกบรรจสารนำ�า

27

� รปแสดง Volume controlled set

� ชดใหสารนำ�าชนดควบคมปรมาตรเมอตอเขากบขวดสารนำ�า จะม clamp หนบสายยางสำาหรบควบคมใหสารนำ�าไหลลงกระบอกตามปรมาตรทตองการซงสเกลบอกปรมาตรสงสด 120 มลลลตร เมอไดปรมาตรทตองการ กปด clamp ไว สารนำ�าจะไหลลง drip chamber ชนด 60 หยดตอนาท ซงสามารถปรบ clamp ทอยใต drip chamber เพอควบคมจำานวนหยดตามแผนการรกษา ภายในกระบอกจะมล�นปด เปด บรเวณรกระบอกทใหสารนำ�าไหลลง drip chamber ซงล�นน�จะลอยอยเมอมสารนำ�าในกระบอกและจะปดเมอสารนำ�าในกระบอกหมดเพอปองกนอากาศจากกระบอกเขาสายชดใหสารนำ�า จะตองเปด clamp ทอยใต spike ใหสารนำ�าไหลลงกระบอกแลวปรบใหเปนหยดแทนเพอทดแทนปรมาตรสารนำ�าทไหลเขาหลอดเลอดตลอดเวลาตามแผนการรกษา

� ตรวจสอบ drop factor ของชดใหสารนำ�าทฉลาก

� 2.เขมแทงหลอดเลอดดำา มหลายแบบเชน

28

2.1 Butterfly needle เขมรปปกผเส�อ ลกษณะเขมเปนโลหะ ส �น มปลอกพลาสตกสวมไวเพอรกษาสวนเขมใหปราศจากเช�อ ปกผเส�อสองปกทำาดวยพลาสตกเปนทสำาหรบใหมอจบโดยรวบปกท�งสองข�นเขาหากนขณะจะแทงเขม ใชในการรกษาระยะส �นเนองจากสวนทคางอยหลอดเลอดดำาคอสวนทเปนเขมโลหะ ซงมโอกาสทำาใหหลอดเลอดเกดการบาดเจบไดงาย แตเหมาะสำาหรบเดกทารกทแทงเขมทบรเวณ Scalp vein ทศรษะ

2.2 IV Catheter เปนทอพลาสตก ซงมเขมโลหะสอดอยตรงกลาง ใชเปนแกนสวนนำาสำาหรบแทงเขาหลอดเลอดดำาโดยดนสวนทอพลาสตกเขาสหลอดเลอดดำาแลวคอยๆถอนเขมแกนสวนนำาออกสวนทคางอยในหลอดเลอดดำาคอสวนทเปนทอพลาสตกเทาน �น มหลายขนาด เชน 20 G ,22G, 24 G ตวเลขทบอกขนาดยงมากเขมยงเลก ความยาวม 3/4 น�ว 1 น�ว เปนตน เลอกใชตามขนาดของหลอดเลอดดำา อายผปวย เวลาทใหสารนำ�า และชนดของสารนำ�าถามความเขมขนสง ควรเลอกขนาดใหญ

รปแสดง Butterfly needle

29

ก ข รปแสดง IV Catheter ก. เบอร 22G, ข.24 G สวนประกอบของ iv catheter มสวนประกอบ 3 สวน คอ 1.ปลอกพลาสตก 2.เขมทอพลาสตก 3.Introducer needle

ป ล อ ก พ ล า ส ต ก เ ข ม ท อ พ ล า ส ต ก

Introducer needle

30

สวนเชอมตอกบชดใหสารนำ�า (Hub) ภาพแสดงปลายเขมสวนน

ลกษณะปลายตดของเขม ขณะแทงหลอดเลอดดำาใหถอเขมโดยใหหงายปลายตดอยดานบน 3. หวตอชนด 3 ทาง (3 –way stopcock) ในการใหสารนำ�าทางหลอดเลอดดำามากกวาหนงชนดหรอหนง ขวดใหใช หวตอชนด 3 ทาง ประกอบดวยทอพลาสตกเชอมตอเปนทางแยก 3 ทาง โดยมทางใหชดใหสารนำ�าตอได 2 ทาง สวนอกทางสำาหรบเช อมตอกบสาย extension tube ซงจะตอกบ IV catheter บรเวณ hub และมปมควบคมทศทางการไหลของสารนำ�า โดยมหวลกศรช�บอกทศทางการไหลของสารนำ�า แสดงทศทางการไหลของสารนำ�าตามหวลกศรในภาพ

31

สายตอจากสารนำ�าขวดท2 ซงปดไว สายตอจากสารนำ�าขวดท 1 ซงเปดใหสารนำ�าไหลเขาผปวย

สวนเชอมตอกบ extension tube ซงจะตอกบ IV catheter ตวอยางสายตอสายตอ สำาหรบใหสารนำ�า/ยาบางเวลา โดยหลอลนสายไวดวย heparin หรอ NSS

สวนเชอมตอกบ IV catheter

32

4. สายรดแขน (Tourniquet) สายยางรดแขนมวตถประสงคเพอหยดการไหลกลบของเลอดชวคราว ทำาใหตำาแหนงของหลอดเลอดบรเวณทตำากวาตำาแหนงทรดมเลอดคงทำาใหหลอดเลอดโปงนน สามารถ เหนหลอดเลอดไดชดเจนการรดแขน ควรจดใหปลายท�งสองขางของสายรดช�ไปดานบน ของตำาแหนงทจะแทงเขม เพอปองกนไมใหปลายสายมาสมผสตำาแหนงทจะแทงเขม

ตำาแหนงของปลายสาย ยางรด

ตำาแหนงทจะแทงเขม 5.ถงมอสะอาด (disposable gloves)

6.เสาแขวนถง/ขวดสารนำ�า (IV pole)

33

รปเสาแขวนขวดสารนำ�าทปรบความสงระดบตางๆ การปรบความสงของเสาแขวนขวดสารนำ�า 7. อปกรณอนๆ คอ สำาลปลอดเช�อ  แอลกอฮอล 70% แผนโปรงแสงปดตำาแหนงทแทงเขม (transparent dressing)  หรอกอซปลอดเช�อ  ไมรองแขน  พลาสเตอร

รปแสดงอปกรณทำาความสะอาดผวหนงประกอบดวยแอลกอฮอล 70%, กระปกสำาล sterile ,forceps พรอมกระปกและชามรปไตสำาหรบท�งขยะ

34

การเตรยมขวดสารนำ�าและการควบคมอตราหยดของสารนำ�า

รปแสดง การปดปายชนดสารนำ�าทขางขวดตามแผนการรกษาของแพทย พยาบาลมหนาทรบผดชอบในการใหสารนำ�าใหถกตองตามแผนการรกษา และควบคมอตราการไหลของสารนำ�าตามจำานวนและเวลาตามทแพทยสงการรกษา เพอใหผปวยสขสบายและปลอดภย พยาบาลตองคำานวณปรมาณของสารนำ�าตอชวโมง และอตราการหยดของสารนำ�าตอนาท

35

การคำานวณอตราการหยดของสารนำ�าตอนาท โดยคำานวณจากอตราหยดของสารนำ�า (drop factor) ทเทากบ 1 มลลลตร โดยดจากฉลากของชดใหสารนำ�า ตวอยาง แพทยสงการรกษาให 5 % D/W 1000 cc. IV drip in 10 ชม. กำาหนดใหใชชดใหสารนำ�าชนด microdripสตรการคำานวณ จำานวนหยด / นาท = ปรมาตรสารนำ�า ( มล .) x drop factor ( หยด / นาท )

เวลา (นาท)� จำานวนหยด / นาท =

1000 มล . x 60 600 (60 นาท x 10 ชม. )

= 60000 600 = 100 หยด / นาท หรอ จำานวนหยด / นาท = ปรมาตรสารนำ�าตอชวโมง x drop factor ( หยด / นาท ) เวลา ( 60 นาท ) วธคำานวณ หาสารนำ�าทไดรบตอชวโมงกอน โดยเอา 1000 มล. หารดวย 10 ชม.

36

= 1000 10 = 100 มล. /ชม.

จำานวนหยดตอนาท = 100 มล . x 60

60 นาท = 6000

60 =100 หยด /นาทเมอคำานวณปรมาณหยดสารนำ�าไดแลว ใหปฎบตดงตอไปน�

1.ปดปายชนดสารนำ�าทขางขวดตามแผนการรกษาของแพทย โดยระบ ชอผปวย เตยง /หอง ชนดของสารนำ�า อตราหยด วนทเรมให วนทหมด เวลา ชอผให 2. ทำาเครองหมายแสดงระดบสารนำ�าตามเวลาทก 1 - 2

ชวโมง เพอตรวจสอบปรมาณสารนำ�าทผปวยควรไดรบตามเวลาตรงดานทมสเกล ดงรปแสดง ซงม สเกล 2 แบบ คอ แบบเปด (open) และ แบบปด (close) กบบรรยากาศ ซงจะตองตรวจสอบกบชดใหสารนำ�า ถามชองทางตดตอกบบรรยากาศถอเปนระบบเปด แตในปจจบน สวน

37

ใหญนยมผลตชดใหสารนำ�าทเปนระบบปดมากกกวา เพอลดอตราเสยงของการตดเช�อ

รปแสดง การทำาเครองหมายแสดงระดบสารนำ�าตามเวลาทก 1 ชวโมงวธการปฎบตการใหสารนำ�าทางหลอดเลอดดำา

1.ตรวจสอบการใหสารนำ�าทางหลอดเลอดดำากบคำาสงการรกษาของแพทยอกคร�ง เพอใหแนใจวาชนด และอตราหยด และ/หรอ ยาทตองให ถกตอง ตามคำาสงการรกษาของแพทย

2. ประเมนตนเองเกยวกบความร และเทคนคการปฎบตการแทงเขมใหสารนำ�า ขอควรพงระวง วตถประสงคของการใหสารนำ�า ความรเกยวกบยา ตามแผนการรกษาเพอใหเกดความปลอดภยแกผปวย

3. นำาอปกรณท�งหมดไปทเตยงผปวย เพอประหยดเวลาและแรงงาน4. ถามชอ นามสกล ผปวย เพอตรวจสอบชอและนามสกลใหตรง

ตามแผนการรกษาของแพทย และแนใจวา ถกคน ซกประวตการแพยา สารไอโอดนหรออาหารทะเล พลาสเตอร บอกวตถประสงคและข �นตอนการทำาใหผปวยทราบวา ขณะแทงเขมจะรสกไมสขสบายและเจบเลกนอย แตจะรสกสบายข�นขณะสารนำ�าไหล พรอมกบอธบายแผนการรกษา ระยะเวลาทให ปรมาณสารนำ�า

38

ทไดรบ เพอเปนการใหขอมล คำานงถงสทธผปวย ลดความวตกกงวล ผปวยจะไดใหความรวมมอตามแผนการรกษาของแพทย

5. ลางมอเพอลดจำานวนเช�อโรค6. การเปดชดใหสารนำ�าและการตอกบขวดสารนำ�า 6.1 ตองคำานงถงเทคนคปลอดเช�ออยางเครงครด ในการเปดชดใหสารนำ�าและการตอกบขวดสารนำ�า เพอปองกนการปนเป� อนเช�อ 6.2 เปดฝาปดจกยางของขวดสารนำ�าออกเพอเตรยมตอชดใหสารนำ�าบรเวณจกยาง 6.3 ใชปากคบสำาลชบแอลกอฮอล 70% ใสมอบบใหหมาด เชดจกยางขวดสารนำ�า เพอทำาความสะอาดและปองกนการปนเป� อนเช�อ

รปแสดง การดงฝาปดจกยางขวดสารนำ�า และการเชดทำาความสะอาดจกยาง 6.4 เปดชดใหสารนำ�า ปดทปรบหยดสารนำ�าเพอปองกนอากาศเขาชดใหสารนำ�า ดงฝาครอบปลายเขมดานทมกระเปาะออก แทงผานทะลจกยางของขวดสารนำ�า

39

ก

ข ค

งรปแสดง ลำาดบการแทงเขมเขาจกยางของขวดสารนำ�า ก.และ ข. การเปดฝาครอบปลายเขมออก ค.และง.การแทงเขมทะลจกยาง 6.5 แขวนขวดสารนำ�ากบเสาแขวนนำ�าเกลอเพอใหสารนำ�าไหลตามแรงโนมถวง 6.6 บบกระเปาะของชดใหสารนำ�า ใหสารนำ�าไหลลง โดยใหมปรมาตรครงหนงของกระเปาะเพอสะดวกตอการสงเกตการหยดของสารนำ�า

40

ก.

ข.รปแสดง ก. การบบกระเปาะของชดใหสารนำ�า ข. แสดงหยดของสารนำ�าในกระเปาะ 6.7 ดงฝาครอบปลายเขมบรเวณสวนปลายของชดใหสารนำ�า โดยยดหลกเทคนคปลอดเช�อ แลวเปดทปรบหยดสารนำ�า ใหสารนำ�าไหลตามสายเพอ ไลอากาศในสายชดใหสารนำ�าออกใหหมด และสารนำ�าเขามาแทนทจนเตมสาย แลวปดทปรบหยดสารนำ�าเพอปองกนไมใหฟองอากาศจำานวนมากเขาไปในหลอดเลอด แลวใชฝาครอบปลายเขมกลบเหมอนเดม ดวยเทคนคปลอดเช�อ

41

ก.

ข.รปแสดง ก. แสดงฟองอากาศในสายชดใหสารนำ�า ข. แสดงวธไลฟองอากาศออกจากสายชดใหสารนำ�า 6.8 ปดปายทขวดสารนำ�า บอกชอยาทผสมลงในขวดสารนำ�า ( ถาม ) และปดปายทสายชดใหสารนำ�าบอก วนและเวลาทตองเปลยนชดใหสารนำ�า ตามนโยบาย ของโรงพยาบาล โดยปกตจะเปลยนทก 3 วน

7. จดทานอน low Fowler ’s position ใชผาหมรองใตแขนผปวย เพอสะดวกในการแทงเขมเขาหลอดเลอด

� 8. เลอกหลอดเลอดดำาทจะใหสารนำ�าโดยรดสายยางเหนอบรเวณทจะแทงเขม 3-4 น�ว ถาเปนตำาแหนงทบรเวณหลงมอ บอกใหผปวยกำามอเพอเปนการอดก�นการไหลเวยนของเลอดกลบเขาสหวใจ เปนสาเหตให หลอดเลอดดำาขยาย และมองเหนเสนเลอดชดเจน แตตองยงคงคลำาพบการเตนของ radial pulse อยเพอใหแนใจวาไมรดสายยางแนนเกนไป

42

� 9.เชดผวหนงดวยสำาลชบแอลกอฮอล 70 % โดยเชดวนออกโดยรอบหรอเชดไปทางเดยวกนเพอลดจำานวนเช�อโรค

รปแสดง การทำาความสะอาดผวหนงดวยสำาลชบแอลกอฮอล 70 %10. ถอดปลอกเขมออกจากหวเขมดวยเทคนคไรเช�อ ระวงปลายเขมสมผสสงปนเป� อนใชมอขางทถนดจบเขมโดยใหปลายดานตดของเขมอยดานบน11.ยดผวหนงบรเวณหลอดเลอดดำาทจะแทงเขมใหตงดวยมออกขางเพอใหหลอดเลอดอยกบท และ ทำาใหแทงเขมเขาเสนเลอดไดงาย 12.แทงเขม โดยทำามมประมาณ 10-30 องศากบผวหนงตรงกลางหรอเขาทางดานขางหลอดเลอดดำาจนมดปลายตดของเขมแลวกดมมลงจนเกอบขนานกบผวหนง เบนปลายเขมเขาหลอดเลอดดำา เมอมองเหนเลอดทหวเขม แสดงวาเขมอยในหลอดเลอดแลว จากน�นปลอยมอทดงผวหนงไวใหตง มาจบหวเขมดานบน อกมอหนงดงแกนเขมออกทละนอยพรอมๆกบมอทจบหวเขมไวดนเขมพลาสตก

43

เขาไปตามแนวหลอดเลอดเปนระยะๆจนสดเขม ยงไมตองดงแกนเขมออก

13.ใชมอทจบหวเขมดานบนเปลยนมากดบนผวหนงใกลตำาแหนงทปลายเขมพลาสตกอยในหลอดเลอด 14.ใหผปวยคลายมอออก ใชมออกขางปลดสายยางรดแขนออกแลว แลวเปลยนมาดงแกนเขมออกท�งลงชามรปไต ถอดเขมทสวมสวนตอของชดใหสารนำ�าออก นำามาตอกบขอตอของหวเขมพลาสตก ดวยเทคนคไรเช�อ หมนใหแนน เพอปองกนการเลอนหลด15.เปดทปรบหยดสารนำ�า ใหสารนำ�าไหลเขาหลอดเลอดดำา สงเกตผวหนงบรเวณทแทงเขม เพอใหแนใจวาปลายเขมอยในหลอดเลอดดำา ถาไมมอาการบวม ใหยดหวเขมกบผวหนงดวยพลาสเตอร (หรอปด Sterile gauze แลวปดดวย พลาสเตอรหรอปดดวยฟลมแผนใส) และเพอใหปลายเขมอยกบท และปรบอตราการไหลของสารนำ�าตามแผนการรกษา

44

รปแสดง การตดพลาสเตอร

รปแสดง การปรบหยดโดยการเลอน คลายลอหมนทบบสายชดใหสารนำ�าไว ไปมานบจำานวนหยดตอนาทใหตรงตามทคำานวณ โดยใหนาฬกาอยขาง drip chamber 16.แนะนำาวธการปฏบตตวใหผปวยทราบและจดทาใหผปวยสขสบายลดความวตกกงวลและเพอปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดข�นเชนเลอดไหลยอนกลบเปนตน 17.ทำาความสะอาดอปกรณและเกบเขาทสะดวกตอการใชคร �งตอไป 18.ลางมอปองกนการแพรกระจายเช�อ 19.เขยนบนทกการใหสารนำ�าใน Nurse ‘s note เปนหลกฐานทางกฎหมาย

การเปลยนขวดสารนำ�า และชดใหสารนำ�าการเตรยมอปกรณเครองใชสำาหรบการเปลยนขวดสารนำ�า สำาหรบการเปลยนชดใหม

45

1. ขวดสารนำ�า ตามคำาสงการรกษา 1. ชดใหสารนำ�า2. สำาลชบแอลกอฮอล 70% 2 . สำาลชบแอลกอฮอล 70% 3. ปายปดขวดสารนำ�า 3.ปายปดชดใหสารนำ�าบอกเวลาเปลยนสายวธการปฎบตการเปลยนขวดสารนำ�า 1.ตรวจสอบสารนำ�ากบคำาสงการรกษาของแพทยอกคร�ง เพอใหแนใจวาชนด และอตราหยด และ/หรอ ยาทตองให ถกตอง ตามคำาสงการรกษาของแพทยปดปายชนดสารนำ�าทขางขวดตามแผนการรกษาของแพทยและทำาเครองหมายแสดงระดบสารนำ�าตามเวลาทผปวยควรไดรบตามเวลาตรงดานทมสเกล 2.นำาอปกรณท�งหมดไปทเตยงผปวย เพอประหยดเวลาและแรงงาน 3.บอกใหผปวยทราบถงการพยาบาลและวตถประสงคทจะปฏบต 4. ลางมอเพอลดจำานวนเช�อโรค

การเปลยนขวดสารนำ�า 5. เปดฝาปดจกยางของขวดสารนำ�าออกเพอเตรยมตอชดใหสารนำ�าบรเวณจกยาง

� 6. ใชปากคบสำาลชบแอลกอฮอล 70 % ใสมอบบใหหมาด เชดจกยางขวดสารนำ�าเพอลดจำานวนเช�อโรค

46

� 7. ปดทปรบหยดสารนำ�า เพอหยดการไหลของสารนำ�าขณะเปลยนขวดสารนำ�าใหม

� 8. ยกขวดสารนำ�าเกาออกจากเสาแขวนแลวรบถอดเขมแทงสารนำ�าออกจากขวดสารนำ�าเการะมดระวงอยาใหเขม contaminate

9. แทงเขมใหสารนำ�าเขากบขวดสารนำ�าใหมแขวนขวดสารนำ�ากบเสาแขวนนำ�าเกลอ 10.เปดทปรบหยดสารนำ�า ตรวจสอบระดบสารนำ�าในกระเปาะและปรบหยดตามแผนการรกษาการเปลยนขวดสารนำ�าและชดใหสารนำ�า1. ลางมอเพอลดจำานวนเช�อโรค

2 .เปดชดใหสารนำ�าใหมและตอกบขวดสารนำ�าดวยวธการดงน� 2.1 เปดฝาปดจกยางของขวดสารนำ�าออก 2.2 ใชปากคบสำาลชบแอลกอฮอล 70%ใสมอบบใหหมาด เชดจกยางขวดสารนำ�าเพอลดจำานวนเช�อโรค 2.3 ปดทปรบหยดสารนำ�าเพอปองกนอากาศเขาชดใหสารนำ�า 2.4 ดงฝาครอบปลายเขมดานทมกระเปาะออก แทงผานทะลจกยางของขวดสารนำ�า 2.5 แขวนขวดสารนำ�ากบเสาแขวนนำ�าเกลอเพอใหสารนำ�าไหลตามแรงโนมถวง 2.6 บบกระเปาะของชดใหสารนำ�า ใหสารนำ�าไหลลง โดยใหมปรมาตรครงหนงของกระเปาะ 2.7 ถอดฝาครอบเขมปลายสายชดใหสารนำ�าออก เปดทปรบหยดสารนำ�า ใหสารนำ�าไหลตามสายเพอ ไลอากาศในสายชดใหสารนำ�าออกใหหมด แลวปดทปรบหยดสารนำ�า สวมครอบเขมกลบระวงอยาให contaminate

47

3. ปดปายชนดสารนำ�าทขางขวดตามแผนการรกษาของแพทยและทำาเครองหมายแสดงระดบสารนำ�าตามเวลาทผปวยควรไดรบตามเวลาตรงดานทมสเกล4.นำาอปกรณไปทเตยงผปวย5.ปดทปรบหยดสารนำ�าของชดใหสารนำ�าเกาเพอหยดการไหลของสารนำ�าชวคราว6.ใชสำาลชบแอลกอฮอล 70 % เชดรอยตอของเขมกบสายนำ�าเกลอแลวปลดออกจากกน แลวรบตอหวเขมเขากบหวตอของสายนำ�าเกลอชดใหม

รปแสดงการตอหวเขมเขากบหวตอของสายนำ�าเกลอชดใหม 7.เปดทปรบหยดสารนำ�า ปรบอตราการหยดของสารนำ�าตามแผนการรกษา 8. ปดปายบอกวน เวลา เรม และวน เวลาเปลยน

9.เกบอปกรณเขาทใหเรยบรอยการหยดใหสารนำ�า

� เมอไดสารนำ�าครบตามแผนการรกษาหรอพบอาการแทรกซอนการเตรยมอปกรณเครองใช

1. สำาลปลอดเช�อ 2. พลาสเตอร3. ถงมอ

48

วธปฎบต1. บอกวตถประสงคใหผปวยทราบ2. ปด clamp เพอหยดการไหลของสารนำ�า3. แกะพลาสเตอรทปดยดหวเขม และสายใหสารนำ�าออกทละช�น ระมดระวงอยาใหเขมถกดงร �งหลดออกจากผวหนง4.สวมถงมอเพอปองกนไมใหเลอดสมผสมอ 5. ใชมอขางหนงวางสำาลแหงบนตำาแหนงทแทงเขม แลวใชมอขางทถนดคอยๆดงเขมทแทงใหสารนำ�าออกจากผวหนงตามแนวทแทงเขม เมอปลายเขมโผลพนผวหนงแลวกดสำาลเพอหามเลอดสกครแลวใชพลาสเตอรปดไว6.เกบชดใหสารนำ�าและเขมทแทงใหเรยบรอยท�งลงในขยะตดเช�อ7.บนทกวน เวลา เหตผลของการหยดใหสารนำ�าลงในบนทกการพยาบาลอาการแทรกซอนจากการใหสารนำ�า 1.บวมตรงตำาแหนงทแทงเขมใหสารนำ�าเกดจากการมสารนำ�าออกนอกหลอดเลอดดำา(Infiltration) และมการแทรกซมของ สารนำ�าคงในเน�อเยอใตช�นใตผวหนง สาเหตเกดจากเขมแทงทะลออกนอกหลอดเลอด ตรวจพบสารนำ�าไหลชา หรอหยดไหลโดยไมมการหก พบงอหรอกดทบสายใหสารนำ�า อาการและอาการแสดงพบผวหนงบรเวณทแทงเขมจะบวม สมผสผวหนงจะเยนและปวดแสบ ไมสขสบาย ถาสารนำ�ามยาผสมอยดวยอาจเกดการระคายเคองหรอทำาใหเน�อเยอตายไดการพยาบาล ใหเปลยนตำาแหนงทแทงเขมใหม จดแขนขางทบวมใหสงกวาลำาตวผปวย ประคบบรเวณทบวมดวยความรอน เพอใหสารนำ�าซมกลบ และยบบวม ถาสารนำ�ามยาทระคายเคองซมใตเน�อเยอ ใหรายงานแพทยทราบ

49

2.หลอดเลอดดำาอกเสบ (Phlebitis) เกดจากการระคายเคองและบอบชำ�าของหลอดเลอด อาจจากการเสยดสจากเขมบอยคร �ง การใชเขมขนาดใหญแทงหลอดเลอด พบวาหลอดเลอดดำาขนาดเลกอกเสบไดงายกวา การระคายเคองจากยา การอกเสบจากลมเลอดบรเวณปลายเขม อาการและอาการแสดงพบ ตำาแหนงหลอดเลอดดำาทแทงเขม แดงรอนตามแนวของหลอดเลอด หลอดเลอดดำาทใหสารนำ�าเปนลำาแขง ผปวยจะบนปวดแสบปวดรอน บางคร �งมไข ผวหนงรอบๆบรเวณทแทงเขมบวม สมผสผวหนงจะอน � Phlebitis Scale grade 0 ไมพบอาการ� 1 ผวหนงบรเวณทแทง

เขมแดงมอาการปวดหรอไมมกได� 2 ปวดบรเวณทแทงเขม

ผวหนงแดงอาจบวมหรอไมกได � 3 ปวดบรเวณทแทงเขม

ผวหนงบวมแดงเปนทาง คลำาไดหลอด เลอดแขงเปนลำา� 4 ปวดบรเวณทแทงเขม

ผวหนงบวม แดงเปนทาง คลำาหลอด เลอดแขงเปนลำาความยาวมากกวา 1 น�ว มหนอง

การพยาบาล เปลยนตำาแหนงทแทงเขมใหม ประคบดวยความเยนสลบรอนหรอแพทยอาจใหยาทา เพอลดความเจบปวดและการอกเสบ� 3.ฟองอากาศเขาไปอยในหลอดเลอด (Air embolism) เกดจาก

การไลฟองอากาศออกจากสายใหสารนำ�าไมหมด หรอการปลอยใหสารนำ�าหมดขวดจนมอากาศผานเขาไปในสายใหสารนำ�าหรอการตอปลายขอตอ

50

ของสายใหสารนำ�ากบหวเขมทมชองวางใหฟองอากาศเขาแทรก อนตรายจากฟองอากาศจะมมาก ถาลอยไปอดก�นการไหลเวยนของเลอดทไปเล�ยง สมอง หวใจ ไต อาการทพบมกเกดจากหลอดเลอดแฟบแบนทนท คอ อาการเขยวคลำ�าจากการขาดออกซเจน ชพจรเบาเรว BP ตำา ไมรสกตว อาจตายได การพยาบาล หยดการใหสารนำ�า จดทาใหผปวยนอนตะแคงซาย ศรษะตำา ฟองอากาศจะผานเขาไปสหวใจหองลางขวาและเขาไปในปอด เตรยมอปกรณใหออกซเจน รายงานแพทยทนท ตรวจสอบสญญาณชพและสงเกตอาการเปลยนแปลง ในกรณทมลมเลอดอดตนทปลายเขม หามใชกระบอกฉดยาฉดสารนำ�าดดหรอฉดผานเขม เพราะลมเลอดจะหลดเขาไปในหลอดเลอด ใหเปลยนเขมและตำาแหนงทแทงใหม� 4.การมสารนำ�ามากกวาปกตในระบบหลอดเลอด (circulatory

overload) เกดจากการใหสารนำ�ามอตราหยดเรวเกนไป ผปวยจะมภาวะนำ�าเกน อนตรายในเดก สงอาย โรคไต หวใจ ผปวยอาจหวใจวาย นำ�าทวมปอดการพยาบาล ปรบอตราหยดลดลง จดทานอนใหศรษะสง รายงานแพทย ใหออกซเจน วดสญญาณชพ สงเกตอาการเปลยนแปลง� 5 การตดเช�อในกระแสเลอด (Bacteremia หรอ Septicemia ) เกดจากมการปนเป� อนเช�อโรค เขาสรางกายจากกระบวนการเตรยมสารนำ�า การผสมยาลงขวดสารนำ�าหรอฉดเขาสายใหสารนำ�าทปราศจากเทคนคการกดก�นเช�อ การทำาความสะอาดผวหนงไมดพอ ผปวยจะมไข หนาวสนมากหลงไดรบสารนำ�า 30 นาท ความดนโลหตลดลง คลนไส อาเจยน

51

การพยาบาล หยดใหสารนำ�าทนท รายงานแพทย ตรวจสอบสญญาณชพ สงตรวจเลอด และสารนำ�า ไปเพาะเช�อ ใหยาปฎชวนะตามแผนการรกษา

� การใหเลอด (Blood transfusion)� การใหเลอด หมายถงการใหเลอดรวม ( whole blood) หรอ

สวนแยกของเลอดเขาสรางกายทางหลอดเลอดดำา� วตถประสงค 1.เพมปรมาณเลอด ทดแทนการสญเสยเลอด เชน

ผาตด บาดเจบ� 2.เพมจำานวนเมดเลอดแดง และรกษาระดบฮโมโก

ลบนในผปวยโลหตจาง� 3.เพอทดแทนปจจยการแขงตวของเลอด

(Coagulation factor)ชนดของเลอด� 1.Whole blood หมายถง สวนของเลอดท�งหมดประกอบดวย

เมดเลอดแดง เมดเลอดขาว เกลดเลอด ประมาณ 45% และพลาสมา ประมาณ 55% มกจะใหในผปวยทมการสญเสยเลอดเปนจำานวนมากทตองไดรบการทดแทนท�งจำานวนเมดเลอดแดงและปรมาตรของเลอด เลอด 1 ถงจะมปรมาณ 300 -400 มลลลตร� 2.Fresh blood เปนสวนแยกของเลอด ทประกอบดวย

พลาสมาสด ทเกบไวในตเยนของธนาคารเลอด นอยกวา 24 ชวโมง ประกอบดวยปจจยการแขงตวของเลอด จะใหในผทมปญหาขาด ซงทำาใหมภาวะเลอดออกงาย

� 3.Packed red cell เปนสวนแยกของเลอดทนำาเอาพลาสมาออกไปเกอบหมด มเมดเลอดแดงเขมขนประมาณ 70-75% มความ

52

หนดสง เลอด 1 ถงจะมปรมาณ 200-250 มลลลตร Packed red cell จะชวยเพมการนำาพาออกซเจนไปเล�ยงสวนตางๆของรางกาย แตไมไดเพมปรมาตรของเลอดเหมอน Whole blood มกใชในผปวยทมภาวะโลหตจางเร�อรง

� 4.Leukocyte-poor blood เปนสวนแยกของเลอดทประกอบดวยเมดเลอดแดงทมสวนของเมดเลอดขาวนอย 5.Platelet concentrate เปนสวนแยกของเลอดทประกอบดวยเกลดเลอดเขมขน จะใหใน ผปวยทม เกลดเลอดตำา เพอชวยในการหามเลอด ทำาใหเลอดหยด

� 6.Concentrate leukocyte เปนสวนแยกของเลอดทประกอบดวยเมดเลอดขาวเขมขน ซงจะใหทดแทนในผปวยทมปญหาเมดเลอดขาวตำาหรอผดปกต ซงจะชวยปองกนหรอลดการตดเช�อ� 7.Cryoprecipitate เปนสวนแยกของเลอดทประกอบดวย

พลาสมาโปรตน มสวนประกอบของไฟบรโนเจน และ แฟคเตอร VIII ซงชวยในการแขงตวของเลอด ใชรกษาผปวยทมมภาวะเลอดออกงาย เชน Hemophilia� 8.Cryoremoved plasma เปนสวนแยกของเลอดทเหลอ

จากการเตรยม Cryoprecipitate ไปแลว จงขาดไฟบรโนเจน และ แฟคเตอร VIII ใชรกษาผปวยทมมภาวะเลอดออกเนองจากขาดปจจยการแขงตวของเลอดบาชนดได และยงชวยในการเพมปรมาตรของพลาสมาในผปวยชอคหรอมบาดแผลไหมนำ�ารอนลวกได

� 9.Human serum albumin เปนสวนแยกของเลอดทประกอบดวย Albumin ซงเปนพลาสมา โปรตน ใชในการรกษาผปวย

53

ทตองการเพมปรมาตรของเลอด เชน ผปวยชอคจากการเสยเลอด หรอมบาดแผลไหมนำ�ารอนลวก เพอปองกนภาวะเลอดเขมขน หรอผปวยทม Albumin ตำา� ชนดของหมเลอดทเขากนได ระบบ A BO� RECIPIENT � ANTIBODY � DONOR � A � B � AB � O (NO

ANTIGEN)

� ANTI- B � ANTI- A � NO � ANTI- A ,

ANTI- B

� A ,O � B , O� AB ,A ,B

,O � O

�� Rh factor� สามารถถายทอดทางพนธกรรมได ในระบบ Rh , มยนของหม

เลอด ถง 3 ค ยนตว D เปนตวทสำาคญทสดถาม ยน D เรยก Rh positive ถาไมม ยน D เรยก Rh negative� ในระบบน� ไมมแอนตบอดเกดข�นตามธรรมชาต เหมอนหมเลอด

ระบบ ABO � ถาให Rh + แก Rh - คร�งแรกจะสรางแอนตบอดตอ Rh +ไว

กอน โดยไมมปฏกรยาการสลายตวของเมดเลอดแดง แตถาไดรบอกจะมปฏกรยาการสลายตวของเมดเลอดแดงการพยาบาลผปวยทไดรบเลอดกอนการใหเลอด1.ตรวจสอบประวตของการไดรบเลอดของผปวย ในกรณทผปวยเคยไดรบเลอดมากอนจะไดทราบหมเลอด และอาการผดปกตจากการใหเลอด เพอเตรยมการเฝาระวงภาวะแทรกซอนทอาจเกดข�น

54

2.บอกวตถประสงคและเหตผลในการใหเลอด และการเจาะเลอดเพอขอเลอด3.เจาะเลอด (clotted blood) จำานวน 5-10 มลลลตร จากหลอดเลอดดำาเพอสงคลงเลอดเพอหาหมเลอด (typing) และหาเลอดทเขากนได (cross matching)ระหวางเลอดของผใหและผรบเลอดกอนเจาะเลอดตองตรวจสอบความถกตองท�งชอ นามสกล เลขประจำาตวโรงพยาบาล (HN) ของผปวยใหตรงกบปายขอมอผปวย ใบขอเลอด และหลอดใสเลอด โดยผเจาะเลอดตองเซนชอในใบขอเลอดและหลอดทใสเลอดทกคร�ง สงใบขอเลอดและหลอดเลอดไปยงคลงเลอด4. เมอไดรบเลอดแลวตรวจสอบหมเลอด ชนดของเลอด ชอ นามสกล เลขทผปวย เลขทรพ. ใหตรงกบใบขอเลอดและถงเลอดกอน อนเลอดโดยท�งไวในอณหภมหองกอน 20 นาทการปฏบตการใหเลอดการเตรยมอปกรณเครองมอ� 1. blood transfusion set� 2. IV catheter #18- #20� 3. disposable gloves� 4. Iv pole� 5. Cleansing swabs (alcohol , povidine - iodine)� 6. Small sterile dressing and tape� 7. Tourniquet � 8.กระบอกฉดยา 20 มลลลตร บรรจ 0.9% normal saline

ตอกบ extension tube และเขมแทงหลอดเลอดดำา

55

ปฏบตการใหเลอด1. สวมถงมอสะอาด2. รด tourniquet เหนอตำาแหนงทตองการแทงเขม3. เตรยมผวหนงดวยสำาลชบแอลกอฮอล 70% เชดตำาแหนงทตองการแทงเขม เปนวงกวาง เสนผาศนยกลางประมาณ 2 น�ว ท�งไวนาน ½-1 นาท เพอใหแอลกอฮอลฆาเช�อทผวหนง4. แทงเขมเขาไปในหลอดเลอดตามวธปฏบตการแทงเขมใหสารนำ�า5. ยดตดหวเขมทแทง6. ตรวจสอบวาปลายเขมทแทงอยในหลอดเลอดดำาโดยการฉด สารละลาย 0.9 %NSS เขาไปในหลอดเลอด ประมาณ 2-5 มล. ถาไมมอาการบวมทปลายสายหรอเมอดงลกสบถอยหลงจะมเลอดยอนเขามาในสาย7. ตอสายชดใหเลอดทไลฟองอากาศออกตามวธปฏบตการแทงเขมใหสารนำ�า เขากบเขมทแทง8. เปด clamp ใหเลอดหยดเขาไปชาๆ โดยปรบอตราหยดเทากบ 20 หยด/นาทในระยะ 15 นาทแรก ถา ไมมอาการผดปกต ใหปรบอตราหยดตามทคำานวณการใหเลอด แตละยนตไมควรเกน 4 ชวโมง เพอลดอตราเสยงตอการตดเช�อจากการแขวนถงเลอดไวนานเกนไป9. ตรวจสอบสญญาณชพทก 15 นาท ในระยะเรมตนและสงเกตอาการเปลยนแปลงทอาจเกดข�นอาการแสดงทสำาคญคอ หนาวสน ไข ผนทผวหนง BP ตำา shock 10.ลงบนทกทางการพยาบาล

การปรบอตราการหยด• Whole blood 1 unit =450ml

56

• Packed red cell 1 unit =250 ml ใชเวลา 1 ½ -4 hrs. • Plasma 1 unit =220-250ml ใชเวลา 2-3 hrs• Platelet 1 unit =20-30ml • leukocyte 1 unit =20-30ml ใชเวลา 10 min

อาการแทรกซอน1.เกดปฏกรยาภมแพ

1.1 ปฎกรยาการเกดไข เปนปฏกรยาภมแพ ของการไดรบเลอดหรอสวนแยกของเลอด ซงอาจเกดจากการทรางกายของผทไดรบเลอดมความไวตอการไดรบเซลลเมดเลอดขาวของผทใหเลอดมากกวาปกต (hypersensitivity) ทำาใหมไข หนาวสน ปวดศรษะและปวดเมอยตามตว ถาผปวยมอาการดงกลาวใหรบหยดการใหเลอด รบรายงานแพทย ตดตามสญญาณชพและอาการเปลยนแปลงตอ ในผปวยทมประวตการเกดปฎกรยาการเกดไขเชนน� อาจใหสวนแยกของเลอดทมเมดเลอดขาวนอย (Leukocyte-poor blood)

1.2 ปฏกรยาภมแพ ( allergic reaction) เปนปฏกรยาจากการทรางกายของผรบเลอดมความไวตอการไดรบพลาสมาโปรตนของผใหเลอด ทำาใหมอาการของภมแพ เชน มผนแดงข�นตามตว คน ในรายทมอาการรนแรงมากอาจมการหายใจลำาบาก ถาผปวยมอาการดงกลาวใหรบหยดการใหเลอด รบรายงานแพทย ซงมกใหยา antihistamine หลงจากน�นอาจใหเลอดตอไปชาๆอยางระมดระวง ตดตามประเมนอาการผดปกตอยางใกลชดโดยเฉพาะการหายใจลำาบาก ผปวยทมปฏกรยาภมแพเชนน� อาจไดรบการพจารณาใหเลอดทมการลางเมดเลอดแดงแลว(washed red blood cells) และมการใหยา antihistamine ลวงหนาเพอปองกนการเกดปฏกรยาภมแพจากการใหเลอด

57

2. เกดปฏกรยาการทำาลายเมดเลอด (hemolytic reactions)

การ เกดปฏกรยาการทำาลายเมดเลอด เปนภาวะแทรกซอนทรนแรงเปนอนตรายถงชวต เกดจากการทเลอดของผใหและผรบเขากนไมได เนองจากมการใหเลอดหรอสวนแยกของเลอดทมหมเลอดไมตรงกน รางกายของผรบจงสราง antibody เพอทำาลายเมดเลอด แดงทไดรบทนท ผปวยจะมอาการหนาแดง รอน มไข หนาวสน ปวดศรษะ ปวดหลง หายใจเรว หายใจลำาบาก ความดนเลอดตำา ปสสาวะมเลอดปน หรอมสดำา ตองรบหยดการใหเลอด รบรายงานแพทย เพอใหการชวยเหลออยางถกตองทนทวงท มฉะน �นผปายอาจเสยชวต

3.เกดปรมาตรสารนำ�าเกน (fluid volume overload) เปนการไดรบสารนำ�าเกนเนองจากไดรบเลอดหรอสวนแยกของเลอดเรวเกนไป หรอมปรมาณมากเกนไป มกพบในเดกเลกหรอผสงอายซงมปญหาเกยวกบการทำางานของหวใจและไต ผปวยจะมอาการจากการเพมแรงดนของหลอดเลอดดำา เสนเลอดทคอโปง หายใจลำาบาก ไอ และเสยงปอดผดปกต จงมกใหเมดเลอดแดงเขมขน(Packed red cell) แทนการใหเลอดรวม ( Whole blood) เพอชวยปองกนการเกดภาวะแทรกซอนน� ถาสงสยวาผปวยมภาวะสารนำ�าเกนควรใหเลอดชาๆ จดใหนอนศรษะสงและรบรายงานแพทย

4.เกดการตดเช�อ (septic reaction) เกดจากการไดรบเลอดหรอสวนแยกของเลอดทมแบคทเรยปน

เป� อน จากการใชเทคนคไรเช�อไมด ทำาใหเกดการปนเป� อน ผปวยมกมไขอยางรวดเรว หนาวสน อาจมอาเจยน ทองเสย ความดนเลอดตำาตองรบหยดการใหเลอด รบรายงานแพทย เพอใหการชวยเหลออยางถก

58

ตองทนทวงท เพอปองกนการเตบโตของแบคทเรยในเลอดจงตองตรวจสอบใหถงเลอดอยในระบบปดและมสภาพสมบรณไมมการรวหรอชำารด ตองมการเกบรกษาเลอดหรอสวนแยกของเลอดอยในตเยนของคลงเลอดทมการควบคมอณหภมเฉพาะประมาณ 4 องศาเซลเซยส ขณะรบเลอดมาจากคลงเลอด ตองนำาใสภาชนะทมการควบคมอณหภมทเหมาะสม เมอถงหอผปวย หามอนเลอด ใหวางรอไวทอณหภมหองเพอใหคลายความเยน แตไมควรเกน 20 นาท และควรใหเลอดใหหมดภายใน 4 ชวโมง ขอพงระวง1. ตองเปลยนชดใหเลอดใหมทกคร �งทเปลยนถงเลอด (1 ถงตอ 1 ชด) เพอใหการกรองเลอดมประสทธภาพมากทสด2.หามใหยาหรอสารละลายทมสวนประกอบของเดกซโตส (dextrose) ทกชนดรวมไปพรอมกบเลอด เพราะอาจทำาใหเกดการสลายตวของเลอด หรอทำาใหสายยางอดตนและแบคทเรยเจรญเตบโตได3.ไมควรใหเลอดทเพงนำาออกมาจากตเยนใหมๆ เพราะอาจทำาใหผปวยหนาวสน ความเยนของเลอดอาจรบกวนการทำางานของกลามเน�อหวใจ ทำาใหหวใจเตนผดปกต

บรรณานกรม มณ อาภานนทกล. (2552). การใหสารนำ�าทางหลอดเลอดดำา.ใน สปาณ เสนาดสย และมณ อาภานนทกล (บก.) คมอปฏบตการพยาบาล (พมพคร�งท1, หนา 165-169).กรงเทพมหานคร: จดทองสรรตน ฉตรชยสชา . (2552). การใหสารนำ�าทางหลอดเลอดดำาและการใหเลอด .ในสรรตน ฉตรชยสชา และคณะ (บก.) ทกษะพ�นฐาน

59

ทางการพยาบาล (Basic Skills in Nursing) (พมพคร�งท1, หนา 263-285).กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจำากด เอน พ เพรสTaylor, C., Lillis, C., LeMone , P., Lynn, P. (2008). Fundamentals of Nursing The art and Science of Nursing Care (6 th ed.) Philadelphia :Lippincott Williams & Wilkins.Taylor, C., Lillis, C., LeMone , P., Lebon , M. (2005). Skill Checklist to Accompany Fundamentals of Nursing The art and Science of Nursing Care (5 th ed.) Philadelphia :Lippincott Williams & Wilkins.

�