yaşar kalafat - İslamiyet ve türk halk İnançları.pdf

8/14/2019 Yaşar Kalafat - İslamiyet ve Türk Halk İnançları.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/yasar-kalafat-islamiyet-ve-tuerk-halk-inanclaripdf 1/75



t

It

Ii ';

TURK KULTURLu uRlrlRRDA HALr irunruqmnt

ISLAMIYET

VE

TURK HALK irunruqLARr

Dr. Yagar Kalafat

Genigletilmig 2. Baskr

Ankara" 20O9



Berikan Yayrnlarr

Eylill- 2009

TilmHaklanSokhdr. '

I SBN: 9 78-97 5 -267 -282.6

Bu kilshtn tiim h&klan yazartno ve

yaytncrma aittir.

Genel KoordinatdrCuma AGCA

Grafik-TasarrmNihAI6ZGEN

Kapak TasanmDinger HACIDAGLI

Bash & CiltBilge Ofset Matbaa

Maltepe / ANKARA

Tel: (0312) 229 26 59

BERiKAN YAYINEViEti Mah. GMK. Bulvan Bulvar Apt. No: 80/l

Maltepe / ANKARATel: (0312) 2326218 Fax: (0312) 2321499

ciRig



Bayramlarla ilgili Inanglar............................:........... ......97

Hac ile ilgili inanq1ar................. ............... i01

Ufurluluk - U$ursuzlukla ilgili inanqlar...... ............. 103

Ters Motifi ite itgiti inanElar ...................11i

Tavaf Motifi ite itgiti inanElar...... ........... 115

Ses Qftarma iteilgiti inanElar...... ...........777Gok ile ilgill inanElar.................. ............. 119

Kurban ite itgitl inanglar...... .................... 121

Diier inanq1ar................ .......123

soNuq..... .......12s

KAYNAKqA

einlNci BASKTNTN Orus6zU

Bu gahgmayr baglatmadan evvel, "islAmiyet'e girmig, hal-

krmrzda yagayan bidatlerin tespiti" veya "Miisli.iman halkrmr-

zm inanElanna Musevilik ve Hrristiyanhktan giren inang ve

dini uygulamalann tespiti" giindemde idi. Diyanet igleri Bag-

kanh$rmrz, ayet ve hadislerde gergek anlammr bulan islAm'a

gegitli gekilde girmig badatlann teghisine ve daha sonra da is-

lAmiyet'ten ayrklanmalarr igin gerekli gahgmalann yapilmasrnr

istemigti. Boylece 350 adet mtifttili.iiiin tespit ettiii 3000 adet

bidatten olugan bir klasor olugmugtu.l

Mi.ifti.iltiklerce derlenilen bilgilerin bir krsmr dini hayatrn

biitiini.ine sirayet ediyor ve daha ziyade namaz, ezan-sala, ce-

naze gibi cami gevresi uygulamalarr ilgilendiriyordu. Biz konu-

nun ayet ve hadislerle dofrudan ilgili cihetini uzmanlna brrakrp,

yagayan halk inanglarrnr Gok-Tanrr dinindeki inanElar ile kargr-

laghrrlmalan iizerinde duraca$rz.

Yaptr$rmrz incelemede gordi.ik ki, taziyeye gidilmesi, olii

evine yemek goti.iri,ilmesi gibi bazr miifti.iltiklerce bidat olduiuzikredilmig uygulamalarrn, siinnet olduklarrna dair agrklama

yapan mi.ifti.iliikleriz de olmugtur.

Bazr mi.iftiili.ikler ayet ve hadis olmayan, Tiirkge yaprlmrg,

gelin-damat duasr gibi dualan veya o konuda Ayet veyi hadis

"350 Mi.iftriden 3000 Bidat 1994-1,995" Diyanet Igleri Baqkanhk Argivi



Yagar Kalafat

olmadrfr gerekeesi ile,verilmi$ sadakalart, krltnrnrg nafile na-

mazlarr, tutulmug oruglan, adak adanmaslnl, gifa niyetine

Kur'an-r Kerim okunmasrnr keza bidat olarak kabul etmiglerdir.

Mesela; Mevlit okumak "giinah gtkarmak" olarak algrlanabil-

mig, taziyede mevta igin dua etmek yerine "bagtntz sa$ olsun"

denilmesi girk kabul edilmigtir. Keza teganni ile ezanokunmast

bidat kapsammda mtitalaa edilmigtir. Di$er bir krsrm miifti.iliik-

ler ise, bu ttir bidatlere daha toleransh davranmtg, "Kiifiir ve

girk derecesine varmayan bidatler" veya "iinemli ve ref i zaruri

olmayan bid'atlar" yorumunu getirmiglerdir.

Tespitler arasmdaki di$er onemli hususlar itibariyle gun-

lar giiri,ilmiigtiir. Gerek dofum, evlilik, tili'im, bereket ve kur-

banla ilgili bidatlerde toprak, su, ateg, demir, a$ag ve giineq gibi

unsurlann ortak faktijr olarak daima varhklannr sergiledikleri

gozlenmigtir.Ti.irkiye'nin bir b6lgesinden derlenilen bidatler di$er bil-

gelerinde farkh varyantlan ile yagamaktadtr.

Bu arada ilging bir husus, bazr miiftiiltiklerin Hanefi ve

$afii akaidini veya Siinni ve $ii ibadet farkhhklanm bidat olarak

gcirdiiklerini miigahede ettik.

Derlenilen malzemede gok kere bidat olarak tespit edilen

uygulamamn neden yaprldri'r, amacrnn ne oldu$u belirtilmemig-

tir. Aynca miiftiiliiklerin bu zengin malzemeyi hangr metotla der-

lediklerini de bilemiyo ru2. Bazr miifti,iliikler tespitlerinin tasnifiniyapmrglar, tahlilini yaparken de kaynak zikretmiglerdir.

Bizim ise, gahgma alammrzrn karakteri farkh idi' Biz,ls-

lAmiyet'e aykrrt tespitler konusunda deneyimli defildik. Girig

krsmmda belirtti$imiz din anlayrytmzdan da anlagtlaca$r gibi,

biz gok sayrda semavi dinin varhf,rnr de$il, bir olan dinin aga-

malannrn mevcudiyeti fikrine inaruyoruz. Biz Ti.irkler bu bir

islfuniyet veTiitk Hatk hwglan 7

olan dinin baglangrgtan beri mensubuyuz. De$igen ve geligen

sadece anlayrglardrr.

Buradan hareketle giini.imiiz insantmzda giirdii$timi'iz

inanE ve dini uygulamalart Ti,irklerin eski dini kiilti'irti ile kargr-

laghrmast yaprlabilirdi. Biz de bunu yapmaya Eahgtrk'

Dr. Yagar KALAFAT



rUlrUn BAKANT isrunil KAHRAMAN'IN

ACIKLAMALARI

insanhk yeni bir y:dLzyrla giriyor. Bir asr geride kalan ne-

sillerin hayallerini bile siisleyememiq olan birgok teknolojif

geligme bugiin giinltik hayattmtzm parEalan haline geldi. Ge-

ligme,'arttk neredeyse geometrik bir hrz4 bag dondi.irilcii bir

seviyeye ulagtr.

Bagladr$r varsayilan yeni bir ga$rn igindeyiz. Bu doneme

"Bilgi QaBr" diyenler var. Geligen yeni tip iletigim teknolojisinin

"girdi"sinin biiyiik ekseriyetini artrk "bilgi" olugturuyor. "Bil-

mek... Bilgi... Bilim..." insanh$rn varoldufu gtinden beri pe-

ginde olduiu, ulagmaya gahgtr$r bi.iyiik hedeflerden biri.

Yeni ga$ ti.imi.iyle insanhf,rn imana doni.igiinii vaat ediyor.

Toplumlar kendi kimliklerine, yakm gegmiglerine nazaran hpkr

"ilahi bilgian, gok daha dikkat, hassasiyet ve guurla sanhyorlar.

Niqin? Qiinkti; hpkr "ilahi bilgi" gibi "bilimsel bilgi"de felsefi

pozitivistlerin iddialarrmn aksine; sonug itibariyle insant yaratt-

crslna ulaghnyor; insan, ilim adrna imant yoketmek yolundaki

yo$un baskrlarr reddedip fitratma dontiyor: Insan o$rendikge

kendi aczini daha kolay kavnyor. Nitekim kainatrn Yaratrcrst

"Hig bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" diye buyuruyor.

Yeni ga$da bazrlanmn beklentisi olan "medeniyet gahgma-

sl"ru ise srcak gahgma olarak algrlamamak lazrm. Medeniyetleri de

kiiltiirler doiurduf,una giire, bu qahgma hep olagelmigtir. Lakin,

yeni gaidaki medeniyetler gahgmast; bir tarif ve tercih gatrgmasr

olacakhr. Srcak bir gahgma de$il. Belki bir yarrg olarak... Bu yang



70 Yagar Knlafnt

da bugtinki.i batr medeniyetinin eksiiinden doiacaktrr. O eksi$i

krsaca "Allah'r unutmak" olarak ifade edebiliriz.

Kitap guuruna dayanan ve islAm ile yo rulan ktiltiirii-miiz, giiglii bir medeniyeti meydana getirmigtir. Kiilttir ve lne-

deniyetimizin kaynaklan kitaplardadrr. Biiti.in imkanlanna ve

inanrlmaz geligmelerine ra$men teknoloji kitaplan yok edeme-

yecektir. insan oldukga kitap da olacak insanlar okudukga ki-

taplar basrlacak ve yayrlacaktrr.

Hayatm, ilmin, Devletimizin ve ozel olarak Bakanh$rmr-

zln mevzuahnrn milletimizi tarifi "milli kiiltiir"e dayamr. Ha-

yailmzm biitiin alanlarmr kugatan, kimlik ve kigilifimizi olug-

turan de$erler manzumesi, sadece toplumsal hayata ait defildir.Ki.iltiir iktisadi ve smai hayatr da kugatrr. Kugatmahdtr da...

Estetik veya mimari ruhu olmayan binalar da yanhghklar iqin-

de olan insanlar da kiilti.iri,in konusudur. Biitiin bu alanlara

bilgi oldu$u kadar, milli kiilti.ir hassasiyetini de tagryan kitaptur.

Kitap bir kiilttir tagryrcrdtr. Gegmigten kalam muhafaza

eder, yeni olam takdim eder. Her iki halde de bilgiyi ve gi.izel-

likleri tagrr, ulagtrnr, oiretir, zevk verir, daha yeniyi sezdirir,

yeni ufuklar agar.

Kitap yayrnlanmzda, gegmig kiiltii r birikimimizin bii ti.in

kaynaklarr ile yeni ga$rn gerektirdi$i yayrnlan aynr a$rrhkta

milletimizin hizmetine sunmak ve insanh$rn bekledi$i terkibi

yakalamak v azifemiz olacakfi r.imanrn kayna$rnda ilk olarak "oku" buyru$u bulunan

milletimizin evlatlarrna diigen de; okumak, okumak ve oku-

maktrr.

ismail KAHRAMAN

Kiiltiir Bakam

ESERE DAIR

Bilindi$i gibi; dinin ashnda bulunmayan, birtakrm yollar-

la sonradan dine sokulan ve dini inanqmrg Sibi telakki olunan

siiz fiil.ve davranrylan tiimti bid'at ve hurat'e kapsamrna gir-

mektedir.

Dinler tarihi incelendifi zaman giiri'ilecektir ki; hemen

hemen her devirde bid'a hurafe ve bahl inanrglar; toplumlarrn

ortak problemi olmug, daima giindemdeki yerini ve onernini

muhafaza etmigtir. Bu; diin oldu$u gibi bugiin de boyledir'

islim Dini ile baf,dagmayaO akla ve mantt$a uymayary farkrnavarmadan insanlan ytice dinin oziinden uzaklagtuan bid'at ve

hurafeleri, bazr farkhhklarla hemen her kesimde ve her bolgede

giirmek miimkiindtir.

Dinimizin temel inang, ibadet ve ahlAk esaslanyla bai-

dagtrnlmasr asla miimkiin olmayan, halktmur yanhqhklara sevk

eden oyle hurafeler ve tutarsphklar var ki; birgok insan bunu

din adrna samimi bir gekilde savunmakta, hatta bu davrarugtnt

-hakiki dindarhk", bunlara kargr Erkmayr ise "dinden uzak-

lagma", "itikatsrzhk" ve "inangsrzhk" olarak kabul etmektedir'Halbuki, dinin kabul etmediii anlayry, inamg ve uygulamalarla

dindarhk olamaz. Tam tersine hurafe ve batrl inaruglar, farkrna

varmadan kiqileri, inandrklanm s6yledikleri dinin gergeklerin-

den ve dztinden uzaklagtrrrr. Gergek dindarhk, ancak dinimizin

ana kaynaklannda bulunan itika ibadet ve ahlak esaslarrm

kabul etmek ve yagantlmzr bu prensipler gergevesinde dozen-



12 Yagar Kalalat

lemekle miimki.indi.ir. Salhkh ve gerqek bir dini hayat, hurafeve batrl inamglardan uzak olan bir hayattrr.

Ashab-r kiram ve gergek din bilginleri, batrl inanqlarlaasrrlar boyu miicadele etmiglerdir. Bu mi.icadele bugtin de de-vam etmektedir. Ama buna ra$men maalesef batri inanclannkokti bir ti.irlii kurutulamamrgfi r.

Toplumlann ortak kiiltiirel ve sosyal derdi olan bu sakatinanrylarm nevg ti nema bulmasrna, kok salmasma zemin hazrr-layan bir Eok sebep vardrr. Cehalet, adet, gelenek, gorenek,menfi propaganda, grkar hesaplarr, kigisel zaaflar, insanlann safve temiz inanglannr istismar, dini yanhg anlatma..., hurafe ve

batrl anlayrglarrn zuhuruna ve yayrlmasma neden olan faktor-lerden bazrlandrr.

insan fitraten bir geye inanmak zorundadrr ve telkine

mi.isait bir varhkbr. Bir bela, musibe fellket, hastahk ve srkmtrananda sr$rnacak bir merci ve bagvuracak bir qare arar. insarunyarahhgrnda bulunan bu acziyetini ve zaafinr iyi de[erlendirenbazr uyaruklar, din ve merhamet simsarlan, kodi niyetli kigiler;insanlarrmrzrn dini cehaletinden de istifade ederek onlarrn safduygu, inang ve dtigiincelerini istismar etmekte, "gare" diyeonlan dinin oztine tamamen zrd olan geylere tegvik etmekte ve

bu yolla menfaat sa$lamaktadrrlar.

Dertlerine deva aramak maksadryla kendilerine bagvuru-

lan bu grkarcrlar eliyle pek gok insarumrzrn gegitli felaketleremaruz kaldr$rru, biiyiik bunahmlara, iimitsizlilere ve garesizlik-lere siiri.iklendiklerini; basrn-yayrn kuruluglan vasrtasryla he-men hemen hergiin i.iziilerek miigahede etmekteyiz. Bu grkarcr-

lann zararlarr sadece kendi gahrslan veya muhataplarr ile desrrurh de$ildir. Bunlar, din drgr uygulamalanm din krhfi altrndasergiledikleri igin insanlann saf itikatlanm bozmakta ve bciylece

73slfrniyet oe Tiirk Hatk bntqlan

hem yiice dinimize, hem de halkrmrza qok btiyi.ik zararlar ver-

mektedirler.

Oyleyse; islAm'm ulviyetini ve kutsiyetini g6lgeleyen,

O'nun dinamizmini ve hamleci ruhunu menfi yonden etkileyen

bu asrlsz inang ve uygulamalara kargt miicadele etmek ve yiice

dinimizi bu isnatsz ve manttksrz inanqlardan armdtrmaya Ea-

hgmak, her olgun mi.i'minin asli vazifesi olmahdrr. Bunun igin

1$lmadan, usanmadan dirii gergekleri insanlarlmlza anlatmak,

onlara cehaletin karanh$rndan kurtarmak hepimizin ortak go-

reividir.

Qi.inkii bu inanElann temelinde derin bir cehalet bulun-

maktadrr. Hurafelerin devam etmesi; halkrn goitrnluiunun

islAm Dini'nin emir ve tavsiyelerini iyi bilmeyiginden, safihkh

dini bilgiye sahip olmayrglanndary inanq boglu$u iginde bu-

lunmalarrndan ve halktmua dinin gerEeklerini iyi ofretemeyi-gimizden kayndklanmaktadrr. Dinimizin inanq esaslarr, ibAdet

ve ahlAk ilkeleri konusunda yeterli..bilgiye"pahip olanlann, is-

lAm'r aslma uygun bir gekilde tamvFnlarm; bid'atErlarrn tuzafr-

na di.igmeleri, hurafe ve safsatalara lanmalan dtigilntilemez.

Bid'atler ve bahl-inanElardan korunabilmenin en emin

yolu; bilgi ile Kur'An ve stinnete srfrrynaktrr. Zaten Peygambe-

rimiz (S.A.V.)'de buyuruyorlar ki: ' '

"Size, stkt sarildtfimrz siirece asla sapttmayacafrmz ikigey brrakryorum: Allah'rn kitabr ve'Peygamberin siinneti"

(Muvatta, Kader:3)

Elinizdeki bu eser halkrmrz arasrnda yaygm bulunan

bid'at ve hurafeler hakkrnda deferli bilgiler vermektedir. Bun-

lardan dinimizin oziine uygun olanlar bulundufu gibi, islAm'rn

ruhuna aykrn bulunanlar da mevcuttur. Bunlann qok iyi tesbit

edilmesi gerekir.



14 YagatKalafat

Bu tiir aragtlrmacl ve onlann gal$malarl arthgl nisbette,

bir ki.iltiir zenginlifi olan dini folklor ile islAmiyet'te yeri olma-

yan bid'at ve hurafelerin farkhhklan anlatrlmrg olacakhr. Miis-

Itimanhk drgr inamglarrn tesbit ve tasniflerinin yaprlmast, bun-

lann mengelerinin incelenmesi; toplumdaki deiigik inanq ve

farkhlagmalann izalesine biiyi.ik dlgiide katkrda bulunacaktrr'

Bu krymetli eseri te'lif eden yazannr tebrik ediyor, bid'at

ve hurafelerin kbkiiniin kazrnmasrnda faydalt olmasmt diliyo-

rum.

Mehmet Nuri YILMAZ

Diyanet illeri Bagkam

lrlrucl BASKIYA Otrts6z

"Tiirk Ki.iltiirlii Halklarda Halk inanglarL islamiyet ve

Halk inanglarf inanglan isimli bu gahgma 1996 yrhnda ki.iltiir

Bakanh$/nca, bakan ismail kahraman'rn takdimi ve Diyanet

igleri Bagkant Mehmet Nuri Yrlmaz'ln "Eserse Dair" agtklama-

lanyla "islamiyet ve Tiirk halk inanglarr" ismi ile 4'000 adet

basrlarak yayrnlanmrgtr.2

Aradan gegen 15 ytlda sonra kitablr ikinci baskrsrnrn yapil-

rnaslna kararverilmigtir. Bu karanmua sadece okuyucu talebi sebep

tegkil ebnemigtir. Kitablr iqerigi ile ilgili yeni galqmalann yapilmg

olmasr geligtirilmig halinin basrlmasrm gerektirmigtir.

Kitabrn birinci basksrndan sonra ilk baskrda yer almrg

olan, demir3, siipi.irge,4 su,S toprak,6 ocak,7 bayrak,s fuz,e sa9;10

Dr. Yagar Kalafat, islamiyet ve Tiirk Halk inanglan, K0ltiir Bakanh-

Sr Yayrnlarr/ 1857 Halk Kiilt0rlerini Aragtrrma Ve Geligtirme Genel

Miidtirlti$iip33 Gelenek Giirenek ve inanglarp}, Ankara 1996

Yagar Kalafat, "Zile Yiiresi Omekleri ile Ti.irk Kiiltirrlii Halklarda Demir

inancr" yayrna haz; Dog Dr. Mehmet Yardtmcr, Tarih ve Kiiltituii ile Zi-

le Sempozyumu,0 -12 Ekim200E, istanbul, 2009 s. 141-150

Yagar Kalafat, "Antalya Yiiresi Ornekleri ile Ti,irk Kiiltiir Coirafa-

srnda Siiptirge inancl",. 20. Yiizyrlda Antalya Sempozyumu,22-23

Kasrm 2002 Akdeniz Universitesi Atatiirk ilkeleri ve inkrlAp Tarihi

ara$tlrma ve Uygulama Merkezi, Yayrna haz' Dog. Dr' Mustafa Oral,

Antalya, 2O08, s.259 -266

Yagar Kalafat, "ASrr Ydresi Omekleri ile Tiirk Ki.iltiirlo Halklarda

'Su Kiiltii'" IL Uluslararasr ASrr Da[r ve Nuh'un Gemisi Sempoz-

yumu 08-10 Ekim 2(X)8 Dof,ubayaztt-Af,rt



1.6 YaSar Kalalat

da$rl, tavaf,lz htdrellez,l3 pir1a, kurt, kan ve benzeri konulann

halk inanglanndaki yerlerine dair ayn ayrr ve ayrrntrlt.gahgma-

lar yaprlmrqtrr. Ki.ilt olugturmug bu gahgmalarda bazt teghisler

konulabilmigtir. $imdilik de olsa alman bu sonuElarm yeni bas-

krya yansrmasrnrn yerinde olaca$rna inandrk ve uygun vesile-

lerle krsa aqrklamalar ekledik. Bununla yetinmeyip uygun vesi-lelerle bazt ara ilavelerde de bulunduk.

Yaqar Kalafat, " A$n Yiiresi Ornekleri ile Tr.irk Ktilhir Cografyasrnda

Toprak Ktiltri", Il.Uluslararasr Airr Dair ve Nuh'un gemisi Sempoz-

yumu, 08-10 Ekim 2@$ Doiubayazrt -Aftn

YagailKalafat, "Akqehir omekleri ile ttirk Ki.iltiirlii Halklarda

Od/ateg/Ocak iyesi" Uluslar arasr Selguklu'dan Gtintimiize Akgehir

Kongresi 2G-21 Kasrm 20O8;http:Kanal Ktiltrir.com 01. 122N8

Yagar Kalafat, "AlAeddin Keykubat'tan Giiniimtize Tiirk Halk Kiilhi-rtinde Bayrak" I. Alieddin Keykubat ve Diinemi Sempozyumu 6-7

Kasrm 2fl)8 Konya

Yagar Kalafat, "Van G6lii Havzasr Beslenme K0ltiiriinde Tuz"

V.Uluslararasr Van Gcilti Havzasr Sempozyumu Haziran Van 2009

Yagar Kalafat, "Qorum ve Qevresi Merkezli Ttirk Ki.ilti.irlii Halklarda

SaEr", Osmanh'dan Cumhuriyete Qorum Sempozyumu,23-7.5 Ka-

srm 2fi)7, Qorum,200& s. 139-749

Yagar Kalafat, "A$n Dafr'nrn Mitolojik Boyutu ve Ttirk KtiltiirluHalklarda Da[ Ktiltri" Uluslar arasr Tiirk Kiiltiirii'nde Af,n Da[t

Sempozyumu, Atatiirk Ki.iltiir Merkezi Bagkanh$ ve I$drr Valili$t,

Z&-29Haztuan 2008Iidr

Yagar Kalafat, "Diyarbakrr ve gevresi Ornekleri ile Halk inanglanndaTavaf/Ddnme" Osmanh'dan Cumhuriyete Diyarbakrr, editorler

Bahaeddin Yediyrldrz-Kerstin Tomenendal, T.C. Diyarbakrr Valiliii,Ankara 200& s. 45H$Yagar Kalafat "Ttirk Ktitttir Coirafyasrnda Hz. Hlrzr. ite itgiti inang-

lar", Azerbaycan Milli Ilimler akademisi Folklor Enstittisti, ortak

Ti.irk GeEmiginden Ortak Tiirk Geleceiine v. Uluslar arasl Folklor

Konferansrnrn Metarialleri, Bakr 2U17, sf . 69-696

Yagar Kalafat "Tiirk Halk inanglarrnda Pir Ktiltii" 15. International

Symposium For Balkan Folklara.

77slilniyet ae Tiirk Halk hnnglan

Kitabrn ilk baskrsrndaki "dizin" boli.imi.i maalesef yazar-

dan kaynaklanmayan nedenle sayfa numarasl olmaksrzur kitaba

girmigti. Bu hali ile bu boltimle amaglanan hAsrl olmamrgtr. Biz

yalnnlanmrzda dizine imkAn nispetinde 6nem vermeSe eal$lyorve halk inanglan gahgmal4rnda bu boliimi.in yeni eal$ma kaprla-

rml aeacaglna inaruyoinz. Buradan hareketle baglangrqta "Tilrk

Halk inang Sozliikleri"nin hazrrlanabilece$ini diigi.iniiyoruz.

Nitekim bunun ilk i.iriinleri verilmege baglanrlmrghr.

Bu gahgmamrzda da benzeri difer gahgmalarrmzda ol-

du$u gibi, kaynaklann dipnotlannda agrklanm$ olmasr ile ye-

tinmeyip yararlamlmry olan kaynaklan ayrrca bir boliim halin-

de topladrk. Bu yontemle, zaman igerisinde "Halk inanElarr

Kaynakgasr" olu gtu rmayr amagladrk. Uzi.ile rek belirtmel iyiz ki,kiiltiir aragtrrmalahnda kaynakga gelene$imiz dzellikle resmi

kurumlarda dumura uSramrgtrr.

Ttirk halk biliminin ilk ustalan eselerine ilgili resimleri de al-mrylar ve iyi ki alm4lar. Ki.iltiiriimi.izi.in yalcn donem iderini sadece

onlarur eserlerindeki gori.intiilerden tamyabiliyonrz. Bu arada Nail

Tan'ur eselerinde yer alan alanla ilgili gahs, tesis ve di$er aksamla

ilgili resimleri minnetle anmak gerektifine inamyoruz.

Biz halk inanqlarr gahgmalarrmrzdaki yaym yontemini,

iEerikler arasmda baf,lantrh olarak yiiri.itmeie gahgryoruz. Bul-

gularr ilkin makale ve bildiri olarak el ahp igledikten sonra bun-

lan iligkileri nispetinde kiiaba d<ini.igtiiriirken zaman igerisin-

deki bilgigeligmelerini de kapsasm istiyoruz. Bu noktaya do$al

olarak ozellikle yaymlanmzrn yeni baskrlannda dikkat etmeye

gahgryoruz. Bu ilkemizi bu gahgmamrza da yansttmaya gahgtrk.

Dr. Yagar Kalafat

01 A$ustos 2009

II

l2



alnls

Toplumlarrn ktiltiir yaprlannrn incelenmesi gi.indeme ge-

lince; inang kavramr tabii olarak giindeme gelmektedir. Tarihi-miz igerisinde mensubu bulunduiumuz ve gegitli isimlerle zik-redilen "din" ve cizellikle genig anlamda "Muhammedilik" bii-yiik onem arz etmektedir. Din olgusu ve din-tarih-kiilti,ir iligkisiyagayan din kiiltiirtimtiztin "Halk inanglarr Tarihi" boyutu tizeliinem arz etmektedir.

insan hayah ile ilgilendiSine gore, dinin insan hayatnmdo$um, evlilik, merasimler, oltim gibi di$er biiti,in safhalarr ileilgilenmig olmasr kaErulmazdrr. Bize g6re diry "yol g6stericiilAhi bir agrklamadrr. "insan hayatrm diizenleyen bir programde$ildir. Dinde, dinin verdi$i birtakrm genel prensiplere g6re

insanrn bizzat kendisinin kendi Hayatrnr diizenlemesi <ingii-ri,ilmiigtiir. Diry insan hayahnrn her yonii ile ilgili yi.ice ilkelerverirken; bu ilkelerin yorumlanmasmr, belli zaman ve mekin-larda uygulanmasrn; bu tatbikatlardan do$abilecek muhtemel

problemlerin gdztimiini.i insana buaku.Vahiyle gelen din ve bu dinde yer alan toplum, siirekli

bir geligme igerisindedir. Zamanla toplum iginde geligen bilgilerve de$igen tavrrla, dinin vahiyle gelen dziiniin gergevesinde,

insan aklmrn dini yorumlamasryla yeni ve begeii bir boliimolugur. Bu geligme, dinin zamanla tahrifata u$ramasrdrr. Esasen

din yorumlanmaya agrktrr. Yorumlayamn dini tahrif etmemesi



20 YagarKalafat

gerekir. Yorumlamarun yaPrlma y6ntemindeki esas dikkate

ahnmaksrzm yoruma gidilince, boyle bir sonuq do$maktadrr'

Sonunda toplumun kabul ettif,i din, ilk geklinden grkrp bir ta-

krm hurafelere de yer verebilen beqeri bir din durumuna gel-

migtir.

Allah'rn gonderdiii dinler arasrnda geligki olabilece$ihigbir zaman diigilniilemez. Bi.iti.in dinlerden insanlann katkrla-

nnl ve efsane tirriinden malzemeyi qtkarrr isek, ortaya, qtkarun

bir "saflrk ve birlik" oldu$unu goriiriiz.

Dinler insanlarm bilgi seviyelerine gtire gonderilmigtir'

Bir sonraki din bir evvelkini igerir. Aynca yeni birtakrm ilkeleri

de igerebilir. Kur'an-r Kerim'in bi.itiin semavi dinleri kabul edigi

bundandrr.

Tiirk topluluklarrrun "qegitli dinlere" mensuP olduklarr

ifadesi, "kendilerine indirilen dinlerin ijzii etrafinda kendi yo-

rumlartndan kaynaklanan begeri bir bilgi boliimi'i olugtu$u"

gergefini de igerir. islAm dininin ilihi kaynaklan Kur'an-t Ke-

rim ve Siinnettir. Begeri yirnii ise; Sosyo-Ki.iltiirel, Sosyo-Politik

ve Sosyo-Ekonomik ilavele rdir.

Eski Tiirk Dinini araghnrken, hep islAm-Mtisliiman adrnr

aray$lmz ve aym zamanda islAm'rn oziinii bilmeyigimiz, bizi

grkmaza sokmugtur. Qok kere kahplara dokme 6zlemimiz, di-

nin tanrmrnr gerge$ine uygun yaPamay$lmrza yol agmtqttr'

Dini anlamadan, Ttirklerde dini anlamak miimki.in de$ildir.Yukarrda dinin ilAhi kaynaklarrmn yorumunun begeri kaynak-

lanndan da bahsedip, yorumlamada yiinteme igaret etmigtik.

Birgok farkh uygulamalar getirilmig ama biitiin sonuglarm aynt

kaprya grktr$r kavramlamamrstrr.

Din of,eleri ile ilgili pek gok kavram vardrr. Bunlar iyi bi-

linmeden fikir yiirtitiilmesi, igi kanghrmrg olmaya yol agar' Her

islinriyet ae Tiirk Halk inanglan 27

tarihte kavramlar ayrr ayrr adlandtnlmrg, iistiine iistli.ik, d6nem

donem de defigik kavramlar tiiretilmigtir.

Allah (C.C) daha iyisini bilir ve en do$rusunu siiyler. Allah

birdir. O$rettigi din de birdir. Gonderdi ,i 315 Resul, 124.0W

Nebi de15 hep bu bir olan Allah'tan htikiimler getirmiglerdir.l6

Bizi isimleri yamltmamah; Esas olan sebebini bile bile yaprlanuygulamadrr. Meseleye, tek din olan islAm'rn Tiirkler arasmda

uygulanrgr diye bakrlmahdrr. Ti.irklerdeki, bugtinkti dini uygu-

lama, binlerce yrl ewelkinin a;mrst olarak stirmektedir.

Bu arada; inanglar go$u kez ahgkanhktrr. O$renip ahghk-

larrmrzr zevkle y aparz. Yapmadr$rmrz takdirde, huzurumuzun

kagh$rnr hissederiz. Dinde taklit bir agama saytltr ve irnemlidir.

Birileri bir Adeti 30.000 yrl si.irdi,irmiigler ise, onlann bu ahgkan-

hklanm kutsalh$a htirmet olarak g<irmek gerekmez mi?

Halk inanglarr anlamrnda eski inanglann yagayabilme

nedenleri, bunlann Peygamber Efendimizle en mi.ikemmel gek-

line ulagmrg olmalanndandrr. Bir knmmtn tatbikine ise, gerek

kalmamrgtrr. illet yoksa devaya da gerek kalmaz. Cin korunma-

sr ayetle yaprlabilirkery ategten atlamaya gerek kaltr mr?

Musevilik ve isevilik, islAm'rn agamalannrn birer dijnem-

deki isimleridir. Bagka birgok inang da tatbikatgrlanrun yaruldt-

ir ilAhi inanglardrr. Ayrmttsma girmeden Ti.irklerin bilinen ta-

rihlerindeki en eski ilAhi inanglanrun ismi Gdk Tann (Ulu Tanrr)

inancrdrr.

l5

16

M. Asrm K<iksal, PeygamberlerTarihi, Ankara, 1994 Sh.9

M. Asrm Kiiksal, a.g.e.,6h. tO.



DoGuMLn llcld HALK lrunrugunt

Do$um iireme yeteneiine sahip insan hayahnur baglangrcr-

drr. Doium do$uran ve do[rulan itibaren diinyaya gelinmeden

evvel baglayan bir stirecin ilk safhasrdr. Hatta dofum safhalart

baglamadan do$umla ilgili dilekve temenniler ve geleceie yonelik

tahminlerle adeta do$um arzu ve istekle baglahlmq olur. DoSu-

mun safhalan eweli esnasl ve sonrasl geklinde aynlabilirken bu

donemler de inang ve uygulamalar bakrmurdan kendi iglerinde

aynhrlar. Bu diinemlerle ilgili inang ve uygulamalan islamiyet

etrafinda gekillenen halk inanglannda da goriiyoruz.

Dofium Eweli

Dogum evveli donemi bu diinemlerin ilkidir.. bu diinemi

Do$um Esnast ve onu da Do$um Sonrasr ile ilgili inang ve uy-

gulamalar izler

K. Maraq'ta gocuiu olmayan kadm, Malik Ejder Tiirbe-

sine gider, gocuf,u olunca da burastnr 7 ytl tist i.iste ziyaret

eder.lT

Amasya'da gocuksuz kadrnlar gocuk sahibi olmak igin, i'ig

ayn uygulama yaparlar.Bazr kaynak sulann bagmda, ulu a[ag-

lann alhnda veya tiirbelerde dileklerde bulunurlar. Qocuk iste-

t7 '350 Mtiftiiden 3000 Bidat 1994'1995'Diyanet igleri Bagkanhk Arqivi



24... .. : . Yryor Kalafat

yen kadrn, buralara "sahlmak"tadrrlar."s Bii gekilde do$um

yapan kadrnrn gocuf,una "satrlmrg'L:ismi verilmektedir. Bazen

de qocuk isteyen anne namzedi, ti.iiBetittiriinden bu tiir yerlere

Eocuk elbisesi brrakrrlar. Boylece Eocuk satribi olacaklarma ina-

nrhr. O yerin gocuk verece$i veya gocuk sahibi o[unmasrna yar-

drmcr olaca$rna inaruhr.Ulu aiag altlan, kaynak sular ve tiirbeler kutlu yerler ola-

rak bilinirler. Dedem Korkut ile gidilen a$aglrkh ve giiglii akan

subaglannr'almah yerlel olarak tanrmlamaktadrr.

Marmara Eferlisi'nde Eocuk isteii ile ttirbelere, igine tag

konmug begik brrakrrlar.le

Begiie tag koymak, kutlu bilinen yerlere yapma begik br-

rakmak, gocuk istemi ile verilen mesajlardrr. Hrdrellezde gi.il

afacmm alflna konulan bu ttir simgelerle ev, eg, ig, araba ve

benzerleri istenilmig olaca[r inancr vardrr.

Aydrn-Yenigehir'de Eocu$u olmayan kadmlarn srcak su

igerisinden gala brga$ almalarr halinde hamile kalabilecekleri-

ne inarulrr. 20

Bursa'da bazr tiirbelerin topraSrrdan gkan solucam ).lyenkadrrlann gocu$a kalabileceklerine inamhr. Bursa'da aynca

Tezveren Sultan Tiirbesine gocuk ve di$er dilekler igin gidilir.2l

Qorum'da gelinin ilk gocuiunun erkek olmasr igin yata-

$rna erkek gocuk yafinlll.zz Erkek gocuk istemi ile gelinin kuca-irna ve yata$rna erkek gocuk almasr, yatakta yuvarlanmasrnln

sa$lanmasr da gok yaygrndrr. Bdylece mesajverilmek istenirken

r8 A.g.et' A.g.e20 A.g.e

" A.g.e22 A.g.e

islfuniyet ae Tiirk Halk hnnglan 25

yata$a veya kuca$a erkek gocuk kokusu da sinmig olaca$r inan-

cr vardrr. Dof,u Anadolu'da Kars ve AhlAt'ta gok erkek gocuSu

olan ailenin begiii odiinq ahnarak erkek evlat sahibi olunaca$r-

na inamltr.

Bahkesi/de gegmenin ijniine bir tarak ve bir brgak btrakr-

larak gerdek sabahr bunlar geline arathnltr. ilkin tarak bulunurise krzrnrn olacairna, iince brEak bulunur ise o$lunun olaca$rna

inanrhr.23 Bebek di.inyaya gelmeden onun cinsiyetini belirleme

konusunda gok sayrda inang ve uygulama vardtr. Kars'ta iki

minderden birinin altma brgak ve di$erinin alhna makas konur.

Gelin brgak bulunan minderin i.izerine oturursa o$lunun olaca-

irna hi.ikmedilir.

Qanakkale'de Eocu$u olmayan'kadmlar, igerisinde su

kuyusu bulunan caminin suyundan igerlerse, gocuklarmtn ola-

ca$r$a inanrrlar.'Ttibzon'da qocuiu olmayanlar, olsun diye Hrdrellez'

denize, girerler.

l\zntiro"eel mrnite kadmm korkusunun giderilmesi iEin

"siibyan Muikasr" yaprhr.

Halkimrzrn do$um eweli inanglarmt; gocuklannrn olmasr,

do$acak gocuklartrun kz veya erkek olmalarr, irlmeyip yagama-

lan, istenilen bir mesleSe sahip olmalarr geklinde stralamak

miimkiindi.ir. Bu miinasebetle; yatrrlardary yaflrlann su veya

topraklanndan medet beklenilir. Bazen de yatrr yerine camiler-

den yardrm umulur. Buradaki incelik kutsal makamlann kutsi-

yetinden istifade edilmek istenilmesindendir. islAmiye(teki

Veli Kiilti.ini.in derinliklerinde Tiirklerin, Tiirkistan'dan tagrdrk-

lan inanglann da izleri vardrr.2a Esasen Veli tiirtinden kutsal

E A.g.e24 Dursun Yrldrnm, 'Kiik - tiirk Qf,urda Tann mr, Tannlar mr Vardl?" IV.



Yagar Kalalht

kabul edilen kimselerden hayatta ve oliimlerinden sonra yar-

drm beklemek sadece do$um evvelinde de$il, dof,umun di$erd6nemlerde de gori,ileceSi gibi hayatrn muhtelif safhalannda ve

farkh ihtiyaglar igin de gegerlidir.. K. Marag'taki Malik Ejder

Tiirbesi gibi, Anadolu'da birEok tiirbeye bu maksatla gidilir.zs

Kutsal kabul edilen sulardan, toprak ve taglardary uluaiaglardan yardrm ummak eski Tiirk inanglanndaki su, toprak

ve aiag kutsal ki.iltlerine inanmakla ilgilidir.26 Derinliklerinde

Anasrr-r Erbaa da yatmaktadrr.

Tiirbeye gocu$un sahlmasr, tiirbenin gocuiu koruyacafr

inancrna dayanmaktadrr. Satrldrktan sonra o gocuk, ttirbedekizata ait olmakta, gocuia zarar verecek oli,imci.il gtiglere kargr

tiirbe korumug olmaktadrr. Bu tiir uygulamalarrn Fhdrellez

donemine rastlatilmasr o giinlerin haynna inanrlmasrndandrr.

Hz. Muhammed'le birlikte baglayan ddnemde inang sahi-bi halk muskalan vasrtasyla dileklerde bulunmuglardrr. Esasen

muska, iseviler, Museviler ve difer dinlerde de vardr.

Erkek gocuSunun gelin yatairnda yatrrrlmasr ile erkek ev-

lat sahibi olma inancr, eski Tiirk inanglanrun bir hahrasrdrr.

U.T.F.K. Bildiriler, Antalya 797, C.2, Sh. 351€63; Turgut Akprnar, "Es-

ki Ttirklerin Dini Tek Tann inano mrydr?", Tarih ve Toplum, Mart 1986

s.2Z sh. 77-27;Yehbi Ecer,'Ttirklerin Eski Hahkrnda Stiylenenle/', T6re,

Arahk 1982, sh. 139, sh. 3.3-36; E.R. Frf,lah, 'Tarih ve Din', T.M.T.T.M.K.Elazr . 1990 sh. 67J0;H. Tanyu "Eski Tiirklerin Dini Totemcilik ve $a-manhk Degildi/', V. Milli Tiirkoloii Kongrcsi, istanbul, 1985; islamhk-

tan 6nce Tiirklerde Tek Tann inancl istanbul, 1986; O. Turan, TiirkCihan Hikimiyeti Mefktresi, istanbul, 191.

A. Yagar Ocak, Tiirk Halk inanglannda ve Edebiyahnda Evliya

Menkrbele4 Ankara, 1984, sh.9-13.

Zeki Bagar, igtimai Adetlerimiz-inanglanmrz ve Erzururn innaenZiy arel Yerleri, Anka r a, 1972.

islitniyet ae Tiirk Hnlk hwglan 27

Buna g6re kiginin bizzat kendisinden kaynaklanan bir kuvvesi

vardrr. Bu kuvve, yaga, cinsiyete, dtineme v.s. gore de$igir. Ar-

tar, eksilir, hayrrlt ve haytrstz olabilir.2T Erkek gocu$unun yata-

$a konulmasr belirtildi$i gibi gaip Alemine erkek yavru istenil-

di$i mesajrnt vermek igindir.

Dolum Esnast

Bu d6nem dof,umun baglamasr ile girilen donemdir. Bu

donem ile ilgili inanE ve uygulamalar diier biili.imlere nazaran

daha yo$undur. Kara iyeler etrafinda olugan iyeler daha ziyade

bu donemde giiri.ili,irler.

istanbul Avcrlarda gocu$un di.inyaya geldi$i gtin evinde

"dofum salast" verilir.2s Anadolu'nun bazt ydrelerinde nadir

de gori,ilse de evliliiin de sala ele duyurulduiu oliim salasrnrnyam srra'do$um salasrna su salast denildifii de bilinmektedir.

Adana'da lofusa bir kadmrn yaruna hayrz bir kadrn veya

lo$usa bagka bir kadrnrn gelmesi halinde gocu$un hastalanaca-

f,rna veya o-lecefine inamltr.ze

Bu inang islam Tiirk kiiltiir co$rafyasrnda oldukga yay-

gmdrr. Bu ti.ir kimseler igin "kirli" "bagr kirli" denir. Bu d6-

nemler igin bereket kagrrrcr, uiursuz g6ze ile bakanlar olurdu.

Adana'da yeni do$an gocuiun yastlgmm altrna brgak

konulur ise, qoculun zeki ve caisur olacafrna inamlrr.3o Do$u

Anadolu'da gocu$un cesur olmasr igin burun delinir ve oradan

A.Yagar Ocak, islim-Tiirk inanglannda Hrzrr Yahut Hrzrr-ilyas

Kiiltii, Ankara, 7990, sh.78'79.

"350 Miiftiiden 3000 Bidat 79f,4-lgg5" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi

A.g.e

A.g.e

29

30



Yagar Kalafat

kurt krh gegirilir. Bu inanE ve uygulama Azerbaycan Ttirk ki.il-

ttir co$rafyasrnda da vardrr.

Aydrn'da yeni dofan gocu$u "Bismillah Muskasr" takrhr.

Daha sonra nazarhk ve magallah takrlrr.3tFarkh isimlerle tanr-

nrr olsa da bu inang ve uygulama da Ti.irk ki.ilttirlii halklarrn

ortakhklarrndandrr.Aydrn'da yeni doian gocu$un giibek bair nereye gomii-

li.ir ise bi.iyiiyiince orayla ilgili bir mesle$e meyledece$ine inaru-

lrr. Balrkesir'de de bu inang vardrr. 32Stinnet olan gocuf,un fazla-

h$r, yeni do$an gocuiun giibek ba$ cami duvanna konulurca

o gocu$un dindar olaca$rna inarulr ve inang gok yaygrdrr.

Qorum'da loSusa kadrnlann yanrna siipiirge maga, ve

erkek ceketi konularak, "al basmasl"nln onlenece$ine. Ay-drn'da lo$usa kadrnrn bagucuna brgak, demir pargasl veya sii-

piirge konulur ise cinlerden korunaca$rna inanrlrr. Kars'ta do-

Sum yapan bir kadrmn evine misafir gelmesi halinde, orta kapr

egilinde kor (kiiz) brralqlmasr halinde anne ve gocuk igin koru-yucu olacairna inamhr.33 Azerbaycan'da ve Mug'ta anneyi ve

bebeiini korumak amacryla doium esnasmda kaprda erkek at

kignetilir ve ateg yakrlrr.

Al basmasrndan korunmak igin bu ti.ir uygulamalann ya-

prldr$rna gok rastlanrr. Bu iyenin erkekten, erkek attary silahtary

Kur'an-l kerim'den sof,an ve sarunsaktary ategtery rgrktan tirk-

tiiftine korktuiuna inaruhr

Manisa Kiipriibag/nda yeni doian gocuiun giibeiininkrzgrn demirle daflanmasmrn hayrma inamlrr,il

A.g.e

A.g.e

A.g.e

A.g.e

islilniyet oe Tihk HaIk hnnglan 29

Qanakkale - Gelibolu'da loiusalar igin mevlit okutulur'

izmir-Konak, Dikili, Aliaf,a, Foqa'da ismi lo$usa mevlidi olan

bir mevlit okutulur. Giresun'da do$um ve oltim yrldoniimle-

rinde iilii mevlidi okutulur.3s r

Qankrrt'da Eocuk diinyaya geldiiinde tiq ezan vakti em-

zirilmez, istanbul-Fatih' de Sadaka-i Frtr' m do$umunuyapttran

ebesinden bagkasma verilmesinin caiz olmadr$rna inamltr'36

izmir-Urla'da lofusa kadmm bahyo suyuna 40 adet tag

konulur.3T Anne ve bebe$i krrklantrken Krrk Suyu'na ktrk tag,

krrk tespih tanesi,'krrk fasulye, ktrk alhn konulmasr Kars Trab-

zon ve sair bolgelerde de g6riiliir' Bunlar suda dairlmayan

herhangi birinden krrk adet konulmast inancr vardrr.

K. Marag'ta ktrkr qrkmamrg anne ve gocufiu cenaze evine

g6tiiriilmez. Krrkr grkmamrg gocuk veya anne hastalanrr ise,

"gekerdere suyu" ile ytkarur. Efsunlanmrg su igirilir'$eydihanh Ocafrna giitiiri.iliip muska yazdtrilrr. "Krrk bas-

mrg" gocuSun tedavisi igin gocuk tezekle tartrhr ve bu tezekler

fakire verilir. s

Tartma iginin bazenilk saq toyunda olduiu gibi altrnla

yaprhp de$erince fakire para verilmesi ve bazen de krrk bas-

masrnda olduiu gibi tezekle yaprhp teze$in veya bedelinin

fakire verilmesi <izel bir anlam igeriyor olabilir. Adak kurbanur

etinden adak sahibinin yemesi halinde yedifi eti satm almast

iidemef,i fakirlere vermesi gerektifi de bilinmektedir. Adetagoriinmeyenlerden kurtulmak onlarla nzalagmak gibi bir igeri$i

olmah. Bazr hallerde bedeli di.igi.irmek iqin tezek kullanrlarak

35

#

37

38

3t

32

33

v

A.g'e

A.g.e

A.g.e

A'g.e



30 Yagar Kalafat

korunmak istenilenin cazibesi azalhlmakta ve bazt hallerde de

odemenin smrn ytiksek tutulabilmektedir.

Doium esnastnda inanilan bazr dini uygulamalar eski

inanglann bakiyeleri olarak yagar iken, bazrlarrna da halkrmrz

islAmi giysiler giydirmigtir. Bu uygulamalarrn bir krsmr.do$um

yapan anne ile bebe$in korunmasr ile ilgilidir. Bu ti.ir dini tatbi-katlar dof,umun iU(, iigtincii, yedinci, dokuzuncu ve ktrkmct

gi,ini,inde yrldoni.imiinde yaprlrr.

Korunma igin maden (demir, brgalg maga) bitki (si'ipiirge),

toprak (tag-kaya), su, ategten medet umulur. Uzakdo$u inangla-

rnrn Anasrr-t Erbaa kapsamtna da giren bu inanglar, Tiirklerin

ilk inang sistemlerinden olan Giik-Tann inanq sisteminde de

birer kutsal kiilttirler.3e

Korunma, a[ kansr, kara kura, cin gibi gortinmeyen ve

fenahk yapabileceklerine inarulan giiglere kargr yaprlrr. Kigio$-lu'ndan kaynaklanan ve zararh olabileceiine inamlan kuwe

dofum sonrasr igin de soz konusudur. Haizli kadrry evin egiti-

nin drgrndan gelen kimse, zararholabilecek kimselerdir.

islimiyet'ten sonra koruyucu unsurlar araslna "sald",

"mevlit", "ezan", "muska" gibi unsurlar da katrlmrgtrr. Goriin-

meyen gtiglerden korunmak igin sadaka miimasili davraruglar-

da bulunmak, eski Tiirk inanglannda da vardtr.e islAmiyefte

sadaka, Allah'rn nzasrnl kazanmak igin yaprhr. Koruyucu olan

O'dur.

Yagar Kalafat, Dof,u Anadolu'da Eski Ttirk inanglanmn izleri,

Ankara, 1990, sh. 54-57.

Prof. Dr. ibrahim Kafeso$lu, Tiirk Bozkrr Kiiltiirt, Ankar+ 1982 sh.

w92.

isl,iniyet ae Tiirk Halk inurylan JI

Gobek bairnrn, siinnet sonraEl fazlah$rn giimiilece$i yet'lile gocuiun gelecefinin belirlenebileceSi inancr da zamanla

isldmilegmigtir. Halk, bu pargalann meyhane veya kumarhane-nin duvanna gdmiiliirse, gocuklanntn ileride igkici veya ku-marbaz olabileceklerine inaruyordu. Caminin kutsiyeti bu inan-ca yeni bir boyut getirmig, Eocuklarmrn imanh ve dindar olmasr

istemi sonucu cami duvarlarma da gommel'e baglamrgtrr.

Krrk sayrsr da 3, 7,9 gibi Tiirk ktiltiiriinde onemli yer tu-tan bir sayrdrr. Hayatrn di$er donemlerinde de krrk, krrkh, krrk-lar, krrkiama ile ilgili inanglar yaygrndrr.az Ocaklar Tiirk halkhekimli$inde onemli bir yer tutarlar.a3

Dofum Sonrasr

Do$um sonrasl, gocuklar igin bebeklikle baglar, genglik

dcinemine do$ru uzanan bir stiregle devam eder. Bu d6nem ad

verme, krrklama, siinnet olma, day durma, ilk emekleme, ilk sag

kesimi, ilk trrnak kesimi ilk drgrn grk6r, kiistek kesme, ayhkkesme ve benzeri donemleri igerir

K. Marag'ta sancrh gocuklar tedavi igin grnar kovu$undan

gegirilir. Qocuklarrn nazar alatak hastalanmamalan ve olmeme-leri igin omuzlarrna "nazat boncu$u" talclu. a

A$ag kovuiundan geEmek af,ag kovu$undan ErkmakKrpgak-Tiirk Tiireyig Destanmda ve gdkten gelen rgr$rn a$ag

Cemil Haluk Tanyu, Tung Deriliter, istanbul, 1959.

Yagar Kalafat, 'Ttirk Halk inanglan itibariyle Do[u Anadolu ve OrtaToroslarda (Krrk) Motifi", Milli Folklor, Yaz. s.22,194, sh. 15:21.

Ayge Duvarcr, "Halk Hekimlif,inde Ocaklar", Milti Folklor, Eyliil,199O s. Z sh.34-38.

"350 M0ftiiden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet iEleri Bagkanhk Argivi

4l

42

{3

,t{



Yagnr Kalafat

dibinde olugan ktzla evlenerek tiireyige baglangrq olmak da

OPuz Kaf,an Destanrndan bilinmektedirler. Ktrgrzistan' da blz

kovuk olugtur aiacrn bir tarafindan girip diser tarafrndan qrka-

rak gifa arama inancrna gahit olmugtuk. Keza DivriSi'de ahqap

minberin bir tarafindan girip diier tarafindan gocuklarrn gegi-

rilmesi ile ilgili inanglar vardrr. Denizli'de hasta olan gocuklarn

"Ulu Qrnay''lann altrndan gegirilmesi halinde tedavi olacaklan-

na inarultr.

Adana'da gocuk do$mug evden drgan, 40 giin hiqbir gey

grkanlmaz. Artvin ve birgok yerde de gocuk 40 giin evden grka-

rrlmaz.as Krrkr grkmamrg gocuiun egif,in drgrna grkanlmayaca$r

inanct, Balkanlar, Kafkasya, Orta Do[u ve Ulu[ Tiirkistan Tiirk

ki.ilttir colrafyasrnda da vardrr. Bu dururn eqiiin dqma grkan-

lan bebe$in ev iyesinin korumasrndan grkacair inancr ile izah

edilebilir.

Adana'da kiigtik gocu[un trrna$r fakir olur inancryla ke-

silmez. Ayrrca Eocu$un 40'r qrktrir gi'in, siizgegten su geqirerek

gocuk "krrklaml'.a5 Ti.irk ki.iltiirlii halklann halk inanglannda

trmak ile ilgili inanElarm da varh$r bilinmektedir.

Ankara, Gtidiil'de alhna gigini kagrran gocuklara bazr ya-

hrlartn topra$rndan yedirilir. Bu topraktan gifa umulur'47

Ankara-KaleciKte silrekli aflayan gocuklanrt kafasr hafif-

ge caminin dort duvarma vurulur. Boylece arhk devamh a$la-

mayaca$na inamhr. Aynca kekeme qocuklann dilininagilmast

igin, gocufa caminin kaprsr aghnlrr.

Bahkesir'de gocuk siinnet edilirken, bardak tiiri.inden bir

gey krnlmasrmn haynna inarulr. Adana'da kirve ailelerl gocuk-

33slfuniyet oe Tiirk Halk hnnglan

lannr evlendirmezler, bu evlili$in haram olduiuna inamlrr. Ay-drn'da siinnet merasimi esnasnda egiiin drgrnda bir de horoz

kesilir ve aynca "oklava gevrilir." Stinnetli qocuk tek kalmasm

diye yanr srra bir de horoz kesilmesi oldukEa srk goriiliir. Qnak-kale-Bozcaada'da Eocuklara siinnet elbiseleri camide giydirilir.

Edime'de siinnet yata$r kaldrnhrken "Yatak kaldrrma mevlidi"okutulur. Ankara-Altrndaf'da siinnet olacak Eocuklar, gifa ve

hayrr niyetiyle Hacr Bayram Veli ti.irbesini ziyaret ederlels

Denizli'de yi.iriirken zorluk geken qocuklann birbirineba$lanmq ayaklanmn ipi de$irmenden gelmig birisine kestiri-lir. ae Tiirk kiiltiir co$rafyasrnda delirmen etrafinda birEok

inang yumak olugturmugtur.so

Ankara-Krzrlcahamam'da yi.iri.ime ga$rndaki yiiri.imede

zorluk geken Eocu$un ayaklan bir iple bailamr. Bu ip birisi

tarafindan kesilir ve gocu$a iki tokat atar gibi dokunulur. Sonrao evin veya caminin etrafinda 7 defa tavaf edercesine dolanrlrr.Boylece gocufun yiiriimesinin kolaylagacafma inamhr. Buna

"Ktistek Kesme" denir.sl Kostek kesmenin farkh uygulamayontemleri vardrr. Tavaf inancr da Tiirk kiilti.ir co$rafyasrnda

bir ki.ilt olugturmugtur. Yakarrlan sevgilinin bagrna doniiliir.Verilecek sadaka baga dondtiri.iliir. Ulu mekAnlann etrafindadoniili.ir. Hasta kirnsenin sa$h$rna kavugmasr adrna onun has-

tah$rna talip olunarak etrafinda doni.iltir.s2 Nitekim Bilecik'te

5t

52

A.9."

A.g.e

Yagar Kalafat "Halk inanglanmrzda De$irmen" Folkloristik prof. Dr.Umay Gtiney Armaianr, Ankara 7995, sh. 742-157; Tiirk DiinyasrTarih Dergisi, Subat 1997 5.122 sh.31.-32

"350 Mrifti.iden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk ArgiviYagar Kalafat, "Diyarbakrr ve gevresi Ornekleri ite Hatk inanglarrndaTavaf/Dcinme" Osmanh'dan Cumhuriyete Diyarbakrr, editdrler

48

49

50

A.g.e

A.g.e

A'g.e

{5

46

47



34 YasarKalafat

Hrdrellez merasimlerinde Krrklar Tepesi'ndeki yahrlann etra-

frnda tavaf edilip, dileklerde bulunur. Konya'da zayrf qocuklar

cami ve mezarhk etrafinda dolaghnhr.s3

Ordu'da krrkr qrkmamrp bebeyi lo$usa kadrn ziyaret

edince, bebeii "Al Basma"masl igin yukan kaldtrthr.sa Yukan

kaldrrarak veya odanrn tist tarafina taqryarak basrlmaktan ko-runma inanct gii et ve cenaze iEin de geqerlidi' Cenaze evinden

heniiz gelmig kimseden ileride omeklenecefi i.izere krrkh bebek

korunur.

Qorum'da boyu olgtlen gocufun boyunun uzamayaca$r-

na inamlrr.ss Oleiim ile ilgili halk inanglarlnrn da ortak paydala-

n vardrr. Kasadaki Para son kuruguna kadar sayrlmaz, komgu-

luk adma verilen bazr yiyecekler olgiilerek verilmez. Boyle hal-

lerde "tarttrn da mr verdim" denir. Kefen de metre ile olqtilmez'

Bu ti.ir omekleri artrrmak miimki'indiir. Adeta saymamn olg-menin bereketi kagrracafrna inaruhr. Bazr bilgileri kigi g6riin-

meyenlerden saklarken kendisinden saklamrg gibi olur' Bu

inancrn derinliklerinde nefs veya nazar inancn izlerini aramak

da miimkiindiir.

Bahkesir'de konugamayan gocuiun konugabilmesi iqin

ismi Mehmet olan yedi gahsrn kurbanrnrn dili toplanrp konug-

mayan gocuSa yedirilir. Bu yorede ayrlca yaramazhk yaPan

gocuklar, ti.irbelerde ktsa si.ire yalmz brrakrhrlar. K. Marag'ta

sahibinin ismi Mehmet olan krrk evden para toplamr, bal satrnahnrr. cuma salasr'ndan <ince minare gerefesinde dolagtrnhp

53

54

Bahaeddin Ytldrz-Kerstin Tomenendal, T.C. Diyarbakrr Valiliii, An'

kara 2008, s.453-463

"350 lvltifti.iden 3000 Bidat 1994-'1995" Diyanet lgleri Baqkanhk Arqivi

A.g.e

A.g.e

Islfuniyet oe Tiirk Halk hmrglan 35

yemesi igin kekemeye verilir.56 Kanaatimizce tavaf eden kigi kutbulmaya amaglarken adeta tavaf ettirilen bahn da bu uygulama

ile kutlu olmasr amaglamghr. Edirne'de kekeme gocuklarrn dili-nin agrlmasr igin Cuma SalAsr ile ezan arasrnda kapah bir kilitaghr.57

istanbul-Fatih'te kekeme gocuklara hac'ta kesilmig devekurbamrun eti yedirilir ise dilinin agrlaca$rna inanrlrr. Deve dili-nin alkoliklere de tedavi itibariyle yararh olaca$rna inanrhr. iz-mir'de ise caminin kilidi kekeme qocuiun diline dokundurulur.

istanbul-Fatih'te kekeme gocuklara hac'da kesilmig deve kurba-

nrrun eti yedirilir ise dilinin aErlacaima inaruhr. Deve dilininalkoliklere de tedavi itibariyle yararh olaca$rna inarulr. izmildeise caminin kilidi kekeme Eocuiun diline dokundurulur.ss

K. Marag'ta gegitli gocuk rahatsrzhklan igin giineg do$-

madan yedi prnardan su almrr. Ziyaret Qrnan'ndan yapraktoplanrr, suda yapraklar kaynahhp suyunda gocuk banyo yaptl-rrhr.se Giineg do$madan ahnan su, Nahcrvanda ham su olarak

bilinir. Bu su ile krsmet agma, bereket celp etme ve benzeri uy-

gulamalar yaprlrr

Bahkesir'de yeni do$an gocuklara isimleri, Cuma gi.inii

sali ile ezan araslnda konulur. Qanakkale'de gocuklara "GiibekAdr" verilir ki,e birgok yerde ornekleri vardrr. Qorum'da gocu-

iu almayan kadrnlarrry ttirbe ve tekkelere gitmeleri sonucu

Eocuklan olur ise, krz gocuiuna Satr, erkek gocufiuna Satrlmrgismi konulur, bu gocuklar ti.irbelere satilmqhr.

56

57

58

59

60

A.g'e

A.g.u

A.g.e

A.g.e

A.g.e



36 Yagar Kalnfnt

K. Marag'ta yrlantn soktufu eocuk ve bi.iyiiklerin tedavi-

leri iqin toprak efsunlahrlar. Efsunlu su gibi efsunlu toprak da

vardrr.6l

K. Marag'ta krrkt qtkmamrg Eocufun bulundu$u evdeki

su kaprlannrn mutlaka a$zr kapah tutulur. Aksi halde sulardan

grkacak bazr giiElerin gocuklarr hasta edebileceklerine inantr-lar.62 Azerbaycan'da su iyesi, su perisi olarak da bilinir. Ayrtca

bir krsrm kara iyelerin su kenarlarmr yurt tuttuklarr da bilinir.

Veli Kiiltiinden yararlantlmast hayatrn bu safhasmda da

vardtr.63 Halkrmrzdan bazrlart taleplerini Veli. veya Veli olarak

bilinen zevatrn tiirbesinden yaPar kls bu islAm'a tamamen

aykrrr Allah'a (c.c) girk kogulmasr olayrdrr. Bi.iytik bidattir. Ba-

zen de Allah'rn o Veli'ye bir kuvvet ihsan ettiSi inancndan

hareketle o zat vastta krhnarak talep Allah'tan yaptltr. Bize giire

Veli ziyaret edilip, fatiha okunduktan sonra kabri bagrnda olun-sa dahi talep Allah (c.c)'den yaprlmahdrr.

Doium sonrast safhada, Veli Tiirbelerine gidilmekte, top-

rafindan tedavi iEin medet umulmakta, etraflannda tavaf edil-

mekte, gocuklara bilahare Veli'nin ismi verilmek i.izere Veli'ye

satrlmakta veya "Sah - Satrlmrg" ismi verilmektedir.5s Tavaf,

halk tasavvufunda, Veli'nin derecesine gdre belirlenen sayr

kadar yaprhr. Ugi,inci.i dereceden bir Veli'nin ttirbesi etrafinda

iig defa dolagrlmasr gibi. Veli tiirbelerinde oldugu gibi cami

61

63

A.g.e

A.g.e

Ahmet Yaqar Ocak, Tiirk Halk inanglannda Evliya Menklbeleri,

Ankara, 1984, sh. 9-13.

K. Ozen, "Divri$i Yoresinde Ziyaret Yoluyla Qocuk Sahibi Olma

inancr Diger Uygulamalar", Tiirk Folkloru, 1981, s. 1'8, sh.72'27 '

Yagar Kalafat, Dof,u Anadolu'da Eski Tiirk inanglarrnrn izleri,

Ankara, 1990, sh. 48-50.

isliliniyet oe Tiirk Halk hnnglan 37

veya minare etrafinda da tavaf misali turlar atrlrr. inanqtakiamag aynrdrr.

Kilit aEmak ve kilit kapamak halk inanqlannda diizgi.ingiden iglerin ters dijnmesi ve ters giden iglerin diizelmesi inan-crndan kaynaklanmaktadrr. Temelinde G6k-Tann inang siste-

minin Demir Kiilti.i vardrr. Daha ziyade biiyi.i igin yaprlrrken,damat veya gelinin gerdekte bagarrsz olmalarr maksadryla ya-

prhr.66 Bi.iyii bozmak igin ise evlenmede zorluk geken gengler

iEin yaprlrr. Evlilik bahsi milnasebetiyle bu konuya tekrar doni.i-

lecektir. Kilit daha ziyade, camide, minarede agrlrr veya sala

okunurken,bazen da imam tiiriinden cami gorevlilerine aghrrhr.

Cami ve Eevresi, kutsal mekAnlar ve giirevlileri de kutsal kimse-ler kabul edilip, islAmiyet'ten evvelki inanglar islAmi bir krhfasokulmugtur. "Allah bir kapryr kapatrr bir kapryr aqar" denil-migtir. Camilerde stinnet kryafetinin giydirilmesi, mevlitokunmasr bu mealdedir. Mehmet isminin Hz. Muhammed'inisminden yararlamlmak iizere yaygrnlagmasr da bu inancrn birsonucudur. Hac' kesilmig kurbary keza islAmi bir giictin devre-ye sokulmasrdrr.

Qocuklarrn siinnet olurlarken bardak tiirtinden bir geyle-

rin krrrlmasr korunma amacryla yaprhr. Amag, krnldr$r veya

yere atrldrf,l zaman ses Erkaracak bir cismin gi.iri.iltiisi.inden

yararlanmaktrr. Bu ses kotii/kara gi.iglerin korkup da$ilmasrna,

boylece zarar vermemeleri sebep olacaktrr. Bu uygulama haya-

tm di$er safhalarrnda da gori.ildi.i$iinden, ayn bir alt baghk

olarak ele ahnrp iglenilecektir. Nitekim siinnet olan gocu$un

stinneti esnasnda bir de horoz kesilir. Boylece kan akrtrlmasr

66 U$urol Barlas, Anadolu Dii$iinlerinde Biiyiisel inanmalar, Karabiik,1974.



38

itibariyle gocuk kara

runmug olunur.

Evin egi$inin igi ve dryr kavramlan, bu donemde de onem

kazanmaktadrr. Gok Tanrr/Ulu Tann inancma gore evin egi$i

katsaldrr. Egifin igini koruyan ak iyi yi'irekli gi'iglerdir'

Kirvelik miiessesesine bilhassa Do$u Anadolu'da 6zel6nem verilirken5T, siinnet uygtrlamasr, farkh gekillerde birEok

dinde vardtr.68

Yagar Kalafat

giigler nezdinde yalnrz btraktlmamtg, ko-

EVLILiK

Evlilik Eweli

Evlilik, insan hayatrnrn ikinci onemli donemidir. insanlar

evlenerek hayahn yeni safhasrna baglamrg ve yeni bir Aleme

girmig olmaktadrrlar. insanlarm bu donemde de inanglanna

evvelki eski inanqlanndan kangmalar olmugtur. Bu husustaki

tespitlerimizi de evlilik evveli, esnast ve sonrasr baghklarr altrn-

da ele ahrken, evlilik ewelinden yaprlmrg tespitler, halk inang-

lan ozel sistemati$inin bir pargasrdrr. Bu d6nemde ele ahnan

askerlik gibi bir kmrm olaylar da doial olarak evlilikle do$ru-dan ilgili depildir.

K. Marag'ta Kocast oli.ip, kayrnbiraderi ile evlenen kadrnrn

saglannrn yara tedavisinde merhem oldu$una inarultr.6e Bu bul-

gu iizerinde ayrtnblt durulmast gereken bir husustur. Tiirk ki.il-

ttirli.i halklarda sag da bir kiilt olugturmugtur. Tarak artr$r saglar

ulu orta sagrlmaz konuhnug yasaklar vardrr. Sagtan hareketle

biiyii yaprhr. Yaslarda sag yonulur, sag.70 Egi iildiigii igin kaynr

ile evlenmek zorunda kalan kadrn kader kargtsmda boynu bi.iktik

69

70

"350 Miiftiiden 3000 Bidat 1994-195" Diyanet lgleri Bagkanltk Argivi

Yagar Kalafat "Balkan Tiirklerinden Orneklerle Halk inanglartmzda

Sag" I.Uluslar arasr Balkan Tiirkleri Sempozyumu2S-29 Eyliil 2001

Prizrery Balkan Tiirkoloji Sempozyumu Bildirileri yayrna hazrrlayan-

lar, Prof. Dr. N. Hafn, Prof. Dr. T. Hafiz BALTAM Prizren 2006 sf.

308-314; Erciyes, Ocak 2002 S. 301 sh. 15-15. Ozen, "Divri$i Kiiylerinde Kirvelik Gelenef,i Peygamber

iu", Folklor ve Etnografya istanbul.

Cemil Haluk Tanyu, Tung Derililer, Istanbul, 1969'

Dostlu-



Yagar Kalafat

kadrndrr. Bir noktada aile baskrsr da yagamaktadrr. Yapaca$r

baqka bir gey olmadrfi iEin varsa qocuklartnt da diigiinmek ve

katlanmak zorundadtr. Her gile geken gibi yarataruna yakrn yani

kutlu kadrndrr. Kadrnlann belirli hallerinde dualannrn kabul

olmasr inanctnda olduiu gibi bu kadmm da sagrnda farkhhk

aranrlmasr ile ilgili inanglarrn bulunmast doialdtr.

Amasya'da evlenmede geq kalmrg krzlar iEin tiirbelere gi-

dilir ve orada "Kilit Agma" uygulamalan yaprhr.Tl Boylece bu

tlir kzlann krsmetlerinin aErlacafrna inamhr. Sivas'ta ise ti.irbe

duvarlanna givi gakrhr.72

Duvara veya yatrr bayrairmn giinderine Eivi gakmak ba-

zen do$rudan do$ruya yaprhr ve bazen da adak bezinin ba$-

lanmasrnda oldu$u gibi bez givi ile Eakrlrr. Birqok yerde Yedi

Uyurlann maiara duvarma givi gakrlarak di9 aSnsrmn kesile-

cefine inamlr. Ardahan yoresinde halka olugturmug dul kadrn-

lar toprafa tahta givi veya kaztk qakarak ya$murun yalmasrnr

dilerler.

K.Marag-Afgin'de Ashab-r Kehf Ktilliyesinde duvar ko-

vukluiuna tag atrlrr, tag yere diigmeyip kovukta kahr ise krsme-

_ tin aqrk oldu$una inaruhr. Buradaki a$aElarrn dallanna kumet

agilmasr igin gaput ballamr73

Marmara Ere$lisi'nde krsmet agtlmast iEin a$aglara gelin

teli ve Eaput asrlrr. Aynca tiirbelere, ibrik, havlu, siiptirge, ta-

kunya, gamdan, hah, yemeni btrakiltr.Ta Bu uygulamada ttirbe-

ye brrakrlanlardan en fazla ibrife rastlanrr. inanca gore ti.irbe-

deki ulu zahn gece veya Herhangi bir zamanda ibadet igin kalk-

71

73

74

"350 Miiftiiden 3000 Bidat 1.994-1995" Diyanet Igleri Bagkanhk Argivi

A.g.e

A.g.e

A.g.e

islirniyet ae Tiirk Halk inatglan 4l

tr$rnda abdest alabilecek egyalan yarunda hazrr bulabilmesidir.

Qok kere buradaki ibrik yeni ziyaretEiler tarafindan su ile dol-durulur..

Kayseri'de ig gamagrrlar ti.irbeye asrhr.Ts ig Eamagrrlarrntiirbeye asrlmasmda da aynr inang vardrr. Makedonya Yori.ikle-

rinde geng krzlar qeyizlerin ortti veya havlu serer sonra bunlarr

alrrlar. HakkAri yoresinde davasr olan kimse durugmasmdanevvel ti.irbeye koydu$u gomlefini durugmaya girerken giyer ve

boylece tiirbedeki zattan manevi destek aldr$rna inarulrr.

Adana'da krzlann krsmetinin aglmasr igin "muska" yaz-drilrr. Cuma giinii salAdan iince camiye ilk giren kimseye mi-nare veya caminin kaprsr iig defa kilitletilip aqhnhr, b6ylece

bekAr kzlann krsmetinin aErlaca$rna inamlrr.T6 Kilit agma dilaErlmasr ayak agrlmasr gibi hallerde de uygulanrr. Sala cami

etrafinda geligmig inanglarm adeta merkezlerinden birisidir.

Edime'de geng kzlar, Cuma salisrndan evvel havlu veya

mendili ellerine alrr, sala esnasrnda dini gorevliye do$ru sallarve sonra bunlarr saklarlarsa krsmetlerinin agrlaca$rr,u irrur.,rr-

lar.77

Qorum'da kularrn krsmetlerinin aElmasr iEin Cuma ezanr

okunurken mendil sallanrr. Makararun ipi bogalhhr. Aydm'danasibi olmayan kzlann nasiplerinin aElmasr iqin, dolu niaka-radan bog makaraya iplik aktanlrr.Ts

Makaraya ip sarmak, ipe diiiiim atma uygulamasmdaoldu$u gibi bir tiir kara biiyii ve makaradan ipi gozmek, ipeatrlmrg dii$iimii qrizmek yaprlmrg biiyi.iyti bozmak belki de Ak

75

76

n

7A

A.g.e

A.g.e

A.g.e

A.9."



42 Yagnt Kala.fnt

biiyii yapmaktrr. Artvin'de kollannl gogsiinde qapraz bafla-

yanlarm ktsmetlerinin kesileceiine inanthr.Te Kollart ba$lamak

da bir ti.ir bailanmak, baf,lamakttr.

Ankara, Kalecik'te "Krsmeti Kalkan" ktzlar iqin hoca, ca-

minin kaptsmt agarken de dua okur. Birylece o krzlann ktsmet-

lerinin agrlacafrna inaruhr. Bahkesir'de krsmetinin agtlmast is-

tenilen ktz, caminin sadece yar$rnl si'ipi.iri'ir.80 Stipiirge ve sii-

piirme inanct burada da inanq diinyasrna girmigtir.8l

Urfa'da krsmeti kesik krzlar, krsmetlerinin agrlmasr igin

Frrat Nehri'ne "dilek mektubu" atarlar. s2 Akarsuya mektup

atmak suretiyle mesaj iletme yontemi yukanda bagka dikleler

ve diinemlerde de gori.ilmi.igtii. Afganistan ve HakkAri Tiirk

ktilti.ir co[rafyasrnda ttirbeye serilmig irzel ka$rt ortiiye dilekler

yazrhr veya hazv mektuplar btrakrltr. Hrdrellez'de mektupla

dilek iletme uygulamast vardrr.

Qanakkale'de qegitli dilekler ve bu arada ktsmet aglmast

igin Eceabat'ta Kagrkgr Baba'ya gidilip ti.irbeye kagrk sokulur.

Gelibolu'da Qilehane'ye ve Bayrakh Baba'ya gidilir ve ti'irbeye

bayrak asrlrr. Ankara-Altrnda$'da geng krzlar iyi bir evlilik igin

Hao Bayram Veli'nin tiirbesine mum yakarlar. K. Marag'ta

krsmeti agtlmast istenen krz igin, Malik Ejder Makamr etrafin-

daki kutsal aiaglara bez ba$lanrr. Denizli'de geqitli dilekler ve

ozellikle genE krzlarrn ktsmetlerinin agrlmasr iEin "Giil Afacr"na

79

EO

s'l

A.g'e

A.g.e

Yagar Kalafat, "Antalya Ytiresi Ornekleri ile Turk Kiilttir Co$rafya-

srnda Stiprirge inanct", 20. Yiizyrlda Antalya Sempozyumu,22-23

KaSrm 2007, Akdeniz Universitesi Atattirk ilkeleri ve inkrlAp Tarihi

aragtrrma ve Uygulama Merkezi, Yayrna haz. Dog. Dr. Mustafa Oral,

Antalya, 2008, s.259 -266'350 Miiftiiden 3000 Bidat 7994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi

islfuniyet ae Tii* Halk hrmrglan 43

para bailamr. Sakarya-Qekerek'te ktsmet aglmast igin tekkelere

bez baflanrr. Buralarda kurban kesilir, tiirbelere el-yiz si.iriiliir.

Buralardan toprak ahnrf3

Qorum'da gelin arabasrna binilip hareket edilince arka-

smdan su doki.iliir, arkasr srra gige kuiltr. Gelinin kucaima veri-

len kogu kaldrrmasr halinde, yeni evine bereket getirece$ine

inanrhr.sa

$ige ve krnlmca ses grkarabilen nesnelerin krnlmalart ha-

linde grkan sesten kara iyelerin rahatszhk duyacaklarr igin bu

uygulamanrn yaprldrirnr yukanda farkh vesilelerle izaha gah-

grldr. Gidenin ardr srra su doki.ilmesi inanct da gok yaygrndrr.

Suyun aydrnhk oldu$u gidenin yolunun agtk olmasr dileii ile

yaprldr$r bilinir. Keza gelinin kucaSrna kog verilrnesi inancr da

Ti.irk kiilttirli.i halklarda gok yaygrndrr ve gelinin kucafrna veya

yata$rna erkek gocuk konulmasr uygulamasmm bir ti.irevidir.

istanbul-Fatih'te krsmetinin agtlmasrm isteyen krz, igi su

dolu havuza para atar. Ayrrca kale surlarma gtkar, "bahhm

bahhm" diye gokyiizi.ine doiru ba$rrrr. izmir'de kzlann krs-

metleri agrlmasr igin Susuz Dede'ye gidip makara aghnltr ve

minbere gember takhrrhr.ss

Bu bulguda da su merkezli iqeriii aynr olan inanglar kay-

nak eserlerde de vardrr. "Susuz Qaylat''a sagr yaprldr$rm de-

dem Korkut'tan biliyoruz. Fatih'te kale duvanna grkma uygu-

lamasr Erzurum'da minareye grkrlarak yagatrlmaktadrr. Yiikse-

$e grkrldrkga Mutlak olana daha yakrn olunacaf,r inancr burada

da goriilmektedir.

83

84

85

A.g.e

A.g.e

A'g.e



Yagar Kalalat

Malatya'da akgamdan sonra aynaya bakan kzlann uzak

yerlere gelin gidece$ine inanrhr.s6 Bu inanqta qok yaygrndrr. Bag-

ka bir bulgu nedeniyle de deyinildifi gibi halk inanglartnda ayna

sadece arkasr astarh oldufu igin yansrtma gi.icii arhrtlmtg bir cam

de$ildir. Gece aynaya bakmak genelde uygun gdriilmez. Qocuk-

lar ve bilhassa bebek bekleyen hantmlar aynaya gece baktrnl-

mazlar. Cenaze evinde Kulan-r Kerim okunulan yerde aynalar

ofiiliir. Aynamn srrtrndaki srrnn srr sakladrlr yahn gozle gorii-

lemeyenleri orada gorebilme imkinr oldu$una inantltr.

Bolulda askere gitmeden ewel yore halkr tarafindan igkili

ve miizikli yemek verilir. Bu tiir yemekler her zaman igkili olma-

makla beraber, yer yer igkili olduklan da giiri.iliir. Boylece asker

adayrrun saihkh bir askerlik yaplp donece$ine inamlrr. Qorum'da

askere gidecekler, gitmeden ti.irbelerden iiE tag altrlar.sT

Samsun-Ayvacrk'ta buluia eren krzlar ilk yil oruq tut-

mazlar. Bu bulguda da kaym ile evlenmek zorunda kalmrg dul

hammrn sagmda hikmet aranmasrnda olduSu gibi dzveri boyu-

tu dikkate ahnmtg olabilir.

Evlilik evvelinde g6riilen; duvara givi gakrlmasr, tiirbe-

lerden toprak ahnmast, kovuklara tag aillmast, ti.irbelerden tag

ahnmasr, agaglara gelin teli ve gaput para ba$lanilmas; gelin

arabasrnrn arkasrndan su dokiilmesi, su havuzlarma para atrl-

masr, Fuat Nehri'ne dilek mekfubu attlmast, Susuz Dede'ye

makara aqtlmasr, Tiirklerin ilk inanE sisteminden Gok Tanrr/tIlu

Tann inancrndaki Toprak-Su-A$ag ki.iltleri ile ilgilidir.ss

86

87

88

A.g.e

A.g'e

H. Tanyu, "Tiirklerde Taglarla ilgili inanglar", L Uluslararasr Tiirk

Folklor Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 7974, sh.4'14416; H. Ulker,

"Karagay-Malkar Tiirklerinde Aiag Kiiltii", Tiirk Kriltrirti, Ankara,

1991, sh. 34 sh. 735-742.

isltuniyet oc Tiirk Hnlk inarglan 45

Kur'an-l Kerim'de de bahsi geqen Eshabii'l-Kehf (Yedi

Uyurlar) Ma$arasr etrafinda halkrmrz genig bir dini folkloriiretmigtir.se

Veli Ki.iltti, evlilik evveli halk inanglannda da goriilmek-

tedir. Veli ttirbelerinde kilit agrlmasr, tag ablmasr, kagrk veya

bayrak adanmasr, bez baf,lanmasr, bunun omekleridir. Camiler,Tekkeler ve benzeri islami mekAnlar kutsal kabul edildikleriigin dini uygulamalar iqin yer olarak segilmiglerdir. Boylece

Muhammedilikle ilgisi olmayan dini uygulamalar, islAmiyet'in

bugiinkii haline kangmrgtrr. Mum yakrlmasr, kagrk, bayrak veya

qaput ba$lanmasr islAmiyet evveli inanglardan gelen "sa-

gr"lardrr, Bunlar "kansrz kurban" tiirleri olup, eski inang siste-

mine gore bir nevi sadakadrr. Bu uygulamalarla nza ahnmrg

olmaktadrr.s islimiyet'te ise sadaka Allah (c.c) rrzasr iEin muh-

taca verilir.

Ezan ve salA'dan hayatrn bu d6neminde de yararlamlmak

istenilmektedir. Halk bu esnada yaprlan dileklerin gaip Alemine

daha qabuk ulagaca$rn4 bu saatlerin gr^iio ozel saatleri olduiunainanmaktadrr. Halk inanglanndan talepleri kargrlayacak Aleme ve

makama mesaj vermede irzel viicut hareketlerinin de etkili olacair

kanaati vardrr. Ellerini go$stinde gapraz, ters ba$lamalg makara

ipi aktarmak, ters sarmak gibi. Ters motifi halk inanglarrmrzda

dnemli bir yer tutmakta olup aynca ele alnacakhr.

Ug

,ue yedi sayrlanmn halk inanglannd a ozelyertuttuiunuburada da gormekteyiz. Ayna, Tiirk halk inanglannda herhangi

89

90

Prof. Dr. F. Siimer, Eshabu'l-Kehf (Yedi Uyurlar) Istanbul, 1989.

Abdrilkadir inan, Makaleler ve incelemeler, Ankara, 1988, Sh. 345;

Mehmet Erriz, "Trirk Boylannda Kansrz Kurban Gelenef,i", T.K., 1980,

s. 211, sh. 21L-216; O. Sertkaya D.D. Vasrlyev, "Kansrz Kurban

Kesme", II. M.T. H.E.F. Kongresi,7992, Konya



Yngar Kalafot

bir strh cam parqasl olmalnP, hayahn her safhasmda krsmet gele-

cek, bereket, gtinah gibi kavramlarla yakrndan ilgilidir'et

Girkyi.izii motifi evvelce de belirtildifi gibi G6k Tann/Ulu

Tann inanctntn gi.iniimiize uzanan bir hahrasrdtr.ez Bu inancn

bir di$er uzantmr da "giiri.iltii" saha do$ru bir ifade ile ses gt-

karma ile ilgilidir. Kara gi.iglerin fenah$rndan korunmak igin budefa da gige krrrlmasr uygulamasmt giirmekteyiz.

Evlilik Esnast

Do$umun donemlerinde oldufu gibi evlili$in de ikinci

safhasr evlilik esnast safhasrdrr. Bu d6nemde de do$al olarak

bir takrm inang ve uygulamalar geligtirilip hayata gegirilmigtir.

Gaziantep'te gegimsizlik sonucu boganmalarr onlemek

igin nikAh 6ncesinde aSzr agrk tutulan brgalq nikAhtan sonrakapatrlrr. Boylece muhtemel bir biiyiini.in iinlenildi$ine inanrlrr.

Erzurum'da nikAh akdi esnasmda ortaya bir kap su ve igine

brgak konur. Bazen de brgak yere saplantr. Artvin'de nikAh

yaprhrken alt ve iist tavana brgak saplantr ise, damat ve geline

bi.iyii yaprlamayaca$rna inaruhr.e3

Birgok yerde oldu$u gibi Adana'da nikAh esnasrnda qift-

ler birbirlerinin ayairna basmak isterler. ea Kanaatimizce bu

uygulama "basmak-basilmak" inanct ile ilgilidir.e5

93

94

95

Yagar Kalafat, "Halk inanqlannda Hususiyle Tahtactlar'da (Ayna)

I.Akdeniz Yiiresi Tiirk Topluluklan Sosyo'Kiiltiirel Yaprsr Sem-

pozyumu, 26-27 Kasm1.993, AntalYa

Vagar Kalafat, Do$u Anadolu'da Eski Tiirk inanglannrn izleri,

Ankara, 1990, Sh. 27 -29.

"350 Miifttiden 3000 Bidar1994-7995" Diyanet Igleri Bagkanhk Argivi

A.g.e

Yagar Kalafat "Bahkesir ve Yoresi Ornekleri ile Halk inanglarrmrzda

isldtnirlct oc Tiirk Halk itta.nglan 47

Amasya'da zifaf., yatst namazmdan sonra olur. Damat zi-

fafa ilahilerle g6tiiriiliir. Ankara-Elmadai'da damat ve gelin,

evin egi$inden drgan qrkarken ve binefre binerlerken dua oku-

nur. Boylece mutlu olacaklanna inaruhr. Ankara-Kalecik'te

"Namzet Duasr" vardrr. Evlenecek kimseler igin soz kesilirken,

camide dua okunur, geker da$rtrhr.e6

Sinop'ta zifaftan sonra silah afllrr.ez Oldukga yaygrn olan

bu uygulama bir cogku ve mutlulu$un duyurulmasr olarak

algrlamlabileceii gibi kara iyelerin defi amaqh da olabilir.

Ankara, Haymana'nrn bazr koylerinde di.i$i.inde damatla

gelin gerdekten once aile mezarhf,rna gider, dua ederler.es Di-

ger dorremlerdeki inanE ve uygulamalan agrklamaya gahgrrken

definildigi gibi bazen da mezarhk etrafinda tavaf edercesine

dolagrlrr ki, orarun kutlu kabul edildiii inancmdan kaynaklanr-

yor olmah.Artvin gevresinde yeni gelinin kucairna evin egilinden girer

girmez erkek gocuk verilir ise ilk gocuklan:rm erkek olaca$rna

inaruhr.e Bu inang Anadolu'da oldukga yaygrndrr. Bu uygulama-

lan doium eweli donem mi.inasebeti ile de gormekteyiz.

Ordu'da gelin ve damat yeni evin egi$inden girerken ho-

roz kesilir.ro0 Horoz yeni ev ve yeni araba ahnrnca smrf gegilince

ve benzeri hallerde de kesilir.

Basmak ve Basrlmak Kavramlan ve Mahiyetleri" Birinci Bahkesir

Ktiltiir Aragtrrmalarr Sempozyumu Bildirilen, $-2 Haziran 1.998)

Bahkesir 1999 sh. 478422s6 "350 Mtiftiiden 3000 Bidat 7994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivie7 A.g.ee8 A.g.eee A.g.eroo A.g.e



Yagar Kalafat

Artvin'de gelin kocasmtn evinden iqeri girerken, evin eqi-

$ine siiri.ilmtig olan bal, geline yedirilir. Biiylece o evde tathhk

olacair4a inarulrr. Egiie bal ve yai si.irtilmesi inancr Aydm'da10r

ve Tiirk kiiltiir coirafyasrnrn daha birgok yerinde de bilhassa

dolu Anadolu'da da vardtr.

Kocaeli'nde nikAh esnasmda eller ve ipler dii-f,iimlenilmez. Aydm'da nikAh kryrluken, kilit kapamak, par-

mak ba$lamak, brqak agmak do$ru bulunmaz. Biiyi.i olarak

kabul edilir. Damadm gerdekte bagartsrz olacalrna inamhr.r02

Qanakkale'de gelin ile damat gerdeie girmeden camiden

gegirilir. Gaziantep'te gerdek gecesi bagansrz olan damat, me-

zarltk etraftnda dolagtrrrlrr. Konya'da ise gerdekten evvel gelin

arabasr cami ve mezarltk etrafinda dolaqtrnhr. Ankara-

Etimesfut'ta dii$iinlerde bayrak asthrken "Asma Duast" oku-

tulur. Ankara-Evren'de evlenecek giftin di.i$iini.i baglamadanonce, ellerinde bir tepsi kuruyemig ve bayrak olduiu halde

camiye gidilip namaz krhnrr ve "Bayrak Duasl" yapilrr.1o3 Bay-

rak duasr Ti.irk ki.ilti.irli.i halklarda oldukga yaygrndtrl@

Ankara-Etimesiut'ta diif,iinlerde "Klna Duasl" okutulur'

Bu uygulama Sincan'da ve daha birgok yerde de vardrr. Ankara-

Kazan gevresinde niganlarda erkelinde eline'krna g&hntr."los

Qanakkale'de damat gerde$e girmeden yakrnlanmn srrhna

vunnasrmn hayrma inanilu.106 Bu uygulama da gok yaygrndtr'

isl,frniyet ae Tiitk HnIk bntqlan 49

Bazr izahlara giire damat goktan grkrp kendine gelecektir. Nitekimdamadm i.izerine aniden soguk su d6ki.ildtiSii de olur. Baztizahla-

ra giire de damada carun tath olduiunu gelinin de bir canrun

oldu$unu hahrlamasr iEin bu ti.ir uygulamalar yaprlrr. Mesela

boynuna ip gegirilir veya ayaklanna doiru kurgun srkrhr.

Qorum'da gerdek odasmda kapr bagrna giviEakrlarak,

ge-

linin uyumlu olmasrnrn sa$lanabilece$ine inaruhr.lr Qivi veya

i$ne gakmak, saplamak bir nevi biiyi.i olarak da kabul edilir.O$renciler srnava girecekleri salonun kaprsma i$ne saplayarak

ir$retmenlerini tesir alhna almak isterler. Bazen da krz istenil-me$e gidilince muhtemel zorluklarr agmak igin o$lan evi krz

evinin kaprsma iSne saplar.

Giresun'da gelin, baba evinden grkarken, bagrndan aga$r-

ya bozuk para ve gekerleme serpilir.los Bu uygulama gok yay-gmdrr sag olarak bilinir.roe Bazr ydrelerde de gelin damadrnevine girerken yaprlrr.

K.Marag'ta gelin olan krzrn ayakkabrsmm altma bekAr

kirnselerin isimleri yazrhr ise, onlann da krsmetinin aqrlaca$rna

inanrhr. 1r0 Bu uygulamanrn da gok gegitli gekilleri vardrr. De-

rinliklerinde gelinin mutlu giintinde kut bulmqg olduiu husu-su vardrr. Kendince kut verebilir kut da$rtabilir birilerinin de

kut bulmasrnda yardrmcl olabilir, inancr olmah.

izmir-Menemen'de kansr olen bir kimse, yeniden evlene-

cek ise, evlili$inilk

gecesibiiyiik o$lu, 6len annesinin mezanna

l0l

102

103

104

107

t08

1(x)

A.g.u

A.g'e

A.g.e.

Yagar Kalafat, "AlAeddin Keykubat'tan Gt'rniimtize Tiirk Halk Ktiltli-

riinde Bayrak" I. Alieddin Keykubat ve Dtinemi Sempozyumu G7

Kasrm 2008 Konya

"350 Miiftriden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet Igleri Bagkanhk Arqivi

A.g.e

A'g.e

A.g.e

"Yagar Kalafat, "Qorum ve Qevresi Merkezli Tiirk Kiilttirlti Halklar-da Sagr", Osmanh'dan Cumhuriyete Qorum Sempozyumu,23-25Kasrm 2007

"350 Miiftiiden 3000 Bidat1994-199,5" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi105

r06110



50 Yngar Kala.fat

su doker.1r1 Su kabir ategini sondiiriici.i olarak bilinir. Definin

ilk gtintinde ve mezar ziyaretlerinde mezara su dtrkiili.ir. Birgok

yoremizde bu ziyareti bizzat dul kalan ve ikinci evlilif,e karar

veren erkek yaPar zaten egin krrkr veya senesi dolmadan evle-

nilmez. Erkek gocufun annenin mezarlna gonderilmesi de te-

sadiifi def,ildir. Eglerden birisi oli.ince "nikih dtigtii" inanct

vardrr. Anneyi mezarlna ona mahrem olmayan of,lu indirebilir,

inancr vardtr. Bize gore bu bulguda daha onemli olan ikinci

evlilikte evvel olen eginin ziyatet edilmig olmastdtr. Bu uygu-

lama bu dilnyadan gogmiig olan yakrnlarla kalanlann ruh ba$-

lantrsrnr gosteren oneli bir bulgudur. Bir nevi haklaqmak helA-

lagmaktrr.

izmir-Bayrndrr ilgesi Turan ve Yakaprnar kiiylerinde kurn

geyiz konulacak egyalann iglenilmesi gi'ineg batarken yaPmarun

iyi olmayacait inanct vardtr.l12 Gi.inegin batma saati yukarrda

. da de$inildifi gibi qer vakti olarak bilinir. Bu saatten sonra

adeta kara iyelerin hAkimiyetleri artar. Birgok i9 ozellikle haytr

igler bu saatlerde yaprlmaz.

Sakarya-Qekerek'te "Stit Hakkr" ve "Baqltk Parast" ahntr.

Siit hakkr Ankara-Haymana'darl3 ve daha birgok yerde vardtr'

Bu uygulamalar bir anlamda hayatrn bir doneminden diferine

gegilirken haklagmak-helallegmektir.t t+

Baltkesir'de gerdekten sonraki sabahla, damatla gelin,

k6yi.i evev dolagrr, el oper ve hediye alrrlar.l15 Bu inang ve uy-

llt

112

ll3

114

A op

A.g.o

A.g.e

Yaqar Kalafat "Halk inanglarrnda Helallegmek Haklagmak" Tiirk

Diinyasr Tarih Dergisi, Ocak 2001, sh. 34-36

islilmiyct pe Tiirk Halk hnnglan 51

gulama Do$u Anadolu'nun bazr bolgelerinde de vardrr. Do-lagma ekmek ile yaprlrr ve bu ekmeie "gelin ekmegi" denir.

Bahkesir'de gelin, diiitin gtinti oruE tutar.rr6 Bu orugmuhtemelen "gtikiir onlcu" olmahdrr. Mutlulufu verene karqr

hamdrn bir agrklama geklidir. Benzeri hallerde bu tiir oruglann

tutuldu$una rastlanrlrr.Orucun geytanl bagladr$r inancr vardrr. Ramazan ayr bo-

yunca geytanrn ba$h oldufuna inanilrr.

tirfa'da seyrek olmakla beraber yeni gelin, iig gtin yr-kanmaz. Diyarbakrr'rn bazr yorelerinde gerdekten sonra damattiq gi.in camiye gitmez ve giftler yrkanmazlar. Gaziantep'te busi.ire yedi giin olarak da uygulamr. Aksi takdirde u$ursuzlukgetirebilece$ine inarulr.l 17

Evlilik esnasrndaki halk inanglan da halk inanglanmz

biiti.ini.iniin bir parqasrdrr. A$zr agrk brgak, suya konulmug br-gak, tavana veya tabana brgak saplanmasr, kapr bagrna Eivi ga-

krlmasr "Demir Kiiltii",tte mezara su d6ki.ilmesi, yeni gelinin tiggi.in yrkanmamasl, kaza orucu futanlarrn yrkanmamalan ,,Su

Kiiltii", damadm ve gelinin evin egi$inden dua ile Ekmas;gelin evin egilinden girerken kucalrna erkek Eocuk verilm.esi,

16 A.g.e117 A.9."

rr8 Demir Daf'rn eritilmesi ile Ttirk mitolojisindeki yerini alan demir,Demirci'ye de bir kimlik vermigtir. Koruyan ve kollayan ve bazen dakurtaran kimli$i ile demir Tiirk kriltiirlti halklann halk inanqlanndabir kiilt olugturmugtur. Demirci ise adeta demir oca$rnrn ocakEtsr

konumunda olup hayatrn her safhastnda demirin etkinligini gcirmekmtimktindOr.

Bulgularrmrzrn arasrnda demir-kigioflu, demir-gdk iyeleri, demir-dag iyesi, demir-su iyesi, demir-ateg, demir-ay iyesi, iligkilerini gcis-

teren hususlar var.rs "350 Miiftr.iden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet iqleri BaEkanhk Argivi



egife bal siiriilmi.ig olugu, egiie givi gakrlmasr "Ocak Kiiltii''

gtineg batarken gehiz iglenilmemesi "Giineg Kiiltii" ile ilgilidir.

Demirin insanlan hastahk ve kiitiiliiklerden koruduiuna

inanrhrdr. Hakan; Kam aynr zamanda demirci tipini temsil et-

mekteydi. Demiri bu vasfindan dolayr Iduvkutsal kabul eder,

ondan yaprlan krhq iizerine yeminederlerdi'rle

Eski Tiirk inanqlannda Ocak kutsaldrr ve haneyi koruyup

kollayan evin koruyucu tjzel giiEleri vardtr' Bu kuvve' evin

egi$inden iEeri kara kuvvelerin zarannln girmesine mani olur-'

du.Eviyesi,koruyucugiiciiileilgilitespitlerbukadardefildir.Anadolu'da egikle ilgili inanglar yaygrndrr'r2O

Tiirk Halk inanglannda, suyun kutsal kabu-l edilmesi;

mesela, suya tiiki.iriilmemesi eski Ti.irk inanglarrmn bir uzanfisr

olabilir. suyu kutsal kabul edigin bir sonucu olarak uzun siire

yrkanrlmadrfrna dair tarihi kayrtlara rasthyoruz. Yaprlan tespit-ierdeki pkanmama olayr suyu kutsal kabul etme inancrmn bir

sonucu olabilir. gu misillerde. islimiyet'e manen de temizlen-

*iu oi*"t iqin yrkanmanln zarureti ielirlenmig iken.inanglar

arasr geligkiye belirli bir siire ylkanrlmamak suretiyle uyum

kazandrnlmaya qahgrlmrgfi r.

Silah atrlmast, zifaftan sonraki kara giiglerin muhtemel

zararlarmdan korunmak igin onlan korkutup kaErrmak iqindir.

Silah atarak insanlar giirtiltii yaPmry olmaktadrrlar- Giiniimtiz-

de ay tutulmasrndu gi'itiittii yaPmanrn yerini dua etmek alm4-trr. Esasen Muhammedi d6nemden evvel halkrmrzrn yaptrir

bazrdiniuygulamalaryerleriniduayabrrakmrglardr.''Namzet

Yagar Kalafat

rre C. oztelli "Tiirklerde Ant Yemin", Tiirk Folklor Araghrmalan'

Temmuz 1959,s}l..1929-t2o S. Bulug "samanizm" Tiirk Amacr, 7942, s' 3, sh' 127 '

isliniyet oeTink HaIk hnnglnn

Duasr", "Bayrak Duasr", "Krna Duasr" krcmen bunlara misal

tegkil edebilir.

Mezarhklarrry stinnetten, evlilikten, askere gitmeden ev-

vel ziyaret edilmeleri eski Ti.irk inanglarrndaki "Ata Kiiltii" ile"Kigioilu" inancr ve "Veli Kiiltii" ile ilgili olabilir. Halkrmz,

Atalarrrun kutsiyetine inanmqilr.r2l islAmiyet'te ise Atalardanve olmiiglerden medet ummak yoktur.

Siit hakkr verilmesi, gelinin bagrna bozuk para ile birlikte

Eerez atilarak onlarm toplanrhp almmasrm sailamak, merasim

boyunca ikramlarda bulunup hediyeler almak ozel gartlarrnda

nzahk almak iqindir. Bir anlamda sadakadrrlar. islAm'da sada-

ka ozel onem arzeder.

B ay r ak, halk inan gla nnda egemenlik semboliidii r. 1 22 Yeni

evli kurduiu ocak ile yeni bir hanenin hAkimi olmaktadrr. Tiir-

belere ve gahsr tamamlanan binalara bayrak asrhgrndaki amagda bu noktadadrr.

Kma da, halk inanglanmrzda adanmrgh$r simgelemekte-

dir. Evliler kma yakarak birbirlerine adanmry olurlar. Yagh ha-

rumlar krna ile ahirete adaydrrlar. Kurbanhk koqlara krna ya-

ktlmasr da bu inangtan kaynaklanrr. Makedonya Yortiklerinde,

asker adayrna da krna yakrhr ki, vatana adanmrgh$r simgeler.

EvlilikSonrasl

Evlilik Eonrasl ile ilgili halk inanglanru, evlilik oncesi ve

esnasl ile ilgili halk inanglanndan tamamen ayrrmak miimkiindeiildir. Suyury a$acrn, ocaf,rn, tagn, tiirbelerin etkinli$ini evli-li$in bu safhasmda da giirmekteyiz. Bu safhada da ilg, yedi ve

t2t M. Ergin, Orhun Abideleri, Istanbul, 1970-72, sh.91,.122 B. Ogel, Ttirk Ktilttit Tarihine Girig, Ankara, 1987, C. & sh. 40-43.

harglan 55



Yngar Kala.fat

krrk sayrlarmrn onemli yer tuttufunu izleyebilmekteyiz' 3,7 ve

9 sayr formelleri dif,er bazr formel sayrlarla birlikte Kuzey Tiirk-

lerinin halk k'iiltirrlerinde de yeralmaktadrr. 123

Amasya'mn bazr yiirelerindeki bir inanca gore, "erke$in

egini bogamast" haramdlr. r24 Eg bogamak Alevi-Islam inang

diinyasrnda da ve bilhassa bu inancrn orta doiudakibir kntm

tiirevlerinde,,Diigkiin" li.ik sebebi olarak algrlanrr haran olarak

bilinir

Ankara-Altrndaf,'da okunmuq su evin her tarafina serpi-

lir ise mutlu olunaca[rna inanrhr. Nahgrvan Ttirk kiilti.ir coiraf-

yasrnda Nevuz gi.in do$madan alman "Ham Su" bereket niye-

tine evin dort kiigesine serpilir.

Denizli'de tizerlik tohumlarr tespih tanesi gibi bir ipe di-

zilip duvara astlmca, o eve geytarun girmeyeceiine inanrltr'

Uzerlifin nazar iqin bir Eare olarak diigtiniilmesi, Anadolu'nundiier yorelerinde de yaygtndtr.123

izmir-Urla'da evlilerin gelecekteki mutluluklan igin

"Krrk-bir Sultanlar"a 41 yasin okunur ve 41 Sultan'a ba$rylantr'

izmir-Bergama'da ise qegitli aile sorunla' igin "Yedi Sultan-

la{'a yedi yasin okunur.126

islfuniyet ae Tiirk Halk

Amasya'da kapr egiiine oturulmast aile fertleri iqin iyi

sayilmaz. Eve ve evliliSe ufursuzluk getirece$ine inantltr.r2T

Egikte oturulmast, durulmast Tiirk ktilti.ir coirafyastntn her

kesirninde ve hayatm her doneminde uygun bulunmaz. Ev

iyesi ile ilgili bulunan bu konuya ileride tekrar yer verilecektir.

Qorum'da ellerinde siiiller olanlar. Sifil ASact'ndan siiilsayrsr kadar dal keserler.l28 Sifil tedavisinin halk hekimli-

iiltiirke garelerde farkh yontemleri ve bu arada si$il ocaklan da

vardtr.l2e

Qorum'da tiE kiginin, 1000 taga ihlAs okuyup, suyu iqiri-

len hastanrn tedavi olacairna inarulrr.13o Bu ti.rr iyilegtirme yon-

temleri, hayatrn diier safhalarrnda, da goriilebilmektedir. 131

Nazann en fazla yoiunluk kazandr$r donem; evlilik son-

rasrdrr. Bu safhada; egleriry yeni yuvamn, yavrularrn ve edini-

len mal mtilkiingiirtinmeyen gi.iElerden korunmalan daha fazla

ijnem kazanmrghr.

127 A.g.e128 A.9."'tzs

Ocaklarrmn isimlerini yerierini iglevlerini bilmek cinemidir. Bunlarm

etkilerini giderek yitirmelerini sebepleri ile bilmek de onemlidir. Ancak

bu bilgiler halkrn tamnmrg olmasr halk inang kiilttirune hulul dilmig ol-

masr iEin yeterli defillerdir. Aydag olmug kimseni tedavisinde ayln mu-

ayyen zamanurrn segilmig olma sebebi hala ilmen izahr yaprlamamakta-

drr. SiSil sayrsr kadar arparun Etiri.itiilmefe terk ediligi ile siiillerin d<i-

kilmesi arasrnda bilinmeyen bir iligki vardrr130 350 Miiftiiden 3000 Bidar1994-7995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi131 Yagar Kalafat, "Akgehir ornekleri ile ttirk Ktiltiirlii Halklarda

Od/ateg/Ocak iyesi" Uluslar arasl Selguklu'dan Giiniimiize Akge-

hir Kongresi 2G-21 Kasrin 2O08;http:Kanal Kiiltiir.com 01 12 2008

123

124

125

ibrahim Dilek, Altay Masallart, Alp Yayrnevi, Ankara, 2007, s"l'88'

350 Mtfttiden 3000 Bidat 199+-1995'Diyanet Igleri Baqkanlrr Argivi

Uzerlik, Tiirk knltnrlii halklarda kem g6ziin zara.^'^a karqr koruyucuve onun zararrndan kurtarrcr bir iizellif,e sahiptir. Uzerliiin sadece

insanlan deiil diier canhlardan bitkileri ve hayvanlarr da hatta can-

srz bilinenleri de korudu$u inancr vardrr.

Uzerlik; tr.itsi, koku, od/ateg, tuz ktiltleri ile bir biittin olugturmugtur'

Onun etrafinda geligen sdzhi edebiyat dmekleri daha ziyade dua ni-

teliiindedir. Uzerlik iqin Ttirk kiilttir cografyasrndaki kdprulerden

biridir, denilebilir.

350 Mtiftiiden 3000 Bidat 199411995" Diyanet Igleri Bagkanl'k Argivi

Yogar Kalafat islfunfuet



Denizli' de, kazayr belayr oliime de goti.irebilen musibetle-

ri gidermek iqin yeni almmry arabarun iiniinde ve ingaatm teme-

linde yukanda agrklandrf,r gibi kurban kesilir.t32

Amasya'da bazt rahatsrzhklar iEin ozellikle nazar tiiriin-

den olanlarrn tedavisi iqin "Kurgun Diikme" ve "Muska Yaz-

ma" tedavi yontemi vardtr. Hastanm iyilegece$ine inarultr.

Kurgun dijkme, Marmara Ere$lisi ve Kztlcahamam'da oldu$u

gibi birgok yerde yaprlrr. Krztlcahamam-Ankara'da. Karaa[ag

dah dort koge yontulur, gocuklarln ve hayvanlarm boynuna

nazarhk niyetine takrhr. Qorum'da kaplumba$a kabufundan

nazarhk yapllmakta ve koruyuculu$una inanrlmaktadlr'l33

Adana'da ti.irbelerden ahnmrg topraklann ve gahlara baf,-

lanan gaputlann her yag ve donemdeki ruhi rahatsrzhklarr te-

davi edecekleri inancr vardtr. Kalecik Ankara'da afrr bap af,rrla-

nmn camiyi siipi.irerek gegirilecefine inanrlrr.l3a

Evlilik sonrasl halk inanqlannln, evlilik eweli ve esna-

srndaki inanglarla benzerlikleri vardtr. Fakat bu safhadaki

inanglar, mahiyetleri aym olmakla birlikte daha zengindirler'

Bu safhada da A[aE (Qrnar; Karaafag), su (Siizgegten gegirmek,

deiirmenden gelmig olmak, Yedi prnardan almmrg olmak, kap-

lann bogaltilmast), toprak (Krrklar Tepesi Toprak efsunlama) ile

ilgili uygulamalarda eski inanglanmrzda "Kiilt" olugturan un-

surlarm izlerini giiriiyoruz. t3s

t32

133

t34

r35

"350 Mriftiiden 3000 Bidatl'994-195" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi

A.g.e.

A.g.e.

Agit Abbaso$lu, "Ahrska Tiirklerinin inanglannda Aiaq ve Su Ktil-

tii", Erciyes, S. 157, Ocak 191, sh. 70-11,Zeki Bager "$ifalarma inant-

lan Kutsal Sular", T.H.H.S.B., Ankara 1989.

oe Tiirk Hatk hnnglan

Deiirmenler, kendi etraflannda bir inang gemberi olug-

turmuglardrrrs. Halkrn inancrna gore, DeSirmen ti.iltinden eski

ve yan yrkrntr halindeki binalar, cin nevinden unsurlann barr-

nak olarak seEtikleri mekAnlardrr. islAmiyet'te ise Cin, ayetleri

ile anlatrlmrgtrr.r3T Yedi ve Krrk sayrlanrun halk inanglarrmzda

tuttu[u onemli yeri, hayatm bu safhasmda da gormekteyiz.

Suyundan yararlanrlan dagrn "Giineg" dair olmasr da aynr ga$-

ngrml yapmaktadrr.

Nazar, herhangi bir canlmm herhangi bir canh veya can-

sza dostane olmayan arzu ve hevesle bakmasr ve bu bakrg ve

arzusu ile ona zarar vermesi olayrdrr. Genelde insanlan nazar

krlarlar. Nazara mal ve miilk de u$rayabilir. Hayvan ve bitkilerNazar yoluyla zarar verebilirler mi? Bunu bilmiyoruz. Ancak

insano$lu, goziyle goremedi$i giiglerin nazanndan korunmak

isterken, insan olmayan canhlardan da korunmasr geref,ine

inanrr. Bir donem boncuk ti.iri.inden taglar ve benzerleri ile ko-runmak isteyen insano$lu, giderek muska ve ayetlerden yarar-

lanma cihetine gitmigtir. Anadolu' da oldukEa yaygmdrr.l 38

Uzerlik ve Kurgun Dokme uygulamalar\ nazara kargr ve

nazarrn yaptr tahribata kargr korunmak itibariyle onem arz et-

mektedir. Uzerli$in yakrlmasr suretiyle grkan ti.itsi.ini.in, Kara

iyelere kargr koruyucu olacaima inanrlmaktadrr.l3e Kurgun do-

136 Yagar Kalafat "Halk Inanglarrmrzda Defirmen" Folkloristik Prof. Dr.

Umay Giiney ArmaSanr, Ankara 1996, sh. L42-1,51; Tiirk DtinyasrTarih Dergisi, $ubat 1997 S. 122 sh.3112t37 Hak Dini Kur'an Dili, C. 3, sh. 3059: Cilt 6, sh.4669.r38 Dof,an Altay, "Muskacrhk ve Yan Konulan" igel Kiiltiirti s. 19, Ocak

1992, sh.8-9M. Halit Bayrr. "Nazar ve Nazarl*" IFA s. 69, Nisan

1985, sh.1087-1108.t3s $iikrii Hat0k Akahn, "lJzerlik" II. Uluslat arasr Karacaollan Quku-

rova Halk Kiiltiirii Sempozyumu Bildirile4 Adana 1993, sh.247-267.

58 Yagar Kalafat



kerken Elkan sesiry keza gtiriinmeyen fenahk yaPrcr gi.iglerden

koruyuculu$una inarultr.lao

Kaplurnba$a, Ti.irk Aleminin bilinen en eski tarihi yazrh

edebi abideleri olan Goktiirk Kitabeleri silsilesinden, Ki.il Tikin

Arutrnrn temel tagrnr olugturduiu bilinirken, Prof. N. Ktrzroilu,

Amasya Srraglan arasrnda yaptrlr aragtrrmada, iizerliklerden

yaprlmrg nazarhkta kaplumbaia kabu$u tespit etmigtir.

Dr. A.A. Aslan, Siirmeli Qukuru'nda kaplumbafaya tos-

bafa denildi$i ve onu oldilrmenin giinah sayrldr$rna dair

tesbitini agrkladrktan sonra; "Ti.irkistan Ti.irk Ki.iltiirtinde derin

izleri olan kaplumba$a trzellikle, Gok Tanrr'ya uzanan (direiin)

kaidesi olarak biliriz" demekte ve'IJno Halmberg'den gu alm-

tryr yapmaktadrr; Ti.irkistan Tiirklerine ait bir efsaneye gore,

Di.inyanrn baglangrcrnda her taraf sayla kaphydr ve suda sadece

kaplumbaia yagardr. Giik Tann, bu kaplumbaiayr srrt i.istti

Eevirdi ve diinyayr onun karrunrn tizerine koydu, her bir aya$r-

nrn iizerine bir krta yerlegtirdi.lal Afganistan-Ttirkmen ve 6z-

bekistan Tiirklerinin arasrnda kaplumba$a ve kabuf,u ile ilgili

efsaneler vardtr.142 Ttirk tasavvurunda, Tengri, Gok Tann/Ulu

Tanrr, yukanda gokte idi.ta3

Munevver Alp, "Eski Istanbul'da Kurgun Diikmek" T.A. C.8, s. 180,

Temmuz 1,964, Sh.3457.

Dr. Ahmet Ali Aslan, "Ttirkiye Azerbaycan,Orta Asya Tiirk ve Ku-

zey Amerika Krzrlderili Efsanelerinde KaplumbaSa" Tiirk Diinyasr

Araghrmalan, s. 9. Agustos 1994, sh. 59-89.

Dr. Yagar Kalafat Kuzey Afganistan Tiirkleri (6zbekler, Tiirkmen-

let, Hazarlar, Kazaklar) ve Kargrlagtrrmah Halk inanglarr, istanbul

1994, sh.50.

Dr. Yrldrrrm "Kiik-Tiirklerde Kafanhk Siireci Yaf,tg (Kaldrrma

Giitiirme ve Oturma)" IX. Ttirk Tarih Kongresi Bildirilerl Ankara,

1997.

olurvr

Oliimle ilgili inanglar da kendi iqlerinde iist ve alt baghk-

lar halinde de ahnabilir. Bu dtjnemlerin arasmda dofal olarak

uygulama ortakhklan da vardtr.

6liim Oncesi

Kahramanmarag'ta gocuiu yaqamayan aile qocuklarr ol-

mesin diye onlara Duran ismini koyar' Qocuklara koyulan isim-

lerle oteki Aleme mesajverme inang ve uygulamasr gok yaygrdrr'

Yagar ismi de bu tiirdendir.la

Marmara Ere$lisi'nde okunmakta olan ezanr tekrarlaya-

rurr babasrnrn oleceiine inamhr'las Qok a$layan gocuklarm da

babalanrun oli.imiine yol agabilecegi veya oli'ime igaret oldufu-

na inanthr boyle hallerde "yagrn bagnr yesin" denir.

Akyurt-Ankara'da oliimci.il hastalann tedavisi igin bazr

kutsal a$aE ve gahlara bez ba$lanrlarak tedavi olabileceklerine

inanrlrr. Bu yorede tiirbelerde, afirr hastalara gifa olsun diye

kurban da kesilir. Oli.imi.in irnlenebilecefiine inamhr.

Yagar Kalafat "Dedem Korkut Kiilttir Ellerinde Adlanma" Prof Dr'

Ahmet Bican Ercilasun Armaianr, Ai QaS, Ankara 2008, s'520-541

'350 Mtifttiden 3000 Bidar 7994-1995" Diyanet Igleri Bagkanltk Argivi'

141

142

islfuniyet ae Tiirk Halk inarglan 61



Yaqar Knlafat

Artvin'de ahrrdaki hayvanlar acr acl ba$rrryor ve at kigni-

yor ise o evden oli.i qrkacaitna inanrltr.rj6

Artvin'de ceviz agacl diken kimse, a$acrn biiyiiyiip kendi

kahnhfrnda olunca o gahsm oleceiine inarultr. Nahctvanda

ceviz aiacrmn altrnda uzun siire uyuyarun hastalanacalrna

inantltr. K. Marag'ta iiliimciil tifo olmug hastalann ategini dii-giirmek iqin bir urgana dokuz diif,iim atrhp iig gargamba hasta-

nrn bile$ine baflanrr ise tedavi olaca$rna inarulrr. Dii$iimi.in

sihri giici.i di$er d6nemlerdeki uygulamalarda oldulu gibi bu-

rada da goriilmektedir.l\T Siire olqiisi.i olarak 3 gargambamn

seqilmig olmast 4 gargambalar inanct ile ilgili olabilir.148

Bitlis'te kadnm evinin egiii 6ni.inde oturmast kocasmm

oliimiine yol agar geklinde bir inang vardrr. Kars'ta ise ellerini

goisiine bailayan gocu$un ana veya babasmm oliimiine sebep

olacafr inanct vardtr. Egikte oturmak hayatrn her donemindemakbul bir hareket olarak algdanmamaktadrr. inanca gtire

evin/ocairn koruyucu iyesi egiiin altrnda bulunmaktadrr.

Qorum'da tek kardegli gocuklarrn tavu$"un kanat krsmrnt

yemesi halinde kardeginin olecef,ine inarultr. Oliimciil hasta

gocuklarrn tedavisi igin 'Def,irmen Su5m" igilir. Halk inanEla-

rrnda tavuk, karatavuk, karatavuk kanadr, karatavuk kam etra-

finda da inanglar olugmugtur.l4e

Erzurum'da bacalarrn dumarunrn farkh qrkmasr oliim

emaresi olarak kabullenilir. Qorum'da nar yiyenin yere hiE

diikmeden yiyebilmesi halinde, oliince cennete gideceiine ina-

nrllr.rso Do[u Karadeniz'de incir af,acrndan diigenin olmeyip

sakat kalacaf,r inancr vardtr.

Qorurn'da tiirbe ve tekkelerin a$aElan ulu sayrlrr. Bunlar

kesilmez, kesenin garprlaca$rna ve tilece$ine inanthr.lsr Bu

inanE birqok yorede vardrr. Varto yoresinde ulu kabul edilen

da$lann tiim bitki orti.isiine kutsiyet atfedilir. Afaglarr korunur

Manisa'da bazr iiliimci.il hastahklann "patpl" ile tedavi:

olunabilecefine inamlrr.ls2 Parpr halk hekimlifinde bir'tedavi

tiiriidtir. Her hastahsrn parprsr farkltdtr. rs3

Erzincan'da yemin edilirken veya ant verilirken; bir daire

gizilir, yerdeki bu dairenin i.izerine qap geklinde gelecek gekilde

defnek ve herhangi bir a$ag uzahhr, yemin ettirilen kiqi bunun

iizerinden geqirilir.ts Daire.tavaf ba$lanhsr tizerinde durulabilir.

Kars'ta g6kteki bir yrldrzrn kaymast halinde mutlaka bir

kimsenin <ilece$ne inanthr.rs Bu inanEta oldukEa yaygrndrr.

Yildrzrn kaydr$nr gtiren kimse "yrldrztm yerinde" demesi ge-

rektifine inanrhr.

Tedavi ve bilhassa nazardan kaynaklanan rahatszltklar

iEin kurgun dokiilmesi gok yaygrn iken; "KurEun AthrmalC'

r50 A.g.ersl A.g.e1s2 A.g.e s3 .Yagar Kalafat, "Algehir omekleri ile Ttirk Kiiltiirlti Halklarda

Od/ateq/Ocak iyesi" Uluslar arasr Selgukludan Gtiniimtize Akgehir

Kongresi 20-21 Kasrm 2fl)8;http:Kanal Kiiltiir.com 01 12 2008

rs4 "350 Miiftiiden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivirss A.g.e

116

147

MA

A'g'e

A.g'e

Yagar Kalafat, Ttirk Kiiltiir CoStafyacrnda Kargrlaqhrmalr Halk

inanglan/ Tiirk Halk irfanrnda Kurt, "Ahrr Qargamba-Kurt",

Berikan yayrnlan Ankara 2009

t1s Yagar Kalafat, "Ttirk Halk inanglannda Hayvan", Av. Siileyman

Kazmaz Armaf,a.nr, Ttirk Halk Kiilttir0nii Aragttrma ve Tanttma

Vakf i, Ankar a, 2009, s.261 -293

islfuniyct zte Tiirk Halk hnnglan 63



Yagar Knlafnt

denilen uygulamada, kiginin gelece$inin de tayini sa$lanabil-

mekte ve afllan kurgun, ilgili kiginin kaprsrna asrlmaktadrr. Na-

zann <i,li.ime de yol aEabileceli kurqun d6kti.irerek yaprlan teda-

vi ile oli.imtin onlenildi$ine de inanrhr.

Afgin'de ki Dedebaba (Devbaba) Tiirbesi'nde bir gece

yatanlann biiti.in a$rr hastahklanrun tedavi olaca$rna inanrhr.i56Ulu zatlann tiirbelerinde yapanlann geceyi kaprsrnda yatarak

gegirenlerin gifa bulacair inancr Anadolu ve iran Ti.irk kiilti.ir

colrafyasrnda yer yer gori.ilen bir inang ve uygulamadrr.l5T

Oli.im, hayatrn halk inanglarr itibariyle de iinemli ve son

safhasrdrr. Halk inanElannda bu safha ile de ilgili inang ve dini

uygulamalar vardrr. Bunlardan bir krsmr tevhit inanctntn en

son ve en tekAmi.il etmigi olan Muhammedilik'e evvelki dinlerin

akaitlerinden girmigtir. Bir krsmr isc halkrn pratik bazr olumlu

sonuglar almak igin muhayyilesindenErkmrgtrr.

Mesela, ezanr

tekrarlayanrn babasmrn oleceii, ellerini g6$stinde baflayamn

babasr veya annesinin olecefi, tavuk kanadrnt yiyenin kardegi

olebilece$i, aynca ceviz afacrm dikenin diktigi aiaE beli kahn-

h$rnda olunca dikenin olece$i tespitinde oldu$u gibi. Ceviz

a$acr insan beli kahnhirnda olunca, insan omrii dolal olarak

bitmig olur. Zfta ceviz Eok geg bi.iyiir.

"AEag", "ocak", "egik", "ateg", "Eok", "veli" gibi kiiltleriburada da gormekteyiz.Keza iig, yedi, dokuz gibi belirli kutsal

sayrlar oli.im ewelinde de gormekteyiz.

Hayvanlan n zelzele ti.iriinden bazr felaketleri insanlard an

daha gabuk hissettikleri inancr halkla yaygrndrr. Bazr hayvanla-

nn u$ursuz sayrlmasr ve oliim habercisi olarak bilinmelerine ise

156 A.g'"ts7 Yagar Kalafat, "Anadolu ve iran'da Kargrlagtrrmah TOrk Halk inang-

larl' Ttirk Diinyasr Tarih Dergisi, Mayrs 2002 sh.22-24

gok rastlanrr. islAm toplumlarmda kurbanhk hayvanlara ve

Kur'an-r Kerirn'de ismi geEen bazr hayvanlara kutsiyet atfedilir.

At, eski Tiirk inanqlarmda Kurt da oldufu gibi kutsal ka-

bul edilir.tss Bunlarla ilgili hayatrn her saflrasna dair inanElar

vardrr. Eski Ttirkler, atr Gok Tanrr'ya kurban olarak kesiyorlar-

dr.1se

Gokle ilgili inanglarr Gok Tann inancrrun bir uzantrsr ola-

rak bu donemde de gori.iyoruz.

6ttim Esnasr

Halk inanglannda oliimii; eweli, esnasl ve sonrasr olarak,

kesin srnrrlarla ayrrmak gok zordur. Mesela; matem-yas, afirt,

hayrat her iig donemde de farkh uygulama biEimleri ile de olsa

vardrr.

Samsun-Ayvacrk'ta cenaze iki defa yrkanrr. Amasya'hm

bazr yerlerinde kefen makasla defil abdestli bir kimse tarafin-dan brgakla bigilir. Sapanca-Sakarya'da cenaze iig parEadan

fazla kefenle kefenlendirilir.

Aydrn'da taziye evine gelenlerin ayakkabrlan diizeltil-mez. Di.izeltilmesi, halinde yeni kimselerin olece$ine inamhr.r5o

Anadolu ve Balkanlar Tiirk krilti.ir coSrafyasrnda olen kimsenin

ayakkabrlan ters istikamette evin egiiinin ontine konularak o

evde bir kimsenin oldi.igi.i duyurulmug olur. Bu ayakkabrlar

A. Rrza, "Anadolu'da Bozkurt", H.B.H. 1930, s. 12, sh. '12-1,4; D.

Crchockr, "Ttirk Mitolojisinde Kurt-Ana Semboline Dair", T.T.D.A.,1985, s. 37, sh.17-1.30.

Wu Hsing Tung, Beg Siilale Qaf,rnda gatolann Qin ToplumunaEtkileri, Taipe, 1970, sh. 1,7.

"350 Mriftriden 3000 Bid,at1994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi

Yagar Kalafat 65islfuniyet ae Tiirk Halk htotglan



ihtiyaqh birisi tarafindan almrp goti.iri.ili.ir. Aynca misafire me-

saj verme adma ayakkabrsr ters gevrilir veya iEine tuz konuldu-

Su olur.

Manisa'da cenaze geEerken yol kenanndakiler saygr ol-

sun diye aya$a kalkarlar.r6l Bu uygulama birEok yerde bu arada

Kars'ta da vardtr. Qok kigi bu esnada 1-2 dakikahk igine ara erir-

Konugulmaz

Trabzon'da iilen kimse aile reisi ise cenaze evden grkma-

dan evvel ev, iplikle ba$larur,r62 boylece evin uiurunun mezara

gitmemesinin sa$lanrldrfrna inarulrr. Bailamak ve baf,lanmak

bu donemde de farkh bir formafta aym igerikle karqrmtza grk-

maktadrr. Bolu'da irlii iqin 40 yasin okundukEa ipe bir diif,tim

atrlrr, 40 Yasin bitince bu ip mezar tagrna baf,lanrr.l6

izmir Menemen'de yeni 6len bir kimsenin defni esnasrn-

damezardan kemik gkar ise, mezann ayak ucuna gtimiiltir ve

iizerine para ahltr. Krrgehi/de ise kabre ahlan paralarla kabrin

satm almdrft, mevtarun rahat edece$i inancr vardrr. Denizli'de

cenaze suyu yrkanmasr iEin yakrlan ategten arta kalan odunlann

yakrlmast uiursuzluk olarak kabul sditil-tor Bu uygulama da

tamamen sahiplilik inancr ile ilgili olmah. Mezann yatam onun

sahibidir.l5s Mezara para atmak suretiyle ilk sahipten destur

istenilmig olunur. Onunla haklagma helAlagma yaganmrg, anla-

mrna gelir. Karakalpaktstan'da mezar yaprhmr iEin getlrilen

kum ve qimentodan artmlg ise geri giitiiriilmez orada brralchr.

A.g.e

A.g.e

A.g.e

A'g-e

Yagar Kalafat, "Kocaeli ve Qevresi Omekleri ile ttirk Halk inanEla-

nnda Adanmrghk/Sahiplilik" I.Kocaeli ve Qevresi Kiiltiir Sempoz-

yumu, Kocaeli 20-22 Nisan 2fl16

Bagkurdistan'da cenazeyi mezarh$a tagrmada kullanrlan sedye

mezarhkta btrakrltr.

Krrgehir'de cenazenin afizrna Akik Tagr konulmasr halin-

de, mevtanm oorgu-suale kolay cevaP vereceline inarultr.r6

iran Tiirk kiltiir co$rafyasrnda krymetli taglar vebazt madenler

etrafinda cesaret verir, koruyucu ozelli$i vardrr, kalbi giiglendi-

rir gibi halk inanqlan olugmugt$r.167

Aydrn'da cenazenin defnedilip topra$a verildi$i gtin

"Toprak Mevlidi" okutulur. Ayrrca toprafa ilk kazmayl vura-

na hediye verilir.r6s Anadolu'nun birgok yerinde mezan kazan-

lara yaprlan odemeler "Kazmahakkr" olarak bilinir

.A.dana'da mevtamn rahatsz olacair inancryla aktabaya

"Kabir Topra ( kazdrrlmaz. Aynca cenaze vuku bulan evde

iiq giin stireyle "Toprak Bash Mevlidi" okutulur. Arife ve bay-

ram giinleri kabfu ziyaretleri esnastnda kabir iizerine toprak

ahlmasr halinde, attlan toprairn afrrhsrnca sevaP kazanrlacaf,r-

na inanrhr.l@

Bali-Ankara'da cenaze kabre defnedilirken doidufu ev-

den toprak almarak kefenin iizerine bu serpilir ise, "Kabir

Azabt" gekmeyece$ine inamhr.l70 Vatan topra$rnrn kutsalh$r,

ozlendi$i inancrntn bagka omekleri de vardrr.

Anadolu'nun birgok yerinde olduiu gibi BalA'da da defin-

den sonra mez:rr kapahrken toprak ahlan ktrek elden ele altnmaz,

166 "350 Nt0ftiiden 3000 Bidat Lggq-1g95" Diyanet igleri Bagkanhk Arpivit67 Yaqar Kalafat, "Vatan-iran-Turan Hattr ve Caferi Tiirklerde Halk

inanglart" Tiirk Dtinyasr Araqtrrmalarr, Haziran 1997 S. 108 sh. 33-

101

168 "350 Mtifttiden 3000 Bidat1994-195" Diyanet Iqleri Bagkanltk Arpivit6e A.g.e170 A.g.e

l6l

162

t53

164

165

66 Vagar Kalafatisliniyet ae Tiirk Halk hnnglan 67



rnuhakkak yerc konulup yerden almmasmrn do$ru olaca$rna

inanrlrr. Edime'de kiireSi elden alanrn olece$ne inanrhr.i71

Evren-Ankara'da cenaze mezara gdtiiriili.irken 7 ayn yer-

de muhakkak durulur. Edirne'de ise cenaze muhakkak evinin

ontinden geqirilir. Bu uygulama Ni$de'de de vardrr.rT2

Qankrn'dattldi.i$ii yere defnedilmeyen cenazenin defne-

dileceSi yere, oldiiiii yerden toprak gottiriiltir. Konya'da cena-

zenin kalkh$r yere ufak bir tag konur. Oltirn esnasr diineminde

yer ki.iltii ile ilgili olabilecek bagka tespitlerimiz de oldu.

Birqok yerde oldu$u gibi Bahkesiy'cle de ozellikle farz na-

mazlanndan sonra yeni namaza niyetlenirken cemaat bir iki adrm

ileri-geri ve sa$a sola yer deSigtirir. Qok yerde goriilen bu durum

hicretedilerek islami yayma inancr ile izah edildi$i de olur.

Bolu'da rnevta defnedilirken yakrnlarr elleriyle kabre top-

rak atarlar. Bursa'da cenaze defnedilirken topra$r Kur'an-r Ke-rim okunarak, bu toprak da kabrine ablrr.173 Alevi Tiirk-islam

inamhlarrn bazr kesimlerinde ve daha ziyade $ii-Caferi inanqh

Miisliimanlarda Kerbela'dan getirilmig toprak ile oliintin clef-

nedildifi bilinmektedir. 174

Qanakkale'de-Bozcaada'da denizciler firtrnah giinlerde,

karaya dondi.iklerinde, Allah'a giikiir yerine topra$r operler.l7s

Toprak opmek uygulamasr benzeri hallerde birgok yerde gorii-

liir. Esasen bu uygulama da giiktir anlamrnadrr.

t7t A.g.e172 A.g.e.173 A.g.e.174 Yagar Kalafat, "Vatan-iran-Turan Hattr ve Caferi Tr.irklcrde Halk inang-

lan" Tiirk Diinyasr Araghrmalan, Haziran 1997 5.108 sh. 33-101

175 "350 Miitttiden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi

Diyarbakrr'da oliiniin ardr srra "Yer Hatimi" okutulur.Aynca cenazenin birinci dereceden yakrnr olanlar "Cenaze

Toprair"ndan alarak yrllarca bu topraSr saklarlar.rT6

Giresun'da bir camide kimse iilmi.ig ise, artrk o camide

narnaz klhnmayacaf,rna inantlv.ln Alevi inangh Mtisli.iman

Ti.irk kesimin bazr biiliimlerinde camiye gidilmeyig Hz. Ali'nincamide gehit edilmig olugu ile izah edilir.

izmir Bayrndrr ilgesi ve Yakapurar koylerinde mezarlar biroda gibi biiy0k yaprlmakt4 mezara serilen yataSa cenaze kefeniy-

le yahrrlmakta, iizerine pike ve gargaf orttilmektredir. Cenaze ak

yeni elbiseleri ile gomi.ilmekte, bagrnrn altrna da si.isli.i ve iglemeli

bir yashk konulmaktadrr. Bazr mezarlam tizerine bog ve dolu igki

gigeleri konulmaktadrr. Aydrn da mevta kabir,e indirilirken avucu-

na para konulduiu olur. Sekerattaki kiginin gii$siine yegil yaprak

konur. Bazen de cenaze kabre defnedildikten sonra kabrin igine 11

adet tag konur. Bah Anadolu'da da bi4ok yerde ve Samsun'da

cenazenin iizerine mutlaka hult *filf1.tza

Mu$la'da damat evinde olen kayrnpeder veya kayrnvali-

de evin kaprsrndan de$il de, penceresinden dryanya qrkarrhr.rTe

Evin kaprsr varken penceresinden cenazenin gkanlmasr, bazen

arka kaprnrn kullanrlmasr bazen de mezarh$a gidilen yoldan

de$il de bagka bir yoldan doni.ilmesi, sokaklarda dolagrp daha

sonra eve dciniilmesi geklindeki uygulamalar daha ziyade olii-niin hortlama geklinde evine srk srk gelmesini 6nlemek igin

yaprhr, inancr vardrr.

176 A.g.e.t77 ,A.g.e.

r78 A.g.e.t7e A.g.e

68 Yagar Kala/itislimiyet oe Tiirk Halk hta.ngtnn 69



Sinop'ta cenaze qrkan evdeki gocuk begi$i yukan kaldrn-

lrr. r80 Cenazenin qocu$u ve krrklt anneyi basaca$r inang gok

yaygrndrr. Anadolu'nun bazr kesimleri ile Ozbekistan'da qiy

etin de basma ozelliii oldu$una inantltr' Biiyle hallerde de ko-

runmak igin bebek ya iist baga tagrntr veya etten daha yiiksekqe

bir yerde tutulut.

Aydrn'da cenazenin cinsiyetinin belirtilmesi iqiry onlara

gapka, pardosi.i sutyen gibi geyleri giydirirler' Bolu'da rilen

kimse kadrn ise bagdrtiisiine, "Kelime'i Tevhit" iglenip tabutun

bagrna ba$lanrr.rslTiirk kiiltiirlii halklarda tabuta yazma Tiirti

bir geyler sarrlmq ise bu uygulama olen kimsenin kadrn oldu-

Suna igaret eder.

K. Marag'ta cenaze evden tenegir ile grkanlrnaz ise, bir ki-

Einin daha dlece$ine inantltr. Aynca cenazenin yrkandt$t yere

bir kap bulgur, bir bag so$an konur,rqrk yakrlrr. Bulgur ve so-

$an daha sonra fakire verilir ki sagr kapsamma giren hayrr i9-

lemleridirler.ts2 SoBan sarrmsak kara iyelere kar$r koruyuclr ve

so$an aynca acrmn temsilcisidir.ls

Aydrn'da 6lii kefunlenirken ke$enin igine tilii "Kabir

Azabt" gekmemesi igin dua ve ayet yazrh k6$rtlar konur' Bu

uygulama Bahkesir gibi bazr yirrelerde de vardr- Edime'de bu

kA$rda "imam Ka$dr'veya "6lii Ka$dl" denir.te

r80 A.g.e.r8r A.9.".182 A.g.e.r83 yagar Kalafat ,,Tiirk Halk inanglarrnda Sa.msak ve Sofanla llgili

Hususlar,' II. Lokman Hekim Trp Tarihi ve Folklorik Trp Giinleri

Sempozyumu; Tiirk Halk Kiilttitii Uzerine Araqhrmalar, Ankara

2001 sh.85-90; Erciyes, Haziran 2002 S.294 sh. t8-20

r84 "Mriftiiden 3@0 Bidat t9g4-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi

Denizli'de cenaze ile birlikte kabre "Ahitname"de gomii-

Itir. Muila'da kadrn ve erkek mevta'yr defnederlerken takke ve

terlik giydirilir. Sivas'ta kefenlemeden evvel mevtaya ak qorap

giydirilir. Malatya'da bazr kesimlerde cenazeyi elbisesi ile def-

nedenler vardrr.l8s

Manisa-Soma'da 6len kimsenin iizerine "Kurgun ASr"

atrlrr. Bu alrn Gasil yerine gegece$ine mevtayr rahatlatacaf,rna

inanrhr. r85 Kurgun ile ilgili inanglar iiliim evvelinden baglayrp

6ltimden- sonra da devam etmektedir

Samsun'da cenaze miinasebetiyle yaprlan allamada

"is'ad" denilen bir uygulama yaprlrr. Mevta yakrnlan birbirle-

rini hrrpala1ln1.r87 is'at izahmr yashlann birbirlerini hrrpalamak

olarak almak fazla sa$hkh olmayabilir. Bize giire olay yashlann

kederlerini dovi.inerek gosterme olayrdtr.

Adana'da cenazelerde kadrnlar a$rt yakarlar. Denizli'de

ozel "AS.tg Kadrn"lar bu gdrevi yaparlar.ts Oli.imden sonra

a$rt yakmak di$er illerimizde de giiriiliir.

Gdlbagr-Ankara'da cenaze yrkandrktan sonra af,layan ka-

drnlar saElannr yolarlar. Krrgehir'de yas doneminde kadrn er-

kek kara giyerler. Kara yasm gelen rengidir. Haymana-

Ankara'da iili.i geng ise mezanna bayrak asrlrr. Taziyeye gelen-

ler yiizlerine vurarak saglannr yolarlar, tist ve baglarmr yrrtar-

lar. Ytiksek sesle a$larlar.rse

Kars'ta, dlen kimsenin kefeninden bir pargasrnm 6liievinde bulunan bir direie baflanmasrrun iyi oldu$una inanilrr.

rSs A.g.e186 A.g,etE7 A.g.er88 A.g'e.r8e A.g.e'

Yagar Kalafat islinirlet oe Tiirk Halk hnnglan 7"1



Bolu'da mezarrn bagrna bir aiaE dikilir, mevta erkek ise bu aia-

ca gapka, bayan ise yazma asrlrr. Sinop'ta "cenazenin kefeni

yrrhlmasrn" inancr ile cenaze evinde yufka agrlmaz.le0

Bayburt'ta geng yagta 6len, gurbette vefat ederek kendi

beldesine ve askerde gehit dtigerek memleketlerine getirilenle-

riry defnedildikten sonra mezanna de$igik renkte ti.ilbentler ve

bezler bailanmakta, Ak bayrak asrlmaktadrr. Aydrn'da kabir

ziyaretine gidenler Mersin Af,acr giitiirtirler. Ayrlca cenaze,

bayrak egli$inde de goti.iriiltir.ter

Afyon Karahisar'da gok seyrek rastlanan bir uygulamaya

giire, cenaze mezara giiti.iri.iliirken cenazenin 6nti sra bir kavak

dahna takrh bayrak tagrnrr. Aydrn'da yeni defnedilen cenazenin

kabrinin i.isti,ine mevtamn elbisesi veya gevre gibi bir bezden

"bayrak" yaprhr.le2

Akyurt-Ankara'da cenazeden sonra 40 giin a$aca her gi,in

bir kertik veya bir ipe her giin bir dii[iim atarlar, Bu a$ag veya

ip 40. giin mezara gomiili,ir. Ayrrca irliimle birlikte kabrin bagr-

na bir igde ngacr dikilir, a$aE tutarsa mevtamn cennete gidece-

$ine inamhr.re3

Bursa'da c€naze krymetli egya ve birgok yerde oldugu gibi

gahsi egyasr ile birlikte defnedilmektedir.r% Bize gore bu uygulama

sonia da hayahn varh$r inancuun bir tezahtirtidiir. Aynca egya

sahibin goztiniin arkasmda kalmasr da istenmemig olabilir.

reo A.g.g.rer A.g.e.tez A.g.e.le3 A.g.e.re4 A.g.e.

izmir'de mevtalann kabirleri i.izerine testi ile su konur,

cenazeyi yrkayanlann Menemen, Ktmk, Alia$a, Foga, Dikili ve

Bergama'da cenaze yrkayana Bakrr Tepsi verilir.re5

Kars'ta yeni defnedilen bir cenazenin kabri bagrnda ikinci

bir cenaze oluncaya kadar beklenilir.l% Bu uygulama pek srk

goriilmez daha ziyade 3 giin beklenilir veva ateg yakrhr. Ada-

na'da kabrin bagrnda ilk i.ig gi,in ateg yakrlrr. Haymana'da ise birgiin ateg yakrhr.

Amasya'da cenazenin ytkanma iglemi bittikten sonra, ya-

kmlan cenazenin tizerine birer tas su diikerler. Bu yorede aynca

"Su Salasr" da verilir. Su Salasr uygulamasr Afyorl Saraykent,

Qekerek, Aydrn'da da vardtr. Kocaeli'nde cenazenin yrkanma

suyundan igen alkoliiin tedavi olaca$ma inarultr.rez

Qekerek-Sakarya'da yeni defnedilen cenazenin,kefenin-

den bir parga kopanlarak bagucuna baflanmasr halinde, ya$-

mru (Rahmet)'un kabire inece$ine inarultr. Bu inanq Altrn-

da 'da da vardtr ve iyiye yorumlanmaz.tes

Adana'da cenazenin yrkandrir evdeki btitiin sular diiki.ili.ir.

Aynca mevtanur ruhunun iqecef,i diigi.incesiyle eve su konulur.

Bazr yorelerde de mezanrun bagma ekmek ve su konulur.re

Tunceli'de cenaze ytkarurken aile fertleri teker teker bir

tas su dokerler. Etimes$ut-Ankara'da definden sonra mutlaka

mezara dciktilmek iizere su tagtntr. Muila'da cenazenin kaldr-

rrldr$r yere 3 giin su konulur. Aydrn'da cenazenin yrkandr$ryere 3 gi.in mevtantn nthunun gelecefine inaruhr. Bir bardakla

tes A,g.e.1e6 A.g.e.te7 A.g.e.re8 A.g.e.tee A.g.e.

Yagar Kalafat islfuniyet aeTiirk Halk inatglan 73



topra$a iiq gi.in su dbktiliir. Bahkesir'de iili.iniin ardrndan bir

bardak suya "40 yasin" okunur. Aynca ijliintin yrkandrir yere

gece gelebilecef,i di.igiincesinden hareketle mum yakrlrrken

abdest almast iEin bir ibrik su konulur.zm

Beypazan-Ankara'da kefenin bag ve ayak krsmrnr baila-

yan parga ile mevtarun ayaklarr da ba$lamr aksi halde yafmur

yaiacaSrna inamhr.2ol

Qankrn'da cenaze evinin biltiin sulan diikiili.ir. Boylece

cenazenin kannm sulara kangmasmrn onlenilece$ine inantltr.

Sinop'ta ise cenaze evinin kaptsmm arkasrna havlu asrhr, o hav-

lu ile Azrail'in ellerini silece$ine inarulrr. Aynca Pencere hizasr-

na kadar biiti.in duvarlar silinir. Bu uygulama Azrail'in krltcrn-

dan grkan kanlan temizlemek igin yaprhr.2o2

Bursa'da cenazeler yrkanmadan bagucunda Kur'an-t Ke-

rim okunmaz.2@ Yrkanmarrug mevtaya Kuy'an-t Kerim okutul-

mayaca$r Anadolu'nun gok yerinde yaygm bir inangtrr. Bur-

sa'da cenazenin suyuna okunup tiflenilmesi inancr vardrr.

Krrgehilde cenazenin ruhu igin kesilen kurban, cenaze-

nin gegeceS egi$inin <intinde kesilir. Cenaze, kantn iizerinden

gegirilir. Biiylece gtinahlanmn azalacaf,rna inamlrr.2s

. Amasya'da cenaze kefenlendikten sonra yakrrlanndan

biiyiikleri mevtantn giizlerinden kiigiikleri de ellerinden operler.

Bolu'da gocuk ttldi.iBi.i zaman, eski bir qargafa kefenlenmektedir.

Biiylece yeni gocu kla nn oltimi.iniin ijnlenece$ine inanrltr.z0s

2N A.g.e.2ot A.g.e.202 A.g.e.203 A g.e.204 A.g,e.205 A.g.e.

Kalecik-Ankara'da ya$murlu gi.inde cenaze defnedilirken

kefene ya$mur de$erse kurakhk olacaSrna inamhr, cinlenmesi

iEin kefenden bir parga kesilerek drgan btraktltr.2e

Qankrrr'da cenaze defnedilirken, kefene yaf,mur di.igmesi

halinde cenaze iEin hazrrlanan kefenin bir parEasrmn akarsuya

ahlmasr gerekti$ine, aksi halde kurakhk olacaSrna inanrhr.zO7

Qankrn'da cenazenin kefeninin artan krsmt kesinlikle sak-

lanrlmaz. Bu parEaya so$an konulmast halendi ise, mevtarun

rstrrap gekece$ine inanrlrr.2ffi So$an kabuklannrn cinlerin altrn-

lan oldufu inancr ile bu bulguyu bir arada dtigiiniince, bu gti-

ri.inmeyenlerin zararh olabildikleri habra gelmektedir.2@

Denizli'de arife gtinii "Sin Kurbant" ve "6lii Kurbam"

kesilir. A$n'da cenaze vuku bulunca bir hayvan kesilerek gelen

misafirlere ikram edilir.2ro Bu uygulama birgok yerde vardtr.

Qekerek-Adapazan'nda cenazelerden sonra camilerdehelva da$rhhr2rr. Qrkaran Cenazeden sonra cemaate ikramda

bulunmak ve bunu qok kere helva tiirii koku grkaran yiyecek-

lerle yapmak gok yaygrndrr.

205 A.g.e.

207 A.g.e.208 A.g.e.2w Yagar Kalafat "Tiirk Halk inanElannda Sanmsak ve Sof,anta itgiti

Hususlar" II. Lokman Hekim Trp Tarihi ve Folklorik Trp Gtinleri

Sempozyumu; Tiirk Halk Kiiltiirii Uzerine Araghrmalar, Ankara

2001 sh. 85-90; Erciyes, Haziran 2002 S. 294 sh. 18-202r0 "350 Mi.ifti.iden 3000 Bidat 1994-195" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi211 A.g.e,

74 YaguKalaftt islilrriget oe Tiirk Hqlk htatglan 75



Akyurt-Ankara'da mevtanrn yedinci giinii helva yaprhp

da$rhhr. Mevtanm aErlaca$rna inantlan a$ztnrn b6ylece kolay

agrlmasma yardtmct olaca$rna inarultr.212

Kazan- Ankara'da cenazeye telkin verildikten sonra ho-

caya'Telkin Tabafr" verilir. Bu tabakta, muhtelif yiyecekler ve

helva vardrr. Telkin taba$r verilmez ise mevtantn cehennemde

ayaklarrnm yanaca$ma inamlrr.zl3

Aydrn'da mevtanrn giysileri akrabalarr tarafindan kulla-

nrlmaz.21aBu uygulama Anadolu'nun di$er yerlerinde de var-

drr. Giysiler, mevtarun haynna fakirlere verilir.

Elmada$-Ankara'da oli.imden sonra iig giin oca$a yemek

konulmaz, cenaze evinde yemek pigirilmez.2t5 Bu uygulama

Anadolu genelinde gok yaygrndrr.

Tunceli'de olen kimse evlenmemig ise kefeni de$igik

renklerde yaprlrr. Mevta bekAr bir erkek ise sa$ eline bir elmaverilir. Mevta geng krz ise sa$ elinin kiiqtik parmaf,T na krna

yakrhr. Pertek'te, olen evlenmemig geng bir krz ise, kabire Eeyi-

ziyle birlikte giimlek, geker ve krna konur.216

Tunceli yoresinde kefen ideti 12'ye kadar qrkmaktadrr'

Genelde ise 7 veya 9 kat olur. Bunun iizerine yorgan veya bat-

taniye konur. Bazen de gok sevdiii elbise ile gorap giydirilir'

Cenaze kabire igi duah tabutla konulur.2rT

212 A.g.e.2t3 A.g.e.2't4 A.g.e.zrs A.g.e.216 A.g.e,217 A.g.e.

Tunceli'de cenaze yrkandrktan sonra tabutun i.izerine tep-

si konur, bunun iizerine drti.ilen ortiiye para allrr. Bu para ile

cenaze masrafi kargrlanrr.2ls

Sinop'ta, cenazenin defninden gelen kigiler evlerinden

evvel ahrr ve tuvalet gibi yerlere u$rarlar.2le Bu inang ta kiqinin

tizerine sinmig olan kokudan hareketle takibinin onlenmesi ile

ilgili olabilir.

Amasya'da, definden sonra oli.iniin ruhu iqin 40 Yasin

okutulur.220 Bu uygulama da gok yaygrndrr. Kabir azabrm azal-

taca$r inancr vardrr.

Giresun'da cenaze bagrnda telkin yapan hocarun olen ki-ginin iildi.i$tiniin farkrna vararak onun sesini ve feryadrm igifti-

$i, ama hocarun bunu kimseye sdyleyemedif,i inancr vardrr.

Bursa'da cenaze cemaati mezarh$a giderken doniip arkasma

bakmaz, aksi halde yeni birisinin 6leceSine inaruhr. Edime'de,

cenaze mezara goti,iriilmek i.izere kaldrnlrrken, imam efendinin

geriye bakmasr halinde, bir kimsenin daha olece$ine inarulrr

Yafmur suyu ile kefen arasrndaki iligki, bu iltisaktan be-

reket umulmasr, oli.iye duyulan saygmm bi.iyiiklii$i.inden gel-

mektedir. Eski Ti.irk inancmdan oliiler, tagrdrklarr kuvve ile

geride kahp yagayanlanna yardrmcr olabiliyorlardr. Hayatta

kalanlar, iilen yakrnlanndan gtig alabiliyorlardr. Onlarda giigltibir "ata ruhu" kiiltii vardr.221

Krna, evvelce de belirtildi$i gibi bir adanmrghk niganesi-dir. Krna yakrlan geng ve bekAr krz, sahiplenilmek suretiyle

muhtemel Kara iyelerden korunmug olunuyordu. Miisliiman-

2rE A.g.e.2te A.g.e.uo A.g'e.22t Prof. Dr. i. Kafeso$lu, Ttlrk Bozkrr Kiiltiirii, Ankarg, 7987, Sh. 92-96.

Yngm Kalafnt 77slfrniyet oe Tiirk Halk ituqlan



hkta biiyle bir uygulamaya yer yoktur' Kma, Anadolu'da gok

yaygrndr-222

Cenaze defnedildikten sonra geriye bakrlmasrmn istenil-

memesi, cenazeden ddnerken hemen eve defiil de ahtr veya tuva-

lete gidilmesi, cenazeyi bazr hallerde kapr yerine pencereden

qrkarrlarak defin yerine giittiri.ilmesi, iiliini.in hortlamasr veya bir

takrm kara giiElerin ev halkrna musallat edebileceSi inancrndan

kaynaklanmaktadrr. Bu uygulamalarla onlara gagrrtma verilmek

istenilmektedir. Ahrr ve tuvalet ise kara iyelerin kendileri iEin

uygun bulduklarr yerler olarak tahayyiil edilmigtir.

Otti iEin "krrk yasin", "toprak mevlidi" "toprak bastt

mevlidi", "toprak okunmast" , "yer hatmi" Allah (c.c)'rn nzaslnl

kazanmak iqindir. Ayrrca gtiniimiizde mevtayt ytkayana bakrr

tepsi veriliyor, ijliini.in egyalan hizmeti Seeen din giirevlileri ve

fakirlere hediye ediliyor, cenazenin grkacaf,r kaprmn egif,inde

kurban kesihyor, cenaze iizerinden gegiriliyoa helva yaprhp

da$rtrhyordu. Otti iEin Kurban kesip eti ikram ediliyordu. Ce-

nazeyi kabire indiren veya ilk kazmayr vurana para veriliyor'

Bunlar da nzayr celp etmek igindir' Gegmigten, Ti'irklerin eski

inanglanndan gtintimiize gelen bu ikinci grup hayrr igleme uy-

gulamast islAmilegmi$, gegmigte maddi fedakArhklarla yaprlan

hayular, gi.ini.imi.izde islAmilegerek yerini hatim ve mevlitlere

brrakmaya baglamrgtrr Kurban ve helva konusuna tekrar ddnii-

lece$inden, bu konu daha fazla uzahlmamaktadrr. IslAmiyet'te

ise otfi igin ancak yaptrf,r i.ig geyden ittiirii sevabt devam eder'

Bunlar; Topluma yonelik sadaka, faydah ilim, kendisine dua

eden qocuk1r1.223

Halk inanglan, 6liim esnasrnda yaprlanlar ve inanrlanlar

itibariyle de gok zengindir. Cenazenin iki defa ytkanmas4 cena-

zenin yrkandr$r yere bulgur tiirtinden yiyeceklerin konulmast,

kabirlerin iizerine testi ile su konulmast, ytkanma igleminden

sonra da cenazenin i.izerine bir tas su dokiilmesi, "Su Salasr"

okunmasl, cenaze suyunun alkoliklere gifa verece$ine inaml-

masr, cenazenin yrkandrgt gt. evdeki biitiin sulann diikiilmesi,

mevtanrn igece$i inancr ile su konulmast, mezara diikiilmek

iizere su tagrnmast, cenazenin kaldrnldr$r yerin 3 giin sulanma-

sr, mevtanrn ruhunun gelece$i inancr ile topra$ma 3 giin su

dokiilmesi, cenaze evinin biittin sulannrn dokiilmesi Azrail (a.s.)

iqin ellerini yrkadrktan sonra kurulamasr igin havlu konulmasr,

bir bardak suya 40 yasin okunmasr, abdest almasr igin ibrikle su

konulmasr, cenaze yrkamlmadan ruhuna Kur'an-t Kerimokunrnasr, cenaze suyuna okunup iiflenilmesi, Eski Tilrk inang-

lan veya Gok Tann/Ulu Tann inancmdaki "Su Ki.iltii" ile biiyiik<ilgtide ilgilidir.

Cenazenin a$zrna "Akik Tagt"ntn konulmast, "Toprak

Mevlidi" okunmast ve topra$a ilk kazmayl vurana hediye ve-

rilmesi, akrabaya "Kabir Topra$r" kazdrnlmamas; 'Toprak

Bastr Mevlidi" okutulmas; do$duiu yerin topra$rnrn kefenin

iizerine serpilmesi, toprak ahlan kiire$in yere konulmadan

elden ele verilmemesi, cenazenin 7 ayn yerde durdurulmasr,evin bulunduSu yerin iiniinden gegirilrnesi, iildiigii yere defne-

dileceii yerden toprak getirilmesi, cenazenin kalkh$ yere ufak

bir tagrn konulmasr, farz namazlarrndan sonra yer de$igtirilerek

2:23 Dog. Dr. I L. C-akaru (Mtislint, Eb0 Davud, Tirmizi Ahmed b.

Hanbel'den naklen) "Asri Cincilik: Ruh Qa$rrmak" Diyanet, Temmuz,

L9f?-s.19, sn.10-13.

u2 .F.MemigoSlu, "Harputta Kma Geceleri", Tiirk Folklor Araghrmalan,

1952, s.32, sh. 500-502, s.38, sh. 603-605; S. Soylu, "Ttirk Folklorunda

ve iqel'de Krna Yakma", igel Kiiltiiril s. 2 Mayrs 1987, Sh' 8-9'

Yagnr Kalafatisl,funiyet ae Tiitk HaIk il,anglan 79



namaz krhnmasr, yakmlarm kabre elle toprak atmalart, topra$rn

kabre okutularak ahlmast, denizcilerin giiktir niyetine topra$t

opmeleri, "yer hadimi" okutulmasl, cenaze toprafrmn yakrnla-

nnca saklanrlmast, o kimsenin itldi.igii camide namazrn ktlm-

mayqr gibi hususlar,keza eski Tiirk inanglanndaki "Yer Ki.iltii"

"Toprak Ktilti.i" ile ilgili olabilir.

Kabir ziyaretine Mersin A$acr giiti.iri.ilmesi, kavak dahn-

dan bayrak yaptlmast, kabire; i$de a$acr dikilmesi, keza Gok-

Tanrr/ IJlu Tanrr inang sistemindeki "AEue Kiiltii" ile ilgilidir'

O'nun giiniimtize gelen yadigArlandrr.

Casil yerine "kurgun a$" diikiilmesi, cenazenin yrkandr-

$r yerde ateg/rgrk yakrlmas; cenaze suyu ateginden arta kalan

odunlann yakrlmamast, kabrin bagrnda 3 gu. ateg yakrlmas; tig

gi.in ocaia yemek konulmamasr, eski inang sistemimizdeki

"ateg/od kiiltii" ite ilgilidir. Miisliimanhkta ise, kabirler iizerine

mescit yapanlara, kandil yakanlara Allah lanet etsin buyrul-

maktadrr.

ipe di.ifiim atmak, evin iplikle baSlanrlmasr gibi uygula-

malar muhtemel bir biiyi.iyii bozmak veya kara giiglere kargr

korunma amactyla yaprlmrg olabilir. NikAhlarda veya mevlit

dualannda dinleyenlerin ellerini ve parmaklannr bailamamala-

n istenir. Nitekim elini gofsiinde gapraz ba$lamanrn da hapra

yorumlanmadr$rnr gordi.ik. MiisliimanhKda bu uygulamayt

do$rulayan bir ayet veya hadise rastlamadrk.

Mezarlara para ve benzeri geylerin ahlmasr "Yer iyesi",

"yerin sahibi"ne kargr yaprlmrg bir uygulamadtr. Yerin Sahibi

oldu$u inancrndan kaynaklanrr. Verilen Para ve benzeri geyler-

le yerin sahibinin nzasrnln ahndrirna inaruhr. Boylece yerin

sahibi kendisinden yer sattn ahndt$r igin mevtaya iyi davran-

mrg olacakttr. Bu inanq da "Yer Kiiltii"niin bir tezahiirii olabilir.

Nitekim kemik Erkan mezara para ahlmasr da mezann ilk sahi-binin rnemnun edilmesi inancrrun bir tezahiirtidi.ir.

Kabire yatak serilmesi, kefene dua ve Ayet yazrhnasr, "tiliikaSrdr" veya "imam ka$rdr" konulmasr, cenazenin elbise ilegomi.ilmesi, kabrin igine tag veya taglarm konulmasr, krymetliegyalarla birlikte gomi.ilmesi, kefen adetinin 12'ye kadar grkan-

labilmesi, elbise ve qorapla defnedilme gibi uygulamalar,oli.imden sonra da hayatrn devam edece$i ve bu ti.ir egyalarrn

oliiye de.finden sonra da yardrmcr olaca$r inancmdan do$mug-tur. Gok'fi.irk doneminden itibaren Hakanlann at, silah ve bazr

hizmet edicileri ile birlikte gomiildiiklerini biliyo ruz.na Miisli.i-manhk'da ise ruhun cesetten grkmasmdan sonra da iglemininbitmedi$i inancr vardrr. Ancak mezara bazr geyler koyarakmevtanrn onla rdan yararlanaca$mr ummak bidattir.

Gcik Tann/Ulu Tann inang sistemindeki ruhun devamh-

h$r ile Miisli.imanhk ruhun devamhh$rnr kargrlagtrrmak veyaTiirklerin eski dinlerindeki ruh anlayrgrna islAmi bir mahiyetvermeye gahgmak gibi bir gayret igerisinde de$iliz. Konr,nunhassasiyetinin guurunda bir kimse olarak, s6zi.i bu hususu ince-

lemig bir otoriteye brrakryorum: "... Totemcilikte ruhun olmez-li$ine inanrlmadr$r halde, kAinatr bile ruhlar diinyasr olarakbilen eski Ti.irklerde dini inancrn temellerinden birini ruh'unebediliSi tegkil eder ve bu sebeple atalarrn ruhlanna adaklaradanrr, kurbanlar kesilirdi. Toz (tos)ler de atalann timsalleridir.Esasen

dilbilim, araghrmalarda eski Tiirk topluluklannda to-temcili$in mevcu t olmadr$rnr goste rmigti y..." 225

B. Ogel, islimiyetten 6nce Tiirk Kiiltiir Tarihi, Ankara 1991,5h.233;M. Er<iz, "Ttirk Toplunrlanmn Ohim Adctleri Uzerine BA Denemd' TiirkDiinyas Aragtrrmalarr, 1985, s. 35, sh. 56-57.

i. Kafesoglu, Tiirk Bozkrr,Kiiltiirii, Ankara, 1982 sh.86.



Yagnt Kalalat islfuniyet oc Tiirk Halk hnnglan 83



Avcrlar-Istanbul'da cenazenin arkasrnda 7 giin yasin

okunur. Toplanan para ile Eocuklara geker altntr, davetlilere

yemek verilir 52'si yaprhr. "4O"lnln okunmastndan sonra 40

sofra yemek verilir. Cenazenin hayn iqin "kurban" adt altrncla

bir hayvan kesilir, oli,iniin "Sene-i Dewiyesi" yaprlrr. Deniz-

li'de cenazenin ardrndan iig giin verilen helvaya "Ruh Helvasr"

denir. Ottintin hayn olarak helva da$rtmak, Anadolu'nun di$eryorelerinde de yaygrndrr.232

Bahkesir'de arife gtinti gocu$u olmi.ig kadrnlarm i$ne ile

dlkig yapmaslnln u$ursuzlu$una inaniltr.233

ASn'da Ramazan ve Kurban Bayramlart'ndan once bir

kigi ottirse bu bayramlar "Kara Bayram" olarak bilinir, bu ti'ir

evlerde taziye igin toplanrltr, yash aileler saq sakal uzatrrlar.2s

Anadolu'nun birqok yerinde olduiu gibi Antalya'da da

"Kabir Kaldrrma" yaprhr. Buna g6re muayyen siire sonra veya

belirli zamanlarda mezar onanhp yenilenir. Varto yiiresi Aleviinanqh ve Nahqrvan qlvarl $ii-Caferi inanqh Miisli.iman Tiirk-

lerde bu uygulamalar daha ziyade NevruzAeni Giin bayra-

mmda yaprhr ve "6lii Bayramr" olarak bilinir.23s

Erzurum'da, kabir ziyaretlerinde, bazr kimselerce ijzel

kimselerin kabir taglarr ve topra$r 6pi.iliil.zr0

istanbul Eyi.ip'te bazt mezar taglanna el si.iri.iliir ufak tag-

lar yaprgtrrtltr. a7 Ti.irbelerin civarmda bulunan afaglara bez

bailanrr. Bu uygulamalara birgok yerlerde rastlantr. Bu taglar

232 A.g.e.233 A.g.e.23.r A.g.e.23s A.g.e.236 A.g.e.237 A.g,e,

adak taglan olarak bilinir ve tagr yapryan kimsenin niyetinin,muradrrun olaca$rna inaruhr.

Kalecik Ankara'da Ttirbelerin oniinden gegerken veya

cenaze cemaati gegerken yukanda da aqrklandrgr gibi durulupdua okunur. Mezarh$a girerken de birisinin uyarmasl iizerine

"Salat-r Selam" okunur.238

Bahkesir'de kabirdeki dliilerden yardrm dilendi$i olur.

Ttirbelerde namaz krhnrr krbleye de$il de ti.irbeye veya mezara

yonelinerek namaz krhnlr. 23e

Giresun'da rili,im sonrasr biitiin ev temizlenir. Bazr yore-

lerde kaplardaki sular dokiiltirkery burada yemeklerde diiktiltir,Azrail'in (a.s.) oldiirme esnasmda kan srgrattr$rna inanllrr.2a0

Mu$la'da, olen kiginin mezanna katran siiriiliir.2ar Muh-temelen cesedin hagereden korunmasr amaglanmrg olmah.

Ahrrlarda "at binen cin" yakalanmasr igin atrn srrtma katran

siirerek yap$rp yakalanmasr amaglamr.

6ttim sonrasl inanElar, riltim esnasr inanElannrn bir de-

vamr niteliiindedir. Yas, oliim esnasrnda baglar, oliim sonra-

smda devam eder. Yas esnasrnda doviinmeler, yi.ize toprakserpilmesi eski Ti.irk inanglanrun bakiyeleri nitelifindedir.

Ti.irklerin gegmig cenaze merasimlerinde "Yu " diye bili-nen bi.iyiik merasimleri olurdu. Bu merasimlere "Yrpcr" denilen

ozel a$latrcr kadnlar gelia iiltiniin trzelliklerinde& geride brrak-

hklarmdan bahisle aSrtlar okurdu. Ailenin yakrnlarr da bu a$rt

korosuna kahhrlardr.2a2 Mevtamn mezan bagrnd4 dzellikle as-

238 A.g'e.2re A,g.e.210 A.g.e.241 A'8.e.242 A. inan, Makaleler ve incelemeler, Ankara 1983, Sh. 118-lW K Reinhard

"Giiney Trirk A[rtlaruun Biqimlerf, I. Uluslar arasr Tiir* Folklor S€lnin€ri

Yagnr Kalalat isliniyet ac Tiirk Hnlk iratglan 85



ker oliiler igin ath tavaflar yaprltr, 7 veya 9 defa kabir etrafinda

diiniildiifii.i olurdu.2a3 Bu uygulama da devam etmektedir'

Ottim miinasebetiyle "6lii Aqr" dokiiliir, bu miinasebetle

hayvanlar kesilir, kan akrtrhr. Katrlanlara ve qevreye yemek

verilerek hayr iglenirdi. Bu merasimlerin 3, 7, 9, 40 gtin si.irdiifi.i

olur ve senesinde tekrar merasim yaprlarak ijliiniin ruhu tazim

edilmek istenirdi.

Giintimtizde yagatrlan drnekler, geqmigin giiniimi'ize ka-

dar hahralarndan bagka bir gey defildir.

Bugi.in de gegmigteki "Kiigiik A9" ve "Bfiyiik A9" uygu-

lamalarmr halkrmz yagatmaktadrr. Oliilerin ruhlan igin haytr

iglemek, fakir doyurmak Miisliimanltkta da vardrr' Ancak bu

uygulamantn 3, 7, g, 40, 52 Seneyi Devriye gibi takvime baila-

mlmrg olmasr Gok Tann / ulu Tann inanclnln uzanhlarrdrr.

seneylDevriye, mezar onarhlmasrHunlar doneminden giinii-

mtize kadar gelen eski Ttirk inanctdrr.2a Aq dijkmek helva ka-

vurarak koku yaymak eski bir Tiirk inancr iken,2+s bu tiir giin-

lerde yemek verip fakir sevindirmek tiiriinden yaprlan hayrrla-

ra; mevlil hatim gibi ilavelerin yaprlmalart, bu inanglan Mi'is-

liimanlagtrrmrghr. islamiyefte iili.iniin ardmdan Hayrr-Hayrat

gibi uygulamalar yaPrhr.

2{,1

215

Bildirileri Ankara 1974, sh.7q2'216,W. Radlof, Sibirya'dan istanbul 1954-

1952 Z C Sh. 132; D.W. Eberhard a.ge. sh. 69; S. Bulug a.grn' s' & sh' 367'

$. Elgin, Tiirkiye Tiirklerinde Afrtlar, Ankara 1990; T'K' Makal,

"Anadolu'da ASrtgr Kadrnlar" III. M.T. F.K.B. Ankara, 1985 C' II, sh'

245-254.

D.W. Eberhard a.g.e., Sh. 68-70.

i. tttelikof, "Helva Tdreni" (gev: C. Uf,ur) Tarih ve Toplum, 1981 s'

13 sh.16-19.

Igrk'rn Tiirk halk inanglannda onemli bir yeri vardlr.216

islAmiyet'te "Nur" olarak kargtmua grkan Kutsal Igrk'rn ayet ve

hadislerdeki yeri de bilinmektedir.2lT Bununla beraber halkrn

cenazeleri miinasebetiyle yaktr$r rgtk, daha ziyade Muhammedi

donemimizin evveline varan inanqlarrn izlerini tagrmaktadtr.

Mevtarun Eamagtrlannln veya ijli.i evinin tiim gamagrrla-

nrun yrkanmasr da bize gore Muhammedi islAmiyet'le ilgiliolamaz. Muhtemeldir ki, suya ozel kutsiyet atfeden eski Ttirk

inanqlanrun bir devamr niteliiindedir. Buna gore kutsiyet hiye-

rargisinde su, insano$lu/kigioBlu veya oli.i kigioflundan daha

azizdir. Oyte aUgtiniilmiig olmah.

ilne ile dikig yaprlmamasL kefenin makasla de$il de br-

gakla bigilmesinin istenilmesi gibi uygulamalar evvelce de tize-

rinde duruldu[u i.izerine "Demir Kiiltii" ile ilgili olmahdrr.

Ottiye ul0hiyet verilmesi, ti.irbe ve yatrr inancmm bir

u zanhsrdrr. " Atalar Kii ltii " ne ga$rrgrm y apar.za9 Miisltimanhkta

bu inang girktir, bidattir.

YaSar Kalafa.f "$egmigten Gtiniimtize Halk Inanglanmrzda (Igrk)"

Milli Folklor, s.27, Ankara, 1'994, sh.25-30.

Kur'an-r Kering Nur suresi, sh.349.

A. Yagar Ocak, Tiirk Halk inanglannda Evliya Menkrbeleri, dnkar4

7984.

247

248



BEREKET

Yd$mur Duasr ve Rahmet ile ilgili inangla Bereket konu-

su miinasebeti ile ya$mur duast, bereket konulu di$er bazr bul-

gular i.izerinde duraca$rz.

Yaimur Ya$masr bereket, rahmet olarak algrlanmrgtrr.

Ya[murun ya$mayrgr kurakhk, gok ya$rgr sel, ya$mur mevsi-

minde dolu ya$mast ise felaket olarak kabul edilmigtir. Halkr-

mrz rahmeti cezp etmek ve kurakhk felaketinden korunmak

igin, Gok-Tann inanq sistemi diinemlerine ulagan bazr inanEla-

rrm gi.iniimiize tagrmrglardtr. Tevhit inancrmn son donemi olan

Muhammedilikte de bu inanglara islAmi krhflar giydirmiglerdir.

Haymana'da yafmur duasr igin at kafatasrnabazt dualar

ve ayetler yaziarak bir akarsuya atrl,.zae At kafasr ambar ve

bahgelerin nazardan korunmast igin de kullanrlrr.

Kalecik-Ankara'da yaimur dualan cami ve tiirbelerin et-

rafi tavaf edilerek yaprhr. Nalhhan-Ankara'da bu uygulama 3

veyaT defa dolagrlarak yapthr.2ilArtvin'de yo$rulmakta olan hamurun drgan srgramasr

misafir gelecef,i geklinde yorumlamr.2sl

24s "350 Mtifttiden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Arqivi250 A.g.e.2st A,g.e.

Yagar Knlnfnt islfuniyet ae Tiirk HaIk hrmtglan 89



Bitlis'te evde ijriimcef,in giiriilmesi fakrrlik alameti olarak

yorumlanrrken252, birgok yerde de iiriimcekzsr, "miijd€ci habey''

olarak bilinir.

Bolu'da yaf,mur duasr igin 70 bit tag okunur. Bu uygula-

ma Qankrn'da da vardrr. Taglara, $0ra suresinin 28. ayeti oku-

nur ve taglar suya aflltr.2sa

Qankrrr'da yafmur yaimasr iEin yi'iksek tepelere muska

gomi.ili.ir. Mu$la'da da ya$mur duastndan evvel "Even" deni-

len bdlgede "Yaimur Kurbant" lassilil.zss

Qorum'da ya$mur duasma grkrlmadan ijnce erkek at ka-

fatasma ayet yazthr, egekten kurban kesilir ve kurt ve kuglann

yemesi iqin araziye brraktltr. Aynca 4444 kiiqi.ik taga $Ora sure-

sinin 25. ayeti okunuP, guvala konup akarsuya btraktltr.256

Denizli'de yaimur duasma grkmadan evvel40 bof,umlu iki

asma dah alrrur, her bir di.i$iime birer adet olmak i,izere 41 yasinokunur. Dereye sarlchlarak gahya baflarur ve topra$a giimiiliir.

Qubuk ba$larunaz ise, yaimurun sele ddniigece$ne inaruhr.2s7

Kastamonu'da ya$mur duasr (istiskal)'na gidildifinde 70

bir tag okunur. Ya$mur yafmasr igin bu okunmuq taglar su

de$rmeninin2$ garkma veya tag kopriiden aga$rya akarsuya

A.g.e.

Yagar Kalafat, "Ti.irk Halk inanglartnda Hayvan", Av' Siileyman

Kazmaz Armalanr, TtirkHalk Kiilttir0nii Aragtrrma ve Tanttma

Vakfi, Ankar a, 2009, s.267 -293

'350 Miifttiden 3000 Bidat 1994--1995" Diyanet iqleri Bagkanhk Argivi

A.g.e.

A.g.e.

A.g'e.

Yagar Kalafat "Halk inanglarrmnda Delirmen" Folkloristik Prof' Dr'

Umay Giiney Armaf,anr, Ankara 1994 sh. 742-751'; Tiirk Diinyasr

Tarih Dergisi, $ubat 7997 5.122 sh. 31-32

atrlrr. Aynca yaimurun gok yafmasrrun durmast igin, ocakta

bulunan sacayair ters gevrilir. Bazen de atege krna atrhr, ya[-murun duraca$rna inamlrr. Ayag-Ankara'da ya$mur duast ya-

prlmasr sonunda okunan taglar yalanrr.

Malatya'da ise bir kAf,rda "kel, kiir, topal" yazrhp bir

aiaca asrlrr ise, dolunun duracaima inantltr.

K. Marag'ta yaf,mur ya$madrf,r zaman temsili imamrn

tinderli[inde gtimge gelin gezdirilir.

"Qomqe Gelin

Elin Hamur

Yiiziln Qamur

Ver Allah'rm

Sicim gibi ya$mur"

Denilerek dolagrhp, evlerden yiyecek toplanrlrr, toplu

halde yenilir. En yakrn nehir veya suda Qomge gelin rslatrhr.

Qomqe gelinin iizerine tag konur ve yaf,murun ya$aca$rna ina-

ruhr. Dolunun durmasr ise, bir dolu tanesi brgakla kesilir.

YaSmurla ilgili halk inanElan giiphesiz bu kadar de$ildir.zsr

Kepge Gelin gezdirilmesi dAhil, daha yiizlerce farkh'uygulama

2se Ahmet Buran, "Frat Havzasrnda Ya$mur Duast veya Yada Tagr"

Belgelerle Tiirk Tarih Dergisi, 198& s. 19, sh. 74-76; N. G<izaydrn,

"Dafrstan iran ve Tiirkiydde Yaf,mur Duasr Uzerine Kargrlagtrrmah

Bir AraEtrrma" III. M.T.F.K. Bildirileri, Ankara 1987, C. IV. sh. 165-

172;'Ta$de Hafiz, "Kosova'da Ya$mqr Duast", II. M.T.F.K.B. Anxa-

ra rib?'c. i0 Sh... Qa$atay Kogar, "Ttirkistan Halk Edebiyatrnda

Yafmur Qaf,rrma Tdrenleri" Tiirkistan ite itgiti Makaleler Ankara,

1991 sh. 236-245; Ata Terzibagr "Irak Ttirkmenleri Arasrnda Ya$mur

Duasr Trirenleri" I.U.T.EI(. Bildirileri Ankara 1976, C. IV. sh.

25?

253

254

255

E6

E7

258

Yagar KalaJnt islfuniyet oe Tiirk Halk hnnglan 9L



Bereketle itgiti Oiger inanglar

Bereket, toplumlarrn hayatrnda gok iinemli yer tutan bir

olgudur. Bereket, sadece ba$-bahge, tarla mahsulleri, hayvanct-

hk veya ticaretle ilgili bir kavram de$ildir. Strasnda qoluk-

Eocuk sahibi ozellikle erkek evladr olmak, bereket olarak dtigii-niilmiigttir. Bereket ciimlesinden ya$mur duast, yrlm muayyen

zamanlannda yaprlan toplu bereket genlikleri, ambarlara ve

kilerlere bereket igin yaprlan uygulamalar, ytlm bazt aylanrun

bereket ayr sayrlmasr zikredilebilir.

Ordu'da, Mayrs aylmn 20 sinde "Mayts Yedisi" olarak

denize girilir ve 7 dalga geqilerek dilek dilenilir ise, dilefin ola-

cafrna inanrhr.

Tunceli'de yrhn muayyen zamanlannda bazr su kenarla-

rrnda iki rrma$m birlegtiii noktalarda, gegmelerde, "Wr AEag'la{', "Ditldtil AyaSr", "Gelin Odalan", "Diizgiin Baba" gibi

bazr kutsal kabul edilen yerlerde ozel giinler yaprlrr. Buralarda

2-3 giin gecelenir. Bereke saih( knmet agtlmast gibi dileklerle

kurbanlar kesilir, mumlar yakrhr. Bazrkaya ve a$aglar opiiliir.

"Dilek Tagr" inancr ise bir hayli yaygtndrr.

Tunceli'de kapr egiklerine nal gakmak, geytk boynuzu

asmakla bereketin artacair ve tiim k6ti.i gdzlerden sakmtlacaS-

na inanrhr.

Mu$la-Yerkesik Buca$r Samrg koyiinde 13 A$ustos'u L4

Afustosa baflayan gece kutsal sayrhr. Qevre kiiylerle birlikte

Kriltiirti, TDA Istanbul 7986; A.A. Qrnar, Tiirklerde At ve Atgtltk,

Ankara 1993;F. Stimer, Tiirklerde Atgrhk ve Binicilik TDA, istanbul

1983.

vardrr. Bunlann hepsinde ortak olan; su, atep tag/toprak ve a$aEnr'

Nitekim bu tespitleide de; 70.000 taga,4444 taga, $fira suresinin 28'

ayetinin okunmast ve ytiksek tepelere muska gtimiilmesi'

tag/toprakla ilgilidir. Eski Ti.irk inanqlarurda yi.iksek tepelerin tut-

ri kaU"t edildif,i, zira bunlann yukanda olduf,u tasarlanan Tan-

n'ya yakmhfimn kabul edildiii bilinmektedir'2@

Ya$mur duasr iqin okunan taqlarrn suya atllmasl' asma

dalmrn d .uy" sarkrhlmasr, de$irmen suyuna de$dirilmes.l kut-

sal kabul edilen su ile ilgilidir. De$irmen ve dti$i.im motiflerini

evvelce gormi.igti.ik. Tekrar kargrlagryoruz' Aynca asma dah'

a$acr sirigelerken, sacayafr demiri ve ateq ise bilindiii gibi

A"teg ftiliti'nii simgelemektedir. Krna, adakl$rnr sembolize

ederken, burada saqr gori.iniimiindedir'

Tag eski Ttirk inanglannda'ltada Tagr" olarak yer almakta

veya$murya}drrmadabagarrilekullanrldrirteyidenifadeedil-

^ultuait.Eski inanqlardan iken giiniimiize kadar yagamru de-

vam ettiren bu inanglara cami, tiirbe, ayet grbi unsurlann katrlmast

ise, onlann islAmi bir mahiyet kazandrgu' giisterir. Miisli.imanlk-

ta ise ya$mur duast Neml suresine gore yaprhr'

Athalk inanglanmrzda muteber kabul edilen ve itibarr es-

ki Tiirk inanglarrndan gelen bir hayvandrr'261

260 B. 6gel Tiirk Mitolojisi istanbul 7967, C.IL Sh. 285; D.W. Eberhard

"Qin'in $imal Komgularr"Ankar4 7942, sh' 67 '

n. .4talay, Divanii iiigat-it Tiirk Terciimesi, Ankara 1981b'bsm' C'

III'sh.3-1415&15s;Na'r.Kiiprtilii,,,EskiTorklerdeDiniSihribirAnane Yat veya Yaf,mur Taqr", istanbul Darii'l-Fiinfin Edebiyat Fa-

kiilteei Mecmuasr,1925, istanbul s. 1, sh. 1-11; F. Siimer "Eski Tiirk-

lerde Ya$mur ve Kar Yaf,drrma Adeti" Resimli Tarih Mecuruasr'

1953,C.IV. s.44, sh' 2533-55.

O. Acrpayamh, "Tiirklerde Yaf,mur Duast, Ta9 ve Kuru Kafa Motifle-

ri" Anioioji, Ankara, 7978, S.& sh' 12; H' Bagbuf' Agiretlerimizde At

YaSar Kala.fat islfuniyet oe Tiirk Halk inu4lah 93

Kastamonu'da hastalanan koyunlann tedavisi ve di.igen



deniz kenanna gidilir toren yaprlrr. Gece yansl deniz suyunun

tatlanaca$rna, bu suyun gifa ve bereket verdiiine inanthr'

izmir'de belirli zamanlarda hanimler toplanarak 40 qegit

yiyecekten meydana gelen "Zekeriya Sofrasl", "Giillfi Yasin

Sofrasr", "Acele Bact Sofras{' , "40 Yasin Sofrast", "Halil Ibrahim

sofrasr,, hazrrlarlar. Biiylece bereketin olaca$rna inanrlrr. K.

Marag'ta igerisinde si.it de bulunan "Siit Sofrasr" haztrlantr ve

dilek dilenir.

Anadolu'da "Kazan", "Kata Kazan" komguluk igin pek

verilmez. K. Marag'ta emaneten bagkalarrna verilen ve manesie

veya mey sere denilen kazarun, gii."g batmastndan evvel iade

edilmesi gerekir. Gi.ineg batmrg ise, ertesi gi.in iade edilir. Giineg

battrktan sonra iade edilmesi halinde "rrzk dat'J:$r" veya bir

oli.ime yol agabileceiine inanrhr.

Trabzon'da sel, firttna, Ay ve Gtineg tutulmasr, ziraata

uygun olmayan ve uzun siiren hava muhalefetinde, ezan ve

salA okunur.

Trabzon yiiresinde olen aile reisi ile birlikte ocaim bere-

keti mezara gitmesin diye yukanda de$inildisi gibi cenaze def-

nedilmeden evvel ev iplikle bailamr.

Urfa'da, bereketsizlifin giderilmesi ve sara hastah$mrn

tedavisi igin uygulanan "Azime"de bir tasa su konulup iizerine

okunarak cinlerle irtibat kurulaca$rna inaruhr'

Qorum'da Yrldrzname, Vasiyetname, U$urlu Abbas,Kesikbag, $ahname, Mercan, Qevirgil, Uhrug Kannca Duasr

okunur. Denizli'de ise, "Bal Tefsiri' ve "Karlnca Duasr"mn i9-

yeri ve evlere bereket getirece$ne inamlrr.

G. Antep'te, ambar ve alurlann kapr baglanna bereket

celp etmesi igin, hayvan boynuzu gakrhr' Bu uygulamaya do$"u

ve kuzey Anadolu'da da rastlamr'

verimlerin artmasr iEin bir suya yasin okutulur, hayvanlara bu

su igirilir. Okunmug suda hikmet oldufu inancr bu uygulamada

da gori.ilmektedir.

K. Marag'ta, kry mevsimi girmeden gtiz donerninde o yo-

rede ilk defa evlilik yaparun siipiirgesi gahnrp yakrlrr ise, ktgm

hafif gegece$ine inamhr. Ayrtca siipiirge yakmakla hafif rnzgd-nn grkaca$rna da inarulrr.262

Ankara-Haymana-Kutluhan Koyiinde, L6 Mayrs'ta kut-

lama genlikleri yaprlrr, kurbanlar kesilir. Hrdrellez Anado-

lu'nun her yerinde daha ziyade bolluk, bereket, krsmet, sa$hk

dilekleri ile yaprlrr.

Artvin'de yrhn bereketli ve u$urlu gegmesi iEin yrlbagrn-

da eve bir kogz0r sokulup dolagtrnhp gkarthr.

Siipiirge Tiirk ki.iltiirlii halklar arasmda, bereketin celbinde ve korunma-surda belki bu motife dolayh da bafh olarak kara iyelcrden korunmak ve

zararlarurdan kurtulmak konusunda geqitli uygulama biqimleri ile karqrmr-

za grkmaktadr. Siipiirge otu bitki olugu bakurundan Agag0rman iyesi ile

birlikte mi drigi.in0lmelidir. Bunun iEin orman iyelerinin aynnhh bilinmeleri

gerekecektir. Her giin ymi bir iye ismi ve fonksiyonu ile kargrlagrlrrkcn bu

soruyu sa$hkh cevaplamak hiE de kolay degildir. Siipi.irge ayru zamanda

kigio$lu, od/ocak ve giin6i.inep iyeleri ile birlikte g<irtilebilmektedir. O bir

yardrmo iye midir? Bu noktada yardrmo iyerrin tarumr nasil yaprlabilir.

Farkh iyelerin degttik birlegimlerle bir araya gelebildiklerini gdnilebilirken

stipiirge eEafinda olugan inanElann, inang sistematigindeki yeri nercsidir.

Stiptirge kargrmza aynah siipiirge eski siipiirge sripiirgeci, cadr

stipiirgesi, stiptirge otu, esik s0ptirgesi, masa stipi.irgesi, siip0rge so-

pasr, ev siipiirgesi, siiptirge sapr, stiptirge tepesi, gibi fonksiyonlan

ve aksamlarrndan hareketle isimlerle grkabilirkery Tiirk kiiltiirliihalklann inang stirekliliSi Eahgmalarrna rgrk tutabilir mi ?

Yagar Kalafat, "Ttirk Halk inanglannda Hayvan", Av. Stileyman

Kazmaz Armaiam, TOrk Halk Kiiltiirilnti Aragtrrma ve Tanrtma

Vakfi, Ankar a, 2009, s.261 -293

Yagar Kala.fat

birgok yerinde olduSu gibi Artvin'de de

islimiyet oe Tiirk Hnlk hnnglun gs

Halk inanElannda gaip Alemine mesajgonderme iqin yrhn



Anadolu'nunhacca gitmig kimsenin terazi ve metreden uzak durmasrnrn

do$ru oldu$una, ticareti btrakmasma inarultr' Aynca bu yorede

kadrnrn kesti$i tavuk v.s. eti yenmez.

Bahkesir'de Hrdrellez'de ateq yakrhr, dilek dilenip i.ize-

rinden atlamr. Aynca "Dede Haytr" adr altrnda kutlamalar

yaprhr. Bu y6rede 5 Mayrs giinii sabah erkenden deniz kenannagidilir, dilek yazrh dilek kifrtlan denize atrltp namaz krlmtr,

dileklerinin olacairna inantltr.

Giresun'da L4 Mart giini.i "Mart Bozulmasr" Adeti vardtr.

O giin eve dtgandan gelen bir kimsenin sevilen bir kimse olma-

sr halinde yrhn u$urlu ve bereketli geqece$ine inanrltr. Gazian-

tep'te, Hrdrellezde okunulan dilek yazrh ki$rtlar akarsulara

atrhr. Boylece dileklerin olaca$ma inantltr. Samsun Ayvactk'ta

Hrdrellezde Eahgrlmaz. Bilecik'te 6 Mayrs Hrdrellez gi.ini'inde

ateg yakrhp iizerinde atlantrken Krrklar Tepesi'ndeki yahrlartavaf edilip dilekler yaprlarak, Htzrr'dan dilek dilenir'

Qanktrt'da, Anadolu'nun birgok yerinde oldu$u gibi krr-

da kalan hayvant kurt yememesi igin, "kurtaizr ba[lam/'. Bu-

nun igin Kureyg suresi tersinden okunur. Qorum'da ise ingirah

suresi bir brga$a 7 defaokunup brgak kapahltr.26a

Denizli'de ' $irmenden265 altnmtg bufdayla beslenmig

tavuklann gok Eabuk go$alacairna inanthr.

istanbul-Fatih'teMekke ve Medine'den getirilmig topra-

lrn evlerde saklanmastrun bereket ve uf,ur getirece$ine inarulrr.

264 Yagar Kalafat, "Ttirk Halk inanglarrnda Kurtafzr Baflamak", Prot.

Dr. Tuncer Giilensoy Armaianr. Kayseri 2006

26s Yagar Kalafat "Halk inanglartmtzda Def,irmen" Folkloristik Prof. Dr.

Umay Giiney Arma$am, Ankara 1995, sh. 142-151; Tirk Diinyasr

Tarih Dergisi, $ubat 1997 S.122 sh' 31-32.

segilmig dijnemleri vardrr. Bunlar bazen iiriin alma mevsimininbagrnda veya sonunda olurlar. Mayrs aymln 20'si, A$ustos ayr-

nrn 14'i.i, Mayrs aylrun 6'sr, Mart aylnln 1"4'ii ve qok kere de

Hrdrellez bunlardandrr. Ayrrca deniz kenan, su kryrlarr, ikinehir arasr mekAn olarak seqilirken, taga su okunmaktadrr. Bun-

lar "SuKtilti.i" muhtevah hususlardrr.

AEug, kaya, ateg, kutsal kabul edilen hayvanlardan at, ge-

yi( koq ve kurt keza Tiirk mitolojisinde yeri olan hayvanlar-

dlr.266 Giineg, Gok Tanrr inancrndaki "Kiilt"lerden birisidir. "7","40" gibi rakamlar evvelce de izah edildigi i.izere islAmiyet ev-

veli inanglanmrza uzanan bir muhtevaya sahiptirler. "Egik"motifini burada da gormekteyiz.

Ztkenya Sofras; Gtillti Yasin Sofrasl Acele Bacr Sofrasr,

Krrk Yasin Sofrasr, Halil ibrahim Sofrasr gibi sofralar, bir anlamda

Mi.isli.imanlaghrrlmrg "sagr"lardlr. Yeni gelin bagrna serpilen konfe-ti anlamrndadrlar. Yemek ikram edilerek hayr duasr ahnmasr

amacma matufturlar. islAmi bir kimli$e biirtinmi.iglerdir. Bal Tefsi-

ri, Kannca Duasr, Yrldrz name, Vasiyetrame, Uiurlu Abbas, Kesik

bag $ehname, Mercary Qevirgili, Uhrug gibi dualar da keza ayet

ve hadislerde yeri olmayan ve fakat Allah adrndan bahisle Tiirkge

okunan bereket muhtevah dualardrr.

266 Abdulhahlk Qay, Tiirk Milli Ktiltiiriinde Hayvan Motifleri, Ankara1990, Bedri Noyan, "Bektagilikte Dokunulmayan Hayvanlar", T.F.D.s. 274, Ekim 1972, sh. &37.



BAYRAMLARLA iLcil-i irunruqun

B4yram tantmt genig anlamda ahnmrg olup; bir krsrm 9o-

len, ayin ve benzerlerini de bu kapsamda miitalAa edilmigtir.

Amasya'da, ytlm belirli donemlerinde ateg yakrhp etra-

finda "Semah" yaprldr$r yerler vardrr. Bunun dini bir uygula-

ma oldu[una inarurlar ki halen eilence igin yaprhyor olsa da

derinliklerinde Od/Ateg ki.iltti ve Zerdi.igtizm inang izleri aran-

mahdrr.

Afyon Karahisar'da, Anadolu'nun hemen hemen her ye-rinde oldulu gibi kandil ve arife geceleri minare kandilleri rgrk-

landrnltr.

Bahkesir'de arife giinii "yaga$ag" kesinlikle kesilmez.

Do$ru olmadr$rna inanrhr. Kutlu gtinlerde dliimlere yol agmak

canh yok etmek daha onemle yasaklanmrgttr.

Denizli'de Ramazan ve Kurban Bayramlannda, arife gi.i-

nii veya bayram sabahr kabir ziyaretlerinde kabirlerin iizerine

"Mersin Dalt" dikilmenin dini bir vecibe oldufiuna inantltr.

K. Marag'ta, kurban kesilecek olan brgak, kesimden once

okunur, kurban kesiminde okunmug brgak kullamhr.

Amasya'nrn bazr yi5relerinde, Muharrem ayrnda 6zel dini

uygulamalar yaprhr. Bu ayda orug tutulur. iftarda su igilmez, et

yenmez, saE-sakal ttraqt olunmaz. Muharrem ayrnda oruq tut-

98 Ya7at Kalofat

mak geqmigte daha yaygrndr her mezhepten Mi.isltiman tara-

islfuniyet oe Tiirk Halk inanglan 99

Bayramlarla ilgili halk inanglan muhtevah tespitlerimiz-



frndantutulurdu.

Qanakkale'de, Agure ayrnda agure yaPrP da$rtmayanrn

bir yrl boyunca evinde domuz eti kaynayacairna inantltr.

Ordu'da, miibarek gi.in ve gecelerde carni qrkrgrna bir kap

su konur, cemaat gifa niyetine suya tifler. izmir'de de arife gi.i-

nti dikig dikilmez. izmir'in Bayrndrr ilqesinde, arife gtinii pilavdairtrlrr. Nefeste hikmet aramak halk inanglartnda genig yer

tutar. Artvin de, arife giinti ig yaprlmaz.

Artvin'de, arife gtinii eve odun getirilmez, eve yrlan gire-

ceSine inanrlrr. Qorum'da, yrlan oldiirmenin u$ursuzluk getire-

ce$ine inaruhr.

Konya'da bayram giini.i sabahleyin giineg doiarken, geg-

melerden ve akarsulardan zemzem aktr$rna inanlltr, su ahntr.

Bayramlar, toplumlarrn miibarek giinleridir. isldm top-

lumunda dini bayram olarak Kurban ve Ramazan Bayramlart

vardrr. Kutlu giin ve kutlu gece kavramlanndan hareketle;

arife giinleri, kandiller (Leyla-i Kadir, Mevlit Kandili, Mirag

Kandili, Regaib Kandil.i v.b) bayram veya aziz anlardtr. Mu-

harrem ayt, Agure ayl ve benzerleri de keza halkrmurn sitayig

ettiii aylardrr.

iki bayram arasrnda nikAhrn kryrlamayacaft inancr, dini

bayramlarrn Cuma gtini.ine rastlamast halinde bayram namazl

ile de$igmeceli anlamda bayram kabul edilen Cuma namazr

arasrnda bir telaglanmayr onlemek amacma matuf olduSu gek-

linde izah edilmektedir.25T

267 Y. Kalafat, Doiu1990, Sh.29-31.

de de; ateg, rgrk, a$ag, brqak-i$ne (demir), su, gi.ines gibi motiflergtindemdedir.

Tahlilimizin bu noktasrnda aqrkhk kazandrrmak istedi-

fimiz bazr hususlara deiinmek yararh olacakhr. $i.iphe yok ki,

Anadolu'daki Miisli.imanhk evveli inanglarla, islAmiyet drgr

inanglann hepsinin tagryrcrlarr ve mensuplarr sadece Ti.irklerolmamryhr. Ttirklerin eski inanglan da sadece Gok-Tanrr inancr

de$ildi..Ayn Gok-Tann inang sistemi heni.iz esaslan itibariyle

dahi yeterince aydrnlatilamamrytrr. Bizim kargrlagtrrmalanmrz-

da a$rrhkh olarak bu inancrn i.izerinde durmamzrn sebebi, bili-nen ilk Ttrk inancr ve en yaygm Ti.irk inancr olmasrndandrr. Bu

arada semavi karakteristikler tagrmasmrn gi.in rgr$rna grkmrg

olmasrdrr.268

25rt Hikmet

tanbul,

Tanyu, islamhktan 6nce

1986.

Anadolu'da Eski Tiirk irr.,nglarrnrn izleri, Ankara,Tiirklerde Tek Tann inancr, Is-



HAc ire llclll lrunrugmn

Kizrlcahamam-Ankara'da, hacca gidenlere "beni dg ora-

ya qaS{' denir. Flacr adayr Arafat'a grktrf,rnda orada hacca

gelmek isteyenler adma kumdan bir obek yapar. Bu uygulam"

da kum vasrta krhnarak mesaj vermedir,26'Bu uygulamada

Hrdrellezdeki gi.il a$acmm veya birgok yerdeki ulu kigi kabirle-

rinin yerini.mesaj gonderme noktasmda hacda Arafat almrgtrr.

Edime'dej Hac farizasmt yerine getirip vatamna d6nen

kimseler genellikle koytin girigine tag diktirirler. Buna "HaclTaqr" denir. Anadolu'nun birgok yerinde oldulu gibi burada

da hacrlar ellerinin drgmt defil iqini opttiri.irler.2To

istanbul-Fatih'te hac yolculufiunda yol boyundaki ziya-

retgAhlarr ziyaret etmedikEe haccm makbul olmayaca$r inanct

vardrr. Bu inanq ve uygulama gegmigte daha yaygrn iken hala

bazr yiirelerde yagatrlmaktadrr,.

istanbul-Fatih'de Hacca giderken rica edilerek Arafat'ta

rahmet Tepesinde birkag tag parqasrnr bir araya toplayrp ev

gekline getirip "falan kimseyi ev sahibi e{' diye dua eder ise,

ev sahibi olunacalr inanct vardtr. Bu uygulama Hrdrellezde gtil

269

270

"350 Miiftiiden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Arqivi

A.g.e.

102

ev

Yagat Kalafnt

ve benzeri geylerin resmini yapmaktan farkh



a$acr alhnadeiildir.2Tt

istanbul Fatih'te "giinah igleyebilirim" korkusuyla zem-

zem igmemek inanct vatdr272 bu inanq Anadolu'da da gok yay-

grndrr ve Hac,a niyetin geneli igin gegerlidir. Hacdan sonra

varsa hatah yagamlann yam stra ticareti btrakma da aynr hatah

davramg gekinmebinden gelmektedir.

Konya'da bazt hacr adaylan hacca gitmeden Mevlana'yr

ziyaret ederler.273 Bu tiir uygulamalar gegmigte Bursa ve Istan-

bul evliyalanna da YaPrlrrdr

K. Marag'rn Afgin ilqesinde Ashab-r Kehf kiilliyesine 7

gi.in iist i.iste yaya olarak giden orada cuma namazl krlamn bir

hac sevabr kazanacaitna inamhr. Burada kaya kovuf,undan

gegenlerin gi.inahsrz oldu$una inamlrr. Aynca ozel taqa srhnt

siiren kimsenin giinahlanmndiiktilecef,ine inanrlrr. sinop'ta ise

bazr ziyaret yerlerine gidenlerin "Yan Hacr" oldu$una inam-

lrr.27a Bu ti.ir ziyaretler Dairstan'da da vardrr. Tekirda$'da hacca

giden kimsenin adr ve soyadr bir tag iizerine yaziarak koy giri-

fine dikilir. Urfa'da Hacdan dtinmiig kimsenin drg kaprsr dini

motiflerde si.islenir.

271

273

774

A.g.e.

A.g.e.

A.g.e

A'g.e'

UGURLULUK - UGURSUZLUKLA

ir-cir-i lrunrugmn

Sah-Cuma-Qargamba-Cumartesi gibi giinlerde yerlere go-

re degigmek iizere bazr igler yaprlmaz. Qargamba gtinii ile ilgiliKara Qargamba kotunda Nevruz bafilantrh inanElar vardtr.275

Artvin'de sa$ el kagrntr ise para geleceSine sol el kaqmrr

ise para kaybolacafrna inantltr.276 Bu inanq da Eok yaygrndrr.

Sincan-Ankara ve Eevresinde, so$an kabuklarr yakrlmaz.

Bu inang da oldukga yaygrndrr. Anadolu'da sof,an kabuklannrn

cinlerin altmlart sanmsak kabuklarrmn da gi.imiigleri olduiu

inancmda olan yoreler de vardrr.

Sincan-Ankara'da btgakla ekme$i kesmenin giinah oldu-

iuna inanrhr. Riayet etmeyenin u$ursuzlukla kargrlagabilece$i

inancr vardr.277 Ekmek tiirii bir krctm yiyeceklere brgak tiiri.i

madeni aksamh geylerin vurulmamasr gerektifi inanct oldukEa

yaygrndrr.

Yagar Kalafat, Tiirk Kiiltiir Co$rafyasrnda Kargrlagtrrmalt Halk

inanglan/Tiitk Halk irfanrnda Kur "Ahrr Qargamba-Kurt", Berikan

yaymlarr Ankara 2009

"350 Mrifttiden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet Igleri Bagkanhk Argivi

A.g.e.

276

Yagar Kalafat

Artvin'de, yolculuia qlkanln arkasmdan su dbki'ilmesinrn

islfuniyet ae Tiirk Halk inanqlan 1.05

Qankrn'da yiiriiyen bir kiginin iiniinden tavEan geqmesi-



ufuruna inantltr.278 Bu inang Anadolu'da gok yaygrndrr. Aynca

gelin ve askere gidenin de ardr srra su serpilir, yolunun ve gele-

ce$inin aydrnhk olacaf,rna inamhr.

Mufla'da 20 trrna$rm aynl anda kesen kiginin ctini'ip sa-

yrlacairna iglerinin ters gideceiine inaniltr.27e Halk inanglannda

hrnak etrafinda da bir hayli inang yumak olugturmugtur'

Hatay'da, abdestsiz ezan okunan yerlerde, falelerin Eoia-

laca$r ve ezan okunurken selam verilmeyeceii inancr vardtr'

Uyulmamasl halinde u$ursuzluk getirecef,i inanct vardtr.ze

Amasya'da, ezan okunurken kiipe$in ulumast halinde,

okuyarun g0nahkAr oldu$una iginin ters gideceiine inamhr'281

Ulumanrn kdpe$e de$il kurda mahsus oldu$u kdpek kurt gibi

ulur ise U$ursuzluf,un olacalma inaruhr. Gaziantep'te, kiipek

ulumasrrun uiursuzluk sayrlmasr inancr gok yaygrndtr.282 Ayrr-

ca Adana'da ezan okunurken kopek ulumasr ve egek anrrmasl

uiursuzluk sayrhr 283

Anadolu'nun birgok yerinde oldu$u gibi Marmara Ere -

lisi'nde de, ruh ga$nhr. Adana'da, bazr kesimlerde cinci hoca-

lann gaipten haber verdiklerine ve "tenasiih'e" inarulmaktadtr.

Keza fal ve falcilara itibar bu yiiremizde de vardrr.2e

A.g.e.

A.g.u.

A.g.e.

A.g'e

A.g.e

Yagar Kalafat, Tiirk Kiiltiirlii Halklarda Halk inanglan I, Tiirk Halk

irfanrnda Kur Lalazer Kitabevi, Ankar4 2ffi7 *123-129

"350 Miifttiden 3000 Bidat lgg4-1995" Diyanet igleri Baqkanhk Argivi

nin uiursuzluiuna inanrltr. Tavgarun yolculann oni.inden geE-

mesinin uiursuzlu$una inanan kesimler de vardtr. Kars'ta,

yolculukta iken tilkiye rastlayanm u$ursuzluk, tavgana rastla-

yanrn da koti.ili.ikle kargrlagaca$rna inananlar vardr r.28s

Amasya'da bazr kuglann otiigii .uiursuzluk sayrlrr. Sa-

raykent'te baykug otiigi.i kotii haber nigant olarak kabul edi-lir.2& Baykugun uiursuzlu$u simgeledi$i inanct oldukga yay-

gtndtr.z9z

Adana'da, tavu$un horoz gibi otmesi, ktyamet alameti

olarak tamnrr. Bursa ve birqok yorede, kara kedi uiursuz ola-

rak bilinir.288 Kara Kedi kara iyeler bakrmrndan farkh etkinlikle-

ri olduiuna dair Hrristiyan Ti.irk halk inanglarrnda genig bilgi

vardtr.28e

Aydrn'da, Anadolu'nun birgok yerinde oldu$u gibi fal ag-

trrmak, yrldrz name bakhrmak, iifiiriikEiiye gitmek uiursuzlu-$un iinlenmesi itibariyle bir tedbir olarak kabul edilir. Horozun

gi.indi,iz otmesi, baykugun bacaya konmasr, kiipeiin ulumast,

gece trrnalrn kesilmesi, sag taranmast, aynaya bakilmast ve

sakrz gi$nenmesi u$ursuzluk alameti olarak bilinir. Bu ttir

A.g.e.

Aoo'^'b'-'Yagar Kalafat, "Tiirk Halk inanglartnda Hayvan", Av. Stileyman

Kazmaz Arma$anr, Ttirk Halk Kiilti.irtinu Araqtrrma ve Tanttma

Vakf i, Ankar a, 2009, s.26'1.-293

"350 Miifttiden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi

Yagar Kalafat, "Tiirk Halk inanglannda Hayvan", Av. Siileyman

Kazmaz Arma$anr, Tiirk Halk Ki.ilttiriinii Aragttrnra ve Tanttma

Vakf i, Ankar a, 2ffi9, s.26'l -293

285

286

247

288

289

278

279

280

281

282

283

Yagar Kalalnt

uiursuzluklardan korunmak igin "Uf,ur Abbas Duasl", "$eyh

islfuniyet ae Tiirk Halk inarglan 107

Altrndai-Ankara'da, okunmug suyun iglerinin muhtelif



Ahmet Vasiyetnamesi" , "Bal tefsiri" okunur.2e0

Qekerek-Adapazan'nda, baztlannca babaya ve hocaya se-

lam verilmez. Artvin'de ise, baba-o$la, oiul-babaya selam ver-

mez.29l

Qorum'dada kadrnlar erkeklerin oni.inden geqmezler.2e2

Bu uygulama ve inang Anadolu'nun krrsal kesiminde oldu$u

gibi Kafkasya Tiirk kiilti.ir colrafyasrnda Karagay ve Nogaylaf

arasmda hala yagamaktadrr

Kastamonu'da parmakla mezar igaret edilnrez. Sehven

parma$r ile mezan gosteren kimse parmaf,rnr tstrtr, aya$mm

altrnda ezer gibi yapar.2e3 Bu inang ve uygulama r" muhakkak

ve sadece Kastamonu'ya has de$ildir' Ti.irk-islam ki'iltiir co$-

rafyasrnrn sair kesimlerinde de vardrr.

Adana'da esnaflar ilk ahq veriglerini mutlaka pegin yap-makta, ilk ahnan Parayr yere atmakta ve yi.izlerine-gdzlerine

siirmektedirlerzs4. Bu uygulama Ktzrlcahamam-Ankara'da da

vardrr. Yerden kuvvet ahndr$rnr gosteren uygulamalar pehli-

van gi.ireglerinde de giiriiliir.

Adana'da ba[, bahge ve bostanlarm bereketini nazardan

korumak igin kapr egiklerine tavgan kafasr ve at nah gakrlmak-

tadrr.2es At nalrrun nazara kargr koruyuculuiu bilinirken tavqan

kafasmm bu ozelli$i ile ilk defa kargrlagryoruz.

2so 350 Mi.iftriden 3000 Bidat 1994-7995" Diyanet igleri Baqkanhk Argivi

2e1 A.g.e.Tez A.g.e.2e3 A.g.e.2e4 A.g.e.2es A.g.e.

yerlerine doki.ilmesinin bereket getireceline inarultr.2e6 Okun-

mug su, okunmug toprak, okunmug tespih ve benzerlerindeki

hikmet okunmugluklarrndan gelirken okunulan surelerde gi.icii

aramak gerekecektir.

Denizli'de giyimli halde iken kigi i.izerinde diif,me dikil-

me4 zantret varsa apzrna bir gey altr. Aynca gece aynaya ba-kanrn delirecefiine inantltr.2eT Bu inanE yukanda da deyinildiii

gibi oldukEa yaygrndrr. Kiginin giyimli iken i.izerinde bir geyin

dikilmesi biiyi.i olarak algrlanrr ve doiru bulunmaz, inancr da

Eok yaygrndrr. Ashnrn kara Kegig amcaslnln kerem'e i.izerindeki

dii$melerden yola qrkarak biiyii yaptrirna inamlrr.

Amasya'da tespih gekilirken tespihlerin sa$rna ve soluna

i.iflenir. Elmadaf,-Ankara'da cami dibinde iiflenilerek tespih

brrakmasr ile niyetin yerine gelece$ine inanrlrr.2es

Merzifon'da Nisan ayrrun ilk gargamba gi.inii "Srgan Gii-nti" olarak dtizenlenmektedir. Halk belirli bir bolgede toplana-

rak birtakrm genlikler yapmaktadrr. O giin evlerde ig yaprlma-

smm uSursuzluk getirecefine inanrltr.2ry Bu gi.in muhtemelen

Nevruz'un son gargambast olan Kara Qargamba olmalt Zira

takvim de, uygulama gekli de gi,intin ismi de tutmaktadtr.3m

Saraykenfte goz se$irmesi uiursuzluk olarak yorumlamr.

2e6 A.g.e.2e7 A.g.e.2e8 A.g.e.2ee A.g.e.300 Yagar Kalafat, Tiirk Kiiltiir Cof,rafyasrnda Kargrlagtrrmah Halk

inanglan/Ttirk Halk irfanrnda KurL "Ahrr Qarqamba-Kurt", Berikan

yayrnlarr Ankara 2009

708

Adana'da Sah, Qargamba ve Cuma gi'inleri ise baplanmast;

isldrniuct aeTiirk Halk hnrylan 109

ip bailanrlmast, Brqak, Mezar Ki.iltii, Ayna, At, Su ve Veli

YoSar Kala.fat



oileden sonrasl tuz, biber, ateg, ikindiden sonra yo$urt; ak-

gamdan sonra herhangi bir gey vermek uiursuzluk sayrhr' Ay-

rrca; gece dikig dikmek, hrag olmak, hrnak kesmenin ufursuz-

luk getirece$ine inantrlar.3ol

Halk inanglarrnda birtakrm "ufiiJt" veya "uiursuzluk"

arandr$r da bilinmektedir, Bunlann bir krsmt haftamn veyayrhn muayyen gtinlerinde i9 yaprlmamasr ile ilgilidir ki, bunlar,

muhtemelen gegmig inanqlardaki dini muhtevah giinlerdir'

Miisli.imanhkta ig yaprlmasrntn ertelendiii bir gi'in yoktur. Sa-

dece Cuma giini.i iqin; "Bayram" denilmektedir.

Bir krsrm inanglar ise, hayvanlarla ilgilidir. Onlann uiur-

lu veya u$ursuz olduklan inancr yer etmigtir. Mi.isliimanhkta

belirli dini hikAyelerden hareketle itibar edildiii bilinir. Ancak

bu hususlar, hayvanlarr uSurlu veya u$ursuz olarak tasnif et-

memizi gerektirmez.

Kigio ,lu ile ilgili halk inanqlan da vardrr. Bunlann qoiun-

luSu organlarla ilgilidir. SaS el kagmrrsa para gelece$i, sol el

kagmmca para kayrp edilece$i, saio goz seiirirse hayrrh haber,

sol goz se$irirse hayrrsrz haber ahnaca$r veya er kiginin kadrn

kiEiye iistiinli.iftini.i gosteren inanqlar gibi. Eski Ti.irk inangla-

nnda, evvelce de definildisi gibi kigilerin yaglan, cinsiyetleri,

bulunduklan ozel halleri nedeniyle kuvve farktna sahip olduk-

lan bilinmektedir. Ancak Mi.isliimanltkta, insanlar, bu gibi hal-

leri igin defil, takvalarma giire itibar gormektedirler. Akil baliiolma hati dikkate almrken, imamet gibibazr gorevler de sadece

erke$e verilmigtir. Abdestli olma gibi durumlar ise, insanlara

geqici iistiinltik saf, lamrghr.

Kiiltii'ni.i bu boli.imde de gormekteyiz. Bu boliimde de i;lAmi

olmayan bazr uygulamalarrn yer yer IslAml bir krhf igerisinde

yansrtrl dr$rnr giiriiyoruz.

Gelecekten haber verilmesi, gaibi bilmek icldiasr islAm'da

men edilmigtir.

islAm'da en biiyi.ik yemin, Allah adma yaprlan yemindir.

$eyh veya benzeri bir varlt$rn iizerine yemin etmek, Allah'a

ortak kogmak anlamma gelir ki, $irk'tir.

3or "350 Miiftiiden 3000 Bid'at7994-1995" Diyanet igleri Bagkanhk Argivi



rERs MoriFi ile ilcir-i irunruqmn

"Ters" veya "Zrthk" motifi Tiirk ki.iltiirli.i halklarrn yazilrve sozlii kiiltiiriinde yer almrg bir husustur.

Bilecik'te ve Aydrn'da cenaze suyunun kaynatrldrir ka-

zamn ters gevrilmesi gerekti$i inancr vardrr. Giresun'da, tenegir

tahtasr ters gevrilmez ise, <iliini.in tekrar d<inece$ine inanrlrr.Manisa'da, mevtarun cinsiyetini gevreye duyurmak igin ayak-

kabrlan ters gevrilir ki bu inang yukanda da belirtildi$i gibioldukqa yaygrndrr. Qanakkale'de kabristan'da tabutun ters

gevrilmesi bagucu tarafinm geriye dondi.irtilerek getirilmesigerekti$i inancr yaygndrr.3o2

Ahrrrna donemeyip krrsalda kalan havvanlan pargala-

mamasr iqin Kureyg Suresi tersine okunarak "Kltrtapzt" ba$la-

rur.303 Tiirk ki.ilti.ir diinyasrnda gok yaygrn olan bu inancrn de$i-gik uygulama bigimleri vardrr. Ortak noktalan brgafrn kapatrhp

aElmasr ve ilgili duasmrn okunmasrdrr.

Denizli'de, igine giden bir erke$in oni.inden bir kadrn

geqse/

oerke$in iginin

tersgidece$ine inanrlrr.3oa

Yukarrda daaqrklandr$r gibi bu inanq da Ti.irk ki.iltiirli.i halklar arasrnda qok

302 A'g.e303 A.g.e.30{ A.9."'



rAVAF MoriFi ile ilaili irunruqmn

Etrafrnda doni.ilen ile etrafinda donen arasrnda manevi

bir elektriklenmenin olduiu bir uygulama ve inanqtrflr

Amasya'da bir koyii veya beldeyi semavi afetlerden ko-

rumak igin, o yerin etrafi hatim okunarak dolagrlmakta ve o

yerin etrafinda daire gizilmig olmaktadrr.3l2 Erzurum'da Avlar

koyi.inde grkan bir yangmr koyiin imamrmn yangm etrafinda

kogarak tur atrp okumak suretiyle kontrol altna aldrfr anlattlu.

Bazr yerlerde oldu$u gibi Marmara Ereilisi'nde de ti.irbe-lerin etrafi tavaf edilir. Adana'da, saralt hastalann cuma gi.inii

cami etrafinda 3 defa dolagmasr halinde iyilegeceklerine inanrltr.

Haymana'da krsmet agrlmasr, diinya iglerinin iyi gitmesi gibi

haller iEin ttirbelerin etrafinda tavaf edilir. Bitlis'in AhlAt ilge-

sindeki Abdurrahman Gazi Ttirbesi, qegitli dilekler igin 7 defa

doni.ilerek tavaf edilir. Eceabat-Qanakkale'de de, yahrlarrn etra-

finda tavaf edilir. Kutsal kabul edilen mekAnlar etrafinda tavaf

Qorum'da da vardrr.

Yagar Kalafat, "Diyarbakrr ve Eevresi Ornekleri ile Halk inanglarrnda

Tavaf/Dcinme" Osmanh'dan Cumhuriyete Diyarbakrr, editcirler

Bahaeddin Yrldrz-Kerstin Tomenendal, T.C. Diyarbakrr Valiliii, An-

kara 2008, s.453463

"350 Mrifttiden 3000 Bidat 1994-1995'Diyanet iqleri Bagkanhk Argivi

311

312

'116

CazianteP'te UIu kigilerin

Yagar Kalafat

mezarlart etrafmda tavaf edi-

tag yaprgtrnltr.3rr AYrrca iran



lirken bunlarn kubbelerine da

Iiirk ki.iltiir bolgesinde gerdek

mezarhirn etrafinda dolagtrrrhr.

gecesi bagansz olan damat,

Konya'da zayft yaprll qocuklann giiqlenmesi' evlenecek

genglerin mesut olmasr iqin cami ve mezarltk etrafrnda dolaghnlrr-

tr. f. Marag'ta, sarah qocuklarur yedi lnezar etrafinda dolaghnl-

makla gifa bulacaklanna inamltr. Yukanda baqka bir vesile ile de-

iinildiii gibi, K. Marag'ta dili tutulanlar iqin ismi Mehmet olan 40

Lgiae" pu.a toplantr, bal satur altrur' Hoc4 Cuma salasr igin mina-

*yu qrktlatsnda minarenin gerefesi etrafinda dolaghnldrktan

sonra hastaya verilmesi halinde dilinin aqrlacairna inamlrr.

Tavaf, islAmiyet'e giire; kutsal bir mek6n veya gahsrn zi-

yaretinde gerekli vecibelerin yerine getirilmesidir' Hacer-el

Esvet ziyaretinde olduSu gibi.314

EskiTiirkinanglanndatlatavafincenazemerasimlerinde

bilhassa biiytik komutanlarrn mezarlart etrafina ath olarak top-

lu bir gekilde ve cogkuyla yaprldrfrnr biliyoruz'

Flalk tasavvufurrda tavaf ise, Veli'nin derecesine gore ya-

prlmaktadrr. Mesela tiqiincir dereceden bir velinin ti'irbesi etra-

?rnda 3 defa rloniilmek suretiyle yaprlmasr gibi' Biz' Kuzey Af'

ganistan,da ozbek-Tiiikmenlerin ve Hazara Tiirklerinin, Hz.

lJi'oir, Tiirbesi, Mezar-r $erif ve Buhara'da Nakgi Bendi

Hzlerinin ti.irbesi etrafinda halkrn tavaf edercesine dondii$iinii

tespit ettik.315

3r3

314

315

A-8.e.

M]Fuat Kdpriilti, Edebiyat Araqhrmalan, Ankara, 1968' Sh' 88-89'

yagar Kalaia t, Kuzey Afganistan Tiirkleri, (Ozbekler-Tiirkmenler-

Hazaralar-Afgarlar-Kazailar) ve Kargrlagtrrmah Halk inanglan' Is-

tanbul,'1994, sh. 52-54.

sEs GIKARMA ile ilcir-l lrunrugmn

$i.iphesiz, sesin bizzat kendisi bir inanq defiildir. $iddetlises giiriiltiii zararh olduiuna inanilan giiglerden kurtulma ve

kurtarmada uygulanan bir dini pratiktir.3t6

Sinop'ta, gelin ve damat evin egilinden girerken, gige krn-

lrr.

Adana'da cenaze kaldrnhrken arabalar siren galarlar. Bu

uygulama Urfa ve benzeri birqok yt-rremizde de vardrr.

Haymana-Ankara'da, Ay ve Giineg tutulmasrnda bog te-

nekeye vurulur, silahla ateg edilir. Ay ve Gi.ineg tutulmasmda

silah atrlmasr birgok yerde gortildi.igii gibi Artvin'de de uygu-

lanrr. Keza tenekeye vurulmasl, iki tagr birbirine vurma da ol-

dukga yaygrndrr.

Bahkesilde Eocuk si.innet olurken bardak ttrrtinden, krnl-

drf,'r zaman ses Ekaran bir cismin ktnlmasmm haynna inamltr.

Bolu'da, Ramazan ve Bayramlar, silah attlarak kargtlanrr.

Giresun ve gevresinde, ay tutuldu$u zaman ba$rnp Ea-

gfmak, yiiksek sesle giilmek gok yaygrndrr.

316 Yagar Kalafat, "istanbul Orneklemeleri ile Ttirk Ktilti,irhi Halklarda

fus Orucu", 7. Uluslar arasr Tiirk Kiiltiirii Kongresi, 05-10 Ekim

2fi) ) Ankara

118

Giresun'da cenaze,

Yngar Knlafat

meskfin mahalden gegerken si'irekli



klakson galarlar.

Anadolu'nun birqok yerinde olduiu gibi izmir'de de ki-

ginin kula$rna dokunulup 3 defa ses grkarabilecek yere vurul-

maslnrn, kazaveya afete kargt koruyucu olacairna inamhr'

$ige krnlarak, siren gahnarak, boq teneke gahnarak silah

atrlarak, bardak krrrlarak, ba$rnp Eairrarak, tahtaya iig defa

vurularak ses qrkanlmasr, kara giigleri kovup onlann gocuklara,

evlilere, cenazeye v.b. ktiti.ili.ik yapmasrnr onlemek igindir.

inanca g6re, grkanlan giiriilti.i ile fenalk yapmasrndan korkulan

bu giigler, korkup kaqacaklar ve b6ylece onlardan korunulmug

olunacaktrr.

Biz,buttiruygulamalartAnadolu'nunmuhtelifyerlerin-de317, Makedonya3ls ve Kuzey Irak Ti.irkmen ve Kiirtleri arasrn-

da da tespit ettik.3le Bu inancm derinliklerinde eski Tiirk inanq-

lan yatmaktadrr. inanca gore ayr pargalamaya qahgan

Celmavuz isimli Kara iyelerden, gi.iriilti.i yaprlarak ay kurtarrl-

mrg olmaktadrr.32o

317 N. Tan, "Tilrk Folklorunda Ay Tutulmasr", Tiirk Kiilttirii, Arahk'7974.

318 Dr. Y. Kalafat, Makedonya Tiirkleri (Tiirkmenler, fsftp-Sler /

TiirkbaElar, Qenkeriler ve Yiiriikler) Arasrnda Yagayan Halk Inang-

lan, istanbul 7994, S]n. 35-37.

Y. Kalafat, "Kuzey Irakta Eski Tiirk inanglarr

Arma[an, Samsun, 1993

V. Tavkul, Kafkasya Dalhlannda Hayat ve

1993, Sh.60.

(...)" B. Kodaman'a

Kiiltiir (...) istanbul,

c6r ile ilcit-i irunruqunn

Tiirklerin ilk dini olarak kabul edilen "Gok Tann Inanq"

sistemindeki; "Gok, "ulu" anlammdadrr. Gok Tanrldan "Ulu

Tanrr" anlagrlmaktadrr. Ulu Tanrt, yiicelerde tahayyi.il edilmek-

te ve ona yiiki.ini.ildiiii.i zaman giiie doni.ilmektedir. Giiniimi.i-

ze kadar gelen birEok dini pratik bu inancrn uzanttst olarak dini

folklorumuzda yagamaktadrr.

Tunceli'de yrkanmak iizere getirilen cenazeyi salat-ii se-

lamlarla iiq kere havaya kaldrrmak yere indirmek dijrdi.inci.i de

tenegir tahtasma koyma iglemi yaprlrr. Bu uygulama Urfa-

Hilvan' da da vardrr.321

Haymana-Ankara'da cettaze, namaz igin musalla tagrna

konuldufunda, iig defa cenaze Sah yukan dofru kaldrrrlrr." G.

Antep'te cenaze, namaz taqrnda tig kere yere konulup kaldrn-

Lft.322

Mu$la'da cenaze namazr krlarken bagrn her tekbirde i,'u-

karr, gokytizi.ine doiru kaldrnlmasmm liizumuna inanrhr.323

Ordu'da krrkr grkmamrg bebegi lo$usa kadrn ziyaretederse, lofusanrn bebeii "basma"ma sr iqin bebek yukan kaldr-

321 "350 Mi,iftriden 3000 Bidat 1994-1995" Diyanet Igleri Bagkanhk Argivi322 A.g.e.323 A.g.e.

319

120 Yagar Kalafat

rrlrr. Sinop'ta cemaat cenazeden gelince, evdekiler ayafa kal-

karlar. Aynca cenaze qrkan evdeki beqikler yukan kaldtnhr'324



Bilecik'te, gtinahlannrn affi iimidiyle ip atlamr her atla-

nrgta giinahlardan anmlaca$t inancr vardtr. Anadolu'nun bir-

Eok yerinde yaprlan cenaze kaldrrma uygulamasr ile de, iistii

aErlan mezann "yukart" kaldrnldrirnda kefaretinin azaldr$rna

inanrhr.325

Gok ile ilgili inanElar tamamen eski Tiirk inancr G6k Tan-

rr Dini'nin bakiyeleridit.sz' Cenazenin yukanya kaldrnlmasr

cenaze namazrnda her tekbirde baqm yukan kaldrrrlmast,40't

Erkmamrg bebef,in yukart kaldrrrlmasr, cemaatin cenazeden

sonra ayafa kalkmasr, ip atlarken her srqrayrqta giinahlann af

edilece$ine inamlmasr, mezar kaldrrma uygulamalarr, Tanrtmn

yukanda oldulu diigiintildiiiti igindir. Biz bu tiir tatbikatlara

Ulu[ Tiirkistan'ln muhtelif yerlerinde de rastladtk.327

islamiyet'te ise Allatr her yerde hazrr ve naztrdrr' O'nusadece gokte di.igiinmek, O'nun gergeiine aykrn olur'

KURBAN ile ilclt-i irunruEun

Aydrn'da olen kimseler igin mutlaka kurban kesilir.328

Amasya'da tiirbelere adak adanmakta ve ttirbelerde kur-

ban kesilmektedir; Anadolu'nun birEok yerinde rastlanan tiirbe

ada$ Marmara Ere[lisi'nde de vardrr.32e

Adana'da goculu ohpayanlann, iEki miiptelasr olanlarrn,

kekemelerin hac'da kesilmig kurbanrn etini yemeleri halinde

sorunlanntn halledilecef, ine inanrhr.3T

Anadolu'nun birEok yerinde olduf,u gibi Aydrn'da Kur-ban Kanr, kestirenin anlma siiriili.ir.33l

Adak kurbanlar Eok kere ozel yerlerde kesilir. Aydrn-

Germencik ilgesindeki adaklar, Dedeler Koyiinde kesilir.332

Aydrn-Sultanhisar ve Atga gevresinde, imam Birgivi ve-

ya Mevlana'yr yedi def.a ziyaret edenlerin hacr olduklanna,

kurban kestirmeleri gerektiline inaruhr.333

324

325

376

n8

329

3.30

331

x32

333

A.g.e.

A.g.e.

Yagar Kalafat, "Halk inanglarrmrzda (Gdf,e Kaldrrma) Dini Pratifi"

Yeni Forum s. 305, Ekim 1.994, sh.4648-

Yagar Kalafat, "Halk inanqlarrmrzda Gii$e Kaldtrma Dini Prati$i ve

Damadrn Gole Kaldnlmast" Erciyes, Ocak 1996 sb'217, sh' 4-7'

Mtiftiiden 3000 Bidat 1994-1'995" Diyanet iqleri Bagkanhk Argivi

A.g.e

A.g.e

A.g.e

A.g'e

A.g.e.

122 Yagar Kala.fnt

Hac ile ilgili halk inanglarrnda da: Daf,-ta9-toPrak, su, veli

gibi ki.iltlerden hareketle halkrmrz 6teki Aleme mesajlar gon-



dermek istemigtir.

Kars'ta insan eli geklinde madenden veya tahtadan ya-

prlmrg gekilde Hz. Ali'nin oldu$u inanct ile adak adantr. Bu elin

mahiyeti i.izerinde genig bir gekilde durabilinir. Penge-i A1'r aba

boyutu O'nun da ehli-i beyt anlamrna geldiii gibi aqrklamalaryaprlabilir. Ancak konunun drgrna grkmak istenilmemektedir.

Kurban, Milsli.imanhk ve islAmiyet'in evvelindeki birgok

dinlerde de vardrr.33a Beg parmak geklindeki agrk eli biz Elma-

lr'da Kaygusuz Abdal, Buhara'da Buhari'nin annesinin meza-

rrnda, Mezar-r $erif'de Dostum Paga'nrn misafirhanesinin bah-

gesindeki bir yahr'da Tagkent'te Zengp Baba'run hatununun

ttirbesinde, Erbil'de birgok yatrrda gordiik.

334 Tahsin Feyizli, islim'da ve DiSer inang Sistemlerinde Orug-Kurban,

istanbul,1988.

oi6En irunruqmn

Siirt ve yoresinde "$rhla/' adrna yemin edilir.

Samsun Tekke koyi.inde / Dibekli mahallesindeki

Ciineydi Baf,dat Tekkesinde uyundu$unda gifa bulunacair

suyunun zemzen. oldufu, "Cife{' denilen toprairnrn gifa ol-

duiuna inamltr. I

Tunceli'de Allah adrna deiil, baqka kutsiyetler adma ye-

min edilir. "Hrzr Hakkr lgirt", "l}imam Hakkr iEin", "Munzur

Baba Hakkr iqin", "Diizgiin Baba Hakkt iqin" denir.

izmir-Bayrndrr'daatrn saf iin aya$rndan biiyii yaprlrr'

Mu$la'da, imam camiye girmeden cemaatin girmemesi

ve erkekler camiden grkmadan kadrnlarrn namaza niyetlene-

meyeceii inancr vardrr.

Ci.ifer'den medet ummak Doiu Anadolu'da bilhassa

$eyhler ve Seyitlerin saygrn olduklan bolgelerde yaygtndrr'33s

Halk inanglanmrzda dikkate gayan bir nokta da, Tiirkiye'nin

bail veya kuzeyinde yagayan halk inancrmn do$u veya gi'ine-

yinde yagayanrndan farkh olmayrgrdrr. Halk inanglart dafrhm-

larr itibariyle; Ttirkmen, Yijriik, zaza ve Kiirtler de bir farklilrkarz etmezler. Stinni veya Alevi inanqlan, eski inanElann uzantr-

sr olma iizelli$ itibariyle de aralannda aynlu gostermezler'

33s K. Ozen, "Divrifii Yoresinde Alevi-Bektagi Ttirk Toplumunda Toprak

Kiiltii, Halk Kiiltiirii, 7985, s.2.



soNUc

Hilk inanglan ile ilgili galigmalartm si.irdiikge aldr$rm

zevk de artmaktadrr. Kendilerine, bana kadar ulagan malzeme-

yi derledikleri iqin miiftiiliiklerimize ve onlara yardrmda bulu-

nanlara gi.ikranlanmr, minnet duygulanmtzt aErklamak istiyo-

rum. Diyanet i$lerinin Sayrn Bagkanr, bu goreve beni segtiii igin

de kendimi gansh hissediyorum. Bu qahgmayr siirdiiriirkery

rnilli ki.iltiiriimiiziin halk kiilttrrii gubesinde Eok gey iiirendim.

Halk inanglarrrun bir krsmrnrn; tamamen iktisadi, siyasi ve sos-yal etkenlerin iiriinii oldu$unu biliyordum. Bir krsrm halk

inanqlanmrzrn islAmiyet'in, Muhammedilik d6neminden evvel

gelen gegmigin yadigarr olduklarrnt da biliyordum. Bir krcrm

eski inanglann iizerine, isl6mi bir giysi geEirildif,ini ve bir ktsrm

islAmi halk inanElannln ise; iblAmi giysilerinin zamanla tanm-

mayacak derecede eskidiklerini tekrar gorme firsatt bulduk.

Halk inanglanndan sonuqlar qlkanlrrken, halkrn inang

giizliiiii ile gorebitdiii, yahn giizle izlenmeleri mi.imki.in olma-

yan varhklar igin heniiz gerekli objektif diyafram yaprlamadrmr? Toprafmdary suyundan yaralarulan ulu kimselerden hep-

sinin olmasa dahi bir krsmmrn yakrn gevresinde bilinen veya

hentiz bilinemeyen bazt elernentlerin varhSr diigi'iniilemez ml?

Bu nevi'den kimselerin etraflarrnda manyetik alanlarrn da olug-

tu rabilmeleri imkAnsrz mrdrr?

1-26 Yagar Kalafat

Tanrrnrn herhangi bir yere veya geye bir kuvve ihsan et-

mesi neden miimki.in olmastn. Bazen de gegici olabilen bu ti.ir

isldntiyet aeTiirk Htlk inanglan 727

Bizirn iizerinde Eahga geldiiimiz "Cok-Tanrt/Ulu Tann"

inanq sisteminde yagayan ve "Kigiofilu", "Toprak, " AfiaE", "Stt",

"Ateg"



ilahi vergilerin zamanla umumilegtirilip genele tegmil edilmig

olabilmeleri de diigtiniilmelidir.

Bir dinin bidatlerden ayrklanmak istenmesi saygr duyula-

cak bir davrarugtrr. Dine hizmet etmek anlamtna gelir. Bu ti.ir

hizmet doialdrr ki, oncelikle din gorevlisinin faaliyet alantnagirer. Saygryla alkrElarulacak bir durumdur. Her akltna esen,

dine gahsi yorumunu getirip uygulanmasmr istemesi halinde,

Kur'an-r Kerim ve Hadislere hiq gerek kalmaz ve din, dinlikten

grkar. Bunun vebali ise, sadece bu uygulama iqerisinde olanr

defil, bidatlerin megrulu$una taviz verenleri ve gorevini yap-

mayan din gorevlisini de kapsar.

Bize gore, dinin oziine dokunmayan ve girk'e varmayary

bazr safiyane uygulamalar toleransla kargrlanabilir. Halisane

duygularla yaprlan, biiytik qo$unlu$u torenin bir tezahiiri.i olanbazr uygulamalar kutsiyet adma toleransla kargrlanabilir. Bin-

lerce yrhn namiisait yolarhnr agarak gelen halk inanqlarr, gegmi-

gin rgrksrz di.inyasrnda halkrn umudu tesellisi ve gok kere de

yegAne garesi olmuglardrr. Din, gerEek kimli$i ile algrlanrlmaya

baglandrSr nispette halk, hurafeden batrl itikattan kendisini

anndrrmaktadrr ve artndrrmrgtrr da. Halk igin bir taraftan sabrr-

la aydrnlatma stirdiiri.iltirken, diier taraftan tolerans eksik

edilmemeli, uzmanlarrn dahi izahlarrnda ihtilafa diigecekleri

konularda zaman faktortinti sade vatandagrn lehine kullanmah.

Dinler karakterleri gereii kendilerinden evvelki dinleri

batrl kabul etmiglerdir. Sadece islAmiyet (Miisli.imanhk)drr ki,

Hz. Muhammed'e peygamberlik gorevi verilmeden ewelki

dinlerin de hak oldu$unu kabul edip, ancak onlann si.irelerini

dolduklarrm belirtmigtir.

"Ata ruhu", "G:.J'rreg", "I\azar" , gibi fonksiyon erlerin

halk inanglanmrzda yagadrklarrnr gordiik. Bunlann bir krsmrn-

da fonksiyon ve mahiyet kaymasr olmugtu. Ancak bi.iyi.ik 6lEii-

de yerli yerine oturmaktadrrlar. Bu bize Gok-Tanrt inanctrun;

semavi oldu$u gerqe$inin yanr.srra, Eok uzun bir siire hiiktim

si.irdiiiii ve qok genig uygulama alaruna da yayrlmrg oldu$unugosterrnektedir.



KAYNAKCA

ABBASOGLU, A., "Ahtska Ti.irklerinin Inanglarrnda AiaE ve Su

Kiiltii", Erciyes, 5.157 (Ocak 1991), s.10-1L.

ACIPAYAMLI, O., '^Iiirklerde Ya$mur Duast, Tag ve Kuru

Kafa Motifleri", Antoloii, Ankara, L978.

AKALIN, $. H., "iizerlik" II. Uluslararasr Karacaof,lan Sem-

p ozyumu Bildirileri, Adana, 7993, s. 247 -261,.

AKPINA& T., "Eski Tiirklerin Dini Tek Tanrt inancr mtydt?"

Tarih ve Toplum,S.27 (Mart1g86i, s.7741,.

ALP, M., "Eski istanbul'da Kurgun D6kme" Folklor Aragbrma-

lan, C.8, 5.180 (temmuz1964),s.3467.

ALTAY, D., "Muskactltk ve Yan Konularr" igel Kiiltiitii, S.19

(Ocak'1,992), s.8'9.

ALTIN, G., "Kirvelik' Tiirk Folklor Araghrmalan, 5.120 Oem-muz 1959), s.123'l'.

ASLAN, A. A., "Ttirkiye, Azerbaycan, Orta Asya Ti.irk ve Ku-

zey Amerika Krzrlderili Efsanelerinde Kaplumba$a",

Ttirk Dtinyasr Araghrmalan, S.91 (Aiustos 1994), s. 59-

85.

ATALAY 8., Divani Liigat-it Ttirk Terciimesi, C. [I., Ankara,1985.

BARLAT Uf,urol, Anadolu Ddf,iinterinde Btiyiisel inanmalar,

Karabiik,1974. :

BASBUG, H., A.giretlerimizde At Ktiltiirii, istanbul, 1986.

730

BA$AR, Zeki, lgtimai Adetlerimiz-inanglanmlz

itindeki Ziy ar et Yerleri, Ankar a,'l'97 2.

Yagat Kalafat

ve Erzurum

isliltniyet oe Tiirk Halk hnnglan 131

EROZ, M., "Tiirk Boylannda Kanstz Kurban Gelene$i" TiirkKiiltiirii, S.21 1 (1980), s. 211-21.6.



"$ifalanna inamlan Kutsal Sular", Tiirk Halk Hekim-

ligi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1989'

iEtimai Adetlerimiz inanqlanmrz ve Erzurum ilindeki

Ziy aret Yerleri, Ankar a 197 2.

BAYRI, M. H., "Nazar ve Nazarhk'Tiirk Folklor Araghrmalan,

5.69 (Nisan 1955), s. 1087-1108.

BULUQ, S., "$amanizm" Tiirk Amact, 1'942, s.1-8'

BURAN, A., "Ftrat Havzasrnda Ya$mur Duast veya Yada Tagt"

Belgelerle Tiirk Tarihi Dergisi' S.19 (1988), s'74J6'

CAKAN, i. L., "Asri Cincilik; Rah Qa$rrmak" (Miislim, EbO

Davud, Tirmizi, Ahmed b. Hanbel'den naklen), Diyanet

S.19 (femmtz1992), s' 1G-13.

qAY, A., Tiirk Milli Kiiltiiriinde Hayvan Motifleri,Ankara'

1990.

CINA& A. A., Tiirklerde At ve Atgrhk, Ankara, 1993'

CICHOCKI, D., "Ti.irk Mitolojisinde Kurt-Ana Semboltine Dair"'

Tiirk Diinyasr Aragtrrm alan, S'37 (1 985), s'17 *'l'30'

OilnK i., Attay Masallan, Ankara,2007.

DUVARCI, A., "Halk Hekimli$inde Ocaklar", Milli Folklor, S'

7 (Eyli.il 1990), s. 34'-38.

EBERHARD, D.W.Qin'in $imal

Komgulan, Ankara,1942'

ECER" V., "Ti.irklerin Eski Dini Hakkrnda S6ylenenler", Ttire, S'

139 (Arahk 1982), s.33-36.

ELqiN, $., Tiirkiye Tiirklerinde Af,rtlar, Ankara, 1990'

ERGiN, M., Orhun Abideleri, istanbul, 197C*72'

"Tiirk Toplumlarrnrn Oliim Adetleri Uzerine Bir De-

neme", Tiirk Diinyasr Araghrmalan, S.35 (1985), s.56-57.

FEYiZLIOdLV, T., islAm'da ve Diler inang Sistemlerinde

Orug-Kurban, istanbul, 1988.

FICLALI, E. R.; "Tarih ve Din", Tarih Metodolojisi ve TiirkTarihinin Meseleleri Kolokyum u, Elazri, 1990, s.57 -:/ 0.

COZeyOnV, N., "Da$stan, iran ve Tiirkiye'de Yaimur Duasrtda-

ki Bazr Ortak Motifler iizeine", III. Mi[etlerarasr Tiirk

Folklor Kongresi (Bildiriler), C.IV., Ankar4 1987, s.L65-172.

COt e& Ali,'Milli Birlik ve Biiti.inli.igiimiizi.in Kaynaklan I: Olliik

(Flitlli.ik) C'elene$", Milli Kiilttir Dergrsi S: 62 (Eyltil 1988),

s.39-43.

"Tiirklerde Saqr CeleneS", BilgeDergisi, S: 25 (Yaz 2000)

s.22-26.

I{AFIZ, T., "Kosova'da Yaimur Duast" II. Tiirk Milli Folklor,

Ankara, C. 10 (1982)

INAN, A., Makaleler ve incelemeler, Ankara, 1988.

KAFESOGLU, i., Tiirk Bozkrr Kiilttirii, Ankara, 1987.

KALAFAT, Y., "Akqehir Omekleri ite ttirk Killtiirlti Halklarda

Od/ateq/Ocak iyesi", Uluslar arasr Selguklu'dan Gtinii-

miize Akgehir Kongresi 20_l2L Kasrm 2008; http:Kanal

Kiilti.ir.com 01 12 2008.

" Aliedd in Keykub at' tan Gi.iniimtize Tiirk Halk Ki.iltii-

ri.inde Bayrak" I. AlAeddin Keykubat ve Dtinemi Sem-

pozyumu 6-7 Kasrm 2008 Konya.

"Anadolu ve iran'da Kargrlagtrrmah Tiirk Halk inang-

lan" Tiirk Dtinyasr Tarih Dergisi, Mays2002, s.22-24.

Yagor Knlaftrt isliniqet ae Tiirk Hnlk huvqlan 133

"GeEmigten Giini.imi.ize Halk inanElanmrzda (I9rk)",

Milli Folkl or, 5.21 (Ankara, 1994), s.25-30.

132

"AntalyaYoresiOmekleriilettirkKiilttirCoirafyasrnda-- Stiptirge inanc,", 20. Yiizylda Antalya Sempozyumu' 22-



"Halk inanqlannda Helallegmek Haklagmak" TiirkDiinyasr Tarih Dergisi, (Ocak 2001), s.34-36.

-"Halk Inanglanmrzda De$irmen" Folkloristik Prof.

Dr. Umay Giiney Armafanr, Ankara 1996, s.142-751;

Tiirk Dtinyasr Tarih Dergisi, S.122($ubat7997),

s.31-32."Halk inanqlanrnrzda (Go$e Kaldrrma) Dini Pratiii"

Yeni Forum, 5.305 (Ekim 1994), s.46-48.

Damadrn Go$e Kaldrnlmasl" Erciyes, S.217 (Ocak 7996),

s.4-7.

"Halk Inanglannda Hususiyle Tahtacrlarda (Ayna) I.Akdeniz Yiiresi Tiirk Topluluklan Soyso-Kiiltiirel Ya-

prsr Sempozyumu/ 26-27 Kastm 1993, Antalya.

"istanbul drneklemeleri ile Tiirk Kiilti.i rli.i HalklardaSes Orucu", 7. Uluslar arasr Tiirk Kiiltiirii Kongresi, 06-

10 Ekim 2009, Ankara.

"Kocaeli ve Qevresi Ornekleri ile Ti.irk Halk inangla-

rrnda Adanmrghk/Sahiplilik" I. Kocaeli ve Qevresi Kiil-ttir Sempoz)rumu, Kocaeli 20-22 Nisan 2006.

Kuzey Afganistan Ttirkleri (6zbekler-Ttirkmenler-

Hazarlar-Afgarlar-Kazaklai)-ve

Kargrlaghrmah HaIk

inanglan, istanbul, 1994.

"Kuzey lrak'ta Eski Ti.irk inanglan", Do$umunun 50.

ve Flizmetinin 10. yrhnda Prof. Dr. Bayram Kodaman'a

Arma[an, Samsun, 1993, s.1 19-136.

23 Kasrm 2007, Akdeniz lniversitesi Atatiirk ilkeleri ve ih-

krlAp Tarihi araghrma ve Uygutama Merkezi' Yayrna haz'

Ooq. Or. Mustafa Oral, Antalya,2008' *259-26',,Bahkesir.ve Yijresi ornekleri ile Halk inanglanmrzda

Basmak ve Bastltnak Kavrarnlan ve Mahiyetleri"'Birinci

Bahkesir Kiiltiir Aragtrrmalan Sempozyumu Bildirileri'

(L-zHaziran 1998), Bahkesir, 1999, s'418422'

"Balkan Ti.irkterinden Orneklerle Halk inanglanmrzda

-SuE" I. Uluslar arasr Balkan Tiirkleri Sempozyumu (28-

29 Eyttit 2001 Prizren), Balkan Tiirkoloii Sempozyumu

gitdiriteri, Yayrna Ha4rrlayanlar: Prof' Dr' N' Hafrz' Prof'

Dr. T. HaIzBALTAM, Prizren,2006' s'308-3L4; Erciyes' S'

301 (Ocak 2002), s.15-16',,QorutnveQevresiMerkezliTiirkKiilti.irliiHalklarda

Saql", Osmanh'dan Cumhuriyete Qorum Sempozyumu'

23-25 Kasrm 2007.

"Dedem Korkut Ki'ilti'ir Ellerinde Adlanma" Prof' Dr'

Ahmet Bican Ercilasun Armafam, Ag CaE' Ankara' 2008'

s.520-541".

"Diyarbaktr ve gevresi Ornekleri ile Halk inanqlarrnda

Tavaf/Donme", Osmanh'dan Cumhuriyete Diyarbakrr'

Editorler: Bahaeddin Yrldrz-Kerstin Tomenendal' T'C'

Diyarbakri Valiliii, Ankara, 2008, s'453463'

Do$u Anadolu'da Eski Tiirk inanqlanmn izleri' An-

kara,1990.

"Eski Tiirk ihanglan itiUariyte Nasrettin Hocll^Y1"tl*

arasr Nasrettin Hoca Sempozyumu' 24-?5Elsm 2008Istan-

bul; Doiumunun 800 Yrhnda Nasreddin Hoca Sempozp-

mu Etkinlik Programr ve Bildiri 6zetler' Q4-25 Ekim 2008)'

134 Yagar Kalafat

,Makedonya Tiirkleri (Tiirkmenler' Torbeqler I

Tiirkbaglar, Qenkeriler ve Yiiriikler) Arasrnda Yaqayan

Halk tnanglan, istanbul, 1994.

islilmiyet oe Tiirk Halk hwglan 135

KOKSAL, M. Asrm, Peygamberler Tarihi, Ankara, 1993.

XOfnUt-U, M. F., Edebiyat Araqhrmalan, Ankara, 1968.



-J"Ti.irk Halk inanqlannda Hayvan", Av' Siileyman

Kazmaz Arma$am, Ti.irk Halk Kiilttiriini'i Aragttrma ve

Tanttma Vakfi, Ankara, 2009, s-261'-293'

"Tiirk Halk inanqlarrnda Kurta$zr Bailamak",Prof'

Dr. Tuncer Giilensoy Arma$anr, Kayseri,2006.

"Tiirk Halk inanglannda Sanmsak ve So$anla ilgili

Hususlar" II. Lokman Hekim Trp Tarihi ve Folklorik

Trp Giinteri Sempozyumu; Tiirk Hatk Kiiltiirii Uzerine

Araqhrmalar, Ankara, 2001, s'85-90; Erciyes, 5.294' (Ha'.

ziran2002), s.l8-20.

"Tiirk Hatk inanglarr itibariyle Do$u Anadolu ve Orta

'foroslarda (Krrk Motifi) Milti Folklor, 5.22 (Yaz 1994)'

s.15-21.Tiirk Ktiltiir Co$rafyasrnda Karqrlaghrmah Halk

-ih"oglan/

Tiirk Halk irfamnda Kurt, Berikan Yaytnlan,

Ankara 2009.

Tiirk Kiittiirlii Halktarda Halk inanglan I, Ttirk Halk

irf anrnda Krlr:t, Lalazer Kitabevi, Ankara, 2007.

"Tiirklerin Dini Tarihi ve Tiirk Halk inanqlarrnda (Ters)

Motifi", Prof. Dr. Abdurrahman $aycr Anr Kitabr, Anka-

ra,7995.

"Vatan-iran-Turan Hattr ve Caferi Ttirklerde Halk

inanglan" Tiirk Diinyasr Araghrmalan, 5.108 (Haziran

1997), s.33-101.

KOQA& C., "Tiirkistan Halk Edebiyahnda Ya$mur Qa$rrma

Tcirenleri", Tiirkistan ite ttgiti Makaleler, Ankara, 1991,

s.236-245.

"Eski Ti.irklerde Dini-Sihrt Bir Ananq Yat veya Ya$mur

Tagr" istanbul Darii'l-Fiinun Edebiyah Fakiiltesi Mec-

muasr, S.1 (istanbul 1925), s.1-1.

MAKAL, T. M., "Anadolu'da A$rtgr Kadlnlar", Milli Tiirk

Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara, L986, C. II, s.24250.

MELiKOF, i., "Helva Tijreni..." (Qev: C. U$ur), Tarih ve Top-.rumi S.13 (1985), s.16-1.9.s

MEIvI{$OGLU, T., "Harput'ta Kma Geceleri", Tiirk Folklor' Araghrmalan, 5.32 (1952),s.50G-502, S.38, s.603-605.

NOYAN, B., "Bektagilikte Dokunulmayan Hayvanlar", T.F.D.

5.274 (Ekim L972), s.6437.

OCAK A. Y., Ttirk Halk inandanna Evliya Menkrbeleri, An-

kara,1984.

islim Tiid< tnanglannda Hrzrr Yahut Hrzrr-ilyae Kiil-tii, Ankara, 1990.

OCnl, 8., lslimiyeften 6nce Tiirk Kiiltiir Tarihi, Ankara,

1991..

Tiirk Kiiltiir Tarihine Giriq, C: 8, Ankara,7987.

Ttirk Mitoloiisi, istanb :ul, 1967 .

OZEN, K., "Divriii Ktiylerinde Kirvelik Geleneii, Peygamber

Dostlufu", Fotklor ve Etnografya, istanbul, 1985, s.239-254.

"Divri$i Yciresinde Alevi-Bektagi Tiirk ToplumundaToprak Kiiltii", Halk Kiiltiirii, L985, s.2.

Yapar Kalafat

"Divrif,i Y6resinde Ziyaret Yoluyla Qocuk Sahibi Ol-

ma inans ve Di$er Uygulamalar", Tiirk Folkloru, S'18

(1981),

islilniyet oe Tiitk Halk hnnglan 1"37

"Tiirklerde Taglarla ilgili inanglar", l. Uluslar arasr

Tiirk Folklor Sempozyumu Bildiriler, Ankara, 1974, sh.

41,416.



s.22-27.

6Zf$tfi, C., "Tiirklerde Ant Yemin", Tiirk Folklor Araqbrma-

lan, (Temmuz 1959), s |l'929.

RADLOFF, W., Sibirya'dan, C.2, istanbul, 1954-1957.

REINHARD, K., "Giiney Ttirk A$rtlarrnrn Bigimleri", I. Ulusla-rarasl Tiirk Folklor Semineri Bildirileri, Ankara, 1974,

s.192-2'1.6.

RIZA, A., "Anadolu'da Bozkurt", Halk Bilgisi Haberleri, S.12

(1930), s.12-'l'4.

SERTKAYA, O. - VASILYEV D. D., "Kanslz Kurban Kesme", II,

Milli Tiirk Halk Edebiyah ve Folklom Kongresi, Konya,

1992.

SOYLU, S., "Tiirk Folklorunda ve igel'de Krna Yakma" igel

Kiiltiirti, S.2 (Mayrs 1987), s.8-9.

SUME& F., Eshabii'l-Kehf (Yedi Uyurlar) istanbul,1989.

"Eski Tiirklerde Yaf,mur ve Kar Ya$drrma Adeti",

Resimli Tarih Mecmuasr, C. IV., S.44 (1953), s.2533-55.

Ttirklerde Atcrhk ve Binicilik, istanbul, 1983.

TAN, N., "Tiirk Folklorunda Ay Tutulmasl", Tiirk Kiiltiirii,

Arahk1974.

TANYU, C.H., Tung Derililer, istanbul,1969.

TANYU, H., islimtrktan 6nce Tiirklerde Tek Tahn inancr,

istanbul.1985.

"Eski Ti.irklerin Dini Totemcilik ve $amanltk De$ildir'4,

V. Milli Tiirkoloji Kongresi, istanbul. 1985.

TAVKUL, U., Kafkasya Da$lannda Hayat ve Kiiltiir, Karagay

Malkar Tiirklerinde Sosyo Ekonomik Yapr ve Deiigme

Uzerine Bit inceleme, istanbul, 1993.

TERZiBA$I, A., "Irak Ti.irkmenleriArastnda Yaf,mur Duast

Ttir6nleri", I. Uluslararasr Kongresi Bildirileri, C: IV.,

Ankara,1976.

TLING, W. H., Beg Siilale Qaf,rnda $atolann Qin Toplumuna

Etkileri, Taipe,1970.

TURAN, O., Tiirk Cihan HAkimiyeti Mefkfftesi Tarihi, istan-

bul,1991

Ut-fgn, H., "Karaqay-Malkar Ti.irklerinde A[aq Kiilti.i", Tiirk

Kiilttirii, S. 344 (Arahk 1 99 1 Anka r a), s.7 35-7 42.

YILDIRIM, D,, "Kbk-Tann Qa$rnda Tanrt mt, Tanrtlar mt Var-dr?" IV. Uluslararasr Ttirk Folklor Kongresi Bildirileri'

C: 2, Antaly a,1991', s.351-363.

"Kok Tiirklerde Ka$anhk Si.ireci, Yairr (Kaldrrma,

Kotiirme, ve Oturma), IX. Ttirk Tarih Kongresi Bildirile-

ri, Ankara, 1991.

olzlnr



3

3 giin, 71, 80

4

4 gargambalar,50

40 giin, 81

40 sofr+ 82

40yasin,72

5

52,81

7

7 giin,82

I9 giin,80,81

A

Abdurrahman Gazi Tiirbesi,115

A$rtgr Kadrn,69

Ahitname,69

Ak bayrak, 70

Ak biiyii,42

Akik Tagr,65

Al Basma,34

al basmasr, 28

arife,98

Ashab-r Kehf, 102

Ashab-r Kehf Kiilliyesi, 40

asma dah,88

Asma Duasr,48

AEure ayr,98

at,60,88,123

at kafatasr, ST

at nah, 105

Ata Kiiltii,53ata ruhu,75

ateg, 28, 71,97 , 108

Ateg Kiiltri,90ayna,44,107

Azime,92

B

bahtrm bahtrm,43

Bakrr Tepsi, 71

bal,48

Bal tefsiri, l05

barqrak-baorlmak, 46

bagr kirti, Zz

Baql* Paraer,50

baykug,105

baytak,69,7O

Bayrak Duaer,48

140

Bayraklr Baba,42

bqak, 24, 23,27 , 28, 45, 63, 94,

103

Yagnr Kalalat

Dilek Tagr, 91

doium salasr, 27

dokuz diiiiim, 60

isliluiuet ae Tiirk Halk ittrtn1l'nn

Giibek Adt,35

giibek bait, 28

Giik-Tanrr,30

kan,72,83

Kara Bayram,82

kara biiyii,41

141



Bismillah Muskasr,2S

bulgur,68Biiyiik A9,84

C

cami,34

Cenaze ToptaSr,6T

ceviz a$acr, 60

cin,2& 30

Cuma ezanr,41

Cuma Salasr,34,4l

CifeLl2SCiineydi Baldat Tekkesi, 123

egamagrr, Sl

gargamb410Z 108

Qilehane,42givi,49

giimge gelin,89

D

daire, 61

Dede Hayn,94

Dedebaba (Devbaba) Tikbesi,

52

degirmen,33,88

Degirmen Suyu,50

demir,28

Demir Kiiltii,51, 85

dilek ki$rtlan,94dilek mektubu,42

dolu tanesi,89

domuz,98

duah tabutla, 74

dii$me,107

diiiiim, 48,54,70

Diildiil Ayait,9'tDiigkin,54Diizgiin Baba,91

E

ebe,29

Efsunlanmrq sq29,36

efsunlu toprak,36

elma,74

erkek at,28

erkek qocuk,24Eshabti'l-Kehf, 45

egek,104

EEilr 9s

Even,88

ezan,92

ezar.vakti,29

F

tare, 104

G

gaip ilemine,2Tgelin ekmeii,51

Gelin Odalan,9lgelin teli,40geyik boynuzu,9l

Giil A$acr,42

Giineq Ki,iltii,52

H

hac,94Hacr Bayram Yeli,33,42

Hacr Tagt, 101

ham su, 35, 54

hamur,87

hayn,27helva,73

Hrdrellez,25,26,94

hor6z, 47,LOs

Ha Ali'nin Tiirbesi, 116

Ilqrk, qOr 81, 85.'

iifde A$acr, To

iine,49,82

imam Birgivi, 121

'imam KA$rdr,58

ip,4L,48,64,70

is'ad, 69

istiskal, 88

K

Kabir Azabr,65, 68

Kabir Kaldrrma, 32

Kabir Toprait, 65

Kara Qargamba, 103

Kara Kazan,92

kara kedi, 105

kara kura, 30

Karaaiag,55

Kagrkgr Baba,42kaya kovuf,u 102

Kazan,92

Kazma hakkl 65

kekeme,35

kel, kiir, topal,89

Kelime-i Tevhit, 68

Kerbela,56

krna,74

krna galmak" 48

Krna Duasr,48

krrk basmasr, 29

Krrk basmrg, 29

Krrk-bir.Sultanlar, 54

krrklama 32

Krrklar Tepesi, 34,94

Krsmeti Kalkma,42

kilit,41Kilit Agma,40

kirli,27Kigiollq s3

kog,43,93

kokudan, T5

kor (ktiz), 28

kiipek,104

Kiistek Kesme,33

kum, 101

kurban,55,59,82

Kureyg Suresi, 111

742

Kurgun Ai169,78

KurEun Athrmak,6lKurEun Diikme,56

Yagnt Knlafnt

N

Nakqi Bendi Hz,lL6

islirniyet oe Tiirk Hnlk hnuglan

rrzk darhlr,92ruh gairrma, 104

Ruh Helvast,82

143

$eydihanh Ocaf,r,29

$eyh Ahmet Vasiyetnamesi,

106



Kurtaf,zr, 111

kurta$zr bailamak,94

kutlu gece,98

Kutlu gtin,98

Kiigiik A9,84

L

Leyla-i Kadir,98

loplusa,27

lolusa mevlidi, 29

M

makas,25

Malik Ejder Makamr,42

Malik Eider Tiirbesi, 23Mart Bozulmasr,94

magallah,23

Mayrs Yedisi,91

Mersin Aiau,70Mersin Dah,97

Mevlana, 102,127

mevlit,29

Mevlit Kandili 98

mezarhk,34,47

Mirag Kandili,98

Muharrem ayy97mrm,42,72,81

musalla tagr, 119

muska,41, 88

Muska Yazma 56

miiideci haber,88

nal,91

nam,v tag;119

Namzet Duasr,47

nazar boncuiu,3lnazarhk,23

nikih dtiqtii,50Nur,85

oocak,89

Ocak Kiiltti,52oklava qevirme,33

okunmug brgak,97

okunmug su,54, 107

okunmug taglar,88

o6lii As184

6lii Bayramr, S2

6lu ragrdr, sa

6lii Kurbanr, T3

iilii mevlidi,296lii YemeBi,81

iiriimcek, SS

Pparpr,61

Penqe-i Al'r,722

R

Regaib Kandili,93

s

saq, 105

sakal,81

sa14,35,47,92Salat-r Selam,83, 1L9

Satr - Satrlmrg,35

satrlmak,24

Semah,97

Sene-i Devriye, 82

Srgan Giinii, 107

Siiil Aiacr,55Sin Kurbanr, T3

soSan,68,73,l0g

solucan,24

sorgu-sual,65su,43,46,50,92

su iyesi,36

su kuyusu,25

Su Kiiltti, 51

su perisi, 35

su salast,27,77

Susuz Qaylar,43Susuz Dede,43

Siibyan Muskasr,25

stinnet,32, 33

siipiirge, 28,40,93Siit Hakkr, 50

$

gekerdere suyu, 29

ger vakti, 50

$rhlar, 123

giikiir orucq 51

T

tarak,25lag, 24, M, 55, 66, 67, 88, 89, 1O2,

116

tavaf,33,87

tavgan,105

tavgan kafasr,106

tavuk,94

Telkin TabaSr,74

tenasilh, l(Xtens,89, 104,711,172

tespih,107

tezek,29Tezveren Sultan Tiirbesi, 24

trrnak,104,108

toprak, 32, 43,56, 65,56,94

Toprak Bash Mevlidi,65Toprak Mevlidi,65luz,64,108

ttirbe adair, 121

U

u$ur,94U$ur Abbas Duasr, 105

Ulu Af,aglar,91

Ulu Qrnar,32

U

iig qarqamb4 50

Yagu Knlafat144

iig giin,51, 82

iizerlik, 54

Yedi Sultanlar,54

yer,65,106

yer hadimi,78

Yer Hatimi,67



Veli Kiiltii,53

Y

Yada Tagr,90

yaigmar,72..

Yai'rnur Kpibanr, 88

Yan Hacr;1pZ

yaga$ag,97

Yatak kal drr,ma meYlilli, 33

yedi giin,51

Yrfcr,83

yrlan, 36,98

yldrz,6lYuf,,83

Z

zemzem,98, 102

ZengiBaba,L22

Ziyarel Qrnan,35

V

yaşar kalafat - İslamiyet ve türk halk İnançları.pdf

Documents