YEM HİJYENİ

Yemler Besin maddeleri – Antinutrisyonel faktörler

Biyotik bozulma Mikroorganizmalar – Ambar zararlılarıAbiyotik bozulma Kimyasal değişiklik (Acılaşma) Kimyasal kirlilik Zehirli tohum ve bitkiler

Biyotik Bozulma1. Mikrorganizmalar: Yemlerin doğal yapısında veya

sonradan yemlere bulaşan mikroorganizmalar Bakteri – Mantar – Mayaa) Mantarlar Tarla florası (fitoparazit), ambar florası, depolama florası Hazır organik maddelere gereksinim duyarlar.

Mikotoksinler ısıya karşı dayanıklıdır ve bakteri toksinlerinden daha zehirlidir.

Toksitite derecelerine göre yemlerde yaygın olarak bulunabilen mikotoksinler

Çok zehirli: Aflatoksin, ergotamin, patulin, sporidesmin, luteoskrin, okratoksin, zearalenon,

rubratoksin

Zehirli : Sitrinin, aspergilin asiti, penisilin asiti, sterigmatosistin

Az zehirli : Griseofulvin, kojik asit, oksal asit, fumagilin

b) Bakteriler Bitkisel yemler Hayvansal yemler

Bulaşma kaynağı Toprak Hayvanın kendi

Hava Yemin üretildiği ortam

c) MayalarOksijenli ve nemli ortamlarda, karbonhidratça zengin yemlerde

Mikrobiyal Kirlenmeyi Hazırlayıcı Nedenlera) Yemlerin kökeni Yemler Primer mikroorganizma sayısı Bitkisel kökenli Hayvansal kökenli Zaman bağlı mikroorganizmal bozulma Bitkisel kökenli Hayvansal kökenli

b) Yemlerdeki su düzeyiOptimum mikroorganizma üremesi için nem düzeyi % 20Latent %12’ yi aşmamalı Havanın bağıl nemi Yemin nem içeriği Higroskopik yemler (Yer fıstığı küspesi gibi)

c) Havanın bağıl nemi % 60 M. org üremesi % 70d) Yemlerin işlenmesi Doğal bütünlüğü bozulmamış tane yemler, yağlı tohumlar Mikroorganizmal

bozulmaya karşı dirençli

Kırma-öğütme Mikroorganizmal üremenin kolaylaşması, artması Mekanik zedelenmeye uğramış tane yemler, küspeler Mikotoksin Mikroorganizma sayısı Toz yem Pelet yem (Isı)

e) Çevre sıcaklığı: 0-46C Psikofilik Mezofilik Termofilik

10C 10-40C40C

f) Depolama süresi: Besin madde yıkımı Ek su ve ısı

g) Depo temizliği: Depo yüzeyi ve havası

Yemlerdeki Mikrobiyel Kirliliğin Oluşturduğu Olumsuz Durumlar

a) Mantarların olumsuzlukları

I. Yemlerde biçim, renk, koku değişikliği

II. Yemlerde besin madde bileşiminde değişme

Yağ, protein, amino asit, vitamin düzeylerinde azalma

III. Salgıladıkları antibiyotiklerin dirençli bakteri oluşumuna

yol açması

IV. Aspergillus, Fusarium, Penicillium Mikotoksin Mikotoksikozis

Küflenmiş ve Normal Mısırın Enerji Değeri ile Besin Madde Bileşiminin Karşılaştırılması

ME, kcal/g HP, % HY, % HS, % Nişasta, % Şeker, %

Normal mısır 3410 8.9 4.0 3.1 57.6 4.3

Küflü mısır 3252 8.3 1.5 3.4 58.1 4.6

Küflenmiş Mısır ile Darının Nem ve Yağ İçerikleri

Tane yem Küflenme Nem, % HY, %

Mısır - 13 3.8

+ 15 2.4

Darı - 12 2.5

+ 15 1.3

V. Aktinomikozis, aspergillozis gibi hastalıklar

Akut mikotoksikozis Kronik mikotoksikozis

- Karaciğer,böbrek, dalakta hiperplazi - Mikotoksin alım miktarı

- Yerel veya yaygın hemoraji - Hayvanın türü, cinsiyeti, beslenme düzeyi

- Diare - Farklı mikotoksinlerin yemde bulunması

- Konvülziyon, tremor Başta karaciğer olmak üzere;

- Deri ve mukozalarda lezyonlar -Yaşamsal organlarda hücresel değişiklikler

- İştahsızlık, kusma - Kalıcı dejeneratif bozukluklar

- Ölüm - Tümoral bozukluklar

- İmmunsupressif etki

Fusarium Mantar Türlerinin Ürettiği Toksinler

Zearalenon Trikotesen Moniliformin

Fusarium moniliforme + - +

Fusarium oxysporum + - +

Fusarium culmorum + + -

Fusarium avenaceum + + -

Fusarium equiseti + + +

Fusarium raseum + + -

Fusarium nivale - + -

Bazı Mikotoksinler ve Etki Şekilleri

Mantar Mikotoksin Substrat Ana etki şekliClaviceps purpurea

Ergot alkaloidBuğday, çavdar ve diğer yem mad. Ergotismus

Claviceps paspali

Aspergillus flavusAflatoksin

Yer fıstığı küs., mısır ve diğer yem mad.

Karaciğer sirozu ve kanseriAspergillus

parasiticus

Aspergillus versicolorSterigmatosistin

Mısır, buğday ve diğer yem mad.

Karaciğer kanseriAspergillus nidulans

Aspergillus ochraceusOkratoksin A Arpa, mısır

K.aciğer yağlan.

Böbrek dejener.Aspergillus melleus

Fusarium roseumZearalenon

(F – 2 toksin)

Mısır, diğer tahıl ve yem mad.

Östrojenik etki, kısırlık

Fusarium oxsyporum Trikotesen

(T – 2 toksin)

Mısır, diğer tahıl ve yem mad.

Hemorajik sendromFusarium tricinctum

b) Bakterilerin olumsuzlukları

Toksik hücre içeriği - Salgıladıkları toksinler - Vitamin antagonistleri (Yemde veya hayvan organizmasında) Diyare (Akut gastroenterit)

Absorbsiyon bozukluğu Avitaminoz

Alerji Spesifik hastalıklar: Clostridium botilinum Toprak

Salmonella Hasta hayvan dışkısı

Listeria Silaj

c) Mayaların etkisi

Sindirim Esansiyel amino asitler ve B grubu vitaminler Aşırı maya tüketimi Diyare Kandidiyazis (C. albicans) Koksidiyozis veya uzun süreli

antibiyotik kullanımı sonrası

Yemlerde Sıklıkla Karşılaşılabilen Hastalık Yapıcı Bakteriler Bakteriler Substrat

Toksinlerini yemde salgılayan bakteriler

- Clostridium botulinum Süt ikame yemi, balık unu,

yaş şeker pancarı posası

- Staphylococcus aureus Süt ve süt ürünleri

- Bacillus cereus Nemli ve proteince zengin yemler

Toksinlerini hayvan vücudunda salgılayan bakteriler

- Clostridium perfiringes Nemli ve proteince zengin yemler

- Salmonella sp. Tüm yemler, özellikle hayvansal kökenli yemler

- E. coli Tüm yemler

Yemde Bulunabilen Bazı Zararlı Bakteriler ve Hayvanlar Üzerindeki Etkileri

Mikroorganizma Metabolizma Ürünü Hastalık

- D. Streptococcaceae Toksik hücre içeriği, bakteri parçalanma ürünleri

Absorbsiyon bozukluğu, yemden yararlanmanın azalması

- Enterobactericeae Hücre içi polisakkaritler ve proteinler, substratların yıkımlanmasından ortaya çıkan ürünler

Alerji

- Bacillus sp. Enterotoksinler, tiaminazlar ve tiamin antagonistleri

Akut gastroenterit ve avitaminoz

- Salmonella sp.

Clostridium sp.

E. coli

Enterotoksinler Akut gastroenterit

Yemlerde Mikrobiyal Bozulmanın Tanısı

Buğdaygil tanelerinin koyu renkli olması, filizcik veya mekanik zedelenmeler

Mikroorganizma sayısı:

Yemlerde 1 000 g/mantar, 10 000 g/bakteri

30 – 40 kat fazla

Patojen mikroorganizma sayısı ve toksin miktarı ?

Spesifik mikrobiyolojik ve mikotoksikolojik yöntemlerle

inceleme

Mikroorganizma Sayısına Göre Yem Hammaddelerinin Tazelik veya

Bozulmuşluk Derecelerinin Tespiti İçin Norm Değerleri

I II III

Yem HammaddeleriBakteri

milyon/g

Mantar

bin/g

Bakteri

milyon/g

Mantar

bin/g

Bakteri

milyon/g

Mantar

bin/g

Kan unu, et unu, et-kemik unu, kemik unu 1 10 1 – 4 10 – 40 4 40

Balık unu 2 20 2 – 5 20 – 50 5 50

Tahıllar (mısır hariç)

diğer tane yemler, kepek 6 80 8 – 10 80-200 10 200

Tane mısır 4 50 4 – 8 50-100 8 100

Değirmencilik kalıntıları (razmol, bonkalit vb.) 3 40 3 – 6 30 – 80 6 80

Yağ sanayii kalıntıları

(soya fas. küsp. hariç) 2 50 2 – 4 50-100 4 100

Soya fasulyesi küsp. 1 20 1 - 4 20-80 4 80

I. Genel olarak tazeleği bozulmamış, yedirilebilir (normal mikroorganizma sayısı)

II. Genel olarak tazeleği azalmış, sınırlı olarak yedirilebilir (yüksek mikroorganizma sayısı)

III. Genel olarak bozulmuş, yedirilemez (çok yüksek mikroorganizma sayısı)

Biyotik Bozulmaya Karşı Önlemler

Yemin su içeriği ve bağıl nem

I. Mikroorganizma üremesine dirençli tohum türleri kullanımıII. Hasat öncesi insektlerle savaşIII. Zamanında hasat, yağmurda bırakmama, bereli-kırık tane sayısının az olması Konservatif madde kullanımı ve yemin kısa sürede kullanımının sağlanmasıIV. Konservatif madde kullanımı Propiyonik – sorbik asit (Na-Ca) (hayvanlar için en zararsız)

+ Asetik asit veya formik asitV. CO2, NH3, etilen oksit gazı, UV ışınları Pahalı, yığın halindeki yemlerde her noktaya ulaşım zor

Yemlerdeki Mikotoksinlerin Zararsız Duruma Getirilmesi- Toksinin zararsız parçalanma ürünlerine çevrilmesi

(Mikroorganizmalar ile)- Selektif çözücüler, distilasyon ile toksin

uzaklaştırılması- Asit, baz, ışın, ısı ile toksinin parçalanması

- NH3 uygulaması- Toprak emici minerallerin (adsorbanların) kullanımı

Mikotoksinli Yemlerin DeğerlendirilmesiMikotoksin düzeyi düşük yemle verme Ergin

ruminantlara

Toksitite B1 G1 B2 G2

Ambar Zararlıları

Bitler, böcekler Kemirgenler, kuşlar

Ağ maddeler Yem kaybı

Gömlek kalıntıları Dışkılar ile hastalık etkenleri

Besin madde kaybı

Yem ve depolardaki ambar zararlıları ile savaş

- Yem ambara konmadan önce

- Yem ambara alınırken ve konduktan sonra

Abiyotik Bozulma

I. Kimyasal değişiklik Acılaşma (Enzimler, hematin, peroksitler, yüksek sıcaklık, iz

mineraller)II. Kimyasal kirlilik: Herbisit, molluskisit, rodentisit, insektisit DDT Fabrikalar, otoyollar Akut - kronik metal zehirlenmeleri Karma yemlere katkı maddelerinin hatalı katılması Trikloretilen Bitkisel yağ üretiminde

+ Proteinle etkileşim Zehirli maddeler Etilenoksit gazı B grubu vitaminler, histidin–metiyonin yıkımı Kükürt dioksit gazı Tiamin ve tokoferol parçalanması

III. Zehirli tohumlar ve bitkiler Mısır 1000 kg + Crotalaria spectabilis 100g Civcivlerde

toksitite