Sadr`aj

UVOD

Susret starog i novog veka

Kultna gra|evina: zna~aj i razvojni tokovi

Vizantija kao stub evropske civilizacije

Poreklo i razvoj hri{}anske kultne gra|evine

SRBI U BORBI ZA SAMOSTALNOST

Pregled va`nijih istorijskih doga|aja od po~etka

novog veka do 1167. godine

Hri{}anstvo i Srbi na Balkanu

Srpske kne`evine od 9. do 11. veka i period velikih

ra{kih `upana

PERIOD RANE SRPSKE SREDWOVEKOVNE DR@AVE

Pregled va`nijih istorijskih doga|aja

od 1167. do 1282. godine

Sredwovekovna srpska dr`ava od velikog `upana

Stefana Nemawe do kraqa Milutina

Poglavari srpske Crkve od 1219. do 1282. godine

SVETIWE STARE RA[KE

ZAKQU^AK

15

16

28

35

47

63

64

72

77

87

88

92

107

111

191

35

VIZANTIJA KAO STUB EVROPSKE CIVILIZACIJE

Novi vek je zapo~eo prikupqawem velikih masa ratobornih

plemena na tlu Evrope, uslovqavaju}i velika pomerawa i seobe

naroda. Ovaj veliki proces zapo~iwe ve} u 2. veku. Najbrojniji i

najaktivniji su Goti, germanskog porekla, koji se nalaze na {iro-

kom prostoru isto~ne Evrope, odakle vr{e pritisak na sve strane,

potiskuju}i druga plemena oko sebe. Goti su tra`ili novi `ivot-

ni prostor. Brojniji i ratoborniji od drugih, prostrano, bogato i

visoko razvijeno Rimsko carstvo su istakli kao svoj ciq. Jedna od

prvih posledica naleta Gota je veliki pritisak na severnu grani-

cu Rimskog carstva od strane plemena koja je neposredno okru`uju.

Krajem 2. veka Goti prodiru ka dunavskoj granici Carstva i vode

velike borbe u Dakiji, da bi polovinom 3. veka krenuli ka Balkanu.

Krajem veka prodiru na jug, upadaju}i u Malu Aziju i pqa~kaju}i

prostore izme|u Crnog mora i Kaspijskog jezera.

Upad Huna na germanske teritorije u 4. veku potiskuje Gote i

deli ih na dve skupine: isto~ne Gote pokoravaju, a zapadni se po-

tiskuju daqe, ka jugozapadu. Pobedom nad Ostrogotima, Huni 375.

godine prelaze u Evropu ju`no od Urala i stabilizuju se na teri-

torijama severno od Crnog mora i Kaspijskog jezera.

Slabost unutar velikog, trokontinentalnog Rimskog carstva

osetila se najpre u udaqenim provincijama. Posebno su isto~ne

provincije, Panonija, Dakija, Trakija i Makedonija na Balkanu i

Pont, Azija i isto~na obala Sredozemqa u Maloj Aziji, kao deo

ukupnog isto~nog nasle|a starih, razvijenih civilizacija, te`ile

promenama zbog slabosti Carstva i poku{avale da se osamostale.

Rim je bio prikqe{ten izme|u ratobornih, poluprimitivnih i

osvaja~ki raspolo`enih plemena, pre svih Germana, na zapadu i se-

veru i nezadovoqnih, ekonomski iscrpqenih naroda i provincija

duge civilizacijske tradicije na jugu i istoku. Centralna vlast iz

Rima slabi, a otpor ka prestonici je sve sna`niji. U Rimu se bore

republikanci sa monarhistima. Prvi vek proti~e u znaku slabih

vladara Kaligule, Klaudija i Nerona, koji simbolizuju ukupnu

slabost Carstva. Vode se surove borbe za carski presto u mnogim

provincijama, pa i na Balkanu. Pojedine provincije pozivaju var-

47

POREKLO I RAZVOJ HRI[]ANSKE KULTNE GRA\EVINE

Stari vek se zavr{io na evropskom tlu. Velika gr~ka civili-

zacija, helenizovana na wegovom isteku, po~ivala je na dva ~vrsta

temeqa: izuzetan kontinuitet egipatske civilizacije bio je wena

velika inspiracija, a orijentalno nasle|e, po svojoj su{tini me-

sopotamsko, stilo je preko Male Azije iz Persije i sa prostora

osvojenog od Aleksandra Velikog. Helenska kultura produ`ena

je preko Rimskog carstva sa jedne strane i sa~uvana u izvornom,

klasi~nom obliku, a na teritoriji svoje postojbine postepeno

prima nove duhovne i kulturne uticaje sa jugoistoka, od Orijenta.

Evropska kultura ranog novog veka utemeqena je na Balkanu preko

ta dva korena: nasle|e Gr~ke i Rima bilo je wena osnova. Izgradwa

te nove kulture su{tinski je ostvarena kroz hri{}ansko u~ewe

i hri{}anstvo, koje su helenizovani narodi {irom jugoisto~nih

rimskih provincija sa velikom verom primili, sa~uvali u prvim

vekovima od rimskih progona i daqe {irili Carstvom.

Kolevka hri{}anstva je Palestina na Bliskom istoku. Koreni

se nalaze u judaizmu, prvoj monoteisti~koj veri - veri u jednog boga,

koju propovedaju Jevreji. Pod uticajem judaizma i drugih religi-

ja i jeresi koje se nalaze na tom prostoru, podru~je Male Azije,

Palestine, Sirije i severne Afrike postaje plodno tle za pojavu

mnogih monoteisti~kih u~ewa, zasnovani na osnovama mesijanstva.

Jedno od u~ewa usvajaju i {ire jevrejski Eseni, asketska zajednica

nastawena oko Mrtvog mora. Strogo se pridr`ava ju }i Mojsijevih

zakona, oni propovedaju skori dolazak izbaviteqa ~ove~anstva,

bo`ijeg izaslanika Mesije, koji treba da spase posrnulog ~oveka.

Veliku ulogu u propovedawu i {irewu hri{}anstva u 1. veku,

neposledno posle Hristog stradawa, ima Sveti Pavle, Jevrejin iz

maloazijskog grada Tarsa, do preobra}ewa Savle, koji novo Hris-

tovo u~ewe propoveda sa najdubqom verom. Zbog vere je na kraju i

sam postradao. Privukao je svojim propovedawem veliki broj ver-

nika i novih propovednika, prete`no iz najsiroma{nijih sloje-

va naroda, od kojih drugi prihvataju novu veru, prenose je daqe i

na taj na~in hri{}anstvo po~iwe nezadr`ivo da se {iri. Krajem

2. veka, u gradovima isto~nih rimskih provincija hri{}anstvo je

64

PREGLED VA@NIJIH ISTORIJSKIH DOGA\AJA OD PO^ETKA NOVE ERE DO 1163. GODINE

godina 00-33: `ivot i delo Isusa Hrista (gr~. hristos: miro-pomazani)

po~etak 2. veka n.e: velika kriza Rimskog carstva: period ko na~-nog slabqewa i unutra{wih podela

godina 313: imperatori Konstantin i Licinije, koji jedno vreme zajedno vladaju Carstvom, Milanskim ediktom do-zvoqavaju slobodu veroispovesti hri{}anima: trenu-tak od svetskoistorijskog zna~aja sa dalekose`nim posledicama za daqi razvitak i progres qudske civi-lizacije

godina 325: odr`an 1. Vaseqenski crkveni sabor u Nikeji, u Maloj Aziji, kojim predsedava car Konstantin i na kome su definisana i usvojena osnovna u~ewa (dogme) o hri{}anskoj nauci

godina 330: imperator Konstantin Veliki preme{ta pre-stonicu Carstva u grad Bizantion (Konstanti-nopolis, Carigrad - 'drugi Rim', danas Istanbul u Turskoj) na Bosforu

godina 335: Konstantin Veliki priznaje hri{}anstvo za zva-ni~nu religiju celokupnog Rimskog carstva

godina 380: Solunskim ediktom hri{}anstvo priznato za zva ni~nu i jedinu veru Rimskog carstva

godina 381: u Carigradu odr`an 2. Vaseqenski sabor, na kome je kona~no usvojena dogma o 'simvolu vere', bo`anskom po-reklu Sina i 'jednosu{tastvenosti': bo`an skom poreklu prirode Oca i Sina, temequ hri { }an-stva i temequ pravoverja

godina 395: imperator Teodosije Veliki, posledwi vladar koji uspeva zakratko da teritorijalno pono-vo ujedini Carstvo. Pred smrt ga ipak deli na Isto~no, kojim vlada jedan od sinova, Arkadije i Zapadno, kojim vlada wegov drugi sin, Honorije

72

HRI[]ANSTVO I SRBI NA BALKANU

Velike migracije naroda na evroazijskom tlu, zapo~ete krajem

2. veka, postepeno mewaju sliku anti~kog sveta. Na pozornici no-

vog veka pojavquju se brojne plemenske mase, uglavnom nomadskog i

zemqoradni~kog porekla. Nomadi, kao pokretni narodi, nastawu-

ju ogromna evroazijska prostranstva, u kojima se stalno pomeraju i

susre}u sa drugim narodima. Poluprimitivni, grubi i ratoborni,

prevaquju}i ogromna prostranstva, povremeno dolaze u dodir sa

razvijenim civilizacijama juga. One ih magi~no privla~e. Na putu

ka wima, pokoravaju druge narode, slabije i mawe ratoborne, koje

prikqu~uju sebi i time uve}avaju svoju snagu. Nestalni su i `eqni

stalnih promena, a nove obi~aje i navike na osvojenim teritorija-

ma lako primaju od pokorenih naroda i prenose daqe.

U okviru ovih velikih masa, mnogi narodi do tada `ive mirnim,

vekovima neizmewenim na~inom ̀ ivota. Stabilizuju se u ravnica-

ma oko slivova velikih reka, bave}i se zemqoradwom, sto~arstvom,

lovom i ribolovom. Dug boravak na jednom mestu omogu}ava im da

razviju svoju lokalnu kulturu i religiozni `ivot. Svoju terito-

riju ~uvaju sami, ili udru`uju}i se sa susedima zbog zajedni~kih

interesa, pre svega odbrane i opstajawa. Izra`ena osobina ovih

plemena je postojanost u odbrani i o~uvawu svoje tradicije.

U 4. veku ogromne mase ratobornih Huna postepeno prodiru iz

Azije ka Evropi. Ovo prodirawe uslovqava pomerawe velikih

masa naroda koji se nalaze na tom pravcu. Pre svih, to su brojna

germanska plemena, isto pokretna i ratoborna. Povla~e}i se ka

zapadu, ispred sebe potiskuju i pokoravaju druga plemena. Me|u

ovim plemenima nalaze se Sloveni.

Postojbinom Slovena smatra se oblast izme|u reke Visle na se-

verozapadu i Azovskog mora na jugoistoku, u slivu reka Dwestar,

Bug, Dwepar i Don, na teritoriji dana{we Ukrajine. Starogr~ki

hroni~ar Herodot pomiwe ih kao Neure i Budime, a rimski

hroni~ari Plinije, Tacit i Ptolomej kao Venede, Venete i Vini-

de. Vizantijski pisac Prokopije pomiwe ih po~etkom 6. veka kao

Sklavine zajedno sa 'jednokrvnim Antima' oko Dunava.

Izvesno je da se pred Hunima i Germanima velike slovenske mase

pomeraju daqe i postepeno dele. U 6. veku naseqavaju {iroke pros-

80

dimir, koji se `eni Samuilovom }erkom. Vlada od 999. do 1015. go-

dine, kada je na prevaru ubijen. Nasle|uje ga stric Dragomir, ali

ga ubijaju Kotorani 1018. godine, ~ime se wihova dinastija gasi.

Na vlast dolazi Stefan Vojislav, ~ije poreklo nije sa sigurno{}u

utvr|eno (Barski rodoslov ga pomiwe kao Dobrosava, sina Drago-

mirovog), koji vlada sve do smrti 1043. godine. Petorica wegovih

sinova, Goislav, Mihailo, Saganek, Radoslav i Predimir, vladaju

zajedno do 1046. godine, kada je Mihailo, posle maj~ine smrti, pri-

grabio vlast za sebe. Period Mihailove vladavine je dug i us pe-

{an. Vladao je samostalno od 1046. do 1081. godine. Od pape Grgura

VII dobija kraqevsku krunu 1077. godine. Imao je jedanaest sinova

iz dva braka, a porodi~no se vezao sa vizantijskim dvorom: dru-

gi put se o`enio ro|akom cara Konstantina IX Monomaha, a jednu

}erku udaje za budu}eg cara Romana IV Diogena. Za vreme Miha-

ilovog naslednika, Konstantina Bodina, Dukqa (Zeta) dosti`e

najve}u mo}. Kraq Konstantin Bodin uspeva da od pape Klementa

II dobije crkvenu samostalnost uzdizawem barske biskupije u rang

nadbiskupije sa {irokom autonomijom. Posle wegove smrti 1101.

godine vode se duge i zamorne borbe za presto, u koju su se ume{ale

Ra{ka i susedni Epir pod vizantijskom vla{}u. Posle mnogih pre-

slika 2. granice srpskih zemaqa u 9. veku

88

PREGLED VA@NIJIH ISTORIJSKIH DOGA\AJA OD 1168. DO DE@EVSKOG SABORA 1282. GODINE

godina 1168-1196: period vladavine velikog ̀ upana najstarije srp-ske sredwovekovne dr`ave Ra{ke i rodona~elnika svetorodne dinastije Nemawi}a, Stefana Ne-mawe (gr~. stefanos: oven~ani)

godina 1170: Stefan Nemawa u bici kod Pantina, blizu Zve ~a-na, na Kosovu, pobe|uje svog brata Tihomira i po s-taje veliki `upan Ra{ke. Wegov dolazak na vlast bio je presudan po daqu sudbinu srpske dr`a ve i istorije

godina 1171: sukob Venecije i Vizantijegodina 1172: sukob Ra{ke i Vizantije. Stefan Nemawa se pri-

vremeno pot~iwava vizantijskom caru Manojlu I Komninu

godina 1172-1196: period vladavine ugarskog kraqa Bele III, u kome je Ugarska od Vizantije zauzela oblasti Srema, Hrvatske i Dalmaciju

godina 1173: po~etak inkvizicije u rimokatoli~koj crkvi (ozva ni ~ena 1232. godine)

godina 1175: ove godine, pretpostavqa se, rodio se Rastko, naj-mla|i sin velikog ra{kog ̀ upana i rodo na~elnika dinastije Nemawi}a, Stefana Nemawe

godina 1180-1204: bosanski ban Kulin, jedno vreme saveznik Srbi-je i Ugarske protiv Vizantije. Optu`en od pape kao jeretik, prividno se odrekao bogumilstva

godina 1183: Nemawa prodire do Sofije. Ra{ka postaje neza-visna dr`ava. Slede}e godine poku{ava da osvoji Dubrovnik i Kor~ulu

godina 1186: Nemawa pro{iruje dr`avu zauzimawem Dukqe i Kotora. Obnavqa se Bugarsko carstvo

godina 1189-1192: Tre}i krsta{ki rat, drugi protiv Vizantije, koji predvodi rimsko-nema~ki car Fridrih I Bar-

barosa. Nemawa ga, kao politi~kog saveznika, do-~e kuje u Ni{u

89

godina 1190-1191: Rastko Nemawi} postaje vladar u Humu. Srbi pretrpeli poraz od Vizantije na Moravi. Osni-vawe Tevtonskog reda zamona{enih nema~kih vi-tezova, surovih osvaja~a.

godina 1191: Rastko Nemawi} napu{ta svetovni `ivot i od-lazi na Svetu Goru Atonsku

godina 1196: Stefan Nemawa se odri~e prestola u korist sredweg sina Stefana. Starijem sinu Vukanu daje na upravu Dukqu (Zetu)

godina 1197: na mongolski presto dolazi jedan od najve}ih osvaja~a svih vremena, mo}ni ratnik Xingis-kan, vladar od koga se iz temeqa zatresla tada{wa svetska civilizacija i vladar koji je po~etkom 13. veka stvorio najve}u dr`avu na svetu

godina 1199: u manastiru Hilandaru, na Svetoj Gori Atonskoj, na dan 13. februara, umire skromni monah Simeon, pre zamona{ewa veliki ra{ki `upan, Stefan Ne-mawa

godina 1202-1204: ̂ etvrti krsta{ki rat: pad Carigrada i osniva-we Latinskog carstva, Solunske kraqevine, Ahaj-ske kne`evine i Atinskog vojvodstva. Vizan tijski car Teodor I Laskaris prestonicu izme{ta u Nikeju i osniva Nikejsko carstvo

godina 1215: Mongoli pod kanom Xingisom pokoravaju severnu Kinu i osvajaju Peking

godina 1217: krunisawe prvog srpskog kraqa Stefana Nemawi}a, nazvanog Prvoven~ani

godina 1217-1221: Peti krsta{ki ratgodina 1219: srpska Crkva dobija samostalnost. Sava (Ne-

mawi}) rukopolo`en za prvog srpskog arhiepisko-pa

godina 1218-1227: Mongoli osvajaju centralnu Aziju, ju`nu Rusiju i prodiru daqe ka zapadu. Surovo razoren Merv, jedan od ~etiri 'kraqice gradova' islama

godina 1222-1254: nikejski car Jovan III Duka Vatac ru{i Latin-sku dr`avu i obnavqa Vizantijsko carstvo

godina 1227: smrt Xingis-kana, nasle|uje ga sin Ogataj

92

SREDWOVEKOVNA SRPSKA DR@AVA OD VELIKOG @UPANA STEFANA NEMAWE DO KRAQA STEFANA MILUTINA

Dolazak na vlast velikog `upana Stefana Nemawe imao je pre -

sudno zna~ewe za Srbe. U drugoj polovini 12. veka Evropa je bi-

la prili~no razjediwena. Mo}ni vizantijski imperijalni stub

na Bosforu magi~no je privla~io sve oko sebe, ali ne vi{e kao

po{tovaoce, ve} kao pretendente na svetski imperijalni tron.

U onovremenoj svetskoj hijerarhiji vlasti, kao prirodni nasled-

nik Rimske imperije, Carigrad je bio istinski centar sveta. Pos-

tavqen u sredi{tu tada{we civilizacije, bio je neostvareni san

mnogih mo}nih vladara tada{weg sveta. Mongolski osvaja~ki na-

rodi, koji su vladali dalekim azijskim i kineskim prostranstvi-

ma, nekoliko puta su se zaletali ka Carigradu, ali su usput gubili

snagu. Turci, potiskivani na zapad od Mongola, osvajaju}i arapski

svet, postepeno su se pribli`avali Orijentu. Carigrad su posta-

vili sebi kao ciq, jer su preko wega otvarali put ka Evropi. Rusi,

stvarawem jake dr`ave na temequ velikog vizantijskog duhovnog

nasle|a i dr`avni~kog iskustva, nekoliko puta dolaze pred Cari-

grad.

Na zapadu, u Evropi se javqa mo}na germanska dr`ava. Raspadom

frana~ke dr`ave, krunu od dinastije Karolinga preuzimaju vojvo-

de Frankonije i Saksonije, a osamostaquju se i vojvodstva Bavar-

ska, [vapska i Lotaringija. Bavarski vojvoda Hajnrih se bori sa

Ugarskom, a wegov sin Oton I ujediwuje osamostaqena vojvodstva,

pobedom nad Ugarima osniva Bavarsku marku, koja se od 996. godine

zove Austrija i osniva sna`nu nema~ku dr`avu, koja se ujediwuje

sa papskim Rimom pod zajedni~kim imperijalnim ciqem: rimska

duhovna vlast, samoprogla{ena kao vlast iznad svake vlasti, treba

da postane univerzalni svetski vladar, a nema~ki narod nosilac

te vlasti. U tom ciqu, stvara se Sveto nema~ko-rimsko carstvo,

~iji prvi krunisani car postaje Oton I Veliki 962. godine. Izla-

zak Rima iz hri{}anskog crkvenog jedinstva 1054. godine bio je ve-

likim delom inspirisan ovom idejom. Carstvo se odr`alo do 1806.

godine. Pomo}u wega su papa i nema~ki vladari poku{avali da za-

gospodare Evropom i svetom. Engleska i Francuska ulaze u dugo-

112

Utemeqewem mlade srpske sredwovekovne dr`ave, stvoreni su

preduslovi za postepen nastanak i razvitak reprezentativne arhi-

tekture srpskog sredweg veka. Nekoliko va`nih preduslova odre-

dili su tokove te arhitekture. Pre svega, razvoj feudalnog siste-

ma u svetu, koji Srbija prihvata, omogu}io je izdvajawe krupnih

posednika zemqe u posebne oblasti. Najkrupniji feudalci posta-

li su nosioci vlasti. Oni su ~esto morali braniti svoje oblasti

od drugih, sna`nijih i mo}nijih. Za ove potrebe po~iwu se graditi

utvr|ewa. Po pravilu sna`nih zidova i sa kulama, oblika zatvo-

renog i nepravilnog prema terenu na kome su gra|eni, naj~e{}e na

uzvi{enim mestima zbog lak{e odbrane, tvr|ave su prvi monumen-

talni objekti koji se grade. Ovi gradovi-utvr|ewa se ~esto razara-

ju, a vlast i narod tra`e nova mesta za daqi `ivot. Crkve koje se

grade u okviru utvr|ewa stradaju zajedno sa wima. Iz tog raz loga,

velike i reprezentativne zadu`bine nisu gra|ene u okviru glavnih

sredi{ta. Srpski vladari ~esto mewaju prestonicu, neki i vi{e

puta. Danas nam je od utvr|enih gradova ostala u najboqem slu~aju

poneka kula ili deo utvr|ewa. Beograd, Kru{evac, Smederevo, Go-

lubac, Novo brdo, Magli~ na Ibru, Zve~an na Kosovu i mnogi drugi

su primeri za to. Od Debrca na Savi, prestonice kraqa Dragutina

i utvr|enog grada despota Stefana Lazarevi}a na Kalemegdanu, na

primer, danas nema ni traga. Kao istinski pravoslavci, vladari su

u svojim gradovima i utvr|ewima gradili dvorske i crk ve op{te

namene, ali su one nestajale sa wima...

Srbija sredweg veka formira se i razvija po ugledu na okolne

zemqe, pre svih mo}nu Vizantiju, ~iji ideal dr`ave preuzima. Na

wenom ~elu nalazi se vladar-samodr`ac, vrhovni gospodar dr`ave

i naroda, prvi vojnik i prvi sve{tenik po hijerarhiji. Do wega je

duhovni vladar, kao va`an ~inilac dr`avnog jedinstva i vrhovne

vlasti. Vremenom, razvojem duhovnih odnosa kao temeqa isto~no-

slika 4. plan crkve ra{kog stila

presek i osnova crkve Presvete Bogorodice manastir Studenica1183-96. godine

118

slika 6. crkva Svetog apostola Petra

9-10. vekStari Rasobnovio veliki `upan Stefan Nemawa

Ne zna se ta~no vreme gradwe ove izuzetne svetiwe.

To je jedino {to se pouzdane ne zna. Sve ostalo je duboko utkano u du{u pra-

voslavnih Srba, koji su jo{ u ta davna vremena naslutili pravoverni, blago-

tvorni duh vizantijske duhovne renesanse iz vremena velikog cara Justini-

jana i svetoota~ke pouke hristoboraca kroz prvi, zalaze}i milenijum.

Petrova crkva, sa svojom kru`nom, rotondalnom osnovom, retko o~uvanom

do dana{wih dana na ~itavom Balkanu, sa svojom kamenom fasadom, skladnom

kupolom i oblikom mnogobrojnim obnavqawima nepromewenim do danas, vodi

nas vi{estruko kolevci dana{we civilizacije, maloazijskom hri{}anskom

Orijentu i ranohri{}anskim graditeqskim uzorima jermenske i gruzijske

tradicije, iz koje su se ~itav milenijum posle toga napajali i Balkan i Ev-

ropa. Posebno nas vodi ranovizantijskom sveop{tem duhovnom, dr`avni~kom

i kulturnom preporodu, zapo~etom jo{ u zlatnom Justinijanovom 6. veku.

Na temeqima jedne vizantijske ranohri{}anske bazilike iz 6. veka, ova

najstarija srpska svetiwa sagra|ena je negde u 9. veku. U prelomnom 12. veku,

posle prelaska wegovog oca, velikog `upana Zavide, iz Ribnice u 'stolni'

Ras, rodona~elnik srpske duhovne i dr`avni~ke renesanse, Stefan Nemawa,

kr{ten je po pravoslavnom obredu u ovoj crkvi, a ne{to kasnije potpuno je ob-

navqa. U woj je, kao srpski veliki `upan, osudio jeresi, ~ime se du{om opre-

delio za pravoverno hri{}anstvo, u woj je na saboru predao dr`avni presto

sinu Stefanu i primio mona{ki postrig kao skromni monah Simeon.

Petrova crkva je 1219. godine, posle dobijawa crkvene samostalnosti od

vaseqenskog patrijarha, uz podr{ku vizantijskog cara, postala sedi{te Ra{ke

episkopije, jedne od devet novoosnovanih srpskih pravoslavnih episkopija,

~ime je izgra|en za sva vremena temeq srpske duhovnosti i trajawa...

140

slika 17. crkva Presvete Bogorodice

manastir Studenica

jugoisto~na strana1183-96. godinekod Ra{kezadu`bina velikog `upana Stefana Nemawe

Ono {to za svetogorske svetiwe predstavqa presti`ni carski i u rangu

prvi manastir, Velika Lavra, za srpsku sveduhovnu riznicu predstavqa veli-

ka lavra Nemawi}a, manastir Studenica: kamen me|a{ izme|u srpskog naroda

pre Srbije, kamen temeqac sredwovekovne srpske duhovne i dr`avni~ke mo}i

i kamen mudrosti koji su isklesali Nemawi}i za srpsko potomstvo od vremena

uzdizawa srpskog pre~istog pravovernog duha na presto evropske civilizacij-

ske pozornice, pa sve dok traju na{i potomci i mi kroz wih...

Ne zna se ko je Studenicu vi{e zadu`io od Nemawi}a: da li wen osniva~,

britki samodr`ac i krotki monah, Stefan Nemawa, da li otac srpskog pra-

voslavqa, mudri i zagledan u vaseqenske dubine sveti monah Sava, ili wegov

brat, Stefan Prvoven~ani, kroz ~ije su se vladarsko `ezlo ukrstili Istok

i Zapad, u koje je on zaneseno bio zagledan i koje je te`io da u dr`avi svog

naroda pomiri i sjedini. Zadu`ili su je wegovi sinovi, ali i sinovi wegovih

sinova...

Studenica je na{ pogled unatrag, ka korenima, ali i pogled unapred, ka

potomcima. Kraqevskog porekla, mona{ke ~istote, balkanske sudbine, isto-

rijskog trajawa... Sve se ovo vekovima ukr{talo kroz mermerni pla{t u ko ji

je Nemawa ogrnuo svoju duhovnu kolevku, okruwenu vizantijski crvenom ku-

polom, a ~iju du{u je prekrio freskama retke lepote i snage, da nas ve~no du-

hovno krepe i miluju. Ra{ki savr{enog stasa, okrenuta i ka starim srpskim

oblastima na zapadu, ali i na istok, ka carigradskom zlatnom veku koji nas je

dotakao i opio za sva vremena, Studenica i danas simvolizuje te`we na{ih

predaka, koji su bili svesni da je Ra{ka centar kome su te`ili i kome su se

priklonili. Istorijske oluje su ih nosile ka Istoku, ali i gurale prema Za-

padu, obe}avaju}i vi{e nego {to se mo`e dobiti. Oko Ra{ke ih je zadr`ala

tvrda vera i jo{ tvr|a borba da tu istu veru u srcu ni{ta ne mo`e da pomuti.

Ma gde se na{i preci kretali posle toga, sve do dana{wih dana, Studenica je

bila majka svih nas: iz wene utrobe su nastali i sveti Hilandar, i @i~a, i sve

svetiwe od vremena kada su ih Nemawi}i osnivali, ili na temeqima starih

zadu`bina, nama nepoznatih, obnavqali zapustela oltarska svetili{ta, pa sve

do dana{wih dana, u kojima se grade mnoge nove i obnavqaju stare zadu`bine

na{ih predaka...